Picardenlaan 4 [ 2004.MAPC.4] Eric P.G. Wetzels
L
T
UR
O
CU
Gemeente Maastricht Dienst SOG/ Afdeling SI Taakgroep Cultureel Erfgoed Oktober 2006
ED
Briefrapport van een “archeologisch” onderzoek
E EL ERF
G
Picardenlaan 4 [ 2004.MAPC.4] Eric P.G. Wetzels
Briefrapport van een “archeologisch” onderzoek
Colofon: Dit briefrapport van “archeologisch” onderzoek Picardenlaan 4 is een uitgave van de Gemeente Maastricht, Dienst SOG/Afdeling SI. Dit rapport is geproduceerd in een oplage van 50 stuks en bedoeld voor intern gebruik (geen handelsdoeleinden). De auteur is Drs. E.P.G. Wetzels, archeoloog bij en coördinator van taakgroep Cultureel Erfgoed van de gemeente Maastricht. Dit rapport is geen verslag van een archeologische opgraving en voldoet niet aan de normen van een standaardrapportage zoals bedoeld door het College voor de Archeologische Kwaliteit (CvAK). Opmaak: Richard Hanssen Foto’s: technische recherche Politie Limburg Zuid © Gemeente Maastricht, Dienst SOG, afdeling SI, 2006. ISBN-10: 90-75472-08-0 ISBN-13: 978-90-75472-08-0
Archeologische Rapporten Maastricht - Nummer 11 INHOUDSOPGAVE Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding .............................................................................................................................. pag 5 Ligging van het terrein ...................................................................................................... 5 Voorgeschiedenis ................................................................................................................. 6 Archeologische vraagstelling ........................................................................................... 6 Hoofdstuk 2 Methoden en technieken Werkwijze ............................................................................................................................... Meetsysteem .........................................................................................................................
9 9
Hoofdstuk 3 Resultaten Beschrijving van de aangetroffen situatie ................................................................... Publiciteit in week 19-2004 ............................................................................................... Het verdere verloop ............................................................................................................. Leiden, Instituut voor Pathologie en Anatomie van de Rijksuniversiteit Leiden Meer skeletresten, met twee muntjes ........................................................................... Historische kaarten ............................................................................................................. Vondsten................................................................................................................................. Gravenlijst .............................................................................................................................. Samenvatting van de resultaten ..................................................................................... De verschillende theorieën en de datering van de graven ...................................... Conclusies ..............................................................................................................................
11 14 14 15 17 18 19 20 20 21 22
Bijlagen Bijlage 1: muntdeterminatie (T. Panhuysen) ................................................................ Bijlage 2: rapport fysisch-antropologisch onderzoek Leiden (G. Maat) ................ Bijlage 3: rapport Groningen C-14 (J. Van der Plicht) .................................................. Bijlage 4: bloemlezing uit de krantenartikelen........................................................... Bijlage 5: bloemlezing van de internetpublicaties .....................................................
23 27 30 31 37
3
4
Hoofdstuk 1 Inleiding Aanleiding Op dinsdag 4 mei 2004 nam Noud Schuring van de Technische Recherche van de Politie Limburg-zuid telefonisch contact op met Eric Wetzels van taakgroep Cultureel Erfgoed van de Gemeente Maastricht met de opmerking dat er aan de Picardenlaan 4 twee skeletten gevonden waren. De vraag aan Cultureel Erfgoed was of een archeoloog kon komen kijken om te beoordelen of men te maken had met een archeologische vondst en of een misdrijf uitgesloten kon worden. De auteur van dit briefrapport is er toen onmiddellijk heen gereden. Bij aankomst bleek Fons Horbach (archeologisch medewerker van de provincie Limburg) terplekke aanwezig. De Technische Recherche had bij de gemeente Maastricht (Cultureel Erfgoed) op een eerder moment niemand kunnen bereiken en was derhalve op de archeologische kennis van de provincie teruggevallen. Samen met Fons Horbach heeft de auteur de aangetroffen skeletten bekeken en beide kwamen tot de conclusie dat de door de technische recherche gestelde vragen niet met zekerheid beantwoord konden worden om aldus het politie-onderzoek af te kunnen sluiten: de skeletten oogden niet zeer oud en de stratigrafische positie was ook niet zodanig dat een jonge ouderdom uitgesloten kon worden. Eerder was het tegenovergestelde het geval.
Ligging van het terrein Picardenlaan 4 ligt in de wijk Biesland, een mooie en rustige witte villawijk, in het zuidwesten van Maastricht. Dit deel van de wijk is gebouwd tegen de westelijke helling van het Jekerdal. Bij de aanleg daarvan – in de vroege jaren 1960 – zijn terrassen gevormd om de toekomstige bewoners een min of meer vlakke bouwgrond te kunnen aanbieden. Destijds heeft – voorafgaande aan de bouw - geen archeologisch onderzoek plaats gevonden. Dat was toen niet gebruikelijk.
175 175 175
A
6159 6159 6159 6159
35 35 35 35
36 36 36 36 44 44 44 44
2411 2411 2411 2411
e tie
an r s la
n s la a
eg rw
Bi es
eg
rw
181 181 181 181
2400 2400 2400 2400
48 48 48 48
186 186 186 182 182 182 182
2633 2633 2633 2633 2632 2632 2632 2632 2351 2351 2351 2352 2352 2352 2352
5527 5527 5527 5527 2106 2106 2106
2104 2104 2104 2104
g
6005 6005 6005 6006 6006 6006 6006
eg
Ca n
43 43 43 43
n la
w
ne
e tie
42 42 42 42 41 41 41 214 214 214 214 39 39 39 39 2641 2641 2641 2641 38 38 38 38 47 37 47 47 37 37 47 37 46 46 46 46 45 45 45 45 40 40 40
sk Mu
an
an
es Bi
r de
rw e
an
4995 4995 4995 2093 4995 2093 2093 2093 4994 4994 4994 2236 2236 22362094 2094 2094 2236 2094 2095 2095 2235 2235 2235 2095 2095 2235 2175 2175 2175 2410 2410 2410 2410
nde
a r d la
n la
eg
Pic
an a r d e n la
Pic
e ar d
4996 4996 4996 20 20 20 20 3724 3724 3724 3724 2092 2092 2092 2092
la n
4660 4660 4660 4660
r s la
66 66 66 66
er w
217 217 217216 216 216
eg
de
67 67 67 67
65 65 65
218 218 218 218
w
Ca n
68 68 68 68
72 22 177 177 177 177
n Ca
r ne
5380 5380 5380 5380 64 64 64 64 5511 5511 5511 63 Ar 63 n 63 63 173 am 173 173 a 173 174 174 174la 174 is n 4056 4056 4056 4056 la a e 2171 2412 2171 2171 2412 2412 2171 2412 70 4656 70 70 4656 70 4656 r d 4656 n a c 69 61 69 69 61 61 i 69 61 4657 4657 4657 2170 2170 2170 P4657 60 2170 2098 60 2098 2098 60 2098 4658 a n 4658 4658 60 4658 n la 2169 2169 2169 2169 r de 59 59 59 59 a 2168 2168 2168 2168 Pic 58 58 58 58 2099 2100 2099 2100 2099 2099 2100 2389 2389 2389 2388 2388 2389 23882100 2388 4659 4659 4659 4659 57 57 57 57 50 50 50 50 56 56 56 56 49 49 49 2165 49 2165 2165 2165 2416 2416 2416 2416 2101 2101 2101 2101 2164 2164 2164 2164 55 178 55 55 178 178 55 178 54 54 54 54 4012 4012 4012 4012 179 179 179 53 179 2103 53 2103 53 2103 53 4011 4011 4011 2103 4011 2102 2102 2102 2102 180 52 180 180 52 52 180 52 2162 2162 2162 2162
an
eg
is la r am
226 226 226 226
215 215 215 215
an
4310 4310 4310
rw
176 176 176
A ra mis laa n
219 219 219 219
am is l a
2663 2663 2663 2665 2665 2665 2665 2664 2664 2664 5329 5329 5329 5329
2650 2650 2650 2650
A ra mis pa d
76 76 76 76
2201 2201 2201 2201
2530 2530 2530 2530
Ar
2177 2178 2178 2178 2178 2176 2176 2176 2176
4309 4309 2442 4309 2442 2442 4309 2442
ne
6158 6158 6158 6158
172 172 172 172
an A ra mis la 5510 5510 5510 5510
in
227 227 227 227
183 183 183 183
e tie rs p le
75 75 75 75
171 171 171 171
78 78 78 78
77 77 77 77
pad
170 170 170 170
69 69 69 69
g
184 184 184 184
A r a mis
dA rta gn an laa n
r ta
2451
4830 4830 4830 4830
ad
4833 ag 4833 4833 4833 dA rt
A an d n a n la
n
A th o
209 209 209 209 208 208 208 208
la a
Mu sk
168 168 168167 167 167 167
n na
rp
221 221 22183 83 83 83
163 163 163 163 164 164 164 164
ite Ru
81 81 81 82 81 82 82 82
165 165 165 166 166 166165 166
te
22 22
Afbeelding met de locatie van het betreffende perceel in Maastricht-Biesland
De Picardenlaan heeft ter plaatse een absolute hoogte van ca. 62,60 m + NAP. De achterliggende Aramislaan – de achterzijde van het bewuste perceel waarop de skeletten werden gevonden 5
– een hoogte van 65,24 m + NAP. Het tussengelegen perceel “bolt” daartussen ca. 3,5 m op. De ondergrond bestaat uit een lössoïde ondergrond, waarbij door het sterke hellingspercentage van de oorspronkelijke helling vanouds sprake moet zijn geweest van natuurlijke erosie. Op oude kaarten is te zien dat de percelen met de lengterichting hellingafwaarts gelegen waren, iets wat verdere erosie, als gevolg van bewerking van de ondergrond als landbouwgrond, zeker in de hand zal hebben gewerkt. De Aramislaan aan de noordwestzijde van de Picardenlaan 4 is verdiept aangelegd. De Picardenlaan aan de zuidwestzijde ligt min of meer op de oorspronkelijke helling. Het huis Picardenlaan 4 staat ruwweg op de oorspronkelijke helling, waarbij de zuidwestzijde van het perceel – daar waar de skeletten zijn gevonden – deels verdiept is aangelegd als gevolg van een garage-inrit. Het overige deel van de tuin vertoont het oude, geërodeerde reliëf.
Voorgeschiedenis Op maandag 3 mei ‘s middags deed de tuinman van de familie Jeurissen - eigenaar van Picardenlaan 4 - de ontdekking dat er juist onder de bovenste laag grond van de tuin skeletresten aanwezig waren. De eerste beenderen veroorzaakten nog niet direct onrust, het aantreffen van een tweetal intacte schedels wel. Hierop stopte de tuinman zijn werkzaamheden en nam hij contact op met de politie, die een onderzoek instelde.
Luchtfoto van de situatie tijdens het onderzoek in 2004
Archeologische vraagstelling Aan de basis van dit onderzoek lag geen inhoudelijke archeologische vraagstelling ten grondslag. De vraag van de Technische Recherche aan Cultureel Erfgoed was of de politie hier met zekerheid met archeologische vondsten te maken had en of een misdrijf uitgesloten kon worden. Het onderzoek heeft zich in eerste instantie enkel op deze vragen toegespitst. Nadien werden vragen van belang als: • welke mensen lagen hier begraven? • waarom lagen ze hier? • hoe oud waren ze? • hoe lang lagen ze hier al? • welke betekenis heeft de vindplaats? 6
Doordat deze vragen tijdens het gravend onderzoek niet leidend waren, is er door de archeoloog niet strikt op toegezien dat alle beschikbare informatie verzameld werd. Naderhand zijn nog verschillende antwoorden gevonden worden door later uitgevoerd skeletonderzoek in Leiden. In dit rapport wordt geprobeerd zoveel mogelijk opheldering over alle benoemde zaken te geven.
De vijf vrijgelegde skeletten bezien in noordelijke richting
7
8
Hoofdstuk 2 Methoden en technieken Werkwijze De gehanteerde werkwijze werd bepaald door de vraagstellingen van het politieonderzoek. De technische recherche was uitsluitend op zoek naar antwoorden op de vraag hoelang de skeletten er al lagen, of er eventueel nog sporen van een misdrijf geconstateerd konden worden en of er wellicht nog dadersporen aanwezig waren. Hiertoe werd – naast de aanwezige politiekennis en ervaring – tevens de kennis van de gemeentelijk archeoloog ingeschakeld, die bekeek in welke grondlaag de skeletten lagen, of op basis van bijkomend vondstmateriaal iets over de ouderdom van de skeletten kon worden gezegd en of er andere indicatoren waren die antwoord konden geven op de gestelde vragen. Op aangeven van de archeoloog is toen tevens gezocht naar eventuele andere skeletten. Enerzijds om de mogelijke aanwezigheid daarvan te kunnen constateren, anderzijds om informatie te verzamelen om de gestelde vragen te beantwoorden. Bovendien zouden resterende skeletten bij het vervolg van de gravende tuinaanlegactiviteiten zeker tevoorschijn kunnen komen. De resultaten van het onderzoek zijn bij Cultureel Erfgoed gedocumenteerd onder opgravingscode: 2004.MAPC.4 Meetsysteem De skeletten zijn door de technische recherche, deels onder toeziend oog van de gemeentelijk archeoloog vrijgelegd, uitgeprepareerd, gedocumenteerd en geborgen. De skeletten zijn daarbij niet getekend, wel genummerd, gefotografeerd en op archeologische wijze geborgen (dwz linkse en rechtse lange ledematen gescheiden, deze zijn naderhand nl. nauwelijks te onderscheiden). Door de politie is een inmetingsschets gemaakt. Door de archeoloog zijn schetsen gemaakt van de stratigrafie, de ligging in de tuin en van twee grafkuilen. De NAP-hoogtes van de graven zijn niet afzonderlijk genomen. 94 94 94 94
A ra
m
a is la
96 96 96 96
n 92 92 92
5380 5380 5380 5380
Pi ca rd e
44 44
an
174 174 174 174
86 86 86 86
70 70 70 70
63 63 63 63
n la
173 173 173 173
88 88 88 88
5511 5511 5511 5511
P
ic
ar
n de
la
an
4056 4056 4056 4056 196 196 196 196
4656 4656 4656 198 198 198 198
69 69 69 69
P ic
a rd
la en
an
61 61 61 61 4657 4657 4657
Detailtekening van de kadastrale ondergrond van Picardenlaan 4, de graflocatie is gemarkeerd.
9
200 200 200 200
60 60 60
202 202 202
De graven lagen op rij (graf 1-5 naast elkaar) waarschijnlijk in 2 rijen onder elkaar (graflocatie 6 en 7). Dit resulteert in een oppervlakte van ca. 7 x 4 meter, waarvan de hoeken als volgt gecoördineerd zijn: NW-hoek: X/Y= 175.088/316.608 NO-hoek: X/Y= 175.092/316.612 ZO-hoek: X/Y= 175.093/316.606 ZW-hoek: X/Y= 175.090/316.603 Als centrumcoördinaten zijn aan te houden: X/Y= 175.091/316.608
10
Hoofdstuk 3 Resultaten
Beschrijving van de aangetroffen situatie. Bij aankomst van de auteur op dinsdag 4 mei 2004 lagen twee skeletten deels vrij, de onderste delen waren verwijderd, de bovenlichamen inclusief schedels lagen nog in situ. Aan de schrijver van dit rapport werd gevraagd of hij de ouderdom van de skeletten vast kon stellen en of op basis daarvan gesteld kon worden dat de skeletten tot archeologisch vondstmateriaal gerekend moesten worden.
De vrijgelegde skeletten nrs 1 en 2. De antropogeen vervuilde egalisatielaag waarin skelet 1 lag, is onder de troffel goed zichtbaar.
Bij eerste inspectie vielen twee zaken op: lege schedels en tanden die in erg goede conditie leken te zijn. Aangezien de schedels (nog) niet met sediment gevuld waren, kon niet uitgesloten worden dat de skeletten van jonge ouderdom konden zijn. Oudere schedels kunnen gevuld zijn met sediment (hoeft niet), maar jonge schedels vrijwel zeker niet. De stratigrafische context zou daarbij moeten kunnen helpen, maar die was helaas grotendeels verstoord als gevolg van het aantreffen en deels vrijleggen van de skeletten. Toch kon opgemerkt worden dat de schedel van skelet 1 overduidelijk in een vervuilde en antropogeen verplaatste laag lag. Deze laag hing vermoedelijk samen met de aanleg van de terrassen uit de jaren 1960, waarop hier terplekke de eerste huizen gebouwd werden. Een hard argument om de skeletten tot oude archeologische vondsten te verklaren ontbrak daarom ten ene male. Samen met de politie is toen bekeken wat er nog gedaan kon worden: hoe gekeken kon worden of er nog meer skelet11
ten zouden liggen en hoe die het beste vrijgelegd zouden kunnen worden. Op aangeven van gemeentelijk archeoloog Eric Wetzels heeft de politie het onderzoek toen uitgebreid en daarbij nog eens drie skeletten ontdekt. Deze lagen naast elkaar, op min of meer regelmatige afstand (1,2 – 2,4 m), allen met het aangezicht naar het zuid-oosten, enkelen met de handen gekruist op de onderbuik. Ieder lag in een eigen separate grafkuil. Er is dus met zekerheid geen sprake van een massagraf!
De onderzochte graven van links naar rechts: nrs. 4, 3, 1, 2 en 5. Mogelijk graf 6 ligt net naast de blauwe bak.
De skeletten in de graven 2 en 5 hadden de handen op de onderbuik, het skelet in graf 4 leek de armen over elkaar te hebben (zoals vroeger op school). Het skelet in graf 3 lag ietwat scheef, met de armen zijdelings naar het zuiden. Mogelijk dat bij de skeletten uit de graven 3 en 4 eigenlijk ook gekruiste armen bedoeld waren.
12
Graf 3
Graf 4
Graf 5
Bij geen van de skeletten werden vondsten geborgen, noch resten van kleding, schoeisel, of anderszins aangetroffen. Wel lagen vondsten in de bovenliggende egalisatielaag. Ook ontbraken resten van grafkisten. Het dateren van de skeletten werd hierdoor ernstig bemoeilijkt. Daarmee was het vooralsnog tevens onmogelijk een (verjaard) misdrijf uit te sluiten. Wel was in twee gevallen iets te zeggen over de stratigrafie: van graf 1 leek de schedel in de egalisatielaag te liggen, graf 3 lag visueel vermoedelijk ín de egalisatielaag, eventueel net eronder. Een andere grafkuil (graf 4) werd afgedekt door de egalisatielaag. Dit laatste graf moest dus zeker ouder zijn dan de egalisatielaag, maar hoeveel was onduidelijk. Uitgaande van het feit dat de egalisatielaag in de vroege jaren 1960 gedateerd moet worden, betekende dit dat graf 4 van kort voor 1960 kon dateren. Het geheel aan informatie was voor de politie onvoldoende bewijs om met zekerheid te stellen dat er geen sprake kon zijn van een misdrijf, waarbij evt. nabestaanden in leven konden zijn. Vervolgens is doorgesproken wat er gedaan kon worden om dit uitsluitsel wel te krijgen. In afwezigheid van de gemeentelijk archeoloog zijn de skeletten vervolgens vrijgelegd en uitgeprepareerd.
Op de achtergrond is de stratigrafie goed af te lezen: graf 4 lag net onder de egalisatielaag (de zwarte laag in de hoek), die wederom is afgedekt door verschillende lössoïde lagen, die met een latere tuinophoging te maken hebben. De egalisatielaag hangt waarschijnlijk samen met de terrasvorming rond 1960.
13
Gedurende de dag was er een overweldigende media-aandacht, waarbij de uitgerukte pers zelfs met busjes voorzien van satellietschotels de intussen afgezette straat bezochten en op radio, televisie, lokaal, nationaal en zelfs internationaal het verhaal naar buiten brachten. Een politiewoordvoerder stond daarbij de pers te woord. Ook was er inmiddels een kantoorunit van de brandweer gebracht, stond er sinds maandagnamiddag een tent met verlichting en elektra en arriveerden diverse politiecollegae om te helpen het onderzoek voort te zetten en af te ronden. Het politieonderzoek werd geleid door Noud Schuuring, met ondersteuning van Henry Beckers en Roland van Hoorn (forensisch arts GGD Zuid-Limburg) Rond 5 uur (van diezelfde dinsdag 4 mei 2004) is gemeentelijk archeoloog Wetzels teruggegaan naar de “plaats delict” en nam de zaak wederom in ogenschouw. De skeletten lagen intussen geheel vrij en resten (delen) van een zesde en zevende skelet waren aangetroffen. Het is mogelijk dat deze samen één graf/skelet hebben gevormd. Tezamen met politie en justitie is besproken wat de stand van zaken was: de skeletten konden nog steeds niet met zekerheid gedateerd worden, noch op basis van stratigrafie, noch op basis van begeleidende bodemvondsten (die waren er namelijk niet). Er was echter ook geen sprake van aanwijzingen voor een misdrijf. Vervolgens is een afweging gemaakt hoe groot de kans was op een misdrijf, waarbij nog dadersporen aanwezig zouden kunnen zijn. Die kans werd door alle aanwezigen op vrijwel nul gesteld. Besloten werd om aan de officier van justitie voor te stellen om de skeletten te bergen en het onderzoek verder af te ronden. Justitie besloot daarop geen nader strafrechterlijk onderzoek in te stellen. Gedurende de avond van 4 mei 2004 heeft de berging van de skeletten plaats gevonden. Het onderzoek, de afwegingen en het uiteindelijke besluit zijn in zeer goed overleg tussen politie, justitie en gemeente Maastricht tot stand gekomen. Afgesproken werd dat de skeletten en de politiedocumentatie na afronding van het onderzoek (en nadat er forensisch/ fysisch antropologisch onderzoek zou zijn uitgevoerd) aan de gemeente Maastricht als archeologisch vondstmateriaal zouden worden overgedragen en aldaar in depot worden gehouden.
Publiciteit in week 19-2004. Op de dag zelf, maar ook nog de rest van week 19 in 2004 is er veel publiciteit geweest omtrent de skeletten: het NOS-journaal en andere televisie-journaals hebben erover bericht, net als zgn. actualiteiten-programma’s op de commerciële zenders. Ook de schrijvende pers liet zich niet onbetuigd, zoals blijkt uit de bijna dagelijks verschenen artikelen in lokale en landelijke dagbladen. Zie hiervoor bijlage 4 met een bloemlezing van krantenkopieën. Ook is met de gemeente Maastricht zeer veel gebeld over deze vondsten, hun datering en hun betekenis. L1tv en L1-radio hebben opnames gemaakt voor hun actualiteiten- en nieuwsprogramma’s. Een selectie uit de internetpublicaties is in bijlage 5 te vinden.
Het verdere verloop. Na afloop van het veldwerk is veelvuldig contact geweest tussen technische recherche en gemeente Maastricht. Zo is door de politie nog een tweetal theorieën naar de gemeente Maastricht doorgebeld: • de zoon van de vorige eigenaar wist zich te herinneren dat tijdens de bouw van het huis rond 1962 eerder skeletten waren gevonden en dat die door archeologen waren meegenomen. Indien dit toentertijd legitiem afgehandeld is, kunnen dat alleen archeologen van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek uit Amersfoort zijn geweest. Nazoek in het nationaal archeologisch informatiearchief Archis leerde dat er tot een afstand van 500 meter rondom de opgegeven coördinaten geen enkele vondstmelding bekend was. 14
Het is niet uitgesloten dat het verhaal waar is, maar wellicht is toentertijd van de vondst geen verslag opgemaakt, waardoor deze melding niet is ingevoerd. Ook in het gemeentelijke archeologie-archief is geen vondstmelding bekend van deze locatie. • Bij het Bundes Kriminal Amt, recherche Wuppertal (D) heeft zich een man gemeld die beweert in 1944 ooggetuige te zijn geweest van de executie van krijgsgevangenen door de Waffen-SS, nabij een klooster (het huidige Bonnefantencollege?), nabij het Albertkanaal te Maastricht. De man vroeg zich af of het iets met de Picardenlaan van doen kon hebben. Mevr. Jos Wishaupt uit Maastricht heeft zich bij archeoloog Wetzels gemeld met het volgende verhaal: Haar moeder, geboren in 1906 op Sint-Pieter was woonachtig op de Mergelweg. Haar opa heeft Molen Lombok in het Jekerdal gehad en het volgende meegemaakt in de Grote Oorlog (WOI): toen de Duitsers in de buurt van de Cannerweg wacht liepen hebben zij hun geweer eens gericht op de oude heer, omdat er op dat moment veel Belgen naar het neutrale Nederland probeerden te vluchten. De Duitsers probeerden dit te voorkomen. Mevr. Wishaupt vroeg zich af of er toen wellicht Belgische vluchtelingen ter plaatse zijn geëxecuteerd en in allerijl zijn begraven.
Leiden, Instituut voor Pathologie en Anatomie van de Rijksuniversiteit Leiden. Op maandag 17 mei is de gemeentelijk archeoloog op uitnodiging van de Technische Recherche meegegaan naar het Instituut voor Pathologie en Anatomie van de Rijksuniversiteit Leiden om de inmiddels schoongemaakte skeletresten te brengen. Op basis van een onderzoek van Prof. Dr. George Maat hoopte de recherche het politie-onderzoek definitief af te kunnen sluiten.
Tijdens het forensch/fysisch antropologisch onderzoek
De gezamenlijke kennis van George Maat en Rob van Mastwijk (wetenschappelijk medewerker) van het Instituut te Leiden leidde tot de volgende conclusies: • er is sprake van 5 skeletten en tevens de resten van een zesde individu. • of de resten van het zevende skelet een eigen individu vormen, kon niet vastgesteld worden. • het gaat zeker om 4 mannen, de vijfde persoon is vermoedelijk ook een man. 15
• 2 personen zijn robuust gebouwd. • de leeftijd van de individuen varieert van 15-59 jaar, waarbij 2 personen in de categorie 38-59 jaar en één van 15-24 jaar. • 2 individuen hadden een goed gebit, weliswaar een weinig cariës, maar geen reparaties en weinig slijtage. 1 individu had een zwaar versleten gebit en geen kiezen meer (hij had aan toonbaar lange tijd zonder kiezen geleefd!). Het slijtagepatroon van de tanden deed Prof. Maat vermoeden dat er sprake moest zijn van een ouderdom van de skeletten van zeker 100-200 jaar. • zichtbare aanwijzingen voor een misdrijf konden niet geconstateerd worden.
Ondanks de uitgevallen tanden is de goede conditie van het gebit van deze overledene duidelijk herkenbaar
Op basis van het bovenstaande heeft de technische recherche het politie-onderzoek terplekke definitief afgesloten. Vervolgens heeft Wetzels als vertegenwoordiger van de Gemeente Maastricht afspraken gemaakt met Prof. Maat over het verdere verloop: de botten zijn in Leiden achtergelaten en zijn in het najaar van 2004 door studenten en onder verantwoordelijkheid van Maat onderzocht (volledige gedetailleerde schoonmaak, beschrijving, mede ook op het gebied van pathologie: ziekte, levens- en overlijdenskenmerken. Ten behoeve van het fysisch antropologisch onderzoek heeft de Gemeente Maastricht (i.c. Cultureel Erfgoed) een kort archeologisch rapport geschreven (dit briefrapport) en naar Leiden gestuurd. Hierna zijn de botten op 10 mei 2005 door de auteur in Leiden opgehaald en in het depot in Centre Ceramique ondergebracht. Het onderzoeksrapport van prof. Maat was inmiddels (16-11-2004) naar Maastricht gestuurd en als bijlage in dit rapport opgenomen (bijlage 2).
16
Meer skeletresten, met twee muntjes. Op 18 mei 2004 zijn vervolgens door mevrouw Jeurissen – de eigenaresse van Picardenlaan 4 – bij de gemeente Maastricht de resten van meer skeletten binnengebracht, die juist ten oosten van de eerder gedocumenteerde skeletten lag. Of de resten van deze nagekomen skeletten bij de summiere resten van “graf 6” horen, is onzeker. Volgens de tuinman lagen de handen van het skelet op de onderbuik en lagen er twee muntjes op de onderbuik. Ook is een loden musketkogel gevonden, die niet in direct contact met de skeletresten zou hebben gelegen. Helaas is dit alles niet archeologisch gedocumenteerd, waardoor niet zeker is of de 2 muntjes (die aan elkaar gekit waren) bij het skelet hoorden, of in een colluviale afzetting lagen, in de egalisatielaag, in een mollengang of anderszins. De munten aan de skeletten koppelen is aldus niet meer zekerheid mogelijk. De munten zijn door T. Panhuysen (destijds archeologisch beleidsmedewerker van Cultureel Erfgoed) spontaan onderzocht en in het vierde kwart van de zestiende eeuw gedateerd, zie hiervoor zijn determinatie in bijlage 1. De munten waren reeds door de vinders met water schoongespoeld, waardoor iets van de leesbaarheid was verdwenen. De munten zijn nadien door archeologisch restaurator Katleen Vandenbranden op correcte wijze geconserveerd.
Een foto van een van beide (best leesbare) munten
Onderzoek in Leiden heeft aangetoond dat er sprake is van minimaal 3 skeletten (waarbij geen enkele schedel is aangetroffen, noch is ingeleverd). Bij welk van de drie skeletten de muntjes horen is niet duidelijk: de vondsten waren gezamenlijk verpakt. Aangezien de tuinman beweert de muntjes op een skelet te hebben zien liggen, wordt aangenomen dat dit skelet 8 betreft (zie overzicht G. Maat in bijlage 2). Een van de ribelementen die op 18 mei 2004 zijn binnengebracht, is opgestuurd naar het Centrum voor Isotopenonderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen en onder verantwoordelijkheid van Dr. Ir. J. van der plicht gedateerd in de periode 1485-1525 en 1565-1630 na Christus.
17
Historische kaarten De Tranchotkaart is een militaire “stafkaart” op basis van een nauwkeurig minuutplan, waarop alle militaire obstakels in het afgebeelde gebied staan weergegeven. Deze kaart is gemaakt onder leiding van Tranchot en Von Müffling en dateert uit de periode 1803-1820. Het gebiedje waar de skeletten zijn gevonden is op bijgaande afbeelding gemarkeerd met een rode cirkel (ten zuidwesten van de vesting Maastricht). Het terrein behoorde voorheen tot de Gemeente Vroenhoven (België bestond toen als land nog niet). Het bebouwingsspoor langs de huidige Cannerweg is op de afbeelding goed te zien. Tussen en achter de huizen zijn huisweiden met fruitbomen aangegeven. Het onderzoeksterrein ligt juist in een gebied dat als akkerland staat gekwalificeerd.
Detail van de zgn. Tranchotkaart (1803-1820), waarbij het onderzoeksterrein rood omcirkeld is.
Op een kadastraal minuutplan uit de periode 1823-1840 staat het perceel aangegeven waarop de skeletten zijn gevonden. Het bewuste perceel wordt doorkruist door een kronkellijn (afwateringsgeul?) en een poel lijkt herkenbaar. Juist ten zuidoosten hiervan zijn de skeletten gevonden. De afwateringsgeul zou van de veldweg afkomstig kunnen zijn, die ten noorden van het bewuste perceel loopt en de Cannerweg verbindt met de hoger gelegen (noordwestelijke) gebieden, zoals ook op een foto uit 1944 te zien is (zie bijlage 5, bijdrage Stevenhagen). Wellicht zijn eigenaren bewust op dit perceel begraven?
18
Uitsnede uit het kadastrale minuutplan 1823-1840.
Vondsten In de egalisatielaag zijn verschillende stuks aardewerk, ijzeren spijkers, etc. gevonden, inclusief recente vondsten, die echter niet geborgen werden door de onderzoekers. Van geen van de vondsten kon enig verband met de graven worden aangetoond. Ook kan niet worden gesteld dat de vondsten de egalisatielaag helpen dateren. Deze laag is hier vermoedelijk relatief recent (ten tijde van de vorming van de terrassen in de jaren 1960) terecht gekomen en kan eenvoudig ouder materiaal bevatten. De munten zijn wel van enig belang, al zijn ze niet onomstotelijk aan de skeletgroep 7, 8, 9 te koppelen. Eerst werden de munten in de 17e/18e eeuw gedateerd, maar zoekwerk op internet leverde een nauwkeuriger datering op: vierde kwart van de 16e eeuw (zie bijlage 1). Samen met de nageleverde skeletgroep is tevens een loden kogel ingeleverd die in de omliggende grond werd gevonden. Deze is te dateren in de 17e-18e eeuw en te relateren aan een van de vele oorlogshandelingen (belegeringen) die Maastricht in die periode heeft ondergaan. Concluderend moet helaas gesteld worden dat er op basis van de vondsten geen definitieve datering van de graven, noch van de egalisatielaag geleverd kan worden.
De losse vondsten uit de bovengrond en uit de buurt van graf 1
De losse vondsten uit de bovengrond en uit de buurt van graf 6
19
Gravenlijst Door de gegevens van het politieonderzoek, de waarnemingen van de gemeentelijk archeoloog en het fysisch-antropologisch onderzoek uit Leiden te combineren, kan het volgende overzicht worden opgesteld: Grafnr
grafmaten lxb (cm)
Man/vrouw
Leeftijd (ca.)
Bijgiften
Orientering
Stratigrafische positie
1
>60 lang
man
21-24
geen
NW-ZO
in humus/egalisatielaag
2
175 lang
man
36-42
geen
NW-ZO
in/onder egalisatielaag
3
180x60 *
man
22-25
geen
NW-ZO
in/onder egalisatielaag
4
180x60 *
man
43-48
geen
NW-ZO
onder (!) egalisatielaag
5
170 lang
man
47-52
geen
NW-ZO
onder egalisatielaag
Man/vrouw
Leeftijd (ca.)
Bijgiften
Orientering
Stratigrafische positie
Skeletresten: graf ongedocumenteerd 6
losse botten
nvt
Nvt
onbekend
onbekend
verstoord
7
losse botten
man
21-25
onbekend
onbekend
verstoord
8
losse botten
man
21-25
2 munten?
onbekend
verstoord
9
losse botten
man
23-40
onbekend
onbekend
verstoord
rest
losse vondsten
nvt
Nvt
nvt
nvt
verstoord
* dwz: hier zijn de omtrekken van de grafkuil goed herkend. Bij de overige graven betreft het de afmetingen van de skeletten.
Samenvatting van de resultaten • Er is in totaal sprake van minimaal 5 graven, waarbij 2 grafkuilen zijn gedocumenteerd. De overige individuen zijn ongetwijfeld ook in graven aangetroffen, maar zijn door de onderzoekers niet als zodanig gedocumenteerd: de botresten zijn los aangeleverd. • Het betreft minimaal 8 individuen (skelet 6 kan bij graf 1 horen en de restbotten kunnen bij een van de deels verstoorde graven horen), waarvan er 8 als man geïdentificeerd konden worden. • De leeftijd varieert van jonge/weerbare mannen (5 skeletten) tot middelbare leeftijd/vroege senioren (3 skeletten). • De skeletten zijn allen in afzonderlijke grafkuilen begraven, naast elkaar, met het aangezicht naar het zuid-oosten. Er is géén sprake van een massagraf. • De graven lagen vermoedelijk in 2 rijen (graf 1-5 en 6-8) onder elkaar. • Geen van de graven bevatte resten van kleding, noch van schoeisel of bekisting. • Mogelijk bevatte de skeletgroep (skeletten 7, 8 en 9) een bijgift (de 2 munten), de overigen waren zonder bijgiften begraven. • De skeletten vertoonden weinig slijtage aan de tanden (observering in het veld). In Leiden bleek later dat de man uit graf 4 sterk gesleten tanden had en dat een ernstig verlies van ge bitselementen (kiezen) tijdens zijn leven was opgetreden. Ook de overige gebitten vertoon den toch redelijke slijtage en vooral ontstekingen waar niets aan gedaan was. • Geen van de skeletten vertoonden sporen van geweld. Wel van gebruikelijke en soms overmatige slijtage (zwaar werk). • Twee graven waren mogelijk ín de egalisatielaag begraven (graf 1 en 3). Bij één graf was het zeker dat het ónder de egalisatielaag was begraven (graf 4). Bij de overige graven was de stratigrafie onzeker. De gemeentelijk archeoloog heeft alleen bij de graven 3 en 4 een profieltekening van de grafinsteek kunnen maken. • Datering van de graven: nieuwe tijd, zestiende tot twintigste eeuw.
20
De verschillende theorieën en de datering van de graven: Voor een overzicht van allerhande theorieën (waar of onwaar, waarschijnlijk of onwaarschijnlijk) wordt verwezen naar de bloemlezing van de krantenartikelen (zie bijlage 4). Daarbij is een voorkeur van de schrijvende pers voor een datering in de tijd van d’Artagnan duidelijk te lezen. Op inhoudelijke gronden worden de volgende dateringen besproken: zestiende eeuw (t.t.v. het zgn. Hollands beleg: indien de munten daadwerkelijk bij een van de graven horen, zouden het soldaten van het staatse leger kunnen zijn, die Maastricht belegerd hebben). zeventiende eeuw: voor een datering in de zeventiende eeuw zijn geen aanwijzingen. Wel is bekend dat Maastricht tijdens het beleg van 1673 (waarbij d’Artagnan sneuvelde) vanuit het Westen belegerd is en dat de Picardenlaan in de frontlinie gelegen moet hebben. achtiende/negentiende eeuw: geen daterende aanwijzingen twintigste eeuw: • Geen daterende aanwijzingen, maar het zouden paters kunnen zijn van het nabijgelegen Jezuietenklooster. Daar spreekt tegen dat deze hun eigen ommuurde begraafplaats hebben en dat de locatie tamelijk ver van dit klooster verwijderd is. De christelijke begraafwijze past hierbij (rijgraf, aangezicht naar het zuidoosten) maar het voorkomen van de munten weer niet. • WOI - Belgische vluchtelingen: hiervoor zijn geen aanwijzingen gevonden. Uitgesloten wordt het niet, waarschijnlijk is het echter ook niet, gezien de zorgvuldige wijze waarop de doden in hun graf zijn gelegd (m.u.v graf 3). • WOII - melding uit Duitsland van iemand die een mogelijke executie heeft gezien: hiervoor zijn geen aanwijzingen gevonden. Daarnaast wordt de waarneming door de auteur van dit rapport als onnauwkeurig beschouwd, zeker ten aanzien van de genoemde plaats delict. Het is bovendien niet waarschijnlijk, gezien de zorgvuldige wijze waarop de doden in hun graf zijn gelegd (m.u.v graf 3). • postbellum: hiervoor spreekt mogelijk de stratigrafische ligging van de graven 1 en 3 (in de egalisatielaag) en eventueel graf 4 (net onder de egalisatielaag). • recent: onwaarschijnlijk, doch niet geheel onmogelijk. Jonger dan ca. 40 jaar wordt niet geloofwaardig geacht. Een andere mogelijkheid is dat het een familiebegraafplaats van bewoners van bv. de Cannerweg betreft (begraving op eigen achterterrein). Dit zou gedurende de 16e-20ste eeuw hebben kunnen plaatsvinden. Hiertegen spreekt de samenstelling van de groep overledenen (uitsluitend volwassen mannen en ontbreken van vrouwen, kinderen en bejaarden), al is het niet onmogelijk bij bv. een oorlog of plundering.
21
Conclusies Hoewel veel dateringen theoretisch mogelijk zijn, is het ‘t meest waarschijnlijk dat de graven dateren in de late zestiende eeuw. Stratigrafisch is deze datering mogelijk. De datering van het ribelement (1565-1630) van skeletgroep 7, 8, 9 (die waren tezamen aangeleverd) komt goed overeen met de muntdatering (na 1575/1578) van diezelfde skeletgroep. Er van uitgaande dat munten en skeletten bij elkaar horen en dat alle skeletten ongeveer even oud zijn, geeft dit een datering aan het grafveld van ca. 1578-1630 na Christus, waarmee het waarschijnlijk is dat de doden ter aarde zijn besteld in verband met een belegsituatie. Te denken valt aan de belegering van Maastricht in 1579, waarbij De Spanjaarden tijdens de tachtigjarige oorlog, uit naam van koning Filips II en onder aanvoering van Parma, de stad Maastricht belegerden (d.m.v. een circumvallatie = rondom omsingeld). Het is ook mogelijk dat de overledenen hier zijn begraven ten tijde van een Staats beleg (1592, 1594, 1632). Er waren in de 16e eeuw zeker Staatse (=Hollandse) troepen in Maastricht en omgeving. Deze soldaten hadden mogelijk ook een kampement op de hooggelegen flank van het Jekerdal, ten zuidwesten van de stad. Het is heel wel mogelijk dat de overledenen (uitsluitend mannen) begraven zijn op een kerkhof, dat onderdeel was van een veldhospitaal. Er zijn op de skeletten echter geen sporen van geweld geconstateerd, wel van gebruikelijke slijtage en tekenen van zwaar werk (overmatige slijtage). De grootte van het grafveld is niet vastgesteld: het is heel goed mogelijk dat er nog meer doden onder de tuinen van Biesland begraven liggen.
Einde
22
Bijlage 1 Muntdeterminatie door T. Panhuysen Hierbij mijn determinaties van de twee koperen munten die in de omringende grond van de onlangs in een tuin aan de Picardenlaan aangetroffen skeletten zijn gevonden. Munt 1: Oord, Holland (verm. Dordrecht), koper, huidig gewicht 6.05 gram, datering 1575. VZ: gekroond wapenschild met klimmende leeuw naar links met daarachter een stokkenkruis (type 1). Omlopende tekst: PHS[.D:G.]HISP.Z[.REX.]COM.HOL. en jaartal [15] roosje 75 boven kroon (Philippus Dei gratia Hispaniarum z rex comes Hollandiae). KZ: de Hollandse maagd zittend in een omheinde tuin (symbool van de op Spanje gewonnen vrijheid) met de rechter hand omhoog wijzend als teken van vertrouwen op God. Omlopende tekst: .AV[X.NOS.IN.NOM.]DOM (auxiliare nos in nomine Domini). Munt 2: Oord, Holland (verm. Dordrecht), koper, huidig gewicht 4.33 gram, datering 1578. VZ: gekroond wapenschild (type 2) met klimmende leeuw naar links met daarachter een stokkenkruis. Omlopende tekst: PHS.D:G.[COM.HOL.Z.]ZEL. en jaartal [15] roosje 78 boven kroon (Philippus Dei gratia comes Hollandiae z Zelandiae). KZ: de Hollandse maagd zittend in een omheinde tuin (symbool van de op Spanje gewonnen vrijheid) met de rechter hand omhoog wijzend als teken van vertrouwen op God. Omlopende tekst: .AVX[.NOS.IN.]NOM[.DOM.] (auxiliare nos in nomine Domini). Lit. : P.O. van der Chijs, De Munten der voormalige graafschappen Holland en Zeeland. Haarlem, 1858. Pl. XXXV, 79-84. Voor deze munten kan verwezen worden naar de vondst destijds van een valsemuntersatelier in Valkenburg, hetgeen overigens nog niet betekent dat deze twee muntjes uit een dergelijke valsemunterij stammen. Dit soort kopergeld is geslagen tussen 1573 en 1579 om de Staatse soldaten te betalen. Wanneer we een relatie willen leggen met het aangetroffen skeletmateriaal, moeten we zoeken naar Staatse activiteiten rond Maastricht in de periode na 1578. Het zal dus niet te maken hebben met de belegering en inname van Maastricht door de Spaanse troepen in 1579. Wel komen de pogingen van prins Maurits van Nassau Breda in maart 1592, waarbij enkele Staatse soldaten zijn omgekomen, en eventueel die van 1594, waarvan overigens geen slachtoffers bekend zijn, in aanmerking. De Staatse troepen hadden overigens de gewoonte om de gesneuvelden te ontdoen van al hun militaire kleding en wapentuig alvorens hen te begraven. De wapenrusting was duur. De eerstvolgende Staatse aanval op Maastricht is die van prins Frederik Hendrik in 1632, natuurlijk ook een mogelijkheid voor het in de grond geraken van een halve eeuw oude 23
muntjes in relatie tot de begraving van gesneuvelden. Blijft de vraag of de skeletten en de munten samenhangen. De lokatie pleit daarvoor, wanneer we naar de oude kaarten met de strategische posities van de Staatsen kijken. Vergelijkingsmateriaal op internet [www.duiten.nl]: HOL.4: oord.(V.57.1/2 - GH.263.11 - vdCh.XXXV.79-84 - PW 2008-2011) VOORZIJDE: Gekroond wapenschild met leeuw naar links, gelegen op een stokkenkruis. TEKST: .PHS. D:G. COM. HOL. Z. ZEL. (of variant) en jaartal gescheiden door een roosje boven de kroon. De tekst is voluit: Philippus Dei gratia comes Hollandia z Zeelandia, en betekent: Philips, bij Gods gratie graaf van Holland en Zeeland. KEERZIJDE: De Hollandse maagd zittende in een gesloten tuin. Zij wijst met haar rechterhand naar een zonnige hemel als teken van het vertrouwen op de Heer. TEKST: .AVX. NOS. IN. NOM. DOM. (of variant). Dit is voluit: auxiliare nos in nomine Domini, en betekent: helpt ons in de naam des Heeren.
Rochus Grijp Joostenzn., muntteken ‚ (roos). 1574 R2 1575 R 1576 S 1577 N Bekende afslagen etc. 1577 R4 (piedfort) Cornelis de Vries, muntteken ‚ (roos). 1578 N 1579 N 5751*X * Foutief gesneden jaartal. Bekende afslagen etc. 1578 R4 (zilver)
24
Voorkomende voor- en keerzijde varianten: VZ: A: .PHS. D:G. COMES. HO. B: PHILIP. D:G. COMES. HOLLAN. C: .PHS. D:G. COM. HOL. Z. ZEL. D: PHILIP. D:G. COM. HOL. Z. ZEL. E: .PHS. D.G: COM. HOL. Z. ZEL. F: .PHS. D:G. COMES. HOL. Z. ZEL. G: .PHS. D:G. CON. HOL. Z. ZEL. H: .PHS. D:G. COM . HOL. Z. ZEL I: .PHS. D:G. CO. HOL. Z. ZEL. J: .PHS. D.G. COM. HOL. Z. ZEL. K: .PHS. D:G. CO-M. HOL. Z. ZE I : Wapenschild type 1. II: Wapenschild type 2. 1
2
KZ: a: .AVX. NOS. IN. NOM. DOM. b: .AVX. NOST. IN. NOM. DOM. c: .AVX. NOST. IN. NOM. DOMINI. d: .AVX. NOS. IN. NOM. DOMINI. I : Zonder bloemen in de tuin. II: Met bloemen in de tuin.
Info: Variant E2aII (1577), particuliere collectie. Variant K2aII (1577), afbeelding VCLS 29 nr.228. Variant C2aI (1578), afbeelding munten in muntvondsten blz.6. Variant C2aII (1578), particuliere collectie. Variant C2aI (1579), particuliere collectie. Variant C2aII (1579), particuliere collectie. 1574 KPK 1575 KPK 1576 KPK 1577 KPK
1578 KPK 1579 KPK 5751 PW 2009.2
1577 (piedfort, 11,20 gram) PW 2010.2 1578 (zilver, 5,60 gram) PW 2011.1 Wettelijk voorschrift: instructie van de Staten van Holland van 1574. Uit een mark 32 stuks is ca. 7,69 gram per stuk. In 1575 werd het gewicht verlaagd tot 7,46 gram (33 uit een mark).
25
Er komen typen voor met of zonder binnen cirkel op voor- of keerzijde en zonder zon boven de maagd. In 1579 werden deze oorden in waarde gehalveerd tot duit. De koperen munten van de types HOL 2 t/m 4 zijn geslagen in de roerige periode van 1573 (o.a. Alkmaars ontzet) tot en met 1579 (unie van Utrecht). In deze periode beleefde de 80 jarige oorlog enkele van zijn hoogtepunten en werd er overgewaardeerd geld geslagen om de kosten van de oorlog te kunnen dekken. De eerste Hollandse oorden behoren tot deze groep overgewaardeerde munten en zij zijn vooral in de begintijd nogal slordig en haastig geslagen. Door deze simpele en slordige uitvoering was het voor handige valsemunters niet zo moeilijk om deze oorden na te maken. Dit wordt bewezen door een vondst van een valsemunters werkplaats in Limburg. Tijdens het onderzoek van een grot in de Vallenberg te Sibbe (Limburg), is in 1985 een complete uitrusting gevonden van een valsemunter. De vondst bestond uit 13 ijzeren muntstempels (3 onderstempels en 10 bovenstempels), een ijzeren hamerkop en een ijzeren kaarsenhouder. Ook werden er 16 munten gevonden en 25 blanco muntplaatjes. Er zijn vervalste exemplaren aangetroffen van de jaren 1576 en 1577 maar ook met een voor deze oorden erg vreemd jaartal namelijk 1569. Ook de bekende numismaat P.O. van der Chijs is deze oorden tegengekomen en heeft ze in zijn inmiddels ruim 100 jaar oude standaardwerk opgenomen. Bij Holland staan twee van deze oorden afgebeeld (XXXV-77/78) met het jaar 1569. Zij vallen op door hun slechte afwerking en simpele uitvoering (zie onder).
Dit type oord werd pas sinds 1573/1574 in Holland geslagen, waarom de valsemunter ook het jaar 1569 heeft gebruikt is dan ook een raadsel. Misschien wist de valsemunter niet wanneer deze oorden voor het eerst geslagen werden of vond hij het een uitdaging om een onbekend jaartal te gebruiken. De valse exemplaren met het jaartal 1569 moeten ook gecirculeerd hebben in het gewone geldverkeer maar hebben nooit de aandacht getrokken. Er zijn ook geen gegevens bekend over een veroordeling in deze zaak en het feit dat bijna de complete uitrusting na zoveel jaar nog in de grot aanwezig was geeft aan dat de valsemunter nooit gepakt is. De oorden zijn niet geslagen om in Limburg te circuleren maar moeten zijn uitgevoerd naar Holland. Aanwijzingen dat de Hollandse oorden ook in Limburg circuleerden zijn er niet. In 1578 en 1579 heeft Holland de uitvoering van de oorden gewijzigd. De stempels voor die jaren werden veel netter afgewerkt wat betere munten opleverde. Dit is waarschijnlijk gedaan vanwege het grote aantal vervalsingen dat in omloop was. Vermeldenswaard is nog dat enkele beruchte muntmeesters en stempelsnijders die op illegale hagemunten hebben gewerkt afkomstig waren uit Limburg of omgeving. In de 2e helft van de 16e eeuw zijn dit o.a. Peter van Bossenhoven, de familie van Eembrugge en Mr. Floris de stempelsnijder. Enkele van hen hebben daar in de buurt gewerkt op de munt van Stevensweert, Maastricht en Luik.
26
Bijlage 2 FYSISCH ANTROPOLOGISCH ONDERZOEK Prof.dr. G.J.R. Maat R.W. Mastwijk Barge’s Anthropologica, Anatomie, LUMC Datum: 16-11-2004 Inleiding Op 4 mei 2004 werden menselijk skeletresten aangetroffen tijdens grondwerkzaamheden bij de Picardenlaan te Maastricht. Op verzoek van de Archeologische Dienst Maastricht werd een oriënterend onderzoek gedaan naar de aard van het verzamelde materiaal. Materiaal (Doos-)genummerde, deels gefragmenteerde, deels incomplete menselijke skeletresten. Hoewel het materiaal, voorafgaande aan de verpakking, zo goed mogelijk per individu gescheiden was gehouden, bleek daarvoor toch enige ‘vermenging’ van individuen te hebben plaatsgevonden. De conserveringsstaat van het botweefsel was goed. Methoden van onderzoek - anatomische determinatie per skelet ter correctie van ‘misplaatste’ botstukken en fragmenten, - geslacht- en leeftijdsbepaling per skelet, - lichaamslengteberekening per skelet, - vaststellen van bijzonderheden/paleopathologische veranderingen per skelet, - bepaling van het minimum aantal individuen in geval van vermengde resten (‘losse vondsten’). Resultaten Een overzicht van de resultaten is in de bijgaande tabel weergegeven. Conclusie Het materiaal betreft een serie skeletten afkomstig van mannen met uiteenlopende leeftijd van overlijden (ca. 21 - ca. 52 jaar). Er werden geen botveranderingen waargenomen die zouden kunnen wijzen op een gewelddadige dood. Vanzelfsprekend konden de z.g. ‘weke delen’ van de stoffelijke overschotten niet worden beoordeeld. Wel werden ziektekundige botverandering aangetroffen die passen bij de een burgerbevolking van deze leeftijdsgroep. Literatuur Breitinger,E. Zur berechnung der Körperhöhe aus den langen Gliedermassenknochen. Anthropologische Anzeiger 14: 249-274, 1937. Maat, G.J.R. and R.W. Mastwijk Manual for the Physical Anthropological Report. Fourth edition. Leiden, Barge’s Anthropologica 6: 1-52, 2004 (ISBN: 90-806456-2-1). Trotter, M. Estimation of stature from intact limb bones. In: Personal identification in mass disasters (Stewart, T.D. ed.). National Museum of Natural History, Washington, 1970. Trotter, M. and Gleser, G.C. A re-evaluation of estimation of stature based on measurements of stature taken during life and of long bones after death. American Journal of Physical Anthropology NS 16: 79-123, 1958. Workshop of European Anthropologists. Recommendations for age and sex diagnoses of skeletons. Journal of Human Evolution 9: 517-549, 1980. 27
28
21-25
23-40
n.v.t.
n.v.t.
skelet
skelet
‘losse vondsten’
bekkengordel man
incompleet skelet zonder man hoofd
incompleet skelet zonder man hoofd
‘losse vondsten’
4
5
6
7
8
9
n.v.t.
man
man
n.v.t.
47-52
43-48
22-25
n.v.t.
n.v.t.
176,7
n.v.t.
n.v.t.
169,9
170,9
175,1
176,8
171,8
Lengte A* (cm)
* A = Trotter and Gleser (1958) of Trotter (1970) B = Breitinger (1937) ** MAP = Minimum Aantal Personen
Rest
21-25
man
skelet
36-42
3
man
skelet
21-24
Leeftijd (jaren)
2
man
Geslacht
skelet
Materiaal
1
Doos-nr.
n.v.t.
n.v.t.
174,2
n.v.t.
n.v.t.
170,9
170,6
170,9
176,2
171,7
Lengte B* (cm)
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
- spina bifida occulta S3,4 - torus palatinus - prominentia occipitalis (‘uitstekend achterhoofd’) - genezen wervelfacet-fractuur (L1, Li-sup.) - beginnende arthrose (pOA): knie (L,R), sterno-claviculair (R) - beginnende DISH (varia aan ligament-ossificaties) - enthesopathie (ossificatie ligamentum transversum scapulae) - arthrose (pOA): temporomandibulair (kaakgewricht L) - ziekte van Scheuermann (wervelkolomaandoening) - arthrose (pOA): heupgewrichten (L,R) - symmetrische en lytische periostitis tibiae (beenvliesontstek.) - ziekte van Scheuermann (wervelkolomaandoening)??
- geheelde fibulahals-fractuur (L)
- symmetrische en lytische periostitis tibiae (beenvliesontstek.)??
- g.b.
- epifysiolysis heupgewrichten (‘slipped discs’; L,R)
- osteomyelitis van tibia en fibula (R)
Twee
n.v.t.
n.v.t.
n.v.t.
twee
n.v.t.
n.v.t.
- spina bifida occulta S1,2 - neiging tot ‘fish-vertebra’ (osteoporose)
- g.b.
MAP **
Bijzonderheden / Pathologie
29
· · · · · ·
· enthesopathie (ossificatie ligamentum transversum scapulae) · arthrose (pOA): temporomandibulair (kaakgewricht L) · ziekte van Scheuermann (wervelkolomaandoening)
· arthrose (pOA): heupgewrichten (L,R) · symmetrische en lytische periostitis tibiae (beenvliesontstek.) · ziekte van Scheuermann (wervelkolomaandoening)??
· g.b.
· osteomyelitis van tibia en fibula (R)
· epifysiolysis heupgewrichten (‘slipped discs’; L,R)
· g.b.
· symmetrische en lytische periostitis tibiae (beenvliesontst.)?
· geheelde fibulahals-fractuur (L)
Doos 2
Doos 3
Doos 4
Doos 5
Doos 6
Doos 7
Doos 8
Doos 9
Rest
spina bifida occulta S3,4 torus palatinus prominentia occipitalis genezen wervelfacet-fractuur (L1, Li-sup.) beginnende arthrose (pOA): knie (L,R), sterno-claviculair (R) beginnende DISH (varia aan ligament-ossificaties)
· spina bifida occulta S1,2 · neiging tot ‘fish-vertebra’ (osteoporose)
Doos 1
Toelichting op de pathologie (door G. Maat/E.Wetzels):
afgedekt open ruggetje (geboorteafwijking, waarbij wervels niet gesloten zijn) langwerpige verdikking van botweefsel op verhemelte (aangeboren variant) uitstekend achterhoofdbeen (aangeboren variant) a.g.v. mechanisch trauma (vermoeidheidsfractuur/voortdurende overbelasting; geen geweld) gewrichtsslijtage verbeningen van pezen en gewrichtsbanden (hele lichaam), a.g.v. luxe leven of ouderdom
· geen gevolg van geweld, maar bv door stoten. Komt veel voor. Zenuw raakt klem.
· Ontsteking ontstaan door infectie. Kan via bloedbaan worden verspreid.
· geen bijzonderheden
· gewrichtskopje van dijbeen schuift af. Pijn- en bewegingsbeperking. Aangeboren.
· botontsteking van scheenbeen/kuitbeen (a.g.v. infectie)
· geen bijzonderheden
· gewrichtsslijtage · ontsteking ontstaan door infectie. Kan via bloedbaan worden verspreid. · versterkte rugkromming (aangeboren)
· lokale verbening, vergelijkbaar met DISH. · gewrichtsslijtage · versterkte rugkromming (aangeboren)
· · · · · ·
· afgedekt open ruggetje (geboorteafwijking, waarbij wervels niet gesloten zijn) · botontkalking, waarna botten vervormen
Bijlage 3
C-14-datering
30
Bijlage 4 Bloemlezing uit de krantenartikelen:
31
32
33
34
35
afsluitend bericht:
36
Bijlage 5 Bloemlezing van internetpublicaties (willekeurige volgorde)
NU.NL/ALGEMEEN 4 MEI 2004 Zeven skeletten in tuin Maastricht Uitgegeven: 4 mei 2004 14:19 Laatst gewijzigd: 4 mei 2004 17:11 MAASTRICHT - In een tuin van een woonhuis aan de Picardenlaan in Maastricht zijn zeven menselijke skeletten gevonden. Dat heeft de politie dinsdag gezegd. De politie onderzoekt of het om een archeologische vondst gaat of dat het resten van personen zijn die later door een misdrijf om het leven kwamen. Het eerste geraamte werd maandagmiddag gevonden bij werkzaamheden in de tuin. De bewoners van het huis zijn volgens de politie onlangs in het pand getrokken en laten een tuin aanleggen. Ze zijn op vakantie en zijn inmiddels van de vondst op de hoogte gebracht. De graafmachine van de hovenier legde de eerste resten bloot. De ingeschakelde politie stuitte dinsdag tijdens onderzoek in de tuin op nog eens zes skeletten. Secuur werkje “Een van de skeletten is al helemaal blootgelegd”, aldus een politiewoordvoerder. “De andere resten worden nu uitgegraven. Dat kan enige tijd duren omdat het een bijzonder secuur werkje is.” Als de skeletten eenmaal blootliggen, worden het Nederlands Forensisch Insituut en archeologen ingeschakeld om te onderzoeken hoe oud de botten zijn.“Als blijkt dat de resten ouder dan vijftig jaar zijn, doen we verder geen strafrechtelijk onderzoek omdat een eventueel misdrijf dan verjaard is”, aldus de politiewoordvoerder. “Op die regel is een uitzondering, als het om oorlogsslachtoffers gaat. Dan worden er andere instanties ingeschakeld om onderzoek te doen.” Klooster De woningen in de Maastrichtse straat zijn in de jaren ‘60 gebouwd. Volgens een aantal bewoners liep voorheen op de plek van de tuin een pad naar het klooster een eindje verderop. De bewoners denken dat de skeletten misschien van vroegere broeders uit het klooster zijn. Een andere buurtbewoner die hier sinds 1966 woont, houdt er een andere visie op na. Volgens hem zijn de skeletten uit de zeventiende eeuw. De man beweert dat tijdens de bouw van de huidige woning al twee skeletten gevonden zijn. De archeologische dienst zou hier toen niets mee hebben gedaan. [bron: http://www.nu.nl/news.jsp?n=318179&c=13]
37
NOS-NIEUWS, 4 MEI 2004 Zeven skeletten in tuin Maastricht
In een tuin van een woonhuis aan de Picardenlaan in Maastricht zijn zeven menselijke skeletten gevonden. De beenderen zijn ouder dan vijftig jaar. Daarom wordt er geen strafrechtelijk onderzoek ingesteld. De eerste resten werden maandag met een graafmachine aangetroffen door een hoveniersbedrijf dat een nieuwe tuin aanlegt. De politie vond later resten van zes anderen. De bewoners, die sinds kort in het huis wonen, zijn op vakantie. De politie heeft hen op de hoogte gesteld van de vondst. De resten worden onderzocht door het Nederlands Forensisch Instituut en door archeologen. Het is nog niet duidelijk wat de precieze ouderdom van de beenderen is. Klooster In de buurt wordt druk gespeculeerd over de herkomst van de skeletten. Sommige buurtbewoners geloven dat het monniken zijn, omdat vlakbij de tuin een klooster heeft gelegen. Een andere buurtbewoner zegt dat het om lijken uit de zeventiende eeuw gaat. Bij de bouw van de woning in de jaren zestig zouden ook al twee skeletten zijn gevonden.
[Bron: http://www.nos.nl/nieuws/artikelen/2004/5/18/skelettenmaastrichtblijkenantiek.html
RTL-NIEUWS 5 MEI 2004 Laatst gewijzigd: 05-05-2004 14:14 Skeletten Maastricht wellicht musketiers De zeven skeletten die in een tuin in Maastricht zijn gevonden, zouden wel eens de lichamen kunnen zijn van Franse musketiers.
D’Artagnan De geraamten liggen op een plek waar in de 17de eeuw fel strijd werd geleverd tussen Franse troepen en verdedigers van de stad. Daarbij kwam ook de Franse musketier d’Artagnan om het leven. Zonnekoning De afgelopen jaren vonden buurtbewoners op dezelfde plek allerlei munten uit die tijd. D’Artagnan was gardeofficier van de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV, die Maastricht van 1673-1679 liet bezetten. Dumas Het leven van d’Artagnan werd geromantiseerd door de Franse schrijver Alexandre Dumas in zijn boek De drie musketiers. ©RTLNieuws.nl 38
RTL-NIEUWS 4 MEI 2004 Laatst gewijzigd: 04-05-2004 21:07 Skeletten Maastricht ouder dan 50 jaar De zeven skeletten die in Maastricht in een tuin zijn gevonden, zijn ouder dan 50 jaar.
Verjaard Dat betekent dat er geen strafrechtelijk onderzoek naar de doodsoorzaak wordt gedaan. Na 50 jaar zijn de verjaringstermijnen van mogelijke misdrijven verstreken. Leiden De geraamten werden bij het opknappen van een tuin gevonden en zijn in de loop van de dag blootgelegd. De skeletten zullen nu worden ingepakt en overgebracht naar Leiden. In het Antropologische Instituut aldaar zal worden onderzocht hoe oud de geraamten werkelijk zijn. ©RTLNieuws.nl
RTL-NIEUWS 4 MEI 2004 Laatst gewijzigd: 04-05-2004 17:28 Zeven skeletten in Maastrichtse tuin In een tuin van een woonhuis in Maastricht zijn zeven menselijke skeletten gevonden.
Misdrijf De politie onderzoekt of het om een archeologische vondst gaat of dat het resten van personen zijn die later door een misdrijf om het leven kwamen. Het eerste geraamte werd gistermiddag gevonden bij werkzaamheden in de tuin. Tuinaanleg De bewoners van het huis aan de Picardenlaan zijn volgens de politie onlangs in het pand getrokken en laten een tuin aanleggen. Een kleine graafmachine legde de resten bloot. De ingeschakelde politie stuitte vandaag tijdens onderzoek in de tuin op nog eens zes skeletten. Secuur werkje “Een van de skeletten is al helemaal blootgelegd”, aldus een politiewoordvoerder. “De andere resten worden nu uitgegraven. Dat kan enige tijd duren omdat het een bijzonder secuur werkje is.” Als de skeletten eenmaal blootliggen, worden het Nederlands Forensisch Insituut en archeologen ingeschakeld om te onderzoeken hoe oud de botten zijn. Oorlogsslachtoffers “Als blijkt dat de resten ouder dan 50 jaar zijn, doen we verder geen strafrechtelijk onderzoek omdat een eventueel misdrijf dan verjaard is”, aldus de politiewoordvoerder. “Op die regel is een uitzondering als het om oorlogsslachtoffers gaat. Dan worden er andere instanties ingeschakeld om onderzoek te doen.” ©RTLNieuws.nl [Bron: http://www.rtl.nl/(/actueel/rtlnieuws/)/components/actueel/rtlnieuws/2004/05_ mei/04/binnenland/0504_Skeletten_Maastricht_2030.xml] 39
LIMBURGS DAGBLAD 5 MEI 2004 Vrolijke boel bij zeven skeletten Maastricht het is een wonderlijk schouwspel. Een keurige rij van zeven skeletten ligt in de grond tussen de witte villa’s van de chique Maastrichtse wijk Biesland. De geraamtes werden de afgelopen dagen bij graafwerkzaamheden in een tuin ontdekt. Passanten vergapen zich in opgewekte stemming aan de opmerkelijke vondst.
Voor Maastrichtenaar Karel Sondeijker is het een uitgemaakte zaak. Peinzend staart hij naar de skeletten in de tuin aan de Picardenlaan en roept uit dat het hier nooit om een misdrijf kan gaan. ,,Ze liggen er veel te netjes bij’’, zegt de bejaarde buurtbewoner. Hij wijst op de eerbiedig gevouwen armen van een van de geraamtes.
Het is een drukte van belang in de straat waar medewerkers van een hoveniersbedrijf maandagmiddag bij grondwerkzaamheden eerst nog alleen een schedel ontdekten. Rechercheurs zijn met troffels bezig om de aarde van de botten te schrapen. Buurtbewoners, journalisten en nieuwsgierigen die hun hond uitlaten, mogen tot op enkele meters afstand van de geraamtes komen. De hoveniers waarschuwden maandagmiddag na de vondst van de schedel meteen de politie. Maandagavond leek het bij verder onderzoek om twee skeletten te gaan, maar de politie hield dat stil. Gisteren ging het zoeken verder en liep de teller eerst op naar vijf stoffelijke overschotten om ‘s middags te eindigen op zeven geraamtes. Alleen al gelet op het grote aantal en de overzichtelijke en nette manier waarop de geraamtes zijn gerangschikt, lijkt het onwaarschijnlijk dat het hier om moorden gaat. De Maastrichtse politie heeft ook geen aanwijzingen gevonden dat sprake is van een misdrijf, maar houdt zoals te doen gebruikelijk een slag om de arm. Deskundigen hebben vastgesteld dat de botten ouder dan vijftig jaar zijn. Vijftig jaar is de uiterste verjaringstermijn voor misdrijven, met oorlogsmisdaden als uitzondering. Als het niet om een misdrijf gaat, dan laat de politie het verdere onderzoek over aan archeologen. Daarom worden de zeven skeletten naar het antropologisch instituut in Leiden gestuurd, om de exacte oudheid van de botten vast te stellen. ‘Nog even doorzoeken en we hebben ‘n elftal’ Maastricht Het gebied is door de eeuwen heen door onder meer Franse en Spaanse troepen gebruikt om de vesting Maastricht te belegeren. Bij de skeletten is vooralsnog geen wapenuitrusting gevonden.
De stadsarcheologen van de gemeente Maastricht zijn de ideale personen om meer te vertellen over de kans dat het om overschotten uit die tijd gaat, maar ze mochten gisteren niet met de pers praten. ,,Ze rapporteren op dit moment alleen aan de politie’’, zegt een woordvoerster van de gemeente Maastricht. De zegsvrouw wil alleen verklaren dat op de locatie nooit een officiële begraafplaats heeft gelegen. Op enkele honderden meters afstand ligt een voormalig klooster, het tegenwoordige Bonnefantencollege. Een van de theorieën is dat het om overleden priesters van het klooster gaat.
40
De bewoners van de villa kochten het huis een halfjaar geleden en zijn enkele dagen op vakantie in Parijs. De hoveniers hadden zij alvast in de tuin aan het werk gezet. Buurman Jacques Schmidt woont al sinds 1972 naast de in de jaren zestig gebouwde villa. ,,Het is onmogelijk dat ze daar na die tijd nog zijn begraven. Dan waren de graafplekken mij in het egale gazon zeker opgevallen,’’ vertelt hij. Een bejaard echtpaar uit voormalig Nederlands Indië dat de Japanse oorlogskampen had overleefd, heeft het huis altijd bewoond voor de nieuwe bewoners het kochten. De schooljongens Martijn Kolen en René van Eijk van elf en dertien jaar kijken hun ogen uit. ,,Ik vind het maar raar, skeletten in een tuin’’, zegt Martijn. ,,Ik vind het wel leuk dat zoiets gebeurt’’, roept René. Buurtbewoner Jean Freens komt een muntje uit circa 1600 laten zien dat hij in het verleden op enkele tientallen meters afstand van de geraamtes in zijn tuin vond. Onder de toeschouwers is de sfeer lacherig. ,,Nog even doorzoeken en we hebben een elftal’’, zegt een van de nieuwsgierigen. ,,Wat zal het in dat huis gaan spoken’’, zegt een buurtbewoonster lachend. © Copyright 2004 Limburgs Dagblad. Alle rechten voorbehouden. 05-05-2004 00:00 [Bron: http://www.ld.nl/Index/0,4341,,00.html?sHoofdUrl=http%3A%2F%2Fwww.ld.nl%2FPag ina%2F0%2C7105%2C30-1-1--1974865-1248--%2C00.html]
41
SECURUTY ONLINE 5 MEI 2004 Geen strafrechterlijk onderzoek naar skeletten in tuin Maastricht 5 mei 2004 - Er komt geen strafrechterlijk onderzoek naar aanleiding van de zeven menselijke skeletten die dinsdag werden gevonden in een tuin in Maastricht. De technische recherche heeft geconstateerd dat dat de geraamtes daar al meer dan vijftig jaar liggen. Hierdoor betekent dit dat alle verjaringstermijnen van mogelijke misdrijven zijn verstreken. Afgelopen maandag trof een hoveniersbedrijf in de tuin een schedel aan en lichtte de politie in. In totaal heeft de technische recherche zeven nagenoeg onbeschadigde skeletten blootgelegd. Bron: Openbaar Ministerie
[Bron: http://www.security-online.nl/productnieuws.php?pnr=1094]
ARCHEONET 5 JUNI 2004
Al eerder skeletten bij villa Biesland Begin jaren zestig blijken al twee skeletten te zijn aangetroffen aan de Picardenlaan in Maastricht. Dat gebeurde bij de bouw van de villa waar begin vorige maand in de tuin de geraamtes van zes mensen zijn aangetroffen. Een zoon van de vorige bewoners heeft dat de gemeente Maastricht laten weten. Een woordvoerder van de gemeente heeft dat gisteren bevestigd. Over de vondst, die ergens in de periode van 1960 tot 1962 moet zijn gedaan, is in het gemeentelijke archief niets meer terug te vinden. Ook bij de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek en in het landelijke archeologische vondstensysteem Archis, is volgens de Maastrichtse gemeentelijke coördinator cultureel erfgoed E. Wetzels geen informatie over de vondst van de twee skeletten opgeslagen. Twee weken geleden is bij de Rijksuniversiteit Leiden geconstateerd dat de vorige maand aangetroffen geraamtes van mensen moeten zijn die zeker honderd tot tweehonderd jaar geleden hebben geleefd. Aangezien zeker vier en waarschijnlijk zelfs vijf geraamtes van mannen zijn, is het volgens professor G. Maat van de universiteit onwaarschijnlijk dat het om een familiegraf ging. Ook zijn geen sporen van militaire uitrusting of van een gewelddadige dood gevonden. De leeftijd van de mensen moet bij overlijden tussen de 15 en 59 jaar hebben gelegen. [Bron: Dagblad De Limburger, 5 juni 2004] [Bron: www.archeonet.nl]
DAGELINK Mei 2004 Lijken van “de zeven musketiers”? De zeven skeletten die dinsdag in een tuin aan de Picardenstraat in Maastricht werden gevonden, liggen op een plek waar in de achttiende eeuw fel strijd werd gevoerd tussen Franse troepen en verdedigers van de stad. Daarbij kwam onder meer de beroemde Franse musketier d´Artagnan om het leven. Buurtbewoners vonden naar eigen zeggen de afgelopen jaren oude munten uit de zeventiende eeuw in hun tuin. D´Artagnan was gardeofficier van de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV, die de belegering van Maastricht persoonlijk leidde. De Fransen bezetten Maastricht vervolgens van 1673 tot 1679. [Telegraaf] [Bron: http://www.dagelinks.nl/archive_2004-w19.php] 42
STEVENHAGEN MEI 2004 [106] De 7 lösslijken van de Picardenlaan te Maastrichtjavascript:void(0) Picardenlaan 4 te Maastricht Documentatie van de plaats waar in mei 2004 zeven skeletten werden gevonden aan de Picardenlaan te Maastricht. Topografie uit 1996 van de Gemeente Maastricht. Kleurenluchtfoto afkomstig van http://www.terradesk.nl. De kadasterkaart en de luchtfoto van de RAF zijn overgenomen van www.dewoonomgeving.nl. De bewerking van de foto’s is gebeurd door Stevenhagen Geo Informatica te Zoetermeer.
[Bron: www.xs4all.nl/~estevenh/geonet/006]
43
DUITSLAND-WDR 5 MEI 2004 Skelette im Vorgarten Polizei in Maastricht geht nicht von Gewaltverbrechen aus Der Gärtner hatte am Montag nur den Vorgarten der Villa im niederländischen Maastricht neu gestalten wollen - und entdeckte einen menschlichen Schädel. Wie am Mittwoch (05.05.04) weiter bekannt wurde, grub die Polizei daraufhin den Garten um und stieß auf gut erhaltene Skelette von sieben Menschen. Skelettfund in Maastricht bei Aachen
Als der Gärtner am Montag (03.05.04) den Schädel auf dem Grundstück vor der Villa fand, alarmierte er sofort die Maastrichter Polizei, weil er ein Gewaltverbrechen vermutete. “Die Spurensicherung hat den Garten dann umgegraben”, sagte Sprecher Bert Boosten zu wdr.de. Das Resultat: Die Beamten fanden die ersten Skelette, einen Tag später dann weitere. Insgesamt wurden die sterblichen Überreste von sieben Menschen im Boden gefunden. Die Polizei konnte sich schnell Klarheit darüber verschaffen, wie alt die Knochen etwa sind. “Zwei Beamte von der Spurensicherung haben in Bosnien geholfen, Massengräber zu räumen. Sie hatten dabei gelernt, das Alter von Skeletten grob zu bestimmen”, erklärte Boosten. “Mit gekreuzten Armen beerdigt” Nach bisherigen Erkenntnissen sind die gefundenen Leichen mehr als 50 Jahre alt. “Deshalb haben wir unsere Arbeit im Auftrag der Justiz auch eingestellt”, so Boosten. Nach 50 Jahren seien Verbrechen verjährt und könnten nicht mehr strafrechtlich verfolgt werden. Zudem deute nichts auf eine kriminelle Tat hin. Die Leichen seien offenbar ganz normal beerdigt worden. Boosten: “Sie lagen mit den Armen vor der Brust gekreuzt jeder separat für sich. Von einem Massengrab kann deshalb auch nicht die Rede sein.” Alte Geschichten werden lebendig Ein Fund, der Fragen aufwirft
Die Skelette wurden gesichert und verpackt. Sie sind auf dem Weg nach Leiden, um dort im Anthropologischen Institut untersucht zu werden. Dabei gehe es vor allem um die genaue Bestimmung des Alters, sagte Boosten. Aber auch der Archivar der Stadt Maastricht interessiere sich für den Fund. “Die Frage ist, was damals passiert ist, warum die Skelette dort liegen.” Man wolle die Zusammenhänge rekonstruieren. Schon tauchen alte Geschichten auf: In der Nähe der Villa soll früher ein Kloster gestanden haben. Aber auch einen Park soll es dort gegeben haben, erzählte Boosten. Für einen Nachbarn deutet alles darauf hin, dass es sich bei den Skeletten um Überreste von Kriegsopfern handelt. Im Zweiten Weltkrieg habe es um Maastricht herum viele Kämpfe gegeben, sagte er zum WDR. Heute ist das Gelände ein nobles Villenviertel. Das Haus, in dessen Vorgarten die Skelette gefunden wurden, wurde 1965 erbaut - also lange Zeit, nachdem die Menschen dort begraben wurden. Die Besitzer, die die Villa erst vor kurzem gekauft hatten, machen derzeit noch in Frankreich Urlaub, wurden von der Polizei aber über den Fund informiert. Boosten: “Inzwischen haben wir den Vorgarten auch so hergerichtet, dass der Anblick wieder erträglich ist.” [Bron: http://www.wdr.de/themen/panorama/5/skelette_maastricht/index.jhtml] 44
NOS-NIEUWS, 18 MEI 2004 Skeletten Maastricht blijken antiek
De skeletten die begin mei in Maastricht zijn gevonden, blijken honderd tot tweehonderd jaar oud. Volgens de gemeente Maastricht gaat om vijf volledige skeletten en de resten van een zesde persoon. Van vier skeletten staat vast dat het om mannen gaat. Een vijfde is waarschijnlijk ook een man. De zes mensen hadden een leeftijd van 15 tot 59 jaar toen ze stierven. De leeftijd van de skeletten was af te lezen aan de staat van het gebit. Het onderzoek naar de skeletten is verricht door prof. dr George Maat van het Nederlands Forensisch Instituut te Rijswijk. Hij is ook verbonden aan het Instituut voor Pathologie en Anatomie van de Rijksuniversiteit Leiden. Nadat de leeftijd van de skeletten was gebleken, heeft de Limburgse politie, die belast was met het onderzoek, de menselijke resten overgedragen aan de stadsarcheoloog van Maastricht. Conclusies De archeoloog kan nog geen conclusies trekken, maar denkt niet dat het gaat om een familiegraf. Dan zouden waarschijnlijk ook vrouwen zijn gevonden. Omdat er geen militaire attributen gevonden zijn en omdat er sprake is van oude mannen sluit hij vrijwel uit dat het om soldaten gaat. Monniken zouden zijn begraven op de eigen begraafplaats van het huidige Bonnefantencollege. Er zijn geen aanwijzingen dat het gaat om slachtoffers uit een van de twee wereldoorlogen. De stadsarcheoloog heeft Maat verzocht de skeletten verder te onderzoeken. Die zal aan het eind van dit jaar de skeletten overdragen aan de gemeente Maastricht met een uitgebreid onderzoeksrapport. [Bron: http://www.nos.nl/nieuws/artikelen/2004/5/4/zevenskelettenintuinmaastricht.html]
45
PERSBERICHT GEMEENTE MAASTRICHT, DD. 18 MEI 2004 Skeletten Maastricht nader onderzocht Datum: 18/05/2004 De archeoloog van Gemeente Maastricht is gisteren op uitnodiging van de Technische Recherche van het politiekorps Limburg- zuid meegegaan naar Prof. Dr. George Maat, werkzaam bij het Nederlands Forensisch Instituut te Rijswijk en eveneens verbonden aan het Instituut voor Pathologie en Anatomie van de Rijksuniversiteit Leiden. Daar hebben zij gezamenlijk de skeletten die vorige week in een tuin in Maastricht zijn gevonden, uitgelegd en bekeken. Prof.Dr. Maat kon het volgende constateren: · Er is sprake van vijf skeletten en tevens de resten van een zesde individu. · Het gaat om vier mannen, de vijfde persoon is vermoedelijk ook een man. · Twee personen zijn robuust gebouwd. · De leeftijden van de individuen variëren van 15-59 jaar, waarbij twee personen in de categorie 38-59 jaar en een van 15-24 jaar. · Twee individuen hadden een goed gebit, weliswaar wat cariës, maar geen reparaties en weinig slijtage. Een individu had een zwaar versleten gebit en geen kiezen meer (had lange tijd zonder kiezen geleefd!). Het slijtagepatroon op de gebitten deed Maat concluderen dat er sprake moest zijn van een ouderdom van zeker 100-200 jaar. · Zichtbare aanwijzingen voor een misdrijf konden niet geconstateerd worden. De recherche heeft hierna het onderzoek afgesloten en de vondsten overgedragen aan Gemeente Maastricht als archeologisch vondstmateriaal. De archeoloog heeft daarna in overleg met Dr. Maat besloten om ze in het instituut in Leiden achter te laten waar ze door studenten volledig worden schoongemaakt, onderzocht en beschreven, met name op het gebied van pathologie (ziekte, levens- en overlijdenskenmerken etc. op de botten). Hierna zullen ze aan de gemeente teruggegeven worden met toevoeging van een onderzoeksrapport. De verwachting is dat alle gegevens op een rijtje staan eind 2004. De archeoloog kan op basis van de aangeleverde gegevens nog geen harde conclusies trekken over de herkomst van de skeletten. Een familiebegraafplaats op eigen grond is niet geheel waarschijnlijk door het ontbreken van vrouwen. Militairen zijn onwaarschijnlijk door het ontbreken van militaire attributen en het feit dat er ook een aantal ‘oudere’ mannen begraven ligt. Geestelijken liggen naar verwachting op de eigen begraafplaats van het huidige Bonnefantencollege. WOII kan niet aangetoond worden. WOI ook niet. Nadat de politie het onderzoek had afgesloten, is door de tuinman nog een deel van een zesde skelet aangeleverd. Mogelijk hoort dit skelet bij de resten van de eerdere opgraving. Wel is van belang dat er twee munten zijn gevonden, op het laatste skelet. Deze munten tonen beide een wapen met de Nederlandse (Hollandse) Leeuw en dateren vermoedelijk in de late zeventiende tot vroege negentiende eeuw. Is hiermee het raadsel van de datering (deels) opgelost? Volgens de archeoloog hebben deze doden voorlopig genoeg aandacht gehad en hebben ze nu rust nodig. [Bron: http://www.maastricht.nl/maastricht/show/id=119316/textonly=42282]
46
47
1
