Papierverbruik aan de VUB

Vrije Universiteit Brussel

Faculteit Geneeskunde en Farmacie

Verhandeling voorgelegd tot het behalen van de graad GGS Milieudeskundige

Papierverbruik aan de VUB

Els Van Bruystegem Promotor: Dimitri Devuyst

Academiejaar 2003-2004

Inhoudstafel

Inhoudstafel Lijst van figuren ..................................................................................................................... 1 Lijst van tabellen .................................................................................................................... 3 Dankwoord ............................................................................................................................ 6 Woord vooraf ......................................................................................................................... 7 Nederlandse samenvatting ...................................................................................................... 8 Abstract in English ................................................................................................................. 9

Corpus I.Inleiding ....................................................................................................................... 10 1. Uitgangspunt van de verhandeling.................................................................................... 10 2. Indeling van de verhandeling............................................................................................ 10 3. Doelstellingen van de verhandeling .................................................................................. 10 3.1 Literatuurstudie................................................................................................... 10 3.2 Papierverbruik aan de VUB................................................................................. 11 3.3 Enquêtes aan de VUB ......................................................................................... 11

II. Methodologie ................................................................................13 1. Literatuurstudie ................................................................................................................ 13 2. Papierverbruik aan de VUB .............................................................................................. 15 3. Enquêtes uitgevoerd aan de VUB ..................................................................................... 15 3.1 Onderzoekende stappen....................................................................................... 15 3.2 Enquêtes ............................................................................................................ 15

Inhoudstafel 3.2.1 De enquêtes: Naar wie .......................................................................... 16 3.2.2 De enquêtes: Inhoud ............................................................................. 19 3.2.3 De enquêtes: Hoe .................................................................................. 20

III. Resultaten ....................................................................................21 1. Literatuurstudie ............................................................................................ 21 1.1 Papier ............................................................................................................................. 21 1.1.1 Gewoon wit papier ........................................................................................... 21 1.1.1.1 Indeling naar grondstof ...................................................................... 21 1.1.1.2 Indeling naar bleekmiddel .................................................................. 23 1.1.1.3 Chemisch papierdeeg (houtvrij papier) en het leefmilieu .................... 25 1.1.1.4 Mechanisch papierdeeg (houthoudend papier) en het leefmilieu ......... 26 1.1.2 Kringlooppapier ............................................................................................... 30 1.1.2.1 Het productieproces van kringlooppapier ........................................... 30 1.1.2.2 Indelingen van oud papier .................................................................. 31 1.1.2.3 Kringlooppapier en het leefmilieu ...................................................... 33 1.1.2.4 Recyclage en leefmilieu ..................................................................... 33 1.1.2.5 Enkele cijfers over papierafval en –recyclage..................................... 35 1.1.2.6 Economische aspecten van papierafval en kringlooppapier................. 39 1.1.3 Hiërarchie in het gebruik van milieuvriendelijke papiersoorten ........................ 41 1.1.3.1 De AOX normen................................................................................ 41 1.1.3.2 Hiërarchie in het gebruik van milieuvriendelijk papiersoorten ............ 43 1.1.4 Milieukeurmerken die betrekking hebben op papier ......................................... 46 1.1.4.1 De verschillende milieukeuren ........................................................... 46 1.1.4.2 Welke milieukeur? ............................................................................. 51 1.1.5 Voordelen, vooroordelen en mogelijkheden van kringlooppapier ..................... 51 1.1.5.1 Voordelen van kringlooppapier .......................................................... 52 1.1.5.2 Vooroordelen ..................................................................................... 52 1.1.5.3 Druktechnische mogelijkheden .......................................................... 52 1.1.5.4 Bespreking van de vooroordelen ........................................................ 54 1.2 Milieuvriendelijke papiermaatregelen............................................................................. 56 1.2.1 Milieuvriendelijke maatregelen ........................................................................ 56

Inhoudstafel 1.2.1.1 Vrije Universiteit Brussel................................................................... 57 1.2.1.2 BIM (Brussels Instituut voor Milieubeheer) ....................................... 58 1.2.1.3 OVAM (Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het Vlaamse Gewest) .................................................................................................................... 59 1.2.1.4 Stip (Steunpunt en Informatiecentrum voor de Preventie van afval en emissies) ................................................................................................................... 61 1.2.1.5 RDC (Research, Development & Consulting) in opdracht van het BIM61 1.2.1.6 Andere organisaties............................................................................ 63 1.2.2 Inzameling van papierafval............................................................................... 64 1.3 Wetgeving omtrent papier .............................................................................................. 66 1.3.1 Brussels Hoofdstedelijk Gewest ....................................................................... 66 1.3.2 Vlaanderen....................................................................................................... 68

2. Papierverbruik aan de VUB .......................................................................... 71 2.1 Kringlooppapier aan de VUB .............................................................................. 71 2.2 Hoeveelheid papier ............................................................................................. 72 2.3 Ophaling van papierafval .................................................................................... 73 2.4 Initiatieven aan de VUB ...................................................................................... 74

3. Enquêtes uitgevoerd aan de VUB ................................................................. 77 3.1 Onderzoekende stappen....................................................................................... 77 3.1.1 Dienst Studentenzaken .......................................................................... 77 3.1.2 Crazy Copy Center (geen deel van de VUB) ......................................... 77 3.1.3 Departement Biologie ........................................................................... 78 3.1.4 Drukkerij VUB ..................................................................................... 79 3.2 Enquêtes ............................................................................................................ 82 3.2.1 Respons van beide enquêtes .................................................................. 82 3.2.2 De antwoorden van de WIT-enquête ..................................................... 83 3.2.2.1 Deel 1: Profiel ........................................................................ 83 3.2.2.2 Deel 2: Gerecycleerd papier.................................................... 86 3.2.2.3 Deel 3: Anders gaan gebruiken ............................................... 91 3.2.2.4 Bijkomende opmerkingen ..................................................... 108 3.2.3 De antwoorden van de KRING-enquête .............................................. 110

Inhoudstafel 3.2.3.1 Deel 1: Kringlooppapier ....................................................... 110 3.2.3.2 Deel 2: Papierbesparende maatregelen .................................. 113 3.2.3.3 Bijkomende opmerkingen ..................................................... 121

IV. Discussie....................................................................................122 1. Literatuurstudie .......................................................................................... 122 1.1 Impact op het leefmilieu voor chemisch, mechanisch en gerecycleerd papierdeeg122 1.2 Hiërarchie in het gebruik van milieuvriendelijk papiersoorten ........................... 123 1.3 Wetgeving omtrent papier ................................................................................. 124

2. Papierverbruik aan de VUB ........................................................................ 125 2.1 Papiersoorten aan de VUB ................................................................................ 125 2.1.1 Kringlooppapier.................................................................................. 125 2.1.2 Wit papier ........................................................................................... 125 2.2 Hoeveelheid papier ........................................................................................... 126 2.3 Ophaling van papierafval .................................................................................. 127 2.4 Initiatieven aan de VUB .................................................................................... 128

3. Enquêtes uitgevoerd aan de VUB ............................................................... 129 3.1 Onderzoekende stappen..................................................................................... 129 3.2 Enquêtes ........................................................................................................... 131 3.2.1 WIT-enquête....................................................................................... 131 3.2.1.1 Kringlooppapier ................................................................... 131 3.2.1.2 Papierbesparende maatregelen .............................................. 133 3.2.2 KRING-enquête.................................................................................. 135 3.2.2.1 Kringlooppapier ................................................................... 135 3.2.2.2 Papierbesparende maatregelen .............................................. 135

4. Milieuvriendelijk papierbeleid aan de VUB................................................ 137 4.1 Een papierbeleid................................................................................................ 137 4.2 Ideaal scenario .................................................................................................. 138

Inhoudstafel 4.3 Uitbouwing van het beleid................................................................................. 139 4.3.1 Samenstelling van een team ................................................................ 139 4.3.2 Verdere organisatie ............................................................................. 140 4.3.3 De kostprijs......................................................................................... 141 4.3.4 Duur van het project............................................................................ 142 4.3.5 Evaluatie............................................................................................. 142

V. Besluit.........................................................................................144 Bibliografie......................................................................................146 Bijlagen ...........................................................................................149 Bijlage 1: Europese standaardkwaliteiten voor papierafval ................................................. 149 Bijlage 2: Ordonnantie van 22.4.1999 betreffende het voorkomen en het beheer van afval van producten in papier en/of karton ......................................................................................... 150 Bijlage 3: Het Charter en Label van de Eco-dynamische Ondernemingen........................... 158 Bijlage 4: Papierverbruik (wit) per dienst, gerangschikt van hoog naar laag........................ 160 Bijlage 5: Lijst van e-mailadressen waar de enquête naartoe werd gestuurd........................ 161 Bijlage 6: Papierverbruik (kringloop) per dienst, gerangschikt van hoog naar laag.............. 164 Bijlage 7: Inhoud van de enquête voor de gebruikers van wit papier................................... 165 Bijlage 8: Inhoud van de enquête voor de gebruikers van kringlooppapier.......................... 170 Bijlage 9: Inhoud van het pop-up scherm na het invullen van de enquête voor gebruikers van wit papier ........................................................................................................................... 174 Bijlage 10: Commentaren ingevoerd bij “Bijkomende opmerkingen” in de WIT-enquête .. 176 Bijlage 11: Commentaren ingevoerd bij “Bijkomende opmerkingen” in de KRING-enquête 182

Lijst van figuren

Lijst van figuren Figuur 1: Het gebruik van papierafval en het recyclageaandeel in CEPI landen (Confederation of European Paper Industries, zie p. 64), in miljoen ton. Bron: CEPI (2003 a) ............................................. 36 Figuur 2: Aandeel van omhaling van papierafval, gebruiksaandeel van dat papierafval, en verbruik (in CEPI landen). Cijfers van 2001. Bron: CEPI (2003 b)............................................................................... 36 Figuur 3: Hoeveelheid ingezameld papierafval (lichtgrijs), en het gebruik van dat papierafval in de papierindustrie (donkergrijs), over het laatste decennium, in België. Bron: COBELPA (2004).............. 38 Figuur 4: De productiehoeveelheden van papier en karton (grijze bollletjes), en die van houtpulp (zwarte bolletjes), over het laatste decennium, in België. Bron: COBELPA (2004) ................................ 38 Figuur 5: Het logo voor recycleerbaarheid (bron: Internetadres 1) .......................................................... 46 Figuur 6: Het “Blaue Engel” logo (bron: Internetadres 2) ........................................................................ 46 Figuur 7: Het “Papier-Karton-Kringloop” logo (bron: Internetadres 3) ................................................... 47 Figuur 8: Het Nordic “Swan” logo (bron: Internetadres 4)....................................................................... 48 Figuur 9: Het Milieukeur logo (bron: Internetadres 5).............................................................................. 48 Figuur 10: Het Margriet logo (bron: Internetadres 6)................................................................................ 49 Figuur 11: Het FSC logo (bron: Internetadres 7)....................................................................................... 49 Figuur 12: De redenen van afdrukken op kantoor. Bron: RDC 2003 ....................................................... 62 Figuur 13: Antwoordpercentages op de vraag of er iets gedaan moet worden aan het papierverbruik aan de VUB .................................................................................................................................................. 92 Figuur 14: Antwoordpercentages op de vraag: Gebruikt u gerecycleerd papier? .................................... 93 Figuur 15: Antwoordpercentages op de vraag: Drukt u dubbelzijdig af?................................................. 95 Figuur 16: Antwoordpercentages op de vraag: Print u 2 A4’s af op 1 A4?.............................................. 96 Figuur 17: Antwoordpercentages op de vraag: Gebruikt u een papierbesparende lay-out? .................... 97 Figuur 18: Antwoordpercentages op de vraag: Deponeert u papierafval in aan aparte vuilbak? ............ 98 Figuur 19: Antwoordpercentages op de vraag: Maakt u gebruik van Blackboard? ................................. 99 Figuur 20: Antwoordpercentages op de vraag: Maakt u gebruik van een centraal prikbord voor uw eigen dienst? ............................................................................................................................................... 100 Figuur 21: Antwoordpercentages van de bereidheid om over te schakelen op gerecycleerd papier .... 102 Figuur 22: Antwoordpercentages van de bereidheid van dubbelzijdig afdrukken ................................. 103 Figuur 23: Antwoordpercentages van de bereidheid van het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4 ............... 104 Figuur 24: Antwoordpercentages van de bereidheid van het gebruiken van een papierbesparende layout ............................................................................................................................................................... 105 Figuur 25: Antwoordpercentages van de bereidheid van het deponeren van papierafval in een aparte vuilbak ........................................................................................................................................................ 106

1

Lijst van figuren Figuur 26: Antwoordpercentages van de bereidheid van het gebruiken van Blackboard...................... 107 Figuur 27: Antwoordpercentages van de bereidheid van gebruik te maken van een prikbord voor de eigen dienst................................................................................................................................................. 108 Figuur 28: Bivariate distributie “Lay-out”. Op de X-as staat hoe deze maatregel ervaren wordt, op de Y-as hoe vaak de maatregel wordt toegepast. De Z-as geeft het aantal personen weer die deze antwoorden gegeven hebben. N = 27 ........................................................................................................ 117 Figuur 29: Bivariate distributie “Dubbelzijdig printen”. Op de X-as staat hoe deze maatregel ervaren wordt, op de Y-as hoe vaak de maatregel wordt toegepast. De Z-as geeft het aantal personen weer die deze antwoorden gegeven hebben. N = 26................................................................................................ 118 Figuur 30: Bivariate distributie “Dubbelzijdig kopiëren”. Op de X-as staat hoe deze maatregel ervaren wordt, op de Y-as hoe vaak de maatregel wordt toegepast. De Z-as geeft het aantal personen weer die deze antwoorden gegeven hebben. N = 26................................................................................................ 119 Figuur 31: Bivariate distributie “2 A4’s afdrukken op 1 A4”. Op de X-as staat hoe deze maatregel ervaren wordt, op de Y-as hoe vaak de maatregel wordt toegepast. De Z-as geeft het aantal personen weer die deze antwoorden gegeven hebben. N = 24................................................................................. 120

2

Lijst van tabellen

Lijst van tabellen Tabel 1: De 20 meest verbruikende diensten van wit papier op de VUB ................................................. 16 Tabel 2: De diensten van de VUB waar de WIT-enquêtes werden afgenomen (in dalende volgorde van wit papierverbruik)................................................................................................................................ 17 Tabel 3: De diensten van de VUB waar de KRING-enquêtes werden afgenomen (in alfabetische volgorde)....................................................................................................................................................... 18 Tabel 4: Het gebruikte puntensysteem bij de Nordic “Swan” voor de verschillende parameters, in kg/ton papier................................................................................................................................................. 42 Tabel 5: Impact van de verschillende soorten schrijf- en drukpapier op het milieu................................. 43 Tabel 6: Productieprofiel voor twee nagenoeg gelijkwaardige papiersoorten.......................................... 50 Tabel 7: Voorkeur in combinaties van milieukeurmerken (Uit Van Overveldt, 2002) ............................ 51 Tabel 8: Hoeveelheden papier (in aantal vellen) aan de VUB, verbruikt via de Aankoopdienst (uit: Devuyst 2003 a, bron: Aankoopdienst) ....................................................................................................... 72 Tabel 9: Hoeveelheden papier (in aantal vellen) aan de VUB, verkocht via de Aankoopdienst aan de diensten en administraties van de VUB (bron: Aankoopdienst) ................................................................ 73 Tabel 10: Het aantal antwoorden voor de enquête WIT ............................................................................ 82 Tabel 11: Het aantal antwoorden voor de enquête KRING....................................................................... 82 Tabel 12: Het aantal uitgeprinte (kolom 1) of gekopieerde (kolom 2) vellen papier die per week gebruikt worden. Cijfers stellen het aantal mensen voor die een bepaald antwoord gaven ...................... 84 Tabel 13: Het aantal uitgeprinte vellen papier per week, gerangschikt per dienst. (De diensten staan in dalende volgorde van papierverbruik gebaseerd op cijfers van 2001-2003) ............................................. 84 Tabel 14: Het aantal gekopieerde vellen papier per week, gerangschikt per dienst. (De diensten staan in dalende volgorde van papierverbruik gebaseerd op cijfers van 2001-2003) ......................................... 85 Tabel 15: Het aantal uitgeprinte en gekopieerde aantal vellen papier per persoon, per jaar, gerangschikt per dienst................................................................................................................................. 86 Tabel 16: Hoe vaak wordt er gebruik gemaakt van kringlooppapier? ...................................................... 87 Tabel 17: Aantal keren dat reeds kringlooppapier gebruikt werd, gerangschikt per dienst. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst............................................................................................................................................ 87 Tabel 18: De redenen waarom geen kringlooppapier gebruikt wordt. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst.......... 89 Tabel 19: De positieve antwoorden op enkele uitspraken. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst. ......................... 91

3

Lijst van tabellen Tabel 20: Moet er iets gedaan worden aan het papierverbruik aan de VUB? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst............................................................................................................................................................. 92 Tabel 21: Gebruikt u gerecycleerd papier? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst......................................................... 94 Tabel 22: Drukt u dubbelzijdig af? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst......................................................... 95 Tabel 23: Print u 2 A4’s af op 1 A4? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst......................................................... 96 Tabel 24: Gebruikt u een papierbesparende lay-out? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst. ......................... 97 Tabel 25: Deponeert u papierafval in aan aparte vuilbak? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst. ......................... 98 Tabel 26: Maakt u gebruik van Blackboard? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst............................................. 100 Tabel 27: Maakt u gebruik van een centraal prikbord voor uw eigen dienst? Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer binnen de dienst........................................................................................................................................................... 101 Tabel 28: Frequentietabel met het aantal gegeven antwoorden. In de rijen staat of ze de maatregel gebruiken (zie vorige vraag a), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te veranderen. ................................................................................................................................................. 102 Tabel 29: Frequentietabel met het aantal gegeven antwoorden. In de rijen staat of ze de maatregel gebruiken (zie vorige vraag b), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te veranderen. ................................................................................................................................................. 103 Tabel 30: Frequentietabel met het aantal gegeven antwoorden. In de rijen staat of ze de maatregel gebruiken (zie vorige vraag c), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te veranderen. ................................................................................................................................................. 104 Tabel 31: Frequentietabel met het aantal gegeven antwoorden. In de rijen staat of ze de maatregel gebruiken (zie vorige vraag d), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te veranderen. ................................................................................................................................................. 105 Tabel 32: Frequentietabel met het aantal gegeven antwoorden. In de rijen staat of ze de maatregel gebruiken (zie vorige vraag e), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te veranderen. ................................................................................................................................................. 106 Tabel 33: Frequentietabel met het aantal gegeven antwoorden. In de rijen staat of ze de maatregel gebruiken (zie vorige vraag f), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te veranderen. ................................................................................................................................................. 107

4

Lijst van tabellen Tabel 34: Frequentietabel met het aantal gegeven antwoorden. In de rijen staat of ze de maatregel gebruiken (zie vorige vraag g), in de kolommen is weergegeven of ze bereidt zijn deze gewoonte te veranderen. ................................................................................................................................................. 108 Tabel 35: Hoe lang er reeds gebruik gemaakt wordt van kringlooppapier, gerangschikt per dienst ..... 110 Tabel 36: De toestellen waarvoor kringlooppapier gebruikt wordt. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer. ........................................ 111 Tabel 37: Problemen met het kopieerapparaat of de printer. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer. ................................................... 111 Tabel 38: Het gebruik van een papierbesparende lay-out: frequentie van gebruik en beoordeling van deze maatregel. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer. ........................................................................................................................ 113 Tabel 39: Dubbelzijdig printen: frequentie van gebruik en beoordeling van deze maatregel. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer.114 Tabel 40: Dubbelzijdig kopiëren: frequentie van gebruik en beoordeling van deze maatregel. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer.114 Tabel 41: Het afdrukken van 2 A4’s op 1 A4: frequentie van gebruik en beoordeling van deze maatregel. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer.................................................................................................................................... 115 Tabel 42: Frequentie van gebruik van de vier behandelde papierbesparende maatregelen. Getallen zonder haakjes geven het aantal antwoorden weer, getallen tussen haakjes geven het percentage weer.115 Tabel 43: Beoordeling van de vier behandelde papierbesparende maatregelen ..................................... 116 Tabel 44: r2 en p-waarden van een bivariate regressie voor de papierbesparende maatregelen (lay-out, dubbelzijdig printen, dubbelzijdig kopiëren en 2 A4’s afdrukken op 1 A4). De variabelen zijn “hoe makkelijk” de maatregel ondervonden wordt (zeer makkelijk, makkelijk, niet zo makkelijk, problematisch, zeer problematisch), en “hoe vaak” deze maatregel gebruikt wordt (altijd, dikwijls, soms, zelden, nooit).................................................................................................................................... 121

Tabel 45: Europese standaardkwaliteiten voor papierafval................................................. 149

5