2010 PERSMAP

(im)mobile identities 24/11>5/12/2010

PERSMAP

1

INHOUDSTAFEL IN LE I DI NG

3

AGE N D A SP OK E N WOR LD 1 0

4

PR AKT ISC H

6

PROG R AM M A S P OK E N WORL D 1 0

7

ESSA Y MA RI A N NE V A N K E RK H OV E N

25

Globe Aroma/Irma Firma [BE] home & away

7

Spoken Night

8

Slow Boat Conference

10

Berlin [BE] Tagfish (all great changes begin at the table)

11

Monika Gintersdorfer / Knut Klaßen [D] Othello, c'est qui

12

Space [NL] The Cloud

13

Ben Hamidou Sainte Fatima de Molem

14

After the Car colloquium

15

Ernst Maréchal [BE] Blue Key Identity – Part 1 – Common Ground

16

Miguel Pereira [P] DOO

17

C&H

18

Postcards from the Future

Patrick Bernier & Olive Martin (FR) X et Y c/ France... Plaidoirie pour une jurisprudence

19

Joost Vandecasteele (BE) Attack of the Killer Z’s

20

Lotte van den Berg (NL) Cold Turkey

21

EXPO / INSTALLATIONS / VIDEO / SPOKEN BOOKSHOP

23

2

-----------------------------------------------------------------------------Kaaitheater & deBuren present

SPOKEN WORLD10 (im)mobile identities

24/11>5/12/2010 -----------------------------------------------------------------------------In Spoken World nodigt het Kaaitheater kunstenaars en auteurs uit die zich in fictie en non-fictie „uitspreken‟ over de actuele staat van de wereld. Thema van deze editie : mobiliteit en identiteit. Door de globalisering is er een enorme uitbreiding van de mogelijkheden om te reizen, met alle ecologische gevolgen van dien. Terwijl wij ons vrijelijk over de aardbol verplaatsen, zijn er grote groepen mensen die uit hun land verdreven worden of die beslissen te emigreren om politieke, economische of klimatologische redenen. Welke invloed hebben de verhoogde mobiliteit en de versnelling van het leven op hoe wij ons bestaan ervaren? Hoe kunnen wij binnen de mondiale multiculturele gemeenschap onze eigenheid definiëren en vrijwaren? Ik denk, dus ik ben. Ik verplaats mij, dus wie ben

ik? www.kaaitheater.be/spokenworld Mediasponsor: DeMorgen

3

Agenda SPOKEN WORLD10 24 / 11 > 4 / 12 / 2010 > Kaaitheater

EXPO / INSTALLATIONS / VIDEO / BOOKSHOP

24 / 11 /2010 > Kaaitheater 20:30 – Globe Aroma/Irma Firma [BE] home & away

25 / 11 /2010 > Kaaitheater 19:00 - SPOKEN NIGHT

26 / 11 / 2010 > Kaaitheater 19:00 - Berlin [BE] Tagfish (all great changes begin at the table) 20:30 – Monika Gintersdorfer / Knut Klaßen [D] Othello, c'est qui 22:00 - Berlin [BE] Tagfish (all great changes begin at the table)

> Kaaistudio’s

10:00 – Slow Boat conference

27 / 11 / 2010 > Kaaitheater

19:00 - Berlin [BE] Tagfish (all great changes begin at the table) 20:30 – Monika Gintersdorfer / Knut Klaßen [D] Othello, c'est qui 22:00 - Berlin [BE] Tagfish (all great changes begin at the table)

> starting point Beursschouwburg 15:00 - Space [NL] The Cloud 19:00- Space [NL] The Cloud

28 / 11 / 2010 > starting point Beursschouwburg 17:00- Space [NL] The Cloud

29 / 11 /2010 > MCCS/HCSS

20:00 – Ben Hamidou[BE] Sainte Fatima de Molem

30 / 11 / 2010 > Kaaitheater

10:00 – After The Car Colloquium

> MCCS/HCSS

20:00 – Ben Hamidou[BE] Sainte Fatima de Molem

4

1 /12 / 2010 > Kaaistudio’s

20:30 – Ernst Maréchal [BE] Blue Key Identity – Part 1 – Common Ground

> MCCS/HCSS

20:00 – Ben Hamidou[BE] Sainte Fatima de Molem

2 /12 / 2010 > Kaaistudio’s 20:30 – Ernst Maréchal [BE] Blue Key Identity – Part 1 – Common Ground

> Kaaitheater 20:30 - Miguel Pereira [P] DOO

> MCCS/HCSS

20:00 – Ben Hamidou[BE] Sainte Fatima de Molem

3 / 12 / 2010 >Noord Station NMBS Brussel

17:00 > 17:30 - C&H [CH/BE] Postcards from the Future

>Kaaitheater 19:00 - Miguel Pereira [P] DOO 20:30 – Patrick Bernier & Olive Martin (FR) X et Y c/ France... Plaidoirie pour une jurisprudence

> Kaaistudio’s

20:30 - Joost Vandecasteele (BE) Attack of the Killer Z’s

> MCCS/HCSS

20:00 – Ben Hamidou[BE] Sainte Fatima de Molem

4 / 12 / 2010 >Kaaitheater

20:30 - Lotte van den Berg (NL) Cold Turkey

> Kaaistudio’s

19:00 - Joost Vandecasteele (BE) Attack of the Killer Z’s

> MCCS/HCSS

20:00 – Ben Hamidou[BE] Sainte Fatima de Molem

5 / 12 / 2010 > MCCS/HCSS

20:00 – Ben Hamidou[BE] Sainte Fatima de Molem

5

PRAKTISCH Pers Contact Katelijne Meeusen T 02 274 03 64 M 0497 88 36 27 E [email protected]

tijdens augustus, september & oktober: Klaartje Brouns T 02 274 03 64 E [email protected]

Op www.kaaitheater.be/pers kunt u beelden downloaden in hoge resolutie.

Adressen & Contact Kaaitheater Sainctelettesquare 20 – 1000 Brussel Kaaistudio’s Onze-Lieve-Vrouw van Vaakstraat 81 – 1000 Brussel MCCS/HCSS Stw op Merchtem 67 Chée de Merchtem 1080 Brussels info & tickets 02 415 86 03 or [email protected]

Tickets Ticketshop Kaaitheater: Sainctelettesquare 20 – 1000 Brussel T 02 201 59 59 DI -VR 11:00-18:00 zaterdag vanaf 18u, enkel telefonisch en als er voorstelling is [email protected]

| www.kaaitheater.be

6

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Globe Aroma/Irma Firma [BE]

home & away film: 24/11/2010 | 20:30 | 90 min | Kaaitheater | € 5 | EN, subtitles NL & FR

AVANT-PREMIERE

expo: 24/11 > 4/12 mo-fr 11:00 > 18:00 + before & after the show | exhibition| free | Kaaitheater | Extra: artist guided tours in NL (26/11, 19:00>20:15; 2/12, 12:30>13:30) & FR (27/11, 19:00>20:15) |€5 Groups (NL, FR or EN, 5>25 p.) on demand; book at [email protected] or 02 201 59 59

------------------------------------------------------------------------------

film:a project by Ann Van de Vyvere (Irma Firma) | participants film Jean-Marie Semanda, Yacine Makhbane, Greet Van Autgaerden, Stephan Fokou Tatchop, Lies Craeynest, Said El Jaoudi, Vera Medinskaya, Leandro Capello, Jeroen Peeters, Wahid Bouzid | production Globe Aroma | in association with Off World, Kaaitheater | support Vlaams minister van Cultuur, Vlaamse Gemeenschapscommissie, Koning Boudewijnstichting/Fondation Roi Baudouin | thanks Klein Kasteeltje/Petit Château exhibition:participants Jean-Marie Semanda, Khaled Salah Diah, Yacine Makhbane, Greet Van Autgaerden, Stephan Fokou Tatchop, Abdoulaye Traore, Sergio Rangel Penzo, Aisha Riaz, Lies Craeynest, Annelies Vaneycken, Nourddine Bouali, Said El Jaroudi, Vera Medinskaya, Wahid Bouzid | production Globe Aroma | in association with Jubelparkmuseum/Musee du Cinquantenaire | support Vlaams minister van Cultuur, Vlaamse Gemeenschapscommissie, Koning Boudewijnstichting/Fondation Roi Baudouin, Welzijnszorg | thanks gc De Maalbeek, Ecre

Waar een mens ook woont, hij verzamelt altijd objecten rond zich om een thuisgevoel te creëren. Een groep daklozen en vluchtelingen stelt hun meest waardevolle objecten tentoon. Zij gidsen u door de tentoonstelling en brengen hun verhaal in een filmdocumentaire. Mensen zonder vaste verblijfplaats en hedendaagse nomaden. Zij hebben met elkaar gemeen dat ze voortdurend onderweg en thuisloos zijn. Kunstenaar Ann Van de Vyvere (Irma Firma) zocht samen met een gemengde groep van expats, daklozen en vluchtelingen naar de betekenis van privacy en intimiteit - de fundamenten van een thuis. Want waar een mens ook woont, in een rijhuis of onder een brug, hij verzamelt steeds een aantal waardevolle objecten rond zich om een thuisgevoel te creëren. De expo home&away werd een eerste keer samengesteld in het Jubelparkmuseum in april 2010. Nu komt een groep deelnemers opnieuw samen om hun meest waardevolle objecten tentoon te stellen in het Kaaitheater. Zij gidsen zelf het publiek door de tentoonstelling. Bovendien gaat de filmdocumentaire in avant-première, die het verhaal van de exposanten in beeld brengt.(zie ook p 23)

home & away kadert binnen het overkoepelend sociaal-artistiek project Karavaan van Globe Aroma, een sociaal-artistieke organisatie die ontmoetingen in de stad stimuleert. Globe Aroma wil een interculturele dialoog op gang brengen via kunst en cultuur.

www.irmafirma.be www.globearoma.be

7

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Spoken Night

Speech acts, lectures & performances

25/11/2010 – 19:00 – Kaaitheater | € 10

-----------------------------------------------------------------------------Kunstenaars, schrijvers en filosofen geven hun visie op „mobiliteit en identiteit‟, het thema van deze Spoken World. Een avond met lezingen en statements, acts en performances, films en debat. Hieronder vindt u een eerste greep uit het programma, dat in de loop van de komende weken verder wordt aangevuld. Tussen de verschillende bijdrages kan u vrij binnen en buiten lopen.

Paul Scheffer [NL] Nederlands socioloog en publicist. Tien jaar geleden verscheen zijn ophefmakende essay Het

multiculturele drama, zeven jaar later gevolgd door Het land van aankomst, een magistrale studie over migratie en multiculturaliteit. Voor Spoken Night laat Scheffer zijn licht schijnen over de recentste (politieke) evoluties in Nederland. Soheila Najand [NL] Nederlands-Iraanse beeldend kunstenaar en voorvechtster van een „nieuw cultureel burgerschap‟, geënt op diversiteit en radicale democratie. In haar lecture-performance maakt zij enkele persoonlijke beschouwingen bij het thema van het festival. Haar zus Jila Najand zorgt voor bijhorend videomateriaal.

Els Dietvorst [BE/IRL] Brusselse kunstenares. Trok enkele maanden geleden naar Ierland, waar ze een nieuw bestaan opbouwt ver weg van de drukte van de stad en haar thuisland. In enkele korte beeldmontages doet ze verslag van haar nieuwe thuis.

Emmanuel Lambion [BE] Sinds september 2010 is B-1010 de postcode van de fictieve twintigste gemeente van Brussel: BeDIX_TIEN, een virtuele gemeenschap die de sociale, culturele, taalkundige en territoriale grenzen overstijgt. Initiatiefnemer Emmanuel Lambion licht het project toe. Saddie Choua [BE] NL Marokkaans-Belgische sociologe en filmmaakster. Presenteert een portret van haar familie dat balanceert tussen feit en fictie, tussen persoonlijke en politieke beschouwing. Aanleiding van haar semi-biografische documentaire is een foto van haar vader en vier ooms. Drie bleven in Marokko, twee emigreerden naar België. Wie van hen bracht het er uiteindelijk beter vanaf? Supported by: Daarkom & VGC

Tanja Ostojić [SRB] Legt in haar performances en installaties de grenzen van de Europese migratiepolitiek bloot. Haar artistieke acties zijn steevast politiek geladen en lokken de nodige controverse uit: zo adverteerde ze ooit foto‟s van zichzelf om een Europese echtgenoot te strikken en stak ze meermaals illegaal de grenzen van de EU over. In het Kaaitheater opent zij de avond met haar soloperformance Integration

Impossible. (Zie ook p 23)

8

Abdelkader Benali [NL] Romanschrijver, literatuurcriticus en dichter. Verhuisde als kind van Marokko naar Rotterdam. Debuteerde met de roman Bruiloft aan zee (1996) waarin hij zijn ervaringen als kind tussen twee culturen beschrijft. In De stem van mijn moeder (2009) komt dit thema terug naar boven.

Petra Ardai & Luc van Loo (Space) [NL] Deze Hongaars-Nederlandse theatermakers vragen zich in hun werk af hoe je je als migrant verbonden kunt voelen met het land waarin je woont. Vaak betrekken ze ook het publiek bij hun zoektocht. Zie ook p. 13.

Thomas Bellinck [BE] De jonge theatermaker liet zich in het verleden opmerken met enkele rake geëngageerde acties in de publieke ruimte, in de hoop beweging te krijgen in het starre Belgische migratiebeleid. In de Spoken Night brengt hij een lezing van verzet.

Ben Hamidou [BE] In Sainte-Fatima de Molem vertelt Ben Hamidou het verhaal van zijn grootmoeder, die tot de eerste generatie Marokkaanse migranten in Molenbeek behoorde. Vanavond krijgt u een voorzet; de voorstelling is te zien in het Huis der Culturen (zie p. 14).

9

SPOKEN WORLD10 -----------------------------------------------------------------------------Kaaitheater, Imagine 2020 & Vlaams Theater Instituut / Eco Podia present

Slow Boat / Finding an Environmentally Responsible Future for an International Arts Practice Conference 26 | 11 | 2010, 10:00, Kaaistudio‟s | EN & NL | free| please book in advance

-----------------------------------------------------------------------------Kaaitheater, Imagine 2020 en het Vlaams Theater Instituut / Eco Podia organiseren een vervolg op de eerste Slow Boat conferentie, die in juni 2009 in Londen plaatsvond. Een honderdtal vertegenwoordigers uit de podiumkunsten kwam toen samen om de ecologische impact van de internationale podiumkunstenpraktijk onder de loep te nemen. In juni 2009 bracht het Londense productiehuis Artsadmin i.s.m. The British Council een honderdtal vertegenwoordigers uit de podiumkunsten samen om de ecologische impact van de internationale podiumkunstenpraktijk onder de loep te nemen. Artsadmin is, net als het Kaaitheater, lid van het Europese netwerk Imagine 2020. Dat netwerk wil het onderzoek van de eerste Slow Boat voortzetten. Hoe kunnen we internationale culturele uitwisseling koppelen aan duurzaamheid? Is het nomadische bestaan van zoveel kunstenaars nog wenselijk en houdbaar? Hoe ziet het artistieke leven eruit na de „cheap flights‟?

10

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Berlin [BE]

Tagfish (all great changes begin at the table)

installation/performance (EN & DE, boventiteld NL)

Fr 26, Sa 27/11/2010 – 19:00 + 22:00 – Kaaitheater 60 min. | € 16/12

-----------------------------------------------------------------------------Concept Berlin [Bart Baele & Yves Degryse] | with Hans-Jürgen Best, Christoph Finger, Rolf Heyer, Wolfgang Kintscher, Kaspar Kraemer, Thomas Rempen, Consolidation choir, Kostas Mitsalis | research Berlin | production Natalie Schrauwen | camera Bart Baele | interviews Yves Degryse | editing Bart Baele, Geert De Vleesschauwer | soundtrack & mixing Peter Van Laerhoven | sound recording Tom De With, Maarten Moesen, Dimitry De Cock, Bas de Caluwé | scenography, technical coordination Linde Raedschelders | video system, chairs Manu Siebens, Fisheye | costumes Kristin van der Weken, Kim Troubleyn | assistant postproduction Frank Lanssen | sketches hotel Kim Troubleyn | construction set Schauspielhaus Essen, De Munt/La Monnaie, Babs Boey, Anne Heyman | technique Lilith Tremmery, Jeroen Wuyts | assistant chairs Herman Venderickx, Dajo Peeters, Joris Festjens | logging Annika Serong, Anne Habermann, Peter Hassaers | subtitles Sabrina Apitz | stage production Kate Olsen | catering Kim Troubleyn | managent Kurt Lannoye | production BERLIN (Antwerp) | co-production Theater der Welt [Mülheim, DE], STUK [Leuven, BE], Festival TEMPS D'IMAGES 2010 / La Ferme du Buisson [Scène Nationale de Marne-la-Vallée, FR], Wiener Festwochen [Wenen, AT] | support Vlaamse Overheid | BERLIN is artist in residence at Kunstencentrum STUK [Leuven, BE]

Het Antwerpse collectief Berlin creëert opmerkelijke multimediale performances. In Tagfish, hebben zes personages het over de herbestemming van een reusachtige, verlaten industriële site. Of hebben ze het over iets anders? Op zes flatscreens zien we zes personen rond een vergadertafel: een architect, een stadsplanner, een professor, een journalist... De zevende stoel is leeg. De zes gaan met elkaar in gesprek over de herbestemming van een reusachtige, verlaten industriële site, door de Unesco erkend als werelderfgoed. Zij wachten op sjeik Hani Yamani, die op de site een luxueus hotelcomplex wil bouwen. De vragen die ondertussen aan de zes worden gesteld, gaan over het project maar ook over meer persoonlijke dingen. • Het Antwerpse collectief Berlin creëerde sinds zijn ontstaan in 2003 vier opmerkelijke multimediale performances die ze samenbrachten in de cyclus Holoceen: Jerusalem, Iqaluit, Bonanza (selectie Het Theaterfestival 2007) en Moscow. Voor deze indringende portretten van vier extreme plekken op onze aardbol filmde Berlin interviews met de echte bewoners. De manier waarop dit materiaal gemonteerd werd en de (installatie)context waarin het getoond werd, stuurden de blik van de toeschouwer, maar gaven hem ook de vrijheid zijn eigen verhaal te construeren. Tagfish is het eerste deel van Berlins nieuwe cyclus Horror Vacui. „Knap gemonteerde filmdocumentaire als theater‟ – De Morgen over Bonanza „Bonanza is theatraal, maar zonder acteurs. Waar tegenwoordig veel theatergroepen hun inspiratie halen uit film, keert Berlin de situatie om, met een indringend resultaat.‟ – Het Theaterfestival, juryverslag www.berlinberlin.be

11

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Monika Gintersdorfer / Knut Klaßen [D]

Othello, c'est qui theatre | EN & FR Fr 26, Sa 27/11/2010 – 20:30 – Kaaitheater 60 min. | € 10

-----------------------------------------------------------------------------concept developer and director Monika Gintersdorfer | stage and set design Knut Klaßen | cast Cornelia Dörr & Franck Edmond Yao alias Gadoukou la Star | co-production Gintersdorfer/Klaßen, Kampnagel Hamburg, Forum Freies Theater Düsseldorf | subsidised by Fonds Darstellende Künste e.V., Hamburgische Kulturstiftung | in co-operation with Festival Impulse and brut Wien

De Afrikaanse acteur Franck Edmond Yao en de Europese actrice Cornelia Dörr gaan in gesprek over de figuur van Othello, een van de meest bekende rollen voor zwarte acteurs op westerse podia. Dat mondt uit in een scherpe confrontatie tussen twee culturen met hoogoplopende emoties, vooroordelen en misverstanden. Othello is een van de meest bekende rollen voor zwarte acteurs op westerse podia. In Afrika is de figuur echter vrijwel onbekend. Het personage blijkt een puur Europese creatie, een meervoudige reconstructie van „de vreemdeling‟. Dit fenomeen inspireerde de Duitse beeldende kunstenaar Knut Klaßen en theaterregisseur Monika Gintersdorfer. In Othello, c‟est qui voeren ze een dialoog op tussen de in Ivoorkust geboren danser en acteur Franck Edmond Yao en de Duitse actrice Cornelia Dörr. Hun gesprek over de figuur van Othello mondt uit in een scherpe confrontatie tussen twee culturen met hoogoplopende emoties, vooroordelen, misverstanden en tegenstellingen.

Othello, c‟est qui kreeg de prijs voor de beste Off-Theatre-Production van 2009 in Duitsland. „Een absolute must‟ - Der Standard „Aan de hand van de basisconflicten van het toneeldrama - liefde en jaloezie – ontmantelen ze clichés en belichten ze verschillende culturele perspectieven, zonder daarbij in een zwart-witportret te vervallen. De hoogst alert improviserende performers zorgen voor humor and situatiekomedie. Cornelia Dörr vindt op meesterlijke wijze een evenwicht tussen het gelijktijdig spelen, vertalen uit het Frans en reageren. - Hamburger Abendblatt • Monica Gintersdorfer en Knut Klaßen werken sinds vijf jaar samen. Hun voorstellingen combineren tekst en beweging en vermengen hedendaagse en traditionele, Afrikaanse en Europese cultuur. Zo slaan ze een brug tussen verschillende dans- en theaterculturen. Met de performers van Othello, c‟est

qui maakten ze eerder de vijfdelige dansvoorstellingenreeks LOGOBI, waaruit in november twee delen worden getoond in de Beursschouwburg. De Beursschouwburg toont van Monika Gintersdorfer & Knut Klaßen Logobi 02 en Logobi 05. Logobi is een virtuoze Ivoriaanse straatdans. Gintersdorfer & Klaßen organiseren sinds 2005 theatrale Logobiontmoetingen. Hun partners zijn de Ivoorse dansers en choreografen Gotta Depri en Frank Edmond Yao. Zij dansen met West-Europese vakgenoten, in dit geval Gudrun Lange en ex-Forsythe danser Richard Siegal. Samen storten zij zich in een clash van bewegingstalen en culturele contexten. Op dinsdag 16 november staat "Logobi #2" op het programma en op 17 november "Logobi #5". www.gintersdorferklassen.org

12

SPOKEN WORLD10 -----------------------------------------------------------------------------Kaaitheater, deBuren & Beursschouwburg present:

Space [NL]

The Cloud

audio tour

Sa 27/11– 15:00 + 19:00, Su 28/11/2010 – 17:00

NL (27/11) & EN (28/11)

starting point Beursschouwburg, A. Ortsstraat 20-28, 1000 Brussels 95 min. | € 16/12

-----------------------------------------------------------------------------Spel Li Yang, Petra Ardai, Luc van Loo | Stem The Cloud: Viviane de Muynck | Regisseur Petra Ardai | Dramaturgie Anna Veress | Tekst Eszter Babarczy (Cloud), Petra Ardai, Veress Anna, Bálint Solymosi | Muziek en geluid Samu Gryllus, Luc van Loo | Decor Márton Ágh | Kostuums Ildikó Schopp | Onderzoek Anneke Jansen | Vertaling Jelte Nieuwenhuis | Audiovisueel design Tamás Szakál | Camera Balázs Lajti, Udo Akemann | Techniek Marco Chardon, Jasper Koekoek (Nederland), András Éltetö, Zoltán Belényesi (Hongarije) & Grafisch design: Gábor Domján tuo | Lichtontwerp András Éltetö | ProductieDóra Büki (Hongarije), Nienke Berghuis (Nederland) | Publiciteit Gigi Schuiten (Nederland), Györgyi Falvay (Hongarije) | Producent in Hongarije Workshop Foundation, Gergely Talló | Zakelijke leiding: Willemijn Lamp The Cloud wordt financieel ondersteund vanuit de tweejarige projectsubsidieregeling van het NFPK+, het Amsterdamse Fonds voor de Kunst, SNS Reaal Fonds, NORMA fonds European Cultural Foundation, de Nederlandse Ambassade in Boedapest, het Kaaitheater in Brussel, Forum Freies Theater in Düsseldorf, National Cultural Funds in Budapest. Mede mogelijk gemaakt door Vlaams cultuurhuis De Brakke Grond in Amsterdam en Krétakör, Artus en SíN in Budapest.

Space neemt u mee op een rondleiding door het verleden van de toekomst. Door de ogen van iemand uit 2060 kijkt u naar de wereld van 2010. Dat zet u aan het denken over het leven van vandaag. Een theatrale documentaire waarin met fictie de werkelijkheid wordt blootgelegd. Welkom in het „Openluchtmuseum ter nagedachtenis van 2010‟. We schrijven 2060 en herdenken het jaar 2010, toen de mensheid de Catastrofe wist te keren dank zij The Cloud, een elektronisch neuronetwerk dat de wensen van alle mensen op aarde overziet, reguleert en harmoniseert. Nu, vijftig jaar na de Wende, vieren we het utopische heden door ons te herinneren hoe de wereld toen was. The Cloud (ingesproken door Viviane de Muynck ) vertelt over 2010 en zo leert u ook de wereld van 2060 kennen. Voedsel, goederen en welvaart worden eerlijk verdeeld door The Cloud. De mensen, verlost van deze zorgen, leven in kleine gemeenschappen waar de ontmoeting tussen mensen in real time centraal staat. • Space neemt u mee op een rondleiding door het verleden van de toekomst. Door de ogen van iemand uit 2060 kijken we naar de wereld van 2010. Dat zet u aan het denken over het leven van vandaag. Space speelt met de grenzen tussen theater en werkelijkheid. De groep beschrijft haar voorstellingen als „kijkoperaties‟: theatrale documentaires, waarin met fictie de werkelijkheid wordt blootgelegd. Vorig seizoen toonden we van hen Holland Tsunami. „Een verbluffende en verontrustende avond.‟ – General-Anzeige „The Cloud make us dream, think, wake up. Whether in 2060 or 2010 is up to you.‟ – Scene Ungarn in NRW

www.spaceworld.nl

13

SPOKEN WORLD10 -----------------------------------------------------------------------------Maison des cultures et de la cohésion sociale de Molenbeek / Huis van culturen en sociale samenhang Molenbeek presents

Ben Hamidou [BE]

Sainte Fatima de Molem (Le Retour) Stand-up solo | FR, boventiteld in NL 29/11 > 4/12 20:00 + 5/12 16:00 MCCS/HCSS Stw op Merchtem 67 Chée de Merchtem 1080 Brussels info & tickets 02 415 86 03 or [email protected]

€ 8/5 -----------------------------------------------------------------------------text Ben Hamidou, Gennaro Pitisci | direction Gennaro Pitisci | technique Josse Derbaix | production MCCS/HCSS Molenbeek, Brocoli Théâtre, Smoners asbl

Na Gembloux staat Ben Hamidou terug alleen op het podium met een voorstelling vol humor, intieme bekentenissen en een kritische blik. Hij put inspiratie uit het universum van zijn adolescentie en maakt haarscherpe observaties over het steeds veranderende Brussel. Een must voor wie van Molenbeek en Brussel houdt.

14

SPOKEN WORLD10 -----------------------------------------------------------------------------Kaaitheater & Oikos present

Moving Minds / After The Car Colloquium | in EN 30 | 11 | 2010, 10:00, Kaaitheater | please book in advance € 10

-----------------------------------------------------------------------------Recente debatten en projecten rond mobiliteit (Oosterweelverbinding, Schipdonkkanaal, Brusselse Ring, Noord-Zuidverbinding) tonen in de eerste plaats aan dat we nog steeds vastzitten in een traditioneel mobiliteitsdenken. Heel wat buitenlandse steden bewijzen ondertussen dat een ander denken en handelen op vlak van mobiliteit mogelijk is. Moving Minds wil deze goede voorbeelden in beeld brengen en de verbeelding inzetten om over een nieuw mobiliteitsparadigma na te denken.

Programme: - Welcome speech Bruno De Lille, Secretary of State for Mobility in the Brussels Capital Region - Iris 2, a design for the Brussels regional transport plan Arnaud Verstraete, member of Bruno De Lille's staff - The need for a paradigm shift: from car-orientated traffic planning to sustainable mobility Introduction by Dirk Holemans, editor of Oikos - Social and ecological consequences of car-based mobility Nina Renshaw, deputy director of the European NGO Transport & Environment (T&E), a specialist in freight transport, infrastructure and noise policy. - Keynote speaker: After the Car Prof. John Urry, Dept of Sociology, Lancaster University, co-author of the book After the Car and a leading contemporary sociologist. - Stockholm: congestion charge as the icing on the cake? Karolina Isaksson, researcher at the Swedish National Road and Transport Institute, carries out research into the effects of toll-collection systems. - Zurich: city of trams Markus Knauss, coordinator of the Zurich division of the Swiss Association for Transport and Environment and leader of the Greens on Zurich city council, is the mobility expert in his city.

15

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Ernst Maréchal [BE]

Kaaitheater co-production

Blue Key Identity – Part 1 – Common Ground

PREMIERE Film & theatre | in EN

We 1, Th 2/12/2010 – 20:30 – Kaaistudio‟s € 10

-----------------------------------------------------------------------------A project by Ernst Maréchal | with Bhelly Bompolonga, Daïef Preshini, Anwar Mohammed | dramaturgy Marianne Van Kerkhoven (Kaaitheater) | intern: Ingrid Vrancken | production Margarita Production for The Other vzw | coproduction Kaaitheater | in association with kunstencentrum nOna (Mechelen), Globe Aroma (Brussels)

Première: 1 > 2/12/2010, Kaaitheater 4/12/2010, kunstencentrum nOna, Mechelen Vluchtelingen zitten letterlijk vast ergens tussen hun land van oorsprong en het land van aankomst.

Blue Key Identity -Part 1 – Common Ground vertelt het verhaal van moeders en zonen die van elkaar gescheiden zijn. Het is een filmische dialoog tussen hier en ginder, een „glokaal‟ schouwspel. Met bewoners van het asielzoekerscentrum Klein Kasteeltje realiseerde regisseur Ernst Maréchal opgemerkte projecten als De Tafel Keuken en Made in Belgium. Hij hield er nauwe vriendschapsbanden met enkele bewoners aan over. In Blue Key Identity -Part 1 – Common Ground werkt hij verder op de thematiek van migratie en integratie. Maréchal: „Vluchtelingen zitten letterlijk vast ergens tussen hun land van oorsprong en het land van aankomst. Ik wil het verhaal vertellen van moeders en zonen die van elkaar gescheiden zijn. Ik reis naar de moeders in de landen van oorsprong, in dit geval naar Kabul in Afghanistan en Kinshasa in Congo. Blue Key Identity -Part 1 – Common Ground is een filmische dialoog tussen hier en ginder. Ik maak daarvoor gebruik van blue key, een filmtechniek waarbij je iets filmt tegen een blauwe achtergrond; vervolgens maak je die achtergrond met behulp van computersoftware doorschijnend zodat je het gefilmde object voor een andere achtergrond kan plaatsen.‟

Blue Key Identity -Part 1 – Common Ground creëert op die manier een illusie waarin vluchtelingen zowel in hun originele als huidige omgeving aanwezig zijn. Het is een „glokaal‟ schouwspel dat door culturen en identiteiten met elkaar te verbinden op zoek gaat naar raakvlakken voor het beleven van momenten van gezamenlijke of gedeelde identiteit.

16

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Miguel Pereira [P]

DOO theatre + dance + music | in EN Th 2/12 – 20:30, Fr 3/12/2010 – 19:00 – Kaaitheater ca. 55 min. | € 10

-----------------------------------------------------------------------------concept Miguel Pereira | performers Bernardo Fernando (PAK), Miguel Pereira | sound manipulation & live music Jari Marjamäki | sound design & musical research Sérgio Cruz | light design Thomas Walgrave | dramaturgical collaboration Ana Pais, Rui Catalão | rehearsal assistance Andreas Dyrdal | production O Rumo do Fumo | co-production Alkantara, Théâtre National de Bordeaux en Aquitaine | artistic residence & support CENTA (vila velha de ródão), Culturarte (Maputo), Capa/Devir (Faro) | support Balleteatro (Porto), Associação Binaural, Atelier RE.AL, Centro Cultural Franco-Moçambicano | the project is supported by Ministério da Cultura/ Direcção-Geral das Artes | O Rumo do Fumo is supported by Ministério da Cultura/ Direcção-Geral das Artes | project coproduced by Next Step with the support of the Culture Program of the European Union | thanks to Carl Simmons, Forum Dança, Graça Passos, Jorge Andrade, Jorge Bragada, José Laginha, Luciana Fina, Luis Coutinho, Mark Deputter, Panaibra Gabriel, Timóteo Maposse | Brussels performances supported by the Embassy of Portugal

Na 31 jaar keerde de danser Miguel Pereira terug naar zijn geboorteland Mozambique. In DOO confronteert hij de Europese identiteit met die van de Afrikaanse „ander‟ en de jaren ‟70 met het begin van de 21ste eeuw. Een intense performance!

DOO is het resultaat van Miguel Pereira‟s hernieuwde kennismaking met Afrika. Na 31 jaar afwezigheid keerde de danser en performer terug naar zijn geboorteland Mozambique, waar hij enkel zijn kindertijd doorbracht. Zijn culturele identiteit, zo zegt hij zelf, kreeg pas vorm in Portugal en Europa. In DOO confronteert hij de Europese identiteit met die van de Afrikaanse „ander‟ en de jaren ‟70 (waarin o.m. de Anjerrevolutie plaatsvond) met het begin van de 21ste eeuw. Samen met danser Bernardo Fernando (PAK) en dj Jari Marjamäki brengt hij een intense performance die tekst, puur fysieke dans en live gemixte muziek verbindt. • Miguel Pereira (1963) is een enfant terrible van de Portugese dans. Hij werkte met o.m. Jérôme Bel, Vera Mantero en Francisco Camacho. Tijdens Spoken World ‟08 toonde hij in de Kaaistudio‟s de solo

Miguel meets Karima, zijn relaas over een geplande samenwerking met de Egyptische choreografe Karima Mansour, die omwille van culturele en persoonlijke verschillen nooit tot stand kwam.

www.orumodofumo.com

17

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

C&H [CH/BE]

Postcards from the Future: la Carte du Nord 3/12 – 17:00>17:30 | free North Station Brussels

-----------------------------------------------------------------------------Dit seizoen creëert het collectief C&H acht prentkaarten in acht buurten van Brussel. De reeks begon in Molenbeek tijdens Festival Kanal. De prentkaarten voorspellen een situatie die zich op het aangekondigde moment in de toekomst zal afspelen zoals voorzien. Tijdens Spoken World is het Noordstation aan de beurt. De prentkaarten zijn gratis te verkrijgen bij het Kaaitheater en op vele andere plaatsen. www. postcardsfromthefuture.be| www.kunst-werk.be

18

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Patrick Bernier & Olive Martin

(FR)

X et Y c/ France... Plaidoirie pour une jurisprudence Geperformd pleidooi/plaidoirie performée | FR, simultaanvertaling NL Fr 3/12/2010 – 20:30 – Kaaitheater 45 min. + discussion | € 10

-----------------------------------------------------------------------------concept Patrick Bernier, Olive Martin | performance Sébastien Canevet, Sylvia Preuss-Laussinotte | production Les Laboratoires d'Aubervilliers | support Conseil Général de Seine-Saint-Denis.

Twee advocaten nemen het op voor „X‟, een immigrant zonder papieren die het land moet verlaten. Als toeschouwer neemt u de plaats in van de rechters: aan u om een denkbeeldig vonnis te vellen en misschien een precedent te scheppen voor nieuwe rechtszaken. Twee advocaten nemen het op voor „X‟, een immigrant zonder papieren die het land moet verlaten. In een pleidooi aan het Europese Hof voor de Rechten van de Mens gebruiken zij de regelgeving van het auteursrecht om het vreemdelingenrecht buitenspel te zetten: ze stellen X voor als de auteur van „een immaterieel kunstwerk in wording‟ dat hij maakt in samenwerking met de Europese kunstenaar-metpapieren „Y‟. In die hoedanigheid kan X volgens hen legaal in het land verblijven. De advocaten op de scène zijn dat ook in het echte leven: Sylvia Preuss-Laussinotte is gespecialiseerd in vreemdelingenrecht, Sébastien Canevet in het recht van intellectuele eigendom. Als toeschouwer neemt u de plaats in van de rechters: aan u om een denkbeeldig vonnis te vellen en misschien een precedent te scheppen voor nieuwe rechtszaken. • De Franse kunstenaars Patrick Bernier en Olive Martin werken vaak rond migratie en identiteit, in foto‟s, installaties, films, performances en teksten. X et Y c/ France... Plaidoirie pour une jurisprudence creëerden zij in de Laboratoires d‟Aubervilliers, een kunstencentrum in een Parijse buitenwijk waar veel arbeiders en migranten wonen. Met deze voorstelling leggen zij de cynische tegenstelling bloot tussen de snelle uitbreiding van copyright en intellectuele eigendomsrechten en de steeds beperktere rechten van migranten.

www.plaidoiriepourunejurisprudence.net www.droits-liberte.org.

19

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Joost Vandecasteele

[BE]

Kaaitheater production

Attack of the Killer Z‟s

PREMIERE spoken word | NL

Fr 3/12 – 20:30, Sa 4/12/2010 – 19:00 – Kaaistudio‟s € 10

-----------------------------------------------------------------------------text Joost Vandecasteele | met Joost Vandecasteele & Sara De Bosschere | opdracht en productie Kaaitheater

'Naar het schijnt zijn we nog met miljarden maar zo voelt het niet daarvoor is het te stil 's nachts en te leeg overdag allemaal hebben iemand verloren de beste, de schoonste, de slimste zijn verdwenen enkel wij blijven over lang leve ons, of zo' tien jaar na de grote zombieplaag moeten we opnieuw beginnen voorbij familie, voorbij vrienden, voorbij collega's een man en een vrouw proberen iets uit het verhaal van een post-apocalyptische relatie

• Voor Spoken World 09 maakte Joost Vandecasteele op vraag van het Kaaitheater Otaku, een voorstelling die slim balanceerde op de grens tussen stand-upcomedy en theater, tussen feitelijke analyse en fictie. Dit jaar nodigen we hem opnieuw uit om iets te zeggen over „de staat van de wereld‟. Vandecasteele is geen onbekende in de theaterwereld: hij studeerde regie aan het Rits en werkte samen met Action Malaise, Abattoir Fermé en Union Suspecte. Hij treedt ook op als stand-upcomedian en nam in 2008 deel aan de Canvas Comedy Casino Cup. In 2009 kwam zijn literaire debuut uit bij de Arbeiderspers: Hoe de wereld perfect functioneert zonder mij is een bundel verhalen die zich afspelen in de grootstad en waaruit een grimmig toekomstbeeld spreekt. Het verhaal „Nooit meer vrede‟ werd in Nederland bekroond met de Brandende Pen. „De intelligentste humor die Vlaanderen momenteel te bieden heeft… Vandecasteele laat een nieuw geluid horen op het kruispunt van comedy, theater en Powerpoint-performance.‟ – De Morgen over

Otaku „Vandecasteele is een doemdenker met humor, én een meeslepende verteller.‟ – De Morgen over Hoe

de wereld perfect functioneert zonder mij www.joostvandecasteele.be

20

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Lotte van den Berg [NL]

Cold Turkey Lecture performance | NL, FR & EN Sa 4/12/2010 – 20:30 – Kaaitheater max. 90 min. | € 10

-----------------------------------------------------------------------------Cold Turkey is part of the OMSK Dordrecht Kinshasa 2010-2011 project, co-produced by Kunstenfestivaldesarts (Brussels), Compagnie Dakar, Theaterfestival Boulevard (’s-Hertogenbosch), Internationale Keuze van de Rotterdamse Schouwburg, K-Mu Thêàtre (Kinshasa), Steirischer Herbst (Graz), Theatre Embassy & Zürcher Theater Spektakel

In een container neergezet in een buitenwijk van Kinshasa, hebben de Nederlandse theatermaakster Lotte van den Berg en enkele collega-kunstenaars een atelier ingericht van waaruit zij allerlei artistieke projecten coördineren. Via diverse media worden bewoners van Kinshasa en van de Nederlandse stad Dordrecht met elkaar in gesprek gebracht. De Nederlandse theatermaakster Lotte van den Berg en enkele collega-kunstenaars verblijven momenteel in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Zij werken er vier maanden en zijn vertrokken met een vraag: waarom heeft een mens het nodig zich een andere dan de feitelijke wereld in te beelden? In Kinshasa hebben ze een naam om die parallelle wereld aan te duiden: le deuxième monde. In een container neergezet in een buitenwijk van de stad, heeft de groep een atelier ingericht van waaruit zij allerlei artistieke projecten coördineren. Via diverse media worden bewoners van Kinshasa en van de Nederlandse stad Dordrecht met elkaar in gesprek gebracht. Cold Turkey is een eerste verslag, van waaruit meer podium- en kunstprojecten ontwikkeld zullen worden. Een en ander zal worden verwerkt in de voorstelling De Tweede Wereld, die in mei 2011 tijdens het Kunstenfestivaldesarts te zien zal zijn. • Lotte van den Berg (ex-Toneelhuis) realiseerde een reeks zeer beeldende voorstellingen die zich zowel in theaterzalen als in de publieke ruimte afspeelden. In 2008 presenteerden we van haar

Braakland op de site van Thurn en Taxis. Sinds 2009 opereert zij vanuit haar eigen plek „Omsk‟, in het havengebied van Dordrecht. In haar werk brengt zij steeds opnieuw de snel veranderende relaties van de mens met de geglobaliseerde wereld in kaart, waarbij ze vaak gebruik maakt van de ongelimiteerde mogelijkheden van „le deuxième monde‟. „Vaak denken we dat we het leven moeten begrijpen opdat we het kunnen leven. Zo is het niet. We

leven al, en begrijpen niets. Vaak denken we dat we pas kunnen samen zijn met anderen wanneer we hen kennen, begrijpen en waarderen. Zo is het niet. We zijn al samen. Doen alsof je de ander begrijpt leidt tot simplificatie. Misschien liggen er grote mogelijkheden in de acceptatie van het onbegrip, in de oprechte vervreemding.‟ – Lotte van den Berg In 2010 bracht de Nederlandse theatermaakster Lotte van den Berg samen met enkele collegakunstenaars vijf maanden door in de Congolese hoofdstad Kinshasa. Zij vertrokken vanuit Nederland met een vraag: waarom heeft een mens het nodig zich een andere wereld dan de feitelijk aanwezige in te beelden? De werkelijkheid en onze verbeelding ervan zijn vaak niet meer te scheiden van elkaar. Wat we ons verbeelden wordt zelf een deel van de werkelijkheid en heeft er een impact op. In Kinshasa hebben ze een naam om die parallelle wereld aan te duiden: le deuxième monde. In een container neergezet ergens in een sloppenwijk, tussen een fietsenmakerij en een benzinestation, richtte de groep rond Lotte van den Berg een atelier in van waaruit zij allerlei artistieke projecten coördineerden. Tegelijk bleven zij onafgebroken in contact met hun thuishaven Omsk, in

21

Dordrecht. Zo werd er b.v. via een installatie een directe verbinding gelegd tussen de markt van Kinshasa en die van Dordrecht. Kinderen uit Kinshasa maakten tekeningen en schreven teksten over hoe zij zich het leven in Nederland verbeeldden. Dordtse leeftijdgenootjes probeerden vorm te geven hoe zij zich Kinshasa voorstelden. Via diverse media werden bewoners van Kinshasa en van Dordrecht met elkaar in gesprek gebracht. Cold Turkey is een eerste verslag, een aanzet van waaruit meer podium- en kunstprojecten ontwikkeld zullen worden.  Sinds haar afstuderen in 2001 realiseerde Lotte van den Berg een reeks zeer beeldende voorstellingen die zich zowel in theaterzalen als in de publieke ruimte afspeelden. Van 2006 tot 2009 maakte zij deel uit van de artiestengroep werkzaam in het Toneelhuis (Antwerpen). In 2008 presenteerden we van haar Braakland op de site van Thurn en Taxis. Sinds 2009 opereert zij vanuit haar eigen plek „Omsk‟, in het havengebied van Dordrecht. Het werk van Lotte van den Berg vertoont een sterke band met de maatschappelijke werkelijkheid: op een intuïtieve wijze, via kijken en ervaren, tracht zij steeds opnieuw de snel veranderende relaties van de actuele mens met de geglobaliseerde wereld in kaart te brengen. Deze focus op het concrete en het reële vindt echter zijn tegengewicht in de ongelimiteerde mogelijkheden van „de tweede wereld‟. Lotte van den Berg: „Steeds vaker bekruipt me het gevoel dat de verbeelding van levensbelang is.‟ www.omsk.nl

22

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

EXPO / INSTALLATIONS / VIDEO / SPOKEN BOOKSHOP 24 / 11 > 4/ 12 / 2010 ------------------------------------------------------------------------------

Globe Aroma/Irma Firma [BE] home & away 24/11 > 4/12 before & after the performances Kaaitheater exhibition | free Hedendaagse nomaden stellen objecten tentoon die voor hen uitdrukking geven aan begrippen als wonen, thuis en privacy. Remake van de tentoonstelling die in april 2010 te zien was in het Jubelparkmuseum. Zie ook p. 7 voor de documentaire over het project.

participants Jean-Marie Semanda, Khaled Salah Diah, Yacine Makhbane, Greet Van Autgaerden, Stephan Fokou Tatchop, Abdoulaye Traore, Sergio Rangel Penzo, Aisha Riaz, Lies Craeynest, Annelies Vaneycken, Nourddine Bouali, Said El Jaroudi, Vera Medinskaya, Wahid Bouzid | production Globe Aroma | in association with Jubelparkmuseum/Musee du Cinquantenaire | support Vlaams minister van Cultuur, Vlaamse Gemeenschapscommissie, Koning Boudewijnstichting/Fondation Roi Baudouin, Welzijnszorg | thanks gc De Maalbeek, Ecre www.globearoma.be | www.irmafirma.be

------------------------------------------------------------------------------

Tanja Ostojić [SRB], Naked Life 24/11 > 4/12 | Mo-Fr 11:00>18:00 + before & after the performances Kaaitheater: Video installation | 24 min. De Servische kunstenares Tanja Ostojić thematiseert in haar performances en publieke interventies de precaire situatie van vrouwelijke migranten in de EU. Daarbij gooit ze vaak haar eigen lichaam in de strijd. In Naked Life heeft zij het over de discriminatie van Roma en Sinti.

www.tanjaostojic.blogspot.com

23

------------------------------------------------------------------------------

Lisa Van Damme [BE] Roma in Gent 24/11 > 4/12 | Mo-Fr 11:00>18:00 + before & after the performances Kaaitheater: Photography | support Vlaams-Nederlands Huis deBuren In december vorig jaar kwam een groep Roma in het nieuws omdat zij in Gent de winter moesten zien door te komen in een sloppenwijk van Nigeriaanse of Congolese allure. De jonge Gentse sociaal fotografe Lisa Van Damme maakte er een indringende en respectvolle reportage over.

www.lisavandamme.wordpress.com

------------------------------------------------------------------------------

Adrian Paci [ALB] Centro di Permanenza Temporanea 24/11 > 4/12 | Mo-Fr 11:00>18:00 + before & after the performances Kaaitheater: Video Het affichebeeld van Spoken World 2010 is afkomstig uit de video Centro di Permanenza Temporanea (2007) van de Albanese, in Milaan werkende kunstenaar Adrian Paci. De titel verwijst naar een Italiaans vluchtelingenkamp. In zijn video‟s, sculpturen, installaties, foto‟s en schilderijen verwerkt Paci vaak zijn ervaringen als vluchteling.

------------------------------------------------------------------------------

Spoken Bookshop Boekhandel De Groene Waterman (Antwerpen) heeft een mooie reeks boeken geselecteerd die de thema‟s van Spoken World behandelen. Te koop voor en na de voorstellingen in het Kaaitheater.

24

SPOKEN WORLD10 ------------------------------------------------------------------------------

Een zwerver en een vluchteling zult gij op de aarde zijn Over mobiliteit en identiteit door Marianne Van Kerkhoven

-----------------------------------------------------------------------------In de mythe van Kaïn en Abel wordt het conflict tussen trekkende en gevestigde stammen tastbaar. „En Abel werd schaapherder, Kaïn landbouwer.‟ Het territoriale conflict eindigt met een moord. De pointe van dit verhaal is dat degene die gevestigd is, nadat hij de nomade heeft gedood, zelf wordt verdreven: „Een zwerver en een vluchteling zult gij op de aarde zijn.‟ – Hans Magnus Enzensberger, De Grote Volksverhuizing (Die Grosse Wanderung), 1992 De overgang van een hoofdzakelijk nomadische naar een (semi-)sedentaire leefwijze die zich voltrok bij het begin van het neolithicum, een 3000 jaar voor Christus, is wellicht een van de meest ingrijpende veranderingsprocessen uit de geschiedenis van de mensheid. „Een zwerver en een vluchteling zult gij op de aarde zijn‟: de auteurs van het Oude Testament, geschreven voor de christelijke jaartelling begon, en zelfs nog Hans Magnus Enzensberger in het jaar 1992 van diezelfde jaartelling konden niet vermoeden hoezeer en in hoe grote mate die menselijke conditie van zwerver en vluchteling vandaag anno 2010 alom een feit zou zijn. 1. Een wereld in beweging Vandaag is een evolutie aan de gang die wel eens even ingrijpend zou kunnen worden als die uit het neolithicum. Migraties zijn er altijd geweest: zoals er aan de hemel steeds beweging is van wolken en winden, zo hebben op de aarde en op de oceanen mensen en dieren zich altijd in groten getale verplaatst. De massa‟s die zich op dit moment op onze stilaan overbevolkte aardbol rusteloos van de ene naar de andere plek begeven – dank zij de ongeëvenaarde technologische ontwikkelingen inzake transport en communicatie –, zijn echter van een omvang zonder weerga, zonder vergelijk met wat zich ooit eerder aan migraties voordeed. De klassieke relatie tussen het nomadische en het sedentaire wordt vandaag op haar kop gezet. Het lijkt wel alsof niemand meer stilstaat, alsof iedereen op de aardbol aan het bewegen slaat. Ook die aardbol zelf is in volle beweging. Niet alleen de natuur ondergaat grote alarmerende veranderingen – zelfs de wolken en de winden doen niet meer wat ze gewoonlijk doen – maar vooral de manier waarop wij, de mensen, die wereld inrichten, organiseren en exploiteren wordt in versneld tempo ondersteboven gehaald. Precies daarvan ondergaat de natuur de schadelijke gevolgen. Met een razende snelheid worden markten, natiestaten en technologieën „geïntegreerd‟, aaneengeklonken tot één overkoepelend geheel: dit dynamische, niet te stuiten proces noemen we globalisering. Er ontstaat een nieuwe wereldorde, gesteund op het allesomvattend economische systeem van de vrije markt en op een wereldwijd technologisch communicatie- en mobiliteitsnetwerk: iedereen in de wereld staat (potentieel) in verbinding met iedereen én iedereen wordt afhankelijk van iedereen. Door het opheffen van de afstanden in tijd en ruimte brengt de globalisering ons dichter bij elkaar, maar tegelijkertijd verdeelt, polariseert ze ons. De kloof tussen arm en rijk is nog nooit zo groot geweest: een tegenstelling die samenvalt met die tussen diegenen die toegang hebben tot de vrije markt en haar communicatie- en transportmiddelen en diegenen die ervan verstoken blijven. De maximalisering van de vrije markt resulteerde wereldwijd in een maatschappelijke vorm die steunt op het consumentisme als hoeksteen. Wij consumeren blijkbaar niet meer om te leven maar leven om te consumeren. De relatie tussen vraag en aanbod, tussen noden en hun bevrediging wordt omgekeerd. We worden meegesleurd in de vaart van de economische concurrentie, in die wedren om altijd maar meer en telkens weer iets nieuws te produceren, zodat het consumeren onverminderd door

25

kan gaan. De bevrediging van de gecreëerde behoeften moet voor ons bovendien onmiddellijk kunnen gebeuren. We rennen van het ene naar het andere en dan weer naar het nieuwe andere, tot de beurs crasht, de economische groei krimpt en de werkloosheid groeit. En wanneer het daarna even beter gaat, beginnen we meteen opnieuw… Het is dan ook niet te verbazen dat in een bestaan waarbinnen rusteloosheid en snelheid de toon aangeven „mobiliteit‟ een hoog aanzien verwerft. „Mobility climbs to the rank of the uppermost among the coveted values.‟ „Mobiliteit klimt op tot de hoogste rangorde van begeerde waarden. (…) Immobiliteit is geen realistische optie in een wereld die constant in beweging is.‟ (Zygmunt Bauman) 2. Reizigers en zwervers Eén van de belangrijkste sociale stratificaties in de postkapitalistische maatschappij is op dit moment inderdaad de graad van mobiliteit die iemand zich kan veroorloven of niet, de vrijheid waarover iemand al dan niet beschikt om te kiezen waar hij/zij zich wil bevinden. Grosso modo valt de zich over de aarde bewegende massa uiteen in twee categorieën die we zouden kunnen omschrijven als „de reizigers‟ en „de zwervers‟. Toerisme is op wereldvlak de grootste economische sector geworden. In het consumptiepatroon van de „doorsnee begoede‟ westerling nemen vakantie en op reis gaan een vooraanstaande plaats in. De wereld ligt immers aan onze voeten: grenzen verdwijnen, visa worden afgeschaft, douanecontroles verminderd. Alleen het gevaar voor terroristische aanslagen door leden van niet-westerse groeperingen allerhande noopt er ons toe onze koffers te openen, ons te laten fouilleren, ons shampooflesje te laten controleren… De ware kruispunten van de mondialisering liggen niet meer in het hart van belangrijke steden maar situeren zich – behalve in winkelcentra en pretparken – vooral in de luchthavens, de stations, de hotelketens en de havens van deze wereld. Onder het motto „wij reizen om te leren‟ zwerft de toerist de wereld rond, zoekt hij/zij het exotische geluk op en tegenwoordig zelfs het exotische ongeluk, de pittoreske armoede. Hij/zij is nog maar net ergens aangekomen of hij/zij begeeft zich alweer op pad naar een volgende sensationele ervaring. Maar naast de toerist zijn er nog andere wereldreizigers: de zakenlui, de academici, de wetenschappers, de politici, de sportlui, de artiesten… al diegenen van wie het werkterrein, de contacten, de netwerken zich over de hele aardbol uitspreiden. Zij lijken zich thuis te voelen op elke plek in de hele wereld. Ook zij „reizen om te leren‟. Reizen in welke vorm dan ook heeft immers iets opwindends: werelden ontdekken, contacten leggen, culturen leren kennen… Zeker in het artistieke milieu werd in het verleden en wordt vandaag een sterk groeiende waarde gehecht aan die emanciperende kracht van het reizen. De uitbreiding van de mobiliteit van kunstenaars en hun werken speelde en speelt een zeer belangrijke rol in de ontwikkeling van die kunstenaars en van hun publieken. Hoe kunnen wij een nieuw evenwicht vinden tussen deze emancipatorisch gezien zo belangrijke verworvenheid en onze verantwoordelijkheid als wereldburger t.a.v. de klimaatverandering, het energieverbruik, de productie van afval, enz? De tweede categorie, de zwervers, de thuislozen, hebben aan de grenzen minder geluk: ze worden er streng gecontroleerd, vaak worden ze niet tot onze wereld toegelaten en teruggestuurd. Of: later gedwongen gerepatrieerd. Het zijn dan ook geen reizigers, maar vluchtelingen. Ze werden uit hun land verdreven of beslisten te emigreren om politieke, economische of klimatologische redenen. Zonder motief van levensbelang verlaat niemand voorgoed zijn huis. Weggaan en alles achterlaten doe je uit wanhoop. Of: uit hoop, uit een blind vertrouwen in de belofte van een menswaardiger bestaan ver van wat je dierbaar is. Diegenen die toch over de verboden grenzen geraken, zullen van dan af tot de „geïmmobiliseerden‟ behoren. Want ze worden verplicht onder te duiken in de jungle van de steden, gedoemd tot een clandestien bestaan zonder de hoop om nog ooit de terugreis naar hun land te kunnen maken. Waar het bewaken van de grenzen niet meer volstaat om dit soort reizigers te ontmoedigen, bouwen wij muren om onze territoria heen, zoals die tussen de USA en Mexico of die rond de Spaanse enclave van Ceuta in Marokko. Of we deporteren de zwervers en sluiten hen op om onze eigen gebieden en

26

rechten veilig te stellen. De wereld is bezaaid met „voorlopige gevangenissen‟: van vluchtelingenkampen tot gesloten opvangcentra. In de Palestijnse kampen in Libanon wachten mensen al zestig jaar op een terugkeer naar hun eigen land. In Darfur (Soedan) leven 2,5 miljoen mensen in vluchtelingenkampen. Het „geval‟ Katrina/New Orleans is één van de helderste en schrijnendste voorbeelden van hoe het al dan niet toegang hebben tot mobiliteit de maatschappij verdeelt in arm en rijk. Arm of rijk betekent in dit geval: zij die kans hebben te overleven en zij die „het ongeluk hebben‟ ten onder te gaan. Toen de orkaan in aantocht was, verliet iedereen die beschikte over een vervoermiddel of die het geld had zich er een te veroorloven de stad; zij die er geen hadden bleven achter, verdronken, spoelden onder en/of werden „opgevangen‟ in de Superdome. Net zoals in New Orleans leven er in alle grootsteden van de wereld duizenden permanent „geïmmobiliseerden‟: de armen, de kansarmen, de illegalen, de daklozen…al diegenen die om een of andere reden „uit het systeem‟ gevallen zijn. In 1943 reeds omschreef de Duitse filosofe Hannah Arendt de vluchtelingen, zij die op weg van land naar land telkens weer uitgedreven of gedeporteerd worden, als „de avant-garde van de volkeren‟. Een visionaire stelling die later door de Italiaanse filosoof Giorgio Agamben bijgetreden werd in het licht van het verdwijnen van de natiestaten zoals wij dat vandaag meemaken: „de vluchteling is wellicht de

enige categorie die ons toelaat ons een beeld te vormen van de contouren en de beperkingen van een toekomstige politieke gemeenschap, tenminste zolang het proces van de ontbinding van de natiestaat en zijn soevereiniteit niet voltooid is.‟ Of „de zwervers‟ inderdaad „de voorhoede‟ zijn die vorm zal geven aan de utopie van een werkelijk mondiale gemeenschap hangt af van hoe wij allen ons in dat toekomstige leven zullen positioneren. Twee wegen liggen open. Ofwel: verder gaan ons op te sluiten in zelfgemaakte gevangenissen allerhande van getto‟s tot gated communities, onze deuren dicht te houden voor de invloed van „het andere‟ . Ofwel: de moed hebben om dat wat wij onze eigenheid noemen open te stellen voor de veranderingen en het niet langer angstvallig af te schermen tegen „besmetting‟ vanuit een dwaas en onbereikbaar verlangen naar zuiverheid. 3. Identiteit Welke invloed hebben de heftige bewegingen op wereldvlak, de versnelling van het leven, de verhoogde mobiliteit op hoe wij dat bestaan ervaren, op hoe wij ons zelf daarin zien functioneren?

„Nooit eerder‟, schreef de Franse antropoloog Marc Augé, „werden individuele levens op zo uitgesproken wijze beïnvloed door de collectieve geschiedenis, maar ook waren de referentiepunten voor een collectieve identificatie nooit zo wankel. De individuele productie van “betekenis” is daarom meer noodzakelijk dan ooit.‟ Als de 20ste eeuw de geschiedenis zal ingaan als „de eeuw van de ideologie‟ – zo voorspelt de Franse geopolitieke denker Dominique Moïsi –, dan zal de 21ste eeuw die „van de identiteit‟ worden: „De zoektocht naar een identiteit door volken die onzeker zijn over wie ze

zijn, over hun plaats in de wereld en over hun vooruitzichten op een betekenisvolle toekomst is in de plaats gekomen van ideologie als motor van de geschiedenis, met als gevolg dat emoties er meer dan ooit toe doen in een wereld waarin de media nog eens de rol van galmbord en vergrootglas spelen.‟ Het lijdt geen twijfel dat de grote en snelle veranderingen in de samenleving een enorme onzekerheid met zich meebrengen en dat uit die onzekerheid diepe identiteitscrisissen ontstaan. De culturele en psychologische gevolgen van de nieuwe polarisaties zijn dagelijks voelbaar. Niemand blijft vandaag immuun voor de massa aan prikkels en invloeden waaraan wij blootgesteld worden door het opengooien van de wereld. Onze relatie met „de Andere‟ moet voortdurend bijgesteld worden en verhoogt onze behoefte aan zelfdefiniëring. We hebben allemaal een intens verlangen om „ergens bij te horen‟. Er is dan ook dringend nood aan een nieuwe invulling van het begrip identiteit. De persoonlijke eigenheid van iemand is vandaag minder dan ooit een statisch en monolithisch gegeven. Wat wij onze identiteit noemen bestaat uit een hele reeks deelfacetten. We behoren tegelijkertijd tot etnische, territoriale, nationale, religieuze… en taalentiteiten, maar we vinden het moeilijk met die complexiteit om te gaan. Maar al te vaak herleiden we „de Andere‟ tot één enkel van deze facetten: we spreken van dé moslims

27

of dé Marokkanen. Wie voelt dat hij door anderen tot één facet van zichzelf herleid wordt of in één van zijn eigenschappen aangevallen wordt, gaat zich vaak – als tegenreactie – precies met die eigenschap identificeren, haar accentueren, haar verdedigen. Wat we dringend moeten leren is het omgaan met onze eigen complexe diversiteit en met die van „de Andere‟. Maar niet alleen de confrontatie met andere culturen maakt ons onzeker m.b.t. onze eigenheid. De publieke, uniformerende, homogeniserende kracht van de consumptie creëert spanningen en roept een tegenkracht op: een fundamentele behoefte aan individualiteit, aan intimiteit, aan differentiëring. De in de werksfeer almaar groeiende eis tot flexibiliteit – dat haastige springen van de ene ervaring naar de andere – doet ons terugverlangen naar continuïteit, naar een verhaal waar het ene uit het andere kan groeien, naar de waarden die deze continuïteit aan ons leven kan geven, naar de waardigheid die we kunnen ontlenen aan het plezier in onze arbeid, naar relaties met mensen die langer duren en dieper gaan dan het intermenselijke drijfzand waarop bedrijven en sociale banden vandaag worden opgebouwd. „Mentaal gezien zijn wij allemààl immigranten…‟ ( Walter Lippmann geciteerd door Richard Sennett). Ook al lijken ze zich ver van ons bed te voltrekken, de grote economisch-politieke verschuivingen op wereldvlak brengen evenzeer onrust in ons leven: zeker in dat van de westerse mens, en nog in hogere mate in dat van de bange blanke Europese mens. Met de opkomst van China en Indië als nieuwe economische wereldmachten wordt het westen – het oude Europa en de gedoodverfde wereldheerser de Verenigde Staten van Amerika – in zijn eeuwenlange suprematie bedreigd. De wereld lijkt wel te kantelen: van het westen naar het oosten, naar Azië. Voor de Europeaan is dit een nieuw en ongekend gevoel, moeilijk te aanvaarden voor wie al zo lang zijn cultuur als het middelpunt van de wereld beschouwt. Ook dat zaait angst en onrust, het maakt ons kwetsbaar, dompelt ons in crisis en werpt ons terug op vragen als „wie waren wij?‟, „wie zijn wij?‟ en „wie zullen wij worden?‟ 4. Tijd en verbeelding

„De eerste gedaante van de hoop is de vrees. De eerste verschijning van het nieuwe de schrik.‟ (Heiner Müller) Onze angst voor al die veranderingen is in de eerste plaats een vrees voor het onbekende, steunend op het vooroordeel dat het toekomstige alleen maar slechter kan zijn dan het actuele. De veranderingen in de wereld zijn niet meer terug te draaien. Wij moeten op zoek naar een manier om daarmee om te gaan. De verworvenheden van de technologische vooruitgang zijn niet meer omkeerbaar, maar wel aanpasbaar, veranderbaar. Als wij dat willen. Om ons nieuwe zelf te vinden – op welk vlak en welk niveau dan ook –, is er tijd nodig, tijd op mensenmaat, tijd voor reflectie, voor introspectie, voor projectie. Tijd én verbeelding. Ons leren inbeelden hoe de ander is en hoe hij leeft. Ons leren inbeelden hoe ons eigen leven kan veranderen. Ons leren inbeelden hoe we de wereld op een nu nog ongekende manier kunnen inrichten. Met heel veel zelfkritiek én met nieuwe ogen kijken naar wat er nu is, naar wat wij onszelf, de ander en de wereld vandaag aandoen…

„Steeds vaker bekruipt me het gevoel dat de verbeelding van levensbelang is‟, schreef theatermaakster Lotte van den Berg in een recente tekst over haar werk. Aan die vitale praktijk van de verbeelding kunnen kunstenaars een belangrijke bijdrage leveren: het uittesten van en vorm geven aan inspirerende gedachten, het verhelderen van discoursen, het ontwarren van complexe emoties, het realiseren van schetsen, blauwdrukken, maquettes, het creëren van beelden waarin een nieuwe wereld zichtbaar wordt…

„Het is de irrationaliteit van de vooruitgang waar ik kritiek op lever. (…) Totnogtoe heeft men de verworvenheden bestudeerd, en de vooruitgang is buitengewoon, dat kan niemand ontkennen, maar nu moeten wij de door de vooruitgang aangebrachte schade onderzoeken (…) niet om de klok terug te draaien, maar om op een andere manier vooruit te gaan. (…) Het gaat er niet om de vooruitgang stop te zetten, maar om zijn voortbestaan te garanderen.‟ – Paul Virilio

28