STICHTING LITERAIRE ACTIVITEITEN AMSTERDAM
SEPTEMBER 2006
ZICHTLIJNEN MODERNE DEENSE LITERATUUR PETER ADOLPHSEN HELLE HELLE IDA JESSEN CHRISTIAN JUNGERSEN PIA JUUL JETTE A. KAARSBØL MORTEN RAMSLAND DORRIT WILLUMSEN
21-22-23 september 2006 | SLAA
ZICHTLIJNEN MODERNE DEENSE LITERATUUR
Limfjorden, Denemarken
Zo vaak als Nederlanders trots verwijzen naar hun grote schil ders, zoals Rembrandt en Van Gogh, zo zelden roemen zij hun schrijvers en dichters. Voor de Denen – die toch in zoveel opzich ten op Nederlanders lijken – ligt dat anders. De naakte cijfers spreken boekdelen: nog nooit kreeg een Nederlandse schrijver de Nobelprijs voor de literatuur, terwijl die eer al drie keer aan een Deen toeviel, en aan andere grote schrijvers hebben de Denen ook al geen gebrek, denk maar aan Hans Christian Andersen, Søren Kierkegaard en Karen Blixen (pseud. van Isak Dinesen). Voor Denen is de taal een heel belangrijk bindmiddel in de vor ming van hun culturele identiteit en daarin speelt de eigen litera -
tuur een centrale rol. Vandaar dat schrijvers en dichters zo’n nadrukkelijke plaats innemen in het publieke en culturele debat. De rijkdom van de Deense litera tuur is één van de best bewaarde culturele geheimen van Europa. En het is de hoogste tijd dat de Nederlandse lezer zelf ontdekt wat er – zó onwaarschijnlijk dicht bij – allemaal op literair gebied te beleven is. De huidige Deense lite ratuur is als een rijk gevuld buffet en daarvan worden er hier enkele smaakproefjes gepresenteerd: van grote epische vertellers (Kaarsbøl, Jungersen) en heel uit eenlopende fantasten (Ramsland, Adolphsen), tot messcherpe psy chologen (Helle, Jessen) en tragi komische taaljongleurs, (Juul, Willumsen).
De presentatie van de acht Deense schrijvers in De Balie, 21-23 september 2006, maakt deel uit van de speciale aandacht die de Literatuurcommissie van de Deense Kunstraad in 2006 wil ves tigen op Deense literatuur in Nederlandse vertaling. Het evene ment is tot stand gekomen in samenwerking met het Literatuurcentrum in Denemarken en professor Henk van der Liet (hoogleraar Scandinavische Taalen Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam).
donderdag 21 september | 20:00 | SLAA
ZICHTLIJNEN MODERNE DEENSE LITERATUUR
LESS IS MORE
POVL ESKILD PETERSEN
Met: Peter Adolphsen, Pia Juul, Edith Koenders en Henk van der Liet (gesprek) Op de eerste avond van het Deense festival komen twee vooraanstaande auteurs aan het woord die opvallen door hun zeer eigenzinnige en experimentele omgang met de taal.
Pia Juul (1962) behoort tot de generatie van Deense dichters, die in het midden van de jaren tachtig debuteerde. Als schrijver is ze duidelijk beïnvloed door postmoderne esthetiek en filosofie. Haar gedichten zijn humoristisch, speels en melancholisch. Pia Juul is vooral gefascineerd door het alledaagse en ritmische van de taal. Een banaal gezegde of een bekend wijsje krijgen bij haar een nieuwe, verrassende betekenis. De favoriete thema’s in haar oeuvre zijn de instabiliteit van de identiteit, de maskerade van de sekse, de verwikkelingen van de erotiek, de onbetrouwbaarheid van de taal en de onvermijdelijke condities van de dood. Naast de dichtbundels, die als de binnenste tandraderen van het schrijverschap moeten worden beschouwd, heeft Pia Juul zowel romans als novellebundels gepubliceerd. Hierin problematiseert ze de rol van het individu versus de gemeenschap. In deze verhalen komt doorgaans geen plot voor in de traditionele zin van het woord. Het menselijke drama
dat Pia Juul graag wil uitbeelden, wordt in plaats daarvan uitgedrukt via een nuchtere taalkunst, die zijn weerga niet kent in de recente Deense literatuur. ‘Less is more’ – de bekende slogan van het minimalisme – zou het motto kunnen zijn voor Peter Adolphsen (1972) als verteller. Zijn verzamelde productie is tot op heden niet groot, niettemin heb je als lezer het gevoel dat je reusachtige afstanden samen met hem hebt afgelegd. Dat komt doordat hij schrijft met een enorme concentratie en met gevoel voor meerstemmige variatie. Hij doet geen pogingen om origineel te zijn, hij graait bijeen wat hem in zijn kraam te pas komt en maakt van zijn teksten ontmoetingsplaatsen in en voor literatuur. Zijn boeken kunnen beschouwd worden als overdadige catalogi van vertelmogelijkheden. Ze bevatten fabels, parabels en mythen; Kafkaachtige situaties; literaire readymades, ultrakorte biografieën, superieure genreparodieën en tenslotte polyfone vertellingen, die in de traditie van Luís Borges
fictie met factie vermengen. Achter al deze verkenningen lijkt enerzijds een wijze acceptatie van kennis schuil te gaan – historische, linguïstische, biologische – en anderzijds een obsessie voor het niet-kenbare en het onzegbare. Adolphens concrete minimalisme is met andere woorden van uitgesproken metafysische aard. De schrijvers spreken over belangrijke thema’s in hun werk en lezen karakteristieke fragmenten voor. Geflankeerd door vertaler Edith Koenders worden ze geïnterviewd door Henk van der Liet. Voertaal: Engels.
CATO LEIN
ROBIN SKJOLDBORG
Peter Adolphsen
Pia Juul
Peter Adolphsen schreef o.a. Små historier (Verhaaltjes, 1996), Små historier 2 (Verhaaltjes 2, 2000) en de lange vertelling Brummstein (2003; Bromsteen, 2006), over een merkwaardige brommende of babbelende steen, die als museumobject in Düsseldorf belandt. Vanuit het oogpunt van de steen vertelt Adolphsen op duizelingwekkende wijze de geschiedenis van het moderne Europa.
Pia Juul publiceerde zes dichtbundels, waaronder sagde jeg, siger jeg (zei ik, zeg ik, 1999) en
Helt i skoven (Held in het bos, 2005). Met de novellebundel dengang med hunden (destijds met de hond, 2005) brak ze door als prozaschrijver. Karakteristiek voor de bundel is dat de gezichtshoeken zeer verschillend zijn. We ontmoeten bijvoorbeeld een ouder echtpaar dat zojuist getuige is geweest van een moord, een single die op gruwelijke wijze wraak neemt op een trouweloze ex-man, en een ongelukkig kind dat haar moeder is kwijtgeraakt.
vrijdag 22 september | 20:00 | SLAA
ZICHTLIJNEN MODERNE DEENSE LITERATUUR
PSYCHOLOGISCHE SPANNING Met: Helle Helle, Ida Jessen, Christian Jungersen, Edith Koenders, Gerard Kruisman, Kor de Vries en Henk van der Liet (gesprek) Ditmaal vragen wij uw aandacht voor drie meesterlijke verhalenvertellers, die als geen ander in staat zijn om zeer realistische en psychologisch boeiende personages te creëren. Geheel conform de literaire tijdgeest begon Helle Helle (1965) haar auteurschap met het schrijven van een aantal kleine prozaboekjes. Al meteen bij het fragmentarische en zelfreflecterende debuutboek Eksempel på liv (Voorbeeld van leven, 1993) geeft ze blijk van een superieur gevoel voor stijl en van een onmiskenbaar eigen geluid. Haar artistieke ontwikkeling wordt gekenmerkt door een extreme nuchterheid en een bedrieglijke eenvoud in haar taalgebruik. Het onvermogen van mensen om een gevoelsmatige relatie met elkaar aan te gaan loopt als een thematische rode draad door haar prozateksten.
Bovendien hebben de meeste personages een onduidelijke relatie met hun verleden. Helle Helle beschikt over het zeldzame vermogen om een stukje werkelijkheid af te zonderen, het onder een taalmicroscoop te leggen en met grote artistieke precisie te beschrijven wat ze ziet. Ze is als een kieskeurige literaire kok die uitsluitend gebruikmaakt van de beste ingrediënten en afziet van de gebruikelijke culinaire opsmuk. Helle Helle is slow food voor de literaire fijnproever. Het oeuvre van Christian Junger sen (1962) telt twee romans, Krat (1999; Kreupelhout, 2003) en Undtagelsen (2004; De uitzondering, 2006), waarmee hij al een duidelijk spoor in de Deense literatuur heeft achtergelaten. Beide boeken zijn volumineuze psychologische spanningsromans van een hoog literair gehalte, waarin karakterschetsen en milieubeschrijvingen net zo zwaar wegen als de plot van het verhaal. Die mengeling van thriller en realisme heeft van Jungersen een van de meest verkochte en door de
critici geprezen schrijvers in Denemarken gemaakt. Jungersen onderzoekt in zijn boeken de ethische dilemma’s die ontstaan in de ontmoeting tussen mensen, wanneer de wereld niet zwart-wit is maar uit een ingewikkeld net van tegenstrijdige perspectieven bestaat. Jungersens stijl is precies en punctueel, en bijzonder geslaagd is de manier waarop hij met de plot omgaat. De bladzijden in zijn boeken onthullen precies zoveel informatie dat de lezer ze met grote snelheid omslaat, zonder dat de afloop zich laat raden. Het is een talent dat in alle talen vertaalbaar is, en met de publicatie van Undtagelsen in veertien landen zijn Jungersens boeken een nieuwe weg ingeslagen: die van de wereldliteratuur. Het schrijverschap van Ida Jessen (1964) begint in 1989 met novellen. Ze legt bij alles wat ze schrijft een trefzekere accuratesse aan de dag in de schildering van het spel tussen mensen. Tegelijkertijd wordt er over de schokkendste toestanden van verlies en verdriet verteld. Ida Jessens personages
ROBIN SKJOLDBORG
Helle Helle schreef o.a. de novellebundel Biler og dyr (Auto’s en dieren, 2000) en de roman Forestillingen om et ukompliceret liv med en mand (De gedachte aan een onbekommerd leven met een man, 2002). Ze brak door met de roman Rødby-Puttgarden (2005), over twee zussen die in de parfumafdeling werken van de veerboten tussen Denemarken en Duitsland.
Helle Helle
dragen geheimen en irrationele krachten met zich mee, die zich slechts gedeeltelijk laten interpreteren. Ze lijken allemaal op mensen die we kennen – of op onszelf. Met de romans Vandpaladset (1989; Het waterpaleis, 2001) en Sommertid (Zomertijd, 1999) heeft ze zich ontpopt als psychologisch realist met het vermogen om mensen te schilderen in kwetsbare posities. Den der lyver (2001; Leugenaars, 2003) vertelt over een dokter, die een huisartspraktijk koopt in een Juts dorp en veel te laat ontdekt dat achter de landelijke idylle het geïnfecteerde patroon schuilgaat
van roddel, criminele handelingen en emotionele armoede. Haar proza heeft een grote reikwijdte, ook in de vorm van overschrijdende fantastiek zoals in Foxy Lady (2003). Maar het is haar psychologisch-realistische mensenschildering, die haar als een bijzondere stem in de nieuwere Deense literatuur plaatst. Na hun afzonderlijke bijdragen gaan de auteurs met elkaar en Kor de Vries, Edith hun vertalers (K Koenders en Gerard Kruisman) in gesprek onder leiding van Henk van der Liet. Voertaal: Engels
Ida Jessen schreef o.a. de romans ABC (2005), waarin gescheiden ouders om hun kind strijden, en Det første jeg tænker på (Het eerste waaraan ik denk, 2006), een portret van mensen in een geografische uithoek, waarmee ze is doorgebroken bij critici en lezers. Christian Jungersen schreef o.a. Undtagelsen (2004; De uitzondering, 2006). In deze roman plaatst Jungersen de persoonlijke pesterijen tussen vier vrouwelijke collega’s tegenover het meer geïnstitutionaliseerde kwaad, waarmee ze zich beroepsmatig bezighouden in een humanitaire mensenrechtenorganisatie.
THOMAS BORBERG
MORTEN HOLTUM
Christian Jungersen
Ida Jessen
zaterdag 23 september | 20:00 | SLAA
ZICHTLIJNEN MODERNE DEENSE LITERATUUR
HISTORIE EN FAMILIE Met: Jette A. Kaarsbøl, Morten Ramsland, Dorrit Willumsen, Gerard Kruisman, Kor de Vries en Henk van der Liet (gesprek)
De Deense driedaagse wordt afgesloten met drie romanciers uit verschillende generaties die een geheel eigen draai geven aan het genre van de historische roman. Morten Ramsland (1971) was in 2005 de grootste fonkelende komeet aan de Deense literaire hemel. De roman waarmee hij bij het publiek doorbrak, Hundehoved (Hondenkop, 2006), kreeg niet alleen prachtige recensies maar ging ook als warme broodjes over de toonbank en doet dat nog steeds. Wie Hundehoved voor het eerst opent laat zich meteen opslokken door een vurig familielabyrint. De lezer stormt ervandoor, over kronkelige, kromme paden en langs het ene barokke bouwwerk na het andere. De roman volgt het reilen en zeilen van drie generaties in Noorwegen en Denemarken vanaf de jaren dertig van de vorige eeuw tot heden. Het is de jongste loot aan de stam, de jonge schilder Asger, die het verhaal vertelt, of liever gezegd is Asger degene door wie de vele vertellingen zich laten vertellen, want hij heeft eigenlijk
geen keus, hij is geheel in hun macht. Het zijn vertellingen die over grote, fatale nalatigheden en misverstanden en teleurstellingen gaan en over piepkleine, wilde vleugjes geluk. Geen Deense auteur kan als Dorrit Willumsen (1940) schrijven op een manier dat je het gevoel hebt dat er smeuïge ijscrème op je tong smelt, zachte zijde nauw om je lichaam sluit en de kleur van fruit in een kristallen schaal gloeit. De uiterst zintuiglijke wereld die er uit haar pen vloeit komt voort uit een sensuele fascinatie voor alles wat ons omgeeft. De schoonheid in haar taal en beelden staat in contrast met de behandelde stof. Dorrit Willumsen schildert vaak vrouwen, in wier lichaam zowel verlangen als leegte staat gegrift. De droom van liefde en een zinvol leven gaat zelden in vervulling, in plaats daarvan bevinden haar vrouwenfiguren zich in een wereld waartegen ze zich moeten beschermen. Dorrit Willumsens oeuvre, dat in 1965 werd ingeluid met de modernistische novellebundel Knagen (Hangertje), strekt
KARIN MUNK
Morten Ramsland
zich over alle genres uit. Ze geniet grote populariteit met haar historische romans, die haar in staat stellen vrouwenlevens te onderzoeken die ver af staan van de druk van de moderniteit. Jette A. Kaarsbøl (1961) verwekte de nodige opschudding en maakte een fantastische entree in de literatuur, toen Den lukkede bog (Een gesloten boek, 2006) in 2003 het licht zag. Een gesloten boek is een steeds verder uitdijende en toch uiterst nauwkeurige historische roman over liefde, zeden, relaties en allerhande bedrog. Het verhaal speelt zich af in de jaren zeventig en tachtig van de negentiende eeuw in Kopenhagen. Pas in het
begin van de jaren dertig in de twintigste eeuw worden veel van de verhaallijnen opgehelderd. De handeling concentreert zich op de 21-jarige Frederikke Leuenbech, een vrouw met een geprivilegieerde achtergrond, die in in 1875 verliefd wordt op de arts en wetenschapper Frederik Faber. Terwijl de hoofdfiguren gefingeerde personen zijn, wordt een aantal sterren uit de echte wereld van die periode geportretteerd. Hieronder bevinden zich de schrijvers Jens Peter Jacobsen en Herman Bang en de legendarische criticus Georg Brandes, stuk voor stuk mythische personages van de opkomst der Nieuwe Tijd in
Denemarken. In zeer korte tijd kreeg Kaarsbøls roman een groot, loyaal en alsmaar aangroeiend publiek. Daarbij is gebleken dat het boek ‘exporteerbaar’ is en in de smaak valt bij lezers in andere landen. Henk van der Liet voelt de auteurs aan de tand over hun werk en schrijverschap, en betrekt ook hun vertalers, Kor de Vries en Gerard Kruisman, bij het gesprek.
MORTEN HOLTUM
MARIANNE GRØNDAHL
Dorrit Willumsen
Jette A. Kaarsbøl
Jette A. Kaarsbøl debuteerde in 2003 met Den lukkede bog (Een gesloten boek, 2006), waarvoor
Morten Ramsland schreef o.a. de dichtbundel Når fuglene driver bort (Wanneer de vogels weg-
ze in 2004 werd bekroond met de Gouden Lauweren, een prestigieuze prijs die wordt toegekend door de Vereniging van Deense Boekverkopers.
drijven, 1993), de reisroman Akaciedrømme (Acaciadromen, 1998) en een aantal prentenboeken, waarvan een aantal hetzelfde motief als Hundehoved heeft, o.a. Pedes uhyrer (Pede’s monsters, 2005) en Onkel Pedro kommer hjem (Oom Pedro komt huis, 2005).
Dorrit Willumsen schreef o.a. Bruden fra Gent (2003; De Gentse bruid, 2005), waarin de kindbruid van het Bourgondische huis wordt geschilderd, de roman Bang (1996), over de grote Deense impressionist en fin-de-siècleschrijver Herman Bang, en de novellebundel Honey Hotwing (2005).
De Vrienden van de SLAA ontwerp: Jan Boeijink, druk: Raddraaier
De SLAA-programma’s worden mede mogelijk gemaakt door de Gouden Vrienden van de SLAA: Amstel Uitgevers, Anonieme Vrienden, Uitgeverij De Arbeiderspers, Athenaeum Boekhandel, Bharata Yoga, Cortina Papier, Het Schrijfatelier, Internationale School voor Wijsbegeerte, Joke Smit Academie, Menken Kasander & Wigman Uitgevers, Nederlands Literair Produktie- en Vertalingenfonds, Stichting Castrum Peregrini, Uitgeverij De Balie, Uitgeverij Contact bv, Uitgeverij De Bezige Bij, Uitgeverij Meulenhoff, Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie, WPG Uitgevers.
De SLAA zoekt vrienden Om de kwaliteit en de frequentie van de programmering te kunnen handhaven, ziet de SLAA zich genoodzaakt de jaarlijkse subsidie van de Gemeente Amsterdam aan te vullen. Om die reden doet de SLAA een beroep op u, als bezoeker van de avonden van de SLAA. U kunt uw betrokkenheid tonen door Vriend te worden. Op deze manier helpt u de SLAA met regelmaat goede programma’s te blijven brengen. Verder geeft u als Vriend de SLAA meer mogelijkheden om bekendheid te geven aan haar activiteiten. U kunt Vriend van de SLAA worden door de bon in te vullen en op te sturen naar de SLAA, Kleine-Gartmanplantsoen 10, 1017 RR Amsterdam, te faxen naar 020-6253110, uw gegevens te mailen naar
[email protected] , of de bon af te geven aan de kassa van De Balie. U ontvangt dan zo spoedig mogelijk een acceptgiro. Telefonische inlichtingen: 020-5535137. Voor de VRIENDEN van de SLAA wordt jaarlijks een speciale avond georganiseerd, met vrij entree (tevens voor één introducé).
Ik wil Vriend van de SLAA worden naam en voorletter(s):
m/v
adres: postcode/plaats: telefoon: e-mail: handtekening: Ik word (aankruisen wat van toepassing is): Vriend en betaal E 15,00 per jaar. Ik ontvang alle mailingen van de SLAA. Gulle Vriend en betaal E 30,00 per jaar. Ik ontvang alle mailingen van de SLAA plus een van de twee boeken met gebundelde SLAA-lezingen. Het boek van mijn keuze is:
De wanhopige vraag naar waarom (literaire essays van o.a. Gerrit Komrij, Maarten ’t Hart, Hella S. Haasse, W.F. Hermans, Tom Lanoye en Marcel Möring)
Hogere sferen: alchemie, gnosis, kabbala en hermetische filosofie in de kunst (bijdragen van o.a. Kees Fens, Oek de Jong en Louis Andriessen) Gouden Vriend en betaal E 125,00 per jaar. Naam van bedrijf of instelling: Deze naam zal desgewenst in het colofon van elke gedrukte SLAA-folder vermeld worden. Na betaling ontvang ik een éénjarige overeenkomst.
DEZE MAAND LOCATIE Tenzij anders vermeld vinden de SLAA-programma’s plaats in: De Balie, Kleine-Gartmanplantsoen 10, 1017 RR Amsterdam
donderdag 21 september, 20.00 uur ZICHTLIJNEN: MODERNE DEENSE LITERATUUR LESS IS MORE Met: Peter Adolphsen, Pia Juul, Edith Koenders en Henk van der Liet (gesprek). Voertaal: Engels.
KAARTVERKOOP / RESERVEREN De kassa is geopend op werkdagen van 14.00 uur t/m 18.00 uur of tot aanvang programma. In het weekeinde is de kassa geopend anderhalf uur voor aanvang programma. Reserveren: 020-5535100. Kaarten zijn ook te koop via
vrijdag 22 september, 20.00 uur ZICHTLIJNEN: MODERNE DEENSE LITERATUUR PSYCHOLOGISCHE SPANNING Met: Helle Helle, Ida Jessen, Christian Jungersen, Edith Koenders, Gerard Kruisman, Kor de Vries en Henk van der Liet (gesprek). Voertaal: Engels.
www.debalie.nl. Toegangsprijs: E 9,00; E 7,00 met CJP/Pas65/Stadspas; E 5,00 met Studentenkaart. BELANGSTELLENDEN Belangstellenden kunnen door betaling van E 7,50 op de girorekening
zaterdag 23 september, 20.00 uur ZICHTLIJNEN: MODERNE DEENSE LITERATUUR HISTORIE EN FAMILIE Met: Jette A. Kaarsbøl, Morten Ramsland, Dorrit Willumsen, Gerard Kruisman, Kor de Vries en Henk van der Liet (gesprek) Voertaal: Engels.
van de SLAA (7229488) onder vermelding van ‘belangstellende’ de SLAA-folders toegestuurd krijgen.
Naast de gedrukte maandfolder verstuurt de SLAA regelmatig een digitale nieuwsbrief met actuele informatie over onze programma's.
Culinair en Literair genieten: speciale aanbieding! In het restaurant van de Balie, op de entresol, kunt u culinair genieten voorafgaand aan een SLAA-programma. Op vertoon van uw SLAA-toegangsbewijs serveren wij u een speciaal menu bestaande uit voorgerecht, hoofdgerecht en koffie voor de prijs van E 17,50! Aanvang: 18.00 uur. Reserveren voor het restaurant: 020-5535131 (voor een indruk van de menukaart zie www.debalie.nl/etenendrinken).
Voor aan- of afmelden ga naar: www.slaa.nl/slaa MEER LITERATUUR? Zie www.literairepodia.nl
STICHTING LITERAIRE ACTIVITEITEN AMSTERDAM Kleine-Gartmanplantsoen 10 • 1017 RR Amsterdam telefoon 020-5535137 • fax 020-6253110 • www.slaa.nl
FOTO VOORZIJDE: POVL ESKILD PETERSEN
DIGITALE NIEUWSBRIEF
