Patron Koeien Koeien is een coproductie van opera misha

Koeien opera misha

INHOUD CONTENT CREDITS 02 KOEIEN, OPERA MISHA 04 DE ONTREGELAAR ONTREGELD Over Misha Mengelberg THE DISORDERER DISORDERED On Misha Mengelberg 10 KOEIEN MET VOCHTIGE OGEN Cherry Duyns en Guus Janssen over het ontstaan van Koeien, opera misha COWS WITH DEWY EYES Cherry Duyns and Guus Janssen on the origins of Koeien, opera misha 13 LIBRETTO 19 LIBRETTO 28 OVER DE MAKERS 38 ABOUT THE MAKERS 40 HOLLAND FESTIVAL 2015 43 WORD VRIEND BECOME A FRIEND 46

INFO DI 9.6, WO 10.6 TUE 9.6, WED 10.6 aanvang starting time 20:00 8 pm locatie venue Stadsschouwburg Amsterdam, Rabozaal duur running time 75 minuten, geen pauze 75 minutes, no interval taal language Nederlands Dutch inleiding introduction door by Koen Schouten 19:15 7:15 pm meet the artist met with Cherry Duyns en Guus Janssen moderator Koen Schouten wo 10.6, na de voorstelling Wed 10.6, after the performance

COLOFON COLOPHON 48

1

CREDITS muziek, tekst music, text Misha Mengelberg regie, toneelbeeld direction, set design Cherry Duyns samenstelling libretto compilaton libretto Cherry Duyns samenstelling compositie compilaton music Guus Janssen bewegingsadviezen advice in movements Beppie Blankert kap en grime hair and makeup Nienke Algra Marissa Coster Roza Leyting Ruby Volger Mathilde Wiessing kostuums costumes Carin Eilers grafiek graphics Han Bennink projectie projection Willem van den Berg

acteurs actors Pierre Bokma, misha-figuur misha-figure Olga Zuiderhoek, solo koe solo cow Beppe Costa, ijscoman ice-cream man zangers vocals Katrien Baerts, sopraan soprano (Almide) Fanny Alofs, mezzosopraan mezzo soprano (boerin the farmer’s wife) Mattijs van de Woerd, bariton baritone (boer farmer) koeienkoor chorus of cows Christina Schönbach, sopraan soprano Ginette Puylaert, sopraan soprano Veronique van der Meijden, mezzosopraan mezzo soprano Enikö Gösi, mezzosopraan mezzo soprano Georgi Sztojanov, tenor tenore Jorne van Bergeijk, bariton baritone musici musicians ICP Orkest: Ab Baars, klarinet/sax clarinet/sax Tobias Delius, klarinet/sax clarinet/sax Michael Moore, klarinet/sax clarinet/sax Thomas Heberer, trompet trumpet Wolter Wierbos, trombone Mary Oliver, viool/altviool violin/viola Tristan Honsinger, cello Ernst Glerum, bas bass Guus Janssen, piano Han Bennink, drums

licht light Casper Leemhuis geluid sound Clare Gallagher

2

productieteam production team Susanna von Canon, Rosita Wouda, zakelijke leiding en productieleiding general management and production management Vera de Vries, regieassistent assistant to the director Phyllis Ferwerda, repetitor Roel Evenhuis, technische coördinatie technical coordination Henk Wilting, videotechniek video techniques Erik Borgman, boventiteling surtitles coproductie coproduction Stichting Enveloppe, Holland Festival in samenwerking met in cooperation with Bimhuis, Koninklijk Conservatorium Den Haag met speciale dank aan with special thanks to Erik van den Berg Babette Greiner Monica Damen en Henk van der Meulen (Koninklijk Conservatorium Den Haag) Nicolien Luttels (Orkater) Huub van Riel (Bimhuis) Petra Josso-Loureiro (Make-up Art College Zuid) Jonne Verburg met steun van with support by Fonds Podiumkunsten, Amsterdams Fonds voor de Kunst, Prins Bernhard Cultuurfonds, Fonds 21, Lira wereldpremière world premiere Amsterdam, 9 juni 2015

3

KOEIEN OPERA MISHA

KOEIEN OPERA MISHA

door Joep Stapel

by Joep Stapel

Koeien is geen alledaagse opera, al is het onderwerp op het eerste gezicht weinig spraakmakend: koeien in de wei, een boerenechtpaar. Uit de koker van beroepsontregelaar Misha Mengelberg krijgt zo’n oer-Hollandse setting onherroepelijk een surrealistische toets. Maar écht onalledaags is de ontstaansgeschiedenis van het werk: het scheelde namelijk niks of Koeien was er helemaal niet geweest. Op verzoek van ICP-manager Susanna von Canon hebben schrijver en regisseur Cherry Duyns en componist Guus Janssen een uniek, slechts halfgeschreven hoofdstuk van de Nederlandse muziekgeschiedenis voor de vergetelheid behoed.

Koeien (Cows) is no ordinary opera, even if the subject does not seem too sensational at first sight: cows in the pasture, a farmer and his wife. Coming from professional trickster Misha Mengelberg, an extremely Dutch setting like this irrevocably strikes a surrealistic note. But what is really unusual is how this work came about, for there was a good chance that Koeien would never have seen the light of day. At the request of ICP manager Susanna von Canon, writer and director Cherry Duyns and composer Guus Janssen rescued a unique, only half-written chapter of Dutch music history from oblivion.

In het BIM Bulletin van juni 2003 is een interview met Misha Mengelberg opgenomen, waarin reeds sprake is van ‘de grote opera De koeien’ die sinds enige tijd op stapel staat, en waarin een hoofdrol is weggelegd voor zes koeien. ‘Probleem bij dit werkstuk is dat het nog niet goed mogelijk is om koeien over het toneel te laten lopen.’ Guus Janssen herinnert zich zelfs dat Mengelberg begin jaren 90 al rondliep met het idee.

In an interview published in the BIM Bulletin of June 2003, Misha Mengelberg mentions a ‘big opera, De koeien’ that has been in the pipeline for some time and reserves a leading role for six cows. ‘The problem with this piece is that it’s not really feasible yet to have cows walking around on stage.’ Guus Janssen even remembers that Mengelberg was talking about the idea as far back as the early 90s.

Mengelberg, die eerder deze maand tachtig werd, lijdt aan dementie en componeert inmiddels niet meer. Of hij het werk uitsluitend uit praktische overwegingen nooit voltooide zal wel altijd een raadsel blijven. Feit is dat uit Mengelbergs teksten en muziek, dankzij de inspanningen van Duyns, Janssen en het ICP Orkest,

Mengelberg, who turned 80 earlier this month, suffers from dementia and no longer composes. Whether or not he never completed the work only because of practical considerations will always remain a mystery. Fact is that Mengelberg’s libretto and music, thanks to the efforts of Duyns, Janssen

4

een nieuw genre in het leven is geroepen: de opera misha. Het oorspronkelijke idee was een drieluik te maken van de stukken Behang, De voordracht en De koeien. Uiteindelijk is besloten om De koeien met enkele delen uit De voordracht tot een geheel van ongeveer 75 minuten te smeden. Koeien is dus in zekere zin een nieuw werk, vandaar dat men het lidwoord heeft weggelaten. Het onaffe libretto van De koeien laat zich het beste lezen als een groot gedicht. Ook als schrijver is Mengelberg zeer oorspronkelijk, al vertoont zijn werk onmiskenbaar sporen van Dada en Fluxus. Koeien geeft toegang tot Mengelbergs wereld, waarin dieren altijd een grote rol spelen: verwikkelingen op het platteland met weidekoeien, luchtkoeien, een waterkalf, een bijenkorf aan de hemel, een boer en een klagende boerin. En de betoverende Almide, voor wie de boer dreigt te zwichten. Cherry Duyns heeft de veelheid aan ideeën en flarden uit het koeienlibretto samengebald tot een komisch én melancholiek verhaal. Grasduinend door het rijke muzikale oeuvre van Mengelberg heeft Guus Janssen vervolgens de noten gevonden om die tekst te dragen. Zo is Koeien een unieke collage uit de nalatenschap van een kunstenaar geworden: de grote opera die Misha Mengelberg nooit heeft geschreven. Koeien begint met de ‘misha-figuur’, zoals Cherry Duyns hem heeft bedacht: de door Pierre Bokma vertolkte, hoogst eigenzinnige gids door het merkwaardige landschap van de voorstelling. Met zicht op de bühne, waar zijn oude kornuiten van het ICP Orkest spelen, peinst hij voor zich uit, geeft hij commentaar en sticht

and the ICP Orchestra, have given birth to a new genre: the ‘opera misha’. The original idea was to make a triptych out of the works Behang, De voordracht and De koeien. In the end, they decided to combine De koeien with some elements of De voordracht and forge it into an approximately 75 minute whole. To a certain extent, Koeien is therefore a new work, which is why the article ‘De’ has been dropped from the title. The unfinished libretto of De koeien is best seen as a long poem. Mengelberg is also very original as a writer, although his work does show unmistakable traces of Dada and Fluxus. Koeien gives us an entrance into Mengelberg’s world, in which animals always play a big role: intrigues in the countryside with meadow cows, air cows, a water calf, a beehive in the sky, a farmer and his complaining wife. And the alluring Almide, who sorely tempts the farmer. Cherry Duyns took the wealth of ideas and snippets in the original cow libretto and fashioned them into a comical and melancholy narrative. Browsing about in Mengelberg’s rich oeuvre, Guus Janssen then found the musical notes to accompany those words. As a result, Koeien is a unique collage of the legacy of an artist: the big opera that Misha Mengelberg never wrote. Koeien begins with a ‘Misha figure’ conceived by Cherry Duyns: an extremely quirky guide (played by Pierre Bokma) through the odd landscape of the performance. With a view of the stage, where his old ICP chums are playing, he comments on the proceedings and – completely in the spirit of Mengelberg – above all sows a lot of confusion. The Misha figure’s

5

6

© HAN BENNINK

hij – geheel in de geest van Mengelberg – vooral veel verwarring. De tekst van Bokma is geheel samengesteld uit interviewfragmenten en andere uitspraken van Misha Mengelberg. Daarna worden de koeien door de boer en de boerin de wei in gedreven, waar ze het aan de stok krijgen met de bijen, die hen komen steken – ‘luchtkoeien’, in de poldermythologie van Misha Mengelberg. Deze scène keert aan het einde terug, waardoor er een soort raamvertelling ontstaat. Het middendeel van de voorstelling focust op de verwikkelingen rond de menselijke personages. De boer wordt geconfronteerd met de verschijning van de bijenkoningin, die ook een persoon blijkt te zijn: de wonderschone dame Almide (sopraan Katrien Baerts), in wie hij een mogelijke uitweg uit zijn bestaan ziet. De boerin krijgt speciale aandacht van de ijscoman, gespeeld door acteur Beppe Costa, die bij haar een slag meent te kunnen slaan; daartoe zingt hij onder meer een lied voor haar, waarbij hij zichzelf begeleidt op de mandoline. De muzikale uitvoering is in handen van Mengelbergs eigen Instant Composers Pool (ICP), opgericht in 1967, met componist Guus Janssen achter de piano. De musici zitten pontificaal voor op het podium – bij Misha gaat het immers om de muziek, aldus Duyns. Achter hen is een talud dat gedomineerd wordt door Almide, koningin der luchtkoeien en de sirene voor wie de boer in katzwijm valt. Hij is de enige die ooit bij haar in de buurt komt, wanneer hij haar tijdens een amour-scène toezingt op de toepasselijke tango Zo zacht als boter. Op het achterdoek wordt een speciaal door Han Bennink ontworpen spiraal geprojecteerd, die enerzijds doet denken aan een bijenkorf, maar die men

entire narrative is composed of excerpts from interviews and other remarks by Mengelberg. Then the farmer and his wife drive the cows into the meadow, where they get on the wrong side of the bees– ‘air cows’ in Misha Mengelberg’s polder mythology – who proceed to sting them. This scene comes back again at the end, creating a kind of frame story. The middle part of the performance focuses on intrigues between the human characters. The farmer is confronted with the apparition of the queen bee, who also turns out to be a person: the wondrously beautiful Almide (soprano Katrien Baerts), whom he sees as a possible way out of his situation. The farmer’s wife gets special attention from the ice-cream man (played by actor Beppe Costa), who takes a shot at winning her over, among other things by singing a song for her while accompanying himself on the mandolin. The musical performance is in the hands of Mengelberg’s own Instant Composers Pool (ICP), founded in 1967, with composer Guus Janssen at the piano. The musicians ceremoniously sit at the front of the stage – after all, music is the whole point with Misha, according to Duyns. Behind them is an incline dominated by Almide, the queen of the air cows and the siren who makes the farmer swoon. He is the only one who ever comes close to her, when he sings the befitting tango Zo zacht als boter (As soft as butter) to her during a love scene. Projected on the backdrop is a design made by Han Bennink, a spiral that is reminiscent of a beehive but can also be interpreted in other ways – as a Misha Mengelberg concoction, for instance. 8

ook anders kan interpreteren – bijvoorbeeld als een hersenspinsel van Misha Mengelberg. De koeien uit de titel vormen een koor dat voortdurend op het podium aanwezig is. Zoals dat gaat met koeien bewegen zij zich langzaam over de bühne, in een choreografie van Beppie Blankert, als een kleine kudde in de wei.

The cows in the title form a chorus that is continually on stage. As cows do, they slowly move across the stage, in a choreography by Beppie Blankert, like a small herd in a meadow.

9

THE DISORDERER DISORDERED On Misha Mengelberg

© TON MIJSS

by Joep Stapel

DE ONTREGELAAR ONTREGELD Over Misha Mengelberg door Joep Stapel Muziek zit in de familie, zou je met gevoel voor understatement kunnen zeggen over pianist en componist Misha Mengelberg. Hij is een zoon van dirigent Karel Mengelberg en een achterneef van Willem Mengelberg, die een halve eeuw op de bok van het Concertgebouworkest stond. Maar Misha is vooral zichzelf: een uitzonderlijke spotvogel in de muziekwereld, thuis in het grensgebied tussen compositie en improvisatie; een filosofisch denker over muziek die ernst paart aan absurdisme – als conservatoriumdocent verdedigde hij de strenge

‘Music is in the family’ you could say about pianist and composer Misha Mengelberg with a feeling for understatement. He is the son of conductor Karel Mengelberg and the great-nephew of Willem Mengelberg, who stood for half a century on the dais of the Concertgebouw orchestra. But Misha is above all himself, an exceptional jokester in the music world, at home in the borderland between composition and improvisation, a philosophical thinker about music who couples earnestness with absurdity: as a conservatory teacher, he defended the strict principles of counterpoint while maintaining a lax attitude about academic discipline in his ‘noisy’ class. Mengelberg was born in 1935 in Kiev, but grew up in the Netherlands and studied at the Royal Conservatoire in The Hague. In 1976, he and drummer Han Bennink founded the Instant Composers Pool, an ensemble considered to be one of the originators of European improvised music. In his work for ICP, his way of interweaving composition with improvised insubordination was inimitable. A year later, Mengelberg also stood at the cradle of the Studio for Electro-Instrumental Music (STEIM), a pioneering organization for research into electronic music. He was a member of the

10

principes van het contrapunt, terwijl hij in zijn ‘lawaaiklas’ de academische tucht relativeerde. Mengelberg werd in 1935 geboren in Kiev, maar groeide op in Nederland en studeerde aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. In 1967 richtte hij samen met drummer Han Bennink de Instant Composers Pool op, een ensemble dat geldt als een van de grondleggers van de Europese geïmproviseerde muziek. In zijn werk voor ICP wist hij op onnavolgbare wijze compositiemodellen te vervlechten met geïmproviseerde insubordinatie. Een jaar later stond Mengelberg ook aan de wieg van de Studio voor Elektro-Instrumentale Muziek (STEIM), een pionierende instelling voor onderzoek naar elektronische muziek. Hij maakte deel uit van de Notenkrakers, een groep musici die meer durf en vernieuwing in de programmering van de concertzalen eiste, en was een van de componisten van de gemeenschappelijke, anti-imperialistische opera Reconstructie (1969), op teksten van Hugo Claus en Harry Mulisch. Behalve als musicus oogstte Mengelberg ook lof voor zijn in een elegante en geestige stijl geschreven teksten. Hij werd onderscheiden met onder meer de Gaudeamusprijs (1961), de Wessel Ilcken Prijs (1966), de Bird Award (1989) en de Matthijs Vermeulenprijs (2001). Als jazzpianist waren Mengelbergs vroege idolen Herbie Nichols en vooral Thelonious Monk. Die laatste kon heel goed tijdens een concert van het podium wandelen omdat hij zin had in whisky. Dat sprak de jonge Mengelberg wel aan. ‘Misha had altijd een geheel eigen dynamiek, nogal ongedurig, net als Monk,’ vertelt pianist en componist Guus Jans-

Notenkrakers, a group of musicians who demanded more daring and innovation in concert hall programming, and part of the composers’ collective who wrote the anti-imperialistic opera Reconstructie (1969), with a libretto by Hugo Claus and Harry Mulisch. Besides winning acclaim as a musician, Mengelberg has also been lauded for his elegant and wittily written texts. His decorations include the Gaudeamus Award (1961), the Wessel Ilcken Prize (1966), the Bird Award (1989) and the Matthijs Vermeulen Prize (2001). As a jazz pianist, Mengelberg’s early idols were Herbie Nichols and especially Thelonious Monk. The latter was quite capable of walking off the stage during a concert because he felt like having a whiskey. That appealed to the young Mengelberg. ‘Misha always had a special dynamic of his own, rather impatient, just like Monk,’ says pianist and composer Guus Janssen. ‘He came on stage and went back off whenever he felt like it, messing around a bit, getting a drink. A solo could also consist of stirring a cup of coffee or setting off a firecracker under the grand piano. I remember concert in the Bimhuis where he was busy setting up his stool for a whole hour – he never played a note.’ That the person who continually disordered things has now become disordered himself is the harrowing fate of Misha Mengelberg. ‘The confusing part for the people around him,’ says writer and director Cherry Duyns, ‘is that Misha always exhibited this kind of behaviour, both onstage and off. His dementia came on gradually. For a long time it was unclear whether his actions were symptoms of an illness or simply craziness; it was a murky transitional period.’ 11

sen. ‘Hij kwam op en ging af wanneer hij wilde, beetje rommelen, drankje halen. Een solo kon ook bestaan uit het roeren van een kopje koffie of het afsteken van een rotje onder de vleugel. Ik herinner me een concert in het Bimhuis waarbij hij een uur lang bezig was met het instellen van zijn kruk – hij heeft geen noot gespeeld.’ Dat de persoonlijkheid die voortdurend alles ontregelde zélf ontregeld raakte, is het schrijnende lot van Misha Mengelberg. ‘Het verwarrende voor de mensen om hem heen,’ vertelt schrijver en regisseur Cherry Duyns, ‘is dat Misha altijd zulk gedrag heeft vertoond, zowel op het podium als daarnaast. Zijn dementie is daar geleidelijk bij gekomen. Heel lang was onduidelijk of zijn gedragingen onderdeel van een ziektebeeld waren of gewoon gekkigheid, dat is een schimmig overgangsgebied geweest.’

At the request of the ICP, Cherry Duyns filmed the orchestra during its last international tour with Mengelberg, which led to the film Misha enzovoort (Misha and so forth, 2013). The title comes from the – purposely disordering or confused – signature that Misha Mengelberg uses to autograph a book in the film. ‘When I thought was so wonderful to see when making the film was how those terrific musicians still clung to him,’ says Duyns. ‘They wanted to hold onto him, but he was slipping out of their hands.’ One of the last scenes shows Mengelberg in the London jazz club Vortex, where, unbeknownst to him, he is on a big international stage amongst his friends and colleagues for the last time. Carefully, he is led to the microphone, where with perfect timing he whistles a moving rendition of his song De sprong.

Op verzoek van ICP volgde Cherry Duyns het orkest tijdens de laatste internationale tournee met Mengelberg, wat leidde tot de film Misha enzovoort (2013); de titel is ontleend aan de – ontregelende of verwarde – woorden die Mengelberg in de film gebruikt om een boek te signeren. ‘Wat ik bij het maken van de film heel mooi vond om te zien was hoe die geweldige muzikanten nog altijd aan hem hangen,’ zegt Duyns. ‘Ze willen hem vasthouden, maar hij glijdt uit hun handen.’ Een van de laatste scènes toont Mengelberg in de Londense jazzclub Vortex, waar hij zonder het te weten voor het laatst tussen zijn vrienden en collega’s op een groot internationaal podium zit. Voorzichtig wordt hij naar de microfoon geleid, waar hij fluitend, met feilloze timing, een ontroerende versie ten beste geeft van zijn lied De sprong.

12

KOEIEN MET VOCHTIGE OGEN

COWS WITH DEWY EYES

door Joep Stapel

by Joep Stapel

Koeien heet het allerlaatste werk van Misha Mengelberg, die op 5 juni tachtig is geworden. De legendarische oprichter van de Instant Composers Pool lijdt al geruime tijd aan dementie. Met het idee voor een koeienopera liep hij reeds twintig jaar geleden rond, maar hij wist het project nooit voorbij het conceptstadium te brengen. Dat Koeien nu toch in première gaat is de verdienste van schrijver en regisseur Cherry Duyns en componist Guus Janssen, die het werk op verzoek van ICP-manager Susanna von Canon hebben voltooid. Duyns en Janssen lichten toe hoe ze dit bijzondere project hebben aangepakt.

Koeien (Cows) is the title of the last work of Misha Mengelberg, who turned 80 on 5 June. The legendary founder of the Instant Composers Pool has been suffering from dementia for quite some time now. The idea for a cow opera is something he was already walking around with 20 years ago, but he never managed to get the project past the conceptual stage. The fact that Koeien is now having its premiere is thanks to the efforts of writer and director Cherry Duyns and composer Guus Janssen, who completed the work at the request of ICP manager Susanna von Canon. Duyns and Janssen explain how they approached this unusual project.

In welk stadium verkeerde de opera? Duyns: ‘De unvollendete van Misha Mengelberg was buitengewoon unvollendet.’ Janssen: ‘We noemen het een onvoltooide opera, maar eigenlijk is dat helemaal niet waar. Ik heb álle muziek erbij moeten zoeken.’ Duyns: ‘Er was een enorm pak op zichzelf boeiende teksten, maar zonder drama. Als we dat pak letterlijk hadden uitgevoerd was er naar mijn mening geen opera geweest. Ik heb een dramalijn bedacht, gebaseerd op karakters die Misha in verschillende andere werken heeft ondergebracht. Zoals zanger Mattijs van de Woerd opmerkte: het is nu echt een opera. En ook een eerbetoon aan Misha.’

What stage was the opera at? Duyns: ‘The unvollendete opera by Misha Mengelberg was unvollendet.’ Janssen: ‘We call it an unfinished opera, but actually that’s not true. I had to put together all of the music.’ Duyns: ‘There was a huge pile of writing that was fascinating in itself, but no drama. If we had literally taken that pile and performed it, I don’t think it would have been an opera. I thought up a dramatic line, based on characters that Misha had incorporated in various other works. As the singer Mattijs van de Woerd remarked, now it really is an opera. And also an homage to Misha.’ Janssen: ‘There is a lot of mystification surrounding his plan for an opera. Misha

Cherry Duyns en Guus Janssen over het ontstaan van Koeien, opera misha

Cherry Duyns and Guus Janssen on the origins of Koeien, opera misha

13

Janssen: ‘Er zit een enorme mystificatie achter zijn operaplan. Misha had het er begin jaren 90 al over en is iedereen steeds blijven vertellen dat het maar niet lukte omdat hij koeienrobots op het toneel wilde.’ Duyns: ‘En echte koeien.’ Janssen: ‘Inderdaad. Zoals Cherry met dat pak papier aan de slag is gegaan, zo ben ik in het oeuvre van Misha gedoken. Het is een soort bloemschikken, eigenlijk.’ Duyns: ‘Op zeker moment kon ik in Misha’s papieren niet voldoende tekst vinden om het verhaal te vertellen. Maar wat er natuurlijk wél lag waren al die prachtige stukken die hij door de jaren heen heeft geschreven, met vaak heel mooie liedteksten. Een aantal daarvan paste precies in het verhaal, zoals de ballad Weer is een dag voorbij, die we tegen het einde van de opera hebben geplaatst. Dat heeft een schitterend effect.’ Janssen: ‘Koeien was buitengewoon leuk om te maken. Het ging ook verrassend snel, omdat de muziek zo inspirerend is.’ Waar gaat de opera over? Duyns: ‘Het is een verhaal over koeien, over een boer en een boerin die een wat moeizame verstandhouding hebben, luchtkoeien, bijen… Een ijscoman komt regelmatig voorbij en hoopt zijn slag te kunnen slaan met de boerin, die ontevreden is over de staat van haar huwelijk, en er is een prachtige verschijning die de boer probeert te verleiden – maar de boer blijft uiteindelijk toch bij zijn vrouw en zijn dieren. Geen moord of zo, gewoon een kalm verhaal met een schetterende finale door het ICP Orkest. Om het geheel enige samenhang te geven heb ik een mishafiguur bedacht, een rol die wordt vertolkt door Pierre Bokma. Hij is geen imitatie van Misha – hij loopt niet lichtelijk voorover gebogen met een sigaretje in een

was already talking about it in the early 90s and kept telling everybody that it wouldn’t work because he wanted cow robots on stage.’ Duyns: ‘And real cows.’ Janssen: ‘Right. In the same way that Cherry tackled that pile of paper, I dove into Misha’s oeuvre. It was kind of like making a flower arrangement, actually. Duyns: ‘At a certain point I couldn’t find enough material in Misha’s papers to tell the story. But of course there were all those terrific pieces he wrote throughout the years, often with very beautiful lyrics. A number of them fit into the story perfectly, like the ballad Weer is een dag voorbij (Another day has gone by) which we placed at the end of the opera. That has a splendid effect.’ Janssen: ‘Koeien was tremendously enjoyable to make. It also went surprisingly quickly, because the music is so inspiring.’ What is the opera about? Duyns: ‘It’s a story about cows, about a farmer and his wife who have a rather difficult relationship, air cows, bees… An icecream man regularly appears and hopes to win over the farmer’s wife, who is dissatisfied with the state of her marriage, and there is a gorgeous apparition who tries to seduce the farmer – but in the end, the farmer stays with his wife and animals after all. No murders or anything like that, just a calm story with a blaring finale by the ICP Orchestra. To give some cohesion to the whole, I devised a Misha figure, a role played by Pierre Bokma. He’s not an imitation of Misha – he doesn’t walk around stage slightly bent over with a cigarette in a slightly too long pullover. Pierre looks like Pierre. The Misha figure guides us through the bizarre landscape of the performance, but he is also rather bizarre and quirky himself. His script

14

iets te lange trui over het podium. Pierre ziet eruit als Pierre. Die figuur is een gids door het bizarre landschap van de voorstelling, maar hij is zelf ook tamelijk bizar en eigenzinnig. Zijn tekst bestaat volledig uit zinnen die Misha ooit letterlijk in interviews heeft prijsgegeven – Guus kwam op het laatst nog met een geniaal fragment waarin Misha vertelt dat hij opera maar achterhaalde malligheid vindt.’ Janssen: ‘De misha-figuur is een ontregelaar: soms buigt hij mee met de handeling, soms wijkt hij er helemaal van weg. Zijn teksten liggen vast, maar hoe hij zich op het podium beweegt is vrij.’ Hoe maak je een opera voor een improvisatieorkest? Janssen: ‘Het is niet alsof je met een dikke partituur op de repetitie verschijnt, waarna er geen discussie meer is over de noten. Dit is geen doorsnee ensemble. Het ICP Orkest is gewend te improviseren en doorkneed in de muziek van Misha Mengelberg.’ Duyns: ‘Maar ook bij de klassiek geschoolde zangers merk je dat ze veel affiniteit hebben met deze muziek. Ze komen uit een ander genre en worden geconfronteerd met een heel vrij spelend orkest, dat tegelijkertijd enorme discipline heeft. De muziek gaat alle kanten op – dat is de virtuositeit van Misha én van de manier waarop Guus het geheel in elkaar heeft gezet. Soms zie je musici met glanzende ogen naar elkaar luisteren of hun eigen partij zingen.’ Janssen: ‘De bijenkoningin – zo noem ik de koningin van de luchtkoeien – wordt gespeeld door Katrien Baerts. Zij is een waanzinnige coloratuursopraan, maar Misha heeft nooit iets voor dat hoge stemtype geschreven. Ik kan haar dan wel vragen om een liedje te zingen, maar zo’n mooie stem moet je laten stralen.

consists entirely of literal remarks that Misha once dropped in interviews – at the last minute, Guus came up with another brilliant bit in which Misha says he thinks opera is simply outmoded nonsense.’ Janssen: ‘The Misha figure is a disorderer: sometimes he follows the action, sometimes he departs from it completely. His words are fixed, but what he does on stage is up to him.’ How do you make an opera for an improvisational orchestra? Janssen: ‘It’s not as if you show up at the rehearsal with a thick score and after that there’s no more discussing the notes. This is not a typical ensemble. The ICP Orchestra is used to improvising and is well-versed in Misha Mengelberg’s music.’ Duyns: ‘But you notice that the classically trained singers also have a lot of affinity with this music. They come from another genre and are confronted with a very freely playing orchestra, which at the same time has tremendous discipline. The music goes all directions – that’s because of Misha’s virtuosity and also because of the way Guus has put the whole thing together. Sometimes you see the musicians listening to each other with gleaming eyes or singing their own part.’ Janssen: ‘The queen bee – that’s what I call the queen of the air cows – is played by Katrien Baerts. She is an incredible coloratura soprano, but Misha never wrote anything for a high voice like that. I could of course ask her to sing a song, but you have to let a beautiful voice like that shine. I solved that problem by taking a ballad of Misha’s, Peer’s Counting Song, and thinking up a solo for it, which she ended up singing. Duyns: ‘And it turned out to be terrific!’ Janssen: ‘The crazy thing is, you can feel that piece beneath it, you can recognize

15

Dat heb ik opgelost door een ballad van Misha te nemen, Peer’s Counting Song, en daar een solo voor te verzinnen, die zij uiteindelijk zingt.’ Duyns: ‘En die prachtig is geworden!’ Janssen: ‘Het gekke is: je voelt dat stuk eronder zitten, je kunt het herkennen, maar tegelijkertijd zingt die vrouw zich volledig los van de wereld. Zo zijn er allerlei procedés om iets nieuws te maken uit de veelheid van fragmenten.’ In hoeverre is Koeien nog het werk van Misha Mengelberg? Duyns: ‘Er is een libretto in Misha’s woorden, dat hij nooit zo gemaakt heeft, en er is muziek van Misha, die hij nooit zo geschreven heeft – zo moet je het zien. Spoedig nadat ik begon te schrijven wist ik dat we wel de naam moesten veranderen, omdat het niet meer echt De koeien van Misha waren. Dus nu heet het stuk Koeien, zonder lidwoord, met als ondertitel de genreaanduiding opera misha, zoals je ook opera buffa hebt.’ Janssen: ‘Misha heeft eind jaren 80 de kleine opera De voordracht gemaakt, een merkwaardige eend in de bijt van zijn muziek. Ik vraag me nog steeds af of het serieus bedoeld was of als parodie. Het zijn precies het soort moeilijke noten die mensen zich voorstellen bij moderne muziek, een beetje tobberig – heel geschikt voor de boerin, want dat is een tobberige vrouw. Misha heeft geniale deuntjes gemaakt, maar als ik alleen de beschikking had gehad over die deuntjes was het niet gelukt om een grote dramatische boog te maken. Dan was het op zijn hoogst een soort musical geworden met leuke nummers. Dat ik kon putten uit dat operaatje heeft me enorm geholpen bij het uitzetten van lange lijnen.’ Duyns: ‘Wat ik heel aardig vind is dat er een touch van melancholie in het verhaal

it, but at the same time, she sings it in a way that is completely out of this world. So there are all sorts of procedures for making something new out of the wealth of fragments.’ To what extent is Koeien still the work of Misha Mengelberg? Duyns: ‘There is a libretto in Misha’s words that he never wrote, and there is music by Misha that he never composed – that’s how you should look at it. Not long after I started writing, I realized that we would have to change the name, because “the cows” (De Koeien) were not really Misha’s anymore. So now the opera is called “cows” (Koeien), without the article, with “opera misha” as a subtitle to indicate the genre, the same way you have “opera buffa”.’ Janssen: ‘In the late 80s, Misha created the small opera De voordracht, the “odd one out” in his oeuvre. I still wonder whether it was meant to be taken seriously or as a parody. It contains precisely the kind of difficult notes that people imagine when they think of modern music, a bit fretful – perfectly suited for the farmer’s wife, as she is a fretful woman. Misha made brilliant little tunes, but if they were all that I had had at my disposal, it would not have been possible to make a big dramatic arc. At most, it would have been a kind of musical with charming songs. The fact that I could draw on that little opera helped me tremendously with establishing long lines.’ Duyns: ‘What I think is so nice is that a touch of melancholy has entered the story and the music. The finale is really moving. This morning at the rehearsal, it got to me again, by god; I didn’t quite have to reach for a tissue, but it’s extremely beautiful.’ Janssen: ‘I didn’t think up a note of that

16

en in de muziek is gekomen. Het einde is echt ontroerend. Vanochtend bij de repetitie had ik het weer – godallemachtig, ik hoef nog net niet de tissues te pakken, maar het is ontzettend mooi.’ Janssen: ‘Aan dat einde heb ik geen noot verzonnen. Het lied was er, de tekst ook: je krijgt het allemaal cadeau. Door die dingen te combineren is er opeens een ontroerend slotkoor ontstaan waarin de koeien afscheid nemen van het verhaal. Ik weet niet wat Misha ervan zou vinden – als ik aan Misha denk, denk ik niet meteen aan ontroering. Maar het gekke is dat het wél in zijn muziek zit. Dat is misschien het geheim ervan.’ Janssen denkt even na. ‘Het heeft ook met die koeien te maken. Het feit dat het koeien zijn – dat is heel ontroerend. Koeien kunnen van die vochtige ogen hebben.’ Wat is er gebeurd met de echte koeien die Misha Mengelberg op het toneel wilde? Janssen: ‘Er is een koeienkoor – dat is de oplossing voor de koeien. In Misha’s libretto zijn de koeien namelijk eindeloos aan het woord.’ Duyns: ‘Het koeienkoor bestaat uit zes zangers plus één solo koe. Olga Zuiderhoek is een solo koe, die zich van de andere onderscheidt door het dragen van een handtas. En ze spreekt en zingt, een soort Sprechgesang.’ Becommentarieert dat koor de scènes uit het huwelijk? Janssen: ‘Nee, die koeien hebben hun eigen spoor, hun eigen wereld. Net als in het echt eigenlijk.’ Duyns: ‘Ze hebben een beetje gedonder met de luchtkoeien, die steken af en toe. Wat de koeien te berde brengen is niet altijd even begrijpelijk, maar het is wel waanzinnig muzikaal, heel ritmisch, haast poëzie.’ Janssen: ‘Het heeft allemaal een heel

finale. The tune was already there, and the lyrics too: you get it all for free. By combining things, suddenly I had a moving choral finale in which the cows bid farewell to the story. I don’t know what Misha would think of it – when I think of Misha I don’t immediately think of poignancy. But funnily enough, it does exist in his music. Maybe that’s its secret.’ Janssen reflects for a moment. ‘It also has to do with the cows. The fact that they are cows – that’s very moving. Cows can have such dewy eyes.’ What happened to the real cows that Misha Mengelberg wanted to have on stage? Janssen: ‘There is a chorus of cows – that’s the solution for the cows. In Misha’s libretto, you see, the cows are constantly talking.’ Duyns: ‘The cow chorus consists of six singers plus one solo cow. Olga Zuiderhoek is the solo cow, who stands out from the rest by wearing a handbag. And she speaks and sings in a kind of Sprechgesang.’ Does the chorus comment on the scenes concerning the couple? Janssen: ‘No, the cows have their own line, their own world. Just like in reality, actually.’ Duyns: ‘They have a bit of hassle with the air cows, who sting every now and then. The subject matter that the cows raise is not always so understandable, but it is incredibly musical, very rhythmical, almost poetry.’ Janssen: ‘All of it has a very summery atmosphere. That’s what I like about it so much, the feeling of a lazy summer day.’ Duyns: ‘The performance starts with a background projection of a summer day. As the opera progresses, the colours of the projection fade imperceptibly, until it

17

zomerse sfeer. Dat vind ik er ook zo mooi aan, het gevoel van een lome zomerdag.’ Duyns: ‘De voorstelling begint met de achtergrondprojectie van een zomerdag. Die projectie verkleurt gedurende de loop van de opera ongemerkt, bijna tot het negatief ervan.’ Weet Misha Mengelberg van deze voorstelling? Janssen: ‘Dat is natuurlijk het grote raadsel. Ik heb aan het begin gezegd dat ik het alleen wilde doen als Misha ermee akkoord was. Toen was hij hartstikke enthousiast, “Ja, Guus moet het doen!” Daar houd ik me maar aan vast. Maar behalve gek is het ook mooi dat we deze voorstelling in zekere zin samen maken.’ Duyns: ‘Je bent niet de componist, maar je hebt het wel gecomponeerd. En ik ben niet de librettist, maar ik heb het wel geschreven. Dat is ongeveer wat we hebben gedaan.’ Janssen: ‘En uiteindelijk maakt het orkest de muziek. Dat is ook niet erg gebruikelijk voor een opera, normaal ligt er een gedetailleerde partituur. Maar die lui hebben aan heel weinig genoeg. Sommige dingen kun je niet eens noteren, zoals het stuk over pijn, verwarring en verdriet in de scène waarin de koeien worden gestoken door de bijen. Wanneer die scène tot een climax komt ziet het notenbeeld er vrij eenvoudig uit, maar de musici gaan helemaal los en ontregelen de boel. Met een klassiek ensemble kan zoiets niet, die gaan dan “maar wat doen”, maar bij deze gasten ontstaat er meteen iets waanzinnigs.’ Duyns: ‘De vanzelfsprekendheid waarmee dat gebeurt is ongelooflijk. Het zijn meesterlijke muzikanten, ze kennen elkaar door en door. En de taal waarmee Guus gewerkt heeft, dat is hún taal.’

almost turns into a negative of itself.’ Does Misha Mengelberg know about this production? Janssen: ‘That’s the big mystery, of course. I said at the beginning that I only wanted to do it if Misha would agree. At the time, he was extremely enthusiastic: “Yes, Guus should do it!” That’s what I hold onto. But besides being crazy, it’s also fantastic that we are making this production together, in a certain sense.’ Duyns: ‘You’re not the composer, but you did compose it. And I’m not the librettist, but I did write it. That’s more or less what we have done.’ Janssen: ‘And ultimately the orchestra makes up the music. That’s also not very normal for an opera; usually there is a detailed score. But for those guys, very little is enough. Some things you can’t even put into musical notation, like the piece about pain, confusion and distress in the scene where the cows are stung by the bees. When that scene comes to a climax, the notes look fairly simple, but the musicians go completely bonkers and throw everything off kilter. You can’t do that with a conventional ensemble, they would just ‘do something or other’, but with this bunch something extraordinary immediately happens.’ Duyns: ‘It’s incredible how that happens so naturally. They are expert musicians who know each other through and through. And the language that Guus used – that’s their language.’

18

LIBRETTO WE HOREN DE KRETEN VAN MISHA MENGELBERG WE HOREN HET FLUITEN VAN DE MISHA-FIGUUR misha-figuur Tegenstroom – worp en wederworp – vergezel de steen omhoog – groei kommer drafjes uur de bol een waaier. Er is klank; een notie van onmacht; een programma zonder kop of staart; er is kracht, kletspraat, mededogen; er is niks, maar tevens een vergezicht, verhaspeld beeld vol werking en tegenwerking. Bovendien lijkt de taal hier en daar wat overspannen. Natuurlijk, onsamenhangend gezwatel kan wel degelijk gezellig zijn, of ontroeren. Onder omstandigheden kan zingeving mogelijk zijn, maar het zal niet meevallen om er iets steekhoudends op te grondvesten. Hoewel, zoiets moet toch ooit geprobeerd zijn. Een voorbeeld wil mij nu even niet te binnen schieten. ijscoman gelati , gelati, ijs uit de vurenhouten ijssalon. boer Lena kom, De weide roept Hoor de roepende weide Toe maar koetjes En neem van het gras Lous en Anna twee Berthe vier en Katelijne Tante Do en Amy een Blauw de zomer Een zomer van goud Warm het land

en mijmerende wolken Rust is gekomen Rust is gekomen. boerin Melis kom, De koeien gaan De koeien staan Zij grazen voor ons leven Lous en Anna twee Berthe vier en Katelijne Tante Do en Amy een Melis kom Denk aan al het werk, Ons zwaar bestaan Dit zijn mijn dagen Onzeker mijn hart Rust is voor later Rust is voor later. koeien en solo koe Het waterkalf neemt het levende water – van dag tot dag bevrijdt het waterkalf de weidekoe van deze vloek. Dank, waterkalf dank. De weidekoe bevindt zich in de weide – onbewogen eet de weidekoe de weide. boer Ik word geroepen – eerst dacht ik nog ze roepen niet om mij ze roepen niet om mij ze roepen niet om mij nu weet ik beter ik dacht wie ben ik toch ik wou, ik wou, ik wou ik wou, ik wou, ik wou het weten. koeien De luchtkoe bevindt zich boven de weide. Al zoemend eet en maakt de luchtkoe de weide die ook de weidekoe eet. solo koe O wee, de hoorn van de luchtkoe boort

19

zich in de bewegende weidekoe, o wee pijn verwarring en verdriet geworden de weidekoe. koeien o wee, pijn en verdriet – zij zijn er zo en dan weer niks solo koe pijn trilt de horens van de weidekoe – de horens hebben kracht de horens hebben kracht in de weide Tril het beeld van de weidekoe waar in het levende water zwelt – het waterkalf talmt met de bevrijding O wee – pijn, verwarring en verdriet trilt de horens van de weidekoe en in de weidekoe zwelt en zwelt het levende water. Neem de glorieuze trilling waar – de weidekoe trilt om de trilling – onbewogen ondergaat de weidekoe de zwelling, etend tot het einde koeien De horens hebben kracht in de weide – neem de glorieuze trilling waar – tril om de trilling – onbewogen eet de weidekoe de weide. solo koe de horens trillen – o wee, de horens trillen horens – óm trillend de zich borende hoorn van de luchtkoe trilt de weidekoe de milde hoorn van het waterkalf. misha-figuur Ik lieg voortdurend. Mijn meningen veranderen binnen 5 minuten drie keer. Dat liegen heeft natuurlijk te maken met het dadaïsme van Kurt Schwitters. Alles op losse schroeven zetten. Op het conservatorium werd op een zo wereldvreemde, verheffende manier over Mozart en

vooral Bach gesproken, dat ik een hekel kreeg aan Bach. Voor een deel is dat zo, voor een deel is dat gecultiveerd. Een leugen op hoog niveau. koeien o wee, de horens trillen de hoorn van het waterkalf o wee, pijn, verwarring en verdriet o wee solo koe neem waar, de milde hoorn van het waterkalf koeien geen trillen – geen glorieuze waarneming, geen kracht – de weidekoe bevindt zich in de weide – o wee solo koe waarnemen? Wat niet waarnemen trilt de horens koeien niet waarnemen trilt de horens solo koe niet waarnemen trilt de horens van de weidekoe – tril óm de milde hoorn van het waterkalf – o wee, de pijn der zich borende hoorn van de luchtkoe trilt de horens van de weidekoe. De horens hebben kracht allen pijn, verdriet, verwarring koeien de luchtkoe bevindt zich boven de weide – al zoemend eet en maakt, dank luchtkoe, dank – de luchtkoe de weide koeien o wee, pijn, verwarring en verdriet geworden de weidekoe,

20

o wee, de hoorn van de luchtkoe boort zich in de bewegende weidekoe, o wee solo koe o wee, pijn, verwarring en verdriet – ze zijn er zó en dan weer niet koeien pijn trilt de horens van de weidekoe – de horens hebben kracht in de weide solo koe de horens hebben kracht in de weide – neem de glorieuze trilling waar – tril óm de trilling – onbewogen eet de weidekoe de weide koeien de horens trillen, o wee – ómtrillend de zich borende hoorn trillen de horens de lege huid van de luchtkoe koeien de platte, lege huid, getrild door de weidekoe bevat geen zich borende horens, geen gezoem solo koe geen gezoem in de huid van de luchtkoe trilt de weidekoe het beeld van het waterkalf de milde horens onbewogen neem waar: de huid van de luchtkoe neem waar: het beeld van het waterkalf, de milde horens onbewogen solo koe in de huid van de verrezen luchtkoe neem niet waar de trilling en de kracht zonder glorie, zonder glans verschenen krachteloos en zonder macht

koeien o wee plat als poep, de weidekoe bevindt zich in de weide – de horens onbewogen, eet de weidekoe de weide. misha-figuur Je zit te wachten, komt er een konijn uit de hoge hoed of niet. Of komt er een wit zakdoekje uit. Of eet het konijn het zakdoekje op. Ik wil: 1. dat de mensen zich verbazen 2. dat ze het niet helemaal kunnen overzien 3. dat ze er wat van meenemen naar huis. Ik speel voor een denkbeeldig publiek, bestaande uit Misha’s. Ik kan me voorstellen dat sommige musici worden geïnspireerd als ze kijken naar de mooie benen van het meisje op de eerste rij, maar ik heb dat niet. Bij het spelen ben ik zeer vaak geneigd de mensen te pesten. ijscoman gelati, gelati, ijs uit de vurenhouten ijssalon. boerin weken geleden zou grind worden gestort op het pad van de weg. Die grindhoop ligt daar maar – je moet zowat de sloot in om eitjes te rapen – niks komt er uit zijn fikken. ijscoman Zie toch die vrouw, Haar leven wordt verbogen Hoor toch die vrouw, Haar hoop is al vervlogen Hoor toch die vrouw zo jong en van de wijs 21

Neem mijn gelati, neem mijn ijs Zie toch die vrouw Zie toch die vrouw In mijn salon Uit vurenhout geboren In mijn salon Gaan vrouwen nooit verloren Met vreugd en gloed geef ik het mijne prijs Hier mijn gelati, hier mijn ijs In mijn salon. boerin ik zeg – haal dat idiote ding van het land af – ja, ja, zou gebeuren – niks hoor – ideaal voor de bijenhouderij – meer iets voor vliegende varkens zeg ik – misschien verzamelen die ook wel honing – vliegende koeien zouden het wel es moeilijk kunnen krijgen, zegt ie – nou vraag ik je… solo koe het waterkalf neemt het levende water het waterkalf bevrijdt de weidekoe van deze vloek, dank waterkalf, dank boerin hou je gemak koeien dank, waterkalf – dank. boerin hé, zeggen we geen gedag meer? boer ik moet naar de korf boerin dat zie ik – breng je straks een potje honing mee?

boer de bijenvolken zijn nog niet op hun gemak. boerin wat hem bezielt – ik zou het niet weten – niks komt er uit z’n fikken – De tuin, het graan, de gierput, gezeik met de bank, de boerderij, het erf, de stallen, hooi, beesten – overal sta ik alleen voor. misha-figuur Ik vind het vreselijk om ingespannen bezig te zijn. Ik zei op school altijd: let niet op mij, ik ben met pensioen. Maar nu ik echt met pensioen ben, vind ik het toch wel tijd om aan het werk te gaan. Laat er geen misverstand over ontstaan: ik ben een waardeloze pianist. Ik kan wat van mijn eigen ideeën uitvoeren maar ik heb verder geen enkele technische pretentie. De eerste beste student aan het conservatorium speelt beter dan ik. Jazzmusik das war einmal. Die is eigenlijk opgehouden te bestaan, denk ik. Dertig jaar geleden al. Het is lang geleden dat jazzmuziek bestond. Jazz is muziek van zwarte mensen in het slechte Amerika: grote stadsmuziek, zeer opwindend. Dat waren fantastische tijden, toen jazz nog bestond. Dat waren fantastische tijden. koeien Kortom de tijd, tijd, tijd ja alle tijd, tijd, tijd gebakken tijd, tijd, tijd de erge tijd, tijd, tijd Wat is nu tijd, tijd, tijd niks is geen tijd, tijd, tijd ben ik de tijd, tijd, tijd weg met de tijd, tijd!

22

solo koe Een bruine salamander Die zat eens op een tak te tikken als een wekker ’ t was herfst, zijn moeder sprak:

solo koe En wat we ervan vinden, Dat maakt geen flikker uit Zo min als je gaat huilen Als de ta-veer-ne sluit.

Kortom de tijd, tijd, tijd ja alle tijd, tijd, tijd gebakken tijd, tijd, tijd de erge tijd, tijd, tijd

Kortom de tijd, tijd, tijd ja alle tijd, tijd, tijd gebakken tijd, tijd, tijd de erge tijd, tijd, tijd.

solo koe We houden een enquête Een mier verlaat de hoop De koffie is weer klaar Het viaduct zit in de knoop.

Almide L’écriture automatique This is Kesh Katzendreck Reholly the next tantième Zorro stuff the bite Rut – sifflez bien doux le gout Du prêtre en tripes consolante – portret Premonition of an old Rume Karkas bien catholique Ja – volgende dia (drieklank) Rococcoccoccoco – this serpent Tooth – sayers sermon past Kaviargemasz seinerseitz ins gefaszent zembliert nicht Zu bereits geprägten kornn Zo ijverig dat de klamme naden Haar jurk tot op dijhoogte opaal Garniertes frühstuck getaway people Tsa, huppeldieren tsa tsa.

Kortom de tijd, tijd, tijd ja alle tijd, tijd, tijd gebakken tijd, tijd, tijd de erge tijd, tijd, tijd solo koe Een wratje naast twee puisten Terzijde van een neus Terwijl er werd gesnoten zei hij: aan u de keus. Kortom de tijd, tijd, tijd ja alle tijd, tijd, tijd gebakken tijd, tijd, tijd de erge tijd, tijd, tijd solo koe Er waren eens wat vrienden, die hadden een kano, en als ze samen peddelden, dan riepen ze ho-jo. Kortom de tijd, tijd, tijd ja alle tijd, tijd, tijd gebakken tijd, tijd, tijd de erge tijd, tijd, tijd

misha-figuur Dada, daar kunnen we het beter niet over hebben: Dada. Dada is Dada. Op het moment dat je er over gaat praten gaat alle lol er af. Almide Konijntjes, herten, snoes De wortelhaan, das simmelhaenchen Le croco jaune bien etonné des maribunderlande ins gesamt niedliche exemplare von rauschgift ent schlummersten beefpack 23

garantie – de volgende etc. boer allemachtig – wat een stem wat een verschijning wat een dictie – bovendien recht van lijf en leden en zulke opwindende schoenen daar springt zij als het ware mee over twee aaneen geschoven ledikanten en dan zo’n verrukkelijk betoog zoals het woord karretje eruit – wonderbaarlijk dat zoiets zomaar vrij mag rondlopen Almide mijnheer dat heb ik gehoord, waar over heeft u het eigenlijk – loopt u soms geketend rond, heeft u uw kuisheidsgordel wel aan, mijnheer u bazelt boer natuurlijk bazel ik, Ik ben zojuist in hevige beroering gebracht etc etc. koeien en solo koe natuurlijk bazelt hij, Hij is zojuist in hevige beroering gebracht etc etc. misha-figuur Korte inhoud De koeien zijn zojuist gemolken. De boer (waterkalf met milde horens/boerenpetje) verlaat de weide met volle emmers. Eén der koeien wordt gestoken door een bij (luchtkoe). In haar verwarring ‘trilt’ zij de stekende horens van de luchtkoe ‘om’ tot de milde horens van het waterkalf. Dit tot ongenoegen van de overige koeien, die metafysiek handelen afwij-

zen, omdat zij erdoor uit hun doen raken. Door de nadrukkelijke ontkenning van het ‘omgetrilde’ boerenpetje weet de kudde de gestoken koe tot ontbinding van de ‘milde horens van het waterkalf’ te bewegen. In het volgende deel van de scène – wellicht honderden jaren later – raakt bijna de gehele kudde, gelijktijdig gestoken door bijen, in een zodanige paniek dat er een overmaatse bijenkorf, wordt ‘getrild’. De protesten van een niet gestoken koe, die vaststelt dat de horens hun ‘trilpotentieel’ kwijt zijn en dat de koeien zich ‘plat als poep’ in de weide bevinden, mogen niet baten. boerin die beesten staan er slecht bij – je zou ze zo in bed willen doen met een warme kruik boer ik begrijp het niet – de veearts kon niks vinden boerin o nee – de melk wordt minder en minder de veearts kan niets vinden. Poep, pis, bloed – alles normaal. Geen kwaaie planten in de wei, de sloot is niet viezer dan anders, het weer is het ook niet boer het lijkt wel of ze er geen zin meer in hebben boerin ze lijken jou wel boer wat bedoel je

24

boerin wat ik zeg – jij loopt tegenwoordig maar wat te dazen met dat rare vrouwtje daarginter boer hoe vaak moet ik dat nog uitleggen – je kunt het boeren hier wel vergeten als we niet ophouden de sloten te vergiftigen, de planten kapot te spuiten – als Almide Soms denk ik wel – het heeft allemaal totaal geen zin De mensen zijn uitsluitend op onmiddellijk voordeel uit Tegen de tijd dat ze iets van ons geploeter zullen snappen Is het te laat Waarom vechten we door voor een verloren zaak Vuurvliegje ik ben bij jou Jij bent bij mij Almide en boer Vuurvliegje ik ben bij jou Jij bent bij mij. ijscoman goejenavend boer/boerin goejenavend Almide goejenavend ijscoman goejenavend muzikanten goejenavend boerin moet je niet vergaderen?

boer wat sta je daar nou te vitten? – ik ben zo weer om boerin geloof je dat zelf boer wel zeker vrouwtje boer Zo zacht als boter Als boter zo zacht Het werd almaar groter En intussen viel de nacht. Almide morgen komt de eerste zending korven – kunnen die zolang op de boerderij staan boer Je weet wat Lena daarvan denkt – het lijkt me geen goed plan Almide hou op – we hebben geen enkele behoefte aan onderling geruzie – de bijenkorven kunnen hier op zolder staan – mijn zus d’r kamer is leeg – ik ben moe. misha-figuur Ik zou bij wijze van gedachten-experiment wel eens een autoshowroom willen binnen lopen, er een leuke groene jaguar uitkiezen en dan zeggen: die wil ik wel ruilen tegen een vijfcentstuk, dat ik nog van mijn moeder heb en waar ik erg op gesteld ben. Almide en wij – houden wij ook taai vol boer wel vol maar niet taai? Liefste 25

Almide/boer wel vol, maar niet taai houden wij

boer nakou/sioe mai

koeien niet taai, niet taai, maar vol, niet taai.

Almide De boel laten

solo koe neem terug de kracht van

boer kip met broccoli

koeien de weidekoe is in de weide – plat onbewogen eet de weidekoe de weide. Geen kracht is in de horens de kracht van de horens is in de zachte horens van de luchtkoe.

Almide juist, als je niet mee wil, dan blijf je maar, ik vertrek

solo koe en koeien pijn, kommer en verdriet – Zo zijn ze er – en dan weer niet – onbewogen zijn de horens. Neem terug de kracht nu in het huis en in de zachte horens van de luchtkoe.

koeien hij kan hier niet weg.

Almide Laten we weggaan boer foeyong hay Almide Weggaan… Waarheen… boer tjaptjoy beef Almide Ver weg boer peking eend, ger. Pruimensaus Almide En hier de boel

boer ik kan hier niet weg…..

misha-figuur Ik ben zelf ook met een opera bezig… ik weet niet hoe andere mensen daarover denken, maar ik vind opera zó belachelijk, zó waanzinnig! Het is een fenomeen dat totaal achterhaald is… en dan die gecultiveerde stemmen, die zo onnatuurlijk en belachelijk trillen. Oorspronkelijk deden de zangers dat om de verste uithoeken van zo’n grote zaal te kunnen bereiken. Huhuhuhu, met van die stootjes, dat draagt beter. Maar dat gaat ten koste van wat ik voor een zeker waarheidsgehalte houd. Iemand die zomaar een beetje op straat staat te brullen, vind ik veel ontroerender. Of iemand die op straat roept: Hé Marie! …de waarheid, de werkelijkheid, daar kan geen Caruso tegenop zingen. boer – ik kan hier niet weg – dat weet je – het land, de mensen werk, verwachtingen – 26

koeien we hebben je hier nodig, je invloed, je moed, je bent het hart van onze actie het land gaat naar de knoppen de mensen zijn te traag het werk is zinloos, tenzij iedereen meedoet. Almide en mijn verwachtingen verdwijnen als sneeuw voor de zon – Melis ga mee. ...Melis ga mee. misha-figuur en braaf, braaf worden mijn dissonanten gespeeld. boer Weer is een dag voorbij weer een uit een lange rij waarin licht en donker toeven geketend zij aan zij Almide Weer is een dag voorbij op de grens vertoeven wij van het oude en het nieuwe maar nee, verleden… goede nacht allebei! boer en boerin Weer is een dag voorbij weer een uit een lange rij waarin licht en donker toeven geketend zij aan zij

koeien Trilling weg, onbewogen waarneming weg kracht weg, de weidekoe bevindt zich plat en leeg in de weide. Neem niet waar de milde horen van het waterkalf Neem niet waar de milde horens. Zo zijn ze er en dan weer niet Het waterkalf neemt het levende water Van dag tot dag bevrijdt Het levende waterkalf de weidekoe van deze vloek. Dank, waterkalf, dank. solo koe Het waterkalf neemt het levende water Van dag tot dag bevrijdt Het levende waterkalf de weidekoe van deze vloek. Dank, waterkalf, dank. © Misha Mengelberg/Cherry Duyns De teksten van de misha-figuur zijn gepubliceerde uitspraken in: Het Nieuwsblad van het Zuiden, 1966 Algemeen Handelsblad, 1966 Muziekkrant Oor, 1971 Coda, 1988 De Groene Amsterdammer, 1993 Bundel Jazz in Europa, 1994 Radicaal gewoon, 1996 Bundel Tetterettet, 1996 de Volkskrant, 2000 HP/De Tijd, 2003 Bundel Enkele regels in de dierentuin, 2012

Weer is een dag voorbij op de grens vertoeven wij van het oude en het nieuwe maar nee, verleden… goede nacht allebei!

27

LIBRETTO WE HEAR THE EXCLAMATIONS OF MISHA MENGELBERG WE HEAR THE WHISTLING OF THE MISHA FIGURE misha-figure Crosscurrent – pitch and counter pitch – accompany the stone upward – grow sorrow trotting hour – the globe a spectrum There is sound; a notion of weakness; a programme without head or tail; there is strength, nonsense talk, compassion; there is nothing, but at the same time a vista, a garbled image full of action and counteraction. On top of that, the language seems rather strained here and there. Of course, disjointed rambling can certainly be enjoyable, or moving. Interpretation is possible under conditions, but it will not be easy to base something convincing on it. Although, an attempt should be made at some point. Right now, I can’t think of an example. ice-cream man gelati, gelati, ice cream from the pine icecream parlour. farmer Lena, come The meadow is calling Hear the calling meadow Come along, cows And partake of the grass Lous and Anna two Berthe four and Katelijne Auntie Do and Amy one Blue the summer A summer of gold

Warm the land and meditating clouds Rest has come Rest has come farmer’s wife Melis, come The cows go The cows stand They are grazing for our life Lous and Anna two Berthe four and Katelijne Auntie Do and Amy one Melis, come Think of all the work, Our hard life These are my days Uncertain, my heart Rest is for later Rest is for later cows and solo cow The water calf takes the living water – day by day, the water calf relieves the meadow cow of this curse. Thanks, water calf, thanks. The meadow cow is in the meadow – unmoved, the meadow cow eats the meadow. farmer I am being called – at first I thought, they are not calling for me they are not calling for me they are not calling for me now I know better I thought, who am I, anyway I wanted, I wanted, I wanted I wanted, I wanted, I wanted to know. cows The air cow is above the meadow. Buzzing, the air cow eats and makes the meadow that the meadow cow eats as well.

28

solo cow O dear, the horn of the air cow is piercing the moving meadow cow, o dear, pain, confusion and distress have befallen the meadow cow. cows O dear, pain and distress – there one moment, gone the next solo cow Pain vibrates the horns of the meadow cow – the horns have power the horns have power in the meadow, vibrating the image of the meadow cow in which the living water swells – the water calf tarries in bringing relief O dear – pain, confusion and distress vibrate the horns of the meadow cow, and in the meadow cow the living water swells and swells. Behold the glorious vibrating – the meadow cow vibrates the vibration around – unmoved the meadow cow endures the swelling, eating to the end cows The horns have power in the meadow – behold the glorious vibrating – vibrating the vibration around – unmoved, the meadow cow eats the meadow. solo cow The horns vibrate – O dear, the horns are vibrating horns around. The meadow cow, vibrating the piercing horn of the air cow, vibrates the mild horn of the water calf. misha figure I lie all the time. My opinions change three times within five minutes. This lying has to do with the Dadaism of Kurt Schwitters, of course. Throwing everything out of whack. At the Conservatory they

spoke of Mozart and especially Bach in such an unworldly, edifying way that I took a dislike to Bach. That’s partly true, partly cultivated. A high-level lie. cows O dear, the horns are vibrating the horn of the water calf, O dear, pain, confusion and distress, O dear solo cow behold the mild horn of the water calf cows no vibrating – no glorious beholding, no power – the meadow cow is in the meadow – O dear solo cow behold? Behold not the vibrating horns cows behold not the vibrating horns solo cow behold not the vibrating horns of the meadow cow – vibrating the mild horn of the water calf around – O dear, the pain of the piercing horn of the air calf vibrates the horns of the meadow cow. The horns have power all pain, distress, confusion cows the air cow is above the meadow – buzzing, the air cow eats and makes the meadow – thanks, air cow, thanks cows O dear, pain, confusion and distress have befallen the meadow cow, O dear, the horn of the air cow is piercing the moving meadow cow, O dear

29

solo cow O dear, pain, confusion and distress – there one moment, gone the next cows pain vibrates the horns of the meadow cow – the horns have power in the meadow solo cow the horns have power in the meadow – behold the glorious vibrating – vibrate the vibrating around – unmoved, the meadow cow eats the meadow cows the horns are vibrating, O dear – vibrating the piercing horn around, the horns vibrate the empty skin of the air cow cows the flat, empty skin, vibrated by the meadow cow contains no piercing horns, no buzzing solo cow no buzzing in the skin of the air cow, the meadow cow vibrates the image of the water calf, the mild horns unmoved behold: the skin of the air cow behold: the image of the water calf, the mild horns unmoved solo cow in the skin of the risen air cow behold not the vibrating and the strength having appeared without glory, without splendour weak and without power cows O dear, flat as poop, the meadow cow is in the meadow – horns unmoved, the meadow cow eats the meadow.

misha figure You’re waiting to see if a rabbit comes out of the top hat or not. Or if a white handkerchief comes out. Or if the rabbit eats the handkerchief. I want people: 1. to be astounded 2. to not be able to oversee it all 3. to take something home with them. I perform for an imaginary audience, consisting of Misha’s. I can imagine that some musicians are inspired by looking at the beautiful legs of a girl in the front row, but I don’t have that. When I play I’m very often inclined to pester people. ice-cream man gelati, gelati, ice cream from the pine icecream parlour farmer’s wife weeks ago, gravel was going to be spread on the path by the road. That pile of gravel is just lying there – you practically have to go into the ditch to gather eggs – nothing comes from his paws. ice-cream man O, see this woman Her life is being contorted O, hear this woman, Her hopes already thwarted O, hear this woman, so young and upset Take my gelati, take my ice O, see this woman O, see this woman In my parlour Made of pine In my parlour I make women feel so fine With pleasure and passion I give up what is mine

30

Here my gelati, here my ice In my parlour farmer’s wife I said, take that idiotic thing off the land – yes, yes, he’d see to it – well, forget that – ideal for beekeeping – more suitable for flying pigs, I’d say – maybe they gather honey too – flying cows might have a harder time of it, he says – now, I ask you… solo cow the water calf takes the living water – the water calf relieves the meadow cow of this curse, thanks, water calf, thanks farmer’s wife don’t put yourself out cows thanks, water calf, thanks farmer’s wife hey, don’t we say hello anymore? farmer I have to go to the hive farmer’s wife that I see – can you bring back a jar of honey? farmer the bees are not settled in yet farmer’s wife what makes him tick, I wouldn’t know – nothing comes from his paws – the garden, the grain, the manure pit, hassles with the bank, the farm, the farmyard, the stalls, hay, the animals – I have to do it all alone. misha figure I think working hard is terrible. At school

I always said: don’t pay attention to me, I’m retired. But now that I’m really retired, I think it’s about time to start working. Let there be no mistake about it, I’m worthless as a pianist. I can execute some of my own ideas, but apart from that, I don’t have any technical pretentions. Any student at the conservatory can play better than I do. Jazzmusik das war einmal. Actually, it has died out, I think. Thirty years ago already. It’s been a long time since jazz existed. Jazz is the music of black people in bad America: big city music, very exciting. That was a fantastic time, when jazz still existed. That was a fantastic time. cows In a word, time, time, time Yes, all the time, time, time Bullshit time, time, time Terrible time, time, time What in fact is time, time, time Nothing is not time, time, time Am I the time, time, time Away with time, time! solo cow A brown salamander Sat on a twig one autumn day Ticking like a clock When he heard his mother say: In a word, time, time, time Yes, all time, time, time Bullshit time, time, time Terrible time, time, time solo cow We are taking a survey An ant leaves the hill

31

The coffee is fresh again The viaduct traffic is still In a word, time, time, time Yes, all the time, time, time Bullshit time, time, time Terrible time, time, time solo cow A wart and two pimples On the side of a nose Blowing it, he said Take your choice of those In a word, time, time, time Yes, all the time, time, time Bullshit time, time, time Terrible time, time, time solo cow Once there were some friends Who had a canoe And as they paddled together They cried yoo-hoo In a word, time, time, time Yes, all the time, time, time Bullshit time, time, time Terrible time, time, time solo cow And what we think of it Makes no difference at all No more than does your crying When the barmaid shouts last call In a word, time, time, time Yes, all the time, time, time Bullshit time, time, time Terrible time, time, time Almide L’écriture automatique This is Kesh Katzendreck Reholly the next tantième

Zorro stuff the bite Rut – sifflez bien doux le gout Du prêtre en tripes consolante – portret Premonition of an old Rume Karkas bien catholique Yes – next dia (triad) Rococcoccoccoco- this serpent Tooth –sayers sermon past Kaviargemasz seinerseitz ins gefaszent zembliert nicht Zu bereits geprägten kornn So zealously that the clammy seams Her dress opal down to her thighs Garniertes frühstuck getaway people Tsa, frolicking animals tsa tsa. misha figure Dada, it’s better not to talk about Dada. Dada is Dada. As soon as you start talking about it, all the fun is gone. Almide Bunny rabbits, deer, cutie De wortelhaan, das simmelhaenchen Le croco jaune bien etonné des Maribunderlande ins gesamt Niedliche exemplare von rauschgift Ent schlummersten beefpack Guarantee – the next etc. farmer good heavens – what a voice what an appearance what diction – and what’s more, straightlimbed and such sexy shoes, she jumps in them over two bedsteads pushed together as it were and then such a delectable argument, like the word barrow in it – miraculous that something like that can just walk around

32

Almide mister, I heard that, what are you actually talking about – are you walking around in shackles, perhaps, do you have your chastity belt on – mister, you are drivelling farmer of course I am drivelling, I have just been tremendously agitated etc etc. cows and solo cow of course he is drivelling, he has just been tremendously agitated etc etc. misha figure to sum up: The cows have just been milked. The farmer (water calf with mild horns/farmer’s cap) leaves the meadow with full pails. One of the cows is stung by a bee (air cow). In her confusion, she ‘vibrates’ the stinging horns of the air cow ‘around’ to become the mild horns of the water calf – to the displeasure of the other cows, who reject metaphysical action because it makes them uncomfortable. By emphatically denying the ‘vibrated around’ farmer’s cap, the herd manages to get the stung cow to annul the ‘mild horns of the water calf’. In the next part – perhaps 100 years later – almost the entire herd, simultaneously stung by bees, gets into such a panic that an oversized beehive is ‘vibrated’. A cow who has not been stung protests, ascertaining that the horns have lost their ‘vibrating potential’ and that the cows are ‘flat as poop’ in the meadow, but to no avail. farmer’s wife those animals are not looking good –

you’d almost want to put them in bed with a hot-water bag. farmer I don’t understand it – the vet couldn’t find a thing farmer’s wife O no – the milk is getting less and less, the vet can’t find anything. Poop, piss, blood – all normal. No nasty plants in the meadow, the ditch isn’t dirtier than usual, and it’s not the weather either farmer it seems as if they don’t feel like it anymore farmer’s wife like you, in fact farmer what do you mean farmer’s wife what I said– lately, all you do is gab with that odd woman yonder farmer how many more times do I have to explain – you might as well forget about farming here if we don’t stop poisoning the ditches, spraying the plants to death – if Almide sometimes I really think all of this is totally pointless people are only focused on immediate gain by the time they understand something of our toiling, it will be too late why do we keep fighting for a lost cause firefly, I am with you you are with me 33

Almide and farmer firefly, I am with you you are with me ice-cream man good evening farmer/farmer’s wife good evening

I don’t think it’s a good idea Almide stop that – we have no reason at all to argue with each other – the beehives can stand in the attic here – my sister’ s room is empty – I am tired.

ice-cream man good evening

misha figure As a thought experiment, I’d like to walk into an auto show room one day, pick out a nice green Jaguar and then say: I want that in exchange for a five cent piece that I still have from my mother and that I’m very attached to.

musicians good evening

Almide and we – we too will be tough and keep on

farmer’s wife don’t you have a meeting to go to?

farmer on but not tough? Sweetheart

farmer what are you carping about? – I’ll be back soon

Almide/farmer on but not tough we will keep

Almide good evening

farmer’s wife you believe that, do you? farmer yes indeed, woman farmer As soft as butter As butter so soft It kept growing bigger Then the moon went aloft Almide tomorrow the first batch of hives is coming – can they stand on the farm in the meantime farmer you know what Lena says about that –

cows not tough, not tough, but on, not tough solo cow take back the power of cows the meadow cow is in the meadow – unmoved, flat, the meadow cow eats the meadow. No power is in the horns the power of the horns lies in the soft horns of the air cow. solo cow and cows pain, distress and sorrow there one moment – gone the next – the horns are unmoved. Now take back power in the house and in the soft horns of the air cow. 34

Almide let us go away farmer fu yung hai Almide go away… where to… farmer chop choy beef Almide far away farmer Peking duck, roasted plum sauce Almide and here’s the lot farmer nakou/siu mai Almide leave it be farmer chicken with broccoli Almide right, if you don’t want to come, then stay, but I’m leaving farmer I can’t go away from here… cows he can’t go away from here misha figure I myself am also working on an opera … I don’t know what other people think about it, but I find opera so ridiculous, so insane!

It’s a phenomenon that is totally outdated… and then those cultivated voices, that vibrate so unnaturally and ridiculously. Originally, the singers did it in order to reach the farthest corners of a large hall. Huhuhuhu, with those little thrusts – that carries better. But that comes at the expense of what I consider a certain degree of truthfulness. I think someone who just bellows out something on the street is a lot more moving. Or someone who calls out, Hello Marie! … truth, reality – no Caruso can compete with that farmer I can’t go away from here – you know that – the land, the people, work, expectations cows we need you here, your influence, your courage, you are the heart of our action the land is going down the drain the people are too slow the work is pointless unless everybody pitches in. Almide and my expectations are vanishing like snow in summer – Melis, come with me… Melis, come misha figure and obediently, obediently my dissonants are played farmer Another day has gone by Another out of a long row In which light and dark abide Shackled side by side Almide Another day has gone by We dwell on the border of the old and the new

35

But no, the past… Good night to both of you! farmer and farmer’s wife Another day has gone by Another from a long row In which light and dark abide Shackled side by side Another day has gone by We dwell on the border Of the old and the new But no, the past… Good night to both of you!

The libretto consists of remarks by Misha Mengelberg quoted in: Het Nieuwsblad van het Zuiden, 1966 Algemeen Handelsblad, 1966 Muziekkrant Oor, 1971 Coda, 1988 De Groene Amsterdammer, 1993 Jazz in Europa, anthology, 1994 Radicaal gewoon, 1996 Tetterettet, anthology, 1996 de Volkskrant, 2000 HP/De Tijd, 2003 Enkele regels in de dierentuin, anthology, 2012

cows Vibration gone, unmoved beholding gone Power gone, the meadow cow is flat and empty in the meadow. Behold not the mild horn of the water calf Behold not the mild horns. There one moment, gone the next The water calf takes the living water From day to day the living water calf Relieves the meadow cow of this curse. Thanks, water calf, thanks. solo cow The water calf takes the living water From day to day, the living water calf Relieves the meadow cow of this curse. Thanks, water calf, thanks. ©Misha Mengelberg/Cherry Duyns translation: Jane Bemont

36

TOURNEE

TOUR

In mei 2016 gaat Koeien, opera Misha op tournee door Nederland Boekingen door Theaterbureau Grünfeld B.V.

In May of 2016, Koeien, opera misha will tour through the Netherlands. Bookings by Theaterbureau Grünfeld B.V.

10 mei 2016 Rotterdamse Schouwburg 12 mei 2016 Theater De Spiegel, Zwolle 13 mei 2016 Stadsschouwburg Nijmegen 14 mei 2016 Theater de Kampanje, Den Helder 17 mei 2016 Wilminktheater, Enschede 18 mei 2016 Stadsschouwburg Groningen 19 mei 2016 Schouwburg De Lawei, Drachten 20 mei 2016 Schouwburg Arnhem 21 mei 2016 Deventer Schouwburg 25 mei 2016 Stadsschouwburg Haarlem 26 mei 2016 Koninklijke Schouwburg Den Haag 28 mei 2016 Parktheater, Eindhoven 29 mei 2016 Theater De Flint, Amersfoort 31 mei 2016 Stadsschouwburg Utrecht

10 May 2016 Rotterdamse Schouwburg 12 May 2016 Theater De Spiegel, Zwolle 13 May 2016 Stadsschouwburg Nijmegen 14 May 2016 Theater de Kampanje, Den Helder 17 May 2016 Wilminktheater, Enschede 18 May 2016 Stadsschouwburg Groningen 19 May 2016 Schouwburg De Lawei, Drachten 20 May 2016 Schouwburg Arnhem 21 May 2016 Deventer Schouwburg 25 May 2016 Stadsschouwburg Haarlem 26 May 2016 Koninklijke Schouwburg Den Haag 28 May 2016 Parktheater Eindhoven 29 May 2016 Theater De Flint, Amersfoort 31 May 2016 Stadsschouwburg Utrecht

37

© JOKE DUYNS

OVER DE MAKERS Cherry Duyns is vóór alles een verhalenverteller. Daartoe bedient hij zich van uiteenlopende media: film, theater, tv. Bovendien heeft hij een bijzonder literair oeuvre op zijn naam staan, met romans als De zondagsjongen, Dante’s trompet en De Chinese knoop, en schreef hij opstellen over beeldende kunst. Duyns werd in 1944 geboren in Wuppertal. Hij werkte als redacteur bij het weekblad Haagse Post en legde zich bij de VPRO toe op het maken van documentaires. Van zijn talloze films, niet zelden met zijn sonore stem op de geluidsband, zijn er verschillende onderscheiden. Voor het drieluik Levensberichten, over de oncologieafdeling van het VUMC, won hij de

Nipkow-schijf, en zijn kunstdocumentaire De wording werd bekroond met een Gouden Kalf. Voor de film De droom van de beer, over de teloorgang van het Sovjet-circus, werd hem in 2001 de prestigieuze Prix Europa toegekend. Samen met trompettist André Heuvelman maakte Duyns de theatervoorstellingen Windkracht en, met sopraan Barbara Hannigan en slagwerker Peter Prommel, Kwam een vogel gevlogen. Hij stond bovendien ook zelf op de planken: met schilder en schrijver Armando schreef én speelde Duyns bijna een kwart eeuw Herenleed, zowel voor de televisie als in het theater. De ondertitel van dat programma gaat op voor Duyns’ gehele oeuvre: vertellingen ‘van weemoed en verlangen’. De eerste theatertournee van Herenleed vond in 1985 plaats in samenwerking met het Holland Festival. Muziek vormt in dat oeuvre een belangrijke rode draad. Met Reinbert de Leeuw maakte Duyns in de jaren 90 voor de VPRO Toonmeesters, een achtdelige documentairereeks over de eigentijdse componisten Messiaen, Kagel, Vivier, Ligeti, De Vries, Goebaidoelina, Górecki en Oestvolskaya. Ook verfilmde hij Reinbert de Leeuws compositie Im wunderschönen Monat Mai, met een hoofdrol voor Barbara Sukowa. In 2013 voltooide Duyns de film Misha enzovoort, die hij maakte over het aangrijpende afscheid van improvisatielegende Misha Mengelberg van de internationale podia. In oktober 2014 werd Cherry Duyns benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Over zijn werk verscheen in 2006 de monografie Herfstlied van John Heymans.

38

© FRANCESCA PATELLA

Pianist en componist Guus Janssen trekt zich weinig aan van genregrenzen. Veelzeggend is dat hij kort na elkaar de belangrijkste Nederlandse prijzen voor zowel geïmproviseerde als gecomponeerde muziek ontving: de Boy Edgarprijs in 1981 en de Matthijs Vermeulenprijs in 1984 voor zijn kwartet Temet. Janssen deelde het podium met uiteenlopende grootheden als de Newyorkse avant-garde saxofonist John Zorn en violist en klassiekemuziekicoon Gidon Kremer. Janssen werd in 1951 geboren in Heiloo en studeerde piano en compositie in Amsterdam. Muziek heeft vaak een bevestigende functie, ze kan onderstrepen wat je al weet; maar in de documentaire De buitenbocht die de NTR in 2013 uitzond over hem en zijn broer, schilder en drummer Wim, merkt Janssen op dat hij juist al vroeg geïnteresseerd raakte in de ontregelende kant van de muziek. Toen hij als jongen kerkdiensten begeleidde op

het orgel had hij er schik in een basnoot net zo lang te laten liggen tot er mensen omkeken. Dat element van spel heeft zijn karakter en zijn werk nooit verlaten. Janssen ontmoette Misha Mengelberg begin jaren 70, toen hij als jonge pianist zijn entree maakte in de Amsterdamse jazzscene. ‘Met Misha heb ik gedurende al die jaren één lang gesprek gevoerd,’ zegt hij, ‘soms met tussenpozen, waarna we gewoon bij de laatste komma verdergingen. De omgang had altijd iets absurdistisch, voltrok zich in een soort spelsfeer.’ Als pianist is Janssen veelvuldig te vinden op de internationale podia voor geïmproviseerde muziek, al dan niet met een eigen ensemble. Sinds Mengelberg door zijn ziekte niet meer in staat is om te spelen treedt Janssen regelmatig op met het door Mengelberg en Han Bennink opgerichte ICP Orkest. In samenwerking met librettist Friso Haverkamp maakte Janssen verschillende opera’s, zoals Noach, die in 1994 in première ging in het Holland Festival. Voor zijn hele oeuvre ontving Guus Janssen in 2012 de prestigieuze Johan Wagenaarprijs. Op 30 mei 2015 ontving Guus Janssen voor zijn oeuvre de A. Roland Holstprijs. Het vanuit Amsterdam opererende ICP (Instant Composers Pool) Orkest, in 1967 opgericht door pianist Misha Mengelberg, drummer Han Bennink en saxofonist Willem Breuker, brengt nog altijd een unieke melange van Europese geïmproviseerde muziek, jazz, en een Nederlandse oneerbiedige instelling, dit alles gecombineerd in een hoogst verfijnde maar genietbare muziek die muziekliefhebbers al decennia lang heeft verbijsterd en geïmponeerd. Hoewel Misha Mengelberg niet meer met de ICP optreedt, houdt het orkest hun dierbare vriend en oprichter in ere door voort te gaan in de geest waarmee hij

39

hen heeft bezield. Het ICP, deels jazzband, deels kamerorkest, is groot genoeg om te schetteren maar compact genoeg om in scherpe bochten stevig op de weg te liggen. De muziek zit vol verrassingen, onverwachte wendingen, lenige gratie en merkwaardige uitbarstingen. Niets en niemand anders klinkt precies zoals zij.

ABOUT THE MAKERS Cherry Duyns is first and foremost a storyteller. He uses various media for this: film, theatre, television. Moreover, he has an extraordinary literary oeuvre to his name, with novels like De zondagsjongen, Dante’s trompet and De Chinese knoop, and has written essays on visual art. Duyns was born in 1944 in Wuppertal. His career includes working as an editor for the weekly magazine Haagse Post and making documentaries for VPRO television. Various films in his extensive oeuvre, often featuring his rich voice on the soundtrack, have received awards. He won the Nipkowschijf prize for the three-part series Levensberichten, about the oncology ward at the VUMC hospital, and a Golden Calf for his art documentary De wording. For the film De droom van de beer, about the loss of the Soviet circus, he received the prestigious Prix Europa in 2001. Together with trumpet player André Heuvelman, Duyns made the theatre production Windkracht, and with soprano Barbara Hannigan and percussionist Peter Prommel made Kwam een vogel gevlogen. What’s more, he has been on stage himself: in collaboration with the painter and writer Armando, Duyns wrote as well as performed in Herenleed for al-

most a quarter of a century, both for television and in the theatre. The subtitle of that programme applies to Duyns’ entire oeuvre: stories ‘of melancholy and desire’. The first tour of Herenleed in the theatre took place in 1985 in collaboration with the Holland Festival. Throughout that oeuvre, music is an important connecting thread. With Reinbert de Leeuw in the 90s, Duyns made Toonmeesters for VPRO, a series of eight television documentaries about the modern composers Messiaen, Kagel, Vivier, Ligeti, De Vries, Goebaidoelina, Górecki and Oestvolskaya. He also made a film about Reinbert de Leeuw’s composition Im wunderschönen Monat Mai, with a leading role for Barbara Sukowa. In 2013, Duyns completed the film Misha enzovoort, about legendary improviser Misha Mengelberg’s poignant departure from the international stage. In October 2014, Cherry Duyns was appointed Knight in the Order of the Dutch Lion. A monograph on his work, Herfstlied, was published by John Heymans in 2006. Pianist and composer Guus Janssen takes little notice of boundaries between genres. Tellingly, he won the most important Dutch awards for both improvised and composed music in quick succession: the Boy Edgar Prize in 1981 and the Matthijs Vermeulen Prize in 1984 for his quartet Temet. Janssen has shared the stage with celebrities such as New York avant-garde saxophonist John Zorn and violinist and classical music icon Gidon Kremer. Janssen was born in 1951 in Heiloo (NL) and studied piano and composition in Amsterdam. Music frequently acts as a confirmation of what you already know, but in De buitenbocht, the documentary that NTR television made in 2013 about him and his brother, the painter and

40

drummer Wim, Janssen remarked that he has been interested in the disruptive aspect of music ever since he was young. When he accompanied church services on the organ as a boy, he got a lot of pleasure out of holding down a bass note until people looked up. He has never lost that element of play in his character or his work. Janssen met Misha Mengelberg in the early 70s when he made his entrance in the Amsterdam jazz scene as a young pianist. ‘I had one long conversation with Misha throughout the years,’ he says, ‘sometimes with breaks, after which we just took it up again from the comma where we had left off. It was always slightly absurd, had a sort of playfulness to it.’ As a pianist, Janssen can frequently be found on international stages for improvised music, with or without his own ensemble. Since Mengelberg has been incapacitated by his illness and can no longer play, Janssen regularly performs with the ICP Orchestra founded by Mengelberg and Han Bennink. In collaboration with librettist Friso Haverkamp, Janssen has made a number of operas, such as Noach, which premiered at the Holland Festival 1994. In 2012, Guus Janssen was awarded the prestigious Johan Wagenaar Prize for his entire oeuvre. On 30 May 2015, Guus Janssen received the A.Roland Holst Prize for his oeuvre. Founded in 1967 by pianist Misha Mengelberg, drummer Han Bennink, and saxophonist Willem Breuker, the Amstersterdam-based ICP (Instant Composers Pool) Orchestra remains a unique blend of European improvised music, jazz, and the  Dutch irreverent attitude, which all combine into a highly sophisticated yet enjoyable music that has astonished and impressed music lovers for several decades. While Misha Mengelberg is no longer

performing with ICP, the band honors their beloved friend and founder by continuing on with the spirit he infused in them. Part jazz band, part chamber orchestra, ICP is big enough to shout but compact enough to hold the road on sharp turns. The music’s full of surprises, unexpected turns, limber grace and strange eruptions. Nothing else and no one else sounds quite like them.

41

internationale podiumkunsten amsterdam juni 2015

  42

VRIENDEN

FRIENDS

Het Holland Festival heeft het getroffen – met Vrienden die gepassioneerd zijn over kunst, die artiesten van wereldklasse verwelkomen en die het festival steunen in zijn ambitie om nieuw werk te blijven presenteren.

The Holland Festival is lucky – with Friends who are passionate about art, welcoming to our world class artists, ambitious to help the festival to commission brilliant new work.

Vrienden vormen het hart van het festival en hun genereuze steun helpt om elk jaar een spannend programma te maken.

Friends are the heart of the festival and their generous support helps the festival to create an exciting programme each year.

Het verheugt ons dan ook dat we deze voorstelling mede dankzij de Vrienden van het Holland Festival aan u kunnen tonen.

We are therefore delighted to be able to present this performance with support from the Friends of the Holland Festival.

Ruth Mackenzie en Annet Lekkerkerker Directie, Holland Festival

Ruth Mackenzie and Annet Lekkerkerker Board, Holland Festival

43

HOLLAND FESTIVAL 2015

directie Ruth Mackenzie, artistiek directeur Annet Lekkerkerker, zakelijk directeur raad van toezicht Martijn Sanders, voorzitter Mavis Carrilho Joachim Fleury Renze Hasper Ben Noteboom Marjet van Zuijlen Het programma van het Holland Festival kan alleen tot stand komen door subsidies, bijdragen van sponsors en fondsen en door de gewaardeerde steun van u, ons publiek. hoofdbegunstiger Fonds 21 subsidiënten Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Gemeente Amsterdam sponsors, fondsen en instellingen Stichting Ammodo, Rabobank Amsterdam, Stichting Dioraphte, VSBfonds, Turing Foundation, Ernst von Siemens Music Foundation, Fonds Podiumkunsten, European Cultural Foundation, DoubleTree by Hilton, Westergasfabriek/MeyerBergman, Clifford Chance LLP, Kempen & Co, WeTransfer, Automobielbedrijf Van Vloten, RoomMate Hotels Aitana Amsterdam, Lloyd Hotel, Wilhelmina E. Jansen Fonds, Goethe-Institut, Institut Français des Pays-Bas, Gravin van Bylandt

Stichting, Amerikaanse Ambassade Den Haag, Spaanse Ambassade Den Haag, Ambassade van Armenië in Nederland, Oostenrijkse Ambassade in Den Haag, Ambassade van de Bondsrepubliek Duitsland Den Haag, Ambassade van de Argentijnse Republiek, MacBike HF Business Beam Systems, De Nederlandsche Bank N.V., Double Effect, G&S Vastgoed, ING Groep, Ten Have Change Management, WPG Uitgevers B.V. mediapartners NTR, VPRO board of governors De genereuze, meerjarige verbintenis van de Governors is van groot belang voor de internationale programmering van het Holland Festival en met name voor het aangaan van internationale coproducties. G.J. van den Bergh en C. van den BerghRaat, R.F. van den Bergh, J. van den Broek, Bernard en Ineke Dijkhuizen, Angela en Leendert van Driel, Jeroen Fleming, J. Fleury, V. Halberstadt, H.J. ten Have en G.C. de Rooij, J. Kat en B. Johnson, Irina en Marcel van Poecke, Ton en Maya Meijer-Bergmans, Sijbolt Noorda en Mieke van der Weij, Robert Jan en Mélanie van Ogtrop-Quintus, Françoise van Rappard-Wanninkhof, M. Sanders, A.N. Stoop en S. Hazelhoff, Tom de Swaan, Elise Wessels-van Houdt, H. Wolfert en M. Brinkman hartsvrienden Kommer en Josien Damen, Sabine van Delft-Vroom, Huub A. Doek, Tex Gunning, Wendy van Ierschot, Giovanna Kampouri 44

Monnas, Luuk H. Karsten, Frans en Willeke Koffrie, Kristine Kohlstrand, Joost en Marcelle Kuiper, Monique Laenen en Titus Darley, Cees Lafeber, Ben Noteboom, Marsha Plotnitsky, Pim en Antoinette Polak, Anthony en Melanie Ruys, Patty Voorsmit beschermers Lodewijk Baljon en Ineke Hellingman, A. van de Beek en S. van Basten Batenburg, Irma Boom en Julius Vermeulen, S. Brada, Frans en Dorry Cladder-van Haersolte, J. Docter en E. van Luijk, L. Dommering-van Rongen, E. Granpré Moliere, M. Grotenhuis, E. Horlings, J. Houwert, R. Katwijk, R. Kupers en H. van Eeghen, J. Lauret, A. van der Linden-Taverne, H. en I. Lindenbergh-Sluis, F. Mulder, Adriaan en Glenda Nühn-Morris, G. van Oenen, H. Pinkster, H. Sauerwein, R. van Schaik en W. Rutten, K. Tschenett, Wolbert en Barbara Vroom, P. Wakkie, R. Walstra, A. van Wassenaer, O.L.O. en Tineke de Witt Wijnen-Jansen Schoonhoven begunstigers M. Beekman, E. Blankenburg, Co Bleeker, A. Boelee, K. de Bok, Jan Bouws, E. Bracht, W.L.J. Bröcker, G. Bromberger, D. de Bruijn, Rachel van der Brug, M. Daamen, J. Dekker, M.H. Dijkgraaf, M. Doorman, Chr. van Eeghen, J. van der Ende, Ch. Engeler, E. Eshuis, E. Goossens-Post, E. de Graaff-Van Meeteren, F. Grimmelikhuizen, D. Grobbe, J. Hennephof, G. van Heteren, L. van Heteren, B. van Heugten, S. Hodes, Herma Hofmeijer, J. Hopman, A. Huijser, E. Hummelen, Yolanda Jansen, P. Jochems, Jan de Kater, J. Keukens, P. Krom, A. Ladan, M. Le Poole, M. Leenaers, K. Leering, T. Liefaard, A. Ligeon, T. Lodder, A. Man,

D. van der Meer, E. van der Meer-Blok, A. Mees-Lubberman, A. de Meijere, J. Melkert, E. Merkx, Jaap Mulders, H. Nagtegaal, La Nube, Kay Bing Oen, E. Overkamp en A. Verhoog, C. van de Poppe, P. Price, F. Racké, H. Ramaker, S. van de Ree, Wessel Reinink, L. RemarqueVan Toorn, Thecla Renders, M. Roozen, G. Scheepvaart, A. Schneider, H. Schnitzler, G. Scholten, C. Schoorl, E. SchreveBrinkman, Steven Schuit, P. Smit, G. Smits, I. Snelleman, A. Sonnen, K. Spanjer, C. Teulings, H. Tjeenk Willink, A. Tjoa, Y. Tomberg, H. van der Veen, M.T.F. Vencken, R. Verhoeff, R. Vogelenzang, F. Vollemans, A. Vreugdenhil, A. Wertheim, M. Willekens, M. van Wulfften Palthe, M. Yazdanbakhsh, P. van der Zant, P. van Zwieten en N. Aarnink jonge begunstigers Kai Ament, Aram Balian, Ilonka van den Bercken, Maarten Biermans, Maarten van Boven, Rolf Coppens, Tessa Cramer, Susan Gloudemans, Jolanda de Groot, Marte Guldemond, Pieter Guldemond, Nynke de Haan, Hagar Heijmans, Anna van Houwelingen, Jort van Jaarsveld, Daan de Jong, Judith Lekkerkerker, Pieter van der Meché, Frans Muller, Boris van Overbeeke, Gijs Schunselaar, Farid Tabarki, David van Traa, Frank Uffen, Helena Verhagen, Merijn van der Vlies, Danny de Vries, Marian van Zijll Langhout liefhebbers Alle 677 Liefhebbers. Vrienden die anoniem wensen te blijven.

45

WORD VRIEND

BECOME A FRIEND

Als Vriend draagt u actief bij aan de bloei van het Holland Festival.

As a Friend, you actively contribute to the Festival’s ongoing success and growth.

liefhebber - vanaf € 55 per jaar U ontvangt dit programmaboek gratis, u heeft voorrang bij de kaartverkoop en u krijgt korting op tickets.

Liefhebber - from € 55 annually You will receive programme books such as this one for free, have access to advance ticket sales and get discounts on tickets.

begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand) Uw bijdrage komt rechtstreeks ten goede aan de internationale programmering van het Holland Festival. Als Begunstiger heeft u recht op vrijkaarten en andere aantrekkelijke privileges.

Begunstiger - from € 250 annually (or € 21 per month) Your contribution goes directly to the Holland Festival’s international programming. As a Begunstiger, you have a right to free tickets and other attractive privileges.

jonge begunstiger - vanaf € 250 per jaar (of € 21 per maand) Ontvang dezelfde privileges als de Begunstigers én: neem deel aan een speciaal programma waarin je elkaar ontmoet en voorstellingen geselecteerd zijn die je niet mag missen.

Jonge Begunstiger - from € 250 annually (or € 21 per month) Receive the same privileges as the Begunstigers and also take part in a special programme in which you meet each other at selected shows that are too good to miss.

beschermer - vanaf € 1.500 per jaar (of € 125 per maand) Als dank voor uw aanzienlijke bijdrage aan de internatio­nale programmering van het Holland Festival ontvangt u een uitnodiging voor de openingsvoorstelling en voor exclusieve bijeenkomsten, naast vrijkaarten en andere privileges.

Beschermer - from € 1.500 annually (or € 125 per month) As thanks for your considerable contribution to the Holland Festival’s international programming, you receive an invitation to the opening performance and exclusive gatherings in addition to free tickets and other privileges.

Hartsvriend - vanaf € 5.000 per jaar Als Hartsvriend van het Holland Festival nodigen we u uit om dichter bij de makers te komen. Met gelijkgestemden en gasten van het festival verwelkomen we u graag

Hartsvriend - from € 5.000 annually We invite Holland Festival Hartsvrienden to become more closely acquainted with the makers of the Festival and meet likeminded people and guests.

Het Holland Festival heeft ook uw steun nodig: word Vriend!

The Holland Festival needs your support too – become a Friend!

46

op speciale gelegenheden en geven u een blik achter de schermen. Geefwet Sinds 1 januari 2012 is het nog aantrekkelijker om het Holland Festival te steunen vanwege de Geefwet die tot 1 januari 2018 van kracht is. De Geefwet houdt in dat giften aan culturele ANBI’s met 25% verhoogd mogen worden tot een maximum aan schenkingen van € 5.000 per jaar. Schenkt u meer dan € 5.000, dan kunt u het resterende bedrag voor het reguliere percentage (100%) aftrekken van de inkomstenbelasting. De voordelen van de Geefwet gelden voor alle belastingplichtigen (particulieren en bedrijven) en zijn van toepassing op zowel eenmalige als periodieke schenkingen. Voordeel van een periodieke schenking Een eenmalige gift is beperkt aftrekbaar voor de belasting. Het totaal van de giften op jaarbasis dient hoger te zijn dan 1% (drempel) en kan tot maximaal 10% (plafond) van het inkomen worden afgetrokken. Een periodieke gift is een gift waarbij voor een periode van ten minste vijf opeenvolgende jaren een gelijke uitkering wordt gedaan, vastgelegd in een periodieke akte. De gift is volledig aftrekbaar zonder aftrekdrempel of aftrekplafond. Wilt u ook Vriend van het Holland Festival worden? Ga voor meer informatie en een aanmeldformulier naar hollandfestival.nl (steun HF) of neem vrijblijvend contact op met Leonie Kruizenga, hoofd development op 020 – 788 21 18.

Donations to the Festival are taxdeductible Between 1 January 2012 and 1 January 2018, a special tax law is in effect which makes it more advantageous to make charitable donations. Called the ‘Geefwet’, this law allows you to claim your deductions to cultural organizations with ANBI status with an additional 25% for tax benefits (a total of 125%). The Holland Festival has such an ANBI status. The fiscal advantage applies to donations that total a maximum of € 5.000 annually. If you donate more than € 5.000 to registered charities, you can deduct the remaining amount for the regular percentage (100%). The advantages of the Geefwet apply to all taxpayers (private parties and businesses) and are applicable to both individual and periodical gifts. Advantages of a periodical gift Restrictions apply to deductions for individual gifts. Individual gifts are tax-deductible when the total amount of gifts given in one year surpasses 1% of your income, with a minimum of € 60. The amount given above the minimum threshold is tax-deductible. The maximum deductible amount is 10% of your threshold income. There are fiscal benefits for periodical gifts with an annuity construction for five years and upwards. If you choose to support the Holland Festival for a minimum of five years, your gift will be fully taxdeductible. If you would like to become a Friend of the Holland Festival, go to our website hollandfestival.nl (Support HF) for more information or call Leonie Kruizenga, head of development, for an informal talk without obligations: 020 – 788 21 18. 47

COLOFON COLOPHON Holland Festival Piet Heinkade 5 1019 BR Amsterdam tel. +31 (0)20 – 788 21 00 [email protected] hollandfestival.nl tekst text Joep Stapel vertaling translation Jane Bemont eindredactie en opmaak editorial and lay-out Holland Festival ontwerp design thonik druk printing Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam

© Holland Festival, 2015 Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Holland Festival. No part of this publication may be reproduced and/or published by any means whatsoever without the prior written permission of the Holland Festival.

48

Hoofdbegunstiger / Patron

Koeien is een coproductie van

© Ton Mijss

