Pa en ma als huisbaas

15 oktober 2015 39ste Jaargang • nr. 7

Gezocht: sugar baby voor sugar daddy Pagina 11

Boerinnenkalendermiss studeert rechten. ‘Bloot hoort niet bij de boerderij’

Vijftig tinten zwart: het langverwachte MH17rapport over George Maat

Omhels het beest in jezelf, betoogt filosoof en dierenrechtenactivist

Pagina 3

Pagina 6 en 7

Pagina 9

Pa en ma als huisbaas Kamernood? Niet als je ouders een studentenhuis kopen Nieuwe trend onder kamerzoekers: zelf een huis kopen. ‘Mijn huisgenoten betalen de huur aan mijn vader.’ Dorine Booij (19, geschiedenis) woont sinds een jaar met drie andere meiden in een rijtjeshuis. ‘Ik kende twee van hen van mijn studie. We hadden eigenlijk al afgesproken om samen een huis te gaan huren toen mijn vader een appje stuurde. “Dit huis staat te koop. Ik wil er wel in investeren.” Toen zijn we gaan kijken.’ Ook Carolien de Wit (25, psycho-

DOOR PETRA MEIJER

logie) kreeg hulp van haar moeder bij de aankoop van een woning - in de vorm van een lening. ‘Op de bank levert geld niet echt veel op, dus het is een goede investering. Door het te verhuren brengt het ook nog wat op.’ De familie Van Kempen kocht een appartement voor hun studerende dochter. Moeder Van Kempen: ‘Ze wilde graag het huis uit. Een kamer zoeken, en het gevreesde hospiteren, is toch een heel gedoe. Wij hebben een eigen zaak en moeten dus voorzien in ons eigen pensioen. Ons pensioenspaarpotje levert op een spaarrekening niets op. Beleggen brengt risico’s met zich mee. Een

huis vonden we een waardevastere investering.’ Ze kochten een appartement voor hun dochter (19, archeologie), dat ze sinds het begin van dit collegejaar met twee heren deelt. ‘Als we een muurtje hadden geplaatst, kon er nog iemand bij, maar we willen van het idee van huisjesmelken af. We willen het juist fatsoenlijk doen.’ Volgens Roeland Kimman van de Nederlandse Vereniging van Makelaars is het onduidelijk hoeveel studenten met hulp van hun ouders een huis of appartement kopen. ‘Maar ons buikgevoel is wel dat dit soort constructies toeneemt. De ka-

vouw en lijm

vouw

vouw

merprijzen zijn extreem hoog, de spaarrente en hypotheekrente juist heel laag. Ondertussen trekt de huizenmarkt weer aan. Ouders doen het niet alleen voor hun kinderen, maar zien een huis als een aantrekkelijk beleggingsobject.’ Reinier Steffens van de ING Bank legt uit dat ouders hun kinderen op verschillende manieren kunnen helpen bij de aanschaf van een woning. ‘Ze kunnen hun kind geld lenen waarmee het kind de woning kan kopen, of ze kunnen zelf een tweede woning kopen. Soms is het mogelijk om de hypotheek op de eigen woning te verhogen, waardoor er vermogen vrij komt.’ Bijkomend voordeel: de bewoners ontlopen zo de smerigheid en drukte van een regulier studentenhuis. De Wit: ‘Ik woonde ooit in een vies, plakkerig studentenhuis. Nu kon ik zelf de huurders uitzoeken.’ Ook Caithlin van Wissen kocht met hulp van haar ouders een woning. ‘Ik herinner me dat we in het tv-programma De Smaakpolitie “het smerigste studentenhuis van Leiden” zagen. Toen zijn we gaan kijken naar andere opties, en of mijn ouders konden bijdragen. Omdat we ook kamers konden verhuren bleek het financieel mogelijk om een woning te kopen.’ Dat was zeven jaar geleden. Inmiddels heeft Van Wissen een bedrijfje opgezet dat ouders en studenten ondersteunt bij de aankoop van een huis: StudentVastgoed. ‘Toen ik een huis kocht, moesten we alles zelf uitzoeken. Het is zonde om elke keer het wiel opnieuw te moeten uitvinden. Bovendien hoorde ik vaak dat ouders het te veel gedoe vonden of er niet in thuiswaren.’

Haar bedrijf helpt bij het aankooptraject, de vergunningsaanvraag, het opstellen van contracten en huishoudelijk reglementen. Ook het beheer en onderhoud van de woning kunnen ze deels uit handen nemen. ‘Of het innen van de huur. Dan hoef je niet zelf bij je huisgenoten aan te kloppen.’ Haar tip: zet de woning op naam van de student. ‘Als ouders met eigen geld een tweede woning kopen, dan wordt dat als vermogen gezien en moet er vermogensbelasting over worden betaald. Staat het huis op naam van de zoon of dochter, dan kunnen zij de betaalde rente voor de inkomstenbelasting aftrekken. En de ontvangen rente blijft bij de ouders onbelast.’ Nog een voordeel. ‘Als de student de eigenaar is, dan woont de eigenaar zelf in de woning en valt deze onder de hospitawet. Je hebt dan recht op een proefperiode van negen maanden, waarin je mag beslissen of het met de huurders klikt. Zonder opgaaf van reden mag je in die periode een andere huurder zoeken. Woont de eigenaar niet zelf in de woning en botert het niet, dan moet je wel een goede reden aangeven.’ Het kan echter ook lastig zijn om zowel huurbaas als huisgenoot te zijn. Van Wissen: ‘Je wilt een gelijke zijn.’ Om die reden verwijst De Wit haar huisgenoten soms naar haar moeder. Het huis van Booij staat niet op haar naam. ‘Mijn huisgenoten betalen gewoon huur aan mijn vader. Ze hebben ook allemaal het telefoonnummer van mijn ouders, voor als er problemen zijn.’ > Verder lezen op pagina 5

vouw en lijm

2  Mare · 15 oktober 2015 Geen commentaar

Koophuiskindertjes Door Bart Braun ‘Overdoen? Nee. Maar ik had het voor geen goud willen

missen’, vertelde de preses van Minerva Mare onlangs. Hij had het over zijn ontgroening, maar er is een ander coming of age-ritueel dat misschien nog belangrijker is: op kamers gaan. Het is natuurlijk financieel begrijpelijk dat ouders studentenhuizen kopen voor hun kroost (z.o.z.). Het is ook hartstikke begrijpelijk dat je liever je eigen badkamer hebt. Oh-zo-geweldig begrijpelijk dat je de smerige keukens van studentenhuizen smerig vindt. Maar je slaat wel een stukje van het ritueel over. ’s Morgens wakker worden en ontdekken dat de wc is ondergekotst, bijvoorbeeld. Precies op tijd opstaan en dus de trein missen omdat je huisgenoten ook willen douchen. De kamer van je onderbuurvrouw leegdweilen omdat ze op vakantie is en je niet wil dat haar hele vloer kromtrekt. Je ghb-voorraad toch maar uit de gezamenlijke vriezer halen omdat ‘ie verdacht snel opgaat. Demonstratief in de gezamenlijke vuilnisbak gedropte condooms aantreffen omdat het hele huis moest weten dat de jongen van de balkonkamer geregeld had. Geluidsoverlast op een doordeweekse dinsdagnacht. Politie over de vloer vanwege de geluidsoverlast op een doordeweekse dinsdagnacht. Eindeloze hospiteersessies. De studentenhuisvester die dreigt met boetes omdat alle vluchtwegen geblokkeerd zijn met vuile was, fietsen en lege pizzadozen. Overdoen? Nee dank u. Maar ik had het voor geen goud willen missen. Laten we wel wezen: een angstaanjagend groot gedeelte van de universitair opgeleiden gaat uiteindelijk iets doen dat niets of nauwelijks raakt aan de originele studierichting. Dus is het des te belangrijker dat je in je studententijd ook al die aan de studententijd gelieerde vaardigheden opdoet. Presenteren, computervaardigheid, debat voeren, kritisch zijn: dat soort dingen leer je als het goed is op de universiteit. Maar verantwoordelijkheidsgevoel, het belang van basale hygiëne, de omgang met onverwachte crises en met mensen waar je niets mee gemeen hebt behalve je adres: ik leerde het in mijn studentenhuis. Inmiddels heb ik een hypotheek en een tuin, en leer ik nieuwe grotemensendingen. Ook die zijn waardevol, en misschien is het wel goed dat de eigen-huis-studenten van de voorpagina er al wat eerder mee in contact komen. Maar als ze dan beginnen over de smerigheid van studentenkeukens, voel ik me zoals die Minervabaas zich moet voelen als zijn werkgroepgenoten klagen dat ontgroeningen zo kinderachtig zijn. Misschien is het wel waar, maar het is ook waar dat je iets mist als je het overslaat. Dus, lieve koophuiskindertjes, doe jezelf een lol. Neem huisgenoten als het kan. Laat zo vaak mogelijk mensen bij je logeren. Neem op zijn minst een huisdier. Woon niet enkel, woon ook een beetje uit.

Colofon Redactie-adres Reuvensplaats 3, 2311 BE Leiden

Postbus 9500 2300 RA Leiden Telefoon 071–527 7272 Website mareonline.nl E-mail [email protected]

De redactie is op vrijdag gesloten. Oplage circa 15.000 Hoofdredactie

Frank Provoost [email protected] Redactie

Vincent Bongers [email protected] Bart Braun [email protected] Petra Meijer [email protected] Marleen van Wesel [email protected]

Column

Medewerkers

Tim Meijer • Esha Metiary • Marc van Oostendorp • Benjamin Sprecher Fotografie Taco van der Eb • Marc de Haan Illustraties Bas van der Schot • Bandirah • Silas.nl Basisontwerp Roeland Segaar, Zabriski Communicatie Art direction en vormgeving Marcel van den Berg Drukwerk Rodi Rotatiedruk, Broek op Langedijk Advertenties Bureau van Vliet B.V. Postbus 20 2040 AA Zandvoort Telefoon 023 - 571 47 45 Redactieraad

Prof. dr. J.C. de Jong (voorzitter) • Prof. dr. F. Israel (vicevoorzitter) • drs. B. Funnekotter • J. Daemen • S. Grootveld • drs. M. van Hintum • mr. F.E. Jensma • M. Kuipers • prof. dr. N.J. Schrijver • dr. J.P. Vollaard • F. Vermeeren • C. van der Woude Jaarabonnementen

Een jaarabonnement op Mare loopt van september t/m juni. Belangstellenden kunnen Mare thuisgestuurd krijgen door €35 over te maken op IBAN NL68RABO0103257950 ten name van Universiteit Leiden (o.v.v. Mare en SAP-nummer 6200092091) en vervolgens een bevestigingsmail met daarin hun adres te sturen naar [email protected]. Studenten betalen €25. Ter controle graag in de bevestigingsmail ook het studentnummer vermelden. Adreswijzigingen

Alleen schriftelijk met postwikkel. Klachten en opmerkingen over de toezending van Mare 071-5277272. Mededelingen voor het op donderdag verschijnende nummer moeten uiterlijk de voorafgaande donderdag 16.00 uur in het bezit van de redactie zijn. ISSN 0166-3690

Volgende week geen Mare Volgende week verschijnt er geen Mare. De eerstvolgende krant komt uit op 29 oktober. Mededelingen voor dat nummer moeten 26 oktober ter redactie zijn.

Het promovendi-overschot Eerder schreef ik over hoe moeilijk het is om een carrière in de wetenschap na te streven. Nu is klagen een nationale sport waar ik graag aan meedoe, maar het is ook interessant om uit te zoeken wat de onderliggende oorzaak daarvan is. Een korte samenvatting van het probleem: er zijn veel te veel promovendi voor het aantal beschikbare vervolgplekken (postdocs en tenure-tracks), met als gevolg moordende concurrentie, dubieuze arbeidsomstandigheden en een shitload aan nutteloze papers. Onderzoeksvraag: waarom zijn er te veel promovendi en wat kunnen we er aan doen? Hoewel het een globaal probleem is zal ik mij beperken tot mijn eigen instituut, want daar heb ik harde data voor. Laten we ook vooropstellen dat iedereen die iets met de universiteit te maken heeft, van rector magnificus tot feut, erbij gebaat is dat het systeem gewoon werkt. Dat laatste is interessant: alle relevante actoren willen dat het systeem A doet, maar uiteindelijk gedraagt iedereen zich zo dat B gebeurt. Voor dit type probleem is de methode complex systems analysis bij uitstek geschikt. Daarbij gaat het erom de spelregels van een systeem te analyseren. Die zogeheten fundamentele drivers van het systeem kunnen van alles zijn, sociale normen, thermodynamica, maar in dit geval gaat het – hoe kan het ook anders – om geld. Over het algemeen is het zo dat je eerst geld voor een onderzoeksvoorstel vindt, en daar vervolgens een promovendus mee aanneemt. Een vier jaar durende promotie kost ongeveer € 175.000 aan salaris, betaald door dat onderzoeksbudget. Als iemand daadwerkelijk promoveert, betaalt de universiteit daar bovenop een promotiepremie van € 70.000 aan het instituut, onafhankelijk van hoelang de promovendi er over gedaan heeft (bij de bètavakgebieden is dit bedrag hoger dan bij de alfa’s, want bèta’s moeten dure experimenten doen). Die promotiepremie is de interestante fundamentele driver. Vroeger was promoveren redelijk vrijblijvend. Je

deed er gemakkelijk een decennium over en zelfs dan haakte de helft nog af. Niet wenselijk, aldus de universiteit. De promotiepremie is een slimme regel waarmee je als universiteitsbestuur een instituut kan stimuleren om promoties op tijd af te ronden. En omdat het geld pas achteraf wordt uitgekeerd, moet men proberen om een stabiele stroom van promovendi te houden, wat weer goed is voor de continuïteit. Maar de promotiepremie kan ook ongewenst gedrag bevorderen. Een promovendus kan rekenen op gemiddeld twee uur begeleiding per week. Dat kost € 30.500. Verder gaat hij/zij af en toe naar een congres en koopt een stapel boeken. Laten we zeggen dat van die € 70.000 in totaal €40.000 daadwerkelijk aan de promovendus is besteed. Blijft over: € 30.000 winst. Omdat er in de afgelopen jaren keihard op de eerste geldstroom is bezuinigd, is die € 30.000 nodig om de algemene overhead van het instituut te betalen. Maar stel dat je als professor nou financiële ruimte wil maken om vrij onderzoek te doen? In principe is daar de eerste geldstroom voor, maar die dekt dat tegenwoordig dus niet meer. De meest efficiënte manier om aan meer geld te komen is, je raad het al, meer promovendi opleiden. En het liefst natuurlijk met wat minder begeleidingsuren. Als een professor jaarlijks één promovendus extra per jaar aanneemt is dat geen ramp, maar als je dit gedrag opschaalt naar de hele universiteit, of zelfs het hele universitaire wereldje, dan krijg je een enorme promotiefabriek. Hoe kunnen we dit oplossen? Door de fundamentele regel aan te passen. De promotiepremie zou iets lager kunnen, en vergezeld gaan met een postdocpremie, zodat mijn instituut financiële prikkels heeft om promovendi een vervolgtraject aan te bieden in plaats van te vervangen met een nieuwe slachtoffers. Benjamin Sprecher is promovendus bij het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden

15 oktober 2015 · Mare 3 Mensen

Opgesloten schrijvers Promotie over ontsnappingsliteratuur uit de cel Schrijver, uitgever en boekwinkel­ directeur Maarten Asscher promoveert op literatuur uit gevangenschap. ‘Tralies geven je het gevoel dat je alles uit jezelf moet halen.’ Door Marleen van Wesel ‘Dit is het’, zegt Maarten Asscher (1957) in een cel van het Huis van Bewaring II in Amsterdam. Op 29 oktober promoveert hij op literatuur, ontstaan of gesitueerd in kleine ruimtes als deze, in eenzame opsluiting. ‘De cel van Oscar Wilde was misschien een halve meter hoger en Silvio Pellico, die ondergronds opgesloten zat, had zelfs geen raam.’ Asscher, directeur van Athenaeum Boekhandel, schrijver en voorheen ook uitgever, was al langer gefascineerd door gevangenissen. ‘Ik heb rechten gestudeerd in Leiden, maar mijn vader was een échte jurist: advocaat, rechter en ook rechtercommissaris. Ik herinner me dat ik op de middelbare school een spreekbeurt hield over het lot van gevangenen.’ Zijn proefschrift bevat ook een hoofdstuk strafrechtgeschiedenis, over het ontstaan van eenzame opsluiting als straf. ‘Grofweg begon dat ten tijde van de Franse Revolutie. Daarvoor zaten gevangenen vaak in groepen. Als ze toch alleen zaten, was dat meestal

in voorarrest, in afwachting van een proces, een executie of een betaling. Niet als straf op zich dus.’ Hij wijst op de architectuur van het Huis van Bewaring II, gebouwd in 1890 en gesloten in 2013. ‘Vanaf de negentiende eeuw werden gevangenissen gebouwd volgens het separate system.’ Momenteel dient het gebouw als opvanglocatie voor vluchtelingen. In de jaren tachtig, toen het ook even leegstond, huurde A.F.Th. van der Heijden hier een cel om ongestoord te werken aan zijn cyclus De tandeloze tijd. ‘Tralies geven je misschien het gevoel dat je alles uit jezélf moet halen, maar Van der Heijden kon elk moment naar buiten voor een wandeling of een boterham.’ Net als Marcel Proust, die zich de laatste dertien jaar van zijn leven terugtrok tussen met kurk beklede muren om alleen nog aan zijn magnum opus te werken, À la recherche du temps perdu. Er zijn ook parallellen met de zogenaamde kampliteratuur of literatuur uit ballingschap. ‘Maar essentieel in mijn onderzoek is juist de combinatie van straf, opsluiting en eenzaamheid.’ Daarvoor selecteerde hij Pellico, Wilde en Albrecht Haushofer, uit een grote groep schrijvers die zich in die combinatie van omstandigheden over het papier bogen. Voor zover ze daarover beschikten trouwens: sommigen leerden hun werk noodgedwongen van buiten en Albrecht

Haushofer krabbelde tachtig sonnetten met een potloodstompje op slechts vijf blaadjes. En Wilde, in 1895 tot twee jaar cel met dwangarbeid veroordeeld, kreeg pas in het laatste jaar een pen, papier en wat inkt, wat resulteerde in zijn postuum verschenen De Profundis. ‘Alle drie waren volgens de wettelijke regels van dat moment in de gevangenis beland. Pellico begin negentiende eeuw voor hoogverraad, Wilde voor grove onzedelijkheden met jongens en jongemannen en Haushofer op verdenking van betrokkenheid bij een moordaanslag op Adolf Hitler.’ Tegenover hen plaatste Asscher nóg drie auteurs, die in volledige vrijheid juist óver de gevangenis schreven. Verbeeldingsliteratuur noemt hij dat. ‘De termen fictie en non-fictie vind ik meer iets voor winkels en warenhuizen.’ Tegenover De Profundis plaatst hij bijvoorbeeld Little Dorrit van Charles Dickens. Toen Dickens twaalf was zat zijn vader enkele maanden in de cel voor een schuld bij de bakker, maar Little Dorrit schreef hij dertig jaar later gewoon thuis in Londen. De gevangen auteurs schreven over allerlei zaken, zegt hij. ‘Herinneringen, dromen, de toekomst. Alle drie de werken bevatten elementen van verlies en ook van bekering. Maar met de celdeur op slot, achter dat getraliede venster, terwijl de krankzinnigheid op de loer ligt, schreven

Maarten Asscher: ‘Gevangen auteurs schrijven ternauwernood over de ervaringen in de cel. Het gaat om het ontsnappen.’ Foto Fred van Diem ze ternauwernood over die ervaring zelf. Het gaat veel meer over het ontsnappen uit die ervaring.’ Die ervaring vond hij uiteindelijk wel, juist in de verbeeldingsliteratuur. ‘Voor de literatuur is dat een reden tot vreugde’, besluit Asscher zijn proefschrift. ‘“Is dat wel wetenschappelijk?” vroeg mijn paranimf over die juichkreet voor de literatuur. Maar ik had die conclusie zelf niet aan zien komen.’ ‘Juist schrijvers als Charles Dic-

kens laten met ambachtelijke middelen, metaforen, sleutelwoorden en allerlei kleine verwijzingen de gevangeniservaring over de lezer heen woekeren, ze lokken de lezer de cel in, draaien met literaire middelen de deur op slot, en laten de lezer daar letterlijk en figuurlijk geboeid achter.’ Maarten Asscher, Het uur der waarheid. Over gevangenschap als literaire ervaring. Atlas Contact, 408 pgs. €24,99

Frutti di Mare

Zó, dat is aardig bloot

Lisa Reyneveld: ‘Bij het inkuilen trek ik wel oude kleren aan hoor.’

Door Marleen van Wesel ‘Vorig jaar was ik al Miss Trekkertrek’, vertelt eerstejaarsstudent rechtsgeleerdheid Lisa Reyneveld (20). Op de Boerinnenkalender 2016, die vrijdag gepresenteerd wordt, is ze Miss Januari. Ze woont nog bij haar ouders op de boerderij in Koudekerk aan den Rijn. ‘Ik vind het nog wel even goed zo. Er is altijd iemand thuis en mijn opa en oma wonen vlak achter ons. We hebben 140 koeien, twee geiten, een kat die net een nestje heeft, een hond en er lopen altijd wat schapen.’ Daar komt meer bij kijken dan Boer Zoekt Vrouw laat zien. ‘Daar zie je vooral de leuke dingen, maar er moet onwijs veel gebeuren. Het is het wel enige programma dat we met z’n allen kijken thuis. Twee jaar geleden deed er een boer mee die we kenden.’ Voor de Boerinnenkalender gaf Reyneveld zich op na een Facebook-oproep. ‘Mijn voorganger als Miss Trekkertrek had ook al op de kalender gestaan.’ Dat was Lisa van Heijningen, die inmiddels is uitgeroepen tot Miss Boerin Benelux. ‘Zelf heb ik niet meegedaan om een modellencarrière te starten, maar ik zou er geen “nee” tegen zeggen.’ Er waren 191 aanmeldingen voor de kalender. ‘Ik hoorde bij de laatste dertig, en daarna bij de laatste zestien, die uiteindelijk een fotoshoot kregen.’ Haar foto hangt begin 2016 dus op verschillende boerenbedrijven. ‘In schuren en loodsen, niet zo snel in de huiskamer’, denkt ze. ‘“Vind je het niet erg om een lustobject te zijn?” vroeg iemand me. Verder heb ik alleen maar leuke reacties gehad.’

De fotoshoot was op een boerderij in Drenthe. ‘Ik werd helemaal opgemaakt en mijn moeder, die kapper is, krulde mijn haar. Het was de bedoeling dat ik op de foto zou gaan in het maïsveld of tussen schapen, maar het was niet normaal slecht weer.’ Ze had kleren van thuis meegenomen, maar die keurde de organisatie niet goed. ‘Zó, dat is aardig bloot, dacht ik toen hun outfit zag. Ik zag mijn moeder ook wel even kijken. Maar dat hoort natuurlijk bij zo’n kalender. Het was even wennen, maar op het strand draag ik ook een bikini. Sommige meiden poseerden in lingerie. In mijn aanmelding had ik al gezegd dat ik niet helemaal bloot wilde, want dát hoort dan weer niet bij een boerderij. Ik droeg een spijkerbroekje, een beetje stoer.’ Bíjna vergelijkbaar met wat ze draagt als ze haar vader helpt met inkuilen. ‘Dat is het gras van het land halen, in de zomer. Meestal is het lekker weer, dan word ik meteen een beetje bruin. Maar dan trek ik wel oude kleren aan hoor.’ Het meeste werk is voor haar broertje, die de boerderij later wil overnemen. ‘Die moet ’s avonds regelmatig schrappen, de koeienpoep wegschuiven. Mijn opa, van wie mijn vader het bedrijf weer heeft overgenomen, helpt ook nog veel. Ik breng wel koffie naar de mannen, maar door mijn studie heb ik er verder niet veel tijd voor.’ Strafrecht spreekt haar vooralsnog het meest aan, en jeugdrecht. ‘Wie weet kom ik met rechten alsnog in de agrarische sector terecht.’

4  Mare · 15 oktober 2015 Nieuws

Koolmonoxide Vorige week zijn twee Leidse studentes opgenomen in het ziekenhuis na een koolmonoxide-vergiftiging. Koolmonoxide (CO) is een kleur- en reukloos gas dat vrijkomt als er te weinig zuurstof bij een verbranding komt, bijvoorbeeld als een cv-installatie slecht is onderhouden. Volgens het Leidsch Dagblad had een bewoonster van het studentenhuis aan de Langegracht een dag voor het incident de huisbaas gebeld omdat de CO-melder afging, maar had geen van beiden doortastende conclusies verbonden aan het alarm. Inmiddels is de installatie gerepareerd, en kunnen de studentes weer stoken.

Boomklimverbod blijft gehandhaafd De regels voor rondslingerende winkelwagens, hondenpoep, terrassen en horecasluitingstijden in de Leidse Algemene plaatselijke verordening (APV) uit 2009 krijgen een update. Vorige week donderdag vergaderde de gemeenteraad over de nieuwe APV 2015. Hier en daar gaat het om een herformulering, zoals bij het boomklimverbod. Uit artikel 2:45, Betreden van plantsoenen e.d., is in het concept-raadsvoorstel geschrapt dat het hangen aan, het klimmen in of het zich bevinden op ‘een voertuig, bouwwerk, heining of andere afsluiting’ verboden is, omdat dat eigenlijk ook al staat in artikel 2:47, Hinderlijk gedrag op openbare plaatsen. In een boom klimmen mag overigens volgens art. 2:45 nog altijd niet. Regels over alcohol worden aangepast aan de huidige wettige leeftijdsgrenzen. En er zijn ook wat nieuwe regels, bijvoorbeeld over het oplaten van ballonnen bij evenementen. Dat mag alleen nog als ze biologisch afbreekbaar zijn.

Europese subsidies voor Leids onderzoek Een internationaal samenwerkingsverband waar de Leidse toxicoloog Bob van de Water aan het hoofd staat, heeft een zogeheten Horizon2020-subsidie van 30 miljoen euro ontvangen. Van de Water heeft samen met bioloog Herman Spaink een systeem ontwikkeld waarmee je kunt kijken hoe giftig een stof is door er zebravissenembryo’s aan bloot te stellen. Dat systeem gaat hij verder ontwikkelen met het Europese geld. Uit dezelfde pot komt een beurs van 6,6 miljoen euro voor foetus-expert Dick Oepkes van het Leids Universitair Medisch Centrum. Daarmee moet hij een behandeling van de bindweefselafwijking osteogenesis imperfecta gaan onderzoeken. Die aangeboren stoornis leidt tot extreem broze botten. Oepkes wil de patiëntjes behandelen met stamcellen, terwijl ze nog in de baarmoeder zitten. De nationale subsidieverstrekker NWO heeft ruim drie miljoen uitgetrokken voor het Lorentz Center, een nationaal centrum voor wetenschappelijke workshops dat aan de Universiteit Leiden gehuisvest is. 

Eerste hulp bij aardbevingen De Rijksuniversiteit Groningen (RUG) heeft haar medewerkers een e-mail gestuurd met tips ter voorbereiding op een aardbeving. De Groningers wordt aangeraden om boeken en andere zware spullen niet langer boven in kasten te plaatsen om zo het risico op schade en letsel te beperken. Verder worden alle gebouwen geïnspecteerd op losse huisraad, ornamenten en gevelelementen. ‘Kijk kritisch naar je werkplek’, houdt de universiteit voor. ‘Heb ik zware spullen boven op hoge kasten of planken staan? Zo ja, verwijder ze en zet ze op de vloer of op een plaats waar vallen geen risico oplevert.’ De provincie Groningen heeft regelmatig last van aardbevingen die ontstaan door gaswinning.

Zorgen om nieuwe site Volgens onderzoek is universiteit niet genoeg ‘in controle’ De universiteitsraad maakt zich grote zorgen over de ontwikkeling van de nieuwe universitaire website. Uit een onderzoek eind juni van ict-consultancygigant Capgemini blijkt namelijk dat de universiteit onvoldoende ‘in controle’ is van het proces. Door Vincent Bongers De universiteit bedenkt en ontwikkelt alles zelf. Dat kost veel meer tijd dan gedacht. Volgens Capgemini heeft het ‘afzien van een implementatiepartner geleid tot onvoorziene complexiteit. Het beleggen van de hosting bij het ISSC is gezien de onervarenheid onlogisch en veroorzaakt onnodige complexiteit, vertraging en hogere kosten’. Ook zijn er enige twijfels over het gekozen contentmanagementsysteem Hippo. Het is ‘de juiste technologie voor de externe site. Voor de medewerkers- en studentensite is dit minder zeker.’ En ‘de complexiteit van het gebruik van Hippo is onderschat.’ Capgemini stelt onder meer voor om alsnog een implementatiepartner te contracteren om de site af te bouwen. De raad is geschrokken van het onderzoek en heeft een raadsbrede rondvraag naar het college gestuurd. De raad schrijft dat zij naast het onderzoek ook ‘via andere kanalen geluiden hoort dat het niet goed loopt bij dit project, met name voor wat betreft planning en budget’. De raad wil weten wat het college doet om de problemen aan te pak-

ken. In een mail van 26 augustus geeft vice-collegevoorzitter Willem te Beest, die ook voorzitter is van de stuurgroep die de site ontwikkelt, een update van de stand van zaken. Hij schrijft dat de stuurgroep aan Capgemini gevraagd heeft om de gedane aanbevelingen uit te werken tot een plan van aanpak. In maart van dit jaar werd al duidelijk dat de site vier keer zo duur als gepland ging worden. Er was een budget van 750.000 euro, dat wordt in ieder geval drie miljoen. Ondui-

delijk is of de site nog duurder gaat worden. Universiteitswoordvoerder Caroline van Overbeeke wil vragen van Mare hierover pas beantwoorden als het college met de raad heeft gesproken over de site. De overlegvergadering met het college is op 26 oktober. De raad heeft zelf de nodige twijfels over Capgemini en wil weten waarom er gekozen is voor een onderzoek door dit bedrijf. En of het college het verstandig vindt om Capgemini als mogelijke implemen-

tatiepartner te beschouwen. Aangezien het bedrijf ‘in opspraak is geweest met betrekking tot mogelijke grootschalige ict-projectfraude’. Zo zou Capgemini volgens actualiteitenprogramma Zembla een dubieuze rol hebben gespeeld in geldverslindende ict-flops bij de overheid en semi-overheidsinstellingen. De externe website moet eind van dit jaar in de lucht zijn. Het hele project zou eind 2016 zijn afgerond. Het is onduidelijk of dat wordt gehaald.

Internetdreiger op vrije voeten

Online micromaster mét studiepunten

De 21-jarige student die vorige week dinsdagnacht werd aangehouden na twee internetdreigingen met een schietpartij op de universiteit, is afgelopen vrijdag weer vrijgelaten.

Steeds meer universiteiten, waaronder die van Leiden, experimenteren met online onderwijs. Het Massachusetts Institute of Technology (MIT) gaat vanaf februari een stapje verder.

Hij geldt nog wel verdachte. De jongen heeft een bekentenis afgelegd.‘Hij is vrijgelaten in afwachting van zijn zitting’, zegt Loek Houtepen, persvoorlichter van de politie Den Haag. ‘Op een later moment moet hij voor de rechter verschijnen.’ Tot die tijd zit hij dus niet in de gevangenis. ‘Dat gebeurt eerder bij zwaardere delicten of bij mensen die

veelpleger zijn. Niet bij een vergrijp als een bedreiging op internet.’ ‘Tomorrow at 10:05 I will open fire at the university of Leiden’, kondigde hij maandagavond aan op het forum 4chan. Politieagenten in kogelwerende vesten stonden die dinsdagochtend bij alle faculteiten. Om vijf over tien gebeurde er niets, maar later die dag verscheen er nog een dreigement op 4chan: ‘Yesterday was a test, to get some parameters. Normies, get ready to fucking drop :^)’. In de nacht van dinsdag op woensdag werd de student opgepakt, bij studentenvereniging Catena. ‘Hij wordt ook van die tweede bedreiging verdacht’, bevestigt Houtepen. MVW

Vanaf nu kun je je inschrijven voor een online cursus Supply Chain Management, een zogeheten micromaster. Dat is een opleiding van een half jaar. In tegenstelling tot de vele andere online cursussen, telt deze daadwerkelijk mee voor een universitaire titel. Meedoen aan de micromaster is gratis. Wie een certificaat wil moet

vijftienhonderd dollar betalen; een ‘bescheiden bedrag’, in de ogen van het MIT. Of andere opleidingsinstituten je zo behaalde studiepunten erkennen is nog onduidelijk, maar ze zijn in elk geval goed genoeg voor het MIT zelf: met het diploma kan je toegelaten worden voor de andere helft van de master, die je nog gewoon op de campus volgt. Voor die andere helft betaal je dan een half jaar MIT-collegegeld, zo’n $33.000. ‘Iedereen die hier wil komen, maakt nu ook kans’, aldus de baas van het Institute in de Amerikaanse media. BB

Roddeldiscussie achter gesloten deuren De faculteitsraad van Campus Den Haag gaat de uitkomsten van de personeelsmonitor mogelijk achter gesloten deuren bespreken. Dit om te voorkomen dat er gevoelige of persoonlijke informatie op straat komt te liggen. Uit de monitor blijkt dat de faculteit kampt met geroddel. Een derde van het personeel meldt daarmee problemen te hebben gehad. Ook is er vaker dan bij andere faculteiten sprake van verbale agressie. In 2012, toen de vorige monitor uitkwam, scoorde de faculteit ook al relatief slecht op het punt

van sociale veiligheid. Het bestuur nam toen maatregelen om pesten, geroddel en verbale agressie terug te dringen. Maar de problemen zijn nog niet opgelost. Tijdens de vorige raadsvergadering in september vertelde decaan Kutsal Yesilkagit, nu afwezig, dat het al vrij duidelijk was waar de problemen zaten. Toen wilde het bestuur de details uit de monitor nog niet bespreken. Het wachten was immers op Jolanda Riel, de nieuwe directeur bedrijfsvoering van de faculteit, die toen op vakantie was. Zij had informatie uit de eerste hand.

Riel schoof nu wel aan bij de vergadering maar opnieuw werd de monitor niet besproken. ‘We willen het hier heel graag over hebben met de raad’, zei Bernard Steunenberg van het faculteitsbestuur. ‘Het is een heel belangrijk punt, maar we willen een aantal zaken nog verder bespreken met de verschillende afdelingen en instituten.’ Steunenberg legde uit dat nu ook beter in kaart kan worden gebracht wat de maatregelen die na de vorige monitor zijn ingevoerd, hebben opgeleverd. De raad wil graag in detail op de problematiek ingaan. ‘We zouden

graag alle stukken ontvangen. Is dat mogelijk?’ vroeg raadslid Patrick Overeem. ‘Of zitten er beperkingen aan?’ Volgens het bestuur kan er een probleem ontstaan als alle stukken in een openbare vergadering worden besproken. Het gaat om gevoelige en vertrouwelijke informatie. Het bestuur vindt dat de raad een keuze moet maken: of alles bespreken in een besloten vergadering of een openbare discussie over de grote lijnen tijdens een openbare bijeenkomst. Het is nog niet duidelijk wat de raad gaat doen. VB

15 oktober 2015 · Mare 5 Nieuws

Taalkunde voortaan open access ‘Druk op oude systeem werd te groot’ ‘De telefoon heeft niet stil gestaan, deze week’, vertelt Johan Rooryck. De hoogleraar Franse taalkunde weet ook waarom: ‘Wij proberen een proof of concept te leveren. Als wij het kunnen, kunnen andere vakgebieden het ook.’ Door Bart Braun ‘Het’ is: overstappen

naar open access. Weg van de dure wetenschapsuitgevers met hun betaalmuren en dure abonnementen, over de rug van wetenschappers die de artikelen schrijven en reviewen. Wie ‘wij’ zijn is onduidelijker, en lijkt per zin te verschillen. De Vlaming wappert wat met zijn hand om de

onduidelijkheid te illustreren. Wij, de overstappende taalwetenschappers. Wij, de mensen die geloven in open access. Wij, de wetenschap. Want komende vrijdag wordt Lingua, het taalwetenschappelijke vakblad waar hij hoofdredacteur van is, open access, linksom of rechtsom. Hij heeft een lijstje met eisen naar uitgever Elsevier gemaild: volledige toegankelijkheid, auteursrecht voor auteurs, acceptabele publicatiekosten en geen commerciële bemoeienis met de redactie. Gaat Elsevier akkoord, dan blijft Lingua onder zijn leiding staan. Zo niet, dan verhuist hij samen met zijn team naar een uitgever die de voorwaarden wel accepteert, en zet hij daar een nieu-

we titel op. Twee andere vakbladen gingen hem voor, en nog een andere taalwetenschappelijke titels staat op het punt om mee te gaan. De wereld loopt normaal gesproken niet over van belangstelling voor de taalwetenschappelijke vakpers. De reden dat Roorycks telefoon blijft gaan, en dat hij de aanmoediging krijgt van universiteitskoepel VSNU, onderzoeksfinancierder NWO en staatssecretaris Sander Dekker, is dat de wetenschap als geheel worstelt met uitgevers in het algemeen en Elsevier in het bijzonder. ‘De relatie tussen uitgevers en wetenschappers is geëvolueerd van samenwerking naar vijandigheid. Abonnementsprijzen stijgen, er is

toenemende werkdruk, bemoeizucht met het redactionele proces, en een steeds toenemende grip op alle informatie die bij hen binnen komt’, somt Rooryck op. ‘Je krijgt bovendien ook te maken met wetenschappers die niet voor je willen reviewen omdat je een Elsevier-titel bent. De druk op het systeem wordt te groot.’ De hoogleraar weet zich gesteund door NWO en de zes Nederlandse universiteiten die taalwetenschappelijk onderzoek doen: gezamenlijk hebben die vijf ton neergelegd om zijn blad te helpen met de overstap. ‘Dat bedrag is er ook omdat iedereen wil weten hoe je zo’n overstap precies maakt’, verduidelijkt

hij. ‘Iedereen bewijst lippendienst aan open access, maar niemand denkt erover na hoe je precies van A naar B komt. En veel redacteuren zijn bang. Voor het verliezen van impact (citatiescore van een tijdschrift, red.), en voor het verliezen van de spiegeltjes en kralen die ze van de uitgevers krijgen.’ Zelf gaat hij er enkele duizenden euro’s per jaar op achteruit, als hij weggaat bij Elsevier. Het moet maar. ‘Als wij het eenmaal gedaan hebben, dan kunnen andere disciplines het ook.’ Afgelopen maandag riep de LERU, een universiteitenclub waar ook Leiden bij zit, alle universiteiten en onderzoekers op om over te stappen op open access-publiceren.

Vrijgekomen geld gaat naar agenda Universiteiten moeten 4 à 5 procent van hun onderzoeksgeld uitgeven aan onderzoek ‘dat bijdraagt aan de nationale wetenschapsagenda’.

Science Run: 4545 euro voor vluchtelingen Zaterdag liepen 200 studenten en medewerkers van de bètafaculteit en de universitaire hardloopvereniging Currimus mee in de Science Run. Teams liepen in estafette vier rondjes rond het BioSciencePark (5,5 km). Daarmee haalden ze 4545 euro op voor de vluchtelingenstudentenstichting UAF. Foto Taco van der Eb

Die agenda is een document in aanmaak, over het wetenschapsbeleid in Nederland voor de komende jaren. Het bedrijfsleven praat mee, en ook burgers mochten verzoeknummers doen. Eind november is de presentatie, maar in het kamerstuk doemt een eerste vorm op. Het ministerie van Onderwijs had al aangekondigd dat er met geld geschoven ging worden. Universiteiten krijgen nu een aanzienlijk gedeelte van al hun onderzoeksgeld op basis van de zogeheten promotiebonus. Als iemand promoveert, krijgt de universiteit geld; het precieze bedrag hangt af van de onderzoeksrichting. Dat leidde tot klachten over de universiteit als

‘promotiefabriek’, dus zet Bussemaker een maximum aan dat geld. Maximaal 20 procent van de onderzoekseuro’s mag uit de promotiepot komen. Het geld dat daardoor vrijkomt, vier tot vijf procent van de onderzoeksbekostiging, blijft bij de universiteiten. Maar ze moeten er wel wetenschapsagenda-dingen mee doen, zo ontdekte het Hoger Onderwijs Persbureau in een Kamerstuk. In ambtenarentaal: ‘Hierdoor worden universiteiten gestimuleerd en ondersteund om, aanvullend op hun stappen in het kader van de prestatieafspraken, de prioriteiten in de wetenschapsagenda te verbinden met stappen in hun profilering.’ De onderzoekspoot van de eerste geldstroom schommelt rond de 1,75 miljard, en vier à vijf procent daarvan is dus bijna 90 miljoen euro. BB

Met vrienden huren wordt gemakkelijker In Den Haag is het sinds deze maand gemakkelijker om met een groep vrienden een huis te huren. In Leiden kan dat alleen met een vergunning. ‘Steeds meer studenten gaan niet op zoek naar een kamer, maar willen juist met een paar vrienden een appartement huren’, vertelt Frans de Graaf, fractievertegenwoordiger van de VVD Den Haag. ‘Het gaat om mensen die geen traditioneel gezin vormen, maar wel een huishouden’, verduidelijkt hij. ‘Tot eind september mocht je in een aantal wijken rond Holland Spoor met maximaal twee personen in een huis wonen. Dat wordt nu drie. De huisbaas hoeft voor drie bewoners geen aparte vergunning meer te regelen. In de wijk Laakhavens mag je nu bovendien met méér dan drie mensen wonen.’ Lokale regels moeten voldoen aan de landelijke wet. ‘Maar die geeft gemeenten veel ruimte’, zegt De Graaf. Zo moet elke bewoner gemiddeld minstens twaalf vierkante meter gebruiksoppervlakte hebben. ‘Aangezien dat om een gemiddelde gaat, is dat al snel het geval. Het is om overbewoning tegen te gaan.’

Het risico daarop was een bezwaar van de Haagse PvdA tegen de nieuwe regels. ‘Maar misstanden komen eigenlijk nooit voor bij huizen met drie

bewoners, maar juist bij huizen die helemaal zijn volgestopt’, zegt De Graaf. Zijn partij had zelfs liever vier bewoners toegestaan. ‘Misschien over twee jaar, na de

evaluatie.’ Leuk voor studenten die in Den Haag willen wonen, maar hoe zijn de regels in Leiden? ‘We hebben hier geen aparte regelingen voor zoals in Den Haag

Extra voordeel: nooit meer hospiteren > Vervolg van de voorpagina De constructies bieden niet alleen de ouders, maar ook de studenten veel voordelen. Booij: ‘Het gedoe van hospiteren blijft je bespaard. Je kunt zelf alles bepalen en het is rustiger en overzichtelijker dan een verenigingshuis. Het is ook gewoon erg gezellig. Mijn huisgenootjes zijn als zusjes voor me.’ Van Wissen: ‘Huisfeesten zijn leuk, als dat je ding is. Als je op de Klikspaanweg of het Flanorpad woont, heb je niets te zeggen over hoe vaak er wordt gefeest. Maar als je gewoon rustig wilt studeren, dan kun je ze toch niet echt ontlopen.’ Moeder Van Kempen: ‘Natuurlijk komt onze dochter zo in een gespreid bedje terecht. Wij hebben vroeger nog sinaasappelkistjes als meubels gebruikt, dat gaat aan haar voorbij. Maar ze heeft het geweldig naar haar zin.’ Ondanks alle voordelen zit er een flink taboe op het extra huizenbezit, merkt Van Wissen: ‘Het is net als bij je salaris: je hoort het er niet over te hebben. Ouders die kunnen bijspringen horen toch bij de rijkere bevolkingsgroep. Daar loop je niet graag mee te koop. Ik wil dat taboe graag doorbreken, maar merk dat ik er zelf ook mee zit.’ De Wit: ‘Je zegt het toch niet zo snel, anders denken mensen dat je verwend bent.’

Maar als jonge huiseigenaar heeft ze een grote verantwoordelijkheid, zegt ze. ‘Het is heel leerzaam, want je moet van alles regelen. De gemeentelijke belastingen, maar ook het contact met de aannemer. En je bent verantwoordelijk voor de service- en onderhoudskosten. Dat is soms wel even slikken.’ ‘Je wilt het netjes en volgens de wet regelen, maar er komt best veel bij kijken’, zegt moeder Van Kempen. ‘In het contract ligt van alles vastgelegd. Bijvoorbeeld dat de huurders niet na 23.00 uur mogen stofzuigen, dat er niet gerookt mag worden, afspraken over huisdieren en logees. Het biedt bescherming voor beide kanten. Maar laten we wel wezen: als bewoners teveel overlast veroorzaken, kunnen wij ze eruit zetten.’ Volgens Van Wissen is de gemeente niet echt happig op het verstrekken van vergunningen. Vooral de PvdA probeert de zogeheten ‘verkamering’ tegen te gaan en richtte zelfs een speciaal meldpunt op. ‘Ze zijn bang voor geluidsoverlast en veel fietsen voor de deur.’ De buren van Booij waren in eerste instantie ook niet zo blij. ‘Maar toen zijn we een petitie gestart die door andere buurtbewoners ondertekend is. We veroorzaken geen overlast: we zijn vier chicks die gewoon rustig een huisje willen delen. Gelukkig zijn de buren daar inmiddels ook van overtuigd.’ PM

nu’, laat Lonneke van den Arend weten, persvoorlichter van de gemeente Leiden. Net zoals in Den Haag al het geval was, is het in Leiden met de juiste vergunning mogelijk om met meerdere mensen een huis te huren, maar dan wel als afzonderlijke kamerbewoners, en niet als groep. Den Arend: ‘Voor het omzetten van een zelfstandige in een onzelfstandige woning, is op grond van de Huisvestingsverordening een onttrekkingsvergunning noodzakelijk.’ De Graaf: ‘Er waren in Den Haag al veel mensen die met meer woonden, maar die kregen vervolgens de gemeente op hun dak.’ Hij noemt als voorbeeld twee zussen, die samen een appartement van 120 vierkante meter huurden in Laakhavens. ‘Zij vroegen er twee vriendinnen bij en dat vond de huisbaas goed. Ze zouden het appartement als groep huren, omdat het het niet als afzonderlijke kamers wilde verhuren. Maar de gemeente kwam, na een blik in de administratie, intimiderend binnenvallen om tandenborstels en bedden te tellen. En dan volgt er een brief met een dwangsom.’ MVW

6  Mare · 15 oktober 2015 Achtergrond

Eindelijk openbaar! George Maat hoopte op eerherstel, maar kreeg driehonderd zwarte pagina’s Maandagavond maakte minister Ard van der Steur (Veiligheid en Justitie) het feitenonderzoek naar de MH17-lezing van de Leidse anatoom George Maat openbaar. Alleen: er is bijna niets te lezen. ‘Dit is een affront’, zegt de Leidse anatoom George Maat (70). ‘Meer dan 85 procent is zwart gemaakt en de rest bevat nauwelijks nieuwe informatie. Zelfs mijn eigen verhoor, dat van mij gewoon openbaar gemaakt mag worden, is gecensureerd. Echt belachelijk. Ik vind dat de Kamer in de maling is genomen en in opstand moet komen. Van der Steur verkoopt gewoon knollen voor citroenen.’ ‘Het is te bizar voor woorDoor Vincent Bongers

den’, zegt Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA). ‘Ik begrijp dat er wat namen zijn weggelakt, maar dit kan niet. De minister heeft de openbaring van verhoren, feitenverslag en feitenrelaas toegezegd. Daar ga ik hem aan houden, dus ik ga opnieuw Kamervragen stellen. Het is in het grootste belang dat professor Maat alle stukken krijgt. Het past niet in een rechtsstaat dat iemand naar wie onderzoek is gedaan de resultaten niet mag inzien.’ Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma (D66), die ook herhaaldelijk om openheid vroeg, vindt het ‘heel treurig’. ‘Dit is niet vertrouwenswekkend, zeker nadat eerder bleek dat Van der Steur voor zijn beurt had gesproken en professor Maat zonder onderzoek aan de kant had gezet.’ De minister noemde Maats

optreden destijds ‘buitengewoon ongepast en smakeloos’. Er is nog wel iets aan informatie uit het zwarte blokkenschema van de minister te halen, zegt Maat. Hij leest voor uit een brief over het interne feitenonderzoek. Korpschef Bouman schrijft op 10 juni aan het ministerie van Veiligheid en Justitie. ‘Er staat dat de presentaties, dus ook mijn lezing, “respect uitstralen en worden gegeven vanuit een vakmatige invalshoek.” ‘Maar in de laatste alinea’s waait de wind uit een heel andere hoek. Daar schrijft Bouman: “De heer Maat heeft niet de discretie en zorgvuldigheid betracht die mag worden verwacht van een wetenschapper die politie en justitie hierover adviseert (...) Ik heb dan ook de samenwerking met de heer Maat ten behoeve van dit

identificatieproces beëindigd.”’ Maat: ‘Hierdoor wordt wel duidelijk wat ik al had verwacht. Bouman geeft zijn eigen mening en verwerkt die zo in het stuk dat het lijkt alsof het de resultaten zijn van het onderzoek. Ik vind het vreemd dat een korpschef oordeelt en aanbeveelt. De minister moet dat doen. Als de politie al recht gaat spreken, hebben we ook geen rechters meer nodig.’ In hoeverre mag de minister een rapport eigenlijk verhullen? ‘Het is heel lastig om te beoordelen of hij rechtmatig gebruik maakt van de weigeringsgronden uit de Wet openbaarheid van bestuur’, zegt Tom Barkhuysen, Leids hoogleraar staatsen bestuursrecht en partner bij het Amsterdamse advocatenkantoor Stibbe. ‘Dan moet je het hele dossier grondig kunnen bestuderen en dat

gaat dus juist niet. Maar dat betekent niet dat je niets kunt doen. De eerste stap is een bezwaarschrift indienen waarin beargumenteerd wordt waarom de informatie wel openbaar moet worden gemaakt. Als de minister dat naast zich neerlegt, kan je naar de bestuursrechter stappen. De rechter krijgt de stukken zonder weglakkingen te zien en die bepaalt per passage of deze alsnog openbaar moet worden gemaakt.’ Een rechtsgang is zeker zinvol, zegt Barkhuysen. ‘Je ziet vaak dat er tijdens zo’n procedure steeds meer informatie beschikbaar komt.’ Maat beraadt zich nog op eventuele vervolgstappen. ‘Eerst moet iedereen uitrazen over het MH17-rapport van de Onderzoeksraad voor de Veiligheid. Er is begrijpelijkerwijs nu even minder aandacht voor mijn zaak.’

15 oktober 2015 · Mare 7

8  Mare · 15 oktober 2015 Advertentie

Academische Agenda Mw. Y. Liu hoopt op dinsdag 20 oktober om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Quantifying the toxicity of mixtures of metals and metal-based nanoparticles to higher plants’. Promotor is Prof.dr. W.J.G.M. Peijnenburg. Dhr. Z. Yu hoopt op dinsdag 20 oktober om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Allosteric modulation and ligand binding kinetics at the Kv11.1 channel’. Promotor is Prof.dr. A.P. IJzerman. Dhr. P.C. Soema hoopt op dinsdag 20 oktober om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Formulation of influenza T cell peptides: In search of a universal influenza vaccine’. Promotoren zijn Prof.dr. G.F.A. Kersten en Prof.dr. W. Jiskoot. Dhr. R. Hosseini hoopt op dinsdag 20 oktober om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘The innate immune response against mycobacterial infection’. Promotoren zijn Prof.dr. H.P. Spaink en Prof.dr. P.C.W. Hogendoorn. Dhr. S.J. van Deventer hoopt op woensdag 21 oktober om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Tracking the big ones: Novel dynamics of organelles and macromolecular complexes during cell division and aging’. Promotor is Prof.dr. J.J. Neefjes. Dhr. H.M. Lagraauw hoopt op donderdag 22 oktober om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Stressinduced modulation of the innate immune system in cardiovascular disease’. Promotor is Prof.dr. J. Kuiper. Mw. W. van der Ent hoopt op donderdag 22 oktober om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘In vivo modelling of Ewing sarcoma in zebrafish’. Promotoren zijn Prof.dr. P.C.W. Hogendoorn en Prof.dr. H.P. Spaink. Prof. dr. A. Geluk zal op vrijdag 23 oktober een oratie houden bij de benoeming tot bijzonder hoogleraar bij de faculteit Geneeskunde met als leeropdracht Immunodiagnostiek van Mycobacteriële infectieziekten, in het bijzonder Lepra. Dhr. Q. Wang hoopt op donderdag 27 oktober om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Photon detection at subwavelength scales’. Promotor is Prof.dr. E. Eliel. Mw. B.J.E. de Lange-Brokaar hoopt op dinsdag 27 oktober om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Synovial inflammation in knee osteoarthritis, histological and imaging studies’. Pro-

motor is Prof.dr. G. Kloppenburg. Dhr. S.M. Pasha hoopt op dinsdag 27 oktober om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Venous and arterial thromboembolism. Prevention and prognosis’. Promotor is Prof.dr. M.V. Huisman. Dhr. M.N.M.J. Lambrechts hoopt op dinsdag 27 oktober om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geesteswetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘L’Objet sublime. Franse ceramiek 1875-1945’. Promotor is Prof.dr. T.M. Eliëns. Dhr. A. Marrone hoopt op woensdag 28 oktober om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Rechtsgeleerdheid. De titel van het proefschrift is ‘The governance of complementary global regimes and the pursuit of human security’. Promotor is Prof.dr. N. Schrijver. Dhr. F. Nattino hoopt op woensdag 28 oktober om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Ab Initio Molecular Dynamics Calculations on Reactions of Moleculeswith Metal Surfaces’. Promotor is Prof.dr. G.J. Kroes. Mw. Y. Bai hoopt op woensdag 28 oktober om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Ecological functioning of bacterial chitinases in soil’. Promotoren zijn Prof.dr. H. van Veen en Prof.dr. W. de Boer (Wageningen University). Dhr. F.L. Opdam hoopt op woensdag 28 oktober om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Phenotyping in oncology’. Promotoren zijn Prof.dr. H.J. Guchelaar en Prof.dr.. A.J. Gelderblom. Dhr. D.F. Malan hoopt op donderdag 29 oktober om 11.15 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Pinning down loosened hip implants; imaging and planning of percutaneous refixation’. Promotoren zijn Prof.dr. R.G.H.H. Nelissen en Prof.dr. E.R. Valstar. Dhr. E.I. Wiloso hoopt op donderdag 29 oktober om 13.45 uur te promoveren tot doctor in de Wiskunde en Natuurwetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Development of life cycle assessment for residue-based bioenergy’. Promotor is Prof.dr. G.R. de Snoo. Mw. J.G.F.M. Hovens hoopt op donderdag 29 oktober om 15.00 uur te promoveren tot doctor in de Geneeskunde. De titel van het proefschrift is ‘Emotional Scars: Impact of childhood trauma on depressive and anxiety disorders’. Promotoren zijn Prof.dr. A.M. van Hemert en Prof.dr. B.W.J.H. Penninx. Dhr. M.W.B. Asscher hoopt op donderdag 29 oktober om 16.15 uur te promoveren tot doctor in de Geesteswetenschappen. De titel van het proefschrift is ‘Het uur der waarheid’. Promotor is Prof.dr. W. Otterspeer.

Ontdek jouw master aan de Universiteit Leiden

Masterdag 6 november unileidenmasters.nl

Bij ons leer je de wereld kennen

PROGRAMMA Studium Generale najaar 2015 www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

Studium Generale organiseert brede activiteiten voor studenten, medewerkers, alumni en andere geïnteresseerden die graag over de grenzen van hun vakgebied heen kijken. Mits anders vermeld geldt: TOEGANG IS GRATIS! GEEN AANMELDING NODIG. IEDEREEN IS WELKOM! (Kom wel op tijd, want vol = vol!) Voor een uitgebreid programma zie: www.studiumgenerale.leidenuniv.nl Voor een papieren programmaboekje mail uw postadres naar [email protected]

SERIE: GLOBAL CHALLENGES

SERIE: NEDERLAND OP DE WERELDZEËEN

SERIE: JOHAN SEBASTIAN BACH

WOENSDAG 4 NOVEMBER 2015 The Plastic Soup The (in)visible plastics in the ocean Bart Koelmans

DINSDAG 3 NOVEMBER 2015 Het schip Van fluit tot supertanker

WOENSDAG 18 NOVEMBER 2015 Inleiding, leven en beeldvorming/De composities voor de kerk

DINSDAG 10 NOVEMBER 2015 De zeeman Van alleskunner tot specialist

WOENSDAG 25 NOVEMBER 2015 De composities voor het hof/De composities voor hemzelf

DINSDAG 17 NOVEMBER 2015 Plaatsbepaling op zee Van Jacobsstaf tot GPS

WOENSDAG 9 DECEMBER 2015 De ontwikkeling van de uitvoeringspraktijk/Bach tot in onze tijd

DINSDAG 24 NOVEMBER 2015 Handelsvaart overzee Van VOC tot Nedlloyd

TIJD & LOCATIE 19:30 - 21:15 uur Zaal 003, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden

Door Henk den Heijer en Anita van Dissel

WOENSDAG 2 DECEMBER 2015 Trust, alliances and bluff The European Debt Crisis Joop de Kort TIJD & LOCATIE 19.30 UUR Auditorium, Leiden University College, Anna van Buerenplein 301, Den Haag

DINSDAG 1 DECEMBER 2015 Bescherming van de Nederlandse handelsbelangen Van geus tot NAVO-lid

SERIE: FYSICA VAN HET LICHT MAANDAG 30 NOVEMBER 2015 Fascinatie voor licht Martin van Exter

DINSDAG 8 DECEMBER 2015 Rotterdam mainport Over scheepvaart en globalisering

MAANDAG 7 DECEMBER 2015 Quantumlicht Gerard Nienhuis MAANDAG 14 DECEMBER 2015 Quantumverstrengeling en quantumgeheimschrift met licht Dirk Bouwmeester

TIJD & LOCATIE 19:30 - 21:15 uur Zaal 003, Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden Nb er worden geluidsopnames gemaakt door Home Academy

TIJD & LOCATIE 19:30 – 20:00 uur Zaal 003 (muv 14 december, dan in zaal 011) Lipsiusgebouw, Cleveringaplaats 1, Leiden

Door Leo Samama

Nb er worden geluidsopnames gemaakt door Home Academy

SERIE: HUTSPOT: De Fantastische Romantiek(i.s.m. Stadsgehoorzaal) VRIJDAG 29 JANUARI 2016 Musicologische inleiding De Romantiek Leo Samama ZATERDAG 30 JANUARI 2016 Duitse romantiek en literatuur Anthonya Visser TIJD & LOCATIE 19.00 - 21:00 uur Stadsgehoorzaal, Breestraat 60, Leiden Nb uitsluitend te volgen als onderdeel van het weekend De fantastische Romantiek

ORGANISATIE & INFORMATIE Studium Generale Universiteit Leiden, Postbus 9500, 2300 RA Leiden, 071 527 7283/7295/7296/1964, [email protected] • www.studiumgenerale.leidenuniv.nl

15 oktober 2015 · Mare 9 Wetenschap

Portret van dierentrainer Isaac van Amburgh (1811-1865). Schilderij Sir Edwin Henry Landseer (1802-1873), Royal Collection, Windsor

Burgers, in plaats van hamburgers De filosofische evolutie van dierenrechten We verzoenen ons steeds beter met het dier in ons, betoogt filosoof en dierenrechtenactivist Erno Eskens. Dat bevordert eman­ cipatie en bestrijdt discriminatie. Het landgoed van de Internationale School voor Wijsbegeerte is een fascinerende plek. Schrijver-psychiater-idealist Frederik van Eeden richtte de school op tijdens de Eerste Wereldoorlog. In het neutrale Nederland, zo was het idee, konden filosofen uit heel Europa samenkomen en zoeken naar manieren om het geweld te stoppen. Na de oorlog werd duidelijk dat wijsbegeerte toch vooral iets is waar je geld aan uitgeeft, in plaats van geld mee verdient. Er kwam een hotelletje bij de School voor wat extra inkomsten. Nog wat horeca. En een parkeerplaats. Anno 2015 is het eeuwfeest in zicht, en heeft de ISvW 99 hotelkamers, 12 conferentiezalen, een goed uitgeruste bar. Bedrijven presenteren er hun jaarcijfers, of volgen er workshops over ethiek. Als Mare langskomt, is de centrale hal waar grote namen als Carl Jung, Rabindranath Tagore, Karl Popper en Noam Chomsky ooit ontvangen werden verhuurd voor een uitvaart. De opbrengsten komen ten goede Door Bart Braun

aan de filosofische tak van de ISvW. Filosoof Erno Eskens zoekt sprekers, stelt programma’s samen, en beheert de uitgeverstak. Vorige maand promoveerde hij bij de Leidse rechtsfilosoof Paul Cliteur op zijn nieuwste boek: Een beestachtige geschiedenis van de filosofie. De twee filosofen kennen elkaar vanwege hun strijd voor dierenrechten. Eskens’ vorige boek, Democratie voor dieren, ging daar ook over. In het kort: dieren hebben belangen, en het is de taak van een democratie om alle belangen te wegen. Het is de taak van een rechtstaat om gelijke gevallen gelijk te behandelen, en dus ontkom je er als beschaafd land niet aan om dieren rechten te geven. Een soort burgers dus, in plaats van hamburgers. Eskens is actief lid van de Partij voor de Dieren, en probeert veganistisch te leven. Beestachtige geschiedenis vertelt de geschiedenis van de wijsbegeerte over dieren. Die waren meestal bijzaak in de filosofie, maar wel een interessante: keer op keer definiëren filosofen de mens aan de hand van het dier. Aristoteles zegt dat we ‘een politiek dier’ zijn. Nietzsche heeft het over das noch nicht festgestellte Tier. ‘Het dier is een referentiepunt, om de uniciteit van de mens mee vast te stellen’, schrijft Eskens. ‘Is dat eenmaal gebeurd, dan gaat de blik naar voren

Het Amerikaanse echtpaar Indiana Winthrop en luella Kellogg onderzocht het menselijk gedrag van chimpansees en voedde hun zoon Donald daarom tegelijkertijd op met chimpansee Gua.

en verdwijnt het dier uit beeld.’ Het denken over onszelf en andere dieren verandert, met als bijeffect dat dieren – en mensen - daar beter van worden, stelt Eskens. ‘Veel geschiedschrijvingen van de filosofie zijn neutraal. Jantje zei zus, Pietje zei zo en toen zei Klaasje iets heel anders. Het is een opsomming, alsof er geen vooruitgang is. Die is er wel.’ De eerste grote mijlpaal werd volgens hem geslagen door Erasmus, aan het eind van de Middeleeuwen. Daarvoor domineerde het denken van Oude Grieken Plato en Aristoteles. De mens, het ‘dier met rede’, is in staat om zijn dierlijke lusten in toom te houden. Dieren zijn dat niet. Als ze al planmatig handelen, dan moet dat wel zijn omdat de duivel in ze is gevaren. Het dier is voedsel, leer en werkkracht; niet meer dan een grondstof. Erasmus pleit voor bescheidenheid. ‘Je bent geen intellect, zoals Plato zegt. Je hébt het hooguit’, parafraseert Eskens hem. De afstand tot het dier wordt kleiner. Met zijn afkeer van autoriteitsdenken en oproep om zelf tot onderzoek over te gaan, schept Erasmus filosofische ruimte voor het ontstaan van de natuurwetenschappen. Het woord van Aristoteles was eeuwenlang de waarheid geweest, maar bij nader inzien bleken vrouwen toch evenveel tanden als mannen te hebben, en palingen niet uit het niets te kristalliseren in modder. De volgende stap komt van een oud-student van de Universiteit Leiden: René Descartes. Hij deelt de wereld in tweeën: je hebt stoffelijke dingen met fysieke eigenschappen, en onstoffelijke denkdingen. Eigenschappen als deugd, dapperheid en sociaal gevoel die onder Plato nog als ‘kuddedierlijk’ golden, pakt Descartes van de dieren af. Zij kunnen niet denken, en hebben dus ook niet die denkding-eigenschappen. Een hond is in dit wereldbeeld een organische robot, waarbij je best zonder verdoving de bloedsomloop kunt bestu-

deren. Tuurlijk, ze piepen en janken wel, maar dat is geen échte pijn. ‘Het mooie van Descartes is dat hij zijn standpunten zo dwingend formuleert dat veel intellectuelen zich uitgedaagd voelen.’ Een weerwoord op zijn mechanistische wereldbeeld komt al gauw. Het dier heeft wel gevoel, en dat gevoel is betekenisvol, stelt Voltaire. Immanuel Kant legt uit dat een beschaafd mens dieren humaan behandelt. Wie wreed is

De bevrijding van het geïdealiseerde dier staat die van het werkelijke wezen in de weg tegen dieren, zal ook hard zijn in de omgang met mensen. Onder invloed van de Zwitserse filosoof Jean-Jacques Rousseau komt er meer aandacht voor het beest in de mens, of, zoals Eskens het noemt: ‘organische oerkracht’. ‘Hij gaat de natuur in, en komt zo “tot zichzelf.” Dat natuurdenken vindt enorme weerklank. Het dier is vrij, want het kan zich overgeven aan lusten zonder culturele beperkingen.’ Ook mensen die in de ogen van Rousseau-achtige witte mannen dichter bij de dieren staan, zoals vrouwen, stijgen in de Europese achting. De zwarte mens wordt een ‘nobele wilde’. ‘Worden vrouwen en zwarten bevrijd omdat ze als volwaardige burgers worden gezien, of omdat “het dier” de ruimte verdient? In elk geval deels het laatste – mede daarom etteren die emancipaties zolang door, en worden we maar niet echt gelijk.’ Hetzelfde geldt voor de emancipatie van het dier, vreest hij. ‘Ze worden bevrijd als ideaalbeeld, in plaats van als werkelijk bestaand wezen met belangen.’ De bevrijding van het geïde-

aliseerde dier – Bambi, knuffelleeuw Cecil – staat de bevrijding van het echte dier in de weg. Niet alleen in de wijsgerigheid zijn mens en dier naar elkaar toe gegroeid. De biologie slaat ook steeds meer bruggen. De anatomie-lessen van Descartes lieten al zien dat we van hetzelfde materiaal zijn gemaakt, en moderne gedragswetenschappers zien zijn zogenaamd ongrijpbare denkdingen op steeds meer plekken in het dierenrijk terug. Zo verstoken van intellect blijken de beesten eigenlijk niet te zijn. Als apenonderzoeker Frans de Waal de chimpansee-politiek ontdekt, is de mens niet meer het enige ‘politieke dier.’ ‘Het wordt steeds duidelijker dat we veel gemeen hebben’, zegt de filosoof. Dat roept de vraag op waarom we de harde scheiding tussen mens en dier moeten laten bestaan. We peinzen er niet over om dierproeven op geestelijk gehandicapten of veroordeelde moordenaars te doen, laat staan dat we ze opeten en hun huiden tot lingerie verwerken. Welke voorrechten-verlenende eigenschap hebben mensen waaraan geen enkele chimpansee, walvis of olifant kan tippen? De Australische filosoof Peter Singer lanceerde daarvoor het begrip ‘soortisme’: we trekken de mensen schaamteloos voor. Eskens: ‘We hebben een nieuwe Linnaeus nodig; iemand die het leven rangschikt. Maar dan niet op de mate van verwantschap, maar op hun eigenschappen en de belangen die daaruit voortvloeien. Kippen zijn bijvoorbeeld gevoelig voor hoogfrequent licht, dus daar zou je ze niet aan moeten blootstellen. Dat wordt een enorm project, met biologen, juristen en filosofen, maar het is niet onhaalbaar. Iemand moet het organiseren, dat is alles.’ Erno Eskens Een beestachtige geschiedenis van de filosofie ISVW Uitgevers. 478 blz. € 37,50

10

Mare · 15 oktober 2015

English page

Practical joker or lone wolf? How seriously should we take Internet threats?

The threat was posted on the internet forum 4chan.

The 21-year-old student who posted two messages threatening a shooting at Leiden University on 4chan.com last week has confessed. How do we know whether we’re dealing with a potential school shooter or a practical joker? “In over 99.99 per cent of the cases, internet threats are not serious.” BY PETRA MEIJER Tomorrow at 10:05 I will open fire at the university of Leiden. Not gonna tell you which faculty, that’s up to you to guess. Shit’s gonna go down, then I’m gonna go down. Going for the highscore. Only counts if suicide you cancerous fucks, get it right. Those are the words of a 21-yearold student from Valkenburg who threatened a shooting “somewhere at Leiden University”, posted last week on the internet forum 4chan. After they had been reported, police

in bullet-proof vests were dispatched to various faculties. A second threat followed later the same day on 4chan: Yesterday was a test, to get some parameters. Normies, get ready to fuckin drop :^) The student was arrested on Tuesday night at student fraternity Catena and has been questioned and set free, following his confession. It is not yet known when his case will come up. It’s not the first time an educational institute in Leiden has been threatened via the 4chan forum. Eighteen months ago, all Leiden secondary schools and upper secondary vocational colleges remained closed for a day when someone threatened to shoot a teacher. A man was apprehended for sending one of the messages “as a joke”. He was sentenced to 150 hours of community punishment. “In over 99.99 per cent of the cases, internet threats are not serious”, claims PhD student Jelle van Buu-

ren, who is researching so-called “lone wolves”. “If you look at how often people say on the internet that they’ll shoot or stab someone and compare that to crime statistics, you’ll see two entirely different things. Every year in May, around the time of the school finals, there’s a rise in the number of threats to schools and teachers. If all the threats to burn down schools were actually carried out, there wouldn’t be any schools left in the Netherlands.” But how can we tell when they are serious? Bart Schermer, a senior lecturer at the Law Faculty is conducting a study into internet regulations and internet governance. “The police use special software and there are social media monitoring systems like OBI4wan and Coosto. If someone creates a threatening atmosphere, those systems can pick it up.” In addition, the police use iColumbo, a service that collects and analyses relevant information using keywords. According to Van Buuren, these “smart machines” make a first selection and analysis, but the finals assessments are done by humans. “Analysts trained specially for the job: they see if they can trace the sender quickly and what type of person that is, bearing in mind: the vaguer the contents, the less danger. But if the message states times, specific locations, objects or weapons, they will investigate it more thoroughly.” Schermer continues: “There’s a difference between a tweet announcing that you will kill the Prime Minister or message to a friend after you have lost at a computer game saying that you’ll slay him next time. But we should always consider whether the suspicion is worth the violation of privacy. It doesn’t seem very wrong to monitor keywords, but how do we feel about the government constantly watching us? How long do they store the messages? These are fundamental issues.” Using iRN, the Internet Research Network, the police can watch our internet activities anonymously. Van Buuren explains: “4chan truly is the gutter of the internet. It’s where child pornography is traded and all sorts of obscure deals are arranged. Just because a threat was posted on 4chan doesn’t mean to say that it shouldn’t be taken seriously. It’s crucial to assess each message individually.” So why did the police in Leiden decide to take action? Van Buuren says: “Probably the police received another threat besides the one on

4chan, perhaps via a direct email. We call that a double warning.” In addition, the text contained elements that we often see with school shooters: the desire for eternal fame and the threat of suicide after the shooting, for instance. As they were combined with a specific time, the police probably decided not to clear the building but to send extra security.” Van Buuren thinks the decision to continue with the lectures a wise one. “The police and the government often act on the grounds that it’s better safe than sorry. Understandable but it has a downside: firstly, there’s a risk of copycats. But if you overreact, you’ll disrupt society because some spotty adolescent posted a threat.” In his view, the memory of recent, similar incidents is often something to be considered. “There’d been a shooting at a school in America just a week before the threats in Leiden, while we always think: ‘It won’t happen here.’” Something along those lines occurred Rotterdam last month, when a 16-year-old fare dodger jumped on the Thalys trains and locked himself in the toilet. The train was evacuated and nine platforms were closed off. “The failed attack in the Thalys train was still fresh in everyone’s mind. Trained analysts are aware of these pitfalls.” But are there any cases in which the authorities have had to say “sorry” instead of playing it safe? “That’s hard to say”, admits Van Buuren. “In hindsight, you see everything in the light of the incident. If you ask around after a murder, the neighbours say ‘I always thought he was a bit odd.’ But think of Elliot Rodgers in America, who really hated women. He uploaded videos to YouTube and the threat of violence was very obvious. The police were even warned by his mother so they paid him a visit. But he was very courteous to the officers. Two days later, he shot six people and then killed himself.” As Van Buuren says, there is no single profile of the “lone wolf “and that’s why it’s hard to distinguish them from jokers. “Some have mental problems, or they’re frustrated with their lives and society. But so are very many people and they don’t do anything. It’s actually a combination of factors.” Van Buuren adds: “It’s great that the students just carried on as usual and didn’t feel frightened by the cars patrolling the streets. It’s a lovely example our strong, down-to-earth society.”

weekend over vrijwilligerswerk in het buitenland.

focusgroep je je aanmeldt. Mocht je mee willen doen maar kun je op de betreffende datum niet, mail dan alsnog zodat we je in de toekomst kunnen benaderen. Join a focus group! Do you want to share your opinion about our university? Do you want to share your ideas on how things can be improved? If you would like to participate, please register for one of the student focus groups! Everybody is welcome, you do not necessarily have to belong to one of the groups. =Tuesday October 20th: international students Wednesday October 21st: students with a migrant background Thursday October 22nd: LGBT students Tuesday October 27th: students with a disability Where and at what time? Plexus, Kaiserstraat 25 Leiden, in the Skyline or the Kikkerzaal. Time: from 16.00 to 18.00. You can apply by emailing to [email protected]. Please indicate in the subject box which of the focus groups you would like to attend. If you would like to partici-

Testosterone People with a social anxiety disorder have a tendency to avoid looking at the person they are speaking to. A group of Dutch psychologists, including Anita Harrewijn and Philip Spinhoven from Leiden, demonstrate a test to that end in the science journal Psychoneuroendocrinology. They already knew that people with social anxieties have a lower level of testosterone and that testosterone influences they way they look at people in certain forms of that disorder. The psychologists invited women with an anxiety disorder to visit them twice. On the first visit, the women were given a placebo while the second time they received a glass of testosterone. Then they were asked to look at faces on a screen: angry faces, happy faces and faces with a neutral expression. Normally, a person with an anxiety disorder will look away quickly if an angry face appears on the screen, but after a dose of testosterone they spent as long looking at the angry faces as they did at the neutral faces. The authors suggest that the hormone may help in therapy.

Ditch water Leiden environmental scientists claim that the effect of agricultural pesticides on creatures in the surrounding ditches is quite small. In Basic and Applied Ecology, they describe how, for two years, they took samples from the ditches along tulip fields and pastures, and compared the composition to samples from nearby ponds in wildlife areas. There were substantial differences in the numbers of small fish, insects and other beasties in the samples, but that is always the case when two biological samples are compared. Using statistics, the researchers tried to clarify which differences were actually due to the pesticides. In the end, it emerged that the environmental factors had twice as much influence as pesticides while the influence of time is about the same.

Pulsar The LOFAR radio telescope has discovered an odd pulsar and pulsars are quite odd as it is: collapsed stars with a massive density that spin round their axes like lighthouses, emitting beams of radiation. From a distance, the stars seem to be blinking – we only see the beam when it shines our way – and that’s why they’re called pulsating stars. In the specialist astronomer’s journal MNRAS, a LOFAR team, including Laura Bîrzan and Huub Röttgering from Leiden Observatory, describe a pulsar with a “quiet mode”. The prosaically named star PSR B0823+26 has periods in which its beam is suddenly a hundred times weaker than normal. We know of some 2,300 pulsars, but only a few seem to do that and we don’t quite know why. Other pulsars are the same age, the same weight and magnetic but don’t display the same behaviour.

Maretjes De prijs voor een Maretje bedraagt €9,– per 30 woorden, opgegeven via [email protected] uiterlijk t/m maandag 16.00 uur. Maretjes aangeboden voor commerciële doeleinden worden niet geplaatst, evenmin als Maretjes waarin zaken worden aangeboden die de waarde van 4.500 euro te boven gaan. Doe meer met je kennis! Vrijwilligers gezocht voor één uur per week bijles en huiswerkbegeleiding op verschillende locaties of bij de leerling thuis. Leiden-Noord, 33 leerlingen, basisonderwijs, groep 4 t/m 8, waarvan 2 met vergoeding van €4 per les. Voortgezet onderwijs: *Engels, Nederlands, 2atheneum. *Engels, 2vmbo. *Wiskunde, Nederlands, 2havo. *Duits, 3gymnasium. Economie, 5vwo. Nederlands, Engels, brugklas vwo. Nederlands, Engels, wiskunde, 2havo. *Duits, 2vmbo-tl. *Engels, wiskunde, 3vmbo-t. *Nederlands, 2vmbo-t. *Nederlands, 2vmbo-t. *Economie, 3vmbo-t. *Wiskunde, 4havo. *Neder-

lands, Engels, brugklas havo-vwo. *Engels, 4havo, €10,- per les. *Wiskunde, 4vmbo-t, €7,50 per les. Leiden-Zuid, 12 leerlingen basisonderwijs groep 4 t/m 8. Voortgezet onderwijs: wiskunde, rekenen, 2 brugklassers vmbo. *Wiskunde A, 6vwo. *Huiswerkbegeleiding, 2vmbo. *Wiskunde, 1vwo. *Wiskunde, 2vwo. Onderwijswinkel, Driftstraat 77, ma, wo en do 15-17u. Tel. 071-5214256. E-mail: [email protected]. Lezing: Verschillende wegen naar wijsheid, één pad. Door Stichting I.S.I.S. Toegang gratis. Woensdag 21 oktober, 20.00 uur. Plaats: Leiden, Lorentzkade 15a (vlakbij Lammenschansweg). www.stichtingisis.org Informatieweekend vrijwilligerswerk in het buitenland: Heb jij zin om vrijwilligerswerk te doen met straatkinderen in het buitenland? Ben je tussen de 18 en 30 jaar oud? Bezoek dan www. samen.org en meld je aan voor het informatie-

Doe mee met een focusgroep! Wil je graag je mening over de universiteit delen? Heb je ideeën over hoe het beter kan? Meld je dan aan voor een studentenfocusgroep! De universiteit wil voor alle studenten een prettig (studie)klimaat scheppen dat recht doet aan ieders behoefte, en hier dragen de focusgroepen aan bij. Iedereen is welkom, je hoeft niet per se tot een bepaalde groep te behoren om je voor een focusgroep aan te kunnen melden. Dinsdag 20 oktober: internationale studenten Woensdag 21 oktober: studenten met een migrantenachtergrond Donderdag 22 oktober: LHBT-studenten Dinsdag 27 oktober: studenten met een functiebeperking Waar en hoe laat? Studentencentrum Plexus, Kaiserstraat 25 Leiden, in de Skyline of de Kikkerzaal. Tijdstip: van 16:00 tot 18:00. Je kunt je aanmelden door te mailen naar [email protected]. Zet daarin a.u.b. voor welke

pate but are not able to make it on this date, please email anyway! We will keep you updated on future focus groups.

Maretjes extra Maretjes-extra zijn bedoeld voor semi-commerciële instanties. De prijs voor een Maretjeextra is €23,– incl. BTW voor elke vijfendertig woorden. U kunt deze advertenties uiterlijk op de vrijdag vóór het verschijnen van Mare opgeven bij Bureau van Vliet B.V., postbus 20, 2040 AA Zandvoort, telefoon 023-571 47 45. E-mail: [email protected] Zelfverdedigingslessen Ving Tsun Kung-Fu en Jeet Kune Do, de vechtkunst ontwikkeld door Bruce Lee. Speciaal aanbod: ter kennismaking kan de hele maand oktober gratis worden getraind. Info: www.jfjkd.nl of [email protected]

15 oktober 2015 · Mare 11 Cultuur

Agenda

UG ziet wat er mis is

FILM

The Hidden Agenda waarschuwt tegen TTIP De band The Hidden Agenda maakt zowel nummers over ‘lekker chillen’ als vrijhandelsverdragen. Op 29 oktober spelen ze tijdens de Popronde Leiden. ‘Democratie stelt geen reet meer voor.’ Door Vincent Bongers ‘Ik

had de neiging om bij een optreden op het podium te springen, de mic te grijpen, en mee te gaan doen. Lekker improviseren. Vandaar de naam Unannounced Guest’, zegt Jordi Filali, rapper van The Hidden Agenda over zijn pseudoniem. ‘Maar met de uitspraak en met de spelling van die naam ging het nog wel eens mis. Dus het werd UG. Met die letters kun je een hoop kanten op. Het kan bijvoorbeeld “Unrivalled Gunman” betekenen of zelfs voor “Ugly Guy” staan, mij maakt het niet uit.’ Filali maakte de laatste jaren vooral nummers met een producer. ‘Maar het is niet tof om het podium op te gaan en een productie op een cd te kopiëren. Dus wilde ik graag weer met een band optreden.’ Filali vond vijf muzikanten en samen vormen zij The Hidden Agenda. ‘We maken een mix van hip hop, soul, reggae en afrobeat. Onze eerste EP kwam in mei uit. Na maanden vertraging is hij nu eindelijk ook beschikbaar op vinyl.’

Filali rapt in het Engels. ‘Ik vind het Nederlands maar een akelige taal. Het Frans is bijvoorbeeld mooi rond. Nederlands is alsof je op vierkante wielen fietst.’ Hij houdt het echter niet alleen bij rappen. ‘Ik heb steeds meer vertrouwen gekregen in mijn zangstem. Als een nummer een zanglijn nodig heeft, denk ik: “Fuck it, ik doe het gewoon.” Het boeit me niet wat anderen ervan vinden. Maar je moet er van te voren niet teveel over nadenken, dan slaat de inspiratie dood. Je doet wat het nummer nodig heeft. ‘Sommige van onze liedjes gaan over lekker chillen, los komen van de stress van de maatschappij. Of over hoe gaaf het is om op het podium te staan en een show te geven. Maar ik geef ook wel mijn visie op politieke onderwerpen. ‘Als ik zie wat er allemaal mis is in de wereld… Veel mensen leven langs elkaar heen en zijn vooral bezig om op slinkse wijze rijk te worden. Ik maak me vooral zorgen over de al maar toenemende macht van bedrijven.’ Een nieuw nummer met de titel ‘Fair Treatment’ gaat over TTIP. ‘In dat voorgestelde vrijhandelsverdrag tussen de EU en de VS staan allerlei bepalingen die het mogelijk maken dat bedrijven zonder inmenging van de politiek landen onder

grote financiële druk zetten. Drie advocaten in een achterkamertje bepalen dan dat Nederland schadeclaims moet betalen als we een of ander naar product niet op onze markt willen hebben. Die verdragen en wetten zijn veel te abstract en ingewikkeld voor gewone mensen als ik. We hebben geen zicht op de verborgen agenda. En onze politici zijn ook niet in staat om het overzicht te behouden - als ze dat al willen. Zij hebben straks net zoveel te zeggen

als de koning. Niets dus. Ik geloof niet dat er een mysterieus genootschap zoals de Illuminati achter deze ontwikkelingen zit. De democratie wordt steeds verder weggedrukt door bedrijven en stelt geen reet meer voor.’ The Hidden Agenda Studio de Veste 29 oktober, 21:45, gratis Zie voor alle optredens www.popronde.nl/steden/leiden

Rapper Unannounced Guest: ‘Ik maak me vooral zorgen over de al maar toenemende macht van bedrijven.’ foto Rick de Visser

Ik denk dat ze gelukkig zijn Sugar daddy’s en baby’s: seks ruilen voor een creditcard? Theatermaker Jonata Taal liep in Amsterdam een jongen tegen het lijf die een sugar daddy had. Hij wist meteen dat hij erover wilde schrijven. Dit weekend leggen De Nachtdieren het onderbelichte thema bloot. Door Petra Meijer ‘Een jaar geleden kwam ik in Amsterdam een jongen tegen, die mij vertelde dat hij een sugar daddy had. Hij verbleef bij de

man in huis op de Herengracht, en kreeg elke maand geld en mocht zijn creditcards gebruiken’, vertelt Jonata Taal, oprichter van theatergezelschap De Nachtdieren. ‘Natuurlijk vroeg ik of ik daar een keer met hem over mocht praten.’ Medeoprichter Bart Huiskens: ‘Maar toen Jonata met hem afsprak, kon de jongen steeds niet weg. Hij moest nog boodschappen doen voor zijn sugar daddy, of zijn sugar daddy lag nog niet op bed. Dat was wel bizar en we begonnen ons ook wel een

beetje zorgen te maken over het feit dat hij het huis niet mocht verlaten. Later bleek de relatie heel anders in elkaar te zitten. De sugar daddy werd eigenlijk meer gebruikt door zijn sugar baby dan andersom. Hij was smoorverliefd op die jongen.’ Taal verdiepte zich nog meer in het fenomeen en schreef er met toneelschrijver Rob de Graaf een stuk over. ‘Daarom heten we De Nachtdieren. We willen onderbelichte thema’s uit de schaduw opdiepen en daar interdisciplinaire voorstellingen over

‘Prostitutie? Het gaat meestal om langdurige, emotionele relaties.’ Foto Zefanya Anindjola

maken, met dans, mime, kleinkunst en muziek. We houden het in deze voorstelling bij homoseksuele relaties, omdat de non-acceptatie daarbij denk ik nog groter is.’ Via een app en website belandde Taal in online groepen waar daddy’s en baby’s contact leggen. ‘Soms zijn die arrangementen heel helder: bijvoorbeeld dat ze tijdens de eerste drie ontmoetingen gewoon uit eten gaan, zonder seksueel contact. Maar er zijn ook relaties waarin de afspraken minder zakelijk zijn. Een ontwerper bijvoorbeeld, die een jonge jongen uitnodigt, in nieuwe designerkleren steekt en wat geld toestopt.’ De spelers verbeelden niet alleen verschillende sugar-relaties, maar ook de druk uit de omgeving. ‘Mensen denken dat het alleen om de seks of het geld gaat. Maar deze relaties onderscheiden zich van prostitutie omdat het meestal om een langdurige emotionele relatie gaat. We zien in eerste instantie de problemen, de machtspelletjes, het leeftijdsverschil. Maar ik denk wel dat ze gelukkig waren. De jongen mocht daarnaast gewoon uitgaan en zelfs andere mannen zien. En de man was gelukkig zolang de jongen bij hem woonde en er voor hem was. De vraag blijft natuurlijk wel hoe lang dat houdbaar is.’ De Amsterdamse sugar baby zit helaas niet op de tribune. ‘We hebben geen contact meer. Hij werd bang, denk ik. Zijn precieze adres weet ik niet, dus ik kan hem ook geen persoonlijke uitnodiging sturen. Ik kan alleen maar hopen dat hij het mooi zou vinden.’ De Nachtdieren, Sugar daddy, Theater Ins Blau 15, 16 en 17 okt. 20:30 uur, €13,50

KIJKHUIS Mia Madre do. vr. + zo. + di. wo. 16.30 Ixcanul za. 16.30, do. vr. + ma. 19.15 Mustang ma. 16.30, za. zo. + di. wo. 19.15 Marguerite dagelijks 18.45, do.+ za. + ma. + wo. 16.15 Une Enfance dagelijks 21.15, vr. + zo. + di. 16.15 Amy dagelijks 21.30 TRIANON The Martian 3D dagelijks 18.15 + 21.30 45 Years dagelijks 18.45 za. zo. ma. di. wo. 15.30 Sicario dagelijks 21.30 Phantom Boy za. + ma. di. wo. 13.00 + 15.30 Opera: Pirates of Penzance zo. 14.30 Life do.+ za.+ ma. 18.45, vr.+ zo.+ di.+ 21.30 J. Kessels vr.+ zo.+ di. 18.45, do.+ za.+ ma. 21.30 Leiden International Film Festival Presenteert: Back to the Future 1 en 2 wo. 18.45 LIDO Maze Runner: The Scorch Trials 3D dagelijks 18.15 + 21.30 Pan 3D OV za. zo. ma. di. wo. 15.30 The Walk 3D dagelijks 18.30 Everest 3D do. vr. za. zo. ma. + wo. 21.30 Sneak Preview di. 21.30 Popoz dagelijks 18.45, za. zo. ma. di. wo. 15.30 The Intern dagelijks 18.30 Crimson Peak dagelijks 21.30 Holland, Natuur in de Delta za. zo. ma. di. wo. 13.00 + 15.30 Black Mass dagelijks 21.30

MUZIEK

GEBR DE NOBEL Digitzz & Maydien Za 17 oktober, 20.00, €10,DIVERSE LOCATIES Popronde Do 29 oktober DE TWEE SPIEGHELS Vivienne ChuLiao trio Vr 16 oktober 21:00 Francesco Amenta 5et ft Valerio Renzetti Za 17 oktober 16:00 C_urb Zo 18 oktober 16:00 Workshop Ma 19 oktober 19:30 Jamsessie o.l.v. Jim Guldemond Maandag19 oktober21:00 Martijn van Iterson Meestersessie Wo 21 oktober 21:00 Jeroen Vrolijk - pianist series Vr 23 oktober 21:00 Kristjan Ilumae trio Za 24 oktober 16:00 Bernard Berkhout And Friends Za 24 oktober 21:00 TenorBattle! Zo 25 oktober 16:00 Jamsessie o.l.v. Martijn Groen Ma 26 oktober 21:00 Martijn van Iterson Meestersessie Wo 28 oktober 21:00 WAALSE KERK Orgelconcert Tjalling Roosjen Za 17 oktober, 16.30

THEATER

IMPERIUMTHEATER Toneelgroep Imperium: Het Zouthuis 16, 17, 23, 24, 29 oktober 20.30, vanaf €10,THEATER DE WARE LIEFDE Al Dente: Café Apfelstrudel 29 oktober, 20.30, vanaf €10,-

DIVERSEN

OUDE UB Tussen kunst en kiek Za 24 oktober, 13.00-17.00

12

Mare · 15 oktober 2015

Het clubje

Column

Dresscode

Foto Marc de Haan

‘Meer survival dan revival’ Het Leidsch Studenten Jazz Gezelschap uit 1956 Henk Versnel (aankomstjaar 1956, banjo en vocaal): ‘Het begon met ons Groenorkest. Iedereen die een instrument bespeelde, of dacht te bespelen – mondharmonica’s uitgesloten, sloot zich in de groentijd van 1956 aan.’ Lex Roberti (aankomstjaar 1965, trombone): ‘De jongerejaars stonden daarna elk jaar te trappelen. Minerva was nog niet gemengd. De jongens verveelden zich rot en gooiden vooral veel met bier.’ Versnel: ‘Het corps barstte destijds van de ambassadeurszoontjes, met van die dubbele achternamen. Als de koningin jarig was, regelden hun vaders een optreden. Jonge meisjes die in het paleis werkten kwamen als vliegen op ons af. Dat bedoel ik niet macho hoor. Mijn vriendin kwam ook mee.’ Roberti: ‘In 2009 ontstond het idee om de oudste nog levende bezettingen van corporale jazzorkesten tegen elkaar te laten strijden in een tweejaarlijks concours. In 2014 wonnen we, dus 18 okto-

ber organiseren wij het.’ Karel van Lelyveld (aankomstjaar 1964, piano): ‘We spelen een oude stijl van jazzmuziek, uit New Orleans.’ Frank van Haastert (aankomstjaar 1956, trompet en bugel): ‘Wij beheersen dat nog. Of we vinden het in elk geval leuk om te spelen.’ Martin Planje (aankomstjaar 1956, klarinet): ‘Het leuke is dat je al die oude rakkers weer terugziet. Of wat er nog van leeft.’ Van Lelyveld: ‘Het is meer survival- dan revivalmuziek.’ Versnel: ‘Een van onze twee trompettisten is overleden, maar met één lukt het ook wel. De afgehaakte trombonist is vervangen door iemand uit een jonger jaar. De jongen op de drums is zelfs pas in 1968 aangekomen. En onze pianist, Ton Hameeteman die aankwam in 1957, heeft zijn heup gebroken. Zo hebben we allemaal tegenwoordig wel wat. Hij wordt vervangen door Karel van Lely-

veld. Die is niet zo briljant als Hameeteman, maar wel heel goed.’ Roberti: ‘Hameeteman zit wel in de jury, zodat we opnieuw zeker zijn van winst.’ Van Lelyveld: ‘Ik viel al vaker in. Ook met al die andere corporale orkesten heb ik gespeeld. Er waren altijd te weinig pianisten. Met het Groningse gezelschap Bragi ben ik naar Amerika geweest.’ Roberti: ‘Niet leuk om te noemen, maar het Delftse orkest is áltijd blijven bestaan. Halverwege de jaren zestig kon iedereen die in Leiden aankwam alleen nog maar op gitaren rammen, onder invloed van The Rolling Stones en The Beatles. Zo is bij ons een gat ontstaan.’ Versnel: ‘Pas in de jaren tachtig ging het LSJG verder, met een fenomenaal goede semi-bigband.’ Roberti: ‘Zij wonnen het Breda Jazz Festival, waarmee ze op tv kwamen. Zelf zijn we ook op tv geweest, toen we

in 1966 de Jazzaward van Wenen wonnen, maar die opnames ontdekten we pas veertig jaar later.’ Versnel: ‘In de jaren tachtig is het ook weer uitgestorven.’ Roberti: ‘Misschien ontstaat er na zondag weer iets. Dan kunnen wij weer vaker met onze toeters naar feestjes, zonder dat iemand durft te zeggen dat we steeds valser spelen.’ Versnel: ‘Anders zou het mooi zijn om ons vaandel over te dragen aan een bestaand orkest, zoals de Leidsche Studenten Bigband, of Vier voor half Jazz, dat het concours inleidt. Een overtuigende binding met Minerva is wel nodig. Ons vaandel moet niet verdwijnen in de burgermaatschappij.’ DOOR MARLEEN VAN WESEL

Jazzconcours Ceres Award, Sociëteit Minerva Zondag 18 oktober, 13.00, gratis entree

Op de universiteit is er gelegenheid voor allerlei soorten clubjes om zich hard te maken voor dat waar zij in geloven. Sportclubjes, stageclubjes, schrijfclubjes, toneelclubjes, presenteerclubjes en gewoon clubjes die een clubje willen zijn. Je ziet ze ook wel eens naast mij op deze pagina prijken. De meeste van die clubjes hebben ook een aantoonbaar nut; naast persoonlijk welzijn en plezier is het natuurlijk uitermate belangrijk dat je op een wetenschappelijke wijze kunt schrijven en presenteren en dat je de kans hebt om in het buitenland te gaan studeren. You name it, we have it. Er is slechts nog één gezelschap waar ik al mijn hele universitaire carrière lang op zit te wachten; het kleedclubje. Al zo lang als ik op het Lipsius rondloop, geniet ik van de kakafonie aan studenten die hun weg naar de geesteswetenschappen hebben gevonden. Dit is een plek waar subculturen kunnen gedijen en waar mainstream de underdog is. Alto, gothic, lolita’s, hippie, emo, hipster: het Lipsius is een dierentuin aan stijlen. Met je zwartblauwe haren op een bankje in de kantine zitten janken op de schouder van je vriend terwijl hij anime kijkt? Geen probleem. In kleermakerszit op de grond je broodje hummus smeren? Kan allemaal. In je laatste jaar naar college gaan met je haren in twee staartjes en een compleet roze outfit aan? Helemaal leuk. En dat is precies waar ik het kleedclubje mis. Hoewel we door de universiteit zo goed en kwaad als het gaat op het echte leven worden voorbereid, is er niemand die ons kinders even aan het oor trekt. Iemand die vertelt dat het allemaal leuk en aardig is terwijl je rondloopt, maar dat je potentiele werkgever het tijdens een sollicitatiegesprek misschien wel fijn zou vinden om je aan te kunnen kijken terwijl hij met je praat en niet constant je ogen hoeft te zoeken door die zee van zwart haar. Of dat je staartjes en roze kleding niet helemaal in de bedrijfscultuur van je droombaan passen. Gewoon iemand die je vertelt dat de tijd van onbezorgdheid voorbij is, vandaag de lange weg naar morgen begint en dat je subcultuurgebonden kleding daar niet meer bij past. Het is heus niet zo dat ik pleit voor inperking van de creatieve vrijheid of deelname aan de eenheidsworst, absoluut niet. Ook hoeven studenten wat mij betreft niet aan het handje langs het leven worden gevoerd. Maar als de universiteit op andere gebieden al vier jaar lang heeft bijgedragen aan de algemene opvoeding van een student dan kan, gezien de overkill aan hulpclubjes, een beetje kledingadvies voor en na de studie er heus wel vanaf. ESHA METIARY

Bandirah