Derde preek in de serie ‘heilzame leer’ over 1 Timoteü s 2:8 – 3:1a over christelijke relaties (m/v) Paulus geeft aanwijzingen over relaties in de gemeente. Mannen en vrouwen krijgen allebei een opdracht mee: Mannen (vers 8) om een heilig, biddend leven te leiden – vol toewijding aan God en zonder ruzie te maken met elkaar.1 Vrouwen om te leven in geloof, in liefde en in ingetogen heiligheid. Andere vertalingen geven weer: bezonnenheid, matigheid of nuchterheid. (vers 15) Paulus’ aanwijzingen voor vrouwen moeten we leren begrijpen tegen de achtergrond van de opkomst van een feministische beweging die opkwam vanuit Rome: er waren vrouwen (vooral welgestelde, getrouwde) vrouwen die zowel in de samenleving als in de kerk heel nadrukkelijk de aandacht opeisten 1) door prat te gaan op hun looks: dure kleding, juwelen en kapsels. Hoe hoger de haardracht, hoe rijker. 2) door te willen genieten van hun seksuele vrijheid door geen kinderen te willen krijgen.2 3) door hun eigen onderwijs: deze vrouwen wilden zich in niets laten gezeggen door mannen. Er was zelfs Romeinse wetgeving om dit fenomeen tegen te gaan. De Romeinse wetgevers zagen in de opkomst van deze zgn. ‘vrije vrouw’ een bedreiging voor de samenleving: het geboortecijfer ging omlaag, relaties en gezinnen kwamen onder druk te staan. Tegen die achtergrond zegt Paulus dat vrouwen zich gehoorzaam en bescheiden moeten laten onderwijzen, ze mag geen gezag uitoefenen door te onderwijzen, ze moet ‘stil zijn’ (NBV: bescheiden).
1
Letterlijk staat hier dat Paulus wil dat mannen overal (op elke publieke? plaats) met ‘geheven, heilige handen’ bidden. Niet met onheilige handen. D.w.z. met gebalde vuisten. Dit gedeelte staat in direct verband met het voorgaande: het heeft weinig zin te bidden voor koningen en gezagsdragers, met het oog op een rustig leven wanneer de samenkomst van christenen bekend staat om geruzie (Myriam Klinker – De Klerck, Als vrouwen het Woord doen, Barneveld: De Vuurbaak, 2011, p. 87-102). 2 Daartoe mede in staat gesteld door voorbehoedsmiddelen en (weliswaar riskante) methodes om abortus te plegen.
Paulus gebruikt hetzelfde woord in 2 Tess. 3:12 wanneer hij mensen die hun dagelijks werk verwaarlozen vermaant dat ze ‘in stilheid’ werken.3 Stil betekent hier dus niet: niks zeggen. Maar eerder: zoals betamelijk is. Zoals het hoort. Wat je zegt – onderwijs – niet gebruiken om te overheersen.4 Iedereen voelt vanmorgen denk ik best aan: hier moet het nodige uitgelegd worden. En dan heb ik het niet over wat een Grieks woord precies betekent maar over de vraag: hoe landt zo’n bijbelgedeelte anno 2011? Voordat ik daaraan begin is het goed om bewust te beseffen dat dit onderwerp erg gevoelig ligt en waarom dat is. Ik noem vier redenen waarom dat is: - Iedereen is of man of vrouw. Het gaat hier dus om een onderwerp dat je moeilijk kunt ‘parkeren’ – het heeft te maken met je identiteit; - Ik ben een man. Ook nog ‘de man van …’ dat maakt het voor mij lastig: ik ben geen perfecte man. Ook geen onbevooroordeelde man; - Sommigen van jullie hebben geen man of vrouw (meer) – bedenk dat de (ongetrouwde) Paulus dit tekstgedeelte schrijft over man/vrouw verhouding in de kerk. In de Bijbel liggen die twee: m/v verhouding in het huwelijk en in de kerk altijd in elkaars verlengde. Ze zijn elkaars ‘beeld’. - Wij leven in een samenleving die niet neutraal staat tegenover het antwoord op de vraag wat goede verhoudingen zijn tussen mannen en vrouwen. Denk even aan de uitspraak van het Hof, later bevestigd door de Hoge Raad over het zgn. vrouwenstandpunt van de SGP. Er zijn allerlei verdragen en universele verklaringen die uitspraken doen over manvrouw verhoudingen. Als je onderscheid maakt tussen mannen en vrouwen wordt dat door anderen ervaren als discriminatie. Je ligt er al snel ‘uit’ als je de Bijbel aanvaardt als heilzame leer: universele verklaring van Gods liefde voor alle mensen!
3
Misschien juist omdat ze christen waren? Zoals slaven soms meenden na hun bekering niet meer aan hun (aardse) meester gebonden te zijn – zie de brief van Paulus aan Filemon – en sommige vrouwen in Efeze wellicht meenden niet langer gebonden te zijn aan het gezag van (hun) mannen. 4 Vrouwen mogen best onderwijzen, het gaat er maar om hoe: Titus 2:3-5; 2 Timoteüs 1:5 en 3:14,15; Handelingen 18:25-26; Over Prisca: Romeinen 16:3; 1 Korintiërs 16:19; 2 Timoteüs 4:19.
Wat mogen – op grond van deze verklaring – mannen van vrouwen en vrouwen van mannen verwachten en waarom? Je zou het ook zo kunnen zeggen: wat mag God van ons allemaal in zijn gemeente verwachten? Over die vraag gaat het vanochtend. Als Paulus de relatie tussen mannen en vrouwen in de gemeente praktisch gaat maken, doet hij dat met een verwijzing naar de geschiedenis van Genesis. Nu is dat om te beginnen typisch christelijk. Daarmee bedoel ik dit. Waar anderen gaan praten over relaties gaat al snel over vragen als: ‘wat mag, en wat mag niet?’ en: ‘wie doet wat?’ Ik zag vorige week een televisieprogramma van de NTR over de vraag hoe moslimgelovigen hun passie voor geloof combineerden met hun passie voor de liefde. Over de vraag wanneer een relatie ‘halal’ is en wanneer ‘haram’. Dat is ook een valkuil voor christenen, dat als het gaat over relaties dat je dan meteen in de val stapt om te praten over wat mag en wat niet mag. In persoonlijke relaties: sex, voorbehoedsmiddelen, wel of geen kinderen. Maar ook over m/v relaties in de kerk: wat mag een vrouw wel en wat niet. Zo op het eerste gezicht doet Paulus hetzelfde: hij wijst mannen en vrouwen hun plaats in de gemeente door te zeggen wat wel en wat niet mag. Maar Paulus doet nog iets anders. Hij maakt duidelijk dat deze regels alles te maken hebben met Gods verlossingswerk in de geschiedenis. Met andere woorden: wij (christenen) hebben een verhaal over relaties. Een heilzaam verhaal. Dat verhaal geeft antwoord op belangrijke vragen. Zoals: wat is dat, gezag. En leiding geven en gehoorzaam zijn. Het christelijke verhaal over relaties begint in Genesis. Paulus gebruikt drie argumenten, die we stuk voor stuk met elkaar nalopen. (1) [dia 1] Adam werd als eerst geschapen, (pas) daarna Eva. Daarmee bedoelt Paulus: Adam was degene die als eerste rondliep in Gods schepping. Om als eerste te ontdekken: wat is nodig? Het eerste dat hij trouwens mocht ontdekken was dat hij zonder vrouw hulpeloos was. Man en vrouw vormden vanaf het begin samen beeld van God. Genesis 1:27: ‘God schiep de mens als zijn evenbeeld, als evenbeeld van God schiep hij hem, mannelijk en vrouwelijk schiep hij de mensen.’
In die twee-eenheid is Adam initiatief nemend, verzorgend. Adam (niet Eva) krijgt ook de ‘sprelregels’ mee: niet van die ene boom eten! (2) [dia 2] Paulus vervolgt: Niet Adam werd verleid (misleid), maar de vrouw – en daardoor lett.) ‘raakte zij in staat van overtreding.’ Het lijkt er misschien op dat ons probleem alleen maar groter door die verwijzing naar Genesis. Staat hier echt dat de vrouw vatbaarder is voor verleiding, en dus ‘slechter’ dan de man? Nee. Dat staat er niet. Er staat niet dat Eva verleid werd toen het satan bij Adam niet lukte. Er staat – Genesis 3:1: ‘Van alle in het wild levende dieren die God, de HEER, gemaakt had, was de slang het sluwst. Dit dier vroeg aan de vrouw: […]’ En even later: ‘Ze (de vrouw) plukte een paar vruchten en at ervan. Ze gaf ook wat aan haar man, die bij haar was, en ook hij at ervan.’ (vers 6) Adam stond erbij en keek ernaar. De slang was sluw, niet alleen omdat hij voorstelde om te eten van wat God verboden had, maar ook omdat hij niet Adam, maar Eva aansprak. Niet Adam werd verleid, maar de vrouw. Dat betekent: satan sprak Eva aan, niet Adam. Wat gaat er hier dus mis, afgezien van het feit dat beiden (!) uiteindelijk van de verboden vrucht eten? Je zou het zo kunnen zeggen: de vrouw sprak voor haar beurt. Maar de man spreekt helemaal niet! Degene die de eerste fout maakt is niet Eva, maar Adam. Hij verzuimt hier leiding te geven. Toen Satan Eva verleidde stond Adam niet hevig protesterend naast haar, ten koste van alles Eva ervan proberen te overtuigen dat je beter niet naar de slang kunt luisteren en dat je als mens beter God kan vertrouwen. Helemaal niet! Als we uit de Bijbel opmaken dat de man geroepen is tot leiderschap – even nog afgezien van de vraag wat dat dan precies is, daar kom ik straks op – dan ontdek je dat hét drama van de geschiedenis niet is dat de vrouw zwak is, maar dat ze samen in zonde vielen omdat de man verzuimde leiding te geven.5 Dat is nog steeds het grondpatroon in onze man-vrouw relaties. Als mannen te bang zijn om leiding te geven in het leven met de HERE dan zijn man en vrouw samen vatbaarder voor zonde …
5
Vgl. Gen. 3:17.
(3) [dia 3] De volgende stap die Paulus neemt is deze: de vrouw zal worden gered doordat ze kinderen baart. We zien dus: schepping, zondeval én: redding. Maar wat betekent dit? Komen vrouwen via een omweg toch weer terecht achter het aanrecht en op kraambed en daarmee uit? Wat is dat: gered door kinderen te baren. En over wie gaat het hier eigenlijk? Twee dingen kort hierover: er zit inderdaad iets in van ‘kinderen krijgen is prachtig.’ Vooral tegen die vrouwen die in een decadente Romeinse cultuur erom bekend stonden voorbehoedsmiddelen te gebruiken en abortussen te plegen om te voorkomen dat ze kinderen zouden krijgen (soms zelfs vanwege hun mooie figuur). Belangrijker is dit: letterlijk staat er ‘zij wordt gered (enkelvoud), …, als zij (meervoud) volharden in het geloof. Die tweede zij – dat zijn alle vrouwen – moeten volharden in geloof, in liefde, in heiligheid. Eigenschappen – tussen twee haakjes – die ook van mannen worden gevraagd! Die eerste ‘zij’ slaat terug op Eva. Zij werd gered door het krijgen van kinderen. Wat bedoelt Paulus hier? Als je direct doorleest in hst. 4 dan lees je dit: ‘De mens, Adam, had gemeenschap met Eva, zijn vrouw, en zij werd zwanger en bracht Kaïn ter wereld.’ Hier blijkt dat Genesis 3 niet het eindpunt van de mensengeschiedenis is. Eva wordt zwanger. Het leven gaat door. Weliswaar niet vanzelfsprekend maar met pijn en moeite. Dat is de vloek. De zegen is dát er nieuw leven komt. En dat dat nieuwe leven uiteindelijk zou leiden tot de geboorte van Jezus. Eva werd gered door het krijgen van kinderen .. uiteindelijk: Jezus Christus. Zo werd Eva, in haar hoedanigheid als moeder van alle mensen (de mensheid) gered. En zo zullen, sindsdien alle vrouwen en alle mensen worden gered. Niet door zelf kinderen te baren maar door dat ene kind: Jezus Christus. [dia 2 – titel] Wat is nu het verschil tussen man en vrouw volgens de Bijbel? Wat mogen vrouwen van mannen en wat mogen mannen van vrouwen verwachten in de gemeente van Christus? We kunnen een paar belangrijke conclusies trekken. Mannen en vrouwen verschillen niet van elkaar in:
- [dia 2.1] Waardigheid of kwaliteit. Man en vrouw zijn vanaf het begin gelijkwaardig. Ze zijn niet gelijk of allebei afzonderlijk gelijk aan God maar sámen vormen ze het beeld van God. Volkomen gelijkwaardig. Eva is niet minderwaardig en meer vatbaar voor zonde en/of verleiding dan Adam. Vrouwen zijn meer vatbaar voor bepaalde verleidingen en mannen voor andere. Mannen zijn in vele opzichten zelfs zwakker. Maar vanaf het begin zijn beiden samen beeld van God. Paulus schrijft in Galaten 3:28 – dat beiden in Christus principieel gelijkwaardig zijn voor God. Niet tegenover elkaar (allebei apart), maar samen. - [dia 2.2] Ook niet in deskundigheid. Natuurlijk geldt: vrouwen kunnen sommige dingen beter dan mannen, en andersom. Maar m/v relaties in huwelijk en in de kerk zijn dan ook niet gebaseerd op het feit dat mannen bepaalde dingen beter kunnen dan vrouwen. Verschillen daarop baseren is een heilloze weg. Vrouwen kunnen en moeten worden ingezet in alle taken, in allerlei bedieningen in kerk en huwelijk: pastoraat, diaconaat onderwijs. Dat kan en moet niet alleen. Het is ook altijd zo geweest. En dat is nu ook nog zo. Ook als we dat niet benoemen (we hebben er geen officiële functies voor) dan is het nog zo. Want mannen en vrouwen zijn gemaakt om sámen op te trekken. Gelukkig maar. [dia 2.3] Hét verschil tussen mannen en vrouwen is een verschil in verantwoordelijkheid. Want niet Eva werd ter verantwoording geroepen, maar Adam. God spreekt hém aan op wat er met Eva begon! Adam waar ben je? Waar was je? We ontdekken zo voorzichtig aan de Bijbelse lijn dat Adam geroepen is tot leiderschap niet door alles te doen maar in verantwoordelijkheid. En verantwoordelijkheid, dat is precies wat het woord zegt: dat je geroepen bent om als eerste antwoord te geven. De Bijbel zegt: mannen en vrouwen komen tot hun recht waar beiden in alles samen optrekken en waar mannen verantwoordelijk durven zijn.
Ik denk eigenlijk dat de boodschap van vandaag vooral hard aankomt bij de mannen onder ons. In huwelijken, maar ook in de kerk. Wij kunnen in onze orthodoxe kerken en huwelijken wel zeggen dat mannen moeten leidinggeven en vrouwen niet maar als we daar in feite te laf voor zijn dan loochenen we Gods orde, misschien niet in theorie (in de leer) maar wel in de praktijk. [dia 3 – leeg scherm] Wat is leiding geven? Concreet. Leiding geven begint meestal bij een probleem. Er is sprake van geestelijke lauwheid. Huwelijksproblemen. Of ruzie. Of wat dan ook. In gezin of kerk. Mannen worden dan geroepen om initiatief te nemen. In de eerste plaats door gebed. Sta je met je handen in het haar? Vraag het aan God! Steek ze maar omhoog. En dan niet met gewichten maar in gebed. De eerste vraag van God aan Adam na de zondeval is: ‘‘Wie heeft je verteld dat je naakt bent?’ M.a.w.: waar haal je je oplossingen vandaan? Wie vraag je? Leiding geven in het leven met God is niet alles doen, alles uitvoeren of zelfs maar bedenken. Het is biddend voorgaan. Wat wordt er van vrouwen verwacht? Paulus vergelijkt – niet voor niets in de brief aan de Efeziërs – de rol van de vrouw met die van de gemeente t.o.v. Christus.6 Van vrouwen mogen mannen verwachten dat zij zich toevertrouwen aan de (biddende) leiding van mannen. Dat zij zich (huwelijksformulier) daarbij veilig voelen. Dat is ook een beslissing. Niet omdat mannen altijd goed leiding geven maar omdat hij zich aan God toevertrouwt. Petrus schrijft het zo: mannen, ga verstandig om met je vrouw, behandel hen met respect. Jullie delen samen in de genade van het nieuwe leven. Je bent samen beeld van God. Petrus voegt daaraan toe: ‘Dan staat niets uw gebeden in de weg.’ Kortom en tot slot. Anderen zullen blijven kijken naar de buitenkant, naar de regels (wie zit er in het ambt, wanneer begin je met seks). Dat is logisch: zo zijn zij gewend om over relaties te praten. Maar christelijke relaties zijn niet halal of haram als je je aan bepaalde regels houdt, maar als je leeft volgens het patroon dat God in zijn schepping geweven heeft. Daarvoor is Jezus gekomen. Om het beeld van God te herstellen. Dat is het christelijke verhaal over relaties. 6
Een belangrijke tekst is 1 Kor. 11 vers 3: ‘Christus is het hoofd van de man, de man het hoofd van de vrouw en God het hoofd van Christus.’
Maar het blijft een verhaal als we dit niet concreet maken. Dus vrouwen: geef de verwachting niet op maar blijf van mannen verwachten dat zij voorgaan in het leven met God. Vertrouw je toe aan dat gebed, ga erin mee. Ook in geestelijke gesprekken. Mannen: loop niet weg voor problemen maar ga ermee naar God. Dan mag je de hulp van vrouwen verwachten. In uitvoering. In taakverdeling. In alles. Dan ben je niet meer zo hulpeloos. Zo worden we samen met Eva gered en dan zingen we samen met Adam: ‘eindelijk één, gelijk aan mij.’ Tot eer van God in eeuwigheid. [amen]
