ORGAAN EN MEDEDELINGENBLAD van het Wetenschappelijk-, Cultureel- en Ontspanningscentrum
ii>F)attESpeare C l u b Seer.: PLANTAGE MUIDERGRACHT 15 Tel. 3 4 5 9 6
-
AMSTERDAM-C.
NOVEMBER 1947
ERASMUS' KARAKTER Een psychologische beschouwing door Dr V. W. D. S c h e n k J n de reeks ,,Grote mannen in onze gevoels- en denkwereld" heeft dr V. W. D. Schenk op Zondagavond 12 October j.l. voor de Amsterdamse afdeling van de Shakespeare Club gesproken over ..Erasmus' karakter". Handelende over wat hij noetnde, een stuk karakterologie van Erasmus, zeide dr Schenk dat Erasmus nog nooitrhet object is geweest van een strikt psychologische studie. Dit doende echter, is
spr. zich er van
bewust dat dit onherroepelijk de rui'ne betekent van enkele heilige huisjes. Innemend
vaak,
afstotelijk
ook
wel eens, zachtaardig
soms, kwaadaardig bij een andere gelegen' heid, waren typische karaktertrekken van Erasmus. En dat hij uiterst gecompliceerd was — daarover zijn
alle biografen het wel eens. Van vele kanten is E r a s m u s voor een neurasthenielijder ver-
sleten. Men vindt dat hij overmatig veel aandacht aan zijn lichaam
besteedde en dat hij zonder reden klaagde. Deze opvatting achtte spr. in vele opzichten voor bestrijding vatbaar. Erasmus klaagt
pas op latere leeftijd, wanneer hij reeds door verschillende ziekten getroffen is: over nier- en blaasstenen, ,,zweetkoorts", jicht, (syphilis ?), abcessen, waarschijnlijk builenpest, voorts liep hij mank en was voortdurend verkouden, welke klachten, naar spreker's mening, zo nu en dan wel gerechtvaardigd waren. ... Toch — aldus spr. verder ^~ klaagt Erasmus op een wijze die tot verzet en ergenis prikkelt en die men alleen goed kan waarderen, wanneer men zijn houding t.a.v. zijn ziekte past in het kadervan zijn karakter.
Emotioneel Crasmus' karakter schetsende binnen het stramien van de temperamentleer der Groningse hoogleraren Heymans en Wiersma (emotionaliteit, activiteit, primaire- of secundaire functie), constateerde spr. dat Erasmus een emotioneel mens was; prikkelbaar en lichtgeraakt, hij stoof spoedig en onbeheerst op en was vaak sarcastisch en giftig. In zijn vriendschappen was hij dikwijls geexalteerd en overdreven; hij was overgevoelig en kon geen grofheid of ruwheid verdragen. Hij kon ook niet tegen rokerige, tochtige huizen, tegen vieze herbergen, slecht verzorgd eten, om van bedorven vis nog te zwijgen. Hij was voorts dol op mooie kleren, fraai lijfgoed, zijden zakdoeken, eetgerei en hij dronk Bourgognewijn inplaats van bier, dat hij zelfs verachtte. Erasmus was ook geen man die wisselde tussen uitgelaten vrolijkheid en geremde neerslachtigheid, doch hij vormde het iet-wat wispelturig beeld van de nu eens overgevoelige en dan weer grof-ongevoelige aestheet.
Actief Erasmus was een man van een schier ongebreidelde activiteit, welke voortkwam uit hemzelf en hem dreef tot studie. De voorbeelden van zijn fabelachtige energie liggen a.h.w. voor het opscheppen (de Latijnse vertalingen der Griekse drama's, de verzameling der Adagia, de vertaling van- en de commentaren op het Nieuwe Testament en Hieronymus). In zijn reacties was Erasmus soms gehaast,- maar in zijn vriendenkring was hij de gezellige, charmante flguur. Sommigen zeggen dat hij nooit spraakzaam was (Batt'us' dood bv,). Hij was in het algemeen trouw en vasthoudend in zijn vriendschappen. Zeker moeten we hem trouw zien aan eigen beginselen, hetgeen spr. met voorbeelden illustreerde. Een reeks van tegenstrijdigheden of spanningen dringt zich eveneens aan ons op. Deze voorzichte en bedachtzame man was soms wild-impulsief. Hij was verdraagzaam, behalve wanneer hij niet erkend en gewaardeerd werd! Luisteren naar de tegenpartij was hem moeilijk; hij was vredelievend, maar... had met velen ruzie! Hij smachtte naar de rust der studeerkamer, maar hij zwierf onrustig door Europa. Hij was charmant, hartelijk en yerlangde naar vriendschap, maar was daarnaast jaloers en zag overal spionnen en vijanden. Erasmus was een trots rationalist, maar toch schrijft hij niet onoprecht over de versmading van al het weelderige, inclusief de rede. Hoewel afkerig van de vrouw, schrijft hij vol eerbied over de plichten en rechten der alleen--
staande vrouw, over het jonge meisje en over de prostituee. Hij i^ verzot op luxe en op de aangename dingen des levens, maar weigert de kardinaalshoed. Hij verafgoodt de heidense schrijvers, doch wil niet minder gelovig en een ernstig christen zijn. Het diepst en origineelst peilde hij, waar hij spelend improviseerde en het onbelangrijkst, waar hij lang en enstig studeerde. Erasmus was nooit een man van uitersten, doch altijd iemand van spanningen, van clair-obscuur.
Erasmus' sexualiteit vJo'k zijn sexualiteit is in nevelen gehuld. Tegenover de vrouw huldigt hij enerzijds het middeleeuwse standpunt van1 zondigheid, erfzonde, de ,,verderfelijke Eva die ons alien in verleiding brengt", -en.dit standpunt heeft zeker ook betrekking op elke andere vorm van zinnelijke genieting. v Ofschoon wij enkele vrouwen in Erasmus' leven tegenkomen, is pns niets bekend van enige relatie welke hij met vrouwen had. Zeker is in elk geval, dat hij in zijn leven talrijke vrienden had — een eigenaardigheid welke hij overigens deelt met' de meeste humanisten zijner dagen. De vrouw speelt .in die tijd vrijwel geen rol in het culturele leven; de dochters van Thomas Moore vormen op deze regel evenwel een uitzondering. Zeker is voorts — aldus dr Schenk — dat enkele zijner vriendschappen een' ongewone innigheid hadden. Er is echter niets bekend over de vraag of deze vriendschappen een manifest homo-sexueel karakter droegen; elke speculatie over deze vraag achtte spr. waardeloos, en hypothesen waaruit spr, niet kan kiezen. Doch dat er latent zeer veel in Erasmus homo-sexueel getint was, achtte spr. zeker. Wat wij van Erasmus niet kennen, is — aldus dr Schenk — zijn lach, noch zijn handdruk, noch. de warmte van zijn overgave. Deze kant verschool zich achter zijn werk en dat maakt het volledig kennen van Erasmus moeilijker. Men zoumetwat andere woorden kunnen zeggen, dat wij de liefdesovergave welke Erasmus dreef, in zijn werk slech.ts sporadisch kennen. Dat was een gevolg van zijn karakter, doch dit was ook een kwestie van Renaissancestijl. Zijn schroomvalligheid, welke slechts in zijnjeugd wel eens doorbroken werd, doch op een weifaig echte, vaak zeer ove'rdreven en door jaloezie en angst voor liefdeverlies gekleurde wijze, zijn symptomen van een liefdesovergave in Erasmus. Tenslotte — aldus dr Schenk — zullen we in het grootscheepse in Erasmus' ideeenwereld, de kracht zijner revolutionaire ideee'n, de humor van zijn rationalisme, nooit kunnen vallen, zonder aan te nemen dat in al dat zure zweet, in al .die gei'nca'sseerde ergernis, in al die wereldbestormende vitaliteit, een enorme dosis liefdesovergave school. Dit gaf hem de invloed welke hij had, die stelde hem in staat de man te zijn die hij was. Zonder dit aandeel blijft hij een onbegrijpelijke, onsympathieke neuroticus. Zijn neurose, een product van jeugd en aanleg, was de stimulans, de aanleiding tot zijn wereldbelangrijke prestaties, zoals elke neurose, ja elke ziekte en abnormaliteit in de geschtedenis steeds weer de aanleiding is
geweest voor de mens om in zijn liefdesovergave zich zelf te boven te komen. In Erasmus' geniale intelligence, in zijn artistieke talenten, in zijn
scherpzinnige vasthoudendheid, is daarom naar spreker's gevoel ook steeds een stuk van zijn liefde aanwezig. En deze geeft hem tenslotte het grootste wat hij had, ook al voelen wij op de achtergrond zijn eenzaamheid. ''
HERMAN
GIJ VROUWEN Het is voorwaar verheugend, dat steeds meet vrouwen zich rondom het Wetenschappelijk-, Cultured- 6 Ontspanningscentrum ..Shakespeare Club" scharen en daarom willen wij
in de maand November met v e r d u b b e l d e inspanning de vrouwen, die nog niet tot onze kring behoren, van ons mooie werk op de hoogte brengen.
Daartoe zal zeer in het bijzonder de avond met ... MARIE LOUISE DOUDART DE LA GREE,
die op 21 November voor de Shakespeare Club spreekt, een
appel zijn om zoveel mogelijk vrouwen tot vriendinnen van
onze club te maken. Op 21 November zullen de Amsterdamse vriendinnen hun m a n n e 1 ij k e clubgenoten het bewijs leveren, dat zij actief zijn! 21 November worde derhalve
onze V R O U W E N D A G .
SHAKESPEARE CLUB AFD. A M S T E R D A M
NOVEMBER Woensdag 5 November
B o n t e a v o n d . ..Artistiek allerlei", 's avonds 8 uur in ,,Albrechtshaven".
Toegang vrij. Woensdag 12 November
Intieme kunstavond met Dolf van den Andel. Voorgedragen wordt: ,,De jacht op de vlinder", 's avonds 8 uur in ..Albrechtshaven".
Toegang vrij.
Zondag 16 November
Lezing prof, dr G. Krediet over: ..Hermaphroditisme". Na de pauze b'eschaafd kleinkunstprogramma. Aaavang 's avonds 8 uur, grote zaal ..Parkhotel".
Woensdag 19 November
Vioql- en pianorecital door Jozef Banda en Bob Zirken, 's avonds 8 uur in „ Albrechtshaven".
Toegang vrij. Vrijdag 21 November
Marie Louise Doudact de la Gree, de bekende schrijfster van ,,Vae Solis", spteeke in »,Dis Port van Cleve", N. Z. Voorbutgwal l78>iaft fO,75i tatrodue^es fl-.
Woensdag 26 November
Voordrachtskunstavond met Herman Frentzen, 's avonds 8 uur in ..Albtechtshaven".
Toegang vrij. Zondag 30 November
Grote Kunstavond met Max Croiset in ..Muizen en Mensen" van John Steinbeck, 's avonds 8 uur.
Toegangsprijs fl.75. Introducees f 2.50.
Onze denk- en gevoelswereld in de Nederlandse literatuur. Lezing door Arent van Santhorst
V oor de Amsterdamse leden van de Shakespeare Club heeft Arent van Santhorst op Woensdag 8 October jl. in ,,Albrechtshaven" zijn eerste van een drietal voordrachten gehouden over ,,onze denk- en gevoelswereld in de literatuur". In deze lezing behandelde hij uitsluitend de Nederlandse literatuur, voor zover deze voor onze denk- en gevoelswereld bepaalde aspecten vertoont. Spr. stond o.a. stil bij de tijd der Batavieren (,,Brinio") door mr Jacob vanLennep en Romeinen, van net Christendom, door Britse monniken als Willibrord, Bonifacius, Winnifred e.a. hier te lande gepredikt en merkte op dat het kloosterleven voor velen in die dagen sen uitkornst voor Iran geforceerde gevoelsieven was. Voor de hetero's ontstond de Parsifal-figuur (de reine riddergestalte, die streeft naar sexuele onthouding, om waardig te worden bevonden de graal te ontdekken). In wat later tijd was T h o m a s a K e m p i s een figuur die onze aandacht vraagt. Spr. beval daarvoor aan ,,Imitatio Christi" in devertaling van J. P. Hasebroek, waarin men ook een levensbeschrijving van Thomas a Kempis vindt van de hand van prof. Ullman (Uitg. Joh. Miiller, 1844). Na een beknopte uiteenzetting te hebben gegeven van de officiele houding tegenover de homo-sexuelen in de Middeleeuwen, besprak de heer Van Santhorst de Renaissance, de wedergeboorte der klassieken in Europa (Erasmus). Ook in ons land braken zich gewijzigde oipvattingen baan. De opstand tegen Spanje drong al het andere naar de achtergrond; in die tijd konden de onzen vrijwel ongemoeid hun gang gaan. Doch pas in 1612 liet onze volksdichter Gerbrand Adriaensz Bredero onverwacht even een fel licht schijnen over het leven der ,,anderen" (,,Klucht van de Koe"). Arent van Santhorst illustreerde zijn lezing met vele frappante voorbeelden uit de Nederlandse literatuur, vooral ontleend aan historic en folklore, waaruit bleek hoezeer de homosexuelen in velerlei verband het onderwerp van grote figuren zijn geweest. Hieruit ziet men ook, dat onze gevoelsgenoten in de 17e eeuw een leven leidden dat niet veel verschilde van het onze in deze tijd, ondanks de dreiging met zware straffen. 6
Spr. noemde voorts nog het bekende geval van de koningstadhouder Willem HI en zijn vriend Willem Bentinck en verwees in dit verband naar de dissertatie van H e n r i e t t e E l i s a b e t h H e i m a n s over ,,Het karakter van Willem III, Koning-Stadhouder; proeve ener psychografie". Ook zij komt tot de slotsom, dat wij in deze uitstekende regent met een uranier te maken hebben. Een mooi boek over hem noemde spr. ook dat van M a r i o n E. G r e w ..William Bentinck and Willem III, Prince of Orange, The life of Bentinck, Earl of Portland from the Welbeck correspondence". Vervolgens stond spr. stil bij de . 8e eeuw, welke zich kenmerkte door het meest wrede sadisme jegens de homo-sexuelen, terwijl anderzijds in diezelfde periode ook de hetero's, althans in kleding, de meest feminiene allure vertoonden. Spr. w wees op de dracht van kanten jabots, lubben, manchetten, de bfocaat-zijden jassen, de valse kuiten, de gepbederde pruiken, de schoenen met gespen, enz. Dat men tegenover de homo-sexuelen niet de minste scrupules had tpont o.a. dr F. W. S t a p e l in ,,De Oost-Indische Compagnie en Australie" (Patriareeks 1937). Een jongen werd gearresteerd en dat was het begin van een eindeloze reeks arrestaties in het gehele land en in alle kringen der bevolking. We kennen uit het boek van Ab V i s s e r ..Rttdolf de Mepsche" het ,,monsterproces van Faan" waarbij in hetkleine Groningerdorp Faan 24 personen werden omgebracht. Voor Rudolf de Mepsche verwees spreker ook naar het proefschrift van dr G. M. Cohen T e r v a e r t ,,De grietman Rudolf de Mepsche" en naar p r o f , dr M. J. A. de V r i j e r s ' werk ,,De storm om het crimen nefandum in de jaren 1730-1732" en tenslotte naar H. F. Poort's ,.Rudolf de Mepsche of de Faanse gruwelen". V ervolgens noemde Arent van Santhorstenige contemporairte geschriften (vandepredikantenL.Bee 1 s (1130).HenriCarolus van Bijler (1741) diverse zgn. ..schouwtonelen", enz. Daarna was de Franse revolutie op til. Ook wij kregen onze grondwettelijke vrijheden, vrijheid van vereniging en vergadering, van drukpers, enz. De onzen waren echter blijkbaar te angstig en te schuchter om van deze vrijheden gebruik te maken. In de vaderlandse literatuur vindt dit eveneens zijn weerslag. Pas na 1880 ging er een frisse wind waaien door de dorre takken onzer Letteren. De beweging der Taohtigers begint. Een hunner —• L o d e w i j k van D e y s s e l — waagt
het zijn ,,De Kleine Republiek" te publiceren, dat de grootste
beroermg wekte in het Rooms Katholieke kamp. Het verscheen in twee delen bij P. Reitsma (te Deventer (1889) en het verhaal gaat, dat de hele oplaag werd opgekocht door de kerkelijke autoriteiten en geheel werd vernietigd. Het boek geeft een beschrijving van Van Deyssel's kostschooltijd in Rolduc en de bijzondere vriendschappen tussen de jongens onderling. Dat opkopen en vernietigen schijnt ook te hebben plaatsgehad met geschriften als ,,De kuische priesterschaar in de 19e eeuw" door Bon. M a x j o o s , bevattende allezedenzaken tegen geestelijken uit die tijd, en ,,De Bijbel en de gelijkslachtige liefde" door een R.K. geestelijke. Beide werkjes — het laatste verschenen in 1904 — zijn nml. practisch verdwenen terwijl ,,De uranier voor Kerk en Heilige Schrift" door prof. Caspar W i r z nog verkrijgbaar is (ook bij onze administratie — Red.). Behalve van Deyssel noemde Arent vanSanthorst nog Louis Gouperus (,,Berg van Licht", ..Dionyzos", ,,De Komedianten"), waarin de schrijver teruggrijpt naar de klassieke oudheid, blijkbaar om zijn schrijven over homo-sexuelen daarmee aannemelijk te maken. Alleen ,,Noodlot" en ,,Korte Arabesken" spelen in meer moderne tijden. Voorts noemde spr. Maurits Wagenvoort(,,Het Koffiehuis met de rode buisjes", ,,De Vrijheidszoeker", ,,Een huwelijk in het jaar 2020"), en vertaler van Walt W h i t m a n ' s ..Natuurleven" en ,,Grashalmen". Tenslotte: ,,Van groot en klein leed" door Ro eland van R u y v e n ; ,,De moeizame daad" en andere werken van Charles van lersel; ,,Naar de diepte" van H e n r i van B oo v en; de werken van Marie Metz-K o n in g (,,De Profeet", ,,De Bannenburgh", ,,Van geen familie"); ,,Het boek van Gijs" en ,,De villa Zonneoord" door me vr. Zoomers-Ve'rmeer; enkele werken van Willy C or sari (o.a. ,,Nummers", ,,Die van ons' en,,De man zonder uniform") boeken ook waarin maar even iets voorkomt als ,,De jeugd van Francesco Campana" door Scharten-Antink, ,,Een Verdoolde" door A. M. d e j o n g , ,,De Jordaan" door Is. Q u e r i d o , ,,De Boedjangclub" van Jo M a n d e r s , ,,Tedo" van Alex Poolman, ,,Vloed" van J o h a n T h e u n i s z , ..Egon's wonderen" door Erik Damo, ..Rembrandt" door Theu|n de Vries, ..Walmende lampen" door Johan d e M e e s t e r , de novelle ,,De bruine vriend" van S. V e s t d i j k (ook opgenomen in zijn bundel..Narcissus op vrijersvoeten)", |,,De dans van jonge voeten" door C. J. 8
JEelk en ten laatste ,,Een huis zonder vensters" door Jef last, ,,Het land van herkomst" door E. du P e r r o n , ,,Die» in net duister" van J. R. Th. Camper!, ..Ardjoeno" door Adolphe Engers, ,,Medereizigers" door A. H. Nijhof. ,,3000 Meter in Dood Water" door W. A. W a g e n e r . Voor J a c o b I s r a e l de H a a n en Willem de M e r o d e verwees spr. naar de hteratuuropgaven in ..Levensredit" - van November en December 1946. De liefhebbers van gedichten verwees spr. naar de ..Nagelaten verzert" van Joh,an van 't L i n d e n h o u t . , naar de bundels .^aria's" en ,,Wat de zee aanspoelt" van Leo van Breen, -..Archipel" van S l a u e r h o f f , ,,Penthesileia" van H. Mars* man, welke laatste ook de vertaling bracht van ,,De Imnjiolalist" van Andre <»ide. A. M. de Jong vertaalde 4e mooie werken van Pan ait Is tr ati, de Fraris schrijvende ^oemeen; Jef Last dichtte .,DebevrijdeEros"(verkrijgtoaar bjj onze administrate, Red.); L o d i Ali Cohen zijn ,,Sugg«sties" en ..Reflexen". Als primus inter pares noemde Arent van Santhorst natuurlijk <^r P. C. Bouten^, alias Andries de Hoghe, en voor Vlaanderen G u i d o Gezelle, terwijl hij D o l f van den Andel, H e r m a n Haegen, Onno van B e r g h e m en H a n s K r o e s e n in onze kring overbekend achtte. Spr. besloot zijn voordracht mette wijzen op eenmerkwaardige figuur onder ons: Johan C.. P. Alberts, door mr Frans Coenen in zijn recensie van ,,Feestelijke Ornmeganck" eens vergeleken met Paul Verlaine — bi-sexueel — derhalve even verscheurd, even diep-tragisch als Verlaine. De lezing, welke door een groot aantal belangstellenden -werd gevolgd, was voorafgegaan en werd obfcbeSloten door een enkel woord van Bob Angelo. Na afloop bleefmennog tijd gezellig bijeen. " HERMAN Specials liteiatuur op ons gebied: Oorspronkelijlc: ,,Levens!eed" van M. J. ]. Extei. ,,Anders" van Ch. van Heezen. ,,Het Masker" van Ch. van Heezen. ,,,Peccavi?" van Adolphe Engers. ,,De Terugweg" van Adr. Trabak. ,,Doolho£" van B. Brondgeest. ,,Droomwereld" van Eugene van Herpen. ,,Erp« in Eeykjavik" van L. Ali Cohen. ..Zuiderzee" van Jef Last. ,,Gods Gevangene1' v«n Wilma. ,,Land zonder Binder" van Agaath van Rhee. Vertaald:
,,Mikael" van Herman Bang. ,,De Weduwe" van Nina Roll-Anker. ,,A!f" van Bruno Vogel. . ,,Verdorvenhetd" van Andre Birabeau.
Slechts jomo handen brengen de vmchten, Slechts jonw handen verdrijven het verdrkt Paw mijn ogen, die glaas]es Qevuld met somberheid en Lranen.
Slechts jouw handen sijn Mis eeuwige sterren m de niijne — O! handen van mijn siel Qeopende bloemen van mijn geheinien.
Lisboa, Janeiro 1947
Uit de gedichtenbundel ,,As maos e os frutos"
door BUGENIO DE ANDRADE Vertaald uit het Portugees
door BONZU PENDERE
10
voor het Trader Van de Shakespeare Club over
Het rruyAJL&'iJie, v-an d& dwd v~an AntLnaiib We kennen slechts zeer weinig historische feiten uit het drama waarin de Romeinse keizer Hadrianus en de kleinAziatische jonge Griek, Antinoiis, de hoofdrollen speelden. De overlevering is echter voor ons, die de achtergrond van het gebeuren kunnen begrijpen en aanvoelen, boeiend en tegelijk ook ontroerend. Allereerst is daar dan Hadrianus, een Spanjaard. Hij werd in 76 n. C. geboren en op latere leeftijd door een verre bloedverwant, de Romeinse keizer Trajanus, aangenomen. Door zijn huwelijk met Sabina, eveneens eenfamilielid van Trajanus, werd Hadrianus nog nauwer aan het keizerlijk huis verbonden. We zullen hier niet ingaan op de openbare loopbaan van Hadrianus, ongeveer dezelfde als die iedere voorname Romein in deze tijd doorliep. Van belang voor de gezichtshoek van waaruit wij het leven van Hadrianus willen bezien, is zijn geestelijke installing. Plato's wijsbegeerte werd ANTINOUS, zijn gids op het levenspad fragment van een monument in het ' Nationale Museum te Napels en in ieder opzicht richtte hij zich naar de cultuur van het oude Griekenland, in deze tijd een arme, afgetakelde, slechts op zijn roem utt het verleden levende, Romeinse provincie. Het dragen van een baard, sedert Alexander de Groote in ongebruik geraakt, was voor Hadrianus een openlijk bekentenis van zijn Griekse gezindheid. Het is geen wonder dat hij, doordrongen als hij was van de Griekse levensopvatting en schoonheidsidealen, wanneer hij in 117 Trajanus als keizer opvolgt, een geheel andere koers inslaat in het staatsbeleid: vrede in alle gebieden, wordt zijn hoofd11
doel, om zo de mogelijkheid te krijgen hervormingen in te voeren, die het hele volk. ten goede komen. Hadrianus moet gezegd hebben: ,,Alles voor het volk en niets voor mij", woorden, die volkomen bij hem passen. Vanzelfspfekend staat deze man ook milder tegenover het Christendom. In Rome voelt Hadrianus zich niet thuis, noch onder de gladgestreken, deftige senatoren, noch onder het op gladiatorenspelen verzotte volk. Om hieraan te ontkomen en tegelijkertijd persoonlijk de toestand van het gehele rijk in ogenschouw te nemen, gaat hij reizen. Het grootste deel van zijn verdere leven is hij op reis, vergezeld van zijn gehele regeringsapparaat. Zo trekt hij door zijn rijk van Theems tot Tigris en van Spanje tot aan de Zwarte Zee. Sabina reist vaak met hem mee, maar het kinderloze huwelijk is niet gelukkig. De oorzaak hiervan laat zich raden. Als een last sleept hij deze zure rriopperige vrouw, die hem niet steeds trouw was) zijn gehele leven met zich mee, voor het oog van de wereld haar steeds de hand boven het hoofd houdend. Overal waar Hadrianus op zijn tochten komt, stelt hij zich nauwkeurig op de hoogte van de toestanden en brengt, waar hij kan, verbeteringen aan. Geen wonder dat hij overal als een Heiland door de volken vereerd werd. Voor hemzelf moet het bezoek aan Griekenland en Athene een van de hoogtepunten van zijn leven zijn geweest. In 124 is hij, vergezeld van Sabina, in Athene. Nu hor_en wij ook voor het eerst van zijn vriendschap met Antinoiis. In dit jaar of kort daarvoor, moet hij deze klein-Aziatische Griek uit Bithyme hebben leren kennen. Antinoiis was toen omstreeks 17 jaar en de keizer 48 jaar. In Griekenland en vooral in Athene, doet Hadrianus veel ter verrijking van dit hem zo geliefde land. Wanneer wij ons nu in verband met het volgende afvragen of Hadrianus homosexue el was, dan is er geen enkel zeker feit te noemen. Wel spreken sommige Romeinse schrijvers in die geest over hem, maar dat zijn voor het merendeel latere schrijvers, die bovendien graag dit thema, op grond van 's keizers vriendschap met Antinous, aangrijpen uit zucht naar sensatie. Toch geloof ik dat voor ons, die kunnen meevoelen, wel duidelijk is dat Hadrianus zo was. Dat zijn huwelijk een mislukking was, is slechts een bijkomstig argument. Belangrijker is echter zijn gehele levenshouding, zijn terugkeer tot het Griekse ideaal. We weten hoe onze gevoelsgenoten, door alle eeuwen heen, zich steeds weer 12
geWend hebben naar gjat Griekenland, dat land waar de niet slechts geduld werd, maar ook geaccepteerd als een bestaande vorm van liefde. Daarom eerden homosexuelen uit alle tijden, in een zeker treurig verlangen, dit verloren land van belofte en daarom waren velen van ons verwekkers van Griekse Renaissance's. Men denke slechts aan de Italiaanse Renaissance, waarin homosexuelen een leidende rol hebben gespeeld. Hetzelfde deed Hadrianus. Vooral ook in de kunst zien wij gedurende zijn regeringspetiode een Renaissance van de Griekse tijd. Wanneer we horen dat hij op de terreinen van zijn reusachtige landhuis ©rlekse sculpturen verzamelde en copien liet oprichten van Griekse bouwwerken, dan kunnen wij met deze vorst meevoelen: hij probeert zo het verloren paradijs, temidden van 2§n harde Romeinse wereld, weer nieuw op te bouwen. Helaas was het slechts een copie. ; 1$el duidelijkste bewijs voor de homosexuele aanleg van Ffadrianus is wel zijn grote vriendschap voor Antinous. Vele schrijvers, die Hadrianus als mens en keizer moesten respect^ren, hebben getracht zijn homosexualiteit te ontkennen of te verdoezelen: een groot man als Hadrianus kon dat niet zijn geweest, is hun gedachtegang. Men haalt als argumenten aan het grote leeftijdsverschil en zegt dat bij de veeloudere keizer het sexuele wel geen rol zal hebben gespeeld. Men vergeet echter dat verhoudingen met een dergelijk leeftijdsverschil in de Griekse wereld gewoonte waren en bovendien doet de mate van sexuele intensiteit er niets toe.
: horaosexualiteit
'e zagen reeds dat Hadrianus in 124 met Antinoiis een Itfirlijke tijd in Griekenland moet hebben gehad. In 13$ ze samen (Sabina is er ook bij) in Egypte. In October verdrinkt Antinoiis tijdens een Nijltocht in de buurt van Cairo. Was het een ongeluk of offerde de jongen zich op voo'r zijn vriend omdat een orakel gezegd liad dat hij daarmee het leven van Hadrianus redden kon? We weten het niet. De geschiedenis van de offerdood zal er wel bij verzonnen zijn en we zullen met een gewoon ongeluk te maken hebben. Hoe het ook zij, Hadrianus is er kapot van. De antieke schrijvers vermelden uitdrukkelijk dat de 56-jarige keizer weende om deze jongen, die hem tegelijk zoon en geliefde moet zijn geweest. Wat is er ook bitterder voor een oudere, homosexueel of niet, dan de dood van een jongere. De vergelijking met de in bloei geknakte bloem is veel gebruikt, maar blijft het gevoel weergeven.
De diep bedroefde Hadrianus weet zijn smart over de vroegtijdige dood van zijn vriend niet anders te troosten dan door hern als een god te vereren. Hij bad tot de Goden en de vergoddelijkte Antinoiis verscheen als een nieuwe ster aan de hemel. Op de plek van het ongeluk, bij het graf van Antinoiis, stichtte hij een stad, Antinopolis, waar vele resten van een bloeiende religieuse verering voor deze jongen zijn gevonden. Dat deze goddelijke verering niet zo maar een gril van de keizer was, maar ook inderdaad tot de geesten van deze naar een heiland snakkende tijd sprak, blijkt wel uit het feit dat een eeuw lang over het hele Remeinse rijk Antinoiis als een god vereerd werd en zelfs een tijd lang een ernstige concurrent van het Christendom was. Overal verrezen de tempels voor Antinoiis. en de talloze beelden van deze treurende, ernstige jongeling, die overal gevonden worden, zijn een bewijs voor de intensiteit van zijn verering. Van de eigenlijke dienst voor Antinoiis weten we niets. Zijn cultus zal te vergelijken zijn geweest met de Griekse voor de jong gestorven Adonis of de Egyptische voor Osiris. Steeds gaat het hier om een te vroeg gestorven heiiand, wiens opstanding een zegen voor de mensheid wordt. Hadrianus leeft nog acht jaren na de dood van Antinoiis, maar het is een somber leven. In die jaren begint hij aan de bouw van zijn reusachtige grafgebouw, de tegenwoordige Engelenburcht in Rome. De laatste jaren van zijn leven is hij ziek en lijdt veel pijnen. Na een regering van 21 jaren sterft Hadrianus in 138 in het kustplaatsje Bajae. Twee merkwaardige n'guren: een Romeins keizer, ontegenzeggelijk niet alleen een groot man, maar ook een groot mens en een Griekse jongen, van wie we heel weinig weten, maar die ondanks zijn jeugd geweest moet zijn een grote figuur als Hadrianus waardig en in staat deze man door zijn liefde aan te zetten tot het scheppen van een van die lichtende momenten in de sombere gang van onze Westerse beschaving.
BRAVO, ROTTERDAM! Eind October is in Rotterdam een afdeling van de Shakespeare Club opgericht. Op Woensdag 26 November vindt de eerste bijeenkomst plaats met Dr V. W. D. SCHENK die een herhaling zal geven van zijn Amsterdamse lezing over Erasmus' karaktcr. Nadere berichten volgen.
HEBT U AL EEN KAART VOOR ZONDAG 16 NOVEMBER ? Prof. Dr G. K R E D I E T spreekt. 14
I b r e c J) t j e U i t s l u i t e n d ten behoeve van leden. Reflectanten moeten hun code-nutnmer als afzender achter op hun enveloppe vermelden. Niet zodanig binnenkomende brieven worden vernietigd.
Na ontvangst van Uw advertentie-opgave ontvangt U een bevestiging, waarop tevens de prijs vermeld staat, welk bedrag dan gelijk moet worden betaald. Advertenties worden eerst na ontvangst van Uw remise geplaatst en moeten voor plaatsing uiterlijk de 20ste van elke maand in ons bezit zijn. Brieven richten aan: Administratie Levensrecht-varia, Plantage Muidergracht 15, Amsterdam(C.), met als afzender Uw code-nummer.
Beschaafd Meisje, 24 j. (donker type) zoekt serleuse Vriendin tot 30 jaar.
Br. L. 133.______________ Jongemaijipekt connecties met Kapster
Welke sympathieke Dwaas verlangt een blijvende band, waar ik zelfniet in geloof. Brieven aah semi-academisch gevbrmde onder L. 143.
of Kapjplr om samen Damessalon te
Med.
beginnea. Br. L. 134.
zam'e ernstige trouwe Vriend, met standvastig karakter. Brieven met of
te A'dam behandelt event, aan huis. Gezichts-endecollette-massage, maskers epileren, manicuren. Leden speciaal tarief. Br L. 146.
zonder foto L. 135.
Twee vrienden zoeken gezamelijk te
Psychologisch consult aangeboden in
Den Haag 2 ongem. Zit-Slaapkamers
__
Jongeman, 24 j., donkerbl., zbekteen-
levensptoblemen. Absolute geheimhouding verzekerd. Br. L. 136. Jongeman, 27 ]., van geg. huize, zoekt besch. alg. ontw. Vriend van 21-25 j. Br. m. persoonsbeschr. en/of foto, die beiden teruggez. worden. Liefst omg. Rotterdam, Antw. verz. Br. L. 137.
gedipl. Schoonheidsspecialiste
met v. w. en centr. verw, Gebruik warme maalt., veel zon en bij voorkeur m. bad (douche) balcon en telefoon. Br. m. prijs en omschr. L. 147. Heer zoekt te Den Haag of omg. (tramverb.) ongem. flinke Kamer met
Utrechts student zoekt contact met
v. w, Absoluut zonkant, voork. balcon, gebiuik v. diner (veget.). Zo mogelijk (ev. gebruik van) telefoon en douche.
andere studenten der Universiteit. Br.
Aljes beslist vrij; ruim uitzicht.
L. 138;
Br. met prijs en omschr. L. 148.
______________^
Jongeman, 34 j , te A'dam zoekt sportieve Vriend, leeft. 25—30 j., slank postuur.^ Liefhebber van muziek en toneel. Br. m. foto welke op erewoord retour gaan onder L. 139. Fotqgraaf te A'dam zoekt Assistent. Alleen zij die^oed op de hoogte zijn van donkere kamer-werkzaamheden komen hiervoor in aanmerking. Br. L. 140.
Gep.
Indisch ambtenaar (middelb. leeft.)
vraagt gem. Zit-Slaapkamer liefst m.
gebruik van keuken in gezellig milieu te A'dam. Br. L. 141. Conversatie. Twee vrienden te Rotter-
dam zoeken kennisriiakhig v. convers.
-(zqmogelijkrechtz.-grpiest.).Br.L. 142
Jongeman (in Rijksdierist) zoekt vobr direct of later bij jongelui in Den Haag ongem. zonnige Kamer met slaapkab
of serre; v. w. gasaansl., event, douche en telef. Tevens gelegenheid om warme maaltijd te gebruiken. Br. met prijsopgave onder L. 149. Fries, 40 j., opgewekt humeur, slank persoon, liefhebber van toneel, zoekt Vriend, zacht karakter. Br. liefst met foto, welke m. antw. worden teruggezonden onder L. 150. ., ' Voor Huisschiidersknecht bestaat bij
gevoelsgenoot gelegenheid voor vast "werk tegen goede betaling. Leeltijd; tot 35 jaar. Br, L. 151.
Wie heeft per 1 December te A'dam een ongemeub. Kamer voor mij ? Ik heb geen pretenties. Br. L. J52.
ONZE UILTJES
Kunstenaar te A'dam, veertiger, zeer druk leven, wel eens vrolijk en wel eens chagrijnig. zoekt onder de jongeren een Vriend met dezelfde afwijkingen, om samen vrolijk en chagrijnig te zijn. Samen wonen mogelijk. Br. L. 153. Flinke Jongeman, 37 j., blond, mannelijk karakter, zoekt gevoelsgenoot 25 tot 37 j. uit besch. milieu in zuiden of centrum des lands. Br. m. foto, welke beiden met antw. vergezeld op erewoord worden geretourn. aan L. 153.
• Pardon, maar zo gaat U de verkeerde kant uit.
lfShakespeare" Vrienden en Vriendinnen
voor een
GOED EN NUTTIG GESCHENK slaagt U zeker bij
J. VAN MIJirEW
WATERLOOPLEIN tegenover 48 Prive-adres Spinozastraat 23
Telef. 56035
Fietsen, Banden, Fietstassen, Dynamo's, Lampen, Bellen. Alle artikelen worden onder R E M B O U R S door het gehele land verzonden.
GROTE KUNSTAYOND ZONDAG 3O NOVEMBER
HAX Terzeker I1 tijdig: van een kaart!
,, ^ ons' ^ een bijzondere Kunstavond te ^''.oadigen. l^j hebben namelijk niemand minder vo^irarachtskunstenaar /
^pcvonden voor onS op te treden in zijn pra^htige
OH van John Steiobedc. aanbeveling hiecvan is overbodig. • . ' ' ~ ' " ' _7,, Y CROISET zal voor de Shakespeare Clubvoor^jii op Zondag 30 November des avonds om Jplitt m. Amsterdam (zaal wordt nader bekend gemaakt). 'fiyerband met de te verwachten grote belangstelling Jj&' -. - " 'jptea wij U dringend aan, U zo spoedig mogelijk, in *' geval voor 25 November, aan te melden, opdat "Sfc *-' • " . ' " • > U ^ e toegangskaarten tijdig kunnen toezendefl. JS toegangsprijs bedraagt deze keer voor leden f. 1.75 s f. 2.50. derstaand strookje ingevuld dus in aan terwijl toegangskaarten tegen afgifte |e ook verkrijgbaar zijn in "
:
;
- ' "•' '
4
. ^Al'bre-chtshaven". HET BESTUUR.
iaat Shakespeare Club, Plant. Muidergr. 15, Amsterdam-C.
lts
:..........................................................,................................/...
,toezending van ...............v. kaatt(en) ad f .......^..........-.....:. ................ welk bedrag heden gestort/per postwissel/it^«sloten.
tste eii mooiste gebeurtenis van 1942'zal ohs
..., illeen het p-rografluna, ~- dat tot in de wordji vooirbereid, — zal zeer aantrekkelijk maa» o. p. ook de zaafaersiering, die door bloemeaSierkunstenaar verzorgd wordt, zal er |i% ^ijdragen -dat onze K e r s t v i e r i n g een groptse inis wordt. Alle clubleden, ongeacht of zij de iagen uit religieuse oyertuiging dan wel als een van licht en midwinterviering beleven, zullen 'ijfe^e avond in een geest van vriendschap en saamligheid gesterkt en innerlijk verrijkt worden. is Kerstfeest wordt ,gehouden op
fI
WOENSDAG 24 DECEMBER
|E ;>,^aterdagavond" dus, voorafgaande aan de Eerste
.jftrstdag.
Kerstrede, viool, piano- encellomuziek, voordrachtstt en onze eigen Albrechtskerstman,-.dat zijn slechts ii$ punten ui| bet rijke programma. De bijeehkomst j|t om 8 uui^n zal— voor de Kerstnacht invalt — s ."•. 11.3d,, flair geeindigd zijn. En tenslotte: er is daar^p'Volgende beide' ICerstdagen nog een zodat het voorat voor de leden buiten szins de moeite waard is naar het mooie komen, waar wij'— mits tijdig aangastvrij onderdak zullen zorgen. ;ivrlendinnen, verenigt U alien op ons Het Bestuur. toegangskaart(en) voor op Woensdag 24 December, ingesloten/per postwissel/contant fl.................. leden fl 1.75. Introduce's fl 2.50.)
laats '
teveni l:, logics
