Pleidooi voor Titanium

4Bikers :: Pleidooi voor Titanium

11/10/2005 01:45 PM

Pleidooi voor Titanium Geschreven door Adri Haine

Titanium, velen hebben al van het gebruik ervan bij een bike gehoord en hebben ook hun (al dan niet gefundeerde) mening hieromtrent. In de dagelijkse (bos)praktijk zijn er echter niet zo veel gebruikers, misschien wel onterecht... Eén iets staat vast, er meer over weten is razend interessant. Om jullie zo uitgebreid mogelijk te informeren over deze 'gewichtige' materie hebben we fervent forumbezoeker Adri Haine aangesproken. Er zijn er weinig die zo gepassioneerd zijn door een metaal en in een -enigzins subjectief- gedetailleerd overzicht neem hij jullie mee doorheen een wereld van onverwoestbaarheid, comfort en prijskaartjes. Titanium facts Laat ons beginnen met de fact file over titanium (Ti) uit te schrijven. Velen denken dat Ti een zeer schaars en moeilijk te vinden metaal is. Niets is minder waar, Ti is het vierde meest voorkomende metaal op onze wereldbol. Er zit meer Ti verscholen onder de aardkorst dan bijvoorbeeld Chroom (Cr) of Molybdenium (Mo). Cr en Mo zijn zoals geweten, behalve ijzer (Fe), de 2 belangrijkste metalen gebruikt voor fietsframes. Titanium heeft een excellente reputatie in de fietsindustrie. Het is redelijk licht, zeer sterk en kent nauwelijks metaalmoeheid. Jammer genoeg zit er ook een zwaar prijskaartje aan verbonden. Dit heeft alles te maken met de moeilijke bewerking ervan en de speciale omstandigheden waaronder het lassen van Ti moet gebeuren. Er zijn verschillende kwaliteiten Ti. Allereerst zijn er de Commercially Pure Alloys (CP). Dit is bijna 100% puur Ti en wordt weinig gebruikt. Men spreekt van "Grade 1, 2, 4 of 7" naargelang de zuiverheid. Verder zijn er de zogenaamde Alpha Alloys. Hierin wordt Ti verbonden met o.a. aluminium en tin. Maar ook met molybdenium, zirconium, stikstof, columbium, vanadium, tantalum en silicon. Deze verbindingen zijn zeer geschikt om te worden gelast. De hoofdmoot van de frames in de fietsindustrie is, wegens zijn uitstekende eigenschappen qua sterkte, modulus en gewicht gemaakt van buizen in 3Al/2.5V (a.k.a. Grade 9: samenstelling 94.5% Ti, 3% aluminium, 2.5% vanadium), ook gekend als Grade 9. Er zijn echter ook 6Al/4V (a.k.a. Grade 5: samenstelling 90% Ti, 6% aluminium, 4% vanadium) framebuizen te verkrijgen. Deze legering is iets stugger en wordt daarom vooral gebruikt voor delen die zeer sterk en stijf moeten zijn: zoals brackets, uitvalpatten en allerlei nokjes. Sommige frames (o.a. Litespeed met zijn Tanasi en Merlin met zijn XLM 6/4) gebruiken deze 6Al/4V buizen voor hun frames. Hier en daar zijn er ook nog andere legeringen in gebruik, o.a. voor het maken van kettingbladen en cassettes. Morati [*] gebruikt CP http://www.4bikers.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=191&Itemid=44&pop=1&page=0

Page 1 of 7


11/10/2005 01:45 PM

(puur Ti) voor sommige onderdelen op zijn frames.

Materiaaleigenschappen Titanium heeft een dichtheid die dubbel zo groot is als die van aluminium, maar de dichtheid van staal is dan weer dubbel zo groot als die van Ti. In cijfertjes geeft dat een massa van 4,51 g/cm3 voor CP Ti; 4,48 g/cm3 voor Ti 3Al/2.5V en 4,33 g/cm3 voor Ti 6Al/4V. Je kan dus grofweg zeggen dat een klomp Ti dubbel zo zwaar is als aluminium (dat rond de 2,6 g/cm3 zit) en de helft weegt van staal (7,8 g/cm3). De elasticiteit (Youngs E-modulus) van Ti is ongeveer de helft van die van staal. Ti is op zijn beurt dubbel zo stijf als Alu. Dit lijkt een beetje vreemd als je weet dat staal en Ti meestal als slap aanzien worden en Alu als een stijf framemateriaal. Maar de E-modulus baseert zich op de elasticiteit van een materiaal in een bepaalde sektiedikte. Waar het de verhouding stijfheidtot-gewicht betreft, zijn de 3 materialen dan weer ruwweg elkaars gelijke. Het hangt er maar vanaf hoe je het meet. De stijfheid van een fietsframe hangt af van de eigenschappen van het gebruikte materiaal maar ook van de manier waarop dat materiaal gebruikt wordt. Zo is het mogelijk om naargelang van de gebruikte legering en dikte & vorm van de buizen met alle materialen een stijf of een slap frame te maken. Noteer hierbij dat als men de buisdiameter met een getal x laat toenemen de stijfheid van die buis met x 3 toeneemt. Maar er zijn natuurlijk grenzen, zoals een geblutst cola-blikje het best aangeeft. Eens de verhouding buisdiameter/buisdikte over een bepaalde waarde gaat (bv. 60-70:1 voor staal), riskeer je dat de buis gemakkelijk knakt. Daarom komt men in de problemen als men met Ti een superlichte fiets wil maken. Het materiaal wordt gewoon te slap. De gemiddelde wanddikte van een Ti framebuis is daarom zo'n 0,9mm. Het is niet gemakkelijk een frame van minder dan 1kg te maken - met geen enkel metaal eigenlijk- zonder toegevingen te doen op gebied van stijfheid Waar Ti zich echt onderscheidt van andere metalen is in de mate waarin het kan vervormen alvorens te breken, dit wordt meestal als een percentage uitgedrukt. Als men Ti een vervormingsquotient van 15 tot 25% geeft, zit staal rond de 10 tot 15% (de sterke staalbuizen zelfs tot iets boven de 16%). Aluminium zit tussen 6 en 12%. Hoe lager het nummer, hoe brozer het materiaal is. Broos materiaal is niet iets wat je in een fiets wil. In de praktijk zullen staal en aluminium dus eerder breken dan Ti. Door de goede eigenschappen van Ti qua dichtheid, hoge treksterkte en goede E-modulus is het dus uitermate geschikt om een soepele, relatief lichte en beresterke fiets mee te bouwen. Een andere faktor waarin Ti uitblinkt is de metaalmoeheid, of liever het ontbreken ervan. Iets wat niet gezegd kan worden van aluminium of staal. Plooi een aluminium buis een paar keer goed heen en weer, en ze zal breken. Op een fiets vertaalt zich dat in de levensduur van het materiaal dat uit het metaal is gemaakt. Tijdens het fietsen ondergaan de buizen een constante opeenvolging van kleine of grotere schokken. Ti zal veel meer van deze schokken kunnen verdragen dan metalen zoals aluminium, staal, beryllium en magnesium en heeft bijgevolg dus een langere levensduur. Met aluminium en andere metalen moeten de fietsbouwers hier in hun design terdege rekening houden. Dit resulteert meestal in een stijver frame. Hoe stijver, hoe minder beweging, hoe minder beweging, hoe minder metaalmoeheid. Grote nadeel hieraan is dat de biker in kwestie die schokken dan maar zelf moet opvangen. Nog een voordeel van Ti is zijn hoge weerstand tegen corrosie , o.a. van zuurstof en (zee)water. Ti corrodeert, het vormt een dun laagje titanium-dioxide op zijn oppervlak, wat dit oppervlak perfect afschermt tegen externe invloeden. Om deze reden hoeven Ti frames niet gelakt of gecoat te worden, wat weeral een paar tientallen grammen gewicht uitspaart. Verder is Ti een slechte warmte geleider. Ti is inert voor het menselijk lichaam en is het enige element dat brandt in pure stikstof. Zijn er eigenlijk wel nadelen? Wel ja, zoals al gezegd zijn de productiekosten hoog, evenals de energie nodig om het metaal te bewerken. Dit verklaart de hoge kostprijs van de buizen. Ook het lassen van Ti is een precisiewerkje. Ti wordt gelast mits gebruikmaking van het Tungsten Inert Gas (TIG) procédé: de lassen worden gelegd in een zuurstofarme omgeving, met toevoeging van een inert gas. De minste vervuiling kan vroeg of laat fataal worden voor de las.

Nog meer cijfertjes Pierre-Yves Facomprez verzamelde een heleboel informatie in verband met Ti. Ik geef http://www.4bikers.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=191&Itemid=44&pop=1&page=0

Page 2 of 7


11/10/2005 01:45 PM

Pierre-Yves Facomprez verzamelde een heleboel informatie in verband met Ti. Ik geef vanuit zijn gegevens hier een kort overzicht van de verschillende legeringen en hun eigenschappen.

CP titanium

Titanium 3/2.5

Titanium 3/2.5 (CWSR 105)

Titanium 6/4

Reklimiet : 275 Mpa Breeklimiet : 354 Mpa Vervorming : 20% Dichtheid : 4,51g/cm3 Youngs Modulus : 120 Gpa

Reklimiet : 517 Mpa Breeklimiet : 621 Mpa Vervorming : 15% Dichtheid : 4,48g/cm3 Youngs’ Modulus : 107 Gpa



Echte 6/4 buizen zijn pas vanaf 2003 beschikbaar gesteld door Reynolds. Tot voor 2003 zijn de buizen die voor 6/4 frames gebruikt werden, eigenlijk platen die dan in de lengterichting gelast werden. Deze buizen gaven soms problemen met scheuren op de eerste Tanasi frames van Litespeed. Echte 6/4 buizen zijn zeer duur door de moeilijke ontwikkeling. Het onderscheid tussen CWSR (Cold Worked Stress Relieved) en gewone 3/2.5 buizen is dat de eersten koud gesmeed zijn, en de tweede via het normale proces gevormd werden (d.i. opwarming en gieten in buisvorm). De CWSR buizen zijn sterker maar moeilijker te bewerken (bv. butting).

Ik wil meer weten! Als je werkelijk het fijne wil weten van het gebruik der buizen, het lassen ervan en de verschillende manieren waarop men deze nog kan bewerken verwijs ik graag naar de online artikels op de sites van bv. Litespeed, Titanium Sports Technology en Pierre-Yves Facomprez. De artikels zijn wel in het Engels of het Frans... Een ander zeer goed Engelstalig artikel over titanium in al zijn facetten vind je hier.

Wie , Wat , Waar? Het zal je nu wel een beetje duizelen in het hoofd, maar goed je wil waarschijnlijk wel eens zo'n Ti fiets proberen in plaats van te blijven leuteren over cijfertjes. Waar haal je zo’n ding? Wel, je zou versteld staan van het aantal merken dat een Ti model in zijn catalogus staan heeft. Het moet gezegd worden dat er veel merken zijn die hun frames laten lassen in China, Taiwan of Rusland. Anderen lassen zelf en gebruiken hiervoor ofwel Amerikaanse, Zweedse, Russische of Chinese buizen. Het is vanzelfsprekend dat dit zich zal reflecteren in de prijs. Ook de afwerking, het gewicht, de prijs der werkuren en de aandacht voor detail bepalen in grote mate de prijsverschillen. Je kan er van uitgaan dat er niet echt slechte Ti frames bestaan. Je hebt er goede en betere, dure en verschrikkelijk dure. Een vrij volledige lijst met Ti fietsmerken, alsook accessoires en links naar technische sites, vind je op m’n Titanium Linkpage. Ik zou zeggen, surf wat rond, kijk en vergelijk.

Zin en onzin van titanium voor frames HardTail frame: Een Ti hardtail frame is zowat het beste wat je kan kopen. Het is vrij licht, zeer stevig, corrodeert niet, geeft relatief veel comfort en rendement en gaat jaren mee als je er niet per abuus met je wagen over rijdt. Omdat het zolang meegaat is het misschien niet de beste keuze voor mensen die beïnvloedbaar zijn door modegrillen. Het gewicht van een 18” Ti hardtail frame ligt zo gemiddeld rond de 1600g. Niet superlicht alhoewel er Ti frames zijn die een pak lichter zijn. De Merlin XLM bijvoorbeeld weegt een karige 1300g in de maat 17.5”. Hier hangt natuurlijk wel een heftig prijskaartje aan, reken alvast op 3000 tot 3500€ voor een superlicht Ti hardtail frame. Door het feit dat men de limieten van het materiaal gaat opzoeken moet men hier wel consessies maken waar het comfort betreft. Gram voor gram is zo'n frame nog steeds comfortabeler dan een Alu of carbon frame, maar het “magische gevoel” dat je op een normaal Ti frame ervaart is hier niet meer zo uitgesproken. http://www.4bikers.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=191&Itemid=44&pop=1&page=0

Page 3 of 7


11/10/2005 01:45 PM

Al een paar jaren worden we overspoeld door kleinere merken die hun frames laten bouwen in Taiwan, China of Rusland en er dan zelf hun klevertje opplakken. Door deze mondialisering is de prijs van een ‘instap Ti hardtailframe’ wel flink gedaald, wat de consument alleen maar ten voordele uitkomt. Het is hierdoor perfect mogelijk om zich een degelijk Ti frame aan te schaffen voor een kleine 1000€. Voorbeelden zijn: in ons landje Hilset en in Nederland Moongrazer. Aan de Amerikaanse zijde kon je vroeger terecht bij Titanium Sports Technology en de instapframes van Airborne. Deze laatsten laten hun frames in China lassen (bij Hanglun Sports) en zijn tegenwoordig nog enkel op de Europese markt te verkrijgen. In de “middenklasse” vinden we bijvoorbeeld Morati [*], een Tsjechische firma. De hardtail frames die bij hun gelast worden bevinden zich tussen 1500 en 2000€. Andere voorbeelden vinden we bij Grey, Rewel, CMT, Everti en OMT. Ook sommige modellen van Airborne, Van Tuyl en Magmaa zitten in de prijsklasse van 1000 tot 2000€ . Ook het Belgische Granville is, onder impuls van “Ti-freak” Dirk Van den Berk, bezig met een titanium frame te ontwikkelen uit Russische buizen. Een frame dat zich waarschijnlijk in de 1500€-klasse zal situeren en vrij licht zal zijn. De “hogere middenklasse” vind je bijna exclusief bij Amerikaanse merken, alhoewel ook het Italiaanse Passoni zich hier qua prijzen nestelt. Seven, Serotta, Litespeed, Merlin, Dean en Titus zijn hier andere voorbeelden. Hun hardtail frames zitten tussen de 2000 en de 3000€. De meeste van deze merken bieden een custom service aan, die de prijzen serieus uit de pan laten swingen. Kish, Jeff Jones en Castellano zijn andere merken waar men een ambachtelijk product kan bestellen. Sommige merken combineren titanium met carbon, zoals bv. Titus in het Exogrid en Isogrid systeem en Seven dat met titanium 'lugs' en carbon buizen werkt voor sommige modellen. De bedoeling is hier om de eigenschappen van titanium en carbon te combineren alhoewel dit volgens mij ook gebeurd vanuit commercieel oogpunt. Carbon is immers immens populair geworden en dus relatief goedkoop. Dat op deze manier ook titanium extra aandacht krijgt kan ik alleen maar toejuichen. De laatste klasse brengt ons bij merken die zich onderscheiden door een ver doorgedreven aandacht voor details, kunstzinnige lassen en een mystieke air. Meestal gaat het om bedrijfjes waar een man of 20-30 werkt en 1 of 2 lassers instaan voor de ganse productie. Moots, Independent Fabrications maar ook Paduano en Florian Wiesmann zitten in deze situatie. Je kan hier gemakkelijk 3000 tot 4000€ spenderen aan een hardtail frame. Het spreekt vanzelf dat het hier niet meer alleen om rationele of verstandelijke keuzes gaat, maar om frames die puur om het ambachtelijke gekocht worden. Frames van deze klasse zijn tot op de millimeter recht, de lassen zijn niet van deze wereld en de details tot in de puntjes verzorgd. Dat is iets wat men in de lagere klassen niet altijd 100% kan verwachten. De klant bepaalt in deze klasse wat hij wil en is zeer veeleisend. SoftTail frame: Ook hier is Ti een excellente keuze. Door de praktisch onbestaande metaalmoeheid kan men zonder veel problemen de vering laten scharnieren op het frame. Er is dus geen echt draaipunt met lagers nodig. Er zijn vele voorbeelden van zo’n frames maar in vergelijking met een hardtail vragen ze wel een grotere kennis van de framebouwer. Vandaar dat je niet veel van deze frames onder de 2500€ zult vinden. Onze Chinese en Russische vrienden wagen zich er ook niet aan, tenzij met een design dat afgeleid is van Ritchey's Plexus. Softtail frames vind je onder andere bij Litespeed, Morati, Seven, Moots en vroeger ook Ibis en Merlin. Moots heeft zijn YBB al 16 jaar in ongewijzigde vorm in produktie. Ook Merlin heeft een tijdje onder patent een YBB vering aangeboden. Ritchey zelfs op een stalen frame. Je hebt een klein veerelement achter de zadelbuis, bestaande uit ofwel een luchtdemper, ofwel een Ti of stalen veer die een elastomeer omringt. Een typische veerweg bevindt zich tussen de 2,5 en 5 cm. Het rijden met zo’n bike geeft het gevoel alsof je met een dikke achterband rondfietst en haalt de scherpste slagen uit het terrein. Ook bergop geven deze fietsen je veel rendement door het feit dat het achterwiel minder stuitert dan een hardtail. In vergelijking met een hardtail is een softtail natuurlijk iets zwaarder, reken op een 1900 tot 2100g voor een 18” frame al naargelang het gebruikte veerelement. Full suspension frame: Hier komen we bij een toepassing die voor Ti wel eens teveel van het goede kan zijn. Ti zal zich in een achtertrein altijd anders gedragen dan aluminium. Het is dan ook afhankelijk van het design van de vering of een achterbrug in Ti op een full suspension effectief iets bijdraagt of het geheel net iets te slap maakt. Sommige http://www.4bikers.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=191&Itemid=44&pop=1&page=0

Page 4 of 7


11/10/2005 01:45 PM

full suspension effectief iets bijdraagt of het geheel net iets te slap maakt. Sommige merken hebben dan ook de achterste partij van hun full suspension modellen gemaakt uit aluminium en/of carbon. Onder andere Titus Racer-X, Moots Cinco, IF Tungsten Elektrode en de Dean Ace werken zo. Het hoofdframe bestaat natuurlijk wel volledig uit Ti. Seven met zijn Duo en Litespeed met de Sewanee en de meer enduro-gerichtte Niota zijn dan weer volledig in Ti. De beste raad die ik mogelijke kopers van deze exclusieve juweeltjes kan geven is: doe een proefrit. Wat niet zo vanzelfsprekend is vermits we hier spreken over frames die zich qua prijs tussen de 3000 en 4500€ situeren. Een fietsenhandelaar zal 5 keer nadenken alvorens hij zo een fietsje bestelt. De meeste merken zijn in de Benelux trouwens niet vertegenwoordigd. Je moet al naar Duitsland, Groot-Brittanniëof Frankrijk om effectief een proefrit te kunnen maken.

Titanium onderdelen We zijn er ondertussen wel uit wat het nut van Ti voor het frame is. Hoe zit het echter met het gebruik van Ti voor onderdelen op je fiets? In de volgende opsomming probeer ik wat meer uitleg te geven. Hou rekening dat veel van deze opmerkingen uit eigen ervaring komen, maar er zit ook veel ‘van horen zeggen’ bij. Een paar algemene opmerkingen vooraf: Voor Ti onderdelen op een Ti fiets geldt een belangrijke regel. Kijk goed na of de kleur en afwerking overeenkomt met die van je frame. Als je dit niet doet, en je frame is bv. brushed (glanzend) en je vork is in satin (matte) afwerking, kan dit visueel een raar effect opleveren. Tenzij je dit effect zoekt natuurlijk. Er zit ook een miniem kleurverschil in het Ti van verschillende leveranciers. Voor een optimale homogeniteit is het aangeraden dat je zoveel mogelijk Ti accessoires van dezelfde fabrikant als je frame gebruikt. Als je op je fiets Alu en Ti onderdelen met elkaar in aanraking brengt (bv. een Alu zadelpen in een Ti frame, of Ti bouten in een Alu frame) is het geen overbodige luxe om de raakpunten met kopervet te behandelen. Dit voorkomt koudlassen en de hiermee gepaard gaande problemen. Ti zal in principe enkel met andere metalen een koude las maken, maar ik doe uit veiligheidsoverwegingen ook kopervet aan mijn Ti/Ti verbindingen. Bouten: Er kunnen allerhande bouten in Ti worden verkregen. Het gebruik hiervan heeft zeker zin als je je fiets wat lichter wil maken. Ti bouten zijn ongeveer 1/3 lichter dan stalen bouten en een stuk sterker dan aluminium schroefjes. Bij Hilset vind je bv. een gans assortiment. Vergeet hier vooral niet om kopervet te gebruiken. Het kan ook geen kwaad Ti bouten regelmatig eens na te trekken want door de elasticiteit van het materiaal durven ze wel eens lossen. Snelspanners: Ook hier kan veel gewicht worden gewonnen. Bij Tune vind je een setje AC16 en AC17 voor de MTB dat samen net 52g weegt. Dat is ongeveer hetzelfde als 1 snelspanner van Mavic of Shimano. Ook Hilset heeft Ti snelspanners in zijn assortiment. Bij Ti snelspanners is het van groot belang dat je voor elke rit nakijkt of de spanner goed vast zit. Titanium heeft altijd de neiging om terug te keren naar zijn oorspronkelijke toestand. Het kan zijn dat je snelspanner een stuk losser staat dan je verwacht. Voorvorken: Het voordeel van het ruime aanbod Ti voorvorken is dat ze licht zijn. Reken op een 600 à 700g die een zeker comfort bieden tezamen met de gekende levensduur en hoge corrosiebestandheid. Prijzen variëren naargelang de herkomst van de vork. Voor een Chinees product kan je al voor 200 à 300€ gesteld zijn, bij Morati betaal je een paar honderd Euro meer. Stuurpen: Dit type accessoire is vrij duur, omdat de ontwikkeling een hoge graad van precisie en afwerking vraagt. Fabrikanten die een Ti stuurpen in de aanbieding hebben zijn Moots, Seven, Titus en vroeger ook Litespeed. Bij Hilset kan je ook een stuurpen bestellen die iets prijsvriendelijker uitvalt. Het gewicht situeert zich rond de 160g voor de lichtste tot een 250g voor de normale modellen. Morati biedt een zogenaamde M-bar aan, een combinatie stuurpen-stuur die je een redelijk laag gewicht oplevert. Morati’s M-bar weegt een kleine 320 gram maar kost wel minimaal evenveel in Euro’s. Stuur: Als je een gewone fiets ietwat comfortabeler wil maken, is een Ti stuur zeker een interessante optie. Licht zijn ze niet (reken op 150g voor een recht stuur van 58cm) maar ze zijn onverwoestbaar. Moots, Morati, Litespeed, Dean en Seven hebben ze zeker nog in het aanbod. Prijzen zitten rond de 150 tot 250€ voor een gewoon recht stuur. Je moet dit type stuur http://www.4bikers.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=191&Itemid=44&pop=1&page=0

Page 5 of 7


11/10/2005 01:45 PM

hebben ze zeker nog in het aanbod. Prijzen zitten rond de 150 tot 250€ voor een gewoon recht stuur. Je moet dit type stuur zeker eens uitproberen (desnoods in combinatie met een titanium stuurpen) alvorens je een oordeel velt over het comfort en het rijgedrag. Velen zeggen dat het gebruik van een Ti stuur/stuurpen-combinatie een fiets een onzeker en wat wazig stuurgedrag geeft. Ik heb op verschillende fietsen deze combinatie en moet zeggen, een SID geeft een veel waziger stuurgedrag dan een Ti stuur/stuurpen-combinatie. Nog een belangrijk gegeven is dat Ti sturen meestal recht zijn, m.a.w. zonder verdikking aan de stuurpen. Er worden dan ook steevast 2 halve maantjes in aluminium bijgeleverd om ze passend te maken op een 2,54cm stuurpen. Barends: Deze zijn minder courant, maar ze bestaan. Morati maakt ze, maar ze zijn verschrikkelijk duur. Ook Titec had ze vroeger in het assortiment. Zadelpen: De beste keuze als je hardtail frame wat te hard aanvoelt, is een Ti zadelpen monteren. Door de eigenschappen van Ti kan je met een zadelpen al een stuk beter tegen trillingen zoals deze van bv. een kasseiweg. Bovendien zijn deze zadelpennen ook nog redelijk licht. Moots, USE, Hilset, Dean, Airborne, Titec en X-Lite bieden zadelpennen aan. Gewicht zit tussen de 200g voor de lichtste tot een kleine 300g voor de normale modellen. Prijzen variëren van 100€ tot pakweg 300€ en meer voor de duurste modellen. Hou er wel rekening mee dat sommige titanium-pennen enkel in 1 diameter (bv. 25,0 of 27,2 mm ) te verkrijgen zijn en je gebruik moet maken van 'shims' om ze te laten passen in frames met een grotere zadelpendiameter. Shims zorgen ervoor dat een zadelpen meer kan wrikken in een frame en zijn dus niet altijd een goede oplossing. Trapas: Ook trapassen in Titanium zijn vrij courant. Meestal zijn ze in Ti 6/4 gemaakt. Je vindt ze bij Tune (Sixpack), Race Face, Action Tec, FSA, Hope, Royce, Stronglight, Token en XACD. Hou er rekening mee dat ze iets meer 'flex' hebben dan hun Cro-Mo broertjes. Dus als je een krachtmens bent, kan het zijn dat je dit voelt. Een ander nadeel zou zijn dat door het buigen van de as, de lagers meer belast worden. Traparmen: Ook trapstellen uit titanium bestaan. Morati maakte ze vroeger, maar had problemen met scheuren. Ti lijkt mij niet het meest geschikte materiaal om traparmen te maken. Het gaat steeds over holle gelaste buizen en meestal breken ze aan de las waar het pedaal-oog inzit. Langs de andere kant ken ik verschillende mensen die al jaren met deze trapassen rijden en geen problemen hebben. Meestal zijn dit wel lichtere rijders die vooral op souplesse fietsen. O.a. XACD heeft titanium trapassen in zijn gamma. Kettingbladen: Hoe meer tanden op een kettingblad, hoe minder snel een kettingblad slijt. Maar ook het materieel speelt een cruciale rol. Hier kan je heel wat voordeel halen uit de hoge sterkte van titanium. Boone, Action Tec en Tune hebben ze in het assortiment. Action Tec werkt met speciaal hittegehard titanium wat ze echt keihard maakt (een score van 50 op de Rockwell C schaal). Een levensduur van vele tienduizenden kilometers is niet abnormaal voor deze kettingbladen. Gemiddeld gaan Ti bladen tot 5 keer zo lang mee als de Alu-types, en dit voor hetzelfde gewicht. Op een racefiets zijn dit met andere woorden de laatste kettingbladen die je ooit monteert. Op een MTB moet je toch zeker 10 à 15 000 kilometers kunnen maken met een middenblad en tot 20 000 kilometer met een groot blad uit Ti. Een aandachtspuntje: de meeste van de titanium kettingbladen hebben hogere (langere) tanden en zijn iets smaller dan de standaard Shimano bladen. Verder hebben ze geen of nauwelijks stijg- of daalhulpen. Dit laatste door de dure patenten van Shimano. Je kan dus niet zo goed onder volle belasting schakelen en je ketting van het groot naar het middenblad laten vallen gaat ook niet zo snel als bij Shimano. Doordat de kettingbladen smaller zijn dien je ook spacers te gebruiken om de onderlinge afstand tussen de 3 voorbladen gelijk te krijgen. Een andere manier die gebruikt wordt om Alu kettingbladen slijtvaster te maken, is een behandeling met Titanium Nitride (TiNi). Deze goudkleurige bladen werden vroeger door Goldtec gemaakt maar zijn tegenwoordig niet meer te verkrijgen. Ze zijn iets minder slijtvast dan pure Ti bladen, maar gaan zeker ook vele keren langer mee dan Alu bladen. De prijs ervan ligt zoals verwacht vrij hoog. Voor Action Tec en Boone mag je op een 120$ rekenen voor een groot blad. Daarbovenop komen er nog wat douane- en verzendkosten bij. Voor een Goldtec setje in 46/36/26 betaalde ik 5 jaar geleden 250€. Ik rij er nog steeds mee, dus de investering loont eigenlijk wel. Bij Brett Brown van Boone kan je ook terecht voor custom werk. Zo kan hij kettingbladen maken in elke maat en steek, ook voor de XTR-adepten. http://www.4bikers.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=191&Itemid=44&pop=1&page=0

Page 6 of 7


11/10/2005 01:45 PM

Cassette: Ze bestaan! Onder andere Action Tec, Kocmo, Cycle Dynamics en Stronglight bieden ze aan. Hun gewicht is zeer laag. Een 12-34 cassette weegt ongeveer 205g, maar de kosten zijn navenant. Reken op minimum 200€ voor een cassette. Shimano gebruikt ook titanium kransjes in hun XTR en Dura Ace cassettes, maar dit enkel voor de 4 grootste kransjes. Dit is kostenbesparend voor zowel producent als klant, want uit eigen ervaring heb ik gemerkt dat de kleinere kransjes zowiezo sneller slijten, ook als ze uit titanium gemaakt zijn. Desalniettemin rij ik al 3 jaar met een Kocmo cassette en is ze nog lang niet versleten. Ketting: Bij mijn weten zijn er 2 firma’s die een ketting met titanium schalmen en bussen aanbieden. De asjes zijn echter uit staal vervaardigd. Het gaat om Viking Itl en Wippermann. De Viking ketting kost ongeveer 350€ rechtstreeks verkregen uit de fabriek. De prijs van de Wipperman is mij ongekend, maar is waarschijnlijk gelijkaardig. Ik heb met beide producten geen ervaring. Om de prijs (die 15x hoger ligt dan een normale ketting) enigszins te rechtvaardigen dien je volgens mij optimaal te profiteren van de lage sleet van Ti en dus te kiezen voor een ganse aandrijving (cassette-kettingbladen-ketting) opgebouwd uit dit materiaal. En dan nog betwijfel ik of de levensduur van een Ti ketting op een MTB de hoge prijs rechtvaardigt. Zeker met die stalen asjes (een ketting verslijt immers vooral door slijtage ter hoogte van de asjes). Schijfremmen: Een paar firma’s bieden schijven aan die uit titanium zijn vervaardigd. Het grote probleem is dat titanium geen goede hittegeleider is, en de olie dus warmer blijft dan bij stalen of alu schijven. Volgens rapporten zou het ook niet gemakkelijk zijn de juiste remblokjes te vinden. Het gebruik is hierdoor beperkt tot bepaalde XC races, waar de ritten vrij kort zijn. Rekening houdend met de hoge kost van een paar schijfjes en de praktische beperkingen lijkt me dit dus niet de beste toepassing voor titanium. Spaken: DT Swiss heeft titanium spaken in zijn aanbod. Voordelen zijn weeral het lage gewicht, maar een nadeel is dat de spaken heel strak dienen te worden gespannen om het wiel niet te laten verslappen. Het gebruik van Ti spaken zorgt wel voor een zeker comfort dat je bv. ook vindt bij de Spinergy Spox wielen. Ook voor deze toepassing ben ik niet geheel overtuigd van het nut van Ti.

[*] Noot bij Morati Tijdens het schrijven van dit artikel vernam ik dat Morati vanaf 30 december 2005 gaat stoppen met de productie van titanium produkten. Morati zal wel de huidige stock consolideren en de garanties navolgen. Morati werd in 1995 opgericht als dochter van Mora Aerospace. Referenties: Basic metallurgy for Cyclists Chemische eigenschappen van Titanium Ibis Bicycles Moots France Moots Litespeed Paper on Titanium Reynolds USA TiSPORT Titanium Beauties (Adri's pictures) Titanium Facts Sheet Titanium Info Group Titanium Linkpage Titanium.net Laatst bijgewerkt op 10/11/05

Dit document werd u aangeboden door 4Bikers - A True Mountainbike Experience

http://www.4bikers.be/index2.php?option=com_content&task=view&id=191&Itemid=44&pop=1&page=0

Page 7 of 7

Pleidooi voor Titanium

Recommend Documents