PDS
l
D
nverenigin
o m
k
g
l b a r e k e
ge
r o
a
Be
an
r m
S y n d
P
r
i
Het Prikkelbare Darm Syndroom
2
Wat is PDS? Voor sommige darmklachten die langdurig aanhouden of steeds terugkomen, is geen lichamelijke oorzaak te vinden. Men spreekt dan van het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS). In het Engels: Irritable Bowel Syndrome (IBS). Het wordt ook wel spastische dikke darm of spastisch colon genoemd. PDS komt in Nederland bij minimaal 8% van de bevolking voor en is daarmee de meest voorkomende chronische darmstoornis. 75% van de patiënten is van het vrouwelijk geslacht, 25% man. Na het 55ste levensjaar is deze verhouding 50/50%. PDS kan veel of weinig klachten geven, maar is niet levensbedreigend.
Wat zijn de klachten? De klachten van PDS verschillen van persoon tot persoon, en zelfs per persoon kunnen de klachten nog weer van dag tot dag verschillen. Soms hebben mensen maanden achtereen klachten, gevolgd door klachtenvrije perioden. En vervolgens treden de klachten weer op. De meest kenmerkende verschijnselen van PDS zijn zeurende, krampende of stekende pijn in de buik. Pijn kan op allerlei plekken in de buik worden gevoeld en vermindert vaak na de stoelgang of na het laten van winden en soms ook na de maaltijd. PDS zonder pijn komt bijna niet voor. De pijn kan zeer hevig zijn, zodat normale bezigheden moeten worden onderbroken of volledig worden stopgezet. Opvallend is dat er mensen zijn die vooral ‘s nachts nogal eens last hebben van pijn, al dan niet gepaard gaande met aandrang. PDS gaat gepaard met een afwijkend ontlastingpatroon. Sommige mensen hebben last van verstopping, anderen hebben vooral last van diarree, weer anderen hebben last van een plotselinge niet houdbare aandrang, met of zonder diarree. En weer anderen hebben een ontlastingpatroon, waarbij verstopping en diarree elkaar afwisselen, gedurende de dag of in perioden. Ook kan slijm bij de ontlasting zitten. Symptomen van diarree en obstipatie zijn gelijkelijk verdeeld bij de vrouwen. De mannelijke patiënten hebben meestal de diarreeverschijnselen van PDS. Vaak hebben mensen met PDS een opgeblazen gevoel en/of een opgezette buik.
Andere klachten Naast pijn in de buik en een afwijkend ontlastingspatroon hebben mensen met PDS vaak ook andere klachten. Veel voorkomende klachten van het maag-darmkanaal zijn zuurbranden, slikklachten, misselijkheid, boeren, een brok in de keel en een opgeblazen gevoel. Klachten buiten het maag-darmkanaal zijn moeheid, problemen met urinelozing, hoofdpijn, onregelmatige menstruatie, pijn bij of na de seksuele gemeenschap, hartritmestoornissen. Er zijn nogal wat mensen met PDS die ook kampen met spierpijn en/of gewrichtsklachten. 3
Wat is er aan de hand? Abnormale darmbewegingspatronen Dat de dikke darm van patiënten met PDS abnormale bewegingspatronen (motoriek) kan vertonen is al langer bekend. Bij PDS-patiënten met overwegend diarree zijn de knedende samentrekkingen (segmentale contracties) van de dikke darm verminderd en de grote voortstuwende samentrekkingen (massacontracties) toegenomen. Bij PDS-patiënten met overwegend obstipatie is het omgekeerde het geval. Een probleem is dat deze afwijkingen slechts bij ongeveer 40% van de PDS-patiënten duidelijk aanwezig zijn. Ook andere delen van het maag-darmkanaal dan de dikke darm kunnen bij patiënten met PDS een afwijkende motoriek vertonen. Ook hiervoor geldt echter dat deze afwijkingen niet bij alle patiënten aanwezig zijn. Deze bevindingen maken duidelijk dat PDS een heterogene aandoening is, dat wil zeggen dat niet alle klachten met PDS dezelfde oorzaken hebben. Verhoogde gevoeligheid voor darmpijn In de afgelopen jaren is in toenemende mate duidelijk geworden dat, naast een abnormale darmmotoriek, ook een verhoogde gevoeligheid voor darmpijn een belangrijke factor bij het tot stand komen van PDS-klachten kan zijn. Dit is onder andere gebleken uit onderzoeken waarin gebruik gemaakt werd van een ballon die in de darm wordt gebracht. Wanneer een dergelijke ballon met lucht gevuld wordt, ontstaat ook bij volkomen gezonde personen op den duur pijn. Bij patiënten met PDS wordt de pijn echter eerder opgewekt (bij geringere vulling van de ballon) dan bij gezonde personen. De verhoogde gevoeligheid geldt niet alleen voor de endeldarm en de dikke darm. Ook de dunne darm, de maag en zelfs de slokdarm van patiënten met PDS is gemiddeld gevoeliger dan normaal. Men zou hieruit kunnen concluderen dat patiënten met PDS kleinzeriger zijn dan mensen zonder het syndroom. Dit is echter onjuist. Men heeft bij PDS-patiënten ook de pijndrempel in andere lichaamsdelen bepaald en gevonden dat deze niet lager ligt dan normaal. De afwijking bij PDS is dus een specifieke toename van de gevoeligheid voor (pijn)prikkels vanuit het maag-darmkanaal. Ook voor deze afwijking geldt dat zij niet bij alle patiënten met PDS aanwezig is, maar bij ongeveer 50% van hen. De verhoogde gevoeligheid voor darmpijn kan gecombineerd voorkomen met een abnormale motoriek van het maag-darmkanaal. De conclusie is dus dat pijn bij patiënten met PDS kan ontstaan door: 1. afwijkende motoriek bij normale pijngevoeligheid, 2. verhoogde pijngevoeligheid bij normale motoriek, 3. afwijkende motoriek bij verhoogde pijngevoeligheid en 4. nog onbekende oorzaken. 4
Hoe ontstaat PDS? Hoe het Prikkelbare Darm Syndroom ontstaat, is niet duidelijk. De klachten berusten op een stoornis in de functie van het darmkanaal met betrekking tot de bewegingen van de darm. Ook mensen die geen PDS hebben kunnen tijdelijk dezelfde klachten hebben. Bij PDS zijn de verschijnselen echter chronisch. Men kan vele jaren last hebben, soms in meerdere, soms in mindere mate. Hersen-darm-interactie De laatste 15 jaar heeft het onderzoek naar de communicatie tussen darm en hersenen een grote vlucht genomen. Op verschillende plaatsen ter wereld is veel onderzoek verricht naar de wijze waarop informatie vanuit de darm naar de hersenen wordt overgebracht en omgekeerd, naar de wijze waarlangs de hersenen de functie van de darm kunnen sturen. In de wand van het maag-darmkanaal bevinden zich zeer veel zenuwcellen; naar schatting zijn dit er meer dan in het gehele ruggenmerg. Deze zenuwcellen bevinden zich vooral tussen de spierlagen van de darm. De zenuwcellen zijn door middel van uitlopers met elkaar verbonden en vormen zo een dicht netwerk. Uitlopertjes van deze zenuwcellen reiken tot vlak onder het oppervlak van het slijmvlies. Wanneer de darmwand wordt geprikkeld, bijvoorbeeld door een heftige samentrekking of door de passage van een hoeveelheid voedsel of ontlasting, wordt dit door de zenuwcellen geregistreerd. De zenuwnetwerken in de darmwand zelf kunnen op grond van dergelijke prikkels ’besluiten’ de samentrekkingen van de darm intensiever of juist minder intensief te maken. Als de prikkels een zekere mate van heftigheid te boven gaan, wordt de informatie ook doorgegeven, via het ruggenmerg naar het centrale zenuwstelsel (de hersenen). Door afbeeldingen (MRI-scans) van de hersenen te maken terwijl prikkels aan de darm worden toegediend (bijvoorbeeld door opblazen van een ballon in de darm), heeft men de hersencentra waar de pijn bewust wordt kunnen lokaliseren. Uit dit soort onderzoek is gebleken dat bij PDS-patiënten dezelfde hersencentra worden geactiveerd als bij gezonde proefpersonen, maar dat de intensiteit van de activering bij PDS-patiënten groter is. De rol van serotonine-receptoren Serotonine, ook wel 5-hydroxytryptamine (5-HT) genoemd, is een zogeheten transmitter (boodschapperstof). Dit wil zeggen dat deze stof in het lichaam wordt gebruikt om boodschappen van de ene naar de andere cel over te brengen. De cel die de boodschap uitzendt, scheidt de transmitter uit. De transmitter ‘zwemt’ door het weefsel naar de ontvangende cel. De ontvangende cel bevat receptoren (ontvangstantennes) voor de transmitter, waarop de transmitter als een sleutel in een slot past. Door de ontvangst van de boodschap wordt de ontvangende cel geprikkeld om op zijn beurt een signaal uit te zenden of een andere activiteit te ontplooien. Vooral zenuwcellen maken gebruik van transmitters. Serotonine is slechts één van de vele transmitters die in het lichaam gebruikt worden. De laatste jaren is echter duidelijk geworden dat serotonine een zeer belangrijke rol speelt bij de overdracht van informatie uit het maagdarmkanaal naar de hersenen. Van alle serotoninereceptoren in het menselijk lichaam bevindt zich 95% in het maag-darmkanaal. De overige 5% wordt in de hersenen gevonden. Er zijn tenminste 4 verschillende serotonine-receptoren, die 5-HT1-, 5-HT2-, 5-HT3- en 5-HT4receptoren genoemd worden. De precieze functies van deze verschillende typen zijn nog niet volledig bekend.
5
Darminfecties Ook darminfecties en darmontstekingen kunnen een belangrijke rol spelen. Uit onderzoek is gebleken dat 30% van de mensen die PDS hebben, dit syndroom gekregen hebben na een virus of een bacteriële infectie, die op zich door een behandeling met de juiste medicijnen verdwenen was. Ten gevolge van het gebruik van antibiotica kunnen afwijkingen in de darmflora ontstaan. De darminfecties kunnen een wijziging in de receptoren tot gevolg hebben (gehad). Maar waarom bij de een wel en bij de ander niet? Door de veelheid aan factoren is het niet eenvoudig te onderkennen waar de oorzaak ligt en daardoor is het ook moeilijk hiervoor een remedie te vinden. Er kan een immunologische afwijking in de darm zijn, een afwijking in het centrale zenuwstelsel, in de hersenen, in het ruggenmerg of in het autonome zenuwstelsel van de darmen. En daarbij kunnen stress en psychosociale factoren ook nog een rol spelen.
Wat kunnen we er aan doen? Er is nog geen afdoende behandeling gevonden voor PDS. Veel nadruk wordt gelegd op voeding en leefregels. De meest bekende zaken, die de klachten bij PDS kunnen verergeren zijn: • Voeding • Geneesmiddelen • Lichaamseigen stoffen die bij ontstekingen vrijkomen in het bloed • Hormonen • Seizoensinvloeden • Psychische factoren, stress, traumatische gebeurtenissen In de reguliere geneeskunde wordt veel gebruik gemaakt van medicijnen als: • Bulkvormende stoffen • Probiotica • Krampwerende middelen • Laxeermiddelen • Middelen tegen diarree • Pijnstillers • Kalmerende middelen • Antidepressiva Waarschuwing: Experimenteer niet langdurig zelf met middelen, maar raadpleeg een arts. Relaxatietherapie, cognitieve gedragstherapie en hypnose (hypnotherapie) gericht op darmmanagement lijken vooral resultaat te hebben bij mensen die niet goed met hun klachten om kunnen gaan. Praten met lotgenoten kan een grote bijdrage leveren in het accepteren van de PDS-klachten.
6
Bronnen Voor deze brochure is dankbaar gebruik gemaakt van de Patiëntenbrief van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), de brochure van de MLDS over het Prikkelbare Darm Syndroom, de website van de PDSB en de lezingen van prof. dr. L.M.A. Akkermans, prof. dr. A.J.P.M. Smout en prof. dr. A.A.M. Masclee, gehouden voor de MLDS en de PDSB op de PDSInfodagen.
Meer informatie? Voor meer informatie kunt u terecht bij de Prikkelbare Darm Syndroom Belangenvereniging (PDSB, www.pdsb.nl en PDS-Infolijn tel. 088-737 4636/088-PDS INFO en via Skype) en de Maag Lever Darm Stichting (MLDS, www.mlds.nl en tel. 0900-2025625). Zie voor openingstijden de websites. Voor lotgenotencontact verwijzen we u naar de PDS-Infolijn en de vele bijeenkomsten die de PDSB organiseert.
Brochures van de PDS Belangenvereniging • PDS Belangenvereniging • Het Prikkelbare Darm Syndroom • De diagnose PDS • Mogelijke onderzoeken bij PDS • Behandeling bij PDS • Dieet- en leefadviezen Prikkelbare Darm Syndroom • Maagproblemen (in verband met PDS) • PDS in relatie tot anderen • Aandachtspunten bij een (her)keuring • Prikkelbare Darm Syndroom (PDS), Informatie voor de bedrijfs-/keuringsarts en/of arbeidsdeskundige én voor de werkgever
Disclaimer De inhoud van deze brochure is van algemene aard. U bepaalt zelf de waarde ervan voor uw eigen situatie, en u blijft zelf verantwoordelijk voor de acties die u neemt of laat aangaande uw gezondheid. We raden overigens vrijblijvend aan om een huisarts in te schakelen als u informatie en advies wilt hebben aangaande uw specifieke situatie. De PDSB aanvaardt geen aansprakelijkheid voor enige schade die zou kunnen voortkomen uit het gebruik van informatie, verwijzigingen of richtlijnen in deze brochure. Aan deze publicatie kunnen geen rechten ontleend worden.
7
PDSB 10-2009
PDS Belangenvereniging Postbus 2597 8901 AB Leeuwarden www.pdsb.nl
[email protected]
