PERSMAP

PERSMAP 18.09.2014

1

Inhoud I. Persbericht .......................................................................................................................................................................3 II. Inleiding .............................................................................................................................................................................5 III. De retrospectieve tentoonstelling ......................................................................................................... 8 IV. Themata .......................................................................................................................................................................... 8 V. Meunier in internationaal perspectief.................................................................................................. 10 VI. Het leven van Meunier | Chronologie ............................................................................................... 11 VII. In marge van de tentoonstelling ............................................................................................................ 13 VIII. Projecten van het Digitaal Museum..................................................................................................... 16 IX. Editie ................................................................................................................................................................................ 18 X. Selectie beeldmateriaal .................................................................................................................................. 18 XI. Citaten........................................................................................................................................................................... 26 XII. Praktische informatie ........................................................................................................................................ 27 XIII. Contactpersonen ............................................................................................................................................ 29 XIV. Sponsors & Partners ...................................................................................................................................... 30

2

I. Persbericht Opening van de retrospectieve tentoonstelling Constantin Meunier Op 20 september 2014 opent in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, de retrospectieve tentoonstelling omtrent de 19deeeuwse Belgische realistische schilder- en beeldhouwer Constantin Meunier. Meteen is dit het eerste volledige overzicht van zijn carrière sinds 1909. Naast de iconografie van de industriële- en arbeidswereld waardoor Meunier internationaal bekend werd, benadrukt de tentoonstelling ook minder bekende facetten van zijn oeuvre.

Eerste retrospectieve sinds 1909 Constantin Meunier (1831-1905) is een 19de-eeuwse realistische Belgische schilder en beeldhouwer die internationaal bekend staat omdat hij industriearbeiders, dok- en mijnwerkers in de beeldende kunst introduceerde, als iconen van de moderniteit. Zijn kijk op mens en wereld is er een vol mededogen, geëngageerd en onlosmakelijk verbonden met de industriële, sociale en politieke ontwikkelingen in België op het einde van de 19de eeuw. De retrospectieve van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België is de eerste volledige overzichtstentoonstelling van het werk van Constantin Meunier sinds de herdenkingstentoonstelling te Leuven in 1909. Uiteraard vindt de tentoonstelling plaats in de vleugel van het Fin-de-Siècle Museum en draagt dit, op die manier, bij tot een betere kennis van deze boeiende periode.

Een gevarieerd overzicht De retrospectieve tentoonstelling wil een gevarieerd overzicht bieden van het volledige werk van Constantin Meunier. Bijzondere aandacht gaat daarom uit naar de 3

schilderijen uit de eerste decennia van zijn carrière, die tot nu toe nauwelijks bestudeerd zijn: historische, burgerlijke en religieuze taferelen, die de kiem van zijn later kunstscheppen in zich dragen. Als geen ander weerspiegelt het oeuvre van Constantin Meunier de voornaamste stromingen en ontwikkelingen uit de Belgische kunst van de tweede helft van de 19de eeuw. Naast een selectie van schilderijen en voornamelijk bronzen sculpturen wordt een boeiende keuze van tekeningen, schetsen en ontwerpen getoond. De opstelling omvat ongeveer honderdvijftig kunstwerken, die voor het merendeel uit Belgische openbare en private verzamelingen afkomstig zijn, en waarvan het publiek enkele stukken tot op heden nooit heeft gezien. Deze retrospectieve tentoonstelling biedt een vernieuwende kijk door een genuanceerd beeld van de volledige artistieke carrière van Constantin Meunier op te hangen, met aandacht voor continuïteit en breuklijnen, voor conventie en authenticiteit, voor het eenmalig experiment en de brede artistieke bewegingen, voor het individu en de samenleving.

In de marge van de tentoonstelling Een groot aantal activiteiten worden georganiseerd in de marge van de tentoonstelling: lezingen, rondleidingen en creatieve parcours van EDUCATEAM (educatieve dienst KMSKB); samenwerking met Museum M-Leuven; ontdekkingsparcours van Meunier in Brussel; Open-Monumentendag; Midis du Cinéma; Broodje Brussel; Nocturne; rondleiding met de curator; Midis de la Poésie; …

> Meer details op www.expo-meunier.be < Meunier in Leuven In 1887 werd Constantin Meunier leraar aan de academie van Leuven. Dit was het begin van een artistiek hoogstaande en productieve periode met ‘Het Grauwvuur’ als meesterwerk. Parallel aan de Meunier retrospectieve in Brussel, belicht het M-Museum zijn eerder onbekende periode in Leuven. Zijn werken, inspiratiebronnen, invloeden en het postume museumproject komen aan bod.

4

II. Inleiding Met de opening in december 2013 van het gloednieuwe Fin-de-Siècle Museum bevestigden de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten hun ambitie te getuigen van de moderniteit in het België tijdens de laatste twintig jaar van de 19de eeuw, de ‘gouden jaren’ vanaf de opkomst van een gestructureerde avant-garde tot de bekrachtiging van Brussel als cultureel kruispunt van Europa. Constantin Meunier heeft die evolutie volledig meegemaakt, met in 1868 de oprichting van de Société libre des Beaux-Arts en ongeveer twintig jaar later van de kunstkring Les XX, door een jonge generatie die de steun zou krijgen van zowel Meunier als Rops. Vooraleer Meunier uitgroeide tot de spilfiguur van een realisme dat begaan was met de sociale kwestie, had hij reeds deelgenomen aan tal van engagementen die tekenend waren voor een tijdperk: de plaats van de geschiedenis buiten het academische veld, de identiteit van een nationale school, het omhelzen van de moderniteit in de Belgische cultuur, het wagnerisme en de plaats van de mythe in de kapitalistische maatschappij, het ontstaan van de christelijke spiritualiteit in de moderne wereld… Veel van die invalshoeken werden door de kunstgeschiedenis snel terzijde geschoven, zodat uiteindelijk enkel Meunier als de bezinger van de heroïsche industriearbeider overbleef. Door middel van die arbeider kon hij zich profileren als een der stichters van een realisme dat al snel zou evolueren van sociale betrokkenheid naar socialisme. Het lot van Meunier had eigenlijk verbonden moeten zijn aan een revolutie, maar daar heeft hij nooit aan deelgenomen – hij beleefde die slechts vanaf de zijlijn. Meunier nam net zomin deel aan de arbeidersbeweging als Bruegel de Oude deel uitmaakte van de boerenstand. Het is zelfs net door die verschillen in sociale status dat de schilder, en later de beeldhouwer, een portret van de wereld van de arbeider zou schetsen, niet als illustratie, maar veeleer als een mengeling van christelijke mystiek, politieke achtergrond en historisch belang. De manier waarop Meuniers werk onthaald werd vertoont in dat opzicht wel wat dubbelzinnigheden die aan het begrip van zijn werk zijn voorafgegaan. In België hebben diverse ministers – katholieke zowel als socialistische – in ruime mate bijgedragen tot het vereeuwigen van zijn werk, waardoor het een van de grootste oeuvres is die binnen de Koninklijke Musea bewaard zijn gebleven. Meunier belichaamt zo in het nationale geheugen de gezamenlijke ambities van die sociale klassen die vandaag zijn verdwenen. Meer nog dan zijn tijdgenoten maakt hij deel uit van een verleden dat zich afspeelde rond 1886, met het tragische verloop van de sociale kwestie in België en dat schijnbaar voorgoed voorbij is. Ook in het buitenland had Meunier succes. Naast de netwerken die de kunstenaar zelf had opgebouwd – van Parijs over Venetië en Londen tot in Wenen – volgen talrijke lezingen waar zijn werk zich ongewild toe leent. In de Verenigde Staten zijn de werken van de beeldhouwer vanaf het einde van de 19de eeuw terug te vinden 5

in de meeste grote collecties, die later zullen uitgroeien tot de belangrijkste musea. Zijn werk is te zien aan de Oostkust – het Metropolitan in New York, het Art Institute in Chicago, het Fine Arts Museum in Boston… – maar evengoed aan de Westkust, met in het bijzonder het Los Angeles County Museum of Art, wat getuigt van zijn aanwezigheid op de Amerikaanse markt aan het einde van de 19de eeuw. Zijn werk draagt bij tot de verheerlijking van de arbeid binnen het kapitalisme, dat in de tijd van de New Deal weer tot bloei zal komen. Zijn kunst toont hier niet de klassenkloof, maar belichaamt de grootsheid van het werk zelf, binnen een traditionele maatschappij die haar waarden doortrekt. Meer naar het oosten, daar waar later het ‘IJzeren Gordijn’ zal verrijzen, leent Meunier zich tot een orkestratie die al even karikaturaal is. Hij wordt er aan de socialistische canon gelinkt en gebruikt als heraut van een dominerende arbeidersklasse. De energie die uit zijn beelden spreekt, weerspiegelt de kracht van een proletariaat dat een toekomst van blinde dictatuur te wachten staat. Ontdaan van haar Bijbelse verwijzingen – ongetwijfeld te duidelijk af te lezen uit zijn schilderkunst – verandert het menselijk getuigenis in een ideologische voorspelling. Het werk van Meunier moest wel uit de mode geraken, geklemd als het zat tussen de taaie leessleutels van een kapitalisme dat steeds individualistischer werd en een revolutie die afgleed naar totalitarisme. Zo is het mogelijk dat er sinds de tentoonstelling van 1909 (!) in de lokalen van de Katholieke Universiteit van Leuven niet één retrospectieve die naam waardig, aan de kunstenaar werd gewijd. Wel werden nog enkele zeldzame wetenschappelijke werken gepubliceerd, waaronder het pionierswerk van Pierre Baudson en Sura Levine en vonden er enkele kleinere tentoonstellingen plaats waarin Meuniers werk aan bod kwam. Ik wil van de gelegenheid gebruikmaken om mijn erkentelijkheid uit te drukken jegens Maurice Tzwern, een uitnemend kenner van het werk van Meunier, aan wie we vandaag het grootse evenement, gewijd aan de schilder én de beeldhouwer, te danken hebben. Het was dus hoog tijd dat er een nieuwe interpretatie van Meuniers werk kwam. Minder dogmatisch in zijn ideologische a priori’s en meer aangepast aan de historische realiteit waarbinnen deze kunstenaar zich heeft ontplooid. Aan die betrachtingen probeert de catalogus (Lannoo, 2014) te voldoen, door de precieze achtergrond van de gebeurtenissen te schetsen en de netwerken waar Meunier deel van uitmaakte, in de kijker te zetten; door aandacht te schenken aan de eerste dertig jaar van een oeuvre dat rijke en talrijke richtingen heeft verkend; door uiteindelijk de termen van het debat te herdefiniëren die, daarvan ben ik overtuigd, ook vandaag nog actueel zijn. We illustreren dat aan de hand van Het zwarte land. Borinage, dat tot grote verrassing van tal van bezoekers een plaats heeft gekregen in het Fin-de-Siècle Museum. Toen 6

Meunier het ca. 1893 schilderde, wou hij de grootsheid van het industriële avontuur laten zien dat België zijn internationale status en rang had verleend. Door de lichtinvallen en de kracht van Meuniers penseelstreek brengt het landschap hulde aan de vooruitgang die de wereld grondig verandert. De menselijke figuur lijkt er opvallend afwezig, alsof het onderwerp van het schilderij vooral draait rond de transformatie van de natuur door de industriële macht. Dat gebeurt vanzelf in de nietzscheaanse zin van het woord. Meunier heeft bewondering voor Rousseau en is gefascineerd door het beeld van een fabriek te midden van een maagdelijke natuur, maar is toch vooral enthousiast over de ontketende kracht die haar stempel drukt op het landschap in de klassieke betekenis. Het onderwerp en de manier van schilderen getuigen van de modernistische religie die aan het einde van de 19de eeuw furore maakte en die België, heel even, de op een na grootste macht ter wereld maakte. Vandaag toont het doek een dichtheid die even apart als nieuw is. Het ‘modernachtige’ enthousiasme is zijn doel voorbijgeschoten en de wedloop naar vooruitgang wordt vandaag gekleurd door angst voor de ecologische gevolgen. Het grote doek van Meunier is ongewild actueel: een voorspelling van de onvermijdelijke vernietiging van de planeet door een mensheid die van groei haar god heeft gemaakt en van het consumentenmaterialisme haar geloof. Een onvermoede toekomstvisie van een schilder wiens schilderkunst de voorbode is van een hedendaagse creatie die ongetwijfeld meer fotografisch dan picturaal van aard is. Daarbij denken we aan Allan Sekula, die Meuniers werk eer heeft betoond, aan Edward Burtynsky, Christoph Draeger en ook nog Zhenjun Du. Door het getuigenis dat hij ons heeft nagelaten, treedt Meunier tegelijk naar voren als voorvechter van onze illusies en als profeet van een catastrofale toekomst die ons kwelt. Zijn werk is dus vervuld van een actualiteit die steeds meer in vraag moet worden gesteld. Deze tentoonstelling biedt, naast Meuniers huis annex atelier in de Abdijstraat in Elsene en het Fin-de-Siècle Museum dat de achtergrond reconstrueert, een geactualiseerd parcours van een veelzijdig oeuvre dat een naturalistisch getuigenis en een geëngageerd verslag is; een spiritualistische visie en een scherpe waarschuwing voor de toekomst. De monumentale werkstukken in het atelier van de beeldhouwer, in de intieme omgeving van wat zijn thuis was, gemaakt voor de Kruidtuin, voor het Jubelpark en voor het Monument voor de Arbeid in Laken, vullen de in het museum getoonde selectie aan. In Leuven, ten slotte, pakt het Museum M uit met een documentaire tentoonstelling die toont hoezeer Meunier met deze stad verbonden was. De Koninklijke Musea hopen hiermee het startschot te kunnen geven voor een Meunier-‘seizoen’ dat, aansluitend bij de geest van de kunstenaar, ook zijn weerklank zou moeten vinden in literatuur, muziek en vooral opera. Michel Draguet (Uit het Woord vooraf van de catalogus) 7

III. De retrospectieve tentoonstelling De retrospectieve tentoonstelling van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België is de eerste sinds 1909 en benadrukt de minder bekende facetten van zijn oeuvre. Dit overzicht van zijn carrière, die de voornaamste evoluties in de Belgische beeldende kunst van de tweede helft van de 19de eeuw weerspiegelt, besteedt bijzondere aandacht aan de vroege schilderijen. Deze tot nu toe weinig bestudeerde werken zijn o.a. historische, religieuze en burgerlijke scènes die de kiem van zijn latere kunst in zich dragen. Naast een selectie van schilderijen en voornamelijk bronzen sculpturen wordt een keuze van tekeningen, schetsen en ontwerpen getoond. Commissaris van de tentoonstelling: Dr. Francisca Vandepitte, conservator moderne beeldhouwkunst en het Musée Meunier Museum (Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België).

IV. Themata Academie, burgerij en historiestukken Op 14-jarige leeftijd start Constantin Meunier met een traditionele opleiding in de beeldhouwkunst aan de Brusselse academie. Als jonge twintiger kiest hij voor de realistische schilderkunst. Van bij de aanvang van zijn carrière, schildert hij burgerlijke genrescènes en kinderportretten, meestal op klein formaat. Uit de historiestukken van de periode 1865-1878 spreekt de maatschappelijke bekommernis die Constantin Meuniers artistieke oriëntering na 1880 zal bepalen.

Devotietaferelen Op enkele uitzonderingen na, schildert en tekent Constantin Meunier tussen 1854 en 1870 vooral devotietaferelen en religieuze werken. Deze weinig bestudeerde eerste periode van het oeuvre is te beschouwen als de geestelijke voedingsbodem voor de sociaal-realistische en heroïsche taferelen waaraan hij zijn beroemdheid dankt.

Ora et labora Tussen 1857 en 1875 verblijft Constantin Meunier meermaals in de abdij te Westmalle, waar hij schetsen en studies maakt van het dagelijkse leven en werk van de paters trappisten. Deze contemplatieve monniken leven in afzondering en stilte volgens de regel van de Heilige Benedictus: Ora et labora. Bid en werk. 8

Sevilla Van oktober 1882 tot april 1883 verbleef Constantin Meunier in Sevilla. Op vraag van de Belgische overheid zou hij er de Kruisafneming van de uitgeweken Brusselaar Pieter de Kempeneer / Pedro Campaña (1503-1580) uit de kathedraal kopiëren. Hij maakt er kennis met de stad, haar bewoners en haar artistieke traditie van Spaanse Gouden Eeuw en brengt eigentijdse taferelen van het pittoreske, romantische Spanje in beeld.

Zaaien en maaien Vanaf 1879 winnen voorstellingen van de akkerbouw aan belang in het oeuvre van Constantin Meunier. In het spoor van Jean-François Millet schildert hij taferelen van het immer terugkerende werk op het veld: de boer ploegt, zaait en oogst. De atmosfeer is echter weinig pastoraal, de setting sober en de benadering van mens en milieu deze van een sociaal realistische kunstenaar.

Te water Constantin Meuniers bezoeken aan de Antwerpse haven en de Oostendse visserskaai hebben hem vanaf de jaren 1880 een schat aan tekeningen opgeleverd voor monumentale schilderijen en beeldhouwwerk. Zijn voorstellingen van vissers, matrozen en dokwerkers blijven tot op vandaag iconen van havenarbeid.

Glas- en staalnijverheid Luidruchtig, hard, vol vuur en dynamisch: zo overdonderend is de wereld van de staal-en glasnijverheid die Constantin Meunier in zijn monumentale doeken weergeeft. Dat deze wereld ook picturaal interessant is, blijkt ook uit het atmosferisch karakter en dramatisch clair-obscur in deze indrukwekkende scenes. Medio jaren 1880 profileert hij zich niet meer louter als schilder van de industriearbeid maar begint hij opnieuw te beeldhouwen.

Het zwarte land Vanaf 1885 legt Constantin Meunier zich meer toe op scènes uit het leven in de steenkoolmijnen. Ter plaatse bestudeert hij de industriële landschappen en de verschillende momenten van de uitputtende en gevaarlijke arbeid. Mannen, vrouwen en kinderen die gedwongen zijn tot een bestaan in de duisternis portretteert hij zoals hun leven is: eentonig, stoffig en zonder perspectief.

9

Het grote onheil Constantin Meunier realiseert een serie gevoelige pasteltekeningen van verlaten industriële landschappen die uitmunten door hun symbolistische sfeerschepping. Na de mijngasontploffing in de site van 'de la Boule' (Quargenon) in 1887, bezoekt Constantin Meunier de plaats van het onheil. Als een reporter brengt hij het dodelijk gezicht ervan in beeld.

Tragische schoonheid Medio jaren 1880 heeft Constantin Meunier de heroïsche industriearbeider overtuigend zijn plaats verleend binnen het canon van de eigentijdse beeldende kunst. Zijn werk evolueert aan het begin van de jaren 1890 in de richting van een toenemende synthese, verinnerlijking en ingehouden kracht.

Het milieu van L'Art moderne In 1881 richt Edmond Picard het progressieve tijdschrift L’art moderne op, waarin bijdragen gepubliceerd worden over vooruitstrevende schilder- en beeldhouwkunst, architectuur, literatuur, poëzie, muziek en opera uit binnen- en buitenland. Voor Constantin Meunier betekent het een uitgelezen kanaal om naambekendheid, een eigen profiel en erkenning te verwerven.

V. Meunier in internationaal perspectief Constantin Meunier en zijn oeuvre kort situeren in internationaal perspectief is een niet zo eenvoudige kwestie. Dit blijkt zowel uit de verspreiding van zijn kunstwerken als uit de bijdragen van critici uit zijn tijd en van onderzoekers van vandaag. Het is inmiddels een verspreide gewoonte om Meuniers kunst van de arbeid te interpreteren als een uitgesproken nationale kunst, hetgeen de kunstenaar tot boegbeeld maakt van een welbepaald milieu uit het fin-de-siècle België. Hij geniet niettemin waardering bij de progressieve culturele elite als bij de meest brede lagen van de bevolking. Daartegenover voert de kunstenaar zelf een laat pleidooi voor universele waarden van betrokkenheid en solidariteit, los van bedenkingen over volk of natie. Hoewel hij relatief vroeg in zijn carrière deelnam aan de officiële salons in Parijs en Wenen, zal het toch duren tot ver in de jaren 1890 – hij is dan een flinke zestiger – alvorens hij succesvol doorbreekt bij het grote internationale publiek. Tot dan dient men van een nogal lokale activiteit spreken. Bekijkt men de bewaarplaatsen van zijn kunstwerken, dan tekent zich een interessant patroon af. Het overgrote deel van de schilderijen wordt in België bewaard, zowel 10

in openbare instellingen als in privébezit. In buitenlandse verzamelingen treft men vooral bronzen sculpturen aan, die omstreeks de eeuwwisseling op zeer grote schaal verspreid zijn. Twee opmerkelijke gevallen van de kunstenaars internationale samenwerking bij collectievorming springen in het oog: deze met archeoloog en museumdirecteur Georg Treu uit Dresden en deze met brouwer en mecenas Carl Jacobsen uit Kopenhagen. Het resultaat is in beide gevallen een fantastische verzameling bronzen met in geval van Treu de uitgave van een zeer vroege kritische studie. Enkele belangrijke buitenlandse musea die werk van Constantin Meunier bewaren: Amsterdam, van Goghmuseum; Berlijn, Nationalgalerie ; Budapest, Szépművészeti Múzeum; Paris, Musée d’orsay; Chicago, The Art Institute; Dresden, Staatliche Kunstsammlungen; Kopenhagen, Gly Carlsberg Glyptotek; Los Angeles, The Getty Museum.

VI. Het leven van Meunier | Chronologie 1831: geboorte van Constantin Meunier te Etterbeek, op 12 april. 1845--54: opleiding beeldhouwen aan de Academie voor Schone Kunsten in Brussel 1845 bij neoclassicist Louis Jéhotte, later in het atelier van Charles-Auguste Fraikin. 1851:

eerste deelname met decoratief beeldhouwwerk De guirlande aan het Driejaarlijks Salon te Brussel, waar De Steenbrekers van Gustave Courbet ophef maken.

1853:

start met opleiding schilderkunst bij Jean-François Navez (1787-1869) en frequenteert het Vrije Sint-Lucas Atelier. Kennismaking met Charles De Groux, Louis Dubois, Félicien Rops

1854:

eerste religieus geïnspireerde en genreschilderkunst, in de geest van Charles De Groux.

1857: 1860:

eerste verblijf in de Trappistenabdij in Westmalle (laatste in 1875) Begrafenis van een Trappist

1862:

huwelijk met Léocadie Gorneaux, wordt vader van vijf kinderen

1866: 1868:

Heilige Stefanus Martelaar stichtend lid van de Société libre des Beaux-Arts, ter verdediging van het realisme, met o.a. Louis Dubois, Charles De Groux, Alfred Stevens en Alfred Verwée.

1875:

De Boerenkrijg

18671867-70: Kruisweg voor de Sint-Pieterskerk te Sint-Pieters-Kapelle

11

1878:

bezoek aan de glasblazerij van Val Saint-Lambert en de staalgieterij van Cockerill te Seraing.

1880:

eerste scènes van de industriearbeid getoond in de marge de herdenkingstentoonstelling 50 jaar België

1881:

stichting van het tijdschrift L’Art moderne, o.l.v. Edmond Picard, Emile Verhaeren en Octave Maus.

1881:

illustratiewerk “La Belgique” (1888) van Camille Lemonnier. Studiebezoeken aan Henegouwen en Luik met de auteur en Xavier Mellery.

18821882 -83: zending en reis naar Sevilla. Kopiëert er de Kruisafneming (1547) van Pedro Campana / Pieter de Kempeneer. Schetsen en schilderijen van het dagelijkse leven in Andalusië. 18821882 -83: De tabaksfabriek te Sevilla De gebarsten smeltkroes 1884: 1884: 1885:

eerste salon van Les Vingt. oprichting van de Belgische Werkliedenpartij

1885:

eerste wassen statuetten van Rustende puddler en Buildrager getoond op het tweede salon van Les Vingt.

1886:

De smeder, eerste monumentale arbeidersfiguur getoond op het Salon te Parijs

1887: 1887:

aanstelling tot leraar schilderkunst aan de Academie te Leuven ooggetuige van de mijngasontploffing in de site van La Boule, Quaregnon met meer dan 100 slachtoffers

1888:

Het grauwvuur. Een vrouw vindt haar dode zoon tussen de slachtoffers

1893:

project voor de sculpturen van de Kruidtuin te Brussel, in samenwerking met Charles Van der Stappen

1894:

overlijden van zijn twee zonen, Karl en Georges.

1894: 1896:

eerste salon van La Libre Esthétique succesvolle solotentoonstelling in galerie L’Art nouveau van S. Bing, Parijs

1897:

reis met Henry van de Velde naar Dresden en Berlijn, opname in de Duitse avant-garde milieus

1898 18 98: 98 1900:

eerste deelname aan de Wiener Sezession betrekt zijn nieuwe woning met atelier te Elsene, Abdijstraat 59, vandaag het Constantin Meuniermuseum.

1901:

aanzet tot het project Monument voor de Arbeid (gerealiseerd in 1930, Laken, thans: Jachtenkaai)

1905:

overlijdt in zijn atelier-woning te Elsene, op 4 april 12

VII. In marge van de tentoonstelling Samenwerking met M-Leuven Meunier in Leuven Op het hoogtepunt van zijn artistieke loopbaan woonde en werkte Constantin Meunier acht jaar lang in Leuven (1887-1895). Hij gaf er bijna tien jaar les aan de Academie voor Schone Kunsten en maakte er de meeste en ook veel van zijn beste beeldhouwwerken waaronder Het Grauwvuur en Het monument van de arbeid. Honderd jaar na zijn overlijden maakte het project “Meunier in dialoog. Een actueel kunstparcours door Leuven” (2005) hem opnieuw zichtbaar in de stad. Vandaag belicht M-Leuven, parallel aan de Meunier retrospectieve in de KMSKB, de eerder onbekende periode van Meunier in Leuven. Zijn werken, inspiratiebronnen en invloeden komen aan bod, evenals het postume museumproject. www.mleuven.be | L. Vanderkelenstraat 28 | B – 3000 Leuven +32 (0)16 27 29 29 | [email protected] | Ma >Zo 11:00 >18:00 / Do 11:00 >22:00

Ontdekkingsparcours in Brussel 10 belangrijke plekken in Brussel om Meunier te herontdekken Constantin Meunier heeft het grootste deel van zijn leven in de Belgische hoofdstad doorgebracht en de bewijzen daarvan maken deel uit van ons dagelijks leven. Elke dag lopen we er langs – soms zonder het te beseffen. Het oeuvre van Constantin Meunier is verweven met het Brusselse landschap. Wij stellen een wandeling door de stad voor, op zoek naar de geheimen over het leven en het oeuvre van Constantin Meunier. Een plan van het parcours met uitleg per locatie is hier verkrijgbaar: www.expo-meunier.be/nl/parcours-meunier

Educateam De gidsen van Educateam, de educatieve dienst van de Koninklijke Musea, vergezellen de bezoekers tijdens hun reis doorheen het oeuvre van Constantin Meunier. De retrospectieve tentoonstelling biedt een uitgelezen gelegenheid om samen met een gids te verwonderen over de veelzijdigheid van deze schilder en beeldhouwer. Tijdens de rondleidingen worden kunsthistorische en culturele kennis, samen met een vormanalyse van de werken tot een boeiend geheel verwerkt op maat van het publiek.

13

De cel Museum op Maat groepeert vier programma’s die verschillende activiteiten aanbieden: Komeet (voor kwetsbare groepen), Sesam (voor socio-culturele verenigingen), Gebarentaal (voor doven en slechthorenden) en Equinox (voor blinden en slechtzienden). Midis du Cinéma Donderdag 25 september 2014 Film : « Le retour de Constantin Meunier » door Jean Antoine (1979), 34’, in FR 4 vertoningen : 11:30, 12:30, 13:30, 14:30 Info: + 32 (0)2 673 41 07 Adres: KMSKB, Auditorium B | Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel Lezingen 1o lezingen (in FR) worden georganiseerd van 30 sept. tot 16 dec. 2014, omtrent: • het werk van Constantin Meunier • de kunstenaars uit zijn tijd • de gebruikte technieken (brons gieten, …) • de banden met de moderne en actuele kunst • de waarde van zijn œuvre op vandaag Onderzoekers, professoren, gidsen zullen de sleutels geven om het belang van Meunier te belichten voor het verleden, vandaag, en de toekomst. - 30.09.2014: Opening door Francisca Vandepitte, commissaris van de expo - 16.12.2014: Afsluiting door Alain Forti, Curator van « Le Bois du Cazier » (Marcinelle) Broodje Brussel Rondleiding in de Meunier tentoonstelling Vrijdag 23 oktober 2014 13u > 14u Info & reservatie: [email protected] | + 32 (0)2 508 33 33 Adres: KMSKB, Forum | Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel Nocturne van de Brusselse Musea Donderdag 13 november In samenwerking met de Brusselse Museumraad Musée Meunier Museum is dan uitzonderlijk open van 17u tot 20 u • gratis toegang • gratis rondleiding in NL om 17u30 + 18u30 • gratis rondleiding in FR om 18u00 + 19u00 Adres: Abdijstraat 59 | 1050 Brussel | + 32 (0)2 648 44 49 14

Midis de la Poésie Dinsdag 18 november 2014 « Constantin Meunier et les écrivains » 12u40 > 13u30 Info & reservatie: www.midisdelapoesie.be | [email protected] Adres: KMSKB, Auditorium B | Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel Meet the curator Zondag 23 november 2014 Rondleiding in de tentoonstelling met curator Francisca Vandepitte • leer meer over het leven, het werk, en de wereld van Meunier • stel al uw vragen aan de curator • ontdek de anekdotes rond de tentoonstelling (opstelling, bruiklenen, transport, scenografie, …) rondleiding in FR: 11u, in NL: 14u30 (6/8€ + expo ticket) Info & reservatie: [email protected] | + 32 (0)2 508 33 33 Equinoxe Rondleidingen voor blinden en slechtzienden (in FR) • op zaterdag 20 & zondag 21 september 2014 (om 10u30) in het kader van de Open Monumentendagen • op woensdag 8 oktober 2014 om 10u30 • op vrijdag 7 november 2014 om 14u30 Info & reservatie: [email protected]

Musée Meunier Museum De atelierwoning van Meunier, die deel uitmaakt van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, is gratis toegankelijk en uitzonderlijk open van dinsdag tot zondag tijdens de tentoonstelling. • laatste woning van Meunier in zijn laatste levensjaren (1900-1905) • met atelierruimtes (sculptuur, schilderwerk) van de kunstenaar • huis in eclectische stijl van architect Ernest Delune • meer dan 150 werken en documenten te bezichtigen Abdijstraat 59 | 1050 Brussel | + 32 (0)2 648 44 49 15

VIII. Projecten van het Digitaal Museum Tentoonstellingswebsite In nauwe samenwerking met de Communicatiedienst van de KMSKB heeft het Digitaal Museum zich de afgelopen maanden toegelegd op de productie van een mini-site die volledig gewijd is aan de overzichtstentoonstelling Constantin Meunier. Intern gerealiseerd, met de steun van het bedrijf Typi Design (Brussel), laat www.expo-meunier.be een nauwkeurige en visuele benadering van de tentoonstelling toe. Het webplatform bevat alle informatie die het publiek voor een bezoek nodig heeft en stelt het evenement voor in al zijn facetten. Het Digitaal Museum promoot het gebruik van video’s binnen de KMSKB om projecten van de instelling voor te stellen (onderzoeksresultaten, ontmoetingen met experts, enz.). De keuze voor de jonge videast Jose Huedo om video’s gelinkt aan de Meuniertentoonstelling te verwezenlijken alsook de lancering door het Digitaal Museum team van de website Mediapat (www.mediapat.be) in 2013, vormen de eerste stappen in deze richting.

Een steeds grotere toegang tot de collecties De fotografische dienst van de KMSKB heeft in 2014 meer dan 100 foto’s gecreëerd ter illustratie van het oeuvre van C. Meunier. Gerealiseerd in een zeer hoge resolutie, zijn deze beelden voor specialisten belangrijk als documentatie- en wetenschappelijk onderzoeksmateriaal. Miljoenen pixels (200 miljoen ixels, 300 DPI, A2 formaat voor elk bestand) laten de observatie van de kleinste details toe. Naast de hoge precisiegraad van de bestanden, zijn ze ook trouw aan het origineel op het vlak van de kleuren. Ze werden stuk voor stuk chromatisch goedgekeurd door Dr. Francisca Vandepitte, conservator moderne beeldhouwkunst en het Museum Constantin Meuniermuseum. Een tijdrovend en rigoureus werk. De beelden zijn te ontdekken in de tentoonstellingscatalogus en op de museumwebsite (www.fine-arts-museum.be). 16

De KMSKB hebben ongeveer 850 werken van C. Meunier in hun collectie. Al 10 jaar lang houdt het Digitaal Museum (Fotografische Dienst) zich bezig met de digitalisering van de collecties in hoge resolutie alsook met de dagelijkse informatisering ervan. De ontwikkeling van de online catalogus en de groei van het aanbod aan fotomateriaal kunnen bekeken worden onder de sectie Collectie van de museumwebsite.

3D-digitalisering Dankzij een specifiek programma van het Federaal Wetenschapsbeleid (Belspo), ondergingen twee beeldhouwwerken van Meunier een 3D-digitalisering www.expo-meunier.be/nl/permanente-collectie . Het betreft de ‘Volksvrouw’ (inv. 10000 / 28) en de ‘Puddelaar’ (inv. 3066). Deze digitalisering maakt deel uit van de voorbereidingsfase van het programma voor digitalisatie van het wetenschappelijk en cultureel patrimonium van de FWI’s en het Koninklijk Belgisch Filmarchief, DIGIT-02. Het is een eerste stap in de studie van de toepasbaarheid van deze technieken in de context van federale verzamelingen.

Een app voor smartphones De applicatie Podcatcher Guide ID, die gratis te downloaden is via Apple Store en Google Play, laat toe het bezoek aan de tentoonstelling voor te bereiden via 30 becommentarieerde kunstwerken. De app begeleidt de bezoeker eveneens doorheen de zalen en biedt de mogelijkheid om de werken opnieuw te bekijken na het bezoek. De informatie staat zowel auditief als tekstueel ter beschikking (wat de inhoud toegankelijk maakt voor slechthorenden).

17

IX. Editie Een rijk geïllustreerde catalogus “Constantin Meunier 1831-1905” wordt voor de gelegenheid uitgegeven (Lannoo, 2014). Auteurs: Michel Draguet, Francisca Vandepitte, Dominique Marechal, Jean-Philippe Huys, Sura Levine, Paul Aron, Denis Laoureux, Peter Carpreau en Micheline JéromeSchotsmans.

X. Selectie beeldmateriaal

Constantin Meunier, Heilige Stefanus, 1867, olieverf op doek, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen, inv. 1353 © Lukas – Art in Flanders vzw / foto: Hugo Maertens

18

Constantin Meunier, De Judaskus, 1869, olieverf op doek, Koninklijke Verzameling, Brussel, inv. 0441 TA © IRPA-KIK, Brussel

Constantin Meunier, De begrafenis van de trappist, 1873, olieverf op doek, Broelmuseum Kortrijk, inv. MSK/191 © Broelmuseum Kortrijk / foto: Fotorama Wevelgem 19

Constantin Meunier, De Boerenkrijg 1798-1799 (de samenkomst), ca. 1875, olieverf op doek, KMSKB, Brussel, inv. 11542 © KMSKB / foto: J. Geleyns / Ro scan

Constantin Meunier, De arenleesters - platteland van Heist, ca. 1880, olieverf op doek, KMSKB, Brussel, inv. 10000 / 221 © KMSKB / foto: J. Geleyns - Ro scan

20

Constantin Meunier, De gieterij te Seraing, 1880, olieverf op doek, Museum voor Schone Kunsten van de stad Luik, inv. AW 319 © Stad Luik - BAL

Constantin Meunier, Mijnwerkster, s.d., aquarel op papier, KMSKB, Brussel, inv. 10000/244 © KMSKB / foto: J. Geleyns / Ro scan

21

Constantin Meunier, Tabaksmanufactuur te Sevilla, 1883, olieverf op doek, KMSKB, Brussel, inv. 3227 © KMSKB / foto: Grafisch Buro Lefevre, Heule

Constantin Meunier, Sigarenmaaksters aan het werk (Sevilla), 1882-83, houtskool op papier, KMSKB, Brussel, Inv 10000/507 © KMSKB / foto : Grafisch Buro Lefevre, Heule 22

Constantin Meunier, De Walkure, ca. 1886, houtskool, pastel en zwart krijt op papier, private verzameling © Vincent Everarts Photographie, Brussel

Constantin Meunier, Puddelaar, 1884 / 1887-88, brons, KMSKB, Brussel, inv. 3066 © KMSKB / foto: J. Geleyns / Ro scan 23

Constantin Meunier, Het grauwvuur - een vrouw ontdekt haar zoon onder de doden, 1889, bronze, KMSKB, Brussel, inv. 3200 © KMSKB / foto: J. Geleyns / Ro scan

Constantin Meunier, Het Zwarte Land, ca. 1893, olieverf op doek, Musée d’Orsay, Parijs, inv. RF 1986-81 © RMN-Grand Palais (Musée d’Orsay) / foto: René-Gabriel Ojéda 24

Constantin Meunier, De buildrager, 1893, brons, KMSKB, Brussel, inv. 10000 / 17 © KMSKB / foto: Grafisch Buro Lefevre, Heule

Constantin Meunier, Triptiek van de mijn, ca. 1900, middenluik: De calvarie, olieverf op doek, KMSKB, Brussel, inv. 10000/176 (2) © KMSKB / foto : J. Geleyns / Ro scan

25

Constantin Meunier in zijn atelier, ca. 1900, archieffoto, KMSKB, Brussel, Inv. AACB 89941 © KMSKB / foto : J. Geleyns / Ro scan

XI. Citaten “Wat mij niet onverschillig laat, is het feit dat een man die mijn meerdere is, Meunier, […] alle dingen heeft geschilderd waarvan ik gedroomd heb dat ik ze zou maken.” Vincent van Gogh, 1889 “De beeldhouwer en de schilder van het democratisch leed, meer nog dan van het menselijk leed, en zeker meer dan de schilder van het geïdealiseerde leed.” Emile Verhaeren, 1893 “Al haar wanhoop spat uiteen in een innerlijke, scherpe storm die zonder grimas sterft op de lange starre lijnen van haar gezicht.” Camille Lemonnier, 1896 “Men onderscheidt de slaaf in al zijn mijnwerkers en puddelaars. Maar deze slaven geeft hij de schoonheid van de gladiatoren.” Eugène Demolder, 1901 26

“Een zang van kracht, en daarbij dat bijzondere moderne van den werker die de machine meester is… zelfzeker met scherpe gevatheid.” Auguste Vermeylen, 1903 “Constantin Meunier is een bewonderenswaardig man. Hij heeft de grootsheid van Millet. Hij is één van de grootste kunstenaars van onze eeuw.” Auguste Rodin, 1905 “Rodin en Meunier, de ene in de wereld van de passies, de andere in die van het werk, zijn de enige die erin geslaagd zijn om deze sublieme bewegingen vast te leggen.” Maurice Maeterlinck, 1905 “De man van Meunier jammert niet, samen met die van Schopenhauer en hij verwenst niet, samen met die van Nietzsche. Geen enkel woord onteert de grootheid van zijn leed. Hij is ernstig en duister, degene die zich niets herinnert en die niet meer hoopt.” Hubert Krains, 1905 “Hij laat zijn maaiers en zijn zaaiers los. Ze snoeien oude vooroordelen, werpen de kiemen uit van rechtvaardig licht. Hij steekt er zijn hand voor in het brons.” Mark Meekers, 2005

XII. Praktische informatie Vernissage Vrijdag 19.09.2014 | 18u30 Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel Bevestiging: [email protected]

www.expo-meunier.be Meer info + videomateriaal omtrent Expo Meunier

Openingsuren Van 20.09.2014 tot 11.01. 2015 Dinsdag > zondag | 10:00 > 17:00 Vanaf 1 december : dinsdag > vrijdag | 10:00 > 17:00 & zaterdag > zondag | 11:00 > 18:00 Gesloten op maandag, 1 en 11 november, 25 december, 1 en 8 januari Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel 27

Tarieven € 14,50 (WE: € 17,50) volwassene € 12,50 (WE: € 15,50) senior € 7,5 (WE: € 8,50) jongere, mindervalide en begeleider, leerkracht € 0 Vriend van de KMSKB, lid ICOM, kind vergezeld van een volwassene “Family deals” € 14,50 (WE: € 17,50) voor 1 volwassene + 1 of 2 kinderen (gratis) € 29 (WE: € 35) voor 2 volwassenen + 1 of 2 kinderen (gratis) Om zich te kunnen inleven in de context van de tweede helft van de 19de eeuw – periode van Meunier – kan de bezoeker, naast de retrospectieve, ook genieten van een gratis toegang tot het Fin-de-Siècle Museum. Tevens is het Musée Meunier Museum (Abdijstraat 59 te Elsene) gratis toegankelijk en uitzonderlijk open van dinsdag tot zondag tijdens de tentoonstelling. De audio-gids en app’ zijn ook inbegrepen in de toegangsprijs.

Adres Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België Musée Fin-de-Siècle Museum (-4) Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel Musée Meunier Museum Abdijstraat 59 | 1050 Brussel

Aankoop tickets - onlineticketing.fine-arts-museum.be - ticketbalie Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel | tot 16:30 - groepen (reservatie verplicht): T +32 (0)2 508 33 33

Geleide bezoeken Inlichtingen en reservaties: www.extra-edu.be +32 (0)2 508 33 33 | [email protected]

Catalogus (NL/FR) Lannoo, sept. 2014 Hardcover, 320p. Verkrijgbaar in de Museumshop en boekhandels (39€)

Commissaris Dr. Francisca Vandepitte Conservator moderne beeldhouwkunst & Constantin Meuniermuseum

28

XIII. Contactpersonen Pers Samir Al-Haddad T + 32 2 508 34 08 M + 32 472 50 00 14 Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel [email protected]

Communicatie Isabelle Bastaits Hoofd Externe Communicatie& Relaties T + 32 2 508 34 09 M + 32 479 24 99 04 Regentschapsstraat 3 | 1000 Brussel [email protected]

29

XIV. Sponsors & Partners

30