PARKINSON EN VOEDING
NOVARTIS
Beste lezer, In deze brochure “Parkinson en voeding” geven we u eenvoudige en gemakkelijk uit te voeren tips mee die u elke dag kan gebruiken. We geven zo praktisch mogelijke antwoorden op concrete vragen als - welke voeding is goed voor mij? - welke voedingsproducten vermijd ik best? - met welke voeding mag ik mijn medicatie combineren? - hoe richt ik de keuken zo comfortabel mogelijk in? Onze dank gaat uit naar Isabelle Heyens (diëtiste, Centrum voor Voedings- en Dieetadvies UZ Gent), Miet de Letter (logopediste, UZ Gent), Godelieve Janssens (Parkinsonliga) en Jef Dierickx (Onafhankelijk Ziekenfonds) voor hun bereidwillige medewerking aan deze brochure. veel leesplezier!
INHOUD
1) Medicatie (p.1) 2) Voeding en medicatie (p.2) 3) Gezonde Voeding (p.3-6) 4) EHBO - Eerste Hulp bij Ongemakkelijkheden (p.7-8) 5) De Keuken (p.9-10) 6) Koken (p.11) 7) Eten (p.12)
1
1 Medicatie U gebruikt medicatie op basis van levodopa. Levodopa is dan ook de doeltreffendste molecule bij de behandeling van de ziekte van Parkinson. De hersenen zetten de levodopamolecule die in hen aanwezig is om naar dopamine. Bij de ziekte van Parkinson produceren de hersenen echter te weinig dopamine. Om extra dopamine aan te maken hebt u dus medicatie nodig die levodopa bevat. Dopamine kan zelf immers niet de bloedhersenbarrière passeren. Dopaminetekort is een probleem van de hersenen. Die maken 2% uit van ons totaal lichaamsgewicht, maar consumeren wel 20% van alle energie die we uit voeding halen. Een juiste en gezonde voeding is dus superbelangrijk voor de hersenen en kan daarenboven tegengas geven aan de vervelende bijwerkingen van de medicatie.
TIP: Heel handig is een dag-doosje. Daarin steekt u alle medicatie die u tijdens de dag moet nemen. De nodige labels zorgen ervoor dat u steeds de juiste medicatie op het juiste tijdstip inneemt .
2
2 Voeding en medicatie Levodopa wordt vanuit de dunne darm in het bloed opgenomen. Via het bloed gaat het naar de hersenen. Datzelfde traject leggen ook bepaalde eiwitbestanddelen af. Zo ontstaat een hevige concurrentiestrijd die steeds gewonnen wordt door de eiwitten. De medicatie verliest in dat geval veel van haar werking. Denk daarom goed na over hoe je voeding en medicatie combineert.
GOED - Medicatie neemt u het best in met veel vocht en doe dat ongeveer een half uur voor de maaltijd. - Wacht – indien mogelijk - anderhalf uur na een maaltijd om nieuwe medicatie in te nemen. - Alle eiwitarme drankjes zijn goed: bron- of mineraal water, thee, limonade, tomatensap…
SLECHT - Neem uw medicatie niet in met melk of yoghurt. Ook sinaasappelsap is af te raden - Vermijd ook de combinatie van medicatie-inname en rode vleesproducten. Daar zit immers veel ijzer in. - Een volle maag zorgt ervoor dat levodopa er veel langer over doet om in het bloed te raken. De dosis heeft dan minder effect.
3
3 Gezonde Voeding Wanneer eet ik nu gezond? Is gezond eten niet saai? Mag ik nog wel snoepen? Wees gerust. U hoeft echt niet als een monnik te leven… Het enige dat u moet doen is rekening houden met enkele eenvoudige principes. Uit voeding haalt u energieleverende, bouw- en beschermende stoffen: -
Koolhydraten en vetten leveren energie. En energie heb je nodig om te ademen en te bewegen.
-
Bouwstoffen zorgen ervoor dat het lichaam goed onderhouden wordt. Eiwitten zijn de belangrijkste bouwstof.
-
Vitamines en mineralen beschermen het lichaam. Denk bijvoorbeeld aan calcium dat ervoor zorgt dat de botten sterk blijven.
Op de volgende pagina ziet u de actieve voedingsdriehoek. Deze driehoek geeft op een eenvoudige manier weer hoe belangrijk bepaalde voedingsproducten zijn. De voedingsmiddelen staan gerangschikt in verschillende groepen. De plaats en de grootte van de voedingsgroep geeft aan hoe essentieel die voeding voor u is.
4
Belangrijke voedingsproducten waarvan u er
veel moet consumeren
Groep 1: DRANK Te weinig drinken leidt onder andere tot constipatie. (Trouwens, uw dorstgevoel daalt bij het ouder worden.) Drink dus minstens 1,5 l water en/of ander vocht per dag. Het is een basisprincipe dat vaak genegeerd wordt! Groep 2: KOOLHYDRATEN Aardappelen en (bij voorkeur bruine) rijst en pasta bevatten veel koolhydraten. Deze producten bevatten veel mineralen, vitamines en vezels. Groep 3 en 4: VITAMINES en MINERALEN Groenten en fruit bevatten veel vitamines en mineralen, essentieel voor een goede werking van het lichaam. Als u te weinig fruit en groenten eet brengt u uw darmwerking in de problemen.
Voorbeeld: Vitamine C zit in groene groenten en citrusvruchten. Deze vitamine is uitstekend voor je lichaam en zorgt er ook voor dat wonden goed helen. Eet dus veel vers fruit.
bron: VIG
5
Voedingsproducten die u nodig hebt, maar met
mate moet nuttigen:
Groep 5 en 6: EIWITTEN Eiwitten zijn alom aanwezig. Zuivelproducten als melk en yoghurt, maar ook een gekookt ei of roerei bevatten veel eiwitten. Dat geldt ook voor vlees, vis of vleesvervangers. Zo’n 100 g vlees volstaat per dag. Te veel eiwit verstoort immers de opname van uw medicatie.
Wees
zuinig op volgende voedingsproducten
Groep 7: SMEER EN BEREIDINGSVET Brood besmeert u het best met minarine.Bakken en braden doet u met 1 eetlepel per persoon. Olijfolie is een aanrader. (Af en toe ook eens afwisselen met maïsolie en arachide-olie.) Vermijd echter kokosolie. RESTGROEP Met niet-noodzakelijke zaken zoals alcohol en snoep overdrijft u best niet. Chips en snoeprepen bevatten weinig voedingsstoffen.
bron: VIG
6
Een dagje gezond: - - - - - -
Drink minstens 1,5 l verdeeld over de dag. Verdeel je dag in 6 eetmomenten: 3 hoofdmaaltijden en 3 tussendoortjes. Verdeel je eiwitopname over heel de dag: bijvoorbeeld bij het ontbijt een boterham met kaas en tussen de middag wat yoghurt. Neem uw warme maaltijd best ’s avonds. Zo verwerkt u de eiwitten ’s nachts. De werking van de medicatie wordt dan niet belemmerd. Eet minstens 2 stukken fruit en 2 porties groenten per dag. 100 g rood vlees, vis of kip volstaat per dag. (En maar maximum 3 eieren per week.)
WEETJES: - - - - - -
Vijgen bevatten veel calcium, ijzer en fosfor. Vette vis zoals zalm, makreel, haring, sardines zijn rijk aan omega3 vetzuren. Die vetzuren werken stolling- en ontstekingsremmend. Zout is niet goed als u een hoge bloeddruk hebt, maar de ziekte van Parkinson zorgt vaak voor een lage bloeddruk. Zout hoeft daarom dus niet ten allen tijde vermeden worden. U moet ongeveer 1250 mg calcium per dag innemen om osteoporose te vermijden. Weet dat 10 oesters evenveel calcium bevatten als 1 glas melk. Kool bevat evenveel vitamine C als vers sinaasappelsap . Broccoli, peterselie en tomaten zijn uitstekende antioxidanten en die zijn heel goed voor de hersenen. Ook felgekleurde groenten als paprika zijn goed voor u.
7
4 EHBO Eerste Hulp bij Ongemakkelijkheden Geprikkeld of vermoeid? Vitamine B5 voorkomt vermoeidheid en prikkelbaarheid. Je vindt het o.a. in. noten, volkorengranen, bonen, rijst en groenten, maar ook in blauwe kaas. (Toch met dit laatste niet overdrijven, want het bevat slechte vetten voor het hart.) Droge mond? Eet groenten met veel saus en verkies puree boven gekookte aardappelen. Drink kleine slokjes tussendoor. Laat een ijsblokje smelten in de mond, zuig op een zuurtje of kauwgom. Vermijd deshydraterende dranken (bv. alcohol) of voedingsmiddelen (gekruide en (te) gezouten gerechten….)
- Last van een droge mond?
Hyperactief of zenuwachtig? Magnesium voorkomt hyperactiviteit en nervositeit (wat vaak samenhangt met slapeloosheid). Magnesium zit o.m. in pasta’s, rijst, schaaldieren, spinazie, chocolade, ananas en venkel. Slikstoornissen? Maak het u gemakkelijk: de korst mag van het brood. En soppen mag ook! Dik sauzen en dranken in met bindmiddelen en vergeet de appelmoes niet. Snij alles zo klein mogelijk of mix. Eenpansgerechten, macaroni en bereidingen met rijst zijn eenvoudig door te slikken. Verslikt? Hoest goed door en blaas nadien tot de luchtweg weer vrij is. Wacht enkele minuten voor u opnieuw de maaltijd aanvat. Op uw rug laten kloppen is een slecht idee. Het voelt ongemakkelijk aan en bevordert het ophoesten geenszins.
8 Veel bijgekomen? Eet niet minder, maar beter. Vraag advies aan een diëtist en zorg voor voldoende beweging Veel afgevallen? Bent u in minder dan 3 maanden tijd 10% of meer van uw lichaamsgewicht verloren, moet u onderzocht worden. Ondervoeding moet ten allen tijde vermeden worden. Het is ongezond en zorgt voor een stevige afname van de levenskwaliteit! Laat u aangepaste bijvoeding voorschrijven. Slapeloos? Drink geen koffie of thee na 18u en let op uw gewicht. Weinig eetlust? Eet regelmatig kleine hoeveelheden. Sla geen maaltijden over, ook al hebt u echt geen trek. Zorg ervoor dat de maaltijd er smakelijk uitziet. Wissel aardappelen af met rijst of pasta. Vermijd koolzuurhoudende dranken of gefrituurde producten, want die bezorgen u een vol gevoel. Gecontipeerd of last van darmproblemen? Drink genoeg; zeker 2l. Eet veel fruit en vezels. Begin nooit zonder voorschrift aan laxeermiddelen. Deze pakken immers nooit de oorzaak van het probleem aan. Let wel, uw lichaam moet wennen aan een dieet van meer vezels. Verwacht dus geen onmiddellijk effect. U kan in het begin last hebben van flatulentie en een opgeblazen gevoel. Misselijk? Drink voldoende; te weinig vocht in het lichaam bevordert de misselijkheid. Een lege maag werkt misselijkheid in de hand. Let goed op de klok: misschien moet u al uw maaltijden gewoon een uur vervroegen of verlaten om het probleem op te lossen. Misselijkheid kan ook veroorzaakt worden door uw medicatie. Praat erover met uw arts. Beetje down? Chocolade montert op. Net als een goed gesprek. Beweeg voldoende… meer daarover in onze volgende brochure.
9
5 De Keuken De keuken is het epicentrum van elk huishouden. Denk dus goed na over de inrichting van uw keuken: - - -
wat u veel nodig hebt, moet vlakbij liggen. zorg ervoor dat u uw krachten niet nodeloos verspeelt u moet zich altijd veilig kunnen voelen in de keuken
Werkruimte - Probeer zoveel mogelijk al zittend te werken. TIP: verwijder de deurtjes en de schappen van de kasten onder de gootsteen zodat u er met uw benen onder kan. - Maak het u zelf gemakkelijk. Hoe minder u moet rondlopen in de keuken hoe beter. Zorg ervoor dat u veel werkplek hebt naast het fornuis. Het is daarom handig als uw werkblad op dezelfde hoogte ligt als uw fornuis. Zo moet u uw pannen niet tillen, maar kan u ze schuiven. - Zorg voor een zitwerkblad en een voor als u staat. Zo kan u eventueel ook met twee in de keuken werken. - Voorzie voldoende loopruimte en plaats handgrepen waar nodig. - Draag schoeisel waarmee u niet kan uitschuiven op de vloertegels.
10
Kasten - Geef alles een vaste plek. - Schik de dingen zo dat u ze met 2 handen kan pakken. - Wat u vaak gebruikt moet u gemakkelijk kunnen pakken. TIP: Hef uw arm zo comfortabel mogelijk naar boven. Wat u nodig hebt moet onder die bovengrens staan. Vergeet niet dat alles nog een beetje weegt ook! - Verwijder deuren als ze u hinderen. - Laden zijn praktischer dan planken en draaiplateaus zijn handig voor een hoekkast.
Toestellen - Keukenkraan: een ideale keukenkraan is er een met een lange hefboom, snoer en douchekop. Zo kan u de kookpot op het werkblad vullen zonder die onder de kraan in de wasbak te moeten houden. - Elektrische toestellen: kies lichte en handige toestellen. Gun uzelf de tijd in een elektrozaak om verschillende modellen uit te proberen. Let ook op de bedieningsknoppen: ze moeten groot genoeg zijn en makkelijk aan te raken! - Magnetron of microgolfoven: dit toestel is een absolute must! Het is uiterst handig om kant-en-klare of afgekoelde maaltijden op te warmen.
11
6 Koken - Hang in uw keuken een schrijfbordje aan een touw zodat u kan noteren wat u nodig hebt uit de supermarkt en schrijf uw lijstje in drukletters. - Kook niet te ingewikkeld en neem uw tijd. U moet nog energie en zin hebben om te eten: TIP: Bespaar u veel gedoe. Koop voorgesneden groenten in diepvriesverpakking en vraag aan de slager het vlees voor te snijden. - Veel energie? Kook te veel en vries in. Zo kan u later eens passen als u een mindere dag hebt… en toch lekker eten. - Er bestaan veel hulpmiddeltjes. U kan het zo zot niet bedenken of het bestaat. De betere huishoudwinkel en thuiszorgwinkel helpt u graag verder met stevige snijplanken, fixeerbussen, dopverdikkers, blikopeners met haak, bokaalopeners met handvat en groenteschillers voor appelen, aardappelen, wortels… Een elektrische peper- of zoutmolen of een gasaansteker… het maakt het leven wat eenvoudiger. Wist u dat er zelfs eisnijders en eiwitscheiders bestaan? - Wees creatief. TIPs : Een werktang kan handig zijn om kleine voorwerpen in uw handen te houden. Een notenkraker kan u helpen om flessen met een schroefdop makkelijker te openen.
12
7 Eten - Leg een antislipmatje op uw dienblad. Zo vermijdt u dat bekers gaan glijden. - Zorg ervoor dat het traject keuken-eethoek niet te ingewikkeld is. Tapijten mogen elkaar niet overlappen. Dat werkt struikelen in de hand. - Zet gerust een muziekje op bij het eten, dat maakt het gezelliger. - Een goede stoel is heel belangrijk. De rugleuning moet steun geven over de gehele rug. De leuning moet dus iets boven de onderkant van de schouders uitkomen. Ideaal is het als de armleuningen een hoek van net iets meer dan 90° vormen. - Neem een comfortabele zithouding aan. Hou de afstand tussen mond en bord zo klein mogelijk. Zet uw bord op een verhoogje. Zo kan u uw ellebogen als steun gebruiken. - Schaf u de nodige hulpmiddelen aan: bekers met neusuitsparing of bekers met twee oren, borden met opstaande randen, handvatverdikkers, gehoekt bestek, rietjes voor warme dranken, lange buigrietjes…
Uw partner hoeft echt niet alle taken op zich te nemen. U krijgt een goed gevoel door uw actieve bijdrage. Wees ook niet te verlegen om hulp van buitenaf in te schakelen.
De ziekte van Parkinson is geen lachertje, bespaar net daarom niet op de leuke dingen des levens: - Samen eten bevordert uw eetlust. Trap niet in de val omwille van praktische redenen altijd apart te eten. - Isoleer u zelf en uw partner niet. Eenzaamheid is veel erger dan die enkele ongemakkelijke momenten. Immers, communicatie in stand houden is makkelijker dan weer opnieuw op te moeten bouwen. Nodig mensen uit en ga gretig in op uitnodigingen! - Ga ter ontspanning wat wandelen. En beloon u achteraf op een glaasje op café! Of ga op restaurant. Waarom zou u zich (of uw partner!) dat ontzeggen?
TIP: Vraag aan de ober dat uw soep in een soepkom wordt opgediend. Zo kan u ze drinken. Uw vlees en/of groenten kunnen in de keuken worden voorgesneden.
In deze brochure “Parkinson en voeding” proberen we u eenvoudige en gemakkelijk uit te voeren tips mee te geven die u elke dag kan gebruiken. We geven concrete antwoorden op al uw vragen in verband met voeding, medicatie, eetgewoonten… We gaan samen met u op zoek naar handige hulpmiddeltjes, de ideale keukeninrichting… en lekkere tussendoortjes. Nog vragen of extra hulp nodig? Geen probleem. Volgende mensen zullen u met raad en daad bijstaan: - de huisarts: hij/zij helpt u met al uw vragen en verwijst u door naar verschillende specialisten: - de neuroloog: deze specialist antwoordt op uw vragen over medicatie, ziekteverloop… - de logopedist(e): hij/zij is een deskundige op het gebied van spraak, taal, stem, en gehoor. Hij/zij kan u ook helpen om uw slik- en spraakstoornissen te verminderen met nuttige tips en oefeningen. - Gezinshulp en thuiszorg sturen verpleegkundigen en gezinswerkers uit die u helpen in het huishouden, boodschappen doen… - Een diëtist(e) geeft adviezen voor alle problemen rond gewichtcontrole en de combinatie voeding-medicatie. - Contacteer uw ziekenfonds en de sociale dienst van uw gemeente voor meer informatie over deze verschillende diensten. - de ergotherapeut: hij/zij maakt gebruik van activiteiten die aansluiten bij uw leefwereld en uw mogelijkheden met als doel u zo zelfstandig mogelijk te laten functioneren. - de Vlaamse Parkinsonliga (www.parkinsonliga.be) en de Association Parkinson A.S.B.L. (www.parkinsonasbl.be)
FORZA COMUNICATIVA Copy: Forza Comunicativa
Bird’s eye CHILI
Artwork: Bird’s Eye Chili
