PIONIEREN. vanuit de Protestantse Kerk

PIONIEREN vanuit de Protestantse Kerk

Op de dvd vindt u vijf filmpjes van bestaande pioniersplekken. U kunt deze deels ook op internet bekijken via www.pkn.nl/missionair.

www.pkn.nl/missionair

‘‘

Het woord van Jezus over de twee of drie die in Zijn naam bijeen zijn, geeft vrijheid om de kerk ‘opnieuw uit te vinden’. De concentratie op de kern geeft ruimte in de vorm.

van de Protestantse Kerk in Nederland

‘‘

Uit ‘De hartslag van het leven’, visienota

Inhoudsopgave Vooraf

7

Wat is een pioniersplek?

11

Waarom zouden we pionieren?

13

Wat zijn de eerste stappen?

17

Hoe bouw ik aan een goed team?

19

Wie is geschikt als pionier?

22

Wat gaan we praktisch doen?

27

Welke ondersteuning is er?

31

Wat is de rol van de kerkenraad?

34

Bijlagen Bijlage 1: Kenmerken van pioniersplekken Bijlage 2: Meer manieren om missionair te zijn Bijlage 3: Proces richting een pioniersplek Bijlage 4: Pionieren met de kerkorde Bijlage 5: Lerend netwerk en begeleiding Bijlage 6: Financiële ondersteuning Bijlage 7: Gespreksvragen bij de filmpjes

37 39 43 45 47 49 51 53

5

Contactgegevens Website: www.pkn.nl/missionair Facebook: www.facebook.com/PKNmissionair E-mail: [email protected] Telefoon: (030) 880 18 92 Adres: Joseph Haydnlaan 2a, 3533 AE Utrecht Van links naar rechts op de foto: Nel van Houwelingen, Nynke Dijkstra, Martijn Vellekoop (gehurkt), Robert Mazier, Wim den Braber, Marco Bijl (gehurkt) en Peter den Hoedt. Maaike Bikker staat niet op de foto.

6

Vooraf Missionair zijn kan op allerlei manieren. Het starten van een pioniersplek is er één van. Ik hoop dat deze brochure u verder helpt als u of uw gemeente dat overweegt. Onze ervaring leert dat het echt kan: mensen die voor het eerst of opnieuw de kracht van het evangelie ontdekken door andere manieren van kerkzijn. De generale synode van de Protestantse Kerk besloot in 2012 ruimte te geven aan andere vormen van kerkzijn. In de praktijk zien we nu een beweging van pioniers ontstaan: nieuwe initiatieven, met creativiteit, moed en plezier. Uit liefde voor mensen, uit liefde voor God en uit liefde voor de kerk. Met ons team – dat bestaat uit Wim den Braber, Peter den Hoedt, Nynke Dijkstra, Robert Mazier, Marco Bijl, Nel van Houwelingen en Maaike Bikker – zijn we beschikbaar om u op weg te helpen. We zijn blij dat we daarbij kunnen samenwerken met de IZB, met International Church Plants (ICP), met het Evangelisch Werkverband, de Maatschappij van Welstand en Kerklab. Voor plekken gericht op kinderen en jongeren werken we nauw samen met JOP en de HGJB. Daardoor zijn er in de begeleiding van pioniersplekken allerlei ‘smaken’ mogelijk. Ons verlangen is dat er vele pioniersplekken gaan ontstaan: tientallen, misschien wel honderden. Onze hoop is dat mensen die niets (meer) met de kerk hebben daardoor ontdekken hoe waardevol het evangelie van Jezus Christus is. En we hopen dat deze pioniersplekken tot frisse inspiratiebronnen worden voor de kerk in Nederland. Deze brochure helpt u bij de eerste stappen. Heeft u vragen? Neem dan gerust contact op!

Martijn Vellekoop coördinator pioniersplekken

7

8

Heilig Vuur West

In het café de Bijbel open Toen Margrietha Reinders in 2009 in Amsterdam begon met pionieren, was het haar plan om jonge gezinnen te benaderen en deze aan te laten sluiten bij een bestaande kerk. Ze trok op haar fiets de wijk in en knoopte met allerlei mensen een praatje aan. Zoals dat vaker gaat bij pionieren, ontstaat soms iets anders dan je vooraf bedenkt. Inmiddels zijn we een aantal jaren verder en is Margrietha actief met een groep mensen waarbij juist ook veel alleengaanden een thuis vinden. Kernbegrippen bij Heilig Vuur West zijn ‘omzien naar elkaar’ en ‘saamhorigheid in de wijk creëren’. Daarbij is het christelijk geloof de grote inspiratiebron. Allerlei activiteiten zijn ontwikkeld om verbindingen tussen mensen te laten ontstaan en om hen iets van het evangelie te laten ontdekken. Zo is er maandelijks een bijeenkomst in café De Toog waar mensen samen een gedeelte uit de Bijbel lezen en daarover doorpraten. En er zijn vieringen waarbij mensen ook samen eten. Onder de titel ‘Het Visioen’ zijn er filmavonden. ‘Bakkie Troost’ is alleen voor vrouwen en brengt het gesprek op gang over de grote levensthema’s. Inmiddels zijn enkele tientallen mensen bij deze pioniersplek betrokken. www.heiligvuurwest.nl Op de dvd bij deze brochure staat een filmpje over deze pioniersplek.

9

www.facebook.com/PKNmissionair

10

Wat is een pioniersplek? Naast de bestaande kerken zijn er nu mogelijkheden voor andere vormen van christelijke gemeenschap en kerkzijn. De Protestantse Kerk stimuleert het ontstaan van pioniersplekken: experimentele geloofsgemeenschappen gericht op mensen die niet of niet meer in de kerk komen. In een café verhalen uit de Bijbel bespreken; een kledingruilwinkel; een huiskerk; ouders die samen met hun kinderen eten, zingen en knutselen; een klooster nieuwe stijl; een netwerk van jongeren... het kan allemaal. Pioniersplekken kunnen vanuit allerlei vormen ontstaan. Wees creatief! Tegelijk hebben al die pioniersplekken eenzelfde verlangen: een gemeenschap vormen waar mensen kunnen ontdekken dat God liefde is en nabij wil zijn.

Wat is een pioniersplek?

Een pioniersplek is een vernieuwende vorm van kerkzijn die aansluit bij onze veranderende cultuur en allereerst gericht is op mensen die het evangelie niet kennen en niet (meer) betrokken zijn bij een bestaande kerk.

Pionieren kan in een nieuw gebied, zoals een nieuwbouwwijk. Het kan ook in een omgeving waar al een kerk is, maar dan gericht op een specifieke doelgroep. En het kan zijn dat een gemeente die op zijn einde loopt volkomen opnieuw begint: een doorstart. Bij het pionieren gaan we uit van negen kenmerken die we zoeken en stimuleren. In bijlage 1 op pagina 37 vindt u deze belangrijke kenmerken op een rij.

11

‘‘

Onze vormen kunnen anderen afstoten. Zonder dat we het door hebben, sluiten we zo hele groepen mensen in onze samenleving buiten. We hebben de Geest hard nodig om ons te helpen kerk te zijn voor onze tijdgenoten, voor groepen die verder van onze huidige kerkelijke cultuur af staan. Experimenten met nieuwe vormen van kerk zijn gewenst.


12

‘‘


Waarom zouden we pionieren? Nog geen vijftig jaar geleden aten we bijna alleen aardappelen en groente. Nu eten we wraps, sushi, noodles en meer. Een beeld dat illustreert dat Nederland veel diverser is geworden. Dat geldt ook voor hoe we in het leven staan en hoe we de kerk beleven. Uit onderzoek van Motivaction blijkt dat de bestaande vormen van kerkzijn maar een klein deel van de Nederlanders bereiken. Door allerlei verschillende pioniersplekken willen we méér mensen laten ontdekken wat het evangelie inhoudt. De visienota van de Protestantse Kerk uit 2012 is een prachtige stimulans om een beweging in gang te zetten van tientallen, misschien wel honderden pioniersplekken. Deze beweging begint bij mensen die gemotiveerd zijn om het evangelie te delen met anderen, omdat het voor hen kostbaar is. Daarbij is niet de angst voor krimp bepalend, maar verlangen en het vertrouwen in God en zijn Geest die nieuwe wegen gaat. Leren van innovaties

Behalve dat we meer mensen met het evangelie willen bereiken, werken we er ook aan dat bestaande kerken leren van de innovaties die binnen de pioniersplekken vorm gaan krijgen. Pionieren betekent niet dat u nieuwe mensen bij uw bestaande kerkdiensten betrekt. Dat is een loffelijk streven, maar bij pioniersplekken is de intentie dat een nieuwe gemeenschap of kerk ontstaat naast de bestaande kerk. Tegelijk is er wel een verbinding tussen de bestaande kerk en de pioniersplek. Ter verheldering vind u hier in bijlage 2 enkele illustraties van.

13

De Schone Poort

In labyrint je leven overdenken In een grote nieuwbouwwijk in Almere komt een predikantenechtpaar wonen. Hij is net met emeritaat. De Protestantse Kerk ter plaatse heeft weinig menskracht en mogelijkheden om in de wijk present te zijn. De predikant en zijn vrouw voelen zich uitgedaagd om op de een of andere manier kerk te zijn in deze nieuwe wijk. Ze gaan op onderzoek. Er zijn al huiskamerontmoetingen voor leden van de Protestantse Kerk die in de wijk wonen. Daar gaan ze aan meedoen. In samenwerking met een wijkgemeente en de algemene kerkenraad zoeken ze naar meer mogelijkheden. De overheid heeft een prijsvraag uitgeschreven: wie heeft een goed idee voor de inrichting van het nieuwe park? De predikant dient een idee in: kunnen we een labyrint aanleggen? Dit idee valt in de prijzen en voor hij er erg in heeft, werkt de predikant samen met andere vrijwilligers aan het labyrint. Hij organiseert er workshops waarbij hij met de mensen door het labyrint wandelt om na te denken over hun levensweg. Het team begint te groeien. De volgende stap: een oude SRV-wagen aanschaffen, die opknappen en als rijdende kerk inzetten op allerlei plaatsen in de wijk. www.deschonepoort.nl Op de dvd bij deze brochure staat een filmpje over deze pioniersplek.

14

15

‘‘

We zullen aan de allergie voor waarheid en overtuiging voorbij moeten komen. Niet omdat we zo zeker zijn van onze zaak, nooit twijfelen of op alles een antwoord hebben. Alsof dat de norm kan zijn. Maar omdat we geroepen zijn om te getuigen van wat ons door God geschonken is en bedoeld is voor alle mensen.


16

‘‘


Wat zijn de eerste stappen? Het voorbereiden van een pioniersplek kost al snel een paar maanden tot een jaar. In bijlage 3 op pagina 43 leest u meer over dit proces. Dit zijn enkele eerste stappen die u kunt zetten: 1. Luister goed naar uzelf. Voor welke mensen gaat uw hart sneller kloppen? Voelt u zich geroepen tot een bepaalde doelgroep? Schrijf dat eens op, dat maakt het concreet. 2. Luister naar wat God u te zeggen heeft. Zoek de stilte. Neem tijd om te bidden. En kijk goed waar u in uw omgeving iets van de Geest ziet gebeuren. Kunt u daarbij aansluiten? 3. Zoek meer mensen die ernaar verlangen om het evangelie in woord en daad te delen met anderen. Bouw een team van pioniers met hetzelfde verlangen en spar met elkaar. 4. Laat u inspireren door anderen. Bekijk de filmpjes van bestaande pioniersplekken, stel vragen en ga eens op bezoek bij een pioniersplek. Gebruik bij de bespreking de vragen in bijlage 7. 5. Ga eropuit en luister naar wat speelt: spreek met de wijkagent, met leraren, maatschappelijk werk, winkeliers, de huisarts en anderen die weten wat er speelt. En vraag vooral ook om advies aan de mensen die u op het oog hebt. 6. Werk ernaartoe dat het pioniersteam, een lokale kerk en de landelijke kerk samen een intentieverklaring ondertekenen. Dat is de eerste formele stap richting een pioniersplek. Zie bijlage 3 voor meer informatie. Als u investeert in deze zes punten ontstaat vaak beetje bij beetje een beeld van uw doelgroep en aanpak. De volgende stap is het maken van een beknopt pioniersplan. Daar helpen we u graag bij, vraagt u naar het sjabloon dat daarvoor ontwikkeld is.

Als u uw ideeën verder wilt ontwikkelen of als u wilt bouwen aan draagvlak binnen een bestaande kerk, nodig dan mensen van het landelijke projectteam pionieren uit voor een gesprek of een presentatie.

17

18

Hoe bouw ik aan een goed team? Pionieren draait om mensen, niet om activiteiten of gebouwen. Investeer daarom in het bouwen van een goed team. Zoekt u teamleden? Vertel dan een paar mensen gericht wat uw droom is. Als ze enthousiast zijn, vraag hen dan om samen met u het avontuur aan te gaan. U kunt dit in uw gebeden bij God brengen. Bron van plezier

Uw team kan de belangrijkste bron van plezier zijn bij het pionieren. En u sleept elkaar erdoorheen als het tegenzit of lang duurt. Wees daarom niet bang om tijd en geld in uw team te investeren, dat is de moeite meer dan waard! De geloofsgemeenschap die gaat ontstaan zal naar uw team kijken om te zien of het de moeite waard is om onderdeel van de gemeenschap te worden. Hoe meer verbondenheid en liefde ze proeven, hoe groter de kans dat mensen onderdeel van de gemeenschap willen worden. Elkaar leren kennen

Ga niet op zoek naar mensen die precies zijn zoals u. Het is belangrijk dat u dezelfde drive en visie ontwikkelt, maar u hebt verschillende karakters en kwaliteiten nodig om te pionieren. Een suggestie: lees samen eens 1 Korintiërs 12 over de leden van het lichaam van Christus die elkaar aanvullen. Hoe is dat in uw team? Zorg dat de mensen in het team elkaar leren kennen. Dat gebeurt deels vanzelf als u bouwt aan een pioniersplek, maar maak er ook apart tijd voor. Enkele suggesties: Ga gezellig een dagje met elkaar uit en leer elkaar in een andere situatie beter kennen. ■ Praat met elkaar over uw dromen, uw achtergrond en over wat u drijft om te pionieren. ■ Oefen het geloofsgesprek en bid ook samen. Daarmee oefent u in onderlinge vrijmoedigheid. Dat helpt als u in gesprek bent met de doelgroep. ■ Doe samen eens een Belbin-test. Deze staan op internet (gratis) en vormen vaak een leuke start van een gesprek. ■

Als u eenmaal pioniert, blijft het belangrijk om in uw team te blijven investeren. Overleg, samen eten, een gezellig dagje uit. Vanuit de Protestantse Kerk zullen ook verschillende teamretraites een bijdrage leveren aan de teambuilding. 19

Netwerk ICF Veenendaal

Kerk zijn met verschillende culturen Bij het woord ‘multicultureel’ denk je niet direct aan Veenendaal. Toch wonen daar meer dan tienduizend mensen met een niet-Nederlandse achtergrond. Hans Euser startte in 2012 een initiatief om deze mensen een ‘geestelijk thuis’ te bieden, mede omdat de meesten geen aansluiting vinden bij bestaande kerken. Netwerk ICF Veenendaal bestaat uit verschillende kleine ‘gezinnen’ van twintig tot vijftig personen die elke week op verschillende plaatsen samenkomen voor bijbelstudie, ontmoeting en gebed. Op de laatste zondag van de maand ontmoeten de ‘gezinnen’ elkaar in een centrale viering. Zo is er ruimte voor eigenheid én gezamenlijkheid. Bij de gemeente zijn veel mensen uit Iran, Congo en Irak betrokken. Elke cultuur krijgt ruimte iets te delen, of dat nu is in het eten of in de liederen. Dit initiatief wordt gesteund door 21 verschillende kerken, van de Baptistengemeente tot de Protestantse Gemeente. Netwerk ICF Veenendaal helpt de kerken weer met onderwijs om de omgang met moslims en medelanders te bevorderen. De landelijke stichting International Church Plants (ICP) ondersteunde pionier Hans Euser bij het starten van deze nieuwe geloofsgemeenschap. De Protestantse Kerk werkt met ICP samen bij pioniersplekken die zich richten op multiculturele doelgroepen omdat ICP op dat vlak veel ervaring heeft. www.icfveenendaal.nl Op de dvd bij deze brochure staat een filmpje over deze pioniersplek.

20

21

Wie is geschikt als pionier? U kunt pionier zijn als u studeert, werkt in de zorg of ICT, met pensioen bent en ook als u predikant of kerkelijk werker bent. Iedereen mag pionieren, een vooropleiding is niet vereist. Tegelijk is wel een aantal competenties nodig om te pionieren. Prof. Stefan Paas heeft heel wat competenties benoemd. Wij noemen er nu vijf: ■ Geloof om te delen Een pionier gelooft in God en wil dit delen met anderen: wat door God gegeven is, is bedoeld voor alle mensen. Een pionier laat zien hoe geloven doorwerkt in alle onderdelen van het leven. Hij of zij durft op God te vertrouwen. ■ Aansluiten op de context Een pionier moet sterke affiniteit hebben met de doelgroep. Hij of zij kan in kaart brengen wat er leeft bij de doelgroep en kan daar adequaat op reageren. ■ Bouwen van een team Een pionier geeft andere mensen verantwoordelijkheid en heeft visie om te investeren in teamtrainingen. Hij of zij kan bouwen aan eenheid in het team en toewijding aan de visie. ■ Visionaire capaciteiten Een pionier kan een plaatje van de toekomst zien dat nu nog niet gerealiseerd is en heeft daar visie voor. Een pionier kan anderen hiervoor enthousiast maken. ■ Persoonlijke motivatie Een pionier streeft ernaar om dingen goed te doen en heeft de bereidheid om hard te werken. Een pionier neemt zelf initiatieven en kan iets vanaf de grond opbouwen.

Pionieren is teamwerk, gelukkig, u hoeft niet zelf alles te kunnen. Competenties die u zelf als een uitdaging ervaart, kunnen anderen in uw pioniersteam aanvullen. Assessment

Zelfkennis is belangrijk om in een team te kunnen samenwerken: dan weet u waar u goed in bent en waarbij u aanvulling nodig heeft. Daarom biedt de Protestantse Kerk een assessment aan. Elke teamleider van een pioniersteam kan daaraan deelnemen met een flinke korting. Vraag gerust naar de mogelijkheden.

22

‘‘

‘‘

Even slikken maar ook rust

Al heel lang had ik een verlangen om als missionair pionier aan de slag te gaan. Maar er was ook een knagende onzekerheid: past pionieren wel bij mij? Toen heb ik mij opgegeven voor het assessment, om anderen eens kritisch met mij mee te laten denken. Het advies was aan de ene kant even slikken: anderen zagen in mij niet de missionaire pionier waarvan ik zelf hoopte dat ik het in me had. Aan de andere kant gaf het mij ook rust. Inmiddels weet ik me geroepen als predikant in een bestaande gemeente en probeer daar een uitdagende, missionaire invulling aan te geven. Hans Schaap, predikant in Rotterdam

23

Het assessment bestaat onder andere uit feedback uit de omgeving van de pionier, een persoonlijkheidstest en vragenlijsten. Ook gaat u een dag met praktische opdrachten aan de slag en voert u een gesprek. Dat alles mondt uit in een advies. Daarbij willen we mensen helpen om hun roeping te verstaan, vooral als missionair leidinggevende. Het assessment geeft u tips en een objectieve blik op wat u kunt. Wat het kost Én oplevert

We zijn er maar eerlijk over: pionieren kost u wat. Het kost veel tijd, wat geld en af en toe een traan. U zult met tegenslagen te maken krijgen en mensen zullen niet altijd blij zijn met wat u doet. Daarom is het belangrijk dat u gemotiveerd bent en niet te snel opgeeft. Belangrijk is ook dat u uw eigen grenzen kent en aangeeft. Natuurlijk kan pionieren ook veel plezier en voldoening geven. Samenwerken in een team en ontdekken wat samen kerkzijn inhoudt, is een groots en mooi avontuur. Daar kunnen geweldige vriendschappen uit ontstaan en een verdieping van uw geloof.

24

‘‘

‘‘

Geen oordeel maar stimulans In tegenstelling tot wat ik verwachtte, werd ik niet afgerekend op mijn tekorten maar versterkt in mijn kwaliteiten! We kregen geen beoordeling, maar een liefdevolle stimulans om onze kracht te leren waarderen en onze zwakheid te gaan zien als een uitdaging. Dit advies bleek een onmisbaar onderdeel van mijn ontwikkeling als pionier! Op die weg van vallen en opstaan gun ik iedereen zo’n stevig, positief zelfonderzoek. Gewoon doen dus! Margrietha Reinders, pionier in Amsterdam

25

‘‘

Beproefde vormen van kerkzijn die vaak intens worden beleefd zijn het waard om voort te zetten. Maar vormen zijn in Jezus’ naam flexibel, een traditie is in Jezus’ naam iets levends. De Geest geeft ons de gaven die we nodig hebben, ook de gave om vormen te vinden die passen bij de tijd.


26

‘‘


Wat gaan we praktisch doen? Wat in een pioniersplek gebeurt, verschilt per dorp, stad en doelgroep. De vraag is wat past bij de mensen die u op het oog heeft. Ga er niet te snel vanuit dat iets betere kerkdiensten de oplossingen zijn. Vaak is het eerst een kwestie van het bouwen aan relaties. Pas als mensen u leren kennen en vertrouwen, zullen ze bereid zijn hun (geloofs)overtuigingen te delen en open te staan voor andere overtuigingen. En pas als u deze mensen echt leert kennen, kunt u ook van hen leren en ze dienen vanuit de kracht van het evangelie. Wees creatief

Gebruik de creativiteit in uw team om goede ideeën te bedenken die passen bij uw doelgroep. De ene pioniersplek schaft spelcomputers aan om met jongeren te gamen. Een ander initiatief organiseert op maandagochtend een inloopcafé voor werklozen. Een paar tips voor als u niet goed weet wat u praktisch kunt betekenen voor uw doelgroep: Ga in gesprek met de mensen die u op het oog heeft. Houd bijvoorbeeld een enquête. Dat ervaren mensen vaak als een laagdrempelige manier om hun ideeën te delen. En door het gesprek aan te gaan, bouwt u al aan relaties. ■ Maak een lijstje van dingen die uw doelgroep leuk vindt en denk na over hoe u dat kunt koppelen met een setting waarin relaties kunnen groeien. ■ Maak een lijstje met de behoeftes van uw doelgroep en brainstorm over oplossingen. Zoeken mensen iets leuks voor de kinderen? Worstelen ze met de balans tussen werk en privé in hun leven? Hebben ze behoefte aan creatieve cursussen of verdieping? ■ Ga in gesprek met experts die uw doelgroep kennen en laat u adviseren. Of het nu gaat om gezinnen, tieners, studenten, boeren of ouderen, er zijn altijd organisaties te vinden met de nodige kennis hierover. ■

Fouten maken mag

Fouten maken mag. Wat we doen heet niet voor niets pionieren: we trekken onbekend land in, daar hoort bij dat u soms verdwaalt en een nieuwe route moet uitstippelen. Gewoon maar aan de slag gaan dus en dan in de praktijk ontdekken wat werkt.

27

Twintigers Woerden

Zin zoeken in een kelder Een enthousiaste jeugdwerker in Woerden ontdekt dat de tieners die zij begeleidt als ze ouder worden geen aansluiting vinden bij de kerk. Het is de start van een pioniersplek onder twintigers. Gesteund door de hervormde gemeente en de gereformeerde kerk gaat de jeugdwerker aan de slag met en voor twintigers. Niet alleen voor de kerkelijke jongeren, maar juist ook voor twintigers buiten de kerk. Er ontstaan drie sporen: netwerk (ontmoetingen), zinzoeken (op zoek rond de grote levensvragen) en verdieping (voor twintigers die zich willen verdiepen in de Bijbel). In het eerste jaar zijn er contacten met ruim honderd twintigers die in wisselende aantallen de bijeenkomsten bezoeken. De locatie is een café-restaurant in het centrum van Woerden, dat de kelder gratis ter beschikking stelt. Eén van de twintigers zegt: “Door Twintigers Woerden denk ik opnieuw na over mijn leven en de zin ervan.” En een andere jongere: “Ik vind het fijn om een plek te hebben waar ik met leeftijdsgenoten samen ben.” www.twintigerswoerden.nl Op de dvd bij deze brochure staat een filmpje over deze pioniersplek.

28

29

‘‘

Experimenten met nieuwe vormen van kerk zijn gewenst. Creativiteit, met goede smaak en kwaliteit, moet een kans krijgen. Het roer tijdig omgooien sluit meer aan bij het leven volgens de Geest dan star doorkoersen. Gelukkig zien we deze creativiteit opbloeien. De Geest is ons steeds weer te hulp gekomen en we zien geloof opbloeien en kerk ontstaan op de meest onverwachte momenten en plaatsen.

‘‘

Uit ‘De hartslag van het leven’, visienota van de Protestantse Kerk in Nederland

30

Welke ondersteuning is er? Als er bij u een verlangen groeit om te pionieren, dan wil de Protestantse Kerk dat van harte ondersteunen. Dit doen we met: ■ Inspiratie en contacten Via filmpjes, gesprekken, presentaties en Facebook delen we inspirerende voorbeelden. Zo kunt u ideeën opdoen voor wat zou kunnen passen in uw omgeving. We kunnen u ook helpen aan contacten met andere pioniers, om van hun ervaringen te leren. ■ Procesbegeleiding Voor een pioniersplek van start kan gaan zijn een team, een visie en draagvlak nodig. We ondersteunen u hier graag bij. Bijvoorbeeld door te sparren over uw ideeën of concept-plan. En natuurlijk zijn we beschikbaar om tijdens een gesprek met uw kerkenraad de visie rond pioniersplekken te delen. ■ Financiële steun De Protestantse Kerk ondersteunt pioniersplekken ook financieel. Daarbij werken we samen met de Maatschappij van Welstand. Maximaal drie jaar is er financiële steun. Denk dan aan bedragen tot € 14.000 per jaar, mits de lokale kerk ook investeert. Meer over financiële steun leest u in bijlage 6. ■ Lerend netwerk Ook als u eenmaal van start bent gegaan met het pionieren bieden we steun en begeleiding. Want pionieren is continu leren. Daarbij is er zowel steun voor het pioniersteam als begeleiding in de relatie tussen de pioniersplek en de plaatselijke kerk(en). Meer hierover leest u in bijlage 5. Daarbij horen ook teamretraites: twee keer per jaar twee dagen met uw pioniersteam ertussenuit voor inspiratie, teambuilding en gebed. Daarbij ontmoet u ook andere pioniersteams. Deelname met (een deel van) het pioniersteam is verplicht.

31

Nijkleaster

Klooster nieuwe stijl Eind 2012 werd Nijkleaster geopend, een ‘klooster nieuwe stijl’ in het Friese Jorwerd waar mensen uit allerlei tradities terechtkunnen voor rust, inspiratie en gemeenschap. Het is het resultaat van wat al twintig jaar rijpte bij pionier ds. Hinne Wagenaar. Het aanbod bestaat uit een ochtendgebed met kloosterwandeling op woensdagochtend, de ‘Nijkleaster-dei’ op de derde zaterdag van de maand, en een programma op maat voor groepen die daarnaar vragen, bijvoorbeeld kerkenraden. Ook ’s avonds komt er geregeld een groep. Gewoonlijk start zo’n avond met eten in het café, is er daarna een wandeling, wordt het thema van de bijeenkomst uitgediept en wordt afgesloten met een viering. Zodra er een kloosterpand is, zullen weekend- en weekprogramma’s mogelijk worden. Mensen van allerlei achtergronden en overal vandaan komen naar Nijkleaster. Sommigen komen voor de stilte, anderen voor de viering, weer anderen voor de contacten. De rust en de openheid worden gewaardeerd. Iedereen mag op eigen wijze komen om mee te bidden. Wat deze mensen gemeen hebben, is dat ze stil willen worden voor God en willen ervaren wat dat met hen doet. www.nijkleaster.nl Op de dvd bij deze brochure staat een filmpje over deze pioniersplek.

32

33

Wat is de rol van de kerkenraad? Bij het pionieren zijn de steun en zegen van de kerkenraad van grote waarde. En de pioniersplek kan voor de bestaande kerk van grote waarde zijn! Mogelijk maken

Een belangrijke rol van de kerkenraad is om in de gemeente ruimte te maken voor het pionieren. Dat kan praktisch: door tijd en financiën beschikbaar te stellen. En door de visie rond pionieren te delen. De kerkenraad kan vierkant achter de zoektocht van de pioniers gaan staan, want er gaan ongetwijfeld vragen komen van verontruste gemeenteleden: ■ Waarom is er ruimte voor iets nieuws terwijl we zelf weinig vrijwilligers hebben? ■ Hoe ze daar hun geloof vormgeven, dat kan toch niet de bedoeling zijn? ■ Moeten die nieuwe mensen eigenlijk niet naar onze kerkdiensten komen? De kerkenraad kan dan de visie delen: ‘We zenden mensen uit om te pionieren vanuit het verlangen dat meer mensen de waarde van het evangelie ontdekken, daar zijn andere vormen voor nodig. Niet iedereen voelt zich thuis in de kerk zoals we die nu kennen.’ Verbinding stimuleren

De belangrijkste reden om te pionieren is dat we het evangelie willen delen met mensen die niet (meer) in de kerk komen. En daarnaast willen we als bestaande kerken leren van de vernieuwing die bij pioniersplekken vorm krijgt. Voor dat leren

‘‘

Met lef en eigentijds

‘‘

Pioniersplekken hebben een duidelijk visie op God en mensen en de plek die zij innemen in de buurt. Ze beginnen meestal van nul af aan en ontwikkelen creatieve en moderne vormen van gemeenschap. Relaties met mensen staan centraal, en deze mensen ervaren de diensten en activiteiten als zinvol en relevant. De bestaande kerk heeft te maken met veel traditie en geschiedenis. Om te vernieuwen zijn keuzes nodig: op welke groep focus je, wat is je boodschap, hoe ben je kerk voor de buurt en kun je verder denken dan je gebouw? Als je bestaande structuren wilt veranderen heb je het lef van de pioniersplekken nodig, de frisheid en de inspiratie om het evangelie in eigentijdse taal te vertellen. Ds. Jantine Veenhof, predikant in De Lichtbron in Wateringen

34

‘‘

‘‘

Gericht op mensen in de wijk

Pionieren, waarom zou je? Als kerk heb je immers je handen vol aan de dingen die er zijn. Waarom dan ook nog pionieren? Omdat het evangelie bestemd is voor alle mensen! De samenleving is pluraal geworden. Mensen zijn verschillend en geen kerk bereikt iedereen. Dit besef was voor ons als Marcuskerk de reden om naast het bestaande te gaan werken aan een nieuwe vorm van kerkzijn, gericht op mensen in de wijk. Als het evangelie iedereen op het oog heeft, mogen wij ons niet beperken tot één vorm van kerkzijn. En, naar het woord van Jezus: voor nieuwe wijn zijn nieuwe zakken nodig. Pionieren dus. René de Reuver, predikant Marcuskerk Den Haag

is verbinding tussen de kerk en de pioniers nodig. De kerkenraad kan veel bijdragen aan die verbinding. Door ruimte aan te bieden in het kerkblad, door de pioniers uit te nodigen om tijdens een kerkenraadsvergadering, een gemeentevergadering en in de eredienst te delen wat er gebeurt. Vanuit de landelijke kerk is begeleiding beschikbaar om deze verbinding tussen kerk en pioniersplek te ondersteunen. Verantwoordelijk zijn en ruimte geven

De kerkenraad heeft ook een verantwoordelijkheid ten opzichte van de pioniersplek. We hopen natuurlijk dat het nooit voorkomt, maar toch: de kerkenraad is het eerst aangewezen orgaan om op te treden als het echt fout gaat. Als er sprake is van misstanden qua financiën, manipulatie of onveiligheid is het van belang dat de kerkenraad ingrijpt, uiteraard na hoor en wederhoor en in overleg met de landelijke kerk. Dit alles wil niet zeggen dat de kerkenraad bij de eerste fout of misser direct bijstuurt. Pionieren gaat nu eenmaal met vallen en opstaan. En experimenten mogen ook mislukken, het is belangrijk dat daar ruimte voor is. Ruimte voor andere vormen, ruimte voor onverwachte wendingen en voor fouten. Alleen met die ruimte kan werkelijke vernieuwing vorm krijgen. Pioniers steunen

Pionieren is vaak weerbarstig. Daarom kan het pioniersteam de steun van de kerkenraad goed gebruiken. Dat begint al met een zegen voor de pioniers als de pioniersplek van start gaat. De kerkenraad kan de pioniers ook steunen door een bezoekje en door te vragen hoe het gaat. Het feit dat de kerkenraad meeleeft kan veel betekenen, zelfs als er geen oplossingen voor eventuele pioniersproblemen zijn. En we hopen dat de kerkenraad blijft bidden voor deze mensen. In alle gevallen kan de kerkenraad terecht bij het projectteam pionieren met vragen en voor begeleiding ter plaatse. We denken graag mee, zowel met de pioniers als met de kerkenraad. 35

36

Bijlagen

37

38

Bijlage 1

Kenmerken van pioniersplekken Er zijn negen kenmerken die we zoeken en stimuleren bij pioniersplekken. Daarvan behoren er vijf tot onze basisvisie op ‘missionair zijn’. Dat zijn zaken die essentieel zijn bij het vormgeven aan missionaire activiteiten, ook van bestaande kerken. Daarnaast zijn er vier kenmerken die we specifiek bij pioniersplekken zoeken en stimuleren.

er nm

Ke en

kk

le

Doorgaande gemeenschap

sp

ier

ion

np

ke

Vernieuwend

Buiten- en randkerkelijken

Verbonden met de Protestantse Kerk

air

ion

ss n zij

Woord en daad geïntegreerd

mi

Relaties als basis

op

Afgestemd op de context

ie

Heldere eigen identiteit

Vis

Afhankelijkheid van God

Dit zijn de vier kenmerken die we zoeken en stimuleren, specifiek bij pioniersplekken: ■ Vernieuwend Pioniersplekken zijn vernieuwend. Ze pakken de zaken anders aan dan andere kerken in de omgeving. Ze kunnen tegendraads zijn ten opzichte van kerk en maatschappij. Creativiteit, hoop, moed en plezier zijn kenmerkend. Bij vernieuwing en experimenten hoort ook dat dingen fout gaan, daar is ruimte voor. ■ Buiten- en randkerkelijken Pioniersplekken zijn allereerst gericht op mensen die het evangelie niet (meer) kennen en op afstand leven van bestaande vormen van kerkzijn. Het kan dan ook gaan om randkerkelijken: mensen die formeel nog lid zijn, maar al langere tijd nauwelijks meer betrokken zijn bij de gemeenschap.

39

■ Doorgaande gemeenschap Pioniersplekken werken aan de groei van relaties tussen mensen onderling en met God. Pioniersplekken zijn gericht op duurzame gemeenschapsvorming en doorontwikkeling naar een zelfstandige toekomst. Ze zijn niet opgezet met als visie slechts van tijdelijke (projectmatige) aard te zijn. ■ Verbonden met de Protestantse Kerk Pioniersplekken zijn verbonden met de Protestantse Kerk. Ze realiseren zich dat de kerk niet bij hen begonnen is, maar dat ze deel uitmaken van de kerk van alle tijden en plaatsen. Ze willen de kerk dienen met nieuwe inzichten. Verbondenheid met de Protestantse Kerk kan verschillende vormen hebben.

De volgende kenmerken geven invulling aan onze visie op ‘missionair zijn’ in brede zin en kunnen ook van toepassing zijn op bestaande kerken: ■ Afhankelijkheid van God Missionair zijn betekent dat we in gebed en in afhankelijkheid van Gods geest op zoek gaan naar hoe hij (of zij) voor ons uit gaat. Het is uiteindelijk zijn missie. Dus niet een plan schrijven en direct aan de slag, maar eerst tijd nemen om Gods stem te verstaan in de situatie waarin we zijn. ■ Heldere eigen identiteit Missionair zijn betekent dat we helder zijn over onze identiteit. Belangstellenden weten vooraf waar we voor staan, er is geen verborgen agenda. Daarbij is het evangelie van Jezus Christus bepalend en vormt het protestants-christelijk gedachtegoed ons uitgangspunt. ■ Afgestemd op de context Missionair zijn betekent dat we onze aanpak afstemmen op de context en doelgroep. We ontwikkelen geen blauwdrukken die overal werken, maar verdiepen ons in de cultuur en de omstandigheden van de mensen met wie we het evangelie willen delen. Daarop stemmen we onze vorm en inhoud af. ■ Relaties als basis Missionair zijn betekent dat we bouwen aan relaties met mensen. Want pas als mensen ons persoonlijk kennen en vertrouwen, zijn mensen bereid om hun diepste overtuigingen te delen en open te staan voor andere overtuigingen. En dan kunnen wij ook van hen leren. ■ Woord en daad geïntegreerd Missionair zijn betekent dat woord en daad geïntegreerd zijn bij het vormgeven van het evangelie in onze samenleving. Getuigenis en dienst moeten beide een stevige plek hebben en kunnen uiteindelijk niet zonder elkaar.

40

41

42

Bijlage 2

Meer manieren om missionair te zijn Kerken kunnen op allerlei manieren missionair zijn. Het is uiteraard een versimpeling, maar vanuit de afdeling Missionair Werk en Kerkgroei maken we onderscheid naar de volgende drie manieren:

VITALISEREN

Nieuw missionair elan binnen een bestaande gemeente. Nieuwkomers stromen in binnen de bestaande gemeente.

MISSIONAIR PROJECT

Een nieuwe, vrij losse activiteit op de rand van een bestaande gemeente. Nieuwkomers stromen in binnen de bestaande gemeente.

PIONIEREN

Een nieuwe start, verbonden aan een bestaande gemeente. Nieuwkomers vormen op termijn een zelfstandige gemeenschap.

43

44

Bijlage 3

Proces richting een pioniersplek We onderscheiden verschillende fases in de route naar een pioniersplek. We vergelijken die met het planten van een zaadje. In de praktijk zijn de fases niet altijd heel strikt te scheiden. Wel zijn er twee belangrijke, formele momenten: de intentieverklaring en de samenwerkingsovereenkomst. Ontkiemen U vraagt informatie op bij de landelijke kerk, zoekt medestanders en bedenkt een eerste idee. U informeert ook de lokale kerkenraad. Duur: zo lang als u nodig heeft

Intentieverklaring De pioniers, de lokale kerk en de landelijke kerk ondertekenen een intentieverklaring.

Planten U luistert naar de doelgroep, bouwt aan een team en ontwikkelt een pioniersplan (voor drie jaar) en een werkplan (voor het eerste jaar). Duur: maximaal 7 maanden, zo mogelijk sneller

Samenwerkingsovereenkomst Alle betrokkenen leggen de afspraken vast in een samenwerkingsovereenkomst.

Groeien Het pioniersteam gaat aan de slag en is twee keer per jaar bij de teamretraites. Het initiatief ontwikkelt zich naar we allemaal hopen tot een bloeiende, zelfstandige geloofsgemeenschap. Duur: drie jaar precies

45

46

Bijlage 4

Pionieren met de kerkorde Hoe zit het met de kerkorde? Kan dat allemaal wel, dat pionieren? Kerkenraden vragen zich vaak af: past dat wel binnen de kerkorde? En pioniers vragen zich af: krijgen we geen last van de kerkorde? De kerkorde is er niet voor niks. Het zijn de regels die we als kerk met elkaar hebben afgesproken en waarop we kunnen terugvallen, ze bieden bescherming. Daarnaast heeft de kerkorde een belijdend karakter. In de eerste artikelen staat omschreven wat voor een kerk we willen zijn, wat we geloven en waar we voor staan. In tegenstelling tot wat wel eens gedacht wordt, kan er veel als het gaat om de kerkorde en pionieren. Er zijn ook uitzonderingssituaties in opgenomen die toe te passen zijn op pioniersplekken. Bijvoorbeeld in artikel 2-18 van de kerkorde is sprake van gemeenten in bijzondere missionaire, diaconale of pastorale omstandigheden. Dit artikel biedt ruimte voor pioniersplekken die gemeenten in wording zijn. Ruimte geven

De kerkorde geeft geen voorschriften over allerlei vormen. Er zijn wel regels over wie er mag voorgaan in kerkdiensten en wie doop en avondmaal mogen bedienen. Sinds kort is er de mogelijkheid dat kerkelijk werkers – na handoplegging door een predikant – de bevoegdheid krijgen tot bediening van doop en avondmaal. In bijzondere omstandigheden kan ook een gemeenteleider die géén kerkelijk werker is deze ruimte krijgen. Maar dat alles is niet het belangrijkste, want het beleid van de synode is erop gericht om ruimte te geven voor pionieren. De synode wil ruimte geven aan het zoeken naar nieuwe wegen, om in de praktijk te ontdekken hoe we kerkordelijke principes op een verstandige manier kunnen toepassen. Over wat er momenteel al mogelijk is heeft prof. Leo Koffeman een handreiking geschreven. Deze is te lezen via www.pkn.nl/missionair.

47

48

Bijlage 5

Lerend netwerk en begeleiding Pionieren is continu leren. Daarom faciliteert de landelijke kerk een lerend netwerk en begeleiding. Dit bestaat uit drie onderdelen: ■ Teamretraites Over een periode van drie jaar bieden we vijf teamretraites aan. Aan deze retraites doet een vast team van twee tot zeven mensen mee, allemaal onderdeel van het lokale pioniersteam en inclusief de voortrekker. Deelname door minimaal twee personen is verplicht. Deze retraites duren van donderdagavond tot en met zaterdagmiddag. Deze twee dagen zijn gevuld met evalueren, plannen maken, leren, gezelligheid, gebed en het opdoen van nieuwe bezieling. Het kost wat tijd en het levert ook veel op, zeker wat betreft teambuilding en visievorming. Verschillende thema’s rond de ontwikkeling van een pioniersplek komen aan bod, waaronder navolging van Jezus, leiderschap en hoe u bouwt aan een gemeenschap. ■ Groepscoaching Na elke teamretraite komen de voortrekkers van verschillende pioniersteams bij elkaar voor groepscoaching. In een periode van drie jaar dus vijf keer. Dit gebeurt in groepen van vijf tot tien mensen. Er is veel aandacht voor het leren van elkaar. Daarbij is er ruimte om te spreken over de ontwikkeling van het project en over uw persoonlijke spiritualiteit. ■ Begeleiding ter plekke Vanuit de landelijke kerk is er ook op lokaal niveau begeleiding voor pioniersplekken. Dit bestaat onder andere uit één-op-één gesprekken met de voortrekker van het pioniersteam. Daarnaast is er aandacht voor de relatie tussen de bestaande kerk, de pioniersplek en soms ook de classis. De pionier-begeleider stimuleert verbinding. Tot slot is er ook begeleiding bij de processen rond de kerkorde en – als het pionieren succesvol verloopt – richting de verzelfstandiging van de pioniersplek.

MAATWERK MOGELIJK

Deelname aan de teamretraites is in principe verplicht voor elke pioniersplek. Wat betreft de intervisiegroepen en lokale begeleiding is maatwerk mogelijk. Bij de begeleiding kunnen ook mensen van JOP, HGJB, ICP, IZB en Evangelisch Werkverband betrokken zijn. Zo zijn er verschillende ‘smaken’ in de begeleiding.

49

50

Bijlage 6

Financiële ondersteuning Er zijn veel pioniersplekken denkbaar waarbij financiering niet nodig is, bijvoorbeeld omdat vrijwilligers de kar trekken en de activiteiten in huiskamers plaatsvinden. Dan zijn er nagenoeg geen kosten. Niettemin, als er behoefte is aan financiën wil de landelijke Protestantse Kerk ook daarin steunen. Hierbij werkt de kerk samen met de Maatschappij van Welstand. Ook van de lokale kerk(en) wordt een bijdrage gevraagd. Dat vinden we ook belangrijk: het is een teken van betrokkenheid en draagvlak. De financiering van pioniersplekken is maatwerk. Om u niettemin een indruk te geven van waar u aan kunt denken: we zien vaak dat er voor de driejarige periode maximaal € 60.000 aan basisfinanciering is. Dat is dan € 20.000 per jaar. Voor deze basisfinanciering zijn er veelal drie inkomstenbronnen beschikbaar: de lokale kerk(en), de landelijke kerk en de Maatschappij van Welstand. Bijdrage landelijke kerk

Wat betreft de landelijke kerk: deze verdubbelt de bijdrage van de lokale kerk(en). Een voorbeeld: als twee lokale kerken elk € 3.000 per jaar bijdragen, dan draagt de landelijke kerk ook € 6.000 bij. Het budget per jaar is dan al € 12.000. Daarnaast zijn er mogelijkheden om een subsidie bij de Maatschappij van Welstand aan te vragen. Op basis van uw pioniersplan kunt u zowel bij de landelijke kerk als bij de Maatschappij van Welstand financiële steun aanvragen. Houd daarbij rekening met een doorlooptijd van enige maanden. Vraag bij het landelijke projectteam voor pioniersplekken naar het sjabloon hiervoor en overleg vooraf over de financiering. Eigen broek ophouden

De inzet is dat een pioniersplek na drie jaar in een behoorlijke mate zelfstandig is. Na die periode is er geen financiële steun meer vanuit de landelijke kerk of de Maatschappij van Welstand. Daarom is het belangrijk de kosten te beperken en vanaf het begin te stimuleren dat betrokken mensen en kerken in de omgeving ook financieel gaan bijdragen. Zo wordt uw initiatief toekomstbestendig.

51

52

Bijlage 7

Gespreksvragen bij de filmpjes Om wat meer gevoel bij het pionieren te krijgen, kunt u als pioniersteam of kerkenraad de filmpjes op de dvd bekijken. De filmpjes helpen om een goed gesprek op gang te brengen. Open bijvoorbeeld uw overleg door samen naar een filmpje te kijken en daarna twee aan twee over onderstaande vragen door te praten. ■ Woerden - Twintigers Woerden Wat raakt u in dit filmpje? Waarom is deze pioniersplek nodig? Op welke manieren past dit initiatief zich aan de leefwijze van twintigers aan? Zou het voor u ‘kerk’ kunnen heten? ■ Amsterdam - Heilig Vuur West Wat raakt u in dit filmpje? Wat lukte wel, wat niet? Wat betekent dat voor uw situatie? De pionier zegt dat ze opnieuw moest leren helder te zijn over haar geloof, wat vindt u daarvan? ■ Jorwerd - Nijkleaster Wat raakt u in dit filmpje? Dit initiatief maakt gebruik van de mogelijkheden in de omgeving. Welke mogelijkheden zijn dat? En welke mogelijkheden heeft u in uw omgeving? ■ Almere - De Schone Poort Wat raakt u in dit filmpje? Hoe zou ‘kerk’ er kunnen uitzien op deze plek? Het aanknopen van nieuwe relaties is een uitdaging, hoe zou dat in uw omgeving kunnen gebeuren? ■ Veenendaal - Netwerk ICF Veenendaal Wat raakt u in dit filmpje? Waarom is deze nieuwe kerk in Veenendaal eigenlijk nodig? Op welke manieren is er wisselwerking tussen het nieuwe initiatief en de bestaande kerken?

Lees ter verdieping eventueel met elkaar: Handelingen 2:43-47; 1 Korintiërs 14:23-26; Efeziërs 3:8-19; Matteüs 28:16-20. Als uw met uw pioniersteam naar deze filmpjes kijkt, kunt u met elkaar ook in gesprek gaan over de vraag wat dit filmpje leert over pionieren. 53

© januari 2014, eerste druk Protestantse Kerk in Nederland, afdeling Missionair Werk en Kerkgroei Trefwoorden: pionieren, pioniersplekken, pionier, kerkplanting, gemeentestichting Auteurs: Nynke Dijkstra en Martijn Vellekoop Foto’s en filmpjes: Dio van Maaren Drukwerk: Libertas, Bunnik Aan deze brochure kunnen geen rechten worden ontleend.

Contactgegevens Website: www.pkn.nl/missionair Facebook: www.facebook.com/PKNmissionair E-mail: [email protected] Telefoon: (030) 880 18 92 Adres: Joseph Haydnlaan 2a, 3533 AE Utrecht

PIONIEREN. vanuit de Protestantse Kerk

Recommend Documents