1 L E E S T E K S T
Foto: VLAM
Rare “jongens”, die koeien? Enkele eigenaardigheden van de koe. Je hoort soms wel eens zeggen: “Lompe koe!” Maar heb je al eens gemerkt hoe lenig een koe is? Van zo’n log dier zou je dat niet verwachten. Geloof je het niet? Probeer dan maar eens met je tenen achter je oor te krabben. Lukt het niet? Koeien kunnen het nochtans wel. Probeer maar eens je hoofd zo ver naar achteren te draaien als een koe. En kun jij met je tong je neus schoonlikken? Neen, een koe wel. Ze heeft dan ook een zeer lange en lenige tong. Bij het grazen slaat ze die om het gras en maait het dan met een snelle zijwaartse beweging van de onderkaak af. Dan slikt ze het gras in. Kauwen doet ze later wel. En die horens dan? Is dat niets bijzonders? Neen, want heel wat dieren hebben hoorns. Je moet maar eens rondkijken op de boerderij en in de dierentuin. Bij sommige dieren zijn het alleen de mannetjes die horens hebben. Bij runderen hebben zowel de mannetjes als de vrouwtjes er. Die horens waren een uitstekend middel om zich te verdedigen tegen vijanden. Veel vijanden heeft onze koe nu niet meer, maar toch kan ze er
figuur 1
nog venijnige prikken mee uitdelen. En daar is onze landbouwer niet zo mee opgezet. Om te voorkomen dat de koeien elkaar gaan verwonden met die horens of dat ze de landbouwer bij het melken zouden kwetsen, zal die de horens vaak verwijderen. Sommigen doen dat al heel vroeg door bij de jonge kalfjes een zalfje op de hoorntjes aan te brengen zodat de groei onmiddellijk stopt. Anderen wachten tot de horens voldoende groot zijn om ze dan met een kabeltje af te zagen als alles zorgvuldig gebeurt, heeft de koe hierbij weinig of geen pijn. Koeien geven melk! Dat is toch niets bijzonders, hoor ik je zeggen. De koe is immers een zoogdier, net zoals honden, katten, paarden, varkens, geiten, schapen en zelfs de mens. En bij deze groep dieren is het zo dat het vrouwtje na de geboorte van een jong melk begint te produceren. Daarvoor bevinden zich in het lichaam van het vrouwtje een aantal melkkliertjes. Bij ons mama bevinden die zich in haar borsten. Bij een koe zitten die in de uier. Eens de jongen groter worden en zelf voedsel beginnen zoeken valt de melkproductie* automatisch stil. Nu had de mens al snel ontdekt dat
Zuivel 1.1
de melk die de koe produceert ook voor hem zeer lekker en voedzaam was. Vandaar dat hij de koe ging melken. Dat gebeurt trouwens ook bij geiten en schapen. Er zijn zelfs al boerderijen waar men paarden gaat fokken voor de melk. Eén ding moet je echter zeker onthouden: zonder jong, geen melk! Op de olympische spelen zal onze koe wel nooit een medaille winnen in de hardloopwedstrijden. Daarvoor is ze te log gebouwd. Ze is nochtans best sterk. Daardoor werd ze vroeger vaak als lasten trekdier gebruikt. Heb je trouwens de poten van een koe al eens goed bekeken. Als je goed kijkt zie je dat de koe op twee hoeven loopt (fig. 1). Die hoeven zijn de nagels van haar twee middelste tenen. In de boeken vind je dan ook dat koeien gespleten hoeven hebben. En jij vindt de koeien rare jongens. Wat zeg je dan van de mensen? Ze dragen kleren gemaakt van leder, en dat is de huid van onze koe. De beenderen gaan ze gebruiken om lijm van te maken. Sommigen zetten zelfs een lampenkap op de kast, gemaakt van de urineblaas van een koe! Dat vind ik pas raar... MOL
1 D O E - A C T I V I T E I T E N
Rare ‘jongens’ die koeien ? 1. Lenigheidsoefeningen 1. 2. 3. 4.
Ga eens op de vingertoppen en de toppen van je tenen staan. Sta op handen en voeten en breng je teen naar je oor. Probeer met je tong je neus aan te raken. Draai je hoofd zover mogelijk naar achter
Telkens laten verwoorden: - wat de leerlingen ervaren hebben. - wat het verschil is met de koe.
2. Probeer het eens uit en zeg wat je ervaringen zijn. 1. Probeer zelf eens gras af te bijten. Komt je tong eraan te pas ? 2. -
Trek een handvol gras af. Had je veel kracht nodig ? Hoe ging het het makkelijkst ? Wat vind je van de prestatie van de koe?
3. Snijd gras af. - Neem een handvol gras beet en snijd het af met een mes. Dit is wat de koe doet. Ze neemt het gras beet met de tong en snijdt het dan af met haar tanden. - Wat vind je van haar prestatie ? 4. -
We trekken met een touw de auto van de juf/meester voort. Met hoeveel kan het ? Met hoeveel is het comfortabel trekken ? Hoelang denk je het vol te houden ? Hoe groot is de trekkracht van een koe ? Opzoeken Vraag het aan een kenner !
3. Spreekwoorden Deze activiteiten zijn gebaseerd op de spreekwoorden die je kan terugvinden op “Werkblad - Zuivel 1 punt 7 spreekwoorden”. Enkele opdrachten om alleen of in groep aan te werken -
Van welke spreekwoorden kan je de betekenis terugvinden (opzoeken, vragen)? Probeer één of meerdere van deze spreekwoorden uit te beelden. Maak een tekening of een schilderij van één van de spreekwoorden? Schrijf of teken een spreekwoord in koeien van letters. Schrijf een kort verhaaltje waarbij de uiteindelijke betekenis van één van de spreekwoorden heel duidelijk wordt.
1.2 Zuivel
1 W E R K B L A D
Rare ‘jongens’ die koeien ? 1. De bouw van de koe. Kun je nu bij onderstaande schets het passende nummer op de juiste plaats zetten?
3
2
1
4 5 7 8 6
2. Zoogdier: In de tekst is sprake van zoogdieren. Zoek ‘zoogdier’ op in het woordenboek:
Zeg met je eigen woorden wat de term zoogdier betekent:
Geef twee kenmerken die bij alle zoogdieren gelijk zijn:
Zuivel 1.3
9
G G G G G G G G G
een kwaststaart
de uier
de gespleten hoef
de horens
de schoft
de tepels
de snuit
de ruglijn
de halskwab of kossem
1 W E R K B L A D
3. Zoogdieren en niet-zoogdieren. Schrijf in onderstaande tabel vijf zoogdieren en vijf niet-zoogdieren.
zoogdieren
niet-zoogdieren naam
4. Borstvoeding. Wat zijn de voor- en nadelen van borstvoeding? Vraag het aan je ouders !
5. Paarden en koeien hebben verschillende hoeven. 1. naam hoeven koe: 2. naam hoeven paard: 3. Waarom hebben ze verschillende hoeven ?
6. Nuttige dieren. Waarvoor gebruikt men de verschillende “delen” van de koe ? spieren huid beenderen urineblaas melk hoorns
1.4 Zuivel
klasse
1 W E R K B L A D
Oost west thuis best
Wie laa ts best latclacht, ht
7. Spreekwoorden Spreekwoorden zoals hierboven ken je ongetwijfeld. Ook over koeien (en andere runderen) bestaan er heel wat spreekwoorden. Kijk zelf maar :
1.Over koetjes en kalfjes praten.
2. Oude koeien uit de sloot halen.
3. Iemand koeien met gouden horens beloven.
4. De koe bij de horens vatten.
5. Men kan niet weten hoe een koe een haas vangt.
6. Men noemt geen koe bont, of er is een vlekje aan.
7. De put dempen als het kalf verdronken is.
8. Het gouden kalf aanbidden.
9. Met andermans kalf ploegen.
10. Kosters koe mag op het kerkhof grazen
11. De koe vergeet graag dat ze kalf geweest is.
12. Ik ben zo lustig als een vogeltje dat koe heet.
13. Van de os op de ezel springen.
14. Een dorsende os mag je niet muilbanden.
Enkele opdrachten rond deze spreekwoorden om alleen of in groep aan te werken vindt u bij “Doe-activiteiten - Zuivel 1 punt 3 spreekwoorden”.
Zuivel 1.5
