PERSMAP KLANKENBOS SEIZOEN 2012

Domein Dommelhof Toekomstlaan 5b BE–3910 Neerpelt T 011 610 510 F 011 610 511

PERSMAP KLANKENBOS SEIZOEN 2012

Musica, Impulscentrum voor Muziek - 1

INHOUDSTABEL Introductie .................................................................................................... 3 Wat is klankkunst?......................................................................................... 4 Klankenbos, een idee van Musica ..................................................................... 5 Overzichtslijst en korte beschrijving van de klankinstallaties ............................... 6 Activiteiten in Klankenbos ..............................................................................12 Praktische informatie ....................................................................................18 Uitgebreide beschrijving van de collectie klankinstallaties ..................................20


INTRODUCTIE In Klankenbos brengen hedendaagse kunstwerken klanken voort. Niet alleen je oren worden geprikkeld, je kunt ook je ogen de kost geven, want de klankinstallaties zijn boeiende beeldende kunstwerken die het bekijken meer dan waard zijn. Klankenbos is dus een bijzondere (klank)kunstervaring in openlucht, waarbij je wordt meegenomen langs een wandelparcours in het Provinciaal Domein Dommelhof in Neerpelt. Met zijn tien vaste en drie mobiele klankinstallaties is Klankenbos een unicum in Europa. En dit jaar komen er zelfs drie nieuwe klankinstallaties bij die een bezoekje meer dan waard zijn. Iedereen is welkom in Klankenbos en kan het op eigen houtje verkennen – gratis, op elk moment van de dag. Met de (gratis te downloaden) Klankenboscatalogus haal je nog meer uit de wandeling. In Klankenbos zijn ook rondleidingen mogelijk. Musica organiseert in en rond het bos bovendien heel wat activiteiten, ook voor groepen en scholen. Voor leerkrachten is er een infomap. Klankenbos, van maart tot en met oktober 2012 in Domein Dommelhof, Toekomstlaan te Neerpelt. Meer info: www.musica.be


WAT IS KLANKKUNST? In het dagelijkse leven vinden we overal klank. We horen niet alleen het geluid van de radio, mobiele telefoons of computer rondom ons, maar ook dat van het verkeer, de natuur en nog veel meer. Of we deze geluiden ook intentioneel beluisteren, is twijfelachtig. Klanken ervaren we vaak pas bewust wanneer we de tijd nemen om ze te beluisteren. Precies dit aspect interesseert uiteenlopende kunstenaars en klankkunstenaars in het bijzonder. Ze zoeken dan ook sinds vele jaren naar manieren om het klinkende te presenteren en te betrekken in hun werk. Musica maakt via Klankenbos de fundamentele plaats van klank binnen het artistieke discours kenbaar. De term klankkunst raakte vanaf de jaren tachtig in gebruik om een reeks zichtbare tendensen te benoemen. Omdat verschijningen van klankkunst naast klank ook vaak gekoppeld zijn aan een ruimtelijk of visueel gegeven leunen ze dicht aan bij zowel de beeldende kunsten als de muziek. De term klankkunst lijkt een containerbegrip of een vlag die meerdere ladingen dekt en waartoe klanksculpturen, luidsprekerkunst, klankobjecten, interactieve werken, experimentele muziekinstrumenten, sound walks, … horen. De positie en presentatie van de discipline verschoof de laatste decennia daarenboven van een praktijk die zich aanvankelijk in de marge situeerde naar een meer gangbare vorm binnen het circuit van de hedendaagse kunst en/of experimentele muziek. Van aan het begin van de twintigste eeuw, gingen artistieke pioniers al op zoek naar manieren om de toeschouwer ‘onconventioneel’ te prikkelen met klank. Zo bouwde de futurist Luigi Russolo lawaaimachines gebaseerd op het industriële geluid van een veranderende samenleving en experimenteerden dadaïsten, surrealisten en situationalisten uitvoerig met klank. Ze wezen op het feit dat alles – en dus ook geluid- kunst kon zijn en maakten duidelijk dat context hierbij een grote rol speelt. Door impuls van de intermediale bewegingen Fluxus en Happening, kwam klankbeleving vervolgens meer en meer centraal te staan in performances en installaties (o.a. George Maciunas, La Monte Young, George Brecht, Robert Filliou, Allan Kaprow, Nam June Paik, …). Parallel ontstond er in het domein van de hedendaags klassieke muziek een nieuwe verhouding tussen het componeren, noteren en uitvoeren van muziek. Met Edgard Varèse deden o.m. elektronische geluiden hun intrede, terwijl John Cage zich op onvoorspelbare klanken richtte, Pierre Schaeffer aan de slag ging met ‘musique concrète’, … Kortom, stuk voor stuk voorbeelden van een zoektocht naar de onbegrensde mogelijkheden van klank.


KLANKENBOS, EEN IDEE VAN MUSICA In 2004 startte Musica met het maken van plannen om Klankenbos uit te bouwen. Exact één jaar later, stond de eerste klankinstallatie in het bos. Intussen telt de collectie meer dan tien installaties en lokken publieksactiviteiten jaarlijks vele bezoekers naar Neerpelt. Bij het plaatsen van klankinstallaties werden geen natuurlijk elementen weggenomen en werden er geen installaties gerealiseerd die storend zijn voor de omgeving. Als algemeen vertrekpunt gold dat de klinkende belevenis voor zowel een gerichte bezoeker of toevallige passant, van welke leeftijd en met welke achtergrond ook, steeds centraal zou staan. Zo maakt een deel van de collectie gebruik van het registreren en verwerken van klanken uit het bos of de omgeving, terwijl een ander deel installaties geluiden simuleert. Vanuit kunsteducatief perspectief bouwt Musica met de ontwikkeling van de collectie en daarmee verbonden activiteiten aan het bekendmaken van klankkunst. Op deze manier ontdekken kinderen, jongeren, volwassenen klanken en worden ze aangespoord om even stil te staan bij de schoonheid ervan.



OVERZICHTSLIJST EN KORTE BESCHRIJVING VAN DE KLANKINSTALLATIES 1.

Overzichtslijst Permanente klankinstallaties in Klankenbos: Kanariestudio (2005) Paul Panhuysen Houses of Sound (2005) Pierre Berthet BOX 30/70 (2005) Bruce Odland & Sam Auinger Het geheim van Horst (2006) Horst Rickels Springtime in a Small Town (2006) Peter Bosch & Simone Simons Konversation (2006) Erwin Stache Oorsprong (2007) Hans Van Koolwijk Tacet (2008) Hekkenbergarchitects (ontwerp) & Paul Beuk (realisatie) Wind Zylinder (2009) Bernward Frank Radio Forest (2009) Koen Deprez Willow Hut (2010) Benjamin Samane Oor van Noach (2010) Robert Lambermont Mobiele klankinstallaties voor workshops of tentoongesteld in Radio Forest: FluisterOren (2005) Baudouin Oosterlynck Muziekdozen (2005) Moniek Darge Musiscopes (2007) Eric Van Osselaer


2.

Korte beschrijving van de klankinstallaties in Klankenbos Kanariestudio (2005) Paul Panhuysen Met vogels als muzikanten weerklinkt uit de Kanariestudio elektroakoestische muziek. Op verschillende plaatsen in de volière nemen microfoons de zang van de kanaries en het omgevingsgeluid op. Het geheel wordt met toegevoegde digitale geluidseffecten opnieuw weergegeven. Op elke plaats rond de installatie kan de luisteraar kennis maken met een wisselend en telkens uniek klankbeeld. Paul Panhuysen (NL) studeerde schilderkunst, monumentale vormgeving en kunstsociologie. Hij richtte het Appollohuis in Eindhoven alsook De Bende van de Blauwe Hand op en is lid van het Maciunas Ensemble. Houses of Sound (2005) Pierre Berthet Een netwerk van stalen draden en blikken tonnen verbindt twee huisjes uit Cortenstaal op de oevers van de Dommel. Door sinusgolven via membraanloze luidsprekers die de draden doen trillen, ontstaat er resonantie in de huisjes. Toevallige omgevingsgeluiden worden via microfoon geregistreerd en in het klankbeeld opgenomen. De altijd wisselende klanken die zowel rondom als in de huisjes hoorbaar zijn, doordringen de bezoeker volledig. Programmering en realisatie i.s.m. Patrick Delges. Pierre Berthet (BE) studeerde percussie, improvisatie, compositie en muziektheorie. Hij ontwerpt objecten en installaties uit verschillende materialen, exposeert regelmatig, realiseert performances en bracht intussen twee cd’s uit. BOX 30/70 (2005) Bruce Odland & Sam Auinger Een gestemde buis met twee microfoons registreert en filtert autogeluiden in real-time. Deze worden via een betonnen kubusvormige luidspreker uitgezonden in het bos. De klankweergave wisselt volgens een verhouding 30/70 voortdurend af met materiaal uit de verzameling “Alphabet of Sounds” die de makers gedurende vele jaren samenstelden. Op deze manier ervaart het publiek geluiden van het plaatselijke Neerpelt in combinatie met klanken die hun oorsprong vinden in de meest bijzondere plekken van de wereld. De projecten van Bruce Odland (US) en Sam Auinger (AT) transformeren de sonore identiteit van grote publieke ruimtes. Via installaties die een wisselwerking tussen openbare plaats, resonantie en architectuur opwekken worden hedendaagse ontstemde ‘industrial soundscapes’ terug gestemd.


Het geheim van Horst (2006) Horst Rickels Het geroffel van een specht tegen een boom behoort tot de verzameling opvallende bosgeluiden. Vaak proberen luisteraars de richting ervan te traceren met als doel de specht onder ogen te krijgen. Door een klankenspel van spechtengeroffel in de bomen zet deze installatie het publiek aan tot twijfel: gaat het nu om de natuur of om een artistieke ingreep? Overdag kan men dit werk om het kwartier horen. Componist, uitvoerder, beeldend kunstenaar en docent Horst Rickels (DE) creëert graag werken rond de instabiele component van geluid. Daarnaast ontwerpt hij nieuwe instrumenten en multimedia projecten. Springtime in a Small Town (2006) Peter Bosch & Simone Simons In deze installatie staat de kracht van trilling centraal. Met veren verbonden houten kisten bewegen van zodra bezoekers in de buurt komen. Volgens een complex systeem beïnvloeden de kisten elkaar en kunnen kleine bewegingsveranderingen onvoorspelbare klankbeelden opwekken. De relatie tussen orde en chaos wordt afgetast. Een uit de hand gelopen experiment van de wetenschapper Nikola Tesla dat een kleine aardbeving veroorzaakte, was inspiratiebron voor dit werk. Ontwikkeling van hardware en software i.s.m. Günter Geiger. Peter Bosch (NL) studeerde psychologie en sonologie terwijl Simone Simons (NL) zich specialiseerde in audiovisuele vormgeving. Het duo legt zich toe op performances, concerten en theaterproducties en werd reeds met diverse prijzen bekroond. Beiden wonen en werken in Spanje. Konversation (2006) Erwin Stache Een groep van zeven en een rij van vijf rode kasten schieten als planten uit de grond. Ze wisselen tekens of geluiden uit en converseren. Enkele objecten gebruiken orkestklanken die variëren naargelang men dichter of verder staat terwijl andere objecten stem- of omgevingsgeluiden opnemen. Door toeval ontstaat een verrassend samenspel op basis van het gebruik van de installatie in de loop van de dag. Erwin Stache (DE) studeerde fysica en wiskunde en volgde piano- en orgellessen. Sinds 1985 is hij actief als muzikant, instrumentenbouwer en componist. Hij ontwerpt vooral installaties voor bijzondere openbare plaatsen.


Oorsprong (2007) Hans Van Koolwijk In een reusachtige fluit wordt aan de afgesloten kant wind onder lage druk geblazen terwijl het publiek via de andere kant de installatie kan betreden. Van zodra bezoekers de buis inlopen en de grote ronde deur helemaal sluiten, wordt duidelijk welke hevige trillingen ontstaan. Ter hoogte van het labium zijn de vibraties het sterkst, want dat is precies de plaats waar klank ontstaat: de oorsprong. Hans Van Koolwijk (NL) is gefascineerd door klanken die men kan horen én voelen. Hij studeerde beeldende kunsten en verwierf naam met zijn ‘Bambuso Sonoro’, een collectie fluiten die tegelijk door slechts één soloperformer bespeeld kan worden. Tacet (2008) Hekkenbergarchitects (ontwerp) & Paul Beuk (realisatie) Een ondergronds toegankelijke geluidsarme glazen kubus, drukt een visuele én akoestische stempel op de omgeving. De aanzienlijke afwezigheid van geluid wijst de bezoeker in de installatie op stilte en het bewust ervaren ervan. De visuele impressie van de omgeving blijft echter ongewijzigd. Het ontwerp werd zijdelings geïnspireerd door de controversiële compositie 4’33’’ van John Cage, een werk dat uit drie delen ‘Tacet’ (Latijn voor ‘het is stil’) bestaat. Hekkenbergarchitects (NL) werd in 2002 door architect Joris Hekkenberg opgericht. Het bureau werkt aan projecten waarbij de raakvlakken tussen architectuur, beeldende kunst en andere creatieve disciplines doelbewust worden opgezocht. Paul Beuk (NL) is realisator en voert in opdracht zowel kunstwerken als complexe technische toepassingen voor artistieke projecten uit. Wind Zylinder (2009) Bernward Frank Deze kinetische klankinstallatie bestaat uit een horizontaal en verticaal roterende as, twee halve stalen schijven, verschillende lamellen en klepels. Door ophanging in een boom, krijgt de wind de kans om het werk in beweging te zetten en tot klinken te brengen. Bij rustig weer beweegt alles zachtjes, terwijl veel wind voor verrassende klankbeelden zorgt. Het is de eerste klankinstallatie in Klankenbos die volledig gebruik maakt van natuurlijke energie. Bernward Frank (DE) vervult een spilfunctie in de wereld van de kinetische kunst. Als oprichter van Kineticus is hij gefascineerd door de natuur en haar wetten. Zijn kunst maakt dit zichtbaar en zet zo aan tot een bijzondere beleving.


Radio Forest (2009) Koen Deprez Radio Forest werd oorspronkelijk ontworpen als radiostudio om de sferen van het bos de wereld in te sturen. Kunstenaar Koen Deprez transformeerde het paviljoen door het te halveren en er een glazen band tussen te plaatsen. Intussen is Radio Forest uitvalsbasis voor workshops en uitstalraam voor de mobiele klankinstallaties Muziekdozen (2005) van Moniek Darge, FluisterOren (2005) van Baudouin Oosterlynck en Musiscopes (2007) van Eric Van Osselaer. Koen Deprez (BE) legt zich toe op architectuur, ontwerp, expositiebouw en nog veel meer. Projecten die door zijn hand gaan, zijn steeds helder en ingrijpend tegelijk. Willow Hut (2010) Benjamin Samane Dat ook snoeiafval nuttig gebruikt kan worden om kunstwerken te vervaardigen, toont deze creatie. De organische en natuurvriendelijke Willow Hut bestaat uit twee met wilgentwijgen omvlochten kamers. De eerste bevat een boom waarvan de blaadjes door wind, aanraking, … geluid maken, terwijl de tweede aanspoort regenklanken op te wekken. Van zodra meerdere bezoekers gelijktijdig geluiden maken, worden ze omringd door subtiele en unieke klanken. Benjamin Samane (PE/ES) is een veelzijdig kunstenaar die graag werkt met natuurlijk materialen. Zijn projecten raken telkens verschillende kunstdisciplines aan. Naast installaties, realiseert hij ook decors, films, interieurs, … Oor van Noach (2010) Robert Lambermont NL –Een houten schuit dobbert in de Dommel. Het geheel is verbonden met een lange geknikte arm en mondt in trompetvorm op de oever uit. Hoe hoger het water staat, hoe dieper het Oor van Noach buigt. Zoals de naald van een platenspeler op een langspeelplaat rust, tast de vloot het wateroppervlak af. De vorm zorgt voor een natuurlijke versterking van het geluid dat zich via een zeshoekige buis richting trompet voortplant. De klankinstallatie toont de wispelturigheid van de Dommel in klank en beweging. Robert Lambermont (NL) is pianist en beeldend kunstenaar. Hij combineert tentoonstellingen en concerten om de poëtische overeenkomst tussen zijn ruimtelijke, bewegende objecten en muziek van hedendaagse componisten te tonen.



ACTIVITEITEN IN KLANKENBOS Klankenbos is steeds vrij toegankelijk. Plattegronden met uitleg en aanduiding van de werken liggen in het bos voor het publiek klaar. Van maart tot en met oktober 2012 biedt Musica ook een reeks georganiseerde publieksactiviteiten aan, zowel voor volwassenen als voor kinderen, jongeren en scholen. Naast rondleidingen op vaste tijdstippen kan je een rondleiding reserveren, een zomerse muzikale schattentocht beleven, de favoriete klanken van de familie Forte horen, je verjaardag vieren en zoveel meer. 1.

Rondleidingen Zelfstandig bezoek Klankenbos is steeds vrij toegankelijk. Het publiek kan de collectie op elk moment zelfstandig en gratis bezoeken. Een plattegrond en uitleg over de installaties zijn ter beschikking in het bos. Even verpozen kan op de gezellige terrasjes van Oud Dommelhof, speeltuin de Scoutsrally of van de talrijke nabijgelegen cafés of tavernes. Open Klankenbos Elke tweede zondag van de maand tussen maart en oktober 2012 genieten bezoekers van een gratis rondleiding. Een gids neemt het publiek mee langs de installaties en geeft meer uitleg. Data: Zondag 11 maart, 08 april, 13 mei, 10 juni, 08 juli, 12 augustus, 09 september en 14 oktober 2012 Wie: iedereen Aanvang: 15.00 uur Duur: circa 1,5 uur Startpunt: infopaneel Klankenbos bij de parking van Dommelhof, Neerpelt Prijs: gratis Reserveren: niet nodig Rondleiding met gids op aanvraag Het publiek kan op elk moment een rondleiding met gids doorheen Klankenbos reserveren. Op deze manier kunnen bezoekers met de vereniging, organisatie, familie of klas de collectie op een moment naar keuze bekijken. Een gids geeft meer uitleg bij de kunstwerken. Data: in overleg bij reservatie Aanvang: in overleg bij reservatie Duur: max. 1,5 uur Groep: max. 20 deelnemers per gids Startpunt: infopaneel Klankenbos, bij de parking van Dommelhof Theater en Oud Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt Prijs: 40 euro Reserveren: via www.musica.be, 011 610 510 of [email protected]. Tenminste 3 weken op voorhand reserveren.


Rondleiding “Extra” met gids op aanvraag De rondleiding “Extra” biedt het publiek de kans om de collectie klankinstallaties met de vereniging, organisatie, of familie op een moment naar keuze bezoeken. Nagenieten doet u bij een kop koffie in de foyer van Dommelhof. Elke bezoeker neemt een leuk aandenken aan de kunstcollectie mee naar huis. Data: in overleg bij reservatie Aanvang: in overleg bij reservatie Duur: max. 2,5 uur Groep: max. 20 deelnemers per gids Startpunt: infopaneel Klankenbos, bij de parking van Dommelhof Theater en Oud Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt Prijs: 40 euro + 3 euro toeslag per persoon voor koffie en lekkernij Reserveren: via www.musica.be, 011 610 510 of [email protected]. Tenminste 3 weken op voorhand reserveren. Rondleiding voor andersvaliden op aanvraag Deze rondleiding biedt bijzondere doelgroepen (rolstoelgebruikers, slechtzienden, buitengewoon onderwijs, …) de kans om kennis te maken Klankenbos. De gids past het parcours, het tempo en de uitleg op maat van de doelgroep aan. Een pauze met frisdrank en versnapering in de foyer van Dommelhof laat de bezoekers nagenieten. Data: in overleg bij reservatie Aanvang: in overleg bij reservatie Duur: max. 2,5 uur Groep: max. 12 deelnemers met minstens 1 begeleider per gids Startpunt: infopaneel Klankenbos, bij de parking van Dommelhof Theater en Oud Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt Prijs: 40 euro + 2 euro toeslag per persoon voor frisdrank en versnapering Reserveren: via www.musica.be, 011 610 510 of [email protected]. Tenminste 3 weken op voorhand reserveren.


2.

Tijdens de vakantie voor kinderen Piraat Partituur tijdens Krokuskriebels Naar aanleiding van Krokuskriebels van de Gezinsbond organiseert Musica tijdens de Krokusvakantie Piraat Partituur in Klankenbos. Tijdens een zware storm op de Dommel, gingen de zeven schatten van Piraat Partituur verloren. Door storm en wind kwamen ze terecht tussen de bomen in Klankenbos. Piraat Partituur is helaas nog de kluts kwijt en weet niet hoe hij aan de zoektocht kan beginnen. Kom jij hem helpen? Alle dappere helden met nieuwsgierige oren krijgen een bekroning tot klankpiraat. Data: zaterdag 18, maandag 20 en donderdag 23 februari 2012 Wie: kinderen tussen 4 en 9 jaar Aanvang: 14.00 uur Duur: circa 2,5 uur met toonmomentje voor (groot)ouders, … om 16.30 uur Startpunt: infopaneel Klankenbos Prijs: 3 euro per kind en gratis voor leden van de Gezinsbond Reserveren: aanbevolen via www.musica.be, 011 610 510 of [email protected] Hip hip hoera in Klankenbos Ben je binnenkort jarig en wil je met vriendjes een leuk feestje vieren? Na reservatie beleef je een namiddag om nooit te vergeten. Een verjaardagsdans, kleurige kroon, geluiden uit het bos, knutselopdrachten, bubbels en hapjes, brengen iedereen in de juiste stemming. Data: alleen na afspraak op woensdag, zaterdag of zondag Wie: kinderen zonder ouders tussen 4 en 9 jaar, één of twee (groot)ouder(s) van de jarige blijft verplicht aanwezig de hele middag. Indien er meer volwassenen aanwezig willen zijn, gelieve dan contact op te nemen met Musica. Uur: van 14.00 tot 17.00 uur Groep: min. 8 en max. 15 kinderen Startpunt: infopaneel Klankenbos, bij de parking van Dommelhof Theater en Oud Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt Prijs: 85 euro Opmerking: bij alle weersomstandigheden, voorzie dus aangepaste kledij. Reserveren: via www.musica.be, 011 610 510 of [email protected]. Tenminste 3 weken op voorhand reserveren.


Muzikale Schattentocht Klanken zijn boeiend voor iedereen en zeker voor rakkers die houden van avontuur. Tijdens de Muzikale Schattentocht maak je kennis met het verhaal van Rufus en Melodie: hij was wetenschapper en hield van stilte, terwijl zij niets liever deed dan de hele dag zingen. Zoek, verzamel en beluister tien verborgen muzikale schatten en ontdek zo hoe Rufus en Melodie samen gelukkig werden. Met de gevonden klanken stel je bovendien een spetterend muziekstuk samen. Applaus verzekerd! Data: alleen na afspraak voor een moment in overleg bij reservatie Aanvang: in overleg bij reservatie Duur: 2,5 uur Wie: kinderen 8-12 jaar (richtleeftijd), maar eveneens geschikt voor jongerenverenigingen, grote families, koren, … Startpunt: infopaneel Klankenbos, bij de parking van Dommelhof Theater en Oud Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt Prijs: 75 euro per groep, max. 25 kinderen per groep Reserveren: via www.musica.be, 011 610 510 of [email protected]. Tenminste 3 weken op voorhand reserveren. 3.

SCHOLEN Muzikale Schattentocht Klanken zijn boeiend voor iedereen en zeker voor rakkers die houden van avontuur. Tijdens de Muzikale Schattentocht maak je kennis met het verhaal van Rufus en Melodie: hij was wetenschapper en hield van stilte, terwijl zij niets liever deed dan de hele dag zingen. Zoek, verzamel en beluister tien verborgen muzikale schatten en ontdek zo hoe Rufus en Melodie samen gelukkig werden. Met de gevonden klanken stel je bovendien een spetterend muziekstuk samen. Applaus verzekerd! Data: in overleg bij reservatie Aanvang: in overleg bij reservatie Duur: 2,5 uur / halve schooldag (combineerbaar met bezoek aan Hageven, zwemmen, …) Wie: leerlingen 8-12 jaar (3de, 4de, 5de, 6de leerjaar) Startpunt: infopaneel Klankenbos, bij de parking van Dommelhof Theater en Oud Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt Prijs: 75 euro per klas, max. 28 kinderen per klas Reserveren: via www.musica.be, 011 610 510 of [email protected]. Tenminste 3 weken op voorhand reserveren.


Rondleidingen op aanvraag Maak met je klas een uitstap naar Klankenbos. Een gids stelt tijdens een rondleiding na reservatie alle klankinstallaties voor. Max. 20 deelnemers per gids (circa 1,5 uur). Kom met de fiets of stel zelf een gevarieerde daguitstap samen door combinatie met andere activiteiten in of rond Neerpelt. In de onmiddellijke omgeving van Klankenbos liggen nl. een speeltuin, natuurpark, sportvelden, zwembadcomplex en het cultuurcentrum Dommelhof. Data: in overleg bij reservatie Aanvang: in overleg bij reservatie Duur: max. 1,5 uur Groep: max. 20 deelnemers per gids Startpunt: infopaneel Klankenbos, bij de parking van Dommelhof Theater en Oud Dommelhof, Toekomstlaan 5, 3910 Neerpelt Prijs: 40 euro Reserveren: via www.musica.be, 011 610 510 of [email protected]. Tenminste 3 weken op voorhand reserveren. Musica is erkend als cultuurschakel (Meer info: dynamo3.canoncultuurcel.be). Scholen die dat wensen kunnen gratis tickets vragen bij De Lijn om via de gewone busverbindingen tot bij Musica te raken.



PRAKTISCHE INFORMATIE 1.

Klankenbos Toegangsprijzen Klankenbos is gratis toegankelijk. Openingstijden Klankenbos is het hele jaar door open. Publieksactiviteiten vinden tussen maart en oktober 2012 plaats. Bereikbaarheid Klankenbos - Provinciaal Domein Dommelhof Toekomstlaan 5 BE -3910 Neerpelt + 32 (0)11 610 510 (tijdens de kantooruren) of [email protected]

2.

Persinfo Foto’s en digitale info Afbeeldingen kunnen voor promotionele doeleinden ten gunste van Klankenbos gedownload worden via www.musica.be. Daar kan ook de persmap online geraadpleegd worden, waarvan de teksten overgenomen mogen. Het logo van Musica kan u downloaden op www.musica.be. Soundtrack U kan een soundtrack van Cleft room beluisteren op www.musica.be. Cleft Room is een audiowerk van Pauwel De Buck, gemaakt op maat van en in de context van Radio Forest. Nieuwe Klankenbos-catalogus De Klankenbos-catalogus geeft een goede omkadering van Klankenbos dankzij sterke visuele impressies van de klankinstallaties. Daarnaast biedt het een informatief gedeelte waarbij artiesten en hun werk uitgebreider voorgesteld worden. Downloaden kan via www.musica.be. Meer info Voor meer informatie kan u ons steeds contacteren. Ook kan u een rondleiding in Klankenbos door een van onze artistieke medewerkers aanvragen.


UITGEBREIDE BESCHRIJVING VAN DE COLLECTIE KLANKINSTALLATIES KANARIESTUDIO (2005) PAUL PANHUYSEN In een op het eerste zicht doodgewone volière wonen permanent 40 kanaries. Met vogels als muzikanten ontstaan in en rondom de installatie klankbeelden die ingegeven worden door fluiten, dagdagelijkse geluiden zoals fladderen, eten of drinken en de interactie met de omgeving buiten de kooi. Het klinkende totaalbeeld bestaat uit elektroakoestische muziek die met behulp van diverse instrumenten (microfoons, versterkers en speakers) tot stand komt. Microfoons op verschillende plaatsen in de Kanariestudio registreren ononderbroken waarna het geluid door toevoeging van elektronische effecten opnieuw wordt gepresenteerd via luidsprekers in de wand van de volière. Naargelang de input wisselt het klankbeeld voortdurend. Door langzaam rondom de volière te wandelen krijgt het publiek afhankelijk van de plaats waar men luistert een ander muzikaal beeld, telkens uniek en nooit hetzelfde. De vogels bepalen met hun gezang, de plaats waar ze zitten alsook de omgevingsgeluiden de klank van de installatie. Voornamelijk op zonnige en zomerse dagen is de ervaring bijzonder en wordt het onderscheid tussen de toegevoegde klankeffecten en wat de echte kanaries doen ambigu. Paul Panhuysen (°1934 – NL) studeerde schilderkunst, monumentale vormgeving en kunstsociologie. Hij was actief in een aantal Nederlandse musea en werkzaam aan verschillende academies. In het midden van de jaren zestig richtte hij de aan Fluxus verwante kunstenaarsgroep ‘De Bende van de Blauwe hand’ op en in 1968 startte hij met het nog steeds bestaande experimentele Maciunas Ensemble, genoemd naar Fluxus-grondlegger George Maciunas. Vanaf de jaren zeventig werden gevonden voorwerpen, toevalselementen, systematische ordeningssystemen en mathematische reeksen steeds belangrijker. Dit alles uitte zich niet enkel in zijn geluidskunst, maar kreeg eveneens een prominente plaats in zijn beeldend werk. De ‘Long String Installations’ bestaande uit lange resonerende snaren bezorgen Paul Panhuysen sinds 1982 een wereldwijde reputatie als innoverend kunstenaar en performer. In deze klankinstallaties spelen beeld en geluid telkens in op de akoestiek en de architectonische kwaliteiten van een bepaalde plaats. Sinds 1990 legt hij zich hiernaast ook toe op de ontwikkeling van merkwaardige vogelprojecten die hij o.a. in New York (P.S.1 Museum), ’s-Hertogenbosch, (Voice Festival), Poitiers (Confort Moderne), San Francisco (Exploratorium), … presenteerde. Tussen 1980 en 2001 was Paul Panhuysen directeur van het door hem opgerichte Apollohuis in Eindhoven, een internationaal georiënteerde vrijplaats waar kunstenaars uit diverse disciplines werk konden voorstellen. Te gast waren onder meer Jim O’Rourke, Raphael Toral, Derek Bailey, Terry Fox, Remko Scha, Joe Jones, Arnold Dreyblatt, Pierre Bastien, … Hoewel het Apollohuis in 2001 na 476 concerten en performances, 253 tentoonstellingen met installaties, 46 publieke lezingen en symposia alsook talloze festivals op hield te bestaan als publieke ruimte, laat het tot op de dag van vandaag zijn internationale invloed gelden. Tijdens het culturele seizoen 2007-2008 wijdde het Van Abbemuseum in Eindhoven een retrospectieve aan het Apollohuis.


HOUSES OF SOUND (2005) PIERRE BERTHET Programmering en realisatie i.s.m. Patrick Delges Pierre Berthet heeft een zwak voor omgevingsgeluiden, wat zich eveneens vertaalt in de klankinstallatie Houses of Sound. Twee stalen draden verbinden twee huisjes in Cortenstaal op de oevers van de Dommel. Deze draden staan in verbinding met verschillende membraanloze luidsprekers en blikken tonnen die in een netwerk van draden tussen de bomen rondom de installatie werden opgenomen. Sinusgolven doen de draden in het netwerk trillen, waardoor vibraties zoemend resoneren in de huisjes en de tonnen. Via een computergestuurde klankselectie wordt het klankbeeld ‘ad random’ beïnvloed en interacties met toevallige omgevingsgeluiden na microfooncaptatie onherkenbaar geïntegreerd. De resonanties die zowel in de omgeving als binnenin de huisjes hoorbaar zijn, geven de luisteraar het gevoel volledig in de klank opgenomen te worden. Bezoekers bepalen zelf waar en hoe ze zichzelf onderdompelen in de constant wisselende ‘sound’ van deze installatie. Het respect dat de klankkunstenaar voor de omgeving toonde is groot. Houses of Sound slaat akoestisch en visueel een brug tussen de beide oevers van de rivier. Pierre Berthet (°1958 – BE) studeerde percussie bij André Van Belle en Georges-Elie Octors aan het Brusselse Conservatorium. Hiernaast volgde hij cursussen improvisatie bij Garrett List, compositie bij Frederic Rzewski en muziektheorie bij Henri Pousseur aan het Conservatorium van Luik. Als klokkenluider bracht hij veel tijd door in kerktorens waardoor hij omgevingsgebonden geluiden bewust leerde waarnemen en de schoonheid ervan leerde kennen. In combinatie met zijn interesse voor uiteenlopende muziekgenres, ontwikkelde Pierre Berthet op die manier een hoogstpersoonlijke stijl om objecten samen te brengen waarbij het klinken ervan telkens vanzelfsprekend wordt. Door zich onder invloed van kunstenaars, performers en muzikanten geleidelijk aan toe te leggen op het verlengen van objecten en instrumenten, werden stalen draden en blikken tonnen onmisbare elementen binnen zijn oeuvre. Pierre Berthet liet zich veelvuldig inspireren door o.m. Jim Burton, Alvin Lucier, Terry Fox, Paul Panhuysen en Ellen Fullman. Hij bouwde extra ervaring op met ‘The orchestra of excited strings’ van Arnold Dreyblatt en werkte meermaals in duo met Frédéric Le Junter. Hij presenteert zijn werk regelmatig op tentoonstellingen, werkt(e) mee aan projecten of opnames van Pierre Bastien, DJ Low, Rudi Trouvé, Frances-Marie Uitti, … en bracht zelf intussen twee cd’s uit: ‘Two continuum pieces’ bij het label Sub Rosa en ‘Un cadre de piano prolongé’ bij het label Sonoris. Pierre Berthet is zonder meer een creatief genie. Zijn werk wordt wel eens vergeleken met dat van zijn Franse collega Pierre Bastien. Daar waar deze laatste voornamelijk experimenteert met meccano speelgoed en trompetten, experimenteert Pierre Berthet met draden, blikken tonnen, buizen, lucht, plastic, stofzuigers, waterdruppels, … Het zijn telkens diversiteit aan materiaal en behoud van eenvoud die centraal staan. Vanuit het niets bouwt hij aan klankinstallaties die door ogenschijnlijke ‘bricolage’ uiterst muzikale constructies worden met een buitengewone aandacht en gevoeligheid voor de ruimte of omgeving waarin ze tot stand komen.


BOX 30/70 (2005) BRUCE ODLAND & SAM AUINGER Een hoog opgehangen smalle cilinder bevat twee microfoons op de harmonische knopen van de buis. De hierdoor geregistreerde en gefilterde passage van auto’s wordt via een betonnen kubusvormige luidspreker permanent in het bos uitgezonden. Bezoekers horen dit slechts 70% van de tijd, terwijl ze de resterende 30% van de tijd luisterfragmenten uit de verzameling ‘Alphabet of Sounds’ kunnen waarnemen. Box 30/70 valt door het opmerkelijke klankbeeld in de omgeving onmiddellijk op. De visuele impact van de installatie is bescheiden en verschilt hierdoor sterk van de klinkende component. De cilinder transformeert als resonator het klankbeeld van de omgeving. Door de zorgvuldig bepaalde lengte ontstaan boventonenreeksen en sympathiserende resonanties die het akoestische geheel subtiel bijkleuren. Het gefilterde geluid van de weg en het omgevingsgeluid worden op deze manier terug ‘gestemd’. De projecten van Bruce Odland en Sam Auinger hebben dan ook tot doel de sonore identiteit van grote ‘ontstemde’ publieke ruimtes te transformeren. Naast de gefilterde passage van auto’s, horen bezoekers ook flarden uit een geluidenalfabet. Het verzamelen van dit muzikale materiaal nam 13 jaar in beslag. De collectie ‘Alphabet of Sounds’ bevat karakteristieke geluidstypes die een bijzondere plaats innemen in het moderne leven. Bruce Odland (°1952 – US) bestempelt zichzelf als klankdenker, componist en uitvoerder. Hij verwierf internationale waardering met zijn indrukwekkende klankinstallaties die stedelijk lawaai in real-time harmonie transformeren. Samen met Sam Auinger (O+A) transformeert hij op grote schaal het klinkende karakter van diverse historische monumenten en openbare plaatsen. Bruce Odland werkte samen met vele artiesten, waaronder Laurie Anderson, Dan Graham, Andre Gregory, Wallace Shawn, Peter Sellars, Joanne Akailitis, Robert Woodruff, Tony Oursler, Peter Erskine, Wooster Group, … Hiernaast was hij betrokken bij uiteenlopende producties voor theater, dans, film, radio en TV. Met ‘Sounds from the Vaults’, een orkest virtuele instrumenten voor het Field Museum in Chicago, won hij een Gold Muse Award. Onlangs presenteerde hij de expo ‘Hearing Space’ en vond de uitvoering van ‘Requiem for fossil fuels’ van O+A in New York plaats. Hij nam recentelijk het muzikale leiderschap van ‘La Didone’ tijdens het Edinburgh Festival op zich en werkt momenteel aan het interdisciplinaire project ‘Harmony in the Age of Noise’ dat de psycho-acustica van een universiteitscampus in kaart brengt. Sam Auinger (°1956 – AT) leeft en werkt in Berlijn. Hij legt zich voornamelijk toe op compositie, de creatie van computermuziek, sound design en psycho-acustica. In 1989 richtte hij samen met Bruce Odland O+A op. Ze realiseerden onder meer de projecten Garten der Zeitraume (Ars Electronica - Linz, 1990), Traffic Mantra (Trajan’s Forum - Rome, 1991), Sound Design for Peter Sellars’ The Persians (Premiere Salsburger Festspiele, 1993), Balance (Sonambiente - Berlin, 1996) en Blue Moon (New Sounds - New York, 2004). Met de Weense componist en muzikant Rupert Huber richtte hij in 1997 met steun van DAAD de groep Berliner theory op. Sam Auinger werkt regelmatig samen met componist Hannes Strobl (tamtam), choreografe Marguerite Donion en componist Class Willeke. Na enkele gezamenlijke projecten, vormde hij in 2005 met Dietmar Offenhuber en Hannes Strobl de artistieke formatie Stadtmusik. Sam Auinger ontving diverse prijzen en beloningen voor zijn werk. Zo werd hij de jongste artiest die de Kultur Preis van de stad Linz (2002) in de wacht sleepte en de SKE Publicity Preis 2007 ontving.


HET GEHEIM VAN HORST (2006) HORST RICKELS Horst Rickels formuleerde voor het ontstaan van Het geheim van Horst de vraag hoe een bos klinkt. Hij ging op zoek naar bruikbaar klinkend materiaal en vroeg zich vervolgens af hoe een boom klinkt. Uiteindelijk stelde hij vast dat dit klinken afhankelijk is van wat er met die boom gebeurt (bladgeritsel, krakende takken, wind in de kruin, … ) of wat je er als klankkunstenaar mee doet. Hij verzekerde zich daarna dat het geroffel van een specht tegen een boom ongetwijfeld tot de verzameling opvallende bosgeluiden behoort. Vaak proberen luisteraars de richting van dit geluid te traceren met als doel de specht onder ogen te krijgen. Omdat dit af en toe lukt, maar dikwijls ook niet kan een culturele ingreep de natuur helpen. Horst Rickels streefde in het uitwerken van zijn permanente klankinstallatie daarom naar een relatie zoals deze tussen een instrument en een muzikant die hij realiseerde onder de vorm van bomen bespeeld door spechten. Door een kortstondig spel van spechtengeroffel in vijf zorgvuldig geselecteerde bomen zet de klankinstallatie Het geheim van Horst het publiek aan tot twijfel en onzekerheid: gaat het nu om de natuur of om een artistieke ingreep? 'Le Sacre Du Moment' bepaalt het. Na een plotselinge roffel, hoort de luisteraar een volgende roffel uit een andere richting. Zit er een specht? Heeft die specht zich verplaatst? Opeens gaat het geroffel verder. Zit er misschien meer dan één specht? Het aanvankelijke geluid krijgt een ruimtelijke dimensie, zwelt aan, wordt ritmisch en maakt na een vluchtige synchronisatie opnieuw plaats voor stilte. Toehoorders blijven in het ongewisse, merken het allemaal gewoon niet op, houden het bij toeval of hallucineren. Overdag kan men deze klankinstallatie om het kwartier horen. Componist, performer en klankkunstenaar Horst Rickels (°1947 – DE) is sinds 1961 actief als musicus bij verschillende ensembles. Na een opleiding als pianobouwer en technicus bij Grotrian-Steinweg, Braunschweig & Bechstein in Berlijn, studeerde hij muziekpedagogie en dwarsfluit aan de Academie van Kassel. Tussen 1972 en 1974 volgde hij elektronische compositie bij Dick Raaijmakers aan het Koninklijk Conservatorium van Den Haag. Later studeerde hij als hoofdvak muziektheorie bij Jan van Dijk aan het Brabants Conservatorium in Tilburg. Horst Rickels leidde workshops jazz en geïmproviseerde muziek, speelde o.a. met de Free Funk-Band ‘Der Junge Hund’, het ensemble ‘De Vier Winden’ en het ‘Maciunas Ensemble’. Hij doceert sinds 1985 aan de Design Academy in Eindhoven en is sinds 1991 verbonden aan de Interfaculteit Art Science van het Koninklijk Conservatorium en de Koninklijke Academie van Den Haag. Tijdens het academiejaar 2007-2008 deed hij als ‘Artist in Residence’ aan de Nederlandse Film en Televisie Academie (NFTA) te Amsterdam onderzoek naar de dialectiek tussen bewegend beeld en geluid. Daarnaast was hij enkele jaren gastprofessor aan de afdeling ‘Radio’ van de Erasmus Hogeschool (Rits) in Brussel. Sinds de late jaren zeventig maakt Horst Rickels installaties die voornamelijk gebaseerd zijn op pneumatisch voortgebrachte klanken. Zijn composities omvatten zowel visuele, architectonische als akoestische eigenschappen van de plekken en ruimtes die hij uitkiest. Een speciale interesse voor ‘instabiele situaties’ van zowel geluidsprocessen als de uitvoeringspraktijk staat hierbij telkens centraal. Dit artistieke uitgangspunt heeft vanaf 1983 geleid tot verschillende concepten voor muzikale instrumenten en installaties, nieuwe stemmingen, composities, speciale speeltechnieken, publiekspositionering, ...


SPRINGTIME IN A SMALL TOWN (2006) PETER BOSCH & SIMONE SIMONS Ontwikkeling van hardware en software i.s.m. Günter Geiger In de kunstprojecten van Peter Bosch en Simone Simons leven de veronderstellingen van Nikola Tesla voort. De ‘trilmachines’ die zij ontwikkelen vormen een complex systeem waarbinnen verschillende aanwezige resonanties elkaar beïnvloeden. Motorsnelheden en eigenfrequenties van verende constructies worden zo op elkaar afgestemd dat zeer kleine veranderingen tot onvoorspelbare uitkomsten kunnen leiden. De bewegingen en geluiden die hierbij ontstaan gaan soms onmerkbaar over van orde in chaos en omgekeerd. De computer vervult hierbij een paradoxale rol. Enerzijds bestuurt hij mechanische componenten (elektromotoren), maar anderzijds verkeert hij in de onmogelijkheid om de natuurkundige gevolgen van beslissingen te kunnen voorzien. Springtime in a Small Town betekent een nieuwe fase in een serie trilprojecten. Wat het werk anders maakt dan alle voorgangers is de omgeving. De kisten en spiraalveren hebben het besloten terrein van de expositieruimte verlaten en ingeruild voor het bos. Het geluid is minder dynamisch, maar mengt perfect met omgevingsgeluiden. De organische ruwhouten kisten lijken eveneens in het bos thuis te horen. Zo verkrijgt het project dat technisch niet afwijkt van voorlopers een heel andere, welhaast meditatieve lading. Het geluid zwelt aan of neemt af in aldoor wisselende combinaties van klanken die eenmaal gespeeld, nooit meer zullen terugkomen door de continue stroom van veranderingen. De pure kracht van geluid blijft het belangrijkste gegeven. Het medium geluid geeft macht over een plek, neemt er bezit van en betovert deze. Peter Bosch (°1958 – NL) studeerde psychologie aan de Rijksuniversiteit in Leiden en de Universiteit van Amsterdam en volgde eveneens sonologie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Simone Simons (°1961 – NL) studeerde aan de afdeling Audiovisuele Vormgeving aan de Gerrit Rietveld Academie te Amsterdam. Sinds 1997 woont en werkt het kunstenaarsduo nabij Valencia in Spanje. Vanaf het begin van hun samenwerking in 1985, realiseerden Peter Bosch en Simone Simons performances, concerten en theaterproducties. Sinds 1990 bouwen ze voornamelijk autonome ‘muziekmachines’ die op de rand van orde en chaos balanceren en waarin kracht vaak het uitgangspunt is. De fascinatie voor resonanties die kunnen opgewekt worden door mechanische trillingen zetten hen aan om binnen hun creaties te zoeken naar een complex systeem van frequenties die elkaar kunnen beïnvloeden. Dit leidt tot onstabiele situaties waarbij kleine veranderingen verstorende, maar wezenlijke factoren zijn voor een onvoorspelbare uitkomst.


KONVERSATION (2006) ERWIN STACHE Konversation bestaat uit twee delen. In een kale nis in het bos en de berm langs een pad, schieten een groep van zeven en een rij van vijf rode kasten als planten uit de bodem. Hoewel ze niet rechtstreeks met elkaar verbonden lijken, reageren ze op elkaar. Ze wisselen tekens en geluiden uit: ze converseren. In de groep van zeven objecten gebruiken drie rode kasten orkestklanken. Deze variëren in toonhoogte en klankkleur naargelang men dichter of verder staat. Met de vier andere kasten kan het publiek eigen stem- of omgevingsgeluiden opnemen. Wanneer men heel dicht staat, wordt na een knipperende countdown gedurende enkele seconden of fracties ervan een opname gestart terwijl een klein rood lampje in de vorm van een bolletje brandt. De rij van vijf objecten langs het bospad reageert op passanten. De geluiden zijn afhankelijk van de afstand en snelheid ten opzichte van de kastjes. Hoe dichter men komt, hoe luider en prominenter de klank terwijl in het midden van het pad of aan de overkant de intensiteit afneemt. Zo wekken trage voorbijgangers slepende, zeurderige geluiden op. Snelle joggers of haastige wandelaars brengen dan weer frisse en levendige klanken teweeg. De displays geven overeenkomstig cijfers tussen 0 en 9 weer. Door activering van de installatie ontstaat telkens een uniek samenspel op basis van toeval, het aangeleverde materiaal uit de omgeving en het gebruik van de installatie tijdens de dag. Veel passage en activering monden uit in een dynamisch resultaat en omgekeerd. Zelfs wanneer niemand in de buurt is, werkt de installatie soms op basis van omgevingsgeluiden, maar blijft de ‘conversatie’ uiteraard minder prominent en interessant. Erwin Stache (°1960 – DE) studeerde fysica en wiskunde in Leipzig en volgde tegelijkertijd piano en orgellessen. In 1975 bouwde hij zijn eerste elektronische instrument: een synthesizer. Sinds 1985 is hij actief als freelance muzikant, instrumentenbouwer, uitvinder, ontwerper van klankinstallaties en componist. Hij was lid verschillende jazz- en bluesbands en richtte eveneens een eigen groep voor experimentele muziek op. Verder werkte hij regelmatig samen met theater- en dansgezelschappen, muzikanten en dichters in Duitsland, Europa en daarbuiten. Het ontwerpen en bedenken van installaties en performances voor speciale plekken of situaties staat bij Erwin Stache centraal. Zijn fascinatie voor geluid, licht, beweging en ruimte weerspiegelt zich in zijn creaties die steeds een mix van acustica, muziek, fysica, theater, elektronica en nog veel meer bevatten. Hij verbindt dagelijkse objecten en handelingen die ogenschijnlijk niets met elkaar te maken hebben keer op keer tot surrealistische en absurde gehelen waardoor onalledaagse klankinstallaties en instrumenten toch herkenbaar aanvoelen. Afgedankte of triviale materialen zoals luchtpompen, telefoons, strijkijzers, radars, keyboards, … zijn onmisbaar en worden via eenvoudige transformaties omgetoverd tot opvallend klinkende componenten. Herkenbare geluiden, maar ook ruis, mechanische tunes, midi-geluiden en elektronica gaan hand in hand met het aanwenden van fysische parameters die de objecten een zekere levendigheid verlenen terwijl de focus op het muzikale blijft liggen.


OORSPRONG (2007) HANS VAN KOOLWIJK De klankinstallatie Oorsprong lijkt bij een eerste aanblik niet meer dan een grote, lange, rechte buis uit Cortenstaal. Met 16 meter lengte en 1,9 meter doorsnede, functioneert het omgevingsvreemde object echter als een gigantische gedekte fluit. Aan het gesloten uiteinde blaast een blowerpropeller in een machinekast veel wind onder lage druk de fluit in. De andere kant - het corpus - is open, maar afsluitbaar met een ronde deur waardoor het publiek moeiteloos de installatie kan binnengaan. Van zodra bezoekers de buis inlopen en de deur sluiten, activeert een bewegingsmelder de installatie en ervaren ze hevige vibraties doorheen het hele lichaam. Achteraan het corpus schijnt bovenaan vaag licht en is er contact met de buitenwereld. Op die plaats zit het labium, een opening naar buiten waar klank zoals in een blokfluit of orgelpijp ontstaat. De meest hevige trillingen bevinden zich dan ook daar op de plek waar klank ontstaat: in de Oorsprong. Hans van Koolwijk (°1952 – NL) is gefascineerd door klank. Hij doorliep zowel de Koninklijke Academie als de Rijksacademie voor Beeldende Kunsten en installeerde zich vanaf 1987 in de ruimte tussen beeldende kunst en muziek. Binnen zijn oeuvre staat Bambuso Sonoro centraal, een werk dat hij realiseerde vanuit de behoefte om een solist meerdere fluiten tegelijk te laten bespelen. In dit ongepolijste muziekinstrument is het visuele innig verbonden met het auditieve: klank is er als het ware te zien. Vele andere creaties van Hans van Koolwijk zijn gekoppeld aan of vloeiden voort uit Bambuso Sonoro. Zijn belangstelling om met fluiten te werken ontstond immers vroeg en werd hoofdzakelijk ingegeven door twee gebeurtenissen. Het moment dat hij als kind in een radioprogramma een betoverende Indiase fluitraga hoorde en de kans die hij als jongere kreeg om kerkorgel te leren spelen. Op het moment dat hij alle registers van het orgel letterlijk opentrok, stond hij perplex van de statische klankmassa die ontstond. Dit zou hem blijven fascineren en een stempel op zijn kunstenaarschap drukken. In de loop der jaren bouwde Hans van Koolwijk diverse muziekinstrumenten, waaronder BassBoxen (2003), ECKOO (2004) of Glissandomachine (2006). Met dit instrumentarium geeft hij soloperformances in heel Europa, werkt hij in verschillende bezettingen en realiseert hij projecten met uiteenlopende kunstenaars of muzikanten (Zentrum für Zeitgenossische Musik te Dresden, Merlijn Twaalfhoven, Alan Laurillard, …). Naast muziekinstrumenten bouwt hij eveneens klanksculpturen en klankinstallaties. Oerklank of OerOorSprong zijn hier voorbeelden van en het devies ‘klank is materie’ komt in deze werken prominent tot uiting. Momenteel werkt Hans van Koolwijk aan een bijzonder en complex project. In de nieuwe klankinstallatie Klankkaatser zullen klank en licht centraal staan. De combinatie van een nieuwe manier van luisteren en een ontregelende kijkwijze, zal een betoverende ervaring genereren.


TACET (2008) HEKKENBERGARCHITECTS (ONTWERP) & PAUL BEUK (REALISATIE) Een ondergronds toegankelijke geluidsarme glazen kubus, drukt een visuele en akoestische stempel op de omgeving. De aanzienlijke afwezigheid van geluid wijst de bezoeker in de installatie op stilte en het bewust ervaren ervan terwijl de visuele impressie van de omgeving ongewijzigd blijft. De transparantie van het materiaal glas, de met zorg bepaalde locatie, het gebruik van Corstenstaal ten voordele van natuurlijke integratie en afwerking met ruw hout, versterken deze ervaring. Het ontwerp van de klankinstallatie Tacet voor Klankenbos werd zijdelings geïnspireerd door de controversiële compositie 4’33’’ van John Cage, een werk dat uit drie delen ‘Tacet’ (Latijn voor ‘het is stil’) bestaat. Kort voor de creatie van 4’33” bezocht de baanbrekende componist een geluidsloze ruimte. Tot zijn verbazing hoorde hij toch nog een hoge en een lage toon die afkomstig bleken van zijn eigen lichaam. Die ervaring en het Oosterse denken indachtig, vormden voor John Cage het absolute bewijs dat stilte niet bestaat zonder het complement geluid. Zoals 4’33’’ afweek van de gebruikelijke conventies binnen de klassieke muziek, vormt de klankinstallatie Tacet een conceptueel en materieel statement in Klankenbos. Joris Hekkenberg (°1974 – NL) richtte in 2002 Hekkenbergarchitects op, een bureau dat werkt aan projecten die de raakvlakken tussen architectuur, beeldende kunst en andere creatieve disciplines doelbewust omklemmen. Hij studeerde architectuur aan de TU-Delft en deed o.m. werkervaring op bij WEST 8 en Stichting BONAS. Hekkenbergarchitects realiseerde inmiddels diverse particuliere woningbouwprojecten, het mobiele kunsten expositiepaviljoen MOBEX, werkte mee aan de kunstmanifestatie Proto Park II, de kunsten architectuur happening Bubbel, … Naast dit alles was Joris Hekkenberg gastdocent aan de Design Academy in Eindhoven en ‘visiting critic’ aan de Academie voor Bouwkunst te Tilburg. In samenwerking met de Programma Commissie Snijpunt organiseert hij excursies naar recent gerealiseerde architectuurprojecten. Momenteel geeft hij als gastdocent les aan de faculteit Bouwkunst van de TU-Delft. Paul Beuk (°1959 – NL) kreeg een opleiding in metaal/elektrotechniek en is oprichter van het bedrijf Beuk Kunst en Konstructie. Met de leuze ‘alles kan’ voert hij als realisator in Nederland en ver daarbuiten complexe technische toepassingen voor artistieke projecten uit. Zo werkte hij reeds voor Theatergroep Hollandia, Marina Abramovic, Dick Raaijmakers, Theater aan het Spui, Slagwerkgroep Den Haag, Germaine Kruip, Gigi Fabrice, … en stonden creaties waarbij hij betrokken was in o.a. Finland, Zwitserland en Amerika. Projecten die balanceren tussen techniek, beeldende kunst en klank boeien hem. Met plezier werkt Paul Beuk hier dan ook vanaf de fase van het concept en het ontwerp tot de effectieve realisatie aan mee.


WIND ZYLINDER (2009) BERNWARD FRANK De kinetische klankinstallatie Wind Zylinder hangt onopvallend in een boom in Klankenbos. Het object bestaat uit een verticale en horizontale roterende as, stalen lamellen en klepels. Door ophanging krijgt de wind de kans om de installatie tot beweging te brengen, waardoor klank ontstaat. Bij rustig weer beweegt alles zachtjes, terwijl stevige wind voor verrassende klankbeelden zorgt. Het werk neemt een bijzondere plaats in binnen de collectie klankinstallaties omdat het de eerste creatie is die integraal gebruik maakt van natuurlijke energie. Naast het geluid dat door beweging ontstaat, biedt Wind Zylinder ook een fascinerend visueel schouwspel. Bernward Frank koos voor zijn werk namelijk een monumentale stalen vorm met roestig patina. Een groot, zwaar ontwerp kan volgens hem wonderen doen in de waarneming. Van zodra er slechts een vleugje wind volstaat om zulke constructie in beweging te zetten, wordt de verwondering van de natuur en haar wetten voor de toeschouwer intrigerend. Natuur is voor Bernward Frank dan ook iets magisch of goddelijks. Hij meent dat kunst daar iets van zichtbaar kan maken. Dit doel streeft hij met Wind Zylinder dan ook na. De kinetische kunstenaar Bernward Frank (°1959 – DE) vervult een belangrijke rol in de positionering van de kinetische kunst. Hij is oprichter van Kineticus, een vereniging van meer dan 120 kinetische kunstenaars die ideeën uitwisselen binnen hun werkgebied. Bernward Frank groeide op in een wetenschappelijk en inventief gezin: zijn vader was chemisch onderzoeker en zijn moeder een toonaangevende weefster die complexe technieken beheerste en bedacht. Aanvankelijk werkte hij een aantal jaren als restaurateur van kerken en vervolgens vestigde hij zich als kunstenaar. Van in het begin werd hij gefascineerd door beweging. Zijn kinetische kunstcarrière begon toen een vriend vroeg of hij een weerhaan wilde maken zoals men die op kerktorens ziet. De constructie werd er eentje met vleugels die konden uitslaan van zodra het waait. Dit experiment maakt intussen deel uit van het verre verleden. Momenteel concentreert Bernward Frank zich alleen nog op het creëren van fundamentele kinetische kunstwerken. In dit verband vertrekt hij telkens vanuit de natuur.


RADIO FOREST (2009) KOEN DEPREZ Radio Forest werd in 2005 door Amy Franceschini en Stijn Schiffeleers ontworpen als radiostudio om de sferen van het bos de wereld in te sturen. Kunstenaar Koen Deprez (Deprez&Verelst) transformeerde het paviljoen door het simpelweg te halveren, op te krikken en er een glazen band tussen te plaatsen. Intussen is Radio Forest niet enkel uitvalsbasis voor allerlei interactieve doeactiviteiten in Klankenbos, maar ook uitstalraam voor de mobiele klankinstallaties Muziekdozen (2005) van Moniek Darge, FluisterOren (2005) van Baudouin Oosterlynck en Musiscopes (2007) van Eric Van Osselaer. Koen Deprez legt zich vaak toe op literatuur bij het ontwerpen van zijn architectuur, expositiebouw, kunst en nog veel meer. Voor de transformatie van Radio Forest ligt het verhaal van de Bremer Stadsmuzikanten aan de basis van de artistieke ingreep. Op deze manier tracht de kunstenaar literatuur terug aan het klinkende te koppelen en een narratief element in Klankenbos te introduceren. Het sprookje van De Bremer Stadsmuzikanten werd opgetekend door de gebroeders Grimm in Kinder- und Hausmärchen. Het verhaal vertelt over vier dieren die hun baasjes ontvluchten en als stadsmuzikanten aan de slag gaan. Samen ondernemen ze een lange reis naar Bremen. Ze strijken neer in de buurt van een roversnest en bedenken een plan om de rovers te verjagen. Nadat ze met veel lawaai het hol binnen vallen, trekken ze in het huis. In Bremen geraken ze echter nooit meer. Het beeld van de vier muzikanten die als het ware een trap voor elkaar vormde, gaven samen met de typologie van Radio Forest aanleiding tot twee handelingen die Koen Deprez uitvoerde. Hij ontwierp een geknutselde stalen trap als sculptuur in vier delen die Klankenbos met Radio Forest verbindt. De hoogte, het radarwerk en positionering refereert aan het sprookje van de gebroeders Grimm. Hiernaast werd het paviljoen horizontaal doorgesneden en opgetild. Door deze ene beweging bleef het oorspronkelijke karakter van Radio Forest bewaard, terwijl de plotselinge transparantie zorgt voor in- en uitkijk waardoor de voormalige radiostudio met Klankenbos communiceert. Het ogenschijnlijk eenvoudige proces, is helder en ingrijpend tegelijk. Koen Deprez (°1961 – BE) studeerde aan de Hogeschool Sint-Lukas in Brussel. Hij runt samen met Monique Verelst het bureau Deprez&Verelst dat zich toelegt op architectuur en interieur. Tijdens zijn studies liep hij stage bij o.m. Rem Koolhaas in Rotterdam en Alessandro Mendini in Milaan. Hij is lid van het Willem Frederik Hermans Instituut in Amsterdam en geeft momenteel les aan de Hogeschoool Sint-Lukas in Gent en Brussel. Koen Deprez schreef mee aan verscheidene boeken, werkt op dit moment aan een eerste roman en realiseerde vele exposities, architectuur- en kunstprojecten in binnen- en buitenland.


WILLOW HUT (2010) BENJAMIN SAMANE Dat ook snoeiafval nuttig gebruikt kan worden om kunstwerken te vervaardigen, toont deze creatie. De organische en natuurvriendelijke Willow Hut bestaat uit twee met wilgentwijgen omvlochten kamers. De eerste bevat een boom waarvan de blaadjes door wind, aanraking, … geluid maken, terwijl de tweede aanspoort regenklanken op te wekken. Van zodra meerdere bezoekers gelijktijdig geluiden maken bij de boom of rain stick, worden ze omringd door subtiele en unieke klanken. Voor het concept van Willow Hut greep de maker terug naar het natuurlijke en unieke vogelnest zoals het in de natuur voorkomt. Vele kleine takken en twijgen, vormen samen een groot geheel. Benjamin Samane transponeerde dit idee naar de invulling van de kamers. Zoals de omheining uit ontelbare takken bestaat, is de klinkende boom uit talrijke zinkblaadjes opgebouwd en bevatten de rain sticks ontelbare zaadjes. De natuurlijke uitstraling staat in de uitwerking van de hele interactieve klankinstallatie centraal. Benjamin Samane (PE/ES) is een veelzijdig kunstenaar die graag werkt met natuurlijk materialen. Zijn projecten raken telkens verschillende kunstdisciplines aan. Naast installaties, realiseert hij ook decors, films, interieurs, … Hij was meermaals betrokken bij de realisatie van film sets, music video’s, reclamespots en designprojecten in de Verenigde Staten en Zuid-Amerika. Deze ervaringen sterkte zijn interesse om volledig actief te zijn als kunstenaar aan. Willow Hut is de eerste creatie waarin hij beeld en geluid combineert.


OOR VAN NOACH (2010) ROBERT LAMBERMONT Op een landkaart lijkt de Dommel ter hoogte van Neerpelt niet meer dan een kronkelende pennenstreek. Wanneer men de rivier echter van dichtbij bekijkt en beluistert, blijkt dat deze waterloop het resultaat is van een enorme optelsom van gebeurtenissen. De stroom bestaat uit miljoenen klotsende watergolfjes, rollende stenen, drijvende bladeren, happende vissen, … Deze bestaan op hun beurt dan weer uit moleculen en atomen in een eindloze, rusteloze stroom. Robert Lambermont realiseerde het Oor van Noach om de aard van de Dommel hoorbaar te maken. De klankinstallatie bestaat uit een houten schuit die in de Dommel dobbert. Het geheel is verbonden met een lange geknikte arm en mondt op de oever in een trompetvorm uit. Hoe hoger het water staat, hoe dieper het Oor van Noach buigt. Zoals de naald van een platenspeler de groef van een langspeelplaat volgt, tast de indrukwekkende creatie het stromende water af. De krachten die de wispelturige Dommel uitoefent op het werk, worden omgezet in geluid en verlaten het object via de trompet op het land. Met objecten zoals het Oor van Noach zoekt Robert Lambermont naar een universele taal om zijn verwondering voor dingen in relatie tot het verglijden van de tijd uit te drukken. Schijnbaar trage processen, zoals het verloop van seizoenen in contrast met incidentele gebeurtenissen als het vallen van een blad, staan hierbij centraal. Robert Lambermont (°1976 - NL) is zowel pianist als beeldend kunstenaar. Hij studeerde in 1999 af aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. Zijn pianostudie volgde hij o.a. bij Hélène Hammerstein en Paul Huijts. Verder werd hij als pianist begeleid door Arielle Vernède, Simeon ten Holt en Willem Jeths. Tijdens zijn studie aan de Gerrit Rietveld Academie raakte Robert Lambermont geïnteresseerd in de muziek van Simeon ten Holt. Vooral het dansante en obsessieve karakter van deze muziek fascineerde hem. Hij legde verbanden tussen zijn ruimtelijke, bewegende objecten en muziek en voerde in dit kader op de academie verschillende pianosolorecitals uit waarna hij het publiek confronteerde met zijn sculpturen en installaties. De reacties van het publiek vormden een waardevolle bron voor nieuwe projecten. Na zijn afstuderen richtte Robert Lambermont een pianokwartet op dat zich toelegde op de uitvoeringspraktijk van de muziek van Simeon ten Holt voor twee en vier piano’s. Dit kwartet speelde onder meer in Muziekcentrum Vredenburg Utrecht en in de IJsbreker in Amsterdam. In 2002 richtte Robert Lambermont samen met Bastiaan Brink een nieuw kwartet op met de naam Bergen Kwartet. Hij raakte bovendien bevriend met Simeon ten Holt die het Bergen Kwartet meermaals uitgenodigde om zijn muziek te vertolken. Het ontstaansproces van objecten die Robert Lambermont ontwerpt en realiseert, verloopt organisch en intuïtief. Hij verzamelt vormen en bewegingen die hem opvallen in gebouwen en landschappen, maar ook in minder materiële zaken zoals een gesprek of een muziekstuk. Op grond van poëtische overwegingen maakt hij een selectie uit alle indrukken. De volgende stap in het proces is het ontwikkelen van schetsmatige vormen die gebruikt worden voor verschillende soorten beweging. Als hij een besluit heeft genomen over de aard van de (vaak repetitieve) beweging, krijgt het object of de installatie gaandeweg gestalte.


FLUISTEROREN (2005) BAUDOUIN OOSTERLYNCK Opmerking: deze werken worden tentoongesteld in Radio Forest. Het publiek kan ze enkel verkennen tijdens geleide activiteiten of speciaal ingerichte workshops. Met de term ‘prothesen’ verwijst men in de medische wereld naar de kunstmatige vervanging of correctie van lichaamsdelen. De mobiele klankinstallatie FluisterOren omvat in navolging van dit idee een reeks glazen prothesen die als kunstwerk werden ontworpen om klanken op te vangen die men door tekortkomingen en onvolmaaktheden van het menselijke gehoor normaal gezien niet kan waarnemen. FluisterOren voorziet als het ware in ‘luisteruitrusting’ die het publiek als artificiële organen kan testen. De dieperliggende vraag die zich bij deze klankinstallatie opdringt is waarin het lichaam precies tekort schiet en welk instrumentarium dan nodig is om dit gebrek te compenseren. FluisterOren tracht de oren daarom te benaderen als een orgaan dat geluid kan voelen. Niet zomaar alledaags geluid, maar wel klanken die moeilijk in een categorie onder te brengen zijn zoals deze die ontstaan vanuit stilte en enkel gehoord kunnen worden door mensen die er bewust naar zoeken. Het kunstwerk wil zo aanzetten tot het speuren naar pure, subtiele vibraties doorheen de lucht in tegenstelling tot de dagelijkse overweldigende klankbeelden van liedjes, conversaties, industrieel geluid, auto’s, … die ons omringen. De voorwerpen van Baudouin Oosterlynck zetten in deze zin misschien wel een stap terug door het primitieve geluid op te vangen en hoorbaar te maken. De prothesen zijn dus te begrijpen als apparaten om de gevoeligheid voor het originele geluid te herontdekken. De betekenis van FluisterOren ligt volledig in het gebruik ervan tijdens het ontdekken van bijna onhoorbare klanken. Baudouin Oosterlynck (°1946 – BE) is intussen al meer dan 30 jaar bezig met het zoeken naar de essentie van luisteren en horen. Vanuit een bijna naïeve verwondering bestudeert hij voortdurend diverse facetten van akoestiek. Geen mogelijkheid blijft daarbij onbenut om te achterhalen hoe geluid tot ons komt of hoe we dat proces kunnen beïnvloeden. Ook stilte intrigeert hem, want voor het vinden van variaties in stilte en echte stilte legde hij te voet en per fiets gedurende vele jaren meer dan 10 000 kilometer af. Sinds 1975 ontwikkelde Baudouin Oosterlynck zich als autodidact tot klankkunstenaar. Hij ontwierp tot nu toe ongeveer ‘180 Opera’ waaronder om en bij 60 muziekinstallaties en 50 hoorinstrumenten die het accent leggen op de relatie tussen stilte, klank en geluid. Zijn werk wordt vaak getoond tijdens zowel solo- als groepstentoonstellingen in België, maar ook op andere plaatsen in Europa en daarbuiten. Verder geeft hij regelmatig performances waarin hij architectonische aspecten van ruimtes ten volle benut. Recent werd muziek die hij tussen 1975-1978 in de vorm geprepareerde improvisaties creëerde, gedigitaliseerd en uitgebracht door Metaphon.


MUZIEKDOZEN (2005) MONIEK DARGE Opmerking: deze werken maken deel uit van het spel Muzikale Schattentocht en/of worden tentoongesteld in Radio Forest. Het publiek kan ze enkel verkennen tijdens het spel of geleide activiteiten. De collectie Muziekdozen in Klankenbos vertellen een poëtisch audiovisueel verhaal, bezitten stille klanken, subtiele reflecties en een vleugje bevrijdende kitsch. Op rommelmarkten kijkt Moniek Darge steeds uit naar interessante dozen en onderdelen. Tijdens de visuele vormgeving ervan vullen haar oren zich vervolgens traag maar zeker met wonderlijke geluiden. Via de stuk voor stuk unieke creaties kunnen toeschouwers rondreizen in een fascinerend en spannend audiovisueel universum. Als mobiele klankinstallatie, vormen de Muziekdozen van Moniek Darge het uitgangspunt voor het spel Muzikale Schattentocht in Klankenbos. Het spel bestaat erin schatten op te graven naar aanleiding van een verhaal dat zich afspeelt op het domein Dommelhof waar lang geleden een bijzondere man woonde. Moniek Darge (°1952 – BE) studeerde notenleer en viool aan het Muziekconservatorium te Brugge, schilderkunst aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten te Gent en Kunstgeschiedenis, Filosofie en Moraalwetenschappen aan de Gentse Universiteit. Ze is hoofdzakelijk actief als componiste, violiste en performer. Hiernaast specialiseerde ze zich als medebeheerder van Stichting Logos in soundscapes en live-art performances. Tevens is ze lid van het <M&M> robotensemble, het uitgebreide Logos Ensemble en het Logos Duo. Moniek Darge bouwde licht- en klanksculpturen, installaties, muziekinstrumenten en werkt sinds jaren aan alternatieve muziekdoosjes die ze ook in performances gebruikt. In 1997 kreeg zij met het Logos Duo de titel van Cultureel Ambassadeur van Vlaanderen. Moniek Darge schrijft regelmatig artikels voor publicaties en organiseert eveneens tentoonstellingen. Ze doceert het vak etnische muziek, kunstgeschiedenis en projectseminaries over beeldende kunst en muziek aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten en het Koninklijk Conservatorium te Gent. Ook aan buitenlandse universiteiten geeft zij als gastdocente regelmatig voordrachten.


MUSISCOPES (2007) ERIC VAN OSSELAER Opmerking: deze werken worden selectief tentoongesteld in Radio Forest. Het publiek kan ze enkel verkennen tijdens geleide activiteiten of speciaal ingerichte workshops. Hoewel de mobiele klankinstallatie Musciscopes gebruikt kan worden als een instrument op zich om muziek te maken, nodigt deze het publiek uit om de aard van de productie en voortplanting van geluid te beleven. De installatie bestaat uit zes verplaatsbare kleine tafels waar zowel op als onder het bovenblad een netwerk van kanalen, kraantjes en attributen aanwezig is. Via stethoscopen kunnen luisteraars die rond de tafel plaatsnemen niet alleen horen welke klanken en geluiden via dit netwerk tot stand komen en hoe deze zich verplaatsen, maar de klank van de installatie eveneens manipuleren door kraantjes open en dicht te draaien. Eric Van Osselaer studeerde beeldende kunsten en exploreerde diverse media alvorens zich toe te leggen op de creatie van klankinstallaties. Zijn debuut situeert zich in de jaren negentig te Dublin waar hij samenwerkte met kunstenares Stéphanie Casey. Hij ontwikkelde intussen uiteenlopende projecten en onder de klankinstallaties die hij vervaardigt worden er verschillende aangedreven door wind. Als lid van het collectief Shrapnel-binde, werkt Eric Van Osselaer mee aan theatervoorstellingen en straattheater. Hij integreert verschillende soorten technieken en procedures bij de constructie van zijn installaties en hecht veel belang aan de participatie van het publiek. Zijn recentste serie werken noemt hij Tabloscopes, installaties die uit een netwerk van buizen bestaan en sonoor vorm gegeven worden door het publiek via een spel waarbij de ene aan de andere rapporteert. De eerste versie uit deze serie is de klankinstallatie Musiscopes. Eric Van Osselaer ligt aan de basis van het project Orgabits met instrumenten uit fruit en groenten. Hij ontwikkelt eveneens projecten in samenwerking met François Cys.


Contactadres Musica, Impulscentrum voor Muziek Domein Dommelhof Toekomstlaan 5b BE–3910 Neerpelt T 011 610 510 F 011 610 511 www.musica.be [email protected]

Perscontact Carmen van den Akker Coördinator Marketing & Communciatie [email protected]


PERSMAP KLANKENBOS SEIZOEN 2012

Recommend Documents