OVERZICHT ONTWIKKELINGSPSYCHOLOGIE: DEEL 2 Hoofdstuk 11: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in de adolescentie FYSIEKE ONTWIKKELING 1. Conceptions of Adolescence · Biologische perspectief o Storm-und-stress perspectief (Jean-Jacques Rousseau) o Genitale fase (Anna Freud) · Sociaal perspectief o Margaret Mead · Gebalanceerd perspectief o Vroege adolescentie (11-12 tot 14 jaar) o Midden-adolescentie (14 tot 16 jaar) o Late adolescentie (16 tot 18 jaar) 2. Puberteit: de fysieke overgang naar volwassenheid · Hormonale veranderingen o Groeihormoon (GH) en thyroxine o Estrogenen en androgenen o Testosteron o Adrenal androgens · Lichaamsgroei o Groeispurt o Lichaamsproporties o Spier-vet verhouding en andere interne veranderingen · Motorische ontwikkeling en fysieke activiteit · Seksuele maturatie o Primaire en secundaire geslachtskenmerken (TABEL p.366) o Menarche en spermarche · Individuele verschillen in puberale groei o Seculaire trend · Hersenontwikkeling · Veranderende states of arousal 3. Psychologische impact van puberale veranderingen · Reacties op puberale veranderingen o Initiatieceremonie · Puberale verandering, emoties en sociaal gedrag o Adolescente humeurigheid o Ouder-kind relaties § Psychologisch afstand nemen · Puberale timing o Rol van fysieke aantrekkelijkheid o Belang van “erbij horen” o Langetermijngevolgen 4. Health Issues · Voeding · Eetstoornissen o Anorexia nervosa
·
· ·
·
o Boulimia nervosa Seksuele activiteit o Impact van cultuur o Seksuele attitudes en gedrag o Karakteristieken van seksueel actieve adolescenten o Gebruik van anticonceptie o Seksuele geaardheid § Holebi-jongeren: Uit de kast komen tegenover jezelf en anderen (BOX p.376) SOA’s o AIDS Tienerzwangerschap en ouderschap o Correlaties en gevolgen van adolescente ouders § Opleiding § Huwelijkspatronen § Economische omstandigheden o Preventiestrategieën o Interventie voor adolescente ouders Middelengebruik en –misbruik o Experimenteren o Correlaties en gevolgen van middelenmisbruik bij adolescenten o Preventie en behandeling
COGNITIEVE ONTWIKKELING 5. Piaget’s theorie: Formeel-operationeel stadium · Hypothetisch-deductisch redeneren o Pendulumprobleem · Propositioneel denken · Vervolgonderzoek over formeel-operationeel denken 6. Informatieverwerkingsperspectief van cognitieve ontwikkeling in adolescentie · Wetenschappelijk denken: theorie met evidentie coördineren (figuur 11.9, p.384) · Hoe wetenschappelijk denken zich ontwikkelt o Metacognitief begrijpen 7. Gevolgen van cognitieve ontwikkeling in adolescentie · Zelf-bewustzijn en zelf-focussen o Imaginair publiek o Persoonlijke fabel · Idealisme en kritiek o generatiekloof · Beslissingen nemen 8. Geslachtsverschillen in mentale vaardigheden · Verbale vaardigheden · Wiskunde o Stereotype threat o Geslachtsverschillen in ruimtelijke vaardigheden (BOX p.388) 9. Leren op school · Schoolovergangen · Academische prestaties o Opvoedingspraktijken
Ouder-school partnerschap Invloeden van leeftijdsgenoten Eigenschappen van de school § Leerervaringen in de klas § Tracking o Deeltijds werk Stoppen met school o Factoren gerelateerd aan stoppen met school o Preventiestrategieën § Hoge kwaliteit van beroepstraining § Bijles en therapie die persoonlijke aandacht biedt § Pogingen om factoren gerelateerd aan stoppen met school aan te pakken § Deelname aan buitenschoolse activiteiten · Buitenschoolse activiteiten: contexten voor positieve ontwikkeling (BOX p.394) o o o
·
Hoofdstuk 12: Emotionele en sociale ontwikkeling in de adolescentie 1. Erikson’s Theorie: identiteit versus rolverwarring · ·
Exploratie toewijding identiteitscrisis
2. Zelf-begrip · · ·
·
·
Veranderingen in zelf-concept Veranderingen in zelfvertrouwen Wegen naar identiteit o 4 identiteitsstaten (TABEL p.402) § Identity achievement § Identity moratorium § Identity foreclosure § Identity diffusion Identiteitsstatus en psychologisch welzijn o Informatie-verzamelende cognitieve stijl o Dogmatische, inflexibele cognitieve stijl o Diffuse-vermijdende cognitieve stijl Factoren die identiteitsontwikkeling beïnvloeden o Identiteitsontwikkeling bij etnische minderheden (BOX p.)
3. Morele ontwikkeling ·
·
· · ·
·
Piaget’s theorie van morele ontwikkeling o Heteronome moraliteit o Autonome moraliteit Kohlberg’s uitbreiding van Piaget’s theorie o Morele dilemma’s § Heinz dilemma o 6 stadia van morele ontwikkeling § Preconventioneel niveau 1) Straf en gehoorzaamheid 2) Instrumenteel doel § Conventioneel niveau 3) Good boy – good girl (moraliteit van interpersoonlijke samenwerking) 4) Behoud van sociale orde § Postconventioneel niveau 5) Sociaal contract 6) Universele ethische principes o Vervolgonderzoek over Kohlberg’s stadia Zijn er geslachtsverschillen inzake moreel denken? o Ethic of care (Carol Gilligan) Coördineren van morele, sociaal-conventionele en persoonlijke bezorgdheden Invloeden op morele ontwikkeling o Opvoeding o Scholing o Leeftijdsgenoten o Cultuur Moreel denken en gedrag
·
o Morele zelf-relevantie o Ontwikkeling van burgerzin (Box p.412) Religiositeit en morele ontwikkeling
4. Gender typing ·
Gender intensificatie
5. De familie · · ·
Ouder-kind relaties Familiale omstandigheden (TABEL p.415) Broers en zussen
6. Relaties met leeftijdsgenoten ·
· · ·
Vriendschappen o Eigenschappen van vriendschappen in adolescentie § Intimiteit § Trouw o Geslachtsverschillen inzake vriendschappen § Corumineren o Vrienschappen op het internet o Vrienschappen en aanpassing § Jezelf en de ander leren begrijpen § Basis voor toekomstige intieme relaties § Helpen omgaan met stress van adolescentie § Attitudes t.o.v. school verbeteren Kliekjes en “crowds” Dating o Intern werkmodel Conformiteit met leeftijdsgenoten
7. Ontwikkelingsproblemen ·
·
·
Depressie o Factoren gerelateerd aan depressie o Geslachtsverschillen Zelfmoord o Factoren gerelateerd aan zelfmoord o Preventie en behandeling (TABEL p.421) Delinquentie o Factoren gerelateerd aan delinquentie § 2 wegen naar adolescente delinquentie (BOX p.423) o Preventie en behandeling § Multisystemic Therapy
Hoofdstuk 13: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in vroege volwassenheid (18-40 jaar) 1. Een graduele overgang: emerging adulthood FYSIEKE ONTWIKKELING · · ·
Biologische veroudering (senescence) Asynchroon Multidirectioneel en multidimensioneel
2. Biologische veroudering · ·
·
Wear-and-tear theorie Veroudering op niveau van DNA en lichaamscellen o Geprogrammeerde effecten van specifieke genen o Cumulatieve effecten van willekeurige gebeurtenissen § Vrije radicalen Veroudering op niveau van organen en weefsels o Cross-linkage theorie
3. Fysieke veranderingen · ·
· · ·
TABEL p.433 Cardiovasculair en ademhalingssysteem o Hypertensie o Arteriosclerose Motorische performantie Immuunsysteem o T-cellen en B-cellen Voortplantingsvermogen
4. Gezondheid en fitheid ·
· ·
·
·
Voeding o Overgewicht en obesitas § De obesitas-epidemie: hoe Amerikanen de zwaarste mensen ter wereld werden (BOX p.440-441) o Vet in voeding § Verzadigde en onverzadigde vetten Beweging Middelenmisbruik o Roken o Alcohol Seksualiteit o Heteroseksuele attitudes en gedrag § Geslachtsverschillen inzake attitudes t.o.v. seksualiteit (BOX p.445) o Homoseksuele attitudes en gedrag o SOA’s o Aanranding o Menstruele cyclus § Premenstrueel syndroom (PMS) Psychologische stress
COGNITIEVE ONTWIKKELING ·
Postformeel denken
5. Veranderingen in structuur van denken ·
·
Perry’s theorie: Epistemische cognitie o Ontwikkeling van epistemische cognitie § Dualistisch denken § Relativistisch denken § Toewijding binnen relativistisch denken o Belang van interactie met leeftijdsgenoten en reflexie Labouvie-Vief’s theorie: pragmatisch denken en cognitief-emotionele complexiteit o Emotionele intelligentie
6. Expertise en creativiteit ·
Verschuiving van “oplossen van problemen” naar “vinden van problemen”
7. Verder studeren · ·
Psychologische impact van verder studeren Stoppen met studeren
8. Beroepsleven ·
·
·
Een beroep kiezen o Fantasie periode o Tentatieve periode o Realistische periode Factoren die beroepskeuze beïnvloeden o Persoonlijkheid § Onderzoekende persoon § Sociale persoon § Realistische persoon § Artistieke persoon § Conventionele persoon § Ondernemende persoon o Familiale invloeden o Leraars o Gender stereotypes § Mannelijkheid aan het werk: mannen die niet-traditionele carrières kiezen (BOX p.457) Beroepsvoorbereiding van niet-studerende jonge volwassenen o Werk-studie combinatie in Duitsland (BOX p.458)
Hoofdstuk 14: Emotionele en sociale ontwikkeling in de vroege volwassenheid 1. Erikson’s theorie: Intimiteit versus isolatie 2. Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling in volwassenheid (TABEL p.465) ·
·
· ·
Levinson’s seizoenen van het leven o Levensstructuur o Dromen en mentors o Leeftijd-30 overgang o Zich settelen voor mannen, verdere instabiliteit voor vrouwen Vaillant’s aanpassing aan het leven o 20: intimiteit o 30: carrière consolidatie o 40: generativiteit o 50-60: keepers of meaning o 70: spiritualiteit Beperkingen van Levinson’s en Vaillant’s theorieën Sociale klok
3. Hechte relaties ·
·
·
Romantische liefde o Een partner kiezen § Gehechtheidspatronen in kindertijd en romantische partnerrelaties (BOX p.470-471) o Onderdelen van liefde § Triangulaire theorie van liefde (Robert Sternberg) · Intimiteit · Passie · Toewijding o Cultuur en de ervaring van liefde Vriendschappen o Vriendschappen met hetzelfde geslacht o Vriendschappen met het andere geslacht o Broers en zussen als vrienden Eenzaamheid
4. De familiale levenscyclus · ·
·
Alleen gaan wonen Verenigen van families door huwelijk o Huwelijksrollen § Traditioneel huwelijk § Egalitair huwelijk § Tweeverdienersgezinnen o Huwelijkstevredenheid § TABEL p.476 § Partnermisbruik (BOX p.478-479) o Verwachtingen en mythes over het huwelijk Ouderschap o Beslissing om kinderen te krijgen o Overgang naar ouderschap
o o o o
§ Eerste en latere geboorten § Interventies Gezinsgrootte Gezinnen met jonge kinderen Gezinnen met adolescenten Ouderschapslessen
5. Diversiteit van volwassen levensstijlen · · · ·
·
Single zijn Samenwonen Kinderloosheid Scheiding en hertrouwen o Factoren gerelateerd aan scheiding o Gevolgen van scheiding o hertrouwen Verschillende stijlen van ouderschap o Stiefouders o Nooit-getrouwde alleenstaande ouders o Holebi-ouders
6. Ontwikkeling van carrière · · ·
Een carrière uitbouwen Vrouwen en etnische minderheden o Vrouwen met carrières die ervoor kiezen om thuis te blijven (BOX p.491) Werk en gezin combineren o tweeverdienersgezinnen
Hoofdstuk 14: fysieke en cognitieve ontwikkeling in midden volwassenheid (40-65 jaar) FYSIEKE ONTWIKKELING 1. Fysieke veranderingen ·
· · · · ·
Zicht o Presbyopia o Glaucoom Gehoor o Presbycusis Huid Spier–vet verhouding o Anti-verouderingseffecten van caloriebeperkend dieet? (BOX p.503) Skelet o Osteoporose Voortplantingssysteem o Overgang o Veranderingen bij vrouwen § Menopauze o Hormoontherapie § Estrogen replacement therapy (ERT) § Hormone replacement therapy (HRT) o Psychologische reacties van vrouwen op menopauze § Menopauze als een bioculturele gebeurtenis (BOX p.506) o Veranderingen bij mannen
2. Gezondheid en fitheid · ·
·
Seksualiteit Ziekte en handicaps o Kanker § Oncogenen § Tumoronderdrukkende genen § Stabiliteitsgenen o Cardiovasculaire ziekten § Arteriosclerose § Hartaanval § Hartritmestoornissen § Angina pectoris § Angioplastiek o Osteoporose Vijandigheid en woede o Type A gedragspatroon o Geuite vijandigheid
3. Aanpassing aan de fysieke uitdagingen van midlife · · ·
Stress management o Problem-centered VS emotion-centered coping Sporten o Self-efficacy Een optimistische visie
Hardiness § Controle § Toewijding § uitdaging Gender en veroudering: een dubbele standaard o
·
COGNITIEVE ONTWIKKELING 4. Veranderingen in mentale capaciteiten · ·
·
Cohort effecten o Seattle Longitudinal Study Crystallized en Fluid Intelligence o Schaie’s Seattle Longitudinal Study o Verandering in mentale vaardigheden verklaren Individuele en groepsverschillen
5. Informatieverwerking ·
· ·
· · ·
Verwerkingssnelheid o Neuraal netwerk visie o Informatieverlies visie Aandacht o inhibitie Geheugen o Feitelijke kennis o Procedurele kennis o Metacognitieve kennis o Praktische intelligentie (cfr. Sternberg) Praktisch probleemoplossen en expertise Creativiteit Informatieverwerking in context
6. Beroepsleven en cognitieve ontwikkeling 7. Volwassen leerlingen: gaan studeren in midlife · ·
Karakteristieken van terugkerende studenten Terugkerende studenten ondersteunen
Hoofdstuk 16: Emotionele en sociale ontwikkeling in midden volwassenheid 1. Erikson’s theorie: generativiteit versus stagnatie ·
Generatieve volwassenen vertellen hun levensverhalen (BOX p.531)
2. Andere theorieën van psychosociale ontwikkeling in midden volwassenheid ·
· · ·
Levinson’s seizoenen van het leven o Leeftijd-40 overgang § TABEL p.533 o Aanpassen van de leveingsstructuur: gender gelijkenissen en verschillen o Levensstructuur in sociale context Vaillant’s aanpassing aan het leven o Keepers of meaning Midlife crisis Stadia of levensgebeurtenissen benadering
3. Stabiliteit en verandering in zelf-concept en persoonlijkheid · · · · ·
Mogelijke zelven Zelf-aanvaarding, autonomie en beheersing v/d omgeving o Welke factoren beïnvloeden psychologisch welzijn in midlife? (BOX p.538-539) Coping strategieën Gender identiteit o Parental imperative theory Individuele verschillen in persoonlijkheidstrekken o Big Five persoonlijkheidstrekken (TABEL p.540)
4. Relaties in midlife · · ·
·
· · ·
Huwelijk en scheiding o Vervrouwelijking van armoede Veranderende ouder-kind relaties o kinkeeper Grootouderschap o Betekenissen van grootouderschap o Grootouder-kleinkind relaties o Recente trends in grootouderschap § Grootouders die kleinkinderen opvoeden: het overgeslagen-generatie gezin (BOX p.546) Volwassen kinderen en hun ouder wordende kinderen o Frequentie en kwaliteit van contact o Voor ouder wordende ouders zorgen § Sandwich generatie Broers en zussen Vriendschappen Relaties over generaties heen
5. Beroepsleven · ·
Jobtevredenheid o burnout Ontwikkeling van carrière
· · ·
o Jobtraining o Gender en etniciteit: het glazen plafond Carrièreverandering in midlife Werkloosheid Pensioen plannen
Hoofdstuk 17: Fysieke en cognitieve ontwikkeling in late volwassenheid (vanaf 65 jaar) FYSIEKE ONTWIKKELING 1. Levensverwachting · ·
·
Verschillen in levensverwachting o Active lifespan Levensverwachting in late volwassenheid o Levensverwachting crossover o Activities of daily living (ADLs) o Instrumental activities of daily living (IADLs) o Wat kunnen we leren over verouderen van eeuwelingen? (BOX p.566-567) Maximale levensduur
2. Fysieke veranderingen · ·
· · ·
· ·
Zenuwstelsel Zintuigstelsel o Zicht § Cataract § Maculaire degeneratie o Gehoor o Smaak en geur o Tast Cardiovasculair en ademhalingsstelsel Immuunsysteem o Auto-immuun respons Slaap o Slaap apneu o “Rusteloze benen” Fysiek uiterlijk en mobiliteit Aanpassing aan fysieke veranderingen van late volwassenheid o Effectieve coping strategieën o Assisterende technologie o Stereotypes over veroudering overwinnen § Stereotype threat § Culturele verschillen in de ervaring van ouder worden (BOX p.574)
3. Gezondheid, fitheid en handicaps · · · ·
Terugdringen van morbiditeit Voeding en sporten Seksualiteit Fysieke handicaps o Primair en secundair ouder worden o Fragiliteit o Emfyseem o Pneumonie o Beroerte o Artritis § Artrose (osteoartritis)
·
·
§ Reumatische artritis o Diabetes o Onbedoelde verwondingen § Auto-ongevallen § Vallen § Onbedoelde verwondingen voorkomen Mentale handicaps o Ziekte van Alzheimer § Symptomen en verloop van de ziekte § Hersenverval · Neurofribrillaire tangles · Amyloïde plaques · Neurotransmitters § Risicofactoren · Familiaal en sporadisch type · ApoE4 gen § Beschermende factoren § Alzheimerpatiënten en hun verzorgers helpen · Interventies voor verzorgers van ouderen met dementie (BOX p.584-585) o Cerebrovasculaire dementie o Misgediagnosticeerde en omkeerbare dementie Gezondheidszorg o Kosten van gezondheidszorg voor de ouderen o Lange-termijn zorg § Geassisteerd wonen
COGNITIEVE ONTWIKKELING ·
Selectieve optimalisatie met compensatie
4. Geheugen · · · ·
Doelbewust versus automatisch geheugen o Impliciet geheugen Associatief geheugen o Associatieve geheugenstoornis Remote (“verafgelegen”) geheugen o Autobiografisch geheugen Prospectief geheugen
5. Taalverwerking 6. Probleemoplossen 7. Wijsheid 8. Factors gerelateerd aan cognitieve verandering ·
Terminale achteruitgang
9. Cognitieve interventies · ·
Adult Development and Enrichment Project (ADEPT) Advanced Cognitive Training for Independent and Vital Elderly (ACTIVE)
10. Levenslang leren ·
·
Types van programma’s o Elderhostel o Routes to Learning Voordelen van voortgezet onderwijs
Hoofdstuk 18: Emotionele en sociale ontwikkeling in late volwassenheid 1. Erikson’s theorie: integriteit versus wanhoop 2. Andere theorieën over psychosociale ontwikkeling in late volwassenheid ·
· · ·
Peck’s taken van ego-integriteit (Robert Peck) o Ego differentiatie versus werkrol preoccupatie o Lichaamstranscendentie versus lichaamspreoccupatie o Egotranscendentie versus ego preoccupatie Joan Erikson’s gerotranscendentie Labouvie-Vief’s emotionele expertise o Affect optimalisatie Reminiscentie en herzien v/h leven (life review) o WO II-vluchtelingen en geëvacueerde kinderen kijken terug op hun leven (BOX p.602-603)
3. Stabiliteit en verandering in zelf-concept en persoonlijkheid · ·
·
Veilig en veelzijdig zelfconcept Veerkracht o Meegaandheid o Sociabiliteit o Acceptatie van verandering Spiritualiteit en religiositeit o Stadia van geloofsontwikkeling (James Fowler) (TABEL p.605) § Intuïtief-projectief § Mythisch-letterlijk § Synthetisch-conventioneel § Individualistisch-reflectief § conjunctief
4. Individuele verschillen in psychologisch welzijn ·
· · ·
Controle versus afhankelijkheid o Afhankelijkheid-ondersteuning script o Onafhankelijkheid-negerend script Gezondheid o Zelfmoord bij ouderen (BOX p.608-609) Negatieve levensveranderingen Sociale steun en sociale interactie o Gepercipieerde sociale steun
5. Een veranderende sociale wereld ·
·
Sociale theorieën van veroudering o Disengagement theory o Activiteitstheorie o Continuïteitstheorie o Socio-emotionele selectiviteitstheorie o Ouder worden, tijdsperceptie en sociale doelen (BOX p.613) Sociale contexten van veroudering: gemeenschap, buurt en huisvesting o Gemeenschappen en buurten o Huisvesting
§ §
§
Gewone huizen Residentiële gemeenschappen · Congregate housing · Life care communities Rusthuizen
6. Relaties in late volwassenheid · · · · · · · ·
· · ·
Sociaal convooi Huwelijk Holebi-relaties Scheiden, hertrouwen en samenwonen Weduwschap Nooit-getrouwde, kinderloze ouderen Broers en zussen Vriendschappen o Functies van ouderenvriendschappen § Intimiteit en gezelschap § Aanvaarding als basisaspect van hechte vriendschap § Verbondenheid met grotere gemeenschap § Bescherming tegen psychosociale gevolgen van verlies o Karakteristieken van ouderenvriendschappen § Secundaire vrienden Relaties met volwassen kinderen Relaties met volwassen kleinkinderen en achterkleinkinderen Oudermishandeling o “Granny dumping” o Risicofactoren § Afhankelijkheid van het slachtoffer § Afhankelijkheid van de geweldpleger § Psychologische verstoring en stress van de geweldpleger § Voorgeschiedenis van familiaal geweld § Institutionele omstandigheden o Preventie
7. Pensioen en ontspanning · · ·
De beslissing om op pensioen te gaan Aanpassing aan pensioen Ontspanningsactiviteiten
8. Succesvol ouder worden
