OVERZICHT: DE FUNCTIES VAN ZARB

Zarb 4 – snel en creatief oefeningen en opgaven maken

O V E R Z I C H T: DE FUNCTIES

VA N

1

ZARB

Hier ziet u alle functies op volgorde van Zarb-functiegroepen en Zarb-werkbalken. Dubbelklik op een groen gedrukte functie en u komt in het betreffende hoofdstuk. Menu en werkbalk Zarb 1

Menu en werkbalk Zarb 2

Algemene gatentekstfuncties

Raadselfuncties

Letters

Kruiswoordpuzzel

Lettergroepen

Kriskras

Woordbegin woordeinde

Woordenzoekraadsel

Woordopbouw

Kamraadsel

Cloze-Tekst

Raadselgrootte veranderen

Gaten

Geheimschrift

Invulgat, oplossingen toevoegen

Cryptogram

Leestekenoefening

Elke tweede letter

Gaten volgens lijst

Omwisselfuncties

Tekstgat in woord

Woord omdraaien

Invulgaten veranderen

Woord omdraaien met invulruimte

Taalspecifieke functies

Woord omdraaien zonder invulruimte

Basiswoordenschat

Tekst omdraaien

Vervoeging werkwoorden

Anagram

Infinitieven oefening

Letters mengen met invulruimte

Tekstgat woordsoorten

Letters mengen zonder invulruimte

Nederlandse onregelmatige werkwoorden

Letters mengen in woord

Duitse onregelmatige werkwoorden

Zin mengen

Engelse onregelmatige werkwoorden

Tekst door elkaar

Tegenstellingen

Slangentekst

Synoniemen

Tekst met fouten

Woordenboekanalyse

Alleen hoofdletters

Helpfuncties

Alleen kleine letters

Woordenlijst maken of mengen

Funlayout

Vergelijking met woordenlijst

Verscheidene oefeningen

Woordfrequentie

Woordvormenoefening

Tekensettabel

Samenvoegoefening

Kop invoegen

Multiple Choice

Verborgen tekst wissen

Systeemkaarten

Internettekst invoegen

Systeemkaarten maken

Tabellen omzetten

Help en informatie Zarb handboek Zarb kortinfo Zarb licentie info

© Copyright 2009 Hans Zybura. Alle rechten voorbehouden.


2

INHOUDSOVERZICHT Overzicht: De functies van Zarb

1

Inhoudsoverzicht

2

Werken met Zarb Werken met Zarb Gebruik van bepaalde begrippen in dit handboek Zarb-documenten maken Menu's en werkbalken voor Zarb Markeren/selecteren Talen en mogelijkheden in 'vreemde' talen Spellingsherziening in Duitsland, afwijkende spelling in Zwitserland Frames Vragen om bevestiging bij het werken met gatentekstmacro's Macro afbreken Tips voor het gebruik van tekstopmaak Typografische aanhalingstekens en apostrof Snel saven en automatisch saven uitschakelen!

4 4 4 5 5 5 6 7 7 7 7 8 8 8

Beschrijving van de verschillende functies (macro's) Letters Lettergroepen Woordbegin woordeinde Woordopbouw Cloze-Tekst Gaten Invulgat, oplossingen toevoegen Leestekenoefening Gaten volgens lijst Tekstgat in woord Invulgaten veranderen Basiswoordenschat Vervoeging werkwoorden Infinitieven oefening Tekstgat woordsoorten Nederlandse onregelmatige Werkwoorden Duitse onregelmatige werkwoorden Engelse onregelmatige werkwoorden Tegenstellingen Synoniemen Woordenboekanalyse Woordenlijst maken of mengen Vergelijking met woordenlijst Woordfrequentie Tekensettabel Kop invoegen Verborgen tekst wissen Internettekst invoegen Tabellen omzetten Kruiswoordpuzzle Kriskras Woordenzoekraadsel Kamraadsel


9 9 9 10 10 11 11 12 12 13 13 13 14 14 15 17 18 18 20 20 21 21 21 22 23 23 24 25 25 25 26 29 32 39


Raadselgrootte veranderen Geheimschrift Cryptogram Elke tweede letter Woord omdraaien Woord omdraaien met invulruimte Woord omdraaien zonder invulruimte Tekst omdraaien Anagram Letters mengen met invulruimte Letters mengen zonder invulruimte Letters mengen in woord Zin mengen Tekst door elkaar Slangentekst Tekst met fouten Alleen hoofdletters Alleen kleine letters Funlayout Woordvormenoefening Samenvoegoefening Multiple Choice Systeem- (of leer-)kaarten maken Zarb handboek Zarb kortinfo Zarb licentie info Overige informatie over Zarb Concept en geschiedenis De auteur Dankwoord


3

41 41 43 43 44 45 45 46 46 47 47 47 48 49 50 51 52 52 52 53 54 55 56 58 59 59 60 60 60 61


WERKEN

MET

4

ZARB

W ERKEN MET Z ARB Zarb is een aanvullend programma ('add-in') voor de tekstverwerker Word van Microsoft. De huidige versie Zarb 4 is geschikt voor Word voor Windows vanaf versie 2000 (9.0). Aanpassingen aan nieuwe versies van Word zijn, indien nodig, kort na het verschijnen van zo'n nieuwe versie beschikbaar. Voor bestaande klanten zijn deze updates tegen een administratieve vergoeding beschikbaar, zo lang de nieuwe versie van Zarb geen hoger eerste nummer telt. Zarb is een schooltype- en vakoverstijgend inzetbaar digitaal gereedschap. Het wordt wereldwijd door duizenden creatieve docenten in basis- en voortgezet onderwijs, speciaal onderwijs, therapeutische instellingen, commerciële nascholingsinstellingen, scholingsinstituten van grote bedrijven, volksuniversiteiten, hogescholen, universiteiten en natuurlijk ook door leergangauteurs gebruikt. Het percentage gebruikers buiten Duitsland bedraagt 30%. Desondanks is Zarb geen massaproduct. 'Zarbista's' zijn gewoonlijk bijzonder enthousiaste docenten die graag snel en creatief eigen materiaal willen maken. Iedere bovengenoemde gebruiker heeft ongetwijfeld speciale wensen. Ik krijg regelmatig de vraag of een bepaalde macro niet beter weggelaten zou kunnen worden, omdat hij of zij hem nooit nodig heeft. Geloof me, het tegendeel is waar. Maar desgewenst kunt u de balken en menu's aanpassen. Wie goed uit de voeten kan met de tekstverwerker Word, zal zeker heel snel thuis raken in Zarb. De volgende toelichtingen bij het werken met het programma hebben de bedoeling de inwerkfase zo kort mogelijk te houden, doordat ingegaan wordt op de interne logica van de verschillende functies. Wie voor het eerst werkt met Word of met een tekstverwerker zal vermoedelijk nog een tijdje worstelen met de complexiteit van het programma, voordat hij of zij werkelijk de gehoopte en verwachte werkbesparing door Zarb kan genieten. Dat is jammer genoeg onvermijdelijk. Ik raad u in zo'n geval nadrukkelijk aan deel te nemen aan een cursus 'Word voor beginners'. Jammer genoeg is er op dit terrein weinig aanbod dat specifiek op het onderwijs is gericht, hoewel hier toch een belangrijke opgave ligt voor de verantwoordelijke instellingen. Want zonder enige basiskennis van de omgang met een moderne tekstverwerker is het moeilijk om nodige frustraties te vermijden. In dit document ga ik uit van voldoende basiskennis: deze info heeft nadrukkelijk niet de functie van een cursus tekstverwerking. Vraagt u ons echter gerust om raad als u moeilijkheden hebt. Ons adres en e-mail vindt u onder de knop Zarb-Info in het menu Zarb 2 en verder aan het eind van deze handleiding. Informatie, voorbeelden en tips vindt u op onze product-website www.zarb.de. Een heel nuttig overzicht van alle Zarb-functies met korte beschrijvingen en afbeeldingen van de bijbehorende symbolen in de werkbalken vindt u in het bestand 'Zarb41Kortinfo.doc'. Dit vindt u in de map 'Zarb 4' op de cdrom of, na installatie, in de submap 'Zarb 4' in de Office-map op uw harde schijf. Het handigst is deze korte handleiding op uw werkplek zichtbaar op te hangen. Het vergemakkelijkt en versnelt het inwerken enorm en zal u goede diensten bewijzen.

G EBRUIK VAN BEPAALDE BEGRIPPEN IN DIT HANDBOEK De volgende aanwijzingen zijn vooral belangrijk voor gebruikers met de meest actuele Word-versie: Word 2007. •

Onderscheid tussen Word 2007 en eerdere Word-versies: in de actuele versie van Word – Word 2007 – is het uiterlijk van de tekstverwerkingfuncties sterk veranderd. Ook ‘achter de schermen’ is er veel veranderd. Zarb 4.1 is in veel opzichten er op aangepast, zodat er in dit handboek op verschillende plaatsen tussen Zarb voor Word 2007 en Zarb voor oudere Word-versies onderscheid gemaakt moet worden. De standaardtekst van het handboek slaat in het algemeen op de eerdere Wordversies, terwijl toelichtingen voor Word 2007 duidelijk gemarkeerd worden met ‘Word 2007’.

•

Wijzigingen in de programmasymbolen: in Word 2007 zijn er geen ‘Werkbalken’ en ‘Menu’s’ meer, maar er is een multifunctioneel ‘lint’ (in het Engels ‘ribbon’) en bijbehorende tabs, alsmede per tab een werkbalk met iconen. In de laatste twee bevinden zich de eigenlijke Word-functies. In het handboek gebruiken we zoveel mogelijk de Nederlandse Wordbegrippen.



•

5

Naamgeving van de documenten en sjablonen: Word 2007 gebruikt i.t.t. oudere Word-versies nieuwe bestandsextensies. Zo hebben normale Word documenten de extensie ‘.docx’ in plaats van zoals vroeger ‘.doc’. Omdat Zarb op Word sjablonen gebaseerd is, zijn ook deze in oudere veries ‘.dot’ en in Word 2007 met de extensie ‘.dotm’. Telkens als in het handboek wordt verwezen naar een Zarbsjabloon schrijven we de bestandsnaam van het sjabloon als ‘zarb41.dot[m]’ en bedoelen dan zowel het sjabloon in Word 2007 als in oudere Wordversies.

Z ARB - DOCUMENTEN MAKEN Om met de Zarb-functies te kunnen werken, moet uw werkdocument met het Zarb-sjabloon verbonden zijn. Een nieuw, leeg Zarb-document kunt u openen door met de muis te klikken op het Zarb-programmasymbool of in Word op het symbool ‘Nieuw Zarb-document’. Deze laatste vindt u als symbool in de werkbalk ‘Zarb-symbool’. Daarnaast is het mogelijk een nieuw Zarb-document te openen via de Word standaardfunctie 'bestand nieuw'. Kies dan in het dialoogveld de sjabloon 'Zarb41.dot' (resp. 'Zarb41')! Wilt u een al aanwezig document (bv. oudere teksten of oefeningen) achteraf aan Zarb koppelen, ga dan via 'extra', 'sjablonen en invoegtoepassingen' naar de knop Koppelen, en dan het sjabloon 'Zarb41.dot' (resp. 'Zarb41') en tenslotte de knop OK. Afhankelijk van uw versie van Word is het mogelijk dat de Zarb-werkbalken niet automatisch getoond worden. Met 'beeld' en 'werkbalken' kunt u de beide Zarb-balken dan toch zichtbaar maken. Word 2007: De bovenstaande informatie geldt niet voor Word 2007. In Word 2007 hoeft een document niet meer met een sjabloon verbonden te worden. Alle Zarbfuncties staan via het tabblad Zarb altijd direct ter beschikking. Daarom bestaat er ook geen ‚Nieuw Zarb document‘ meer. Zarb documenten die in oudere Zarbversies gemaakt zijn worden automatisch geactualiseerd.

M ENU ' S EN WERKBALKEN VOOR Z ARB In Zarb-documenten zijn automatisch twee extra werkbalken met de namen Zarb 1 en Zarb 2 beschikbaar. Als u voor het eerst een nieuw Zarb-document inricht, verschijnen beide werkbalken gelijktijdig. Om plaats te besparen, kunt u met de knoppen Naar Zarb 2 en Naar Zarb 1 (rechts) steeds een van beide werkbalken oproepen en de andere verbergen. De volgorde van de functies in de balken Zarb 1 en Zarb 2 komen overeen met die in het tabellarische functieoverzicht aan het begin van deze documentatie. Korte informatie over elke macro verschijnt ook in de statusbalk als u de cursor op de markeringsbalk laat lopen. De gegeven beschrijvingen zijn identiek met de inhoud van het bestand Zarb41Kortinfo.doc. Achter de naam van een macro staan drie punten als voor de start van het eigenlijke programma nog gebruikersgegevens moeten worden ingevuld. Werkbalken zijn heel praktisch, maar ze hebben een nadeel: naarmate er meer symbolen en dergelijke in voorkomen, wordt het tekstvenster / de tekstruimte kleiner. Dat kan ertoe leiden dat bij sommige macro's het woord waar het om gaat soms verdwijnt achter een antwoordvenster waarin u moet aangeven of dit woord moet worden vervangen door invulruimte. Dat is natuurlijk niet erg praktisch. U kunt weliswaar het antwoordvenster verplaatsen maar bij het volgende woord verschijnt het weer op dezelfde plaats en kan opnieuw het te bewerken woord afdekken. Het betreffende woord wordt steeds open in de titelbalk van het antwoordvenster weergegeven, maar vaak zal ook de context nodig zijn. In dat geval - of als u steeds een groter stuk tekst wilt zien - zult u een aantal werkbalken moeten aanpassen of verplaatsen (lineaal, werkbalk voor opmaak, schuifbalken etcetera) overeenkomstig uw behoeften en wensen. Ikzelf verplaats bv. de werkbalken voor opmaak naar de onderkant van het beeldscherm en laat de horizontale schuifbalk weg omdat ik die haast nooit nodig heb. Word 2007: Gebruikers van deze Wordversie vinden de Zarb icoon- of symboollijsten in het multifunctionele lint onder het eigen tabblad met de naam Zarb. Zarb 1 is de bovenste rij Zarbsymbolen, Zarb 2 de onderste.

M ARKEREN / SELECTEREN Teksten of delen van teksten (letters, woorden, zinnen) die met behulp van Zarb omgedraaid, veranderd of op een andere manier bewerkt moeten worden, moeten altijd worden geselecteerd voor de start van de betreffende



6

macro. Om te selecteren houdt u de linkermuisknop ingedrukt en sleept de muis tot aan het eind van het gewenste tekstgedeelte. Hele regels selecteert u het snelst door een klik op de linker kantlijn, pal voor de betreffende regel. U kunt ook selecteren via het toetsenbord: druk het toets SHIFT in en markeer de gewenste tekst met behulp van de pijltjestoetsen. Losse woorden zijn te selecteren door er dubbel op te klikken. Er zijn ook nog andere manieren - raadpleeg daarvoor de online hulp (F1 of het vraagteken)'?' in de menubalk) of uw handboek voor Word (als u nog niet zoveel met Word hebt gewerkt, moet u in de online hulp de verschillende selecteermogelijkheden nalezen, eventueel uitprinten en het selecteren oefenen, zowel met de muis als via het toetsenbord; oefen ook met het verplaatsen van tekst!). Vergeet u te selecteren dan krijgt u een overeenkomstige melding. Voor enkele macro's is selecteren niet nodig. Er wordt namelijk nieuw oefenmateriaal ingevoegd op de plaats van de cursor. Als een tekst of een deel van een tekst is geselecteerd, dan wordt de selectie vervangen door het resultaat van de macro of wordt dat resultaat direct na het geselecteerde gedeelte ingevoegd. In het eerste geval wordt de geselecteerde tekst tijdelijk in het klembord geplaatst: bevalt het resultaat van uw actie niet, dan kunt u dit eenvoudig terugdraaien door het niet gewenste opnieuw te selecteren en de oorspronkelijke tekst in te voegen (Bewerken / Plakken, Word 2007: Start / Plakken). Tip: bij sommige Zarb-macro's is een bewerking met de standaardfunctie Ongedaan maken … (Word 2007: Werkbalk Snelle toegang / Ongedaan maken) niet of heel moeilijk ongedaan te maken. Controleert u dus steeds direct het resultaat, zo lang de oorspronkelijke tekst nog in het klembord staat. Vanzelfsprekend moet u altijd met een kopie van uw originele tekst werken, terwijl deze in een ander document staat.

T ALEN EN MOGELIJKHEDEN IN ' VREEMDE ' TALEN Zarb is een in hoge mate 'internationaal' product en wordt intussen door collega's in meer dan 30 landen gebruikt. Er zijn versies van Zarb in verschillende talen. Dat heeft echter in de regel geen gevolgen op wat hier wordt besproken. Anders gezegd: Zarb werkt in elke taal hetzelfde, ongeacht de taal van de software. Met de Nederlandse versie van Zarb zijn dus teksten te bewerken in talloze talen. Uw NL-versie zorgt er echter voor dat: uw functies in het Nederlands zijn en dat de instructies die het programma automatisch genereert bij allerlei oefeningen, in het Nederlands zijn. Bent u docent Duits dan is het om voorgaande reden(en) aan te bevelen met de versie Zarb 4 Duits te werken. Er is ook een taalversie Zarb 4 Engels verkrijgbaar. Zarb werkt tenslotte ongeacht de taal van het operating system. Ik heb allerlei taalcombinaties getest, maar het is vanzelfsprekend onmogelijk alle denkbare combinaties van talen, operating systems en versies van Word te controleren. Zelfs in een heel groot bedrijf zou dat niet denkbaar zijn. Wendt u zich bij problemen tot ons. Wij proberen het probleem op te lossen. Lukt dat niet en wordt daardoor de gebruikswaarde van het programma voor u in ernstige mate aangetast, dan nemen wij vanzelfsprekend het product terug.

Gebruik voor verschillende talen In Zarb 4 zijn voor windows 98 (of hoger) en Word 2000 (of hoger) alle West-Europese / Amerikaanse onderwijstalen te gebruiken. Met uitzondering van de macro Geheimschrift, zijn alle Zarb-macro’s ook voor de meeste Oost-Europese talen met Latijns schrift, Turks, Grieks, Russisch en andere talen met cyrillisch schrift toepasselijk. De reden dat de macro geheimschrift niet toegankelijk is voor het cyrillisch schrift, is dat wij tot dusver de Zarb-geheimschriften jammer genoeg niet aan de codenorm konden aanpassen. Dat is een zeer arbeidsintensieve taak die wij voorlopig voor ons uit hebben geschoven. Alle verdere beperkingen wat betreft de inzetbaarheid bij verschillende talen worden bij de detailbeschrijvingen van de verschillende macro's uitdrukkelijk genoemd.

Inzetbaarheid op niet-Nederlandse systemen resp. Wordversies Zarb 4 behoort internationaal op alle locale systemen met Microsoft Windows vanaf Windows 98 in principe te werken. Als u minimaal Word 2000 (of nieuwer) heeft geïnstalleerd of één van de bovengenoemde onderwijstalen gebruikt, mogen er geen ernstige problemen voorkomen.



7

S PELLINGSHERZIENING IN D UITSLAND , AFWIJKENDE SPELLING IN Z WITSERLAND De spellingsherziening in Duitsland bevat enkele bronbestanden. Voor sterke werkwoorden zijn er twee verschillende bronbestanden, één in het oude taalgebruik en één op de nieuwere manier van schrijven – u kunt deze zelf selecteren. Voor de macro Tekstgat woordsoorten zijn beide schrijfwijzen in de programmamap opgenomen, eveneens voor de Infinitieven (alleen Duits), zodat beide schrijfwijzen gevonden en -indien nodigdoor gaten vervangen kunnen worden. Zwitserland: Aangezien Zarb internationaal wordt gebuikt en men bijvoorbeeld in Zwitserland over het algemeen geen ‘ß’ schrijft, zijn in het bronbestand voor Tekstgat woordsoorten alle woorden met ‘ß’ ook weergegeven met de variant ‘ss’. De bronbestanden voor Duitse (sterke) werkwoorden en infinitieven, die in de macro’s van (Duitse) infinitieven, de vervoeging van Duitse werkwoorden en voor ‘sterke werkwoorden – stamvormen’ gebruikt worden, zijn zowel in de Duitse als de Zwitserse taal aanwezig. Afhankelijk van de systeemtaal-instelling wordt automatisch het passende bestand gebruikt of wordt er nogmaals geïnformeerd naar welk bestand moet worden gebruikt.

F RAMES Enkele macro's brengen hun resultaten in frames. Gebruikers van moderne versies van Word zullen zich waarschijnlijk afvragen, waarom in plaats daarvan niet met tekstvakken wordt gewerkt. Dat heeft te maken met het feit dat Zarb compatibel is met versies vanaf versie 6.0. In de oudere versies van Word kwamen nog geen tekstvakken voor. Het nadeel van frames is dat ze alleen in de ‘Afdrukweergave’ correct worden weergegeven en te bewerken zijn. Alle Zarb-macro's schakelen bij de start automatisch in de normale weergave. Dat is technisch noodzakelijk voor de juiste en uniforme functionering ervan. Stoort u zich hier niet aan. Schakelt u over, als u iets wilt veranderen in de positie van frames, naar de afdrukweergave. Dat is nodig anders kunt u aan de vorm van een frame niets veranderen. De frames zijn in Zarb zo geformatteerd, dat tekst er omheen kan lopen (optie Tekstomloop Rondom). Dat kunt u in de afdrukweergave desgewenst wijzigen door een muisklik op de rand van een frame en Frame in het menu Opmaak te kiezen. U kunt ook het snelmenu gebruiken door op het frame met de rechtermuisknop te klikken. (Word 2007: Rechtsklik / Frame opmaken is de enige mogelijkheid). De omgang met frames kost weliswaar wat oefening maar het effect is de moeite waard. Neem er gewoon wat tijd voor.

V RAGEN OM BEVESTIGING BIJ HET WERKEN MET GATENTEKSTMACRO ' S Bij de taalspecifieke gatentekstmacro's waarbij u bepaalde te vervangen woordsoorten uitkiest, wordt bij elk te vervangen woord om bevestiging gevraagd. Dat is nodig omdat bepaalde woorden dubbelzinnig zijn qua woordsoort of omdat u anders veel te veel gaten kunt krijgen in uw oefening. De gebruiker kan dan op basis van de context beslissen. Hetzelfde gebeurt als gewerkt wordt met de optie Gatentekst volgens woordenlijst.

M ACRO AFBREKEN Gedurende de uitvoering van de macro wordt u, indien nodig, via een dialoog opmerkzaam gemaakt op fouten, om reacties gevraagd of gevraagd om bepaalde keuzes te maken. Gebeurt er een tijd niets, let dan op de statusbalk onder in het beeldscherm. Daar staat weergegeven waar het programma mee bezig is. Gebeurt er echter lange tijd niets meer, terwijl de macro werkt (te zien aan het zandloper symbool), probeer dan eventueel een aantal in de achtergrond actieve programma's te sluiten. Zorg ook dat er niet geprint wordt. Op deze wijze komt er meer geheugen beschikbaar voor Zarb. Ingeval van nood (maar alleen dan!) kunt u de uitvoering van de macro altijd met Ctrl+Break afbreken. Bij zo'n onderbreking kunnen echter onvolledige resultaten of markeringen



8

in de tekst achterblijven die sommige macro's bij de start automatisch aanbrengen en bij de afsluiting weer automatisch wissen. Deze zult u met de hand moeten verwijderen.

T IPS VOOR HET GEBRUIK VAN TEKSTOPMAAK Normaal gesproken veranderen de macro's de tekstopmaak niet. Wel wordt bij sommige functies de ruimte tussen de letters vergroot. Dit is het geval bij alle gaten-macro's en bij enkele andere functies (woord omdraaien met invulruimte, slangentekst). Dat is handig, want zo blijven op fotokopieën van uw werkbladen de aantallen letters in een gat zichtbaar via de losse streepjes. Oefeningen van het type anagram, woord omdraaien, raadsels en stamvormen zijn uitzonderingen waar mij een grotere letter en een andere opmaak zinvol lijken. Verder kunt u zelf natuurlijk de opmaak van uw werkblad met Word functies naar believen aanpassen voordat u het print. Ik beveel u zeker aan vooral te werken met de standaard lettertypes van uw tekstverwerker (bv. Times New Roman of Arial). Zo werkt Zarb het best. U kunt altijd nog na afsluiting van Zarb het lettertype veranderen waar u dat wenst. Dat is in Word geen enkel probleem. Het werken met opmaakprofielen is ook voor Winword-gebruikers heel interessant. Ik beveel u van harte aan hier goed naar te kijken. Het aanmaken van eigen opmaakprofielen kan u veel tijd en moeite bij de opmaak van uw documenten uitsparen. Waarschuwing: wees voorzichtig met ingewikkelde bewerkingen zoals ze bv. met de macro's funlettertypes en slangentekst worden geproduceerd. Gebruik er niet teveel tegelijkertijd in één werkblad. Sla uw werk regelmatig op. De kans bestaat altijd dat er een keer de beruchte melding 'niet genoeg geheugen' op uw scherm verschijnt en uw werk verloren gaat.

T YPOGRAFISCHE AANHALINGSTEKENS EN APOSTROF Onder 'Extra' en 'AutoCorrectie' (Word 2007: Opties voor Word / Controle / AutoCorrectie-opties) zit onder het tabblad 'AutoOpmaak' de optie 'rechte aanhalingstekens door 'gekrulde' aanhalingstekens vervangen'. Deactiveer deze optie, om meerdere redenen. Ten eerste kennen verschillende talen verschillende soorten typografische aanhalingstekens, maar in bijv. Word 6.0 worden alleen de Nederlandse (c.q. die van de Wordtaalversie die u gebruikt) gezet. Dat wordt in latere versies weliswaar correct aangepast, maar alleen dan, wanneer u voor de betreffende tekstgedeeltes de juiste taal instelt voordat u begint te tikken. Als u een tekstgedeelte achteraf in de juiste taal zet, worden de aanhalingstekens niet aangepast. Bovendien wordt in alle versies de apostrof al naar gelang de ingestelde taal foutief vervangen door een 'hoge' komma.

S NEL SAVEN EN AUTOMATISCH SAVEN UITSCHAKELEN ! Tegenwoordig is de software zo complex, dat er altijd wel ergens iets mis kan gaan. Hier nog twee tips die niets met Zarb te doen hebben maar algemeen bekende fouten in Word betreffen. In alle Wordversies is het gebruik van de opties 'snel opslaan' en 'auto herstelinformatie opslaan elke ... minuten', instelbaar onder Extras Opties, tabblad Opslaan, de hoofdoorzaak voor beschadigde of extreem omvangrijke Word-documenten. Schakelt u daarom deze opties uit en wen u er aan uw werk tijdens de rit regelmatig even tussendoor te saven. Word 2007: In de laatste Wordversies is deze optie niet meer beschikbaar.



B E S C H R I J V I N G VA N D E FUNCTIES (MACRO'S)

9

VERSCHILLENDE

L ETTERS Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Met behulp van deze macro kunt u verschillende letters tegelijk uit een geselecteerd tekstgedeelte verwijderen en door invulstreepjes laten vervangen. U kunt daarbij uit de volgende opties kiezen: •

alle klinkers (behalve Y/y)

•

alle medeklinkers (behalve Y/y)

• •

ook Y/y meenemen een willekeurige hoeveelheid zelf te kiezen letters. De aanwijzing de in te tikken letters door spaties te scheiden, is bedoeld voor uw eigen overzicht maar is feitelijk niet nodig.

De letter Y/y wordt zowel bij de optie Alle klinkers als bij Alle medeklinkers vanwege zijn dubbele karakter (klinker/medeklinker gebruik) uitgesloten. U krijgt bij deze optie altijd de mogelijkheid om de y aan/uit te vinken. Woorden, die deze letters bevatten, moet u naar het doel van de oefening afzonderlijk behandelen of alle y’s met een afzonderlijke macro en/of via het menu Bewerken / Vervangen (Word 2007: Start / Verwangen) verwijderen. In principe heeft het gebruik van een macro ten opzichte van het gebruik van het menu Bewerken / Vervangen (Word 2007: Start / Verwangen) het voordeel dat meerdere letters in een passage tegelijk bewerkt worden. Het verschil tussen grote en kleine letters kan echter niet onderscheiden worden. Als u bij de keuze van de derde optie bijzondere lettertekens in de vreemde taal wilt laten vervangen, kunt u dit als volgt doen: drukt u op Alt en tik op het nummerblok rechts op uw toetsenbord de ANSI-code van het teken in – dat is een 0 (nul) gevolgd door 3-cijferig getal onder 256. Een lijst van alle tekens krijgt u met behulp van de functie Tekensettabel. Voor het maken van een contrastieve oefening, bv. een invuloefening rond het probleem 'i of ie' of vergelijkbare gevallen (enkele of dubbele klinker; enkele of dubbele medeklinker etc.) kunt u beter de volgende functie (Lettergroepen) gebruiken.

L ETTERGROEPEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Deze functie vervangt in een geselecteerd stuk tekst hetzij: •

Tweeklanken (diftongen)

•

Dubbele medeklinkers

•

Of willekeurig in te geven lettercombinaties door invulstrepen

Verder kan men voor door de gebruiker te bepalen lettercombinaties de positie in het woord kiezen. Daarvoor zijn de volgende opties: •

Willekeurig (standaardinstelling)

•

Begin van een woord

• •

Midden van een woord Einde van een woord

Bij de keuze van de optie woordbegin bv. worden de aangegeven lettercombinaties alleen dan vervangen, als ze aan het begin van een woord staan. Met deze nieuwe keuzemogelijkheden zijn nu ook grammatica oefeningen voor bepaalde uitgangen of voorvoegsels gemakkelijker te maken. Anders dan in de vorige macro moeten bij de derde optie de respectievelijke lettercombinaties door spaties of door een ander scheidingsteken worden gesplitst. © Copyright 2009 Hans Zybura. Alle rechten voorbehouden.


10

Losse letters zijn hier eveneens mogelijk. Het aantal invulstreepjes, dat wil zeggen de grootte van de invulruimte, stemmen bij deze functie bij wijze van uitzondering niet overeen met het aantal verwijderde letters, maar wordt aangepast aan de langste voorgegeven lettercombinatie. Invuloefeningen rond ‘i’ of ‘ie’ en dergelijke (enkele of dubbele klinker, enkele of dubbele medeklinker etc.) kunnen zo gemakkelijk worden gemaakt, zonder dat de leerlingen aan de breedte van het invulgat kunnen zien wat het antwoord is. Als u deze macro niet op gerichte woordverzamelingen passend bij de opdracht loslaat maar op normale teksten, dan moet u vervolgens wel checken of alle gaten relevant zijn, bijvoorbeeld: neem de Duitse woorden 'Eier' en 'Beispiel' in een opdracht rond 'ie of i'.Het resultaat zou zijn 'Be__sp__l' resp. 'E__r', wat ik met het oog op het doel van de opdracht nu niet bepaald zinvol vind. U kunt deze controle tijdens de vervangingsprocedure regelen, door in het dialoogvenster het selectiehokje •

elke vervanging bevestigen

te activeren. U wordt dan voor elke in te vullen plaats gevraagd of deze door een gat moet worden vervangen of niet.

W OORDBEGIN WOORDEINDE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Deze macro vervangt in het geselecteerde tekstgedeelte in elk woord de eerste of laatste 1 tot 3 letters door invulgaten (strepen). Als u de optie Werking omdraaien activeert, worden in elk woord steeds alle letters behalve de eerste of laatste 1 tot 3 letters door invulgaten vervangen. Woordbegin woordeinde is heel handig voor oefeningen hoofd-/kleine letters (1 letter aan het begin van een woord als gat) of als voorbereiding op dictees of allerlei orthografische oefeningen. Daarbij krijgen de leerlingen wat hulp doordat het aantal invulstreepjes correspondeert met het aantal weggelaten letters. Tevens kunt u hiermee oefeningen voor tekstreproductie - net als onder gatenteksten beschreven, alleen eenvoudiger - maken. Daartoe kunt u bijvoorbeeld de eerste of de eerste twee letters van elk woord laten staan en alle andere letters door invulgaten vervangen (bv. een of twee letters aan het begin van het woord met de optie Werking omdraaien geactiveerd!). Hierbij is de moeilijkheidsgraad heel gedifferentieerd te beïnvloeden via het aantal vooraf opgegeven letters en de keuze begin of eind van het woord.

W OORDOPBOUW Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Woordopbouw levert oefeningen voor de gerichte en systematische training van de schrijfwijze van moeilijke woorden - zie het volgende voorbeeld: Het woord 'moeilijk' bv. is een moeilijk woord.

________ m_______ mo______ moe_____ moei____ moeil___ moeili__ moeilijk De macro maakt de keuze tussen verschillende varianten mogelijk: de opbouw of afbraak van een woord, steeds van voren of van achteren af. De keuzedialoog toont u ter oriëntering steeds het resultaat van uw actie. Om een regelmatige letterafstand te krijgen zoals in het voorbeeld hierboven, kunt u als optie het lettertype 'Courier New' gebruiken.



11

Deze functie is bedoeld voor het veranderen van losse woorden die elk op een aparte regel staan. U kunt desgewenst het betreffende woord ook direct in de lopende tekst markeren. De oefening wordt dan automatisch onder de alinea waar het betreffende woord in staat, in gevoegd. Indien de selectie meerdere woorden bevat, wordt alleen het eerste woord voor de oefening gebruikt. Tip: als u om plaats te besparen op het werkblad meerdere van zulke oefeningen naast elkaar wilt plaatsen, kunt u het best een Wordtabel maken en gebruiken. U kopieert de oefeningen als ze klaar zijn steeds naar de cel van een tabel. Alternatief: elke oefening in een frame of tekstvak plaatsen en die vervolgens naast elkaar plaatsen. Tabellen zijn echter makkelijker te hanteren.

C LOZE -T EKST Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Cloze-Tekst maakt van een geselecteerd stuk tekst automatisch een gatentekst of een tekst met woorden met de letters door elkaar. U heeft de volgende instellingsmogelijkheden: •

Maximaal aantal bewerkte woorden

• •

Ruimte tussen de weggelaten woorden (elk hoeveelste woord) Soort vervanging: •

Het halve woord als gat;

•

Het hele woord als gat;

• •

Letters mengen met invulgat; Letters mengen zonder invulgat.

Het aantal feitelijk uitgevoerde vervangingen wordt aan het slot van de bewerking onderaan de tekst geschreven. Daaronder worden naar keuze als extra de oplossingen weergegeven, en wel zoals altijd door elkaar (leerlingen versie), in de oorspronkelijke volgorde (antwoord) of op beide manieren. Er worden alleen woorden bewerkt die uit meer dan twee letters bestaan. Woorden als 'en' worden tijdens de bewerking door de macro overgeslagen en tellen niet mee. Bij de eerst genoemde actie (de helft van het woord als gat) worden de letters van de tweede helft van een woord weggelaten en vervangen door streepjes. Bij een oneven aantal letters wordt ook de middelste letter weggelaten. 'Letters door elkaar' betekent eenvoudig, dat de letters van het woord in een willekeurige volgorde worden gezet. Bij 'letters door elkaar - met invul ruimte' wordt het door elkaar gegooide woord tussen haakjes bij het invulgat gezet. Bij de andere optie is er op het eerste gezicht niets bijzonders aan de hand, de door elkaar gegooide woorden staan heel onschuldig in de tekst en moeten door de leerlingen gezocht en eventueel verbeterd worden. Een speelse oefening dus. De macro werkt met een aantal standaardinstellingen die bij een gemiddelde tekst bruikbaar zijn. U kunt ze natuurlijk altijd veranderen. Zorg er wel voor dat aan het begin en aan het eind van de tekst geen gaten staan, dat is didactisch beter. Vaak worden vier of vijf korte teksten (bijvoorbeeld met elk 20 invullingen) in opklimmende moeilijkheidsgraad samengevoegd tot een toets van 20 à 30 minuten. Zonder computer kost de productie hiervan vrij veel tijd, al gauw een uurtje per tekst. Toch is deze manier van toetsen heel nuttig en intussen ook doorgedrongen tot sommige examens. Het is ook een goede – en nu ook snel te maken – mogelijkheid om te beoordelen wat leerlingen kunnen. Ik hoop dat ik met deze macro ook voor u iets bruikbaars heb gemaakt.

G ATEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Hier gaat het om een hulpmiddel voor de halfautomatische productie van gatenteksten (vgl. ook Invulgaten – oplossingen toevoegen). U bepaalt waar het gat komt en de macro voert de opdracht uit. Klik met de linkermuisknop eenvoudig dubbel op het woord van uw keuze en kies het symbool G in de Zarb-werkbalk.



12

De macro functioneert niet alleen met complete woorden maar ook met willekeurige delen van woorden of teksten, al naar gelang wat u hebt geselecteerd. Elke letter wordt door een streep vervangen en met een spatie extra geformatteerd, zodat elk apart streepje goed te zien is. Ook getallen worden vervangen. Ik heb deze macro zelf ook vaak gebruikt. Daarbij laat ik de eerste en laatste regels van een tekst ongemoeid, selecteer de rest van de tekst en vervang alles door invulstrepen: de totale invultekst. Je kunt van elk woord zien, hoeveel letters het telt. Op de overheadprojector levert dat een levendige en vaak vrolijke discussie. Natuurlijk moeten de leerlingen de tekst wel al eens hebben gehad. De procedure is echter ook geschikt om samen teksten te reproduceren op basis van een serie trefwoorden (die dus niet zijn weggelaten in de tekst). Oefeningen voor het maken van teksten met individualiseerbare moeilijkheidsgraad (steekwoord differentiatie) kunnen ook heel goed met behulp van de functies Woordbegin Woordeinde, Woorden door elkaar of Tekstgat in woord gemaakt worden.

I NVULGAT , OPLOSSINGEN TOEVOEGEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Deze macro zoekt in een geselecteerde tekst naar vetgedrukte woorden en vervangt deze door invulgaten (met extra ruimte tussen de streepjes, die weer overeenstemmen met het aantal weggelaten letters). U hebt de mogelijkheid de oplossingen onderaan de tekst weer te laten geven (naar keuze door elkaar, voor de leerlingen, in de juiste volgorde, als antwoord, of op beide manieren). U kunt dus alle gewenste woorden rustig uitzoeken en door ze vet te maken, markeren. Dan selecteert u de hele tekst of het betreffende tekstgedeelte en start de macro. De oplossingen worden aan het eind van de selectie geplaatst. Vet opgemaakte getallen worden ook vervangen. U kunt met deze functie niet alleen hele woorden, maar ook woorddelen, bijv. grammaticale woordeinden of hele woordgroepen in gaten veranderen. Let er dan bij de opmaak van het te maken document op dat u duidelijk verschil maakt tussen losse woorden en woordgroepen. Twee of meer woorden achter elkaar worden als gesloten woordgroep opgevat als ze vet opgemaakt zijn. Moeten twee woorden achter elkaar als enkele woorden worden opgevat dan moeten ze apart van elkaar vet worden gemaakt. Woorden vet maken, kunt u heel makkelijk en snel door de cursor op het doelwoord te zetten en met Ctrl + B (Ctrl ingedrukt houden en dan B indrukken) vet te maken. Het formatteren gaat nog sneller, wanneer u eerst de cursor in een al vet geformatteerd woord plaatst en dan dubbelklikt op het symbool Opmaak kopiëren/plakken. Bij de cursor verschijnt dan een penseel. Nu is slechts een enkele klik in een woord voldoende om de vette opmaak te formatteren. Woorddelen of woordgroepen kunt u met de ingedrukte muisknop overschilderen. U beëindigt het penseel door opnieuw op het symbool te klikken of door de Esc knop in te drukken.

L EESTEKENOEFENING Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. In de gemarkeerde tekst worden alle leestekens door gaten vervangen. Echter onderscheidt de gatenvorm in deze functie zich van de normaal in andere gatenfuncties gebruikte onderstrepingen. Aangezien deze niet geschikt is voor het invullen van komma’s, punten en aanhalingstekens. In plaats daarvan wordt gebruikt gemaakt van een paar vierkante haken, zoals in het volgende voorbeeld te zien is: Verbaasd vraagt Roodkapje[ ] [ ]Grootmoeder[ ] waarom heb je zulke grote ogen[ ] [ ]



13

G ATEN VOLGENS LIJST Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. In een geselecteerde tekst of tekstgedeelte worden alle woorden die in een bepaalde woordenlijst staan, door invulgaten vervangen. Deze referentielijst kan hetzij na de start van de macro met de hand worden ingetoetst of uit een bestaand bestand (een normaal Word-document) opgehaald en aansluitend eventueel nog bewerkt worden. U kunt de gemaakte of bewerkte woordenlijst naar wens weer in een nieuw document laten wegschrijven. Dit alles gebeurt nog voor de eigenlijke bewerking van de tekst, het plaatsen van gaten dus. Zodra u de knop Klaar in drukt, wordt de geselecteerde tekst woord voor woord bekeken. Staat er een woord uit uw woordenlijst in, dan krijgt u de vraag voorgelegd of u dit woord door een gat wilt vervangen. Daarbij wordt niet gelet op de hoofdletters of kleine letters. U kunt de vervanging goedkeuren, afwijzen of de verdere uitvoering van de macro afbreken. U hebt de mogelijkheid de oplossingen onderaan de tekst weer te laten geven (naar keuze door elkaar, voor de leerlingen, in de juiste volgorde, als antwoord, of op beide manieren).

T EKSTGAT IN WOORD Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Woord met ontbrekende letters vervangt de letters van een gemarkeerd woord of alle woorden in een gemarkeerde tekst door een gat met voor elke letter een streepje, maar laat echter de eerste en de laatste letter staan. Het resultaat van een korte bewerkingsronde kan er dan als volgt uitzien: Heel erg b _ _ _ _ _ t voor jouw m _ _ _ _ _ _ _ _ _ g!

I NVULGATEN VERANDEREN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Deze macro dient ter wijziging achteraf van de gaten in een geselecteerde tekst. Hierbij kunt u de gatlengte (het aantal streepjes), de ruimte tussen de streepjes, de opmaak van de streepjes en de soort streepjes wijzigen. U kunt bijvoorbeeld alle gaten even lang maken (evenveel streepjes dus), want het is niet altijd wenselijk, dat de leerlingen de lengte van het gezochte woord kunnen herkennen of u wilt meer schrijfruimte hebben. U kunt kiezen uit 1 tot 20 streepjes per invulgat. De standaardinstelling is 10. Hier kunt u de gatbreedte aanpassen aan de gemiddelde lengte van de weg te laten woorden. Als u kiest voor een uniforme gatbreedte, moet u ook het er onder staande selectievakje activeren en de breedte van tekens op 0 zetten. U kunt – als gezegd – ook de mate van spatiëring veranderen, om bv. in plaats van zichtbare losse streepjes een doorlopende streep per gat te krijgen of omgekeerd de afstand tussen elk streepje te vergroten. U geeft dit op in punten, met mogelijke waarden tussen 0 en 7. De standaard instelling bij activering van het selectievakje is 0 punten, wat een doorgetrokken streep oplevert. Met de knop Lettertype heeft u de mogelijkheid een ander opmaak speciaal voor de invulstrepen te kiezen. Zarb bedient zich hier gemakshalve van de standaarddialoog Opmaak en Lettertype van Word (Word 2007: Start / Dialoogvenster Lettertype). Zinvol zijn hier de mogelijkheden om de tekengrootte en -kleur, de positie en eventueel spatiëring te wijzigen – de laatste echter alleen als u een spatiëring van meer dan 7 punten wilt. Omdat een vergroting van het lettertype alleen de invulstrepen breder maakt en niet de omgevende tekst verandert, is deze optie bijzonder handig voor groepen leerlingen die nog wat hanenpoterig en grof schrijven. Wel wordt met grotere invulstrepen ook de regelhoogte van alle regels met een gat erin verhoogd, want de voor de strepen gereserveerde plaats is niet alleen breder maar ook hoger geworden – voor invullingen heel handig, maar optisch niet fraai. Let op: als U hier de spatiëring verandert en tegelijk het selectievakje voor spatiëring in de



14

oorspronkelijke Zarbdialoog activeert, dan wordt alleen de oorspronkelijke Zarbopdracht uitgevoerd en niet die in de Worddialoog opmaak en lettertype (Word 2007: Start / Dialoogvenster Lettertype). Met de knop Vorm invulstreepjes tenslotte kunt U ook een willekeurig ander invulteken uit een willekeurige tekenset kiezen, bv. een vraagteken, een smiley of wat U verder maar wilt. Een hier gekozen andere tekenset overschrijft tevens de instelling in de Worddialoog opmaak en lettertype (Word 2007: Start / Dialoogvenster Lettertype) (zie hierboven).

B ASISWOORDENSCHAT Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. De basiswoordenschatfunctie maakt het mogelijk om uit een willekeurige woordenlijst automatisch een bepaalde subgroep van woorden te selecteren, om bijvoorbeeld schrijf- en leesoefeningen van het alfabet en de basiswoordenschat voor basisschoolkinderen te vervaardigen. Definitie door letters: U voert de letters in, waaruit de geselecteerde woorden mogen bestaan. De ingevoerde letters moeten door spaties gescheiden zijn, maar ze hoeven niet alfabetisch te worden geordend. Voorbeeld: De invoer ‘a o p n d’ zoekt uit de vastgestelde woordenlijst die woorden uit, die door een combinatie van enkele of al deze letters gevormd kunnen worden, bijvoorbeeld: ‘aan pond pan aap dan opa pand doop’. Woorden die u niet wilt gebruiken voor uw oefening, kunt u eenvoudig uit de lijst schrappen. Definitie door letters en lettergroepen: Wanneer u bepaalde lettergroepen wilt oefenen, voert u deze als enkele letters in. Dit beperkt de lijst met resultaten in die mate, dat slechts de woorden die uit enkele (of alle) ingevoerde letters en de lettergroep bestaan, worden weergegeven. Als u het hele alfabet plus een lettergroep invoert, worden alle woorden weergegeven die deze lettergroep bevatten. Aanvullende definitie door woordlengte U kunt aangeven of de weergegeven woorden een maximum- of minimum aantal lettertekens moeten bevatten, als u bijvoorbeeld hele lange of hele korte woorden wilt uitsluiten. De standaardinstellingen zijn ‘geen maximaal aantal tekens’ (door een sterretje * gekenmerkt) en ‘minstens 2 tekens’. Selectie van bronbestanden: Zarb levert meerdere woordenlijsten in bestandsvorm mee in de Zarb programmamap. U kiest de woordenlijst die u wilt gebruiken. U kunt echter ook een eigen woordenlijst gebruiken, door de optie ‘Eigen basiswoordenschat gebruiken (uit bestand openen)’ te selecteren en dan een bestand op uw computer aan te geven die uw woordenlijst bevat.

V ERVOEGING WERKWOORDEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Deze macro maakt vervoegingsoefeningen voor Nederlandse en Duitse werkwoorden in de tegenwoordige tijd. Plaats de cursor daar in het document, waar de oefening moet komen, aan het begin van een lege regel. Alternatief: U kunt vooraf in uw tekst al een eigen keuze van bijvoorbeeld sterke en onregelmatige werkwoorden selecteren en markeren die meegenomen worden in deze functie. Bij de start van de functie wordt het bronbestand Vb_Konj_Praes_nl.doc geopend en worden alle beschikbare infinitieven in een bronlijst geladen. Deze lijst krijgt u in het volgende dialoogvenster gepresenteerd, zodat u uw keuze voor de te maken oefening kunt doen. Als u voor de start van de macro al een eigen keuze aan werkwoorden in uw document gemarkeerd had, dan verschijnen al deze werkwoorden direct in de keuzelijst van het dialoogvenster. Voor uw keuze heeft u in het dialoogvenster verder nog de volgende mogelijkheden: als u op de knop met het rechterpijltje drukt, wordt het geselecteerde woord uit de bronnenlijst in de keuzelijst geplaatst. Op dezelfde wijze wist u uw keuze weer door op de knop met het linkerpijltje te drukken. De knoppen Alle --> en <-- Alle functioneren overeenkomstig met, dat wil zeggen dat alle werkwoorden van de bronnenlijst respectievelijk in de keuzelijst geplaatst dan wel eruit gewist worden.



15

De knop Toeval 5 plaatst vijf toevallig uitgekozen werkwoorden uit de bronnenlijst in de keuzelijst en de knop Woordbegin (rechterkant, in het midden van het dialoogveld) plaatst alle werkwoorden met de ingevulde beginletter in de keuzelijst. Tenslotte kunt u het gewenste werkwoord (respectievelijk een van de boven genoemde vormen) ook direct in het tekstveld van de keuzelijst schrijven en met de knop Invoer opnemen in de keuzelijst laten opnemen. Het hoogste aantal invullingen in de keuzelijst stemt overeen met het totaal aantal werkwoorden in de bronnenlijst. Via de knop OK worden de stamvormen van de uitgekozen werkwoorden als tabel met het lopende nummer in het werkdocument geplaatst. Daarna kunt u kiezen hoeveel van de stamvormen in de oefening moeten worden weergegeven. De keuzemogelijkheden lopen van 1 via 2 of 3 t/m Allemaal op 1 na. In een afsluitende stap wordt de tabellarische oefening opgemaakt en worden de te wissen werkwoordsvormen willekeurig uitgekozen en als onzichtbare tekst geformatteerd (niet definitief gewist!). Als u dit toevallige resultaat niet bevalt of als u toch liever een ander aantal voorgaven heeft, plaatst u de cursor eenvoudig ergens in een cel van de gereedgekomen oefening en start u de macro Vervoeging werkwoorden opnieuw. De macro stelt dan bij de start vast dat de cursor in een tabel staat en gaat er daarom vanuit dat er slechts een al eerder gemaakte oefening moet worden gemodificeerd. U hoeft dan niet opnieuw alle keuzes te maken maar alleen het aantal opgegeven werkwoorden kiezen en er worden per toeval elke keer andere vormen weergegeven respectievelijk als onzichtbare tekst geformatteerd. Dat is altijd mogelijk zolang de onzichtbare vormen niet met behulp van de macro Verborgen tekst wissen definitief worden gewist. (zie voor de zin en het doel van Verborgen tekst wissen de beschrijving van deze functie.) U kunt deze mogelijkheid om de opgegeven woordvormen te variëren natuurlijk ook gebruiken om uit eenmaal gemaakte oefening verschillende kopieën te destilleren met verschillende moeilijkheidsgraad of eenvoudig met verschillende zichtbare vormen. In principe kunnen de originele tabellen in de boven genoemde bronbestanden Vb_Konj_Praes_nl.doc ook door u worden veranderd zonder de functie van de macro aan te tasten. Maar past u op: de algemene opbouw van de brontabel mag niet worden veranderd. Ook de alfabetische volgorde moet blijven bewaard, tenminste echter moeten alle stamvormrijtjes die met dezelfde beginletter beginnen, steeds onder elkaar staan. Ook de opmaak/formattering van de lettertekens (vet in de kop van de tabel, verder normaal) mag niet worden veranderd. Tip: let erop dat de oplossingen ook in het raadsel zelf aanwezig zijn, maar dan geformatteerd als 'verborgen tekst'. Mocht de oefening op uw beeldscherm of na het printen als het ware kant-en-klaar ingevuld verschijnen, dan hebt u onder Extra en Opties en Weergave respectievelijk onder Extra en Opties en Afdrukken een vinkje gezet voor Verborgen tekst (Word 2007: Opties voor Word / Weergave). Haal dit vinkje weg! Als uw oefening direct aan het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, selecteer dan de gehele oefening of het hele werkblad en voer de Zarbfunctie Verborgen tekst wissen uit. Doet u dit niet, dan kan een handige leerling heel gemakkelijk achter de antwoorden komen (Deze tip geldt voor alle woordvormenoefeningen en alle raadsels op tabelbasis.)

I NFINITIEVEN OEFENING Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Maak eerst alle werkwoorden die u in uw oefening wilt terugzien vet. Selecteer dan het gehele tekstgedeelte, waarin de betrokken werkwoorden staan en start de macro Infinitieven. Selecteer de taal waarin de gemarkeerde tekst geschreven is. In Zarb 4 worden acht talen ondersteund: Duits, Engels, Frans, Nederlands, Spaans, Italiaans, Pools (alleen in Zarb for Windows) en Latijn. De macro loopt automatisch alle vetgemaakte worden langs en vergelijkt ze met een interne lijst werkwoorden. Linksboven in het dialoogveld verschijnt de actuele werkwoordsvorm. Daaronder, dus in het dialoogveld links onder, geeft de macro de bijbehorende infinitief weer als deze in de lijst gevonden is. Controleert u de weergegeven infinitief! Is hij niet correct, corrigeert u hem dan direct - en later eventueel ook in het bronbestand (zie verder hieronder). Ontbreekt hij, voeg hem dan in het betreffende tekstveld in. Let goed op de juiste schrijfwijze, nieuwe infinitieven worden automatisch vastgelegd. Als u op de knop Verder drukt, gebeurt het



16

volgende: in het werkdocument wordt in plaats van de actuele werkwoordsvorm, de infinitief toegevoegd. Gevolgd door een invulveld voor de oorspronkelijke werkwoordsvorm. Als de werkwoordsvorm en/of de bijbehorende infinitief nog niet in het bronbestand stond(en), word(t)(en) ze nu vastgelegd. Als voorbeeld een stuk tekst met daarin een aantal doel werkwoorden vet gedrukt: Er was eens een klein meisje, dat altijd een rood kapje op haar hoofd droeg en daarom Roodkapje genoemd werd. Na de bewerking door Infinitieven is het resultaat: Er _

__

(zijn) eens een klein meisje, dat altijd een rood kapje op haar hoofd _

Roodkapje _

______

(noemen) _

____

___

(dragen) en daarom

(worden).

Vergelijk ook de volgende voorbeeldzin waarin niet alleen de werkwoordsvormen maar ook de bijbehorende gescheiden voorvoegsels vet zijn gemaakt: Der Bus hielt an und einige Leute stiegen aus. Nachdem die wartenden Passagiere eingestiegen waren, schloss der Busfahrer die Tür und fuhr ab. Na de bewerking door Infinitieven (Duits) is het resultaat: Der Bus _ _ _ _ _ _ _ (anhalten) und einige Leute _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ (aussteigen). Nachdem die wartenden Passagiere _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ (einsteigen) _ _ _ _ _ (sein), _ _ _ _ _ _ _ (schließen) der Busfahrer die Tür und _ _ _ _ _ _ (abfahren). Als het interne bronbestand de werkwoordsvorm en de bijbehorende infinitief kent en het direct erop volgende eveneens vetgemaakte woord in de eveneens vastgelegde lijst van de meest frequente voorvoegsels staat, wordt automatisch de overeenkomstige samengestelde infinitief gezocht of - indien nog niet aanwezig in het bronbestand - geconstrueerd en in het betreffende tekstveld van de dialoog weergegeven. Tegelijk zal rechts onder het veld met het volgende woord automatisch het selectievakje voor gescheiden werkwoordsdelen worden geactiveerd. Omdat Duitse (en enkele Nederlandse) werkwoorden met op de kop van het woord alle mogelijke voorvoegsels of woordsoorten samenstellingen kunnen vormen en dit vaak ook min of meer spontaan gebeurt, is het goed mogelijk dat gescheiden werkwoordsdelen niet automatisch als zodanig worden herkend. De interne lijst van de meest voorkomende voorvoegsels is nu eenmaal beperkt. Als dus het eerstvolgende vetgedrukte woord een voorvoegsel is maar het selectievakje wordt niet automatisch geactiveerd dan moet u het zelf activeren, opdat de macro dit woord correct als een voorvoegsel bij een werkwoord behandelt. Op deze plaats kunt u er ook nog voor kiezen geen rekening te houden met het voorvoegsel en het betreffende selectievakje te deactiveren. Daarmee wordt het voorvoegsel omdat het vetgedrukt is dan wel als een zelfstandig werkwoord aangezien. Dan moet u op de knop Overslaan drukken om bij het volgende echte werkwoord te komen.

Tips voor de infinitief (Engels) Deze macro behandelt geen samenvoegingen met persoonlijke voornaamwoorden, zoals die in moderne (of populaire) Engelse schrijftaal vaak gebruikt worden. Zo worden bijvoorbeeld I’ve, he’s en she’ll niet ontbonden tot I have, he is of she will of in een andere vorm ingevuld. Ook ontkenningen zoals won’t, shan’t en ain’t worden niet behandeld. Dat gebeurt ten eerste, omdat het macrotechnisch uitvoeren van deze vormen hoog is (he’s is zelfs dubbelzinnig: he is en he has kunnen zo samengetrokken worden). Ten tweede worden deze vormen naar onze kennis in speciale context geoefend en niet als werkwoordsvormen.

Tips voor de infinitief (Frans) Franse werkwoordsvormen met een apostrof in wederkerende voornaamwoorden (m’appelle) of aanwijzend voornaamwoorden (c’est) kunnen met of zonder het deel met apostrof vet te maken geformatteerd worden. In elk geval wordt alleen de werkwoordsvorm behandeld. Je m’appelle Hans, wordt dan Je m’_ _ _ _ _ _ _ (appeler) Hans. Wilt u het in uw oefening anders weergeven dan past u het zelf aan.

Tips bij de vergelijkingslijst © Copyright 2009 Hans Zybura. Alle rechten voorbehouden.


17

Nog een opmerking over de interne vergelijkingslijsten, die voor alle ondersteunde talen bestaan: dit zijn normale Worddocumenten met de namen Verben_d.doc (Duits, en/of Verben_ds.doc met Zwitserse schrijfwijze zonder β), Verben_e.doc (Engels), Verben_f.doc (Frans), Verben_n.doc (Nederlands), Verben_s.doc (Spaans), Verben_i.doc (Italiaans), Verben_p.doc (Pools) en Verben_l.doc (Latijns). Deze bestanden bevinden zich na de installatie van Zarb in de Zarbprogrammamap. Bij de koop van Zarb bevatten deze vergelijkingslijsten veel vormen van sterke en onregelmatige werkwoorden evenals een aantal vormen van zwakke werkwoorden. Van alle Duitse en Nederlandse werkwoorden zijn echter alleen de werkwoordsvormen zonder voor- of achtervoegsel opgenomen, dus bijvoorbeeld laden, maar niet beladen en ook niet inladen enz. De vergelijkingslijst is echter op groei ingesteld, dat wil zeggen dat nieuwe werkwoordsvormen evenals eventueel door u nieuw ingegeven bijbehorende infinitieven worden opgeslagen, zodat geleidelijk aan de voorraad bekende vormen en daarmee de graad van automatisering stijgt. Aangezien de vergelijkingslijsten normale Worddocumenten zijn, kunnen ze natuurlijk ook door u direct bewerkt worden, bijvoorbeeld wanneer u ongemerkt een infinitief verkeerd ingegeven heeft en aansluitend op de knop verder klikt. In een dergelijk geval wordt natuurlijk ook de fout geschreven infinitief opgeslagen en later altijd weer in deze vorm aangeboden. Om dit te corrigeren opent u het overeenkomstige document Verben_x.doc en zoekt u met Bewerken / Zoeken (Word 2007: Start / Zoeken) naar de fout geschreven infinitief. U kunt nu óf de fout geschreven infinitief eenvoudig corrigeren óf de gehele bijbehorende invoer verwijderen. Dat wil zeggen de infinitief zelf en alle vervoegde vormen van het werkwoord daaronder. De laatst genoemde procedure wordt geadviseerd, wanneer de infinitief ook al in zijn correcte schrijfwijze op een andere plaats in de vergelijkingslijst aanwezig is. U zou dit eveneens in elk geval moeten onderzoeken. Tip: Bij overschakeling naar een nieuwe computer met een noodzakelijk nieuwe installatie van Zarb zult u de (vaker gebruikte) vergelijkingslijsten-bestanden van de vaste schijf van de oude computer moeten opslaan. Na de nieuwe installatie van Zarb kopieert u deze over de ‘zuivere’ bestanden. Dus de zich in leveringstoestand verkerende versies van de bestanden met uw eigen, ijverig uitgebreide versies overschrijven.

T EKSTGAT WOORDSOORTEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Tekstgat woordsoorten maakt de vervanging van woorden uit woordsoorten van acht verschillende talen mogelijk. Het betreft hoofdzakelijk soorten functiewoorden. Let u echter wel op, dat veel woorden tot meerdere woordsoorten kunnen behoren. U wordt daarom bij ieder woord gevraagd of u het betreffende woord wilt laten vervangen door een gat. U moet aan de hand van de context zelf beslissen tot welke woordsoort ieder woord behoort. Markeer een tekst of een tekstparagraaf en selecteer, na activering van de macro's, de taal waarin de tekst wordt geschreven. De volgende talen bevinden zich in de selectie: •

Duits

• •

Engels Frans

•

Nederlands

•

Spaans

• •

Italiaans Pools

•

Latijns

Het automatische onderzoek naar geschikte woorden gebeurt door de vergelijking met de daarvoor bestemde woordenlijsten in gefabriceerde en meegeleverde documenten. Deze documenten kunt u zelf bewerken, als u het niet eens bent met alle punten in de woordenlijsten. Volg daarbij de aangegeven aanwijzingen. U vindt het woordsoortendocument in de Zarbmap. • •

voor Duits: Listend.doc voor Engels: Listene.doc

•

voor Frans: Listenf.doc

•

voor Nederlands: Listennl.doc



• •

voor Spaans: Listenes.doc voor Italiaans: Listeni.doc

•

voor Pools: Listenp.doc

•

voor Latijns: Listenl.doc

18

Tenslotte kunt u, indien gewenst, de oplossingen onder het gemarkeerde tekstgebied in gemengde volgorde, in de originele rijenvolgorde of in beide soorten laten weergeven. De woordsoort zelfstandig naamwoord wordt niet door een woordenlijst bewerkt. Alleen in Woordsoorten (Duits) worden simpelweg alle woorden met grote hoofdletters als kandidaat beschouwd, waarbij u bij het begin van de zin zelf moet beslissen of u het als zelfstandig naamwoord in uw oefening wilt of niet. De optie zelfstandig naamwoord kan voor Duits goed worden gebruikt om een lijst van zelfstandige naamwoorden uit een tekst op te zetten. Neem eenvoudig de oplossingen en gebruik deze bijvoorbeeld als woordenlijst voor een raadsel.

N EDERLANDSE ONREGELMATIGE W ERKWOORDEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Nederlandse onregelmatige werkwoorden is de Nederlandse tegenhanger van Duitse onregelmatige werkwoorden en functioneert net zo, afgezien van het feit dat het om infinitief en drie stamvormen gaat. Daarom verwijs ik hier voor een gedetailleerde functiebeschrijving naar het hoofdstuk Duitse onregelmatige werkwoorden. Het bronbestand voor de stamvormen heet Onrwoord.doc en is in de Zarb-programmamappen op uw vaste schijf te vinden. Tip: let erop dat de oplossingen ook in het raadsel zelf aanwezig zijn, maar dan geformatteerd als 'verborgen tekst'. Mocht de oefening op uw beeldscherm of na het printen als het ware kant-en-klaar ingevuld verschijnen, dan hebt u onder Extra en Opties en Weergave respectievelijk onder Extra en Opties en Afdrukken een vinkje gezet voor Verborgen tekst (Word 2007: Opties voor Word / Weergave). Haal dit vinkje weg! Als uw oefening direct op het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, selecteer dan de gehele oefening of het hele werkblad en voer de Zarbfunctie Verborgen tekst wissen uit. Doet u dit niet, dan kan een handige leerling heel gemakkelijk achter het antwoorden komen. (Deze tip geldt voor alle woordvormenoefeningen en alle raadsels op tabelbasis.)

D UITSE ONREGELMATIGE WERKWOORDEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Deze functie maakt oefeningen bij de stamvormen van de Duitse sterke en onregelmatige werkwoorden. Plaats de cursor daar in het document, waar de oefening moet komen, aan het begin van een lege regel. Alternatief: u kunt vooraf in uw tekst een eigen keuze van sterke en onregelmatige werkwoorden selecteren en markeren die de basis voor uw oefening zijn. In de selectie mogen dan uitsluitend infinitieven of een van de vormen van de derde persoon tegenwoordige tijd, de derde persoon verleden tijd of het voltooid deelwoord voorkomen. Bij de start van de functie wordt eerst gevraagd of u de oude of de nieuwe Duitse spelling wilt gebruiken. Conform uw keuze wordt een van de twee bronbestanden Strkverb.doc (oude spelling van voor 01-08-1998) of Strkvrb2.doc (nieuwe spelling sinds 01-08-2006) geopend en worden alle beschikbare infinitieven in een bron lijst geladen. (Bij Zwitsers of Liechtensteins als systeemtaalinstelling wordt zonder vraag om bevestiging het bestand Strkvrb2_ds.doc met de Zwitserse schrijfwijze zonder ,ß’ geladen.) Deze lijst krijgt u in het volgende dialoogvenster gepresenteerd, zodat u uw keuze voor de te maken oefening kunt doen. Als u voor de start van de macro al een eigen keuze aan werkwoorden in uw document gemarkeerd had, dan verschijnen al deze werkwoorden direct in de keuzelijst van het dialoogvenster.



19

Voor uw keuze heeft u in het dialoogvenster verder nog de volgende mogelijkheden: als u op de knop met het rechterpijltje drukt, wordt het geselecteerde woord uit de bronnenlijst in de keuzelijst geplaatst. Op dezelfde wijze wist u uw keuze weer door op de knop met het linkerpijltje te drukken. De knoppen Alle --> en <-- Alle functioneren overeenkomstig, dat wil zeggen dat alle werkwoorden van de bronnenlijst respectievelijk in de keuzelijst geplaatst dan wel er uit gewist worden. De knop Toeval 5 plaatst vijf toevallig uitgekozen werkwoorden uit de bronnenlijst in de keuzelijst en de knop Woordbegin (rechterkant, in het midden van het dialoogveld) plaatst alle werkwoorden met de ingevulde beginletter in de keuzelijst. Tenslotte kunt u het gewenste werkwoord (respectievelijk een van de boven genoemde vormen) ook direct in het tekstveld van de keuzelijst schrijven en met de knop Invoer opnemen in de keuzelijst laten opnemen. Het hoogste aantal invullingen in de keuzelijst stemt overeen met het totaal aantal werkwoorden in de bronnenlijst. Via de knop OK worden de stamvormen van de uitgekozen werkwoorden als tabel met het lopende nummer in het werkdocument geplaatst. Daarna kunt u kiezen hoeveel van de stamvormen in de oefening moeten worden weergegeven. De keuzemogelijkheden lopen van 1 via 2 of 3 t/m Allemaal op 1 na. Bij Duitse stamvormen is het resultaat bij de keuze van 'drie stamvormen' of 'allemaal op een na' natuurlijk hetzelfde omdat er immers maar vier stamvormen zijn. (het gaat hier om een door meerdere macro's gebruikte functie die voor het maken van verschillende stamvormen- en conjugatieoefeningen wordt gebruikt.) In een afsluitende stap wordt de tabellarische oefening opgemaakt en worden de te wissen werkwoordsvormen willekeurig uitgekozen en als onzichtbare tekst geformatteerd (niet definitief gewist!). Als u dit toevallige resultaat niet bevalt of als u toch liever een ander aantal voorgaven heeft, plaatst u de cursor eenvoudig ergens in een cel van de gereedgekomen oefening en start u de macro Duitse onregelmatige werkwoorden opnieuw. De macro stelt dan bij de start vast dat de cursor in een tabel staat en gaat er daarom vanuit dat er slechts een al eerder gemaakte oefening moet worden gemodificeerd. U hoeft dan niet opnieuw alle keuzes te maken, maar alleen het aantal opgegeven werkwoorden te kiezen en er worden per toeval elke keer andere vormen weergegeven respectievelijk als onzichtbare tekst geformatteerd. Dat is altijd mogelijk zolang de onzichtbare vormen niet met behulp van de macro Verborgen tekst wissen definitief worden gewist. (zie voor de zin en het doel van Verborgen tekst wissen de beschrijving van deze functie.) U kunt deze mogelijkheid om de opgegeven woordvormen te variëren natuurlijk ook gebruiken om uit eenmaal gemaakte oefening verschillende kopieën te destilleren met verschillende moeilijkheidsgraad of eenvoudig met verschillende zichtbare vormen. In principe kunnen de originele tabellen in de bovengenoemde bronbestanden StrkVerb.doc en Strkvrb2.doc (of StrkVrb2_ds.doc) ook door u worden veranderd zonder de functie van de macro aan te tasten. Maar past u op: de algemene opbouw van de brontabel mag niet worden veranderd. Ook de alfabetische volgorde moet bewaard blijven, tenminste echter moeten alle stamvormrijtjes die met dezelfde beginletter beginnen, steeds onder elkaar staan. Ook de opmaak/formattering van de lettertekens (vet in de kop van de tabel, verder normaal) mag niet worden veranderd. Voorbeeld van het resultaat met slechts één werkwoordvorm per werkwoordsvormrijtje:

Infinitiv

3. Pers. Präsens

3. Pers. Imperfekt brach

3. Pers. Perfekt

Bieten brennt betrog hat bewogen De gekopieerde en daarna door een nieuwe uitvoering van de macro nieuwe oefening (twee vormen per rijtje):



Infinitiv Bieten Brennen Betrügen

3. Pers. Präsens bricht

20

3. Pers. Imperfekt

3. Pers. Perfekt ist / hat gebrochen

bot brennt hat betrogen bewegt

bewog

Tip: let erop dat de oplossingen ook in het raadsel zelf aanwezig zijn, maar dan geformatteerd als 'verborgen tekst'. Mocht de oefening op uw beeldscherm of na het printen als het ware kant-en-klaar ingevuld verschijnen, dan hebt u onder Extra en Opties en Weergave respectievelijk onder Extra en Opties en Afdrukken een vinkje gezet voor Verborgen tekst (Word 2007: Opties voor Word / Weergave). Haal dit vinkje weg! Als uw oefening direct achter het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, selecteer dan de gehele oefening of het hele werkblad en voer de Zarbfunctie Verborgen tekst wissen uit. Doet u dit niet, dan kan een handige leerling heel gemakkelijk achter het antwoorden komen. (Deze tip geldt voor alle woordvormoefeningen en alle raadsels op tabelbasis.)

E NGELSE ONREGELMATIGE WERKWOORDEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Engelse onregelmatige werkwoorden is de Engelse tegenhanger van Duitse onregelmatige werkwoorden en functioneert net zo, afgezien van het feit dat het slechts om drie stamvormen gaat. Daarom verwijs ik hier voor een gedetailleerde functiebeschrijving naar de uitgebreide uitleg Duitse onregelmatige werkwoorden. De bronbestanden voor de stamvormen heten Irrverbs.doc en Irrverb2.doc en zijn in de Zarbprogrammamappen op uw vaste schijf te vinden. De eerste bevat een traditioneel alfabetisch geordende lijst, de tweede een lijst naar gebruiksfrequentie op basis van recenter onderzoek. U kunt bij de start van de macro kiezen uit beide lijsten. Tip: let erop dat de oplossingen ook in het raadsel zelf aanwezig zijn, maar dan geformatteerd als 'verborgen tekst'. Mocht de oefening op uw beeldscherm of na het printen als het ware kant-en-klaar ingevuld verschijnen, dan hebt u onder Extra en Opties en Weergave respectievelijk onder Extra en Opties en Afdrukken een vinkje gezet voor Verborgen tekst (Word 2007: Opties voor Word / Weergave). Haal dit vinkje weg! Als uw oefening direct op het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, selecteer dan de gehele oefening of het hele werkblad en voer de Zarbfunctie Verborgen tekst wissen uit. Doet u dit niet, dan kan een handige leerling heel gemakkelijk achter het antwoorden komen. (Deze tip geldt voor alle woordvormenoefeningen en alle raadsels op tabelbasis.)

T EGENSTELLINGEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. De Zarbfunctie Tegenstellingen zoekt voor een individueel woord en voor elk woord uit een gemarkeerde woordenlijst de aanwijzing uit de woordenlijst, die als antoniem – begrippen met tegengestelde betekenissen – van het betreffende woord geschikt is. Deze begrippen worden weergegeven in een lijst. Het oorspronkelijke woord wordt door elkaar gehusseld en met invoeggaten aan de antoniemenlijst toegevoegd. Tip: De woordenlijst wordt tegelijk met de installatie van Word voor de gebruikelijkste talen geïnstalleerd. Wanneer u bij het uitvoeren van de macro’s een foutmelding ontvangt, dat de woordenlijst voor de gewenste taal niet gevonden kan worden, dan kunt u proberen deze met behulp van uw Wordinstallatie-cd alsnog te installeren. Let u wel op, dat de Word-interne woordenlijst niet altijd betrouwbaar is en onderzoek de weergegeven antoniemenlijst goed.



21

S YNONIEMEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. De Zarbfunctie Synoniemen zoekt voor elk individueel woord en voor ieder woord uit een gemarkeerde woordenlijst de aanwijzing uit de woordenlijst die als synoniem - begrippen van gelijkwaardige of zelfde betekenis - van het betreffende woord geschikt is. Deze begrippen worden weergegeven in een lijst, het oorspronkelijke woord wordt door elkaar gehusseld en met invoeghiaten aan de synoniemenlijst toegevoegd. Tip: De woordenlijst wordt tegelijk met de installatie van Word voor de gebruikelijke talen geïnstalleerd. Wanneer u bij het uitvoeren van de macro’s een foutmelding ontvangt, dat de woordenlijst voor de gewenste taal niet gevonden kan worden, dan kunt u proberen deze met behulp van uw Wordinstallatie-cd alsnog te installeren. Let u wel op, dat de Word synoniemenwoordenlijst niet altijd betrouwbaar is en onderzoek de weergegeven synoniemenlijst goed.

W OORDENBOEKANALYSE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Markeert u een woord of een woordenlijst en activeert u de macro Woordenboekanalyse. Voor elk gemarkeerd woord wordt de in Word intern opgeslagen woordenlijst weergegeven. In de hoogste klassen kan deze Woordenboek- of ook wel Thesaurus Analyse ter verduidelijking van het synoniem-concept en/of antoniemconcept gebruikt worden en om de taalkundige achtergrond van een begrip te bestuderen. Aangezien de interne woordenlijst van Word soms vrij twijfelachtige en gedeeltelijk ook verkeerde betekenissen geeft, is een kritische bespreking en een vergelijking met andere woordenlijsten in boekvorm of op internet zeer aan te bevelen. Ik zou hier uitdrukkelijk willen adviseren om de resultaten van dergelijke kritische besprekingen naar Microsoft Nederland te verzenden. Dat kan er op de lange termijn toe bijdragen dat de interne woordenlijst van Word verbetert. Hier een voorbeeld voor de uitgave van de Woordenboekanalyse van het woord „geluk: Woordenboekanalyse Woord: geluk Aantal betekenissen: 2 Lijst betekenissen: [1] fortuin, [2] bof Lijst tegenstellingen (antoniemen): pech Lijst woordsoorten (per betekenis)): 1, 1 Lijst verwante termen: Lijst verwante woorden: Synoniemen van alle betekenissen: [1] fortuin, voorspoed, welzijn [2] bof, buitenkans, mazzel, meevaller Tip: De woordenlijst wordt tegelijk met de installatie van Word voor de gebruikelijkste talen geïnstalleerd. Wanneer u bij het uitvoeren van de macro’s een foutmelding ontvangt, dat de woordenlijst voor de gewenste taal niet gevonden kan worden, dan kunt u proberen deze met behulp van uw Wordinstallatie-cd alsnog te installeren.

W OORDENLIJST MAKEN OF MENGEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Woordenlijst maken of mengen haalt uit een geselecteerde tekst of tekstgedeelte woorden en stelt daaruit een woordenlijst samen. U kunt: •

alle vooraf vetgemaakte woorden,

•

alle woorden of

•

woorden met bepaalde letters of lettercombinaties waarvan de positie in het woord



• •

willekeurig, aan het begin van een woord,

•

in het midden van een woord,

•

of aan het eind van een woord in de lijst laten opnemen.

22

Als u als criterium voor opname Vetgedrukte woorden hebt gekozen, kunnen de woorden in de geselecteerde tekst bij de bewerking automatisch op niet-vet worden teruggezet. Bij het opnamecriterium Alle woorden kunnen grote en kleine letters worden onderscheiden, zodat hetzelfde woord desgewenst een keer met een hoofdletter en een tweede keer met een kleine letter opduikt. Als u dat niet wilt kunt u de gegenereerde woordenlijst met de hand of automatisch bewerken, bv. alle woorden kleinmaken (macro Alleen kleine letters) en eventueel met Woordenlijst maken of mengen opschonen en opnieuw sorteren. Als resultaat heeft u de keuze of u de woordenlijst: •

alfabetisch sorteert,

• •

in de originele volgorde (alleen bij de opnamecriteria 1 en 3), in toevalsvolgorde,

•

of naar woordlengte (stijgend of dalend) wilt ordenen.

Als scheidingstekens kunt u spaties of alineamarkeringen (ENTER) gebruiken. Bovendien kunt u de te produceren woordenlijst laten nummeren. Het resultaat komt direct na het gemarkeerde tekstgedeelte of - als u dat wilt - in een nieuw document. Tip! Als u in plaats van een tekst een al bestaande woordenlijst markeert, kunt u deze functie gebruiken om die lijst opnieuw te ordenen. U kunt de volgorde van de woorden veranderen, eventuele dubbele gegevens elimineren of een deellijst van woorden met bepaalde letters maken. Woordenlijst maken of mengen is het ideale gereedschap voor lettergreepraadsels. Ter voorbereiding splitst u de woorden die u voor het raadsel wilt gebruiken, met de hand. (Het automatisch afbreken van woorden in Word is hiervoor helaas niet bruikbaar. Bovendien zijn de afbreekregels van Word van twijfelachtige kwaliteit en niet altijd geschikt voor didactische doeleinden.) Voeg eenvoudig op de gewenste afbreekpunten een spatie in. Markeer vervolgens het hele stuk en voer de macro uit. Kies als opname criterium Alle woorden en, zeer belangrijk, deactiveer het controlehokje Dezelfde woorden slechts eenmaal. Als het resultaat verschijnt, kiest u in de optiegroep Volgorde voor Toevallige volgorde - en klaar is het raadsel. Omdat Word elke willekeurige lettercombinatie als woord beschouwt als ze tussen spaties of leestekens staat, speelt het hier geen rol dat de selectie lettergroepen in plaats van woorden bevatte. Voor het maken van een lijst van alle in een Duitse tekst voorkomende zelfstandige naamwoorden is de functie Tekstgat woordsoorten (Duits) met de optie Zelfstandig naamwoord beter. Gebruikt u simpelweg de oplossingen als woordenlijst.

V ERGELIJKING MET WOORDENLIJST Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Vergelijking met woordenlijst doet precies wat de naam zegt: woorden in een geselecteerde tekst of tekstgedeelte worden vergeleken met een woordenlijst. Die lijst komt uit een normaal Worddocument dat u tijdens de uitvoering van de macro heeft moeten openen. Er kan hier zelfs een puur tekstdocument worden gebruikt. Eerst moet u echter beslissen wat er moet gebeuren met de woorden die niet in de vergelijkende woordenlijst staan. Deze woorden kunnen: •

in de tekst vet gemarkeerd worden en/of

•

onder de geselecteerde tekst toegevoegd worden en/of

•

in een bestand worden opgenomen.

Bij de opname in een bestand kunt u de woorden ofwel toevoegen aan de vergelijkende woordenlijst of in een nieuw document laten opnemen. De woorden die toegevoegd worden aan de vergelijkende woordenlijst worden voor betere herkenning cursief gedrukt.



23

Let op! Bij deze functie wordt geen onderscheid gemaakt tussen hoofd- en kleine letters. Er wordt dus bv. in het Duits niet tussen de woorden 'Dank' (substantief) en 'dank' (voorzetsel) onderscheiden. De schrijfwijze blijft echter bij het eindresultaat zo als ze in de uitgangstekst was. Vergelijking met woordenlijst is eveneens geschikt om twee woordenlijsten te vergelijken. In dit geval kunt u tegelijk een lijst met verschillen en een samengevoegde lijst laten maken. De lijst met verschillen krijgt u door de niet gevonden woorden onder de uitgangslijst te laten zetten. De samengevoegde lijst maakt u door de niet gevonden woorden tegelijk aan de uitgangslijst toe te laten voegen. Het is tevens mogelijk als uitgangslijst een document te kiezen met normale tekst. Deze tekst wordt bij het inlezen automatisch in een woordenlijst omgezet. Uitgangslijst en lijst met verschillen zijn tot maximaal ieder twee miljoen woorden beperkt. Desondanks: Word is eigenlijk niet geschikt voor het vergelijken van echt grote woordenlijsten en tekstcorpora voor wetenschappelijke doeleinden. Het inlezen en verwerken van grote bestanden kan een bijzonder langdurige kwestie worden. Let op: eventuele tabellen in de uitgangslijst of -tekst worden bij het inlezen overgeslagen. De woorden daarin worden dus niet ingelezen. Als u bv. de Duitse of Engelse stamvormen van de onregelmatige werkwoorden als uitgangslijst wilt gebruiken, moet u deze eerst naar een nieuw document kopiëren, vervolgens de gekopieerde tabel markeren en dan door middel van de standaardfunctie Tabel en Converteren en Tabel naar tekst converteren (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Indeling / Gegevens / Converteren naar tekst). Nadat u het nieuwe document hebt opgeslagen en gesloten, kunt u het als uitgangslijst gebruiken.

W OORDFREQUENTIE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Woordfrequentie telt de frequentie waarmee elk woord in de een geselecteerde tekst of tekstfragment voorkomt. Het resultaat kan worden ingevoegd aan het eind van het actuele document of in een nieuw document worden geplaatst. Hoofd- en kleine letters worden onderscheiden, zodat hetzelfde woord twee keer kan verschijnen, met en zonder hoofdletter. U kunt dit probleem desgewenst vermijden, door vooraf de hele tekst om te zetten naar kleine letters. Het resultaat kan worden ingevoegd aan het eind van het actuele document of in een nieuw document worden geplaatst. Deze functie is niet voor frequentiemetingen in omvangrijke teksten geschikt. Door technische beperkingen van de interne sorteerfunctie van Word is het maximum aantal in te lezen woorden 4.000. Wordt dit aantal overschreden dan krijgt u een overeenkomstige melding en staat de cursor na afsluiting van de macro achter het laatste verwerkte woord.

T EKENSETTABEL Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Tekenset tonen is een hulpfunctie met behulp waarvan u de printbare tekens van een tekenset met hun decimale code (dat wil zeggen een nummer in de ANSI-tekenset) in tabellarische vorm in een nieuw document kan laten plaatsen en dan kunt laten printen. Er worden steeds alleen tekens met de decimale code tussen 32 en 255 opgenomen, dat wil zeggen u kunt hiermee geen enkele van de moderne Unicode-tekensets volledig printen. Er kunnen meerdere of zelfs alle tekensets gelijktijdig worden getoond. Iedere tekenset neemt normaal gesproken een bladzijde DIN A4 in beslag. Deze hulpfunctie biedt u de mogelijkheid een overzichtsbestand aan te leggen met uw meest gebruikte schriftsoorten. Dat is heel handig als u bv. graag met lettertypes voor raadsels of mathematische bewerkingen etc. werkt. De decimale code kunt u op Windows-systemen ook gebruiken om tekens in te geven die niet op uw toetsenbord staan. Houdt dan de knop Alt ingedrukt en typ op het cijferblok rechts op uw toetsenbord het getal 0 (nul) gevolgd door de cijfers van de decimale code. Bij de meeste vreemdtalige bijzondere tekens zijn er makkelijker manieren



24

deze in te geven. (toetsenbordinstellingen: taal Nederlands, layout Amerikaans internationaal; zo kunt u met behulp van shift het toetsenbord ongeveer net zo gebruiken als een ouderwetse schrijfmachine) Op technische gronden kan het voorkomen dat sommige tekens in de vooraf ingestelde grootte niet volledig in een cel van een tabel passen. Controleer dit voor het printen en maak indien nodig de tekengrootte kleiner voor de problematische tekens. Soms komt het ook voor dat alle tekens meer plaatsen innemen dan dit normaal gesproken te verwachten is. In dit geval past een bepaalde tekenset bij wijze van uitzondering niet op een pagina DIN A4.

K OP INVOEGEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Kop invoegen maakt het snelle invoegen mogelijk van een vooraf gedefinieerde en als AutoTekst opgeslagen werkbladkop in de kopregel van uw document. De macro presenteert u eerst het AutoTekst-dialoogveld, zodat u de juiste tekst kunt kiezen. Deze wordt vervolgens automatisch in de kopregel ingevoegd. Zarb bevat de afgebeelde werkbladkoppen als voorbeeld. U kunt ze aanpassen naar wens. Zoals u ziet, gaat het om kleine tabellen. Dit is meestal de eenvoudigste manier om tekstelementen als een formulier te ordenen. Werkbladkop 1

Naam:

Klas:

Datum:

Werkbladkop 2

Nederlands Naam:

Hans Zybura Klas:

26.08.2009

In werkbladkop 2 zijn de naam van de docent en de datum als velden opgenomen. Moeten uw naam en datum niet rechts staan dan kunt u de betreffende velden actualiseren door de cursor ergens op de naam of de datum te plaatsen en dan op F9 te drukken. Moeten rechtsboven geen naam of een andere naam dan uw eigen staan, geef dan in het Wordmenu Extra onder Opties op het tabblad Gebruikersinformatie uw naam in en herhaal de actualisering (Word 2007: Opties voor Word / Populair). Let op: Kopregels verschijnen op elke pagina van uw document, zolang u deze instelling in Word niet wijzigt. Kijk in de Wordhulp hoe u moet omgaan met kopregels.

Hoe maak ik mijn persoonlijke werkbladkoppen? U kunt tot 50 verschillende eigen werkbladkoppen maken en voor gebruik met Zarb opslaan, bijvoorbeeld voor verschillende klassen, vakken of toepassingen (overhoring, repetitie, toets, oefening etc.). Markeer hiervoor uw tekst, tabel, beeld of andersoortige elementen die u als kop wilt gebruiken en klik op Invoegen – Autotekst en in het daarop volgende menu nogmaals op Autotekst. Zo krijgt u een voorbeeld te zien van uw gemarkeerde tekst. (Word 2007: Invoegen / Snelonderdelen / Selectie opslaan in galerie Snelonderdelen...). De volgende twee stappen zijn erg belangrijk: 1) Activeer eerst in het veld Soek in de extensie ‚Zarb41.dot (algemeen sjabloon)‘ (Word 2007: via Opslaan als en de extensie moet ‚StartZarb.dotm‘ zijn). Deze zorgt ervoor dat de nieuwe kop in Zarb beschikbaar komt. 2) Geef dan in het invulveld AutoTekst-fragmenten hier invoeren (Word 2007: invulveld Naam) de nieuwe autotekst een naam. Deze naam moet beginnen met ‚werkbladkop‘ beginnen en mag daarna willekeurig gekozen worden, bijvoorbeeld ‚werkbladkop 3’of ‚werkbladkop Engels toets‘, etc. Klik dan op Toevoegen (Word 2007: knop OK). Let er op dat u bij het afsluiten van uw actuele Zarbdocument bij de vraag ‚Wilt u de wijzigingen in Zarb41.dot opslaan?‘ (Word 2007: Wilt u de wijzigingen in StartZarb.dotm



25

opslaan?) beantwoorden met ‚Ja‘. Het opslaan kan even duren. Bij het volgende gebruik van de Zarbfunctie Kop Invoegen zal de nieuwe werkbladkop ook in de lijst verschijnen.

V ERBORGEN TEKST WISSEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. De functie Verborgen Tekst wissen wist in het geselecteerde gebied alle tekstgedeeltes die als verborgen tekst zijn geformatteerd. Alle raadsels (in tabelvorm), alle werkwoordsvormenoefeningen en alle woordvormenoefeningen en tevens Tekst door elkaar wissen de 'overbodige' letters of woordvormen niet definitief, maar formatteren ze als verborgen tekst. Dat heeft het nuttige effect, dat men in de raadsels op elk gewenst moment gericht wijzigingen kan doorvoeren door de verborgen tekst met de hand weer zichtbaar te maken. Bij de werkwoordsvormenoefeningen en woordvormenoefeningen vormen de verborgen woordvormen de basis voor een blijvende hogere variabiliteit van eenmaal gemaakte oefeningen. Als uw oefening direct op het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, maakt deze macro het snelle wissen van alle verborgen stukken tekst mogelijk. Om dit in een keer voor het hele document door te voeren, selecteert u de gehele inhoud van het document met de Wordfunctie Bewerken en Alles selecteren (Word 2007: Start / Selecteren / Alles selecteren) (Ctrl+A) en start dan de functie.

I NTERNETTEKST INVOEGEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Het internet is inmiddels één van de belangrijkste bronnen van onderzoek, en vaak kan men misschien teksten van Wikipedia of van andere gevestigde websites in het onderwijs gebruiken als basis voor oefeningen en voorbeeldteksten. De macro Internettekst invoegen vergemakkelijkt voor u het werken met internetteksten. Bij het kopiëren van deze teksten worden alle opmaak en ranglijsten verwijderd. Dit is zeer belangrijk, omdat op heel veel internetsites de tekst door (onzichtbare) ranglijsten wordt onderverdeeld. Deze kunnen in een Zarb-document zeer storend werken en de correcte functiewijze van de meeste Zarb-functies verhinderen. Markeer in de browser een willekeurige tekst. Kopieer het exemplaar met Ctrl+C of met de rechtermuisknop – kopiëren in het tussenbestand. Ga dan naar uw geopende Zarb-document, plaatst de cursor op de gewenste plaats en klik op het symbool Internettekst invoegen in de Zarb-symboollijst. De eerder gekopieerde tekst wordt dan als ruwe tekst in uw Zarb-document ingevoegd. Let op: Plaatjes in de gekopieerde tekst worden niet ingevoegd! Deze kunt u vanzelfsprekend afzonderlijk kopiëren en normaal toevoegen, als u dat wilt. Men kan niet altijd op de website precies de tekstdelen selecteren die men wil kopiëren. Vaak bevatten de selecties ook kolommen, titels of reclamebanners. Voor zover daar bij het invoegen een zuivere tekst ontstaat, verschijnt deze inhoud ook in uw document. U moet ook de ingevoegde tekstdelen precies doorzoeken en indien nodig overtollige zaken schrappen.

T ABELLEN OMZETTEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 1. Deze kleine hulpmacro transformeert de rijen en kolommen van een tabel. Daartoe zet u de cursor in de te transformeren tabel en activeert u de macro. Dit kan in het bijzonder zinvol zijn bij vervoegingsoefeningen, zoals



26

bijvoorbeeld in de Zarb-functies Woordvormoefeningen en Vervoeging werkwoorden of bij Toewijzingsoefeningen. Let op: De tabel mag niet te complex zijn: wanneer er gekoppelde rijen in voorkomen, die over meerdere kolommen of rijen heen reiken, is het aantal kolommen en rijen in de tabel niet duidelijk en kan de tabel niet getransformeerd worden. Bovendien blijft de opmaak van de tabelteksten weliswaar behouden, maar de opmaak van de tabel zelf worden om technische redenen in elk geval niet bewaard. Daaronder vallen rasterlijnen, achtergrondkleuren, celafbakeningen of de breedte van de tabel.

K RUISWOORDPUZZLE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Kruiswoordpuzzle maakt de automatische of gebruiker-gecontroleerde productie van kruiswoordraadsels uit voorbereide woordenlijsten respectievelijk teksten. Of ook een nieuwe versie van het raadsel vanaf de basis zonder gegevens. De grote flexibiliteit bij de bewerking en oplevering van het raadsel heeft tot gevolg dat u tijdens het werken met de macro met meerdere (minimaal drie) keuzedialogen wordt geconfronteerd. Maar schrik niet: dit is allemaal heel eenvoudig en logisch. Het uiteindelijke raadsel is een normale tabel, waarbij uitsluitend de relevante cellen zichtbare randen hebben. Eventueel zichtbare rasterlijnen bij de overige cellen worden niet geprint. Deze rasterlijnen kunt u met het overeenkomstige opdracht Rasterlijnen verbergen/weergeven in het menu Tabel uit- respectievelijk inschakelen (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Indeling / Rasterlijnen weergewen).

Voorbeeld Uit een verkorte versie van het sprookje 'Roodkapje' werd een kleine woordenlijst samengesteld en in de automatische modus werd er een raadsel van gemaakt. Tevens werden definities toegevoegd. De woordenlijst: Wein Gefahr Wolf Ohren Nachthemd Mutter Mund Weg Rotkäppchen Großmutter Augen Flasche Kuchen Häubchen Wald Jäger

1 2 3 4 5 6

K U C H E N

Horizontaal: 1) Die Hauptperson 2) Großmutter braucht eine Brille dafür 3) Es gehört der Großmutter, aber der Wolf trägt es im Bett 4) Es ist in Rotkäppchens Korb 5) Der Retter 6) „Großmutter, warum hast du so einen großen ...?”



1 R O 2 3 H Ä U 4 F L A S 5 J Ä 6 M

T A B C G U

K U C H E N

27

Ä P P C H E N G E N H E N E R D

Optioneel kan - zoals hier - een volledig ingevulde kopie van een raadsel als oplossing worden toegevoegd. Dit is standaard de voorinstelling. Tip: let erop dat de oplossingen ook in het raadsel zelf aanwezig zijn, maar dan geformatteerd als 'verborgen tekst'. Mocht de oefening op uw beeldscherm of na het printen als het ware kant-en-klaar ingevuld verschijnen, dan hebt u onder Extra en Opties en Weergave respectievelijk onder Extra en Opties en Afdrukken een vinkje gezet voor Verborgen tekst (Word 2007: Opties voor Word / Weergave). Haal dit vinkje weg! Als uw oefening direct op het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, selecteer dan de gehele oefening of het hele werkblad en voer de Zarb-functie Verborgen tekst wissen uit. Doet u dit niet, dan kan een handige leerling heel makkelijk achter het antwoorden komen. (Deze tip geldt voor alle woordvormenoefeningen en alle raadsels op tabelbasis.)

Werkwijze Markeert u eerst een voorbereide woordenlijst of tekst of maakt u een lege markering door links in een witregel te klikken. Kies dan de schrijfwijze voor het raadsel: hoofdletters, kleine letters of de originele schrijfwijze. Het selectievakje Alleen basisalfabet activeert of deactiveert het veranderen van letters met een accent in letters zonder accent. (Deze optie functioneert niet bij speciale vormen van het cyrillische alfabet.) De woordenlijst of tekst wordt ingelezen en de betreffende woorden worden u in een combinatieveld aangeboden ter keuze van het horizontale woord. U kunt hier ook een nieuw woord invoegen of het toeval laten werken. Tegelijk kiest u hier een bewerkingsmodus: Automatisch of Door gebruiker (Gebruiker-gecontroleerd). In de automatische modus wordt geprobeerd aan elke letter van het nog horizontale woord een verticaal woord te koppelen. Eventueel wordt u gevraagd een ontbrekend woord toe te voegen. In de gebruiker-gecontroleerde modus kunt u de toewijzing in een speciaal dialoogveld zelf uitvoeren door passende woorden uit lijsten te kiezen. Plaatst u daar eerst in het middelste veld Bewerken de markeringsbalk. Open de te bewerken letters van het horizontale woord. Via het veld Keuzelijst kunt u nu een lijst met passende woorden zichtbaar maken en kiezen. Of in het daarvoor bedoelde invulveld kunt u een nieuw woord invoegen. Door op de knop Toewijzen te drukken, verschijnt uw keuze naast de betreffende letter van het horizontale woord. Doe dit tot alle letters een oplossing hebben gekregen. U kunt de al toegewezen woorden altijd verwisselen of vervangen. Als u klaar bent, drukt u op de knop Klaar. U kunt dit dialoogveld alleen met Klaar verlaten, als u aan alle letters van het verticale woord een horizontaal oplossingswoord hebt gekoppeld. Afbreken beëindigt de dialoog en de functie zonder resultaat. Na afsluiting van het toewijzen, kunt u de vorm van het eindproduct kiezen. U heeft door een veelvoud van vormgevingsmogelijkheden en oplossingshulp de mogelijkheid de opdracht heel gedifferentieerd op uw leerlingen en uw didactische bedoelingen in te stellen. In de regel levert de standaard instelling al een zinvol resultaat. Kiest u voor de vormgeving uit de volgende opties: •

verticaal woord laten staan

•

alle hokjes leeg

•

klinkers laten staan

•

medeklinkers laten staan

Alle keuzen verschijnen rechtstreeks in het raadsel als vooraf ingevulde hokjes. Al naar gelang uw keuze bepaalt u in hetzelfde dialoogvenster over de soort hulp: •

verticaal woord toevoegen

•

horizontale woorden toevoegen



•

28

definities toevoegen

De oplossingshulp wordt onder het raadsel geplaatst en gebruikt als een eventuele antwoord. De lijst van de horizontale woorden – indien aangekruist – komt overeen met de volgorde in het raadsel. Een eenvoudige oefening voor heel jonge leerlingen of voor beginnelingen in een vreemde taal kan bv. zijn de horizontale woorden in de lege hokjes van het raadsel te plaatsen en op die manier het verticale woord te vinden. Als u een andere volgorde wenst, omdat anders de oplossing voor uw leerlingen te eenvoudig is, kunt u deze lijst met behulp van de Woordenlist bewerken of mengen in een toevallige volgorde brengen. Het is echter ook mogelijk (en nog arbeidsbesparender) geen van de aangegeven oplossingshulpmiddelen, maar eenvoudig de hele oorspronkelijke woordenlijst in te zetten. Deze heeft normaal gesproken meer woorden dan het raadsel. Om het didactische doel te halen en begrippen vast te leggen is het immers niet nadelig als de leerlingen zich ook nog met niet in het raadsel verwerkte woorden moeten bezighouden. Zou u later toch beslissen oplossingshulp te geven op basis van één van de vooraf ingestelde mogelijkheden, bedenk dan dat alle letters van de oplossing ook in het raadsel zelf als verborgen tekst aanwezig zijn. Een klik op Weergeven/verbergen (Word 2007: Start / Alles weergeven) in de standaardwerkbalk van Word toont u direct welke woorden in het raadsel staan. Als u Definities toevoegen heeft aan gekruist, wordt achtereenvolgens gevraagd een definitie voor het verticale woord en alle horizontale woorden te geven. Met de knop Afbreken kunt u het invulveld voor het actuele woord overslaan en met het volgende verder gaan. Uw werk wordt vervolgens automatisch in het document ingevoegd. (Natuurlijk kunt u de definities ook achteraf rechtstreeks in het document invoegen of veranderen. U heeft hier alle vrijheid, omdat u zich immers binnen de tekstverwerker beweegt.) Voor het oplossingsblad kunt u natuurlijk een volledig ingevulde kopie van het raadsel laten maken. Let op: bij het starten met een lege markering of als uw woordenlijst te kort voor het gekozen verticale woord is, krijgt u een waarschuwing. U kunt dan kiezen voor Afbreken, Herhalen of Ignoreren. Afbreken bewerkt het stoppen van de macro zonder resultaat. Herhalen laat u een ander verticaal woord kiezen. Bij Ignoreren loopt de macro gewoon door en vraagt om de ontbrekende woorden voor elke letter apart. Respectievelijk staat u toe uw raadsel in de gebruikersgecontroleerde modus zelf te bouwen. Starten met een lege markering is aan te bevelen als u van een papieren bron (woordenlijst of tekst) uitgaat die u niet eerst volledig in Word wilt tikken. Bij de start met een lege woordenlijst moet u in het dialoogvak voor de keuze van het verticale woord dit woord in het invulgebied van de (lege) lijst schrijven. U kunt hier slechts een enkel woord in geven, alle verdere nodige (horizontale) woorden worden in het verdere verloop in de automatische modus stuk voor stuk na elkaar afgevraagd. In de gebruikergecontroleerde modus daarentegen is onder deze omstandigheden het invoeren van de horizontale woorden weliswaar iets ingewikkelder, maar daarvoor heeft u een veel beter overzicht en blijven tot het gereedkomen van de keuze en toewijzing de horizontale woorden flexibel. Deze modus is in het bijzonder dan erg geschikt als u vooraf slechts een bepaald begrip in het hoofd heeft, dat als de verticale oplossing moet dienen. U kunt dan in alle rust passende horizontale woorden uit het actuele themagebied kiezen en gericht toewijzen. Uiteindelijk bespaart dit werk.

Samengestelde woorden – begrippen uit meerdere woorden De functie gaat er vanuit dat woorden in een normaal raadsel maar uit één woord bestaan. Begrippen zoals in het Engels vaak voorkomen (bijvoorbeeld ‚car mechanic‘ of ‚traffic light‘) worden als twee woorden in het raadsel opgenomen. Er is echter een uitzondering, namelijk voor ‚woorden met een koppelteken‘ (bijvoorbeeld ‚autoongeluk‘). Deze worden geheel en met koppelteken in het raadsel overgenomen. Dit kunt u speciaal gebruiken wanneer u bij vaste samenstellingen of uitdrukkingen die uit meerdere afzonderlijke woorden bestaan, de woorden vantevoren van koppeltekens voorziet. Natuurlijk moet u deze nadien in het raadsel weer vervangen door bijv. een grijze of zwarte achtergrond, waarmee u duidelijk maakt dat hier geen letter in te vullen is. Om in een tabel een vakje (tabel-cel) zwart te markeren gebruikt u Opmaak – Randen en arceringen – Stijl/kleur (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Ontwerpen / Arcering). Een ‚apostrof‘ in een woord wordt verwijderd, evenals de erbij horende letter. Bijvoorbeeld: ‚dentist’s‘ wordt ‚dentist‘, en ‚c’est’ in het frans wordt ‚est‘. Een begrip als ‚dentist’s assistant‘ of ‚c’est la vie‘ zijn dus alleen mogelijk wanneer u a) de komma vervangt door een ander teken, bijvoorbeeld een koppelteken, die u in het



29

raadsel dan weer vervangt door een apostrof, en b) de losse woorden verbind met een koppelteken en deze weer in het raadsel vervangt door een grijze of zwarte achtergrond, zoals hierboven beschreven.

Mogelijke problemen Vraag: als ik in de automatische modus gevraagd wordt een extra woord in te voegen dan gebeurt het soms dat het ingevoegde woord niet wordt geaccepteerd, hoewel het de verlangde letters bevat. Bij het ingeven van een nieuw woord in de gebruikergecontroleerde modus is dat ook al eens gebeurd. Antwoord: Denkt u er aan dat de schrijfwijze (hoofd-/kleine letters) belangrijk kan zijn. Alleen bij de in het begin gekozen opties HOOFDLETTERS en kleine letters vindt een automatische aanpassing plaats, niet als u Originele schrijfwijze heeft ingesteld. Bij Originele schrijfwijze moet u voor een gevraagde hoofdletter ook werkelijk een hoofdletter ingeven; hetzelfde geldt voor kleine letters. U kunt daar het beste in de gewoonte van maken. In de originele schrijfwijze komt er een ander probleem bij: de Windows standaard voor alle meldingen, dialoogvakken, menu's etcetera gebruikte systeemtekenset kan heel makkelijk tot verwisseling van de grote 'I' ( zo als in 'Ingrid') en de kleine 'l' ( zo als in 'lezen') leiden omdat deze beide letters er daar bijna gelijk uitzien. Let dus in het bijzonder bij originele schrijfwijze op uw verticale woord en test eventueel beide letters! V: Ik heb in het dialoogveld voor de keuze van het verticale woord een nieuw woord ingegeven en vervolgens op de toevalknop gedrukt. Het door mij ingegeven woord was vervolgens verdwenen. Waarom? A.: De toevalskeuze van het verticale woord heeft alleen betrekking op woorden die in uw voorbereide woordenlijst of in uw tekst al aanwezig waren en daarom in de keuzelijst verschijnen. Bij toevalskeuze wordt geen rekening gehouden met met de hand ingegeven verticale woorden. V.: In mijn gereed gekomen raadsel zijn enkele rijen in tabellen twee keer zo hoog als de andere. Waaraan ligt dat en hoe kan ik dat veranderen? A.: De hokjes zijn te smal geworden voor de inhoud. Bv. werd de breedte van hokjes automatisch verminderd, omdat het raadsel anders niet op de pagina gepast had. Misschien heeft u ook de tekengrootte te sterk verhoogd. Een andere oorzaak kunnen getallen groter dan '9' voor de horizontale woorden zijn, omdat het cellen met getallen dan twee tekens moet opnemen; in te smalle hokjes worden de getallen dan onder elkaar in plaats van naast elkaar gezet. Mogelijke oplossingen: reduceert u de tekengrootte in het hele document of in die cellen waar problemen zijn. Of vergroot met de Wordfuncties Tabel en AutoAanpassen de kolombreedte voor de hele tabel (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Indeling / Dialoog Celformaat / Kolom). V.: Ik wil voor mijn klas met slechtziende kinderen de raadsels sterk vergroten. Hoe kan ik dat het beste doen? A.: Gebruik de macro Raadselgrootte veranderen of volg de aanwijzingen voor het met de hand wijzigen van de grootte in de vragen en antwoorden van het hoofdstuk over Woordenzoekraadsel. V.: Ik heb uit een woordenlijst van gemiddelde lengte verschillende raadsels in de automatische modus gemaakt. Jammer genoeg duiken er in verschillende raadsels bepaalde woorden steeds weer op. Hoe kan ik dat verhinderen? A.: U wist óf de reeds gebruikte woorden uit de woordenlijst óf u moet in de gebruikergecontroleerde modus werken. De macro heeft geen 'geheugen' voor vroeger samengestelde raadsels. Als u echter één raadsel wilt samenstellen dat alle woorden van uw woordenlijst gebruikt, kunt u beter het raadsel van het type Kriskras of Woordenzoekraadsel nemen. Het raadseltype Kriskras is geschikt voor woordenlijsten van gemiddelde omvang met maximaal 50 woorden, het raadseltype Woordenzoekraadsel voor woordenlijsten met maximaal 89 woorden. Dergelijke grote woordenlijsten leveren echter raadselmonsters die eigenlijk alleen maar geschikt zijn voor de leerlingenkrant.

K RISKRAS Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2.



30

Op veelvuldig verzoek heb ik besloten dit type raadsel met een 'draakvormige' opmaak van verschillende horizontale en verticale woorden te maken. De vormgeving is nog iets flexibeler dan bij de functie kruiswoordraadsel en vaak kunnen alle woorden van een gegeven woordenlijst tegelijk in het raadsel worden ondergebracht. De maximum aantallen liggen bij max. 50 woorden. Bovendien duurt het maken iets langer. Het eindproduct is een normale tabel waarin uitsluitend de relevante cellen omlijnd zijn. Eventueel op het beeldscherm zichtbare rasterlijnen worden niet geprint. U kunt ze met het opdracht Tabel en Rasterlijnen verbergen/weergeven uitschakelen en eventueel weer inschakelen (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Indeling / Rasterlijnen weergeven). Een Duits raadsel als voorbeeld: u ziet de gebruikte woordenlijst, het raadsel, de aanwijzingen voor het oplossen van het raadsel en een compleet ingevulde kopie als antwoord. De woordenlijst (uit het sprookje 'Rotkäppchen'): Wolf Wein Korb Jäger Bauch Augen Kuchen

K

B

1

2

W

3

A

4

K

5

J

6

Horizontaal: 1. Rotkäppchen trägt ihn in der Hand 3. Der Böse 5. Mmmh – lecker! 6. Der Retter Verticaal: 2. Rotkäppchen und Großmutter krochen gesund aus dem ... des Wolfes hervor. 3. Ein Getränk für die Großmutter 4. „Damit ich dich besser sehen kann!”

K O R 2B A U C 4A 5K U C H E G Ä G E R N 1

J

6

W O L F E I N

3

Tip: let erop dat de oplossingen ook in het raadsel zelf aanwezig zijn, maar dan geformatteerd als 'verborgen tekst'. Mocht de oefening op uw beeldscherm of na het printen als het ware kant-en-klaar ingevuld verschijnen, dan hebt u onder Extra en Opties en Weergave respectievelijk onder Extra en Opties en Afdrukken een vinkje gezet voor Verborgen tekst (Word 2007: Opties voor Word / Weergave). Haal dit vinkje weg! Als uw oefening direct aan het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, selecteer dan de gehele oefening of het hele werkblad een voer de Zarb-functie Verborgen tekst wissen uit. Doet u dit niet, dan kan een handige leerling heel gemakkelijk achter het antwoorden komen. (Deze tip geldt voor alle woordvormenoefeningen en alle raadsels op tabelbasis.)

Werkwijze Markeert u eerst een voorbereide woordenlijst. Kies dan de schrijfwijze voor het raadsel: HOOFDLETTERS of kleine letters. De optie Originele schrijfwijze is voor dit raadsel niet beschikbaar, omdat deze hier te veel beperkingen met zich zou meebrengen. Het selectievakje Alleen basisalfabet activeert of deactiveert het



31

veranderen van letters met een 'Umlaut' of met accenten in letters zonder 'Umlaut' of accenten. (Deze optie functioneert niet bij speciale vormen van het cyrillische alfabet.) De woordenlijst wordt intern ingelezen en de betreffende woorden worden passend geplaatst. Er is natuurlijk geen garantie dat dit met alle woorden in een redelijke tijd 100% lukt. Daarom breekt de macro vruchteloze plaatsingspogingen af na verloop van tijd. En meldt u vervolgens precies hoeveel woorden van het totale aantal konden worden geplaatst. U kunt vervolgens naar eigen smaak en lust met dit resultaat verder werken of afbreken en nog eens opnieuw beginnen. Dat kan de moeite waard zijn en duurt met een moderne computer ook niet lang! Omdat bij de volgorde van de interne pogingen de woorden te plaatsen het toeval een grote rol speelt, is het resultaat elke keer anders. Dit kunt u uitbuiten om bv. uit dezelfde woordenlijst meerdere verschillende raadsels, eventueel met gedifferentieerde moeilijkheidsgraad te creëren. Na afsluiting van de plaatsingsprocedure kunt u de vorm van het raadsel kiezen. Er is een veelvoud aan keuzemogelijkheden en oplossingshulp. Hierdoor hebt u de mogelijkheid de opdracht heel gedifferentieerd op uw leerlingen en uw didactische bedoelingen in te stellen. In de regel levert de standaard instelling al een zinvol resultaat. U kunt kiezen voor de volgende opties: •

alle velden leeg

•

eerste letters laten staan

• •

klinkers laten staan medeklinkers laten staan

Alles wat u laat staan verschijnt rechtstreeks in het raadsel als vooraf ingevulde hokjes. Al naar gelang uw keuze (zowel doelgroep als doel) bepaalt u in hetzelfde dialoogvenster de soort hulp: •

oplossingen toevoegen

•

definities toevoegen

De oplossingshulp wordt onder het raadsel geplaatst en daaronder een eventuele antwoord. De lijst van de horizontale woorden – indien aangekruist – komt overeen met het raadsel. Als u Definities toevoegen heeft aan gekruist, wordt u gevraagd achtereenvolgens een definitie voor het verticale woord en alle horizontale woorden te geven. Met de knop Afbreken kunt u het invulveld voor het actuele woord overslaan en met het volgende verder gaan. Uw werk wordt vervolgens automatisch in het document in gevoegd. (Natuurlijk kunt u de definities ook achteraf rechtstreeks in het document invoegen of veranderen. U hebt hier alle vrijheid, omdat u zich immers binnen de tekstverwerker beweegt.) Ook kunt u de in het dialoogveld voorgestelde oplossingshulp laten voor wat die is en op het werkblad eenvoudig de woordenlijst afdrukken. Voor het oplossingsblad kunt u natuurlijk als extra optie een volledig ingevulde kopie van het raadsel laten maken. In de eindfase van de opbouw van een kriskrasraadsel moet uw werkdocument meerdere keren opgeslagen worden. Dat hangt met de complexiteit van de veranderingen in het document samen en is helaas noodzakelijk. Als u uw document nog niet eerder opgeslagen heeft wordt u bij de eerste noodzakelijke opslagactie gevraagd het onder een zinvolle naam weg te schrijven. Doet u dit niet, dan gaat de macro verder en wordt u gewezen op de noodzaak dit alsnog te doen. Slaat u ook later uw werk niet tussendoor op, dan krijgt u op een gegeven moment de melding 'niet voldoende geheugen' of een andere foutmelding van Word. Daarop breekt Word de macro af en zit u met een treurige raadselruïne. Hebt u uw document eenmaal opgeslagen, dan gebeurt het noodzakelijke tussendoor opslaan verder automatisch.

Samengestelde woorden – begrippen uit meerdere woorden De functie gaat er vanuit dat woorden in een normaal raadsel maar uit één woord bestaan. Begrippen zoals in het Engels vaak voorkomen (bijvoorbeeld ‚car mechanic‘ of ‚traffic light‘) worden als twee woorden in het raadsel opgenomen. Er is echter een uitzondering, namelijk voor ‚woorden met een koppelteken‘ (bijvoorbeeld ‚autoongeluk‘). Deze worden geheel en met koppelteken in het raadsel overgenomen. Dit kunt u speciaal gebruiken wanneer u bij vaste samenstellingen of uitdrukkingen die uit meerdere afzonderlijke woorden bestaan, de woorden vantevoren van koppeltekens voorziet. Natuurlijk moet u deze nadien in het



32

raadsel weer vervangen door bijv. een grijze of zwarte achtergrond, waarmee u duidelijk maakt dat hier geen letter in te vullen is. Om in een tabel een vakje (tabel-cel) zwart te markeren gebruikt u Opmaak – Randen en arceringen – Stijl/kleur (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Ontwerpen / Arcering). Een ‚apostrof‘ in een woord wordt verwijderd, evenals de erbij horende letter. Bijvoorbeeld: ‚dentist’s‘ wordt ‚dentist‘, en ‚c’est’ in het frans wordt ‚est‘. Een begrip als ‚dentist’s assistant‘ of ‚c’est la vie‘ zijn dus alleen mogelijk wanneer u a) de komma vervangt door een ander teken, bijvoorbeeld een koppelteken, die u in het raadsel dan weer vervangt door een apostrof, en b) de losse woorden verbind met een koppelteken en deze weer in het raadsel vervangt door een grijze of zwarte achtergrond, zoals hierboven beschreven.

W OORDENZOEKRAADSEL Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. U krijgt met deze functie een heel flexibel gereedschap. De eindproducten er van kunnen voor veel plezier in de les of bij het huiswerk zorgen. Woordenzoekraadsels zult u niet zo snel met de hand maken, ook niet met de tabelfunctie van een moderne tekstverwerker. Dat zou veel te veel tijd kosten. Met deze macro gaat dat moeiteloos en op alle niveaus, vakken en leerjaren. De moeilijkheidsgraad kan zeer gedifferentieerd worden ingesteld.

Enkele principiële opmerkingen over het werken met deze macro Zou een bewerking met deze functie een keer - bij grote raadsels - te lang duren naar uw smaak, dan kunt u deze met Ctrl+Break beëindigen. Bedenkt u echter dat zo het resultaat van de macro tot dan toe onveranderd in uw document blijft staan, dus niet automatisch gewist en later ook niet door de macro aangevuld kan worden. Het beste is dat we beginnen met een - heel eenvoudig - voorbeeld. De hieronder afgedrukte korte woordenlijst wordt geselecteerd en u krijgt binnen de kortste keren het onderstaande resultaat als u alle standaardinstellingen onveranderd laat:

bloemen bos dennen huisje huisje jager oma ontzag roodkapje tulband wijn e x e v d n t s h k e h

k j r f d o u a z t c u

o v o b l h h d l n t p u o n y b b e u e b s m b f m t e t l b a n d l h u i s u d e n n h j l y d l y o m z i s j e h

n f q m r f p j w m t z a g e j m r j o o s o a m k x o g a t c d e q j e k r k e n a w s q j p i c f j j j k n d e n n

In dit zoekraadsel zijn 11 woorden verstopt. WELKE? Duplikaat zonder vulletters: b l o n t e m b o e t u l b a n d h u i s j

z s

e

a r o o d k

g j o a m g a e r



h

u

i

d

e

n

s

j

e

n

e

n

33

a w p i j j e n

In dit kleine raadsel met 12 x 12 hokjes zijn alle elf woorden van de lijst gebruikt, hoewel in een licht veranderde volgorde. De grootte van het raadsel en de woorddichtheid werden automatisch zo berekend dat alle woorden er in passen, waarbij de woorddichtheid een relatief lage waarde krijgt (daarover verderop meer). De woordenlijst werd naar de lengte van de woorden gesorteerd. De zoekwoorden staan hier, in een eenvoudige variant, allemaal horizontaal of vertikaal en de overgebleven hokjes zijn met toevallig gekozen letters opgevuld. Het aantal hokjes kan in horizontale en verticale richting vrij gekozen worden tussen minimaal 4 en maximaal 25. U kunt de woorddichtheid (het aantal woorden in een raadsel van een gegeven omvang) variëren en de woorden ook volgens een toevalsprincipe verticaal, diagonaal of in alle richtingen van voren naar achteren laten invoegen. In het eindresultaat kunt u de schrijfwijze wijzigen en uit verschillende soorten hulp kiezen, bijvoorbeeld kruiswoordpuzzelachtige definities, vertalingen etc. Voor de docent kunt u bovendien een antwoord toevoegen, hetzij d.m.v. positieaanduidingen of (handiger!) een duplicaat zonder opvulletters. Maar al voor de start heeft u een keuzemogelijkheid. Als u namelijk geen woordenlijst gebruiken wilt, begint u eenvoudig met een lege selectie en beslist dan later of u de woorden stuk voor stuk direct invoegt of ze bv. uit een woordenboekbestand wilt halen.

Starten met een geselecteerde woordenlijst of met een lege selectie Woordenlijst De woorden van een geselecteerde woordenlijst worden hetzij voor het invoegen naar lengte gesorteerd (de standaard instelling) of stuk voor stuk bewerkt. Door de automatische berekening van de grootte van het raadsel en door het sorteren wordt als regel gehanteerd dat alle woorden in het raadsel passen. Vervolgens wordt systematisch geprobeerd ergens in het raadsel een vrije plek voor het betreffende woord te vinden. Woorden kunnen elkaar daarbij ook oversnijden, zelfs kan een langer woord een korter woord met dezelfde letters omsluiten (bv. lang - langdurig). Probeer dergelijke woordparen zoveel mogelijk te vermijden. De standaard ingestelde woorddichtheid stemt in eerste instantie overeen met het aantal woorden uit uw lijst. Als u de woorddichtheid vergroot, kunt u de ontbrekende woorden naar believen met de hand invoegen respectievelijk bij gebruikmaking van een woordenboekbestand geen dubbel voorkomen of meervoudige kopieën toelaten.

Lege selectie Als u geen woordenlijst heeft voorbereid maar de zoekwoorden liever direct tijdens de uitvoering van de macro wilt invoeren of een woordenboekbestand wilt gebruiken, creëert u een lege selectie door links naast een lege regel ergens in de kantlijn te klikken. Daardoor wordt het normaal gesproken onzichtbare alineateken geselecteerd.

Grootte, woorddichtheid, moeilijkheidsgraad en bron van de zoekwoorden Na de keuze van de schrijfwijze komt u in een dialoogvak. Met behulp hiervan kunt u de grootte van het raadsel, de woorddichtheid, de moeilijkheidsgraad en de bron van de zoekwoorden kiezen of veranderen. De grootte van het raadsel wordt bij de start met een geselecteerde woordenlijst automatisch op basis van het aantal en de lengte van de woorden in de woordenlijst berekend. Voor bv. zeven woorden is normaal gesproken een raadsel van acht bij acht hokjes voldoende. Maar als het langste woord achttien letters heeft wordt de breedte automatisch achttien hokjes ingesteld, zodat dit woord er in ieder geval in past. De woorddichtheid komt overeen met het aantal woorden in de woordenlijst. Dit aantal vindt u ook in het veld Bron van de woorden naast de optie Woordenlijst. Het bijbehorende selectievakje Lange woorden eerst is als standaard instelling geactiveerd, zodat ook van deze kant gegarandeerd is dat alle woorden in het raadsel passen. Zonder voorsortering kunnen lange woorden aan het eind van de woordenlijst namelijk vaak niet meer worden ondergebracht. De moeilijkheidsgraad is standaard altijd ingesteld op de optie Alleen horizontale woorden.



34

Terwijl alle andere instellingen bij gebruik van een woordenlijst in principe onveranderd kunnen blijven, moet u hier natuurlijk uw wensen kiezen. Kies de knop OK, als het keuzeproces afgesloten is. De knop Annuleren beëindigt de macro direct, zonder dat er veranderingen in uw document worden doorgevoerd. Met de knop Woorddichtheid... komt u in een dialoogveld waar u de woorddichtheid uit drie automatisch uitgerekende mogelijkheden kunt kiezen: laag, gemiddeld, hoog. Vervolgens heeft u de mogelijkheid de opbouw van het raadsel te starten of naar de vorige dialoog terug te keren.

Opties grootte en woorddichtheid Grootte: breedte en hoogte De breedte en hoogte van het raadsel wordt steeds in hokjes aangegeven. (het formaat van de vierhoekige hokjes is standaard ingesteld op 20 punten, maar kan vanzelfsprekend met de standaardfuncties van Word of met de Zarb-functie Raadselgrootte veranderen achteraf worden veranderd.) De waarden voor breedte en hoogte moeten tussen 4 en 25 liggen. Waarden onder 4 respectievelijk boven 25 worden bij het verlaten van de dialoog automatisch gecorrigeerd. De breedte en hoogte van het raadsel bepalen echter niet alleen zijn uiterlijke vorm maar in zekere zin ook de plaatsing en vanzelfsprekend de mogelijke lengte van de zoekwoorden. Lange woorden kunnen bv. alleen dan diagonaal worden geordend, als beide ingevoerde waarden tenminste de langste woordlengte overtreffen. Verder worden lange woorden automatisch ingevoegd, horizontaal of verticaal, al naargelang ze in de breedte of in de hoogte passen, ervan uitgaande dat u bij de instelling van de moeilijkheidsgraad (zie onder) meerdere richtingen hebt mogelijk gemaakt. Bij de start met een geselecteerde woordenlijst worden de waarden voor breedte en hoogte automatisch gekozen zodat alle woorden er in passen. Zou de breedte daarbij eerst kleiner zijn dan het aantal letters van het langste woord, dan wordt ze automatisch verhoogd, net zo lang dat ook dit woord er in past. U kunt dus een woordenlijst bijna altijd binnen de voorgegeven waarden volledig verwerken. (Uitzonderingen ontstaan door de absolute waarden van de grootte van het raadsel en de maximale woorddichtheid: er kunnen maximaal 89 woorden verwerkt worden.) Let u er op dat alleen de breedte bij (te) lange woorden automatisch aan het aantal letters wordt aangepast, niet de hoogte. Als u alle richtingen toegestaan heeft, kunnen de langste woorden soms alleen horizontaal worden geplaatst. Als u dat wilt veranderen, moet u de waarde voor de hoogte aanpassen aan die voor de breedte. Bovendien zijn horizontale woorden die de gehele breedte van het raadsel innemen, relatief gemakkelijk te herkennen. Als u uw raadsel moeilijker wilt maken, maakt u het eenvoudig groter. De extra hokjes met toevallige letters zorgen dan hopelijk voor voldoende letterchaos en bijbehorend plezier in de oplossing van het raadsel. Deze manier van werken is vooral aan te bevelen als raadsels met weinig zoekwoorden (tien of minder) echt zoekplezier moeten opleveren. Vaak moet men tussen plezier en frustratie balanceren, in het bijzonder bij beginners of bij hele jonge leerlingen. Brengt u in dat geval de leerlingen niet in verwarring door verschillende zoekrichtingen toe te staan. Om in dat geval toch het raadselkarakter te behouden is het aan te bevelen het wat groter te maken. Start u zonder woordenlijst, dus met een lege markering, dan komt de standaard instelling voor breedte en hoogte van het raadsel altijd overeen met de minimumwaarde 4 en een woorddichtheid 1. Hier moet u dus in ieder geval zelf verstandige waarden kiezen.

Woorddichtheid Het begrip woorddichtheid geeft het aantal woorden in een raadsel van een gegeven grootte aan. Bij een woordenlijst komt de woorddichtheid overeen met het aantal woorden er in, behalve bij extreem lange woordenlijsten met meer dan 89 woorden. Meer daarover in het hoofdstuk Woordenlijst. Als u bij een geselecteerde woordenlijst de gegeven waarde voor woorddichtheid verhoogt, wordt u na afwerking van de woordenlijst gevraagd of u de ontbrekende woorden met de hand wilt invoegen. Kiest u hier voor Nee, dan blijft het bij de reeds ingevulde woorden en gaat de macro normaal verder. Als u uw zoekwoorden met de hand wilt invoeren, dan bepaalt de woorddichtheid het maximum aantal in te voeren woorden. Bij het werken met een woordenboek probeert de functie zolang nieuwe woorden in het raadsel in te voegen tot dat de gewenste woorddichtheid is bereikt of er een bepaald maximum aantal vergeefse plaatsingspogingen heeft plaatsgevonden.



35

In het invoervak voor woorddichtheid kunt u een willekeurige waarde groter dan 0 (nul) invoeren. Wordt daarbij de voor de gegeven raadselgrootte maximaal toelaatbare dichtheid overschreden, dan wordt uw instelling bij het verlaten van de dialoog automatisch tot deze waarde gereduceerd. Om u oriënteringshulp te geven is er een extra dialoogvenster waarin u de knop Woorddichtheid... - onder de knoppen OK en Annuleren - kunt bereiken. (Meer hierover vindt u in het hoofdstuk Speciaal dialoogveld voor woorddichtheid.) Als u echter uit dit dialoogvenster naar de hoofddialoog terugkeert, dan wordt de instelling voor woorddichtheid telkens op de met de grootte van het raadsel overeenkomende waarde voor lage woorddichtheid teruggezet. Start u zonder woordenlijst, dan is de standaard woorddichtheid waarde altijd 1 en moet dus door u zelf worden ingesteld.

Opties moeilijkheidsgraad In de optiegroep Moeilijkheidsgraad stelt u de schrijf- respectievelijk leesrichting van de zoekwoorden in. Het begrip 'moeilijkheidsgraad' is altijd wat misleidend, omdat de moeilijkheid van een woordenzoekraadsel niet alleen van de richting van de verwerkte woorden afhangt. Met zekerheid is de richting wel de hoofdfactor voor de moeilijkheidsgraad. Bij alle moeilijkheidsgraden, behalve de eerste, wordt de startrichting voor ieder woord door de macro toevallig uitgekozen. 'Startrichting' betekent dat de macro zijn plaatsingspogingen in deze richting begint. Dat lukt natuurlijk alleen als het betreffende woord in deze richting ook werkelijk in het raadsel past. Is dat niet het geval, dan wordt de eerstvolgende richting beproefd – enzovoort, tot alle gekozen richtingen beproefd zijn. In totaal zijn dat er in de hoogste moeilijkheidsgraad acht stuks. Hoewel u hier maar uit vier instellingen kunt kiezen: horizontaal en verticaal en deze twee elk vooruit, van achteren naar voren (respectievelijk van onderen naar boven) en de beide diagonalen, eveneens voor elk twee schrijf- en leesrichtingen. In totaal dus acht mogelijkheden. De waarschijnlijkheid voor de keuze van een bepaalde beginrichting is niet gelijk verdeeld - de diagonalen woorden minder vaak gekozen, waarbij het ook nog zo is dat de normale leesrichting (van links naar rechts respectievelijk van boven naar beneden) en de omgekeerde richting (van rechts naar links respectievelijk van onderen naar boven) qua waarschijnlijkheid van elkaar worden onderscheiden. Deze laatste duiken het minst vaak op. Ik wijs er op dat de toevallig gekozen startrichting niet altijd gerealiseerd kan worden. Wordt bijvoorbeeld aan het begin van het raadselontwerp een lang woord diagonaal geplaatst, dan is de kans groot dat andere lange woorden ook alleen diagonaal kunnen worden geplaatst. In het algemeen zijn vroeg geplaatste lange woorden bepalend voor de totale opbouw van het raadsel.

Alleen horizontale woorden Kiest u deze optie om alle zoekwoorden uitsluitend horizontaal en in de normale schrijfrichting, van links naar rechts, in het raadsel te laten invoegen. Als de inhoud van een raadsel, dus de te oefenen woorden of begrippen, nog een tamelijk hoge moeilijkheidsgraad heeft voor de leerlingen, is het natuurlijk aan te bevelen het zoeken te vereenvoudigen. Daarvoor is deze optie heel handig. Het zoekplezier is gemakkelijk te vergroten door de grootte van het raadsel op te voeren zodat er meer afleidingsletters in komen en de oplossing niet zo snel duidelijk is.

Horizontale en verticale woorden Als u deze optie activeert, worden de zoekwoorden hetzij horizontaal, van links naar rechts, of verticaal, van boven naar beneden, in het raadsel in gevoegd. De keus tussen beide richtingen bij de start van de functie is willekeurig.

Horizontale, verticale en van achteren naar voren te lezen woorden Met deze instelling krijgt u horizontale en verticale woorden waarbij de schrijfrichting (links-rechts, van boven naar beneden) omgedraaid kan worden. Van achteren naar voren lezen sluit ook de keuze van onderen naar boven lezen in. Er zijn dus vier richtingen mogelijk.

Extra diagonale woorden Deze optie laat toe dat er diagonale woorden toegevoegd worden: zowel van links boven naar rechts beneden en omgekeerd als van links beneden naar rechts boven en omgekeerd. Er komen dus vier extra richtingen bij.



36

Ik vond het niet nodig in moeilijkheidsgraad te differentiëren. Wie diagonaal geplaatste woorden kan vinden, kan ze in alle richtingen vinden, denk ik. Bij dergelijke oefeningen overheerst nu eenmaal het raadselkarakter: de leerlingen moeten voor deze optie al aardig vertrouwd zijn met de zoekwoorden.

Opties bron van de zoekwoorden Hier stelt u in waar het programma de te plaatsen woorden vandaan moet halen. Als u met een lege selectie start, heeft u keuze tussen met de hand invoeren (standaard instelling) en woordenboek. Start u met een geselecteerde woordenlijst, dan is deze optie standaard ingesteld en het eronder staande keuzehokje geactiveerd. De optie woordenlijst en het keuzehokje Lange woorden eerst zijn alleen dan zichtbaar, als u met een geselecteerde woordenlijst start, anders staat in plaats daarvan de mededeling 'geen woordenlijst geselecteerd'.

Woordenlijst Als woordenlijst wordt elk geselecteerd gedeelte van een document geaccepteerd, zolang er maar tekst in staat; de woorden mogen hier bij wijze van uitzondering ook in een tabel staan. Ze mogen echter niet een bestanddeel zijn van een in gevoegd grafisch element, want grafische elementen zijn voor een tekstverwerker nu eenmaal geen tekst. Losse letters, getallen, interpunctie, vraagtekens en alle tekencombinaties die niet uit minimaal twee samenhangende letters bestaan, worden bij het inlezen van de woordenlijst automatisch overgeslagen. Er kunnen tot 250 woorden worden ingelezen, waarvan er echter maximaal 89 in een (monster-)raadsel worden ondergebracht. Het heeft dus weinig zin al te lange woordenlijsten te selecteren, temeer omdat het inlezen dan onnodig lang duurt. Werkelijk lange woordenlijsten moet u als woordenboekbestand bewerken; de betreffende optie (zie onder) maakt dan een toevallige keuze. Is de maximale waarde bereikt, dan krijgt u een overeenkomstige melding en de rest wordt eenvoudig overgeslagen. Het raadsel komt in principe onder het geselecteerde stuk tekst te staan; bij tabellen onder het eind van de gehele tabel, ook als er slechts een deel van werd geselecteerd. De woorden van een woordenlijst worden, als het onder deze optie liggende keuzehokje Lange woorden eerst is gedeactiveerd, stuk voor stuk afgewerkt. Bij woorden die niet meer in het raadsel kunnen worden opgenomen, verschijnt een desbetreffende melding. Dit komt waarschijnlijk meerdere keren voor als de woordenlijst niet naar woordlengte is gesorteerd.

Lange woorden eerst Dit selectievakje is standaard geactiveerd. De woorden van de woordenlijst worden dan naar lengte gesorteerd zodat de langere woorden het eerst worden in gevoegd. Dit verhoogt de waarschijnlijkheid dat alle woorden geplaatst kunnen worden en is dus in de regel zinvol. Het sorteren naar lengte is niet aan te bevelen als u de door het programma berekende en vooraf ingestelde grootte van het raadsel wilt reduceren. Want in dit geval is het gemakkelijk mogelijk, dat de langste woorden niet in het raadsel passen. Ze staan dan direct aan het begin, wat een hele serie vermoeiende meldingen tot gevolg heeft. Ook als de geselecteerde woordenlijst veel meer woorden bevat, dan in een groot raadsel überhaupt kunnen worden opgenomen, moet u dit keuzehokje deactiveren. Anders is zelfs een heel groot raadsel al gauw met lange woorden volgestopt, terwijl de lengte van de achtereenvolgens in te voegen woorden slechts langzaam afneemt. Met als gevolg dat de verdere opbouw van een raadsel tamelijk frustrerend verloopt: na langdurige plaatsingspogingen verschijnt steeds weer de melding: 'Het woord XYZ past helaas niet meer in het raadsel! Wilt u desondanks doorgaan?' Als u hier 'nee' kiest, worden de pogingen nog verder woorden op te nemen afgebroken en wordt de slotdialoog opgeroepen om de gewenste oplossingshulp te kiezen. Kiest u echter 'ja', dan gaat de macro verder en probeert steeds het volgende woord te plaatsen.

Met de hand invoegen Dit alternatief moet u kiezen als u zoekwoorden in het hoofd of op papier maar niet in de computer heeft, want zo bespaart u zich het vooraf intikken in uw Worddocument. Direct invoegen betekent natuurlijk niet dat u de woorden zelf moet plaatsen, dat doet - ook in deze modus - de functie automatisch. Is een ingegeven woord te lang of is er geen passende plaats meer, dan krijgt u een overeenkomstige melding en kunt een verder woord invoegen. Als u aan het begin gekozen heeft voor de schrijfwijze Hoofd- of kleine letters



37

en verder eventueel Alleen basisalfabet, worden uw woorden automatisch aangepast. (Het keuzehokje Alleen basisalfabet heeft geen effect op de speciale vormen van het cyrillische alfabet.) Dit dialoogvenster bevat behalve het invoerveld voor nieuwe woorden ook een lijst van de al gebruikte. Als u een woord voor de tweede maal invoert, volgt er een foutmelding en kunt u met een volgend woord doorgaan. U kunt dus niet hetzelfde woord meerdere keren gebruiken.

Woordenboek Als u met een lege selectie start, heeft u behalve het met de hand invoeren van de zoekwoorden ook nog een andere keuzemogelijkheid, namelijk de zoekwoorden door middel van het toeval uit een woordenboekbestand te laten halen. Een dergelijk woordenboek moet een ANSI-tekstbestand zijn en mag op elke regel slechts één woord tellen en verder niets, dus geen lege regels of regels met een andere inhoud, met één uitzondering: losse letters op een regel zijn geoorloofd. Deze worden eenvoudig overgeslagen. Willekeurig wordt vervolgens tijdens het aanmaken van het raadsel automatisch een regel uitgekozen en geprobeerd het daar staande woord in het raadsel op te nemen. Als dat niet lukt omdat het woord bv. te lang is wordt er een volgend woord uitgezocht. Dat wordt zolang herhaald totdat de vooraf gekozen woorddichtheid is bereikt. Met al aanwezige woorden wordt rekening gehouden. Let er op dat uw woordenboekbestand niet al is geopend, omdat u er bijvoorbeeld zojuist nog aan hebt gewerkt. U krijgt dan namelijk een foutmelding en de macro breekt af. Sluit u in dit geval het bestand en start de macro opnieuw. Een ANSI-tekstbestand krijgt u, als u een document in Word via Opslaan als in het menu Bestand opslaat, nadat u eerst onder Opslaan als voor de keuze 'alleen tekst' hebt gekozen. De extensie van een woordenboekbestand voor de functie Woordenzoekraadsel moet '*.txt' zijn, anders wordt het bestand geweigerd. U kunt zulke woordenboeken voor eigen gebruik gemakkelijk zelf maken, eventueel ook via op het internet beschikbare woordenlijsten. De met Zarb 4.1 NL meegeleverde woordenlijsten hebben elk een eigen gebruiksgebied: Nederlands als tweede taal NT2, maatschappelijke relevante woorden (12 – 16 jarigen praktijkonderwijs en bbl) en de Amsterdamse woordenlijst voor kinderen (downloadbaar vanaf www.schoolsupport.nl/service, zodra beschikbaar en toe te voegen in de installatiemap.

Speciaal dialoogveld voor woorddichtheid Dit dialoogveld bereikt u via de knop Woorddichtheid... in het hoofddialoogveld van de functie. U hebt hier de keuze tussen drie door het programma berekende waarden. Grondslag voor de berekening is het totaal aantal hokjes van het raadsel, breedte maal hoogte. Voor de lage woorddichtheid wordt dit getal eenvoudig door negen gedeeld en afgerond. In het voorbeeld is de uitkomst 8 * 8 / 9 = 7,11 - dus 7 woorden. De deler voor gemiddelde woorddichtheid is 8, voor een hoge 7. Deze getallen zijn over het algemeen relatief hoog. Maar dat vergroot voor kleine raadsels de moeilijkheid niet zonder meer. Want hoe meer vulletters er zijn, des te onoverzichtelijker en moeilijker wordt het raadsel, vooral als de woorden in alle richtingen mogen worden opgenomen. Als u naar de vorige dialoog terugkeert wordt de hier gekozen waarde genegeerd en de woorddichtheid naar de betreffende lagere waarde teruggezet. Kiest u echter de knop Nieuwe waarde gebruiken, dan start het programma direct de opbouw van het raadsel op basis van alle instellingen van de hoofddialoog behalve de woorddichtheid, die hier immers opnieuw werd vastgelegd.

Oplossingshulp en antwoord In de volgende en laatste stap kiest u tenslotte nog de gewenste oplossingshulp en de vorm, die het antwoord voor u als docent gaat krijgen.

Opties oplossingshulp De oplossingshulp moet de leerlingen het leven wat makkelijker maken. In veel situaties is het didactisch zinvol de te zoeken woorden aan te geven. Dit bereikt u met de optie Zoekwoorden toevoegen. I.p.v. de zoekwoorden zelf kunt u ook definities, vertalingen of meer of minder verstopte tips ingeven. Als u de optie Definities toevoegen kiest, moet u na elkaar voor elk zoekwoord een passende omschrijving ingeven, die vervolgens onder



38

het raadsel in uw Worddocument wordt toegevoegd respectievelijk ingevoegd. De laatste optie - Geen oplossingshulp - verklaart zichzelf. In alle gevallen verschijnt direct onder het raadsel de regel: 'In dit raadsel zijn x woorden verstopt.' Hierbij staat in plaats van 'x' het aantal zoekwoorden. Twee andere oplossingshulpen betreffen de tabel zelf: standaard wordt aan het raadsel met de optie Coördinatenschema toevoegen een aanvullende kolom met getallen of een rij met letters in alfabetische volgorde toegevoegd, wat de oriëntatie ook al bij kleine raadselsloten vergemakkelijkt. Wanneer u het de kinderen gemakkelijker wilt maken om de verstopte woorden te vinden, dan kunt u de optie Beginletters laten staan activeren. De eerste letter van ieder woord in het raadsel wordt grijs weergegeven. Wanneer de woorden niet alleen horizontaal, maar ook diagonaal of achterwaarts geplaatst zijn, dan kan het nog lastig zijn om ze te vinden. (Laat u zich er niet door irriteren dat de grijze gedeelten tijdens de aankondiging van de oplossingsdialoog altijd zichtbaar zijn. Dit heeft technische redenen. Wanneer u de optie Beginletter weergeven laat deactiveren, wordt de weergave voor beëindiging van de macro’s automatisch uitgesloten.)

Opties antwoord toevoegen Deze groep bevat twee keuzehokjes, namelijk Duplicaat zonder vulletters (als standaardinstelling geactiveerd) en Zoekwoorden met positieaanduiding (als standaard instelling gedeactiveerd).

Duplicaat zonder vulletters Is dit keuzehokje geactiveerd (standaardinstelling), dan krijgt u een volledige kopie van het raadsel, echter zonder de vulletters. Dat vergemakkelijkt het vinden van de woorden. U kunt deze vorm van het raadsel natuurlijk ook aan uw leerlingen laten zien, als u een moeilijker raadsel (met woorden in alle richtingen bv.) wilt inleiden of de opdracht makkelijker wilt maken.

Zoekwoorden met de positieaanduiding De activering van dit keuzehokje heeft tot gevolg dat de zoekwoorden onder de eventuele oplossingshulp met een positie in een raadsel worden weergegeven. De positieaanduiding heeft deze vorm Oplossing: 1. TULBAND (A7-F7) etc. De eerste positieaanwijzing verwijst naar de eerste letter van het woord, de tweede - na het koppelteken - wijst de laatste letter aan. Men kan beide posities aflezen in het volgens de norm toegevoegde coördinatenrooster van het raadsel. Men kan ook de richting van het woord aflezen; in het bovengenoemde voorbeeld betreft het een horizontaal woord in de normale links – rechts lijn. Een wijziging in de zoektaak kan er bijvoorbeeld uit bestaan, dat men de leerlingen geen van bovenstaande oplossingsmiddelen biedt. Dus geen oplossingswoorden noch definities, maar alleen de zuivere positieaanwijzingen van de woorden. Met een dergelijke opgave kan men vooruitgang boeken in het oefenen van een tweedimensionale matrix (gelijk aan een gecoördineerd systeem). Daartoe moet men natuurlijk de optie Coördinatenraster invoegen deactiveren.

Samengestelde woorden – begrippen uit meerdere woorden De functie gaat er vanuit dat woorden in een normaal raadsel maar uit één woord bestaan. Begrippen zoals in het Engels vaak voorkomen (bijvoorbeeld ‚car mechanic‘ of ‚traffic light‘) worden als twee woorden in het raadsel opgenomen. Er is echter een uitzondering, namelijk voor ‚woorden met een koppelteken‘ (bijvoorbeeld ‚autoongeluk‘). Deze worden geheel en met koppelteken in het raadsel overgenomen. Dit kunt u speciaal gebruiken wanneer u bij vaste samenstellingen of uitdrukkingen die uit meerdere afzonderlijke woorden bestaan, de woorden vantevoren van koppeltekens voorziet. Natuurlijk moet u deze nadien in het raadsel weer vervangen door bijv. een grijze of zwarte achtergrond, waarmee u duidelijk maakt dat hier geen letter in te vullen is. Om in een tabel een vakje (tabel-cel) zwart te markeren gebruikt u Opmaak – Randen en arceringen – Stijl/kleur (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Ontwerpen / Arcering). Een ‚apostrof‘ in een woord wordt verwijderd, evenals de erbij horende letter. Bijvoorbeeld: ‚dentist’s‘ wordt ‚dentist‘, en ‚c’est’ in het frans wordt ‚est‘. Een begrip als ‚dentist’s assistant‘ of ‚c’est la vie‘ zijn dus alleen mogelijk wanneer u a) de komma vervangt door een ander teken, bijvoorbeeld een koppelteken, die u in het



39

raadsel dan weer vervangt door een apostrof, en b) de losse woorden verbind met een koppelteken en deze weer in het raadsel vervangt door een grijze of zwarte achtergrond, zoals hierboven beschreven.

Tips voor talenondersteuning Woordzoekraadsel probeert automatisch de taal te herkennen, in welke de gemarkeerde tekst geschreven is en selecteert de willekeurige letters uit aangewezen alfabetten. Voor de meeste West-Europese talen voldoet het Latijnse basisalfabet. Voor Pools, Turks of andere schriften met veel speciale tekens worden deze tekens echter ook gebruikt. Ook teksten in Griekse of Cyrillische tekens worden ondersteund, maar Word erkent deze talen alleen automatisch wanneer in de Windows-systeeminstellingen overeenkomstige toetsenborden geïnstalleerd zijn. Mocht dit bij u niet het geval zijn, dan kunt u de tekst in Griekse of in Cyrillische letters markeren en in het Wordmenu Extra’s/Taal/Taal vaststellen (Word 2007: Controleren / Taal instellen) de bijbehorende taal handmatig instellen. Wanneer u Woordzoekraadsel aansluitend laat lopen, worden de willekeurige letters correct uitgezocht.

Een tip voor verandering van de grootte van de letters en hokjes Vraag: ik wil in mijn raadsel de grootte van de hokjes en de letters veranderen. Het lukt me echter niet vierkante hokjes te maken. Hoe doe je dat? Kort antwoord: Gebruikt u de macro Raadselgrootte veranderen. Lang antwoord: Kwadratische cellen (hokjes) in een Wordtabel verkrijgt men het best door de regelhoogte en kolombreedte in typografische punten (pt) aan te geven. De standaardopmaak van de celgrootte van het raadsel wordt door deze functie in beide richtingen vastgelegd op 16 pt. U kunt dit natuurlijk naar believen veranderen maar u moet bij grotere raadsels wel letten op de paginagrootte. Ga bij groottewijzigingen achteraf als volgt te werk: Markeer de hele tabel met de muis of - als de cursor zich binnen de tabel bevindt - door in het Wordmenu Tabel te kiezen voor Selecteren (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Indeling / Selecteren / Tabel selecteren). Klik vervolgens op tabeleigenschappen, zet in het menu Rij de Regelhoogte op 'exact' en geef als maat bv. '20 pt' ( zonder de aanhalingstekens!) op. Geef in het menu Kolom bij Voorkeursbreedte eveneens '20 pt' op; de Afstand tussen cellen moet hier '0 cm' bedragen. De schriftgrootte wordt door de functie op 12 pt standaard ingesteld. Het raadsel ziet er naar mijn idee het beste uit als de schriftgrootte 4 tot 6 pt kleiner is dan de celgrootte. Bij de standaardinstelling passen bv. de lettertypen Arial of Times New Roman in 10 tot 12 pt. Met andere lettertypen zijn allerlei afwijkingen mogelijk. Als u er daarvan één gebruikt, experimenteer dan met verschillende groottes (Opmaak Lettertype... of Punten in de opmaak werkbalk (Word 2007: Start / Lettertype)). Vergeet echter niet de hele tabel eerst te selecteren.

K AMRAADSEL Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. De functie Kamraadsel lijkt op de functie Kruiswoordraadsel. De horizontale woorden worden zo geplaatst dat er een verticale kolom met steeds dezelfde letter of lettercombinatie ontstaat. Hieronder staat een Duits voorbeeld. De gemeenschappelijke letter is de 'u'.



40

Wein Gefahr Wolf Ohren Nachthemd Mutter Mund Weg Rotkäppchen Großmutter Augen Flasche Kuchen Häubchen Wald Jäger

1

u u u u u u

2 3 4 5 6

2 g

r

1 o s s 3 4 5 h 6

m m m k ä a

u u u u u u

t t n c b g

t t d h c e

e e

r r

e n h e n n

U selecteert een woordenlijst, kiest de schrijfwijze en geeft dan de gemeenschappelijke letter of lettercombinatie op. De functie zoekt de passende woorden uit de woordenlijst, zet ze in een toevallige volgorde en presenteert u vervolgens als een keuzedialoog hoe het eindresultaat er uit moet zien. U kunt de verticale kolom met de gemeenschappelijke letter(combinatie) laten invullen (standaardinstelling) of de hokjes juist leeg laten. Als oplossingshulp kunt u de oplossingen (antwoord) en/of definities van de gevraagde woorden laten geven. Verder kunt u een ingevulde kopie van het raadsel als antwoord laten toevoegen (standaardinstelling). Theoretisch kunt u i.p.v. een woordenlijst ook een tekst gebruiken omdat alleen woorden worden uitgekozen waarin de gemeenschappelijke letter(combinatie) voorkomt. Maar een woordenlijst is handiger: u hebt dan geen last van lidwoorden, voornaamwoorden etc. Voor het eenvoudig samenstellen van een woordenlijst kunt u het beste gebruik maken van de Zarb-functie Woordenlijst maken of mengen. U kunt dan relatief snel niet gewenste woordvormen verwijderen. Of maak mogelijke doelwoorden (bv. zelfstandige naamwoorden) vet op en maak daaruit een lijst. Om een woordenlijst van alle zelfstandige naamwoorden uit een tekst samen te stellen, kunt u ook de functie Tekstgat woordsoorten (Duits) gebruiken, waarbij u dan de woorden van het antwoord als lijst gebruikt. Tip: let erop dat de oplossingen ook in het raadsel zelf aanwezig zijn, maar dan geformatteerd als 'verborgen tekst'. Mocht de oefening op uw beeldscherm of na het printen als het ware kant-en-klaar ingevuld verschijnen, dan hebt u onder Extra en Opties en Weergave respectievelijk onder Extra en Opties en Afdrukken een vinkje gezet voor Verborgen tekst (Word 2007: Opties voor Word / Weergave). Haal dit vinkje weg! Als uw oefening direct aan het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, selecteer dan de gehele oefening of het hele werkblad en voer de Zarb-functie Verborgen tekst verwijderen uit. Doet u dit niet, dan kan een handige leerling heel gemakkelijk achter het antwoorden komen. (Deze tip geldt voor alle woordvormenoefeningen en alle raadsels op tabelbasis.)

Samengestelde woorden – begrippen uit meerdere woorden De functie gaat er vanuit dat woorden in een normaal raadsel maar uit één woord bestaan. Begrippen zoals in het Engels vaak voorkomen (bijvoorbeeld ‚car mechanic‘ of ‚traffic light‘) worden als twee woorden in het raadsel opgenomen. Er is echter een uitzondering, namelijk voor ‚woorden met een koppelteken‘ (bijvoorbeeld ‚autoongeluk‘). Deze worden geheel en met koppelteken in het raadsel overgenomen.



41

Dit kunt u speciaal gebruiken wanneer u bij vaste samenstellingen of uitdrukkingen die uit meerdere afzonderlijke woorden bestaan, de woorden vantevoren van koppeltekens voorziet. Natuurlijk moet u deze nadien in het raadsel weer vervangen door bijv. een grijze of zwarte achtergrond, waarmee u duidelijk maakt dat hier geen letter in te vullen is. Om in een tabel een vakje (tabel-cel) zwart te markeren gebruikt u Opmaak – Randen en arceringen – Stijl/kleur (Word 2007: Hulpmiddelen voor tabellen / Ontwerpen / Arcering). Een ‚apostrof‘ in een woord wordt verwijderd, evenals de erbij horende letter. Bijvoorbeeld: ‚dentist’s‘ wordt ‚dentist‘, en ‚c’est’ in het frans wordt ‚est‘. Een begrip als ‚dentist’s assistant‘ of ‚c’est la vie‘ zijn dus alleen mogelijk wanneer u a) de komma vervangt door een ander teken, bijvoorbeeld een koppelteken, die u in het raadsel dan weer vervangt door een apostrof, en b) de losse woorden verbind met een koppelteken en deze weer in het raadsel vervangt door een grijze of zwarte achtergrond, zoals hierboven beschreven.

R AADSELGROOTTE VERANDEREN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Deze functie maakt het mogelijk raadsels van het type Kruiswoordraadsel, Woordenzoekraadsel, Kamraadsel of Kriskras eenvoudig groter of kleiner te maken. Plaats eenvoudig de cursor ergens in het raadsel. In het daarop volgende dialoogveld moet u aangeven of het om een raadsel gaat van het type Kriskras of om een van de andere types. Deze onderscheiding is heel belangrijk omdat bij Kriskrasraadsels de cijfers veel kleiner moeten zijn dan de letters. Via Vergroten of Verkleinen verandert u vervolgens de grootte van het raadsel in stappen, totdat de gewenste grootte is bereikt. Het dialoogveld blijft daarbij voortdurend geopend, tot u op Annuleren drukt. Zou u eens per ongeluk een Kriskrasraadsel met de instelling voor de andere raadsels hebben veranderd, dan is dat verder niet erg: voer de handeling eenvoudig opnieuw uit, nu met de juiste instellingen. De juiste verhouding in grootte tussen letters en cijfers wordt gecorrigeerd. Raadselgrootte veranderen werkt met een interne vastgelegde verhouding van hokjesgrootte en de grootte van letters en cijfers. Bij gebruik van bepaalde lettertypes kunnen door hokjes verhoudingsgewijs te groot of te klein zijn. Maar in mijn talrijke tests met verschillende lettertypes gebeurt dat eigenlijk nooit. Wel is soms bij Kriskrasraadsels de gelijktijdige onderbrenging van een getal en een letter in hetzelfde hokje problematisch. Het kan bv. gebeuren dat dan de letter niet zichtbaar is. De eenvoudigste oplossing is de keuze van een ander lettertype voor het hele raadsel. U kunt echter ook de grootte van de hokjes met de hand veranderen. Hoe u dat moet doen staat beschreven aan het eind van het hoofdstuk Woordenzoekraadsels.

G EHEIMSCHRIFT Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Voor het gebruik van deze functie moeten de meegeleverde Zarb-tekensets uit de submap Zarbfont (Zarb-cdrom of de map 'Zarb3' in de Office-map op uw harde schijf) zijn geïnstalleerd. De volgende geheimschrift- /raadsellettertypes zijn beschikbaar:



42

naam in de keuzedialoog van de functie

naam in de lettertypenlijst

Kenmerken

Geheimschrift

Zarb Geheimschrift

Alle letters verschijnen alleen als lege hokjes van verschillende grootte, waarbij punten op de 'i' en accenttekens etc. zichtbaar blijven. De grootte van de hokjes wordt bepaald door de richting waarin de letter uitsteekt: naar boven of naar beneden.

Spiegelschrift

Zarb Spiegelschrift

Ieder teken verschijnt steeds in spiegelbeeld.

Kopschrift

Zarb Kopfschrift

Ieder teken staat op de kop.

Kop-spiegelschrift

Zarb Kopfspiegelschrift

Ieder teken staat op de kop en verschijnt bovendien steeds in spiegelbeeld.

Flessenpost

Zarb Flaschenpost

Ieder teken is onvolledig. Uw eigen ‘message in a bottle’…

Halve letters

Zarb Halbschrift

Van ieder teken is slechts de bovenste helft zichtbaar. In gebruik voor oefeningen voor dyslectische leerlingen.

De Zarb-raadsellettertypes zijn niet voor het beeldscherm geoptimaliseerd maar voor het printen. Ze zien er op het beeldscherm soms wat rafelig uit, zonder dat dit gevolgen heeft voor het printen. En zo werkt u met de functie Geheimschrift: Maak eerst alle gewenste doelwoorden vet en selecteer dan de gehele tekst of tekstgedeelte. Geheimschrift zoekt in het geselecteerde tekstgebied naar vetgeschreven woorden en verandert deze naar keuze direct in geheimschrift of zet de woorden in de tekst om in geheimschrift en voegt een invulgat onder aan de tekst in. Als optie kunnen vervolgens de vetgeschreven woorden in de tekst weer normaal terug worden gezet (standaardinstelling). Tip: U kunt een enkel woord of een doorlopend stuk tekst eenvoudiger in geheimschrift of een van de andere raadsellettertypes omzetten door het woord te selecteren en dan uit de lijst van beschikbare lettertypes in de standaardwerkbalk het gewenste lettertype te kiezen. Vraag: Ik wil slechts een enkel woord veranderen. Als ik het vet maak, vervolgens selecteer en de functie start, krijg ik de melding dat er geen vette woorden gevonden werden. Hoe komt dat? Antwoord: De selectie was waarschijnlijk korter dan het gedeelte dat daarvoor vetgemaakt werd. Dit kan gebeuren als u een woord door dubbel te klikken selecteert (de aansluitende spatie wordt automatisch mee geselecteerd), dan vet maakt, dan de selectie opheft en het woord vervolgens nog eens opnieuw selecteert. Maar dit keer door er met de muis of via het toetsenbord overeen te slepen, zodat de aansluitende spatie zich niet binnen de selectie bevindt. Hetzelfde kan soms gebeuren, als u eerst een ononderbroken selectie van meerdere woorden vetgemaakt hebt. Zoals gezegd - bij een enkel woord of een aaneengesloten stuk tekst kunt u de verandering het best via de lijst van lettertypes in de opmaak werkbalk doorvoeren. Vraag: Ik wil het antwoord van een oefening zo printen, dat deze op de kop staat, maar correct leesbaar is, als je het werkblad 180° draait. Hoe doe ik dat? Antwoord: Dat doet u in drie stappen: • •

Eerst selecteert u het hele antwoord en past de functie Tekst van achteren naar voren met de optie Hele tekst omdraaien toe. Deactiveert u daarbij het selectievakje Invulgaten voor de hele tekst toevoegen. Selecteert u dan het resultaat en maak het op met het lettertype Zarb Kop-spiegelschrift.

•

Tenslotte: Word lijnt de alinea het beste rechts uit.



43

Tenslotte een voorbeeld van de beschikbare functie Halve letters:

Roodkapje is v o o r t a a n voorzichtiger en praat niet meer met een wolf. T r o u w e n s ze is er nooit meer één t e g e n g e k o m e n als ze oma ging opzoeken. Die ene boze wolf zal het wel aan al de a n d e r e wolven hebben verteld om niet in de b u u r t van het huisje van oma te komen. Want voor de jager had hij r e u z e ontzag, reken maar. Natuurlijk is het ook mogelijk om slechts enkele woorden in een zin als halve letter te formatteren.

C RYPTOGRAM Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Cryptogram versleutelt een geselecteerde tekst of tekstgedeelte volgens verschillende simpele codeerroutines via rotatie. Rotatie betekent dat elke letter een bepaald aan te geven aantal plaatsen naar rechts verschuift; zo wordt bv. bij de rotatie met 1 plaats een 'A' een 'B' en een 'Z' een 'A'. Rotatie met 2 plaatsen maakt van een 'A' een 'C' en van een 'Z' een 'B'. Voorbeeld (Duits) : Zengin und Karolina sind verliebt.

wordt:

AFOHJO VOE LBSPMJOB TJOE WFSMJFCU. Codeersleutel: ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Rotatie met (1) plaats(en). De code kan in plaats van uit letters ook uit getallen bestaan. Als u het keuzehokje Rotatie met ... plaatsen deactiveert, wordt elke letter van de originele tekst door zijn positie in het alfabet - preciezer gezegd, in de als codeersleutel gebruikte lijst met letters - vervangen. Woorden worden door een verticale streep gemarkeerd, leestekens door twee verticale strepen aangeduid. U kunt de cijfercodering door rotatie aanvullen, zodat het cijfer/getal dan de positie van de geroteerde letter in het alfabet aangeeft. Voorbeeld zonder rotatie (Duits) : Zengin und Karolina sind verliebt.

wordt:

26 5 14 7 9 14 | 21 14 4 | 11 1 18 15 12 9 14 1 | 19 9 14 4 | 22 5 18 12 9 5 2 20 | Codeersleutel: ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ Als codeersleutel dient het alfabet in hoofdletters, daarom wordt de geselecteerde tekst vóór het coderen omgezet in hoofdletters, waarbij umlauts en letters met accenten etc. door aangewezen letters van het basisalfabet worden vervangen. Als u het selectievak Codesleutel toevoegen heeft geactiveerd, wordt de gebruikte letterlijst en, indien nodig, een aanwijzing voor het aantal cijfers van de versleuteling toegevoegd. Het selectievak In groepen van vijf ordenen zorgt ervoor, dat de resultaattekst in blokken van elk vijf letters of getallen wordt geordend. Als lettertype wordt dan automatisch „Courier New gekozen, zodat de rijtjes van vijf allemaal dezelfde breedte hebben. Let op: als u uw decodeeroefening geen sleutel of aanwijzingen voor de rotatie of andere geschikte hulp meegeeft, mag de gecodeerde tekst niet te kort zijn, omdat het anders erg moeilijk kan worden de opdracht op te lossen. (Dit geldt echter niet in dezelfde mate voor een eenvoudige cijfercode volgens het basisalfabet zonder rotatie, omdat men deze procedure eenvoudig kan raden.) Bij niet-West-Europese talen is als codeersleutel alleen de lijst van hoofdletters van het Latijnse basisalfabet zinvol.

E LKE TWEEDE LETTER Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2.



44

Elke tweede letter maakt een heel eenvoudig cryptogram doordat het voor elke letter van de geselecteerde tekst tien toevalsletter invoegt. In tegenstelling tot de functie Cryptogram wordt hier echter de oorspronkelijke schrijfwijze niet veranderd. Dat wil zeggen dat bv. de 'Umlaut' etc. en kleine letters bewaard blijven. Onder het geselecteerde tekstgedeelte wordt vervolgens de volgende herinnering geprint: 'Het gaat slechts om elke tweede letter!' Een voorbeeld (Duits) : Rätsel lösen macht Spaß. Resultaat: fRgävtbscedl flmössrewn cmuaocnhyt kSdpvabß. Het gaat slechts om elke tweede letter! Natuurlijk kunt u deze functie ook meerdere keren op dezelfde tekst toepassen. Dan krijgt u cryptogrammen waarin het slechts om elk 4e, 8e, 16de, 32ste etc. woord gaat. U moet dan de oplossingshulp overeenkomstig veranderen. Het kan ook aantrekkelijk zijn er alleen in het algemeen op te wijzen dat de juiste letters op regelmatige afstanden in het cryptogram zijn verstopt. Gecombineerd met Slangentekst (dat wil zeggen zonder spaties) wordt het oplossen dan al een hele kunst. Kortom - met wat fantasie komt u op hele spannende ideeën. Tip: Om het tekstdeel echt als een cryptogram vorm te geven, kunt u in de uitgangstekst alleen de letters van het Latijnse basisalfabet gebruiken, in hoofdletters. Dit kunt u bereiken door eerst de functie Cryptogram 'zonder letterrotatie' toe te passen.

Tips voor talenondersteuning Iedere tweede letter probeert automatisch de taal te herkennen, in welke de gemarkeerde tekst geschreven is en selecteert de willekeurige letters uit aangewezen alfabetten. Voor de meeste West-Europese talen voldoet het Latijnse basisalfabet. Voor Pools, Turks of andere schriften met veel speciale tekens worden deze tekens echter ook gebruikt. Ook teksten in Griekse of Cyrillische tekens worden ondersteund, maar Word erkent deze talen alleen automatisch wanneer in de Windows-systeeminstellingen overeenkomstige toetsenborden geïnstalleerd zijn. Mocht dit bij u niet het geval zijn, dan kunt u de tekst in Griekse of in Cyrillische letters markeren en in het Wordmenu Extra’s/Taal/Taal vaststellen (Word 2007: Controleren / Taal instellen) de bijbehorende taal handmatig instellen. Wanneer u Iedere tweede letter aansluitend laat lopen, worden de willekeurige letters correct uitgezocht.

W OORD OMDRAAIEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Schrijf of kopieer een woord apart op een enkele regel (!), selecteer het en kies deze functie. Als resultaat kunt u uit twee vormen kiezen. U krijgt in plaats van het oorspronkelijke woord een groot (14 pt.), vet, gespatieerd geformatteerd woord. Met de letters in omgekeerde volgorde en een met het aantal letters overeenkomende serie streepjes om de oplossing in te kunnen vullen. Of het omgedraaide woord wordt in een frame ingevoegd waarbij de positie van de verschillende letters ten opzichte van de schrijflijn varieert. Zouden er meerdere woorden in de regel staan en geselecteerd zijn, dan wordt alleen het eerste woord in de selectie bewerkt en de rest onveranderd gelaten. Een voorbeeld: Origineel: Roodkapje Resultaat 1 ( in plaats van het origineel):

EJPAKDOOR:

_________

Vindt u de spatiëring van de streepjes niet breed genoeg, dan kunt u deze met de functie Invulgat veranderen eenvoudig breder maken.



45

Resultaat 2 ( in plaats van het origineel):

J E P

A

O

D K

O

R

Let u erop dat een frame alleen in de afdrukweergave van Word (ook paginaweergave genoemd) wordt getoond zoals hij in druk verschijnt. Ziet u hier een frame over de volle paginabreedte, dan gebruikt u op dit moment de normale weergave. Wissel bij wijze van proef eens om naar afdrukweergave (via Wordmenu Beeld). Alle Zarb-functies starten automatisch in de normale weergave. Dat is technisch noodzakelijk om ze goed te laten werken. Laat u zich hierdoor er niet van afhouden om de definitieve plaats van oefeningen in een frame in de afdrukweergave vast te leggen. De frames zijn als standaardinstelling zo geformatteerd, dat tekst er omheen kan lopen. Ook dit kunt u veranderen door op de rand van het frame te klikken en dan in het Wordmenu Opmaak op Frame te klikken. U komt hier ook terecht via de rechtermuisknop (Word 2007: Rechtsklik / Frame opmaken is de enige mogelijkheid). U kunt zonder meer verschillende van dergelijke frames naast elkaar plaatsen. De omgang daarmee kost weliswaar wat oefening, maar het resultaat is de moeite waard.

W OORD OMDRAAIEN MET INVULRUIMTE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Het resultaat van een snelle bewerking ziet er bv. zo uit: Roodkapje had nog een ( a m o ) _ _ _ , een heel ( e v e i l ) _ _ _ _ _ oma. De letters van het omgedraaide woord en de invulstrepen staan duidelijk van elkaar afgegrensd en het aantal strepen komt overeen met het aantal letters. U kunt echter niet verschillende woorden tegelijk bewerken. De functie onderscheidt letters van andere tekens en bewerkt de selectie slechts tot het eerste teken, dat geen letter is - meestal is dat een spatie of een leesteken. Deze en de overige tekens binnen de selectie worden onveranderd weergegeven.

W OORD OMDRAAIEN ZONDER INVULRUIMTE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Anders dan in de vorige functie zijn de omgedraaide woorden in de tekst niet extra herkenbaar: Roodkapje had nog een amo, een heel eveil oma. Deze macro draait niet alleen hele woorden om maar – heir te zein - ook geselecteerde lettercombinaties binnen woorden. Als u dus een tekst met fouten in de vorm van omgedraaide letters wilt maken, bent u hier aan het goede adres. Twee geselecteerde letters worden automatisch in de omgekeerde volgorde gezet. Tip: oefeningen als deze - zoals teksten met (niet direct gecorrigeerde) fouten - worden door sommige didactici als zeer problematisch gezien. Naar mijn idee is dat overdreven. U kunt niet meerdere woorden in een keer omdraaien. De functie onderscheidt letters van andere tekens en bewerkt de selectie slechts tot het eerste teken, dat geen letter is - meestal is dat een spatie of een leesteken. Deze en de overige tekens binnen de selectie worden onveranderd weergegeven. Gebruik voor het omdraaien van meerdere opeenvolgende woorden de functie Tekst omdraaien.



46

T EKST OMDRAAIEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Tekst omdraaien biedt de keuze tussen drie opties, namelijk: •

Hele tekst omdraaien.

•

Alleen de woorden omdraaien (oorspronkelijke woordvolgorde blijft).

•

Alleen de woordvolgorde omdraaien (woorden blijven onveranderd).

Verder kan men onder de tekst invulgaten conform de oorspronkelijke tekst laten toevoegen. Het desbetreffende selectievakje is per standaardinstelling geactiveerd. Overschrijven blijft altijd nog een belangrijke oefenvorm voor correct schrijven. Veel leerlingen schakelen echter bij het overschrijven hun hersens uit en nemen de woorden mechanisch als keten van letters over, direct van het oog in de hand. Tekst omdraaien biedt mogelijkheden de tekst zo te vervreemden dat een sterkere concentratie op de woorden zelf en hun spelling ontstaat. Hoewel er ongetwijfeld slimmeriken zullen zijn die ook een tekst van achteren naar voren leren overschrijven zonder kennis te nemen van de inhoud. De optie Alleen de woordvolgorde omdraaien laat zich ook als vereenvoudigde variant voor Zin mengen inzetten. Bij Zin mengen heeft u wel de mogelijkheid het resultaat in een frame te tonen. Als u ditzelfde optische effect bij een zin met alleen omgedraaide woordvolgorde wilt hebben, kunt u het resultaat nog met de macro Funlayout bewerken. In combinatie met het lettertype 'Zarb Kop-spiegelschrift' en uitlijning rechts levert deze macro met de optie Hele tekst omdraaien een tekstbeeld dat correct leesbaar is, als men het blad 180 ° draait. Dat is goed te gebruiken voor sleutels.

A NAGRAM Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Schrijf of kopieer een woord apart naar een aparte regel (!), selecteer het en kies deze functie. Als resultaat kunt u uit twee vormen kiezen. U krijgt in plaats van het oorspronkelijke woord een groot (14 pt.), vet en gespatieerd opgemaakt woord. De letters staan in willekeurige volgorde, gevolgd door een serie streepjes die overeenkomt met het aantal letters. Of het door elkaar gegooide woord wordt in een frame ingevoegd waarbij de positie van de verschillende letters ten opzichte van de schrijflijn varieert. Zouden er meerdere woorden in de regel staan en geselecteerd zijn, dan wordt alleen het eerste woord in de selectie bewerkt en de rest onveranderd gelaten. Een voorbeeld: Origineel: Roodkapje Resultaat 1 (i.p.v. het origineel):

ODKPOAERJ: _________ Lijkt u de spatiëring van de streepjes niet breed genoeg, dan kunt u deze met Invulgaten veranderen eenvoudig breder maken.



47

Resultaat 2 (i.p.v. het origineel):

P

O

O

E D

R

K A

J

Let u erop dat een frame alleen in de afdrukweergave van Word (ook paginaweergave genoemd) wordt getoond zoals hij in druk verschijnt. Ziet u hier dus een frame over de volle paginabreedte, dan gebruikt u op dit moment de normale weergave. Wissel bij wijze van proef eens om naar afdrukweergave (Wordmenu Beeld). Alle Zarb-functies starten automatisch in de normale weergave. Dat is technisch noodzakelijk om ze goed te laten werken. Laat u zich hierdoor er niet van afhouden om de definitieve plaats van oefeningen in een frame in de afdrukweergave vast te leggen. De frames zijn als standaardinstelling zo geformatteerd, dat tekst er omheen kan lopen. Ook dit kunt u veranderen door op de rand van het frame te klikken en dan in het menu Opmaak op Frame te klikken. U komt hier ook terecht via de rechtermuisknop (Word 2007: Rechtsklik / Frame opmaken is de enige mogelijkheid.) U kunt zonder meer verschillende van dergelijke frames naast elkaar plaatsen. De omgang daarmee kost weliswaar wat oefening, maar het resultaat is de moeite waard. Vergelijkbare functies zijn Letters mengen met invulruimte en Letters mengen zonder invulruimte. Deze zijn echter voor door elkaar te gooien woorden in een doorlopende tekst bedoeld en veranderen de lettergrootte niet. Deze functies bevinden zich ook als opties in de functie Cloze-Tekst.

L ETTERS MENGEN MET INVULRUIMTE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Letters mengen met invulruimte zet de letters van een geselecteerd woord in een willekeurige volgorde en geeft ze gespatieerd en tussen haakjes weer, gevolgd door een passende invulruimte voor het door elkaar gegooide woord. Deze functie is bedoeld voor losse woorden in een doorlopende tekst. Zijn meerdere woorden geselecteerd, dan wordt alleen de eerste bewerkt en de rest blijft onveranderd. Het resultaat ziet er bv. zo uit: Roodkapje had nog een ( m o a ) _ _ _ , een heel ( v i l e e ) _ _ _ _ _ oma.

L ETTERS MENGEN ZONDER INVULRUIMTE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Letters mengen zonder invulruimte zet de letters van een geselecteerd woord in een toevallige volgorde. Deze functie is bedoeld voor losse woorden in een doorlopende tekst. Zijn meerdere woorden geselecteerd, dan wordt alleen de eerste bewerkt en de rest blijft onveranderd. Anders dan de macro Letters mengen met invulruimte vallen de door elkaar gegooide woorden niet op: Roodkapje had nog een mao, een heel ivele oma.

L ETTERS MENGEN IN WOORD Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Letters mengen in woord zet de letters van een geselecteerd woord of alle woorden van een gemarkeerde tekst in willekeurige rijen, maar laat wel de eerste en de laatste letter staan. Woorden met maar drie letters worden natuurlijk niet geschud. Het resultaat van een korte bewerking ziet er dan misschien zo uit: De wolf had zijn dkkie buik vol stneen. © Copyright 2009 Hans Zybura. Alle rechten voorbehouden.


48

Z IN MENGEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Deze macro brengt de woorden van een geselecteerde zin in een toevallige volgorde en geeft deze weer onder de oorspronkelijke zin. Daarbij worden ze door verticale strepen van elkaar gescheiden om duidelijk te maken dat het geen syntactisch correcte zin is. U hebt de volgende opties voor de behandeling van leestekens: •

Koppelen aan het voorafgaande woord.

•

Op hun plaats laten staan (woorden door elkaar binnen deelzinnen).

• •

Aan het eind plaatsen. Verwijderen.

Hier een voorbeeld voor de vier opties: Roodkapje had nog een oma, een heel lieve oma. Resultaat van de macro in alle vier de keuzen: Zin met woorden door elkaar. S.v.p. de woorden ordenen! •

Roodkapje | een | nog | een | oma, | heel | had | lieve | oma. |

• •

een | oma | Roodkapje | had | nog | , | oma | lieve | heel | een | . | nog | oma | had | oma | een | heel | Roodkapje | een | lieve | , | . |

•

heel | lieve | oma | nog | Roodkapje | oma | een | een | had |

In werkelijkheid staat er natuurlijk geen opsommingsteken (•) voor het resultaat van de macro. De instructietekst wordt voor iedere door elkaar gegooide zin geplaatst. Begin iedere originele zin op een eigen regel en selecteer hele regels door een muisklik in de linkerkantlijn. Zo kunt u er zeker van zijn dat het teken aan het einde van de zin (punt, vraagteken, uitroepteken) in de selectie is opgenomen. Is dat niet het geval, dan krijgt u via de optie Positie behouden een zin terug die in het laatste deel niet of helemaal niet door elkaar is gegooid. Als u meerdere zinnen na elkaar bewerkt, kunt u het beste de overbodige opdrachten wissen. Het is mogelijk het resultaat in een frame te krijgen, bv. zo: Zin met woorden door elkaar. S.v.p. de woorden ordenen!

heel

een Roodkapje oma

nog

,

een

had oma lieve

.

Let u erop dat een frame alleen in de afdrukweergave van Word (ook paginaweergave genoemd) zo wordt getoond als hij geprint verschijnt. Ziet u hier dus een frame over de volle paginabreedte, dan gebruikt u op dit moment de normale weergave. Wissel bij wijze van proef eens om naar afdrukweergave (Wordmenu Beeld). Alle Zarb-functies starten automatisch in de normale weergave. Dat is technisch noodzakelijk om ze goed te laten werken. Laat u zich hierdoor er niet van weerhouden om de definitieve plaats van oefeningen in een frame in de afdrukweergave vast te leggen. De frames zijn als standaardinstelling zo geformatteerd, dat tekst er omheen kan lopen. Ook dit kunt u veranderen door op de rand van het frame te klikken en dan in het menu Opmaak op frame te klikken. U komt hier ook terecht via de rechtermuisknop (Word 2007: Rechtsklik / Frame opmaken is de enige mogelijkheid). Tip: kies in Word niet de mogelijkheid typografische ('ronde') aanhalingstekens als standaardinstelling te gebruiken (zie de algemene inleiding). Voor deze functie mogen de zinnen geen typografische aanhalingstekens bevatten, omdat de functie deze niet overal correct kan verwerken. Vaak gaat het wel goed, maar toch...



49

T EKST DOOR ELKAAR Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Tekst door elkaar brengt naar keuze de zinnen of alinea's van een geselecteerde tekst in een toevallige volgorde en print ze in tabelvorm. Een lege kolom wordt er voorgezet, zodat de leerlingen er volgordenummers in kunnen zetten. Bij de optie Tekst door elkaar moet u erop letten dat de normale regels binnen een alinea niet met een teken 'alinea-einde' sluiten. U kunt deze tekens zichtbaar maken door een muisklik op het symbool Weergeven/verbergen (standaardwerkbalk) (Word 2007: Start / Alles weergeven). De oplossing kunt u op twee manieren laten verschijnen. Hetzij in verkorte vorm met de juiste volgorde van de zinnen of alinea's of als volledig ingevulde kopie van de hele oefening. Het volgende voorbeeld toont als origineel een alinea van het sprookje 'Roodkapje' en het resultaat van de optie Zinnen door elkaar, oplossingsoptie Verkorte vorm. Roodkapje had nog een oma, een heel lieve oma. Die woonde in een lief klein huisje midden in het bos. Als Roodkapje haar oma ging opzoeken, moest ze wel een half uur lopen. Maar dat vond Roodkapje helemaal niet erg, want ze hield van wandelen. Vooral in het bos, waar het zo heerlijk naar dennen geurde en waar je mooie bloemen vond. Resultaat van de optie Zinnen door elkaar, oplossingsoptie Verkorte vorm: Zet de zinnen in de juiste volgorde! a) Die woonde in een lief klein huisje midden in het bos. b) Roodkapje had nog een oma, een heel lieve oma. c) Als Roodkapje haar oma ging opzoeken, moest ze wel een half uur lopen. d) Vooral in het bos, waar het zo heerlijk naar dennen geurde en waar je mooie bloemen vond. e) Maar dat vond Roodkapje helemaal niet erg, want ze hield van wandelen. Oplossing: 1b); 2a); 3c); 4e); 5d) Let op: De tekst mag voor de optie zinnen door elkaar geen afkortingen met punten bevatten (bv., etc., ...). Word definieert dergelijke punten als teken voor het einde van een zin, en de Zarb-functie Tekst door elkaar maakt hiervan gebruik op gronden van eenvoud en snelheid. Afkortingen met punten zouden dus tot foutieve einden van zinnen voeren. Oplossing: afkortingspunten wissen en na de bewerking wederom invoegen. Tip: let erop dat de oplossingen ook in het raadsel zelf aanwezig zijn, maar dan geformatteerd als 'verborgen tekst'. Mocht de oefening op uw beeldscherm of na het printen als het ware kant-en-klaar ingevuld verschijnen, dan hebt u onder Extra en Opties en Weergave respectievelijk onder Extra en Opties en Afdrukken een vinkje gezet voor Verborgen tekst (Word 2007: Opties voor Word / Weergave). Haal dit vinkje weg! Als uw oefening direct op het beeldscherm moet worden bewerkt of als u hem als attachment per e-mail aan leerlingen wilt versturen, selecteer dan de gehele oefening of het hele werkblad en voer de Zarb-functie Verborgen tekst wissen uit. Doet u dit niet, dan kan een handige leerling heel gemakkelijk achter het antwoorden komen. (Deze tip geldt voor alle woordvormenoefeningen en alle raadsels op tabelbasis.) Het volgende voorbeeld toont u het resultaat van de optie Paragrafen mengen georiënteerd op woorden (met invoeghiaten toevoegen), dat van toepassing is op de eerste twee reeksen van de bovengenoemde voorbeeldtekst:

hoorde wolf

zag bed

,

en kwam

de

snurken dat

grootmoeder


voorbij .

uit

door onmenselijk

grootmoeder


dag luid

dat

in een

Hij

jager

de

50

maar slaapkamerraam

Op zag

raam

aan

de

liggen binnen

dit huisje

Graag de tekst herstellen! _ _ _ _ _

_ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ . _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ , _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _

_ _ _

_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ .

_ _ _

Deze optie kan ook met langere teksten voor reconstructieopgaven worden gebruikt.

S LANGENTEKST Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Slangentekst verwijdert de spaties en leestekens uit een geselecteerde tekst. De functie geeft u vier keuzes. Verwijderd worden: •

of alle spaties en leestekens,

•

alleen de spaties of

• •

alleen leestekens. Of alle spaties en leestekens worden verwijderd en vervolgens worden er verkeerde spaties ingevoegd.

Het resultaat wordt voor de betere leesbaarheid gespatieerd afgedrukt. Wat de spelling betreft kunt u kiezen tussen hoofdletters, kleine letters of de originele schrijfwijze. Als een leuke optische variant kan het resultaat ook in golfvormige slangenlijnen verschijnen. Een van de vele mogelijkheden ziet u in het volgende voorbeeld:

odkap nomae eomaD eenli je en ie ef ee ev in n g i e hadno heell woond klei isje tbosA ehaar oeken hu mi ls om mo he pj pz ew n a o ddeni Roodk aging estz Ro

eleen

enMaa odkap niete hi ha rd je rg op Ro al ze l d a lfuur atvon helem want eld Voor aarh knaa rd en sw ij eu va al et rd l g o l nwande inhetb zoheer ennen eblo ee oi nw em o aarjem envond Deze functie is geschikt voor het maken van oefeningen om woorden te identificeren, leestekens te leren plaatsen en hoofd- en kleine letters correct te leren gebruiken. De moeilijkheidsgraad van een oefening kunt u goed met behulp van de verschillende opties differentiëren. Kopieer eenvoudig de uitgangstekst meerdere keren en laat op elke kopie een andere schrijfwijze los. De oefening in de originele schrijfwijze kunt u nog verder vereenvoudigen door de leestekens te laten staan. Foute spaties kunnen de verschillende schrijfvarianten nog extra bemoeilijken. Zo krijgt u razendsnel een heel palet gedifferentieerd moeilijke oefeningen. U kunt ook eenvoudig twee verschillende oefeningen creëren met de optie 'foute spaties': deze worden willekeurig geplaatst, wat steeds andere oefeningen oplevert: een eenvoudig, maar werkzaam middel tegen afkijken. Alineastructuur, spaties en tabs blijven bij de bewerking behouden.



51

De slangen- resp. golfvormige vorm van de oefening ziet er attractief uit, maar heeft enkele nadelen. De aanmaak duurt vrij lang. Verder kunt u er achteraf niet goed in wijzigen, omdat de gelijkmatige slingervorm dan doorbroken wordt. Die slingervorm wordt nl. precies afgestemd op het gemiddelde aantal tekens per regel. (Als u het optisch heel perfect hebben wilt, dan moet u een niet-proportionele tekenset zoals bv. Courier gebruiken, waarbij alle tekens even breed zijn.) Zo gauw door een andere opmaak het aantal tekens per regel verandert, gaat het gelijkmatige beeld verloren. Het beste kunt daarom lettertype en -grootte vóór de bewerking al instellen. De verstoorde gelijkmatige golfvorm na een andere opmaak kunt u overigens makkelijk repareren door de functie Slangentekst opnieuw toe te passen resp. de functie Funlayout met de overeenkomstige instellingen toe te passen. Technisch gezien wordt de 'slangenlijn' door een verschuiving t.o.v. de basisschrijflijn gecreëerd. Zet u de cursor maar eens in zo'n woordenslang en bekijk de waarde voor Positie op het tabblad Afstand in het dialoogveld Opmaak lettertype maar eens (Word 2007: Start / Dialoogvenster Lettertype). Waarschuwing: Wees voorzichtig met veeleisende macro's als deze! Gebruik ze niet te veel binnen één werkblad en sla uw werk regelmatig op! Alle Wordversies, ook de modernste, willen bij te zware belasting nog wel eens met de melding 'Niet voldoende geheugen!' komen. Soms gevolgd door een kettingreactie van onaangenaamheden.

T EKST MET FOUTEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Tekst met fouten creëert binnen een geselecteerde tekst fouten. Daarbij worden met een instelbaar percentage op willekeurige plaatsen klinkers tegen klinkers en medeklinkers tegen medeklinkers uitgewisseld. De vervangende letter is altijd klein geschreven. 'Y/y' wordt als klinker aangezien. Aan het eind wordt het aantal fouten onder de tekst geschreven en in de statusbalk wordt het totaal aantal letters, het aantal fouten en het feitelijk bereikte foutenpercentage aangegeven. Daarbij kan het bij heel korte teksten tot een aanzienlijke afwijking van het gewenste foutenpercentage komen. Ook treden soms heel veel fouten op een relatief korte afstand van elkaar op. U moet dus controleren of het resultaat bevredigend is. In plaats van de foute letters willekeurig te laten invoegen, kan men ook een Sleutelwoord opgeven. De letters hiervan zijn dan in de exacte volgorde in de tekst verwerkt. Als instelbaar percentage worden als foute letters alleen de grondvormen van ons (Latijnse) alfabet gebruikt. Bij cyrillische teksten is dus alleen het woord Sleutelwoord zinvol. Let op: De aangebrachte fouten zijn producten van het toeval en dus niet met menselijke fouten te vergelijken. De macro maakt dus uitsluitend min of meer ludieke concentratieoefeningen, bv. onder het motto: 'mijn computer heeft weer zoveel fouten gemaakt. Kunnen jullie helpen ze te vinden?' Menselijke schrijffouten hebben normaal gesproken een systematiek, die verschillende factoren kent, bv. de verhouding moedertaaldoeltaal, maar ook op persoonlijke bijzonderheden berust. Teksten met fouten voor orthografische oefeningen moeten daarom heel precies en verregaand individueel op de typische fouten van de betrokken leerlingen zijn afgestemd. Anders bestaat het gevaar dat men nieuwe fouten oproept die de leerlingen voorheen niet gemaakt hebben.

Tips voor talenondersteuning Tekst met fouten probeert automatisch de taal te herkennen, in welke de gemarkeerde tekst geschreven is en selecteert de willekeurige letters uit aangewezen alfabetten. Voor de meeste West-Europese talen voldoet het Latijnse basisalfabet. Voor Pools, Turks of andere schriften met veel speciale tekens worden deze tekens echter ook gebruikt. Ook teksten in Griekse of Cyrillische tekens worden ondersteund, maar Word erkent deze talen alleen automatisch wanneer in de Windows-systeeminstellingen overeenkomstige toetsenborden geïnstalleerd zijn. Mocht dit bij u niet het geval zijn, dan kunt u de tekst in Griekse of in Cyrillische letters markeren en in het Wordmenu Extra’s/Taal/Taal vaststellen (Word 2007: Controleren / Taal instellen) de bijbehorende taal



52

handmatig instellen. Wanneer u Tekst met fouten aansluitend laat lopen, worden de willekeurige letters correct uitgezocht.

A LLEEN HOOFDLETTERS Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Alleen hoofdletters verandert alle letters in de geselecteerde tekst in hoofdletters. Daarbij wordt de Duitse letter 'ß' veranderd in 'ss' conform de regels van de Duitse orthografie. Nederlands 'één' wordt veranderd in 'EEN', i.e. accenttekens worden verwijderd. De beide functies hoofd-/kleine letters komen overeen met de Wordstandaardfunctie Opmaak en Hoofdlettergebruik (Word 2007: Start / Dialoogvenster Lettertype) en zijn hier op praktische gronden opgenomen. Anders dan de Wordstandaardfunctie verwijdert Alleen hoofdletters accenttekens in Nederlandse teksten. In de Wordstandaardfunctie vindt u overigens nog een interessante mogelijkheid voor orthografische oefeningen, namelijk om iedere woord met een hoofdletter te laten beginnen.

A LLEEN KLEINE LETTERS Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Alleen kleine letters verandert alle letters in de geselecteerde tekst in kleine letters. De beide functies hoofd-/kleine letters komen overeen met de Wordstandaardfunctie Opmaak hoofdlettergebruik (Word 2007: Start / Dialoogvenster Lettertype) en zijn hier op praktische gronden opgenomen. In de Wordstandaardfunctie vindt u overigens nog een interessante mogelijkheid voor orthografische oefeningen, namelijk om ieder woord met een hoofdletter te laten beginnen.

F UNLAYOUT Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Funlayout maakt verschillende grappige veranderingen van het schriftbeeld mogelijk en het terugdraaien ervan in het geselecteerde tekstgedeelte. In de keuzegroep Toevalsvariatie, die hetzij per teken of per woord werkt, kunt u de volgende tekenvariaties activeren: •

Positie boven/onder de basisschrijflijn

•

Grootte

•

Stijl

•

Kleur

Onder de optiegroep Slangenlijnen kunt u Verandering en Graad van de spatiëring evenals de Kleur activeren. De spatiëring wordt daarbij uniform op de gewenste Graad (1 tot 5 punts, standaard instelling 3) ingesteld. De Kleur wordt echter, als het selectievakje is geactiveerd, per toeval geselecteerd. Daarbij kan het geselecteerde gebied in zijn geheel door een Frame worden omgeven (standaardinstelling). We raden u aan deze optie alleen te gebruiken, als de selectie een of meer volledige alinea's omvat. Tenslotte maakt de optie Alle funlayout verwijderen het mogelijk in het geselecteerde gebied het normale schrift te herstellen en eventuele frames te verwijderen. Als de schriftgrootte in het geselecteerde gebied uniform is en boven de 10 punten ligt, blijft deze behouden. Bij verschillende schriftgroottes binnen de selectie of als de schriftgrootte was ingesteld op lager dan 10 punten, wordt deze uniform op 10 punten gezet. De slangen- resp. golfvormige vorm van de oefening ziet er aantrekkelijk uit maar heeft enkele nadelen. De aanmaak duurt vrij lang. Verder kunt u er achteraf niet goed in wijzigen, omdat de gelijkmatige slingervorm dan doorbroken wordt. Die slingervorm wordt namelijk precies afgestemd op het gemiddelde aantal tekens per regel. © Copyright 2009 Hans Zybura. Alle rechten voorbehouden.


53

(Als u het optisch heel perfect hebben wilt, dan moet u een niet-proportionele tekenset zoals bv. Courier gebruiken, waarbij alle tekens even breed zijn.) Zo gauw door een wijziging het aantal tekens per regel verandert, gaat het gelijkmatige beeld verloren. Het beste kunt u daarom lettertype en -grootte vóór de bewerking al instellen. De verstoorde gelijkmatige golfvorm na een formattering kunt u overigens makkelijk repareren door de macro Slangentekst opnieuw toe te passen resp. de macro Funlayout met de overeenkomstige instellingen toe te passen. Waarschuwing: Wees voorzichtig met veeleisende macro's als deze! Gebruik ze niet te veel binnen 1 werkblad en sla uw werk regelmatig op! Alle Wordversies, ook de modernste, willen bij te zware belasting nog wel eens met de melding 'Niet voldoende geheugen!' komen. Soms gevolgd door een kettingreactie van onaangenaamheden.

W OORDVORMENOEFENING Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. De macro Woordvormenoefening stemt qua werking ongeveer overeen met de macro’s voor de sterke en onregelmatige werkwoorden Nederlands, Engels en Duits. Dat wil zeggen dat een tabellarische woordvormenoefening wordt gemaakt, waarin enkele vormen zijn opgegeven en de rest door de leerlingen moet worden aangevuld. Als bronmateriaal kunt u of een eigen bronbestand (een normaal Worddocument met een woordvormentabel) of een woordvormentabel in een werkdocument gebruiken. Woordvormenoefening is een flexibel gereedschap. Om het functioneren beter te begrijpen, geven wij een voorbeeld. Stelt u zich voor, u wilt een oefening of toets maken over enkele moeilijkheden van de Duitse vervoeging. Het voorbeeld hieronder bevat een representatief aantal voorbeelden van deze moeilijkheden. Ze zijn bv. helemaal onregelmatig, vertonen wisseling van vocaal, etc. Nemen we aan dat u de onderstaande tabel in een werkdocument hebt gemaakt en daar een oefening van wilt maken. Infinitiv

haben

sein

werden

fragen

antworten

lesen

lassen raten

ich

habe

bin

werde

frage

antworte

lese

lasse

rate

du

hast

bist

wirst

fragst

antwortest

liest

lässt

rätst

ist

wird

fragt

antwortet

liest

lässt

rät

er, sie, es hat wir

haben

sind

werden

fragen

antworten

lesen

lassen raten

ihr

habt

seid

werdet

fragt

antwortet

lest

lasst

Sie, sie

haben

sind

werden

fragen

antworten

lesen

lassen raten

ratet

U plaatst dus de cursor ergens in deze tabel en start de macro woordvormenoefening. De macro registreert dat de cursor in een tabel staat en gaat er vanuit dat het om een woordvormentabel gaat. Het volgende dialoogvenster staat u nu toe per rijtje woordvormen 1, 2, 3 of alle behalve één vorm(en) te laten staan en andere vormen allemaal te verbergen. U kunt aangeven of steeds de eerste regel en/of de eerste kolom van de bewerking moet worden uitgesloten. In het voorbeeld is dat zinvol: de woorden in de eerste kolom kunnen het beste volledig blijven staan (ik heb deze ook vet gemaakt, maar dat is hier verder niet van belang). Anderzijds kan men gerust verlangen, dat de leerlingen de infinitieven zelf vinden. Daarom beschouwen we de eerste regel niet als kopregel en sluiten haar in de bewerking in. De laatste keuze in het dialoogveld betreft de opmaak/formattering van de tabel: naar keuze met puntgrootte 14 en lijnen of alleen lijnen. Het resultaat met twee opgegeven vormen per kolom en 14-punts opmaak ziet er als volgt uit: (voorbeeld Duits)



Infinitiv ich du er, sie, es wir ihr Sie, sie

haben

54

werden lasse antwortest liest

habt

seid sind

werden

Fragt fragen

antwortet

Rät

lest lassen

Raten

Als dit toevallige resultaat u niet bevalt of als u toch liever andere of een ander aantal opgegeven werkwoordvormen wenst, plaatst u de cursor eenvoudig ergens in een cel en start u de macro Woordvormenoefening opnieuw. De macro stelt dan bij de start vast dat de cursor in een tabel staat en gaat er daarom vanuit dat er slechts een al eerder gemaakte oefening moet worden gemodificeerd. U hoeft dan niet opnieuw alle keuzes te maken, maar alleen het aantal voor te geven werkwoorden kiezen. Er worden willekeurig elke keer andere vormen ingevuld. Dat is altijd mogelijk zolang de onzichtbare vormen niet met behulp van de macro Verborgen tekst wissen definitief worden gewist. (Zie voor de zin en het doel van Verborgen tekst wissen de beschrijving van deze functie.) Het aantal en de keuze instellen, kunt u natuurlijk ook gebruiken voor eerder gemaakte oefeningen. Het is mogelijk om verschillende kopieën te destilleren met verschillende moeilijkheidsgraad of eenvoudig met verschillende zichtbare vormen. Als u bv. deze conjugatietabel of een andere woordvormentabel voor later gebruik wilt bewaren, kopieer haar dan naar een normaal Worddocument (geen Zarb-document!) en schrijf dit weg onder een heldere naam op een plaats van uw keuze (liefst niet in de Zarb-directory). De functie Woordvormenoefening kan namelijk niet alleen direct in het werkdocument aanwezige tabellen bewerken. Ze kan bovendien - net als de macro's voor de sterke en onregelmatige werkwoorden Duits, Engels en Nederlands - rijtjes met woordvormen uit bronbestanden kiezen. Deze overbrengen naar het werkdocument en er een oefening of toets van maken. Het bronbestand mag dan echter slechts één tabel met woordvormen bevatten, omdat de macro steeds slechts de eerste tabel in een brondocument kan vinden. Zulke woordvormentabellen kunnen bijna willekeurig groot zijn. Vooral als de vormen horizontaal zijn geordend, per regel dus. Als de rijtjes met vormen daarentegen in kolommen (verticaal) geordend zijn, kunt u maximaal 31 stuks in een brondocument vastleggen, omdat een Wordtabel niet meer dan 31 kolommen kan hebben. Het speelt natuurlijk geen rol als bij het ordenen van de vormen in kolommen het brondocument veel te breed wordt om te kunnen printen. U wilt immers alleen de uitgekozen vormen in uw oefeningenblad onderbrengen en dit kunt u altijd liggend printen. Anders dan in de werkwoordsvormenmacro's weet Woordvormenoefening eerst niet of de rijtjes met vormen in uw brondocument per regel ( horizontaal) of in kolommen (verticaal) zijn geordend. Voordat ze in uw bronlijst worden in gelezen, moet u dus aangeven in welke regel of kolom de grondvormen zich bevinden. Het werken met een eigen bronbestand, als u dat eenmaal gemaakt hebt, gaat als volgt: U plaatst eerst de cursor in het werkdocument, daar waar de oefening moet worden in gevoegd. Dan start u de macro en kiest in de eerste dialoog het juiste brondocument uit. Dit wordt geopend en de woordvormentabel wordt opgezocht. Is deze gevonden, dan wordt u gevraagd, in welke regel of kolom zich de grondvormen bevinden. Deze worden vervolgens ingelezen en in de bronlijst van de volgende dialoog gepresenteerd. U kiest de gewenste rijtjes vormen uit en deze worden in het werkdocument geplaatst. Bij de laatste stap geeft u nog eens de ordening van de rijtjes met vormen aan en of een eventueel aanwezige kopregel en/of eerste kolom van de bewerking moet worden uitgesloten. Tenslotte het aantal op te geven vormen en de opmaak van de gehele oefening.

S AMENVOEGOEFENING Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. De macro Samenvoegoefening dient om oefeningen te maken waarbij steeds begrippen door de leerling met elkaar verbonden moeten worden, bv. woord / vertaling, delen van zinnen, delen van uitdrukkingen, synoniemen,



55

koppen bij delen van teksten etc. U kunt ook bv. rekenopgaven en hun uitkomsten met deze macro tot een oefening maken. Ook het gebruik van grafische elementen en andere objecten (bv. formules) is mogelijk. Een klein voorbeeld met willekeurige mogelijkheden in het Nederlands ter verduidelijking. Als uitgangsmateriaal nemen we begripsparen. Elk paar wordt in zijn eigen regel geschreven, waarbij de beide elementen steeds door een tabteken worden gescheiden. (als u de niet printbare tekens – Wordfunctie Weergeven/Verbergen – zichtbaar maakt is dit teken te herkennen aan een pijltje naar rechts. Als alternatief kan men paren ook doorlopend onder elkaar schrijven, elk element in een eigen alinea. Witregels zijn mogelijk, maar storen.

roodkapje wolf tulband koek of hoofddeksel heerlijk delicious bos bomen oma grootmoeder wolf gevaarlijk zoogdier U selecteert het geheel, geeft in de volgende dialoog aan of de elementen in paren naast elkaar of onder elkaar staan en krijgt dan het volgende resultaat:

Wat hoort bij elkaar? S.v.p. met een lijn verbinden! roodkapje bos oma wolf tulband heerlijk

hoofddeksel of koek wolf bomen gevaarlijk zoogdier grootmoeder delicious

Oplossing: roodkapje bos oma wolf tulband heerlijk

wolf bomen grootmoeder gevaarlijk zoogdier hoofddeksel of koek delicious

De macro Samenvoegoefening plaatst het uitgangsmateriaal in een 3-koloms tabel, waarbij de middelste kolom leeg blijft. Aansluitend worden de begrippen in de rechterkolom willekeurig gemengd. Werken met een toevalsgenerator kan tot gevolg hebben dat het mengen niet erg geslaagd is. In dat geval plaatst u de cursor ergens in de gereedgekomen oefening en voert de macro nog eens uit - hopelijk met een beter resultaat. Dat kunt u overigens met elke willekeurige tabeloefening doen, als u de begrippen in de rechterkolom wilt mengen.

M ULTIPLE C HOICE Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Multiple Choice zet op de plaats van de cursor een vooraf geformatteerd en automatisch genummerd basismodel voor meerkeuzevragen met twee tot zeven alternatieven. De cursor moet aan het begin van een nieuwe regel staan. Na het invoegen wordt u automatisch via invulkaders gevraagd naar een vraag en afhankelijk van uw keuze twee tot zeven alternatieven op te geven. Daarbij hoeft u niet alle antwoordmogelijkheden te benutten. U kunt elk moment afbreken en later overbodige alternatieven uit uw werkblad verwijderen of nieuwe alternatieven toevoegen. Uw werk wordt pas in het document ingevoegd als u het laatste antwoord gegeven heeft of voor afbreken heeft gekozen.



56

Voorbeeld:

Hoe heet de hoofdstad van Italië? a) b) c) d)

Milaan Rome Napels Florence

De automatische nummering wordt steeds aangepast aan alle veranderingen in de volgorde van de opdrachten. Ook als u later opdrachten toevoegt of verplaatst. Technisch gezien zijn de diverse basismodellen in de sjabloon 'Zarb41.dot' (resp. 'Zarb41') (Word 2007: ’StartZarb.dotm’) onder de namen 'mc2' tot 'mc7' vastgelegd, waarbij het cijfer het aantal antwoordmogelijkheden aangeeft. Wilt u als ervaren Wordgebruiker het aanzien van de basismodellen definitief wijzigen, dan kunt u dat gemakkelijk doen. Voeg elk basismodel in in een leeg document en wijzig het naar uw wensen. Selecteer het gemodificeerde model en save het als AutoTekst onder dezelfde naam. Let er bij het saven op dat onder 'Vastleggen in ...' dus sjabloon 'Zarb41.dot' (resp. 'Zarb41') is ingesteld (Word 2007: ‘StartZarb.dotm’).

S YSTEEM - ( OF LEER -) KAARTEN MAKEN Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Het werken met systeem- of leerkaarten is in alle fasen van het schoolse en buitenschoolse leren zinvol. Veel dingen zijn met behulp van systeemkaarten optimaal te tonen en te leren. Word levert wel mogelijkheden voor enveloppen en etiketten, maar niet voor het gemakkelijk maken en printen van systeemkaarten. Die onvolledigheid wordt door deze Zarb-functie weggenomen.

Werkwijze Een muisklik op het symbool Systeemkaarten uitwerken opent ernaast een dialoogvenster. Hierin kunt u het gewenste formaat van de systeemkaarten kiezen: DIN-A6 (4 kaarten op een dwarsformaat DIN-A4-papier), DINA7 (8 kaarten op een groot formaat DIN-A4-papier) of DIN-A8 (16 kaarten op een dwarsformaat DIN-A4papier bij het afdrukken. Bij de invoer wordt echter voor een betere overzichtelijkheid een groot formaat DIN-A5papier met maar 8 kaarten gebruikt). Als u uw keuze heeft gemaakt, opent zich een nieuw, leeg systeemkaartendocument. Op elk van de 10 kanten van het nieuwe document kunt u – afhankelijk van het formaat – de inhoud van 4 of 8 kaarten invoeren. Met telkens de voorzijde in de linkerkolom en de achterzijde recht daaronder in de rechterkolom. Slaat u vervolgens het document op onder een duidelijke naam op een plaats naar uw keuze. Deze systeemkaarten-documenten zijn niet met het documentmodel Zarb41.dot (en/of Zarb41) verbonden, maar met een eigen documentmodel. Ze dragen de namen ZkartA6.dot (en/of ZkartA6),ZkartA7.dot (en/of ZkartA7) of ZkartA8.dot (en/of „ZkartA8), afhankelijk van welk systeemkaartenformaat u gebruikt. Deze documentmodellen bevatten ten eerste de tabelopmaak die aan de systeemkaartenuitwerking ten grondslag ligt en ten tweede meerdere macro’s, die u in een eigen menu en/of een eigen werkbalk kunt oproepen. De beperking tot 40 en/of 80 kaarten berust op algemene overwegingen ten aanzien van de stabiliteit, overzichtelijkheid en hanteerbaarheid van Worddocumenten. Deze overwegingen zijn in het bijzonder van belang, als u vele grafische objecten gebruikt. Bij eenvoudige teksten als systeemkaarteninhoud is er weinig op tegen met grotere systeemkaartdocumenten te werken. Daarbij moet men echter steeds uitsluitend hele pagina's toevoegen. Selecteer eventueel de gehele laatste bladzijde zolang deze nog leeg is (inclusief de regel onder de tabel) en kopieer de inhoud van de selectie naar het klembord (menu Bewerken en Kopiëren of het kopieersymbool in de standaardwerkbalk) (Word 2007: Start / Kopiëren). Plaats dan de cursor in de regel onder de laatste tabelregel en voeg daar de inhoud van het klembord weer in (Bewerken - Plakken of het plakken-symbool in de standaardwerkbalk) (Word 2007: Start / Plakken). U kunt deze procedure meerdere keren toepassen. Bij voorkeur voegt u steeds twee nieuwe pagina's toe, zodat u alle kaarten tegelijk kunt laten printen. Bedenk wel dat het document al naargelang het groter is, steeds onoverzichtelijker en logger wordt.



57

Werkbalk en menu Een document dat met een van de bovengenoemde systeemkaart-documentmodellen verbonden is, bevat een extra werkbalk en een menu met de naam 'Systeemkaarten'. Daar kunt u de extra functies voor de printopties en opmaak van de systeemkaarten kiezen. Zou de werkbalk niet zichtbaar zijn, dan kunt u deze in het menu Beeld onder het punt Werkbalken activeren.

Mogelijke inhouden van systeemkaarten De systeemkaarten in Word kunnen behalve normale tekst ook grafische elementen, formules en diagrammen opnemen. Tabellen kunt u echter niet gebruiken, omdat de indeling in systeemkaarten immers met behulp van tabellen plaatsvindt en tabellen binnen tabelcellen weliswaar binnen de (uitsluitend) meeste actuele Wordversies mogelijk zijn, maar in het kader van deze toepassing niet zinvol zijn. U kunt de inhouden van de kaarten naar believen opmaken, maar u moet er echter op letten dat de inhoud de beschikbare kaders van de kaart (tabelcel) niet overschrijdt. De voorgegeven grootte van de tabelcellen mag niet worden veranderd, omdat anders bij het printen de voor- en achterkant van de kaarten niet meer overeenstemmen.

Grafische objecten invoegen of inbedden Bij het invoegen van grafische elementen etc. moet u erop letten, dat dergelijke objecten altijd in de tekst ingevoegd worden en niet op een apart niveau aan het bestand worden gekoppeld. Dat wil zeggen dat de optie aan een bestand koppelen (in Word: Invoegen en object...) altijd gedeactiveerd moet zijn. Als desondanks een niet ingebed object wordt ingevoegd, herkent u deze aan het verankeringpunt dat waarschijnlijk bij het begin van een linkercel ligt. U kunt het object dan selecteren en met de knop Object inbedden (werkbalk respectievelijk menu Systeemkaarten) in de tekst voegen. Het object wordt dan exact op het verankeringpunt ingevoegd maar laat zich gemakkelijk daarheen verplaatsen waar men het wil hebben. Als u het keuzeprogramma oproept (Kaarten uitkiezen in de werkbalk respectievelijk in het menu Systeemkaarten), wordt gecontroleerd of het document niet-ingebedde objecten bevat, en wordt u indien nodig gevraagd deze voor verdere acties eerst in te voegen.

Kaartinhouden verticaal centreren Het is mogelijk kaartinhouden precies in het midden van een kaart (tabelcel) te plaatsen, en niet alleen horizontaal, maar ook verticaal. Daar dit laatste nogal gecompliceerd is, biedt het systeemkaartenprogramma een passende functie aan (Verticaal centreren / naar boven uitlijnen in de werkbalk respectievelijk in het menu Systeemkaarten). Deze functie centreert hetzij de inhoud van de tabelcel, waarin de cursor staat, of de inhoud van alle geselecteerde tabelcellen in verticale richting. De functie werkt echter ook in de omgekeerde richting. Als de inhoud al verticaal gecentreerd is, wordt het centreren opgeheven en de inhoud normaal naar boven toe uitgelijnd. Verticaal centreren van de inhoud is bijzonder nuttig bij eenvoudige inhouden, bv. idioom. Men zou dan bv. als volgt te werk kunnen gaan: • •

Eenvoudig alle idioom (linkerkolom) met vertalingen (rechterkolom) zonder enige opmaak stuk voor stuk ingeven; Vervolgens het gehele document selecteren (Bewerken Alles selecteren) (Word 2007: Start / Selecteren / Alles selecteren);

• •

Dan een passend lettertype en -grootte kiezen; De knop Centreren (horizontaal centreren) in de opmaakwerkbank activeren (Word 2007: Start / Centreren);

•

En tenslotte in de werkbalk of in het menu Systeemkaarten de knop Verticaal centreren / naar boven uitlijnen aanklikken.

Zo krijgt u bliksemsnel uniform geformatteerde, goed uitziende systeemkaarten. (U moet natuurlijk wel het eindresultaat nog controleren!) Verticaal centreren is niet geschikt als u op elke kaart een kopregel - bijvoorbeeld met de naam van de kaartenserie, het vak etc. - aanbrengt. Dan zou deze regel namelijk niet meer bovenaan maar ergens verder naar beneden op de kaart staan.



58

Printopties Hebt u alle kaarten gemaakt en opgemaakt, dan kunt u een willekeurige keuze of ook alle in het document aanwezige kaarten laten voorbereiden voor het printen. Daartoe dient de functie Kaarten uitkiezen om te printen (werkbalk of menu kaartenbak). Het betreffende dialoogveld spreekt voor zich. Voor een beter overzicht kunt u het overigens op uw beeldscherm willekeurig verplaatsen. Slechts enkele bijzonderheden moeten nog genoemd worden: •

Als u de knop Allemaal toevoegen gebruikt, worden alleen die kaarten uitgekozen, die niet leeg zijn, dat wil zeggen kaarten met een lege voorkant (!) worden niet meegenomen.

Printen Zodra u de knop Klaar aanklikt, worden de nodige printdocumenten aangemaakt. Dit bestaan steeds uit twee bladzijden, een voor- en een achterkant. In de printdocumenten zijn de voor- en achterkant van de kaarten automatisch zo geordend, dat ze na het printen correct tegen elkaar aan liggen. De aangemaakte printdocumenten dragen de titel 'Systeemkaarten Printdocument [Nr.]' en zijn doorlopend genummerd; bij oudere Wordversies liet dit zich helaas niet realiseren. Daar heten ze net als alle nieuwe niet opgeslagen documenten 'Dokx.doc', waarbij x voor het lopende nummer staat. In het menu Venster zijn allen geopende documenten en natuurlijk ook de zojuist gemaakte printdocumenten in een lijst opgenomen. Daar kunt u het gewenste document activeren en vervolgens printen. Veel printers kunnen tweezijdig printen, maar normaal gesproken zult u eerst steeds de voorkant printen, dan het papier opnieuw in de printer doen (eventueel omdraaien, afhankelijk van uw printer) en dan de achterkant printen. Voor systeemkaarten kunt u het beste dik papier of dun karton gebruiken, opdat de achterkant niet doorschijnt. Eventueel kunt u ook de voor- en achterkant op verschillende bladen drukken en deze dan aan elkaar plakken of - voor heel stabiele kaarten - beide op de voor- en achterkant van een stuk karton plakken. Probeert u zelf wat het beste werkt!

Actualiseren van systeemkaarten-documenten Systeemkaarten-documenten die u met oudere Zarbversies heeft gemaakt (Zarb 3.1 of ouder) en met Zarb 4.1 opniuew wilt gebruiken, moet u eerst handmatig actualiseren. Open daartoe het document en ga als volgt te werk: Word 2000 tot 2003: Klik onder Extra op Invoegtoepassingen. Kies vervolgens (document)Sjablonen en kies voor Bijvoegen. Vervolgens kiest u in het volgende dialoogscherm voor het nieuwe systeemkaartdocument: afhankelijk van het systeemkaarten-formaat hebben deze de naam „ZKartA6.dot“, „ZKartA7.dot“ of „ZKartA8.dot“. Bevestig met Openen en dan met OK. Word 2007: Ga naar het tabblad Invoegtoepassingen, kies in Beheren voor Sjablonen en klik op Start. Naast het veld Documentsjabloon klikt u op Bijvoegen, en vervolgens kiest u in het volgende dialoogscherm voor het nieuwe systeemkaartdocument: afhankelijk van het systeemkaarten-formaat hebben deze de naam „ZKartA6.dot“, „ZKartA7.dot“ of „ZKartA8.dot“. Bevestig met Openen en dan met OK. Bij een volgend gebruik van de functie Systeemkaarten uitwerken wordt uw vorige document eerst geconverteerd, waarna u het weer kunt gebruiken. U krijgt hier tevens een bevestiging van.

Z ARB HANDBOEK Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. De functie Zarb handboek opent de gebruikershandleiding voor Zarb, dus het document dat u op dit moment leest. Dit document draagt de bestandsnaam 'Zarb41Handboek.doc' en bevindt zich na de installatie in de submap 'Zarb 4' in de programmamap op uw harde schijf.



59

Z ARB KORTINFO Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. Het bestand Zarb41Kortinfo.doc in de Zarb-programmamap bevat aan twee kanten een nuttig, kort overzicht van alle functies van het programma. De macro Zarb Kortinfo opent het bestand een vraagt of u het gelijk wilt afdrukken.

Z ARB LICENTIE INFO Terug naar het functieoverzicht Menu en werkbalk Zarb 2. De macro Zarb licentie info toont copyrightinformatie, ons bedrijfsadres en het adres van onze website.



OVERIGE

I N F O R M AT I E O V E R

60

ZARB

C ONCEPT EN GESCHIEDENIS Het idee voor Zarb gaat terug op mijn lange ervaring als docent in het vak Duits als vreemde taal in het volwassenenonderwijs en op mijn belangstelling voor computers en programmeren. Bij mijn eerste pogingen al weer heel wat jaren geleden om werkbladen en toetsen voor het onderwijs met behulp van een tekstverwerker te produceren had ik al gauw het gevoel dat er vele stappen te automatiseren zijn. Ik had me eerder al eens met programmeren bezig gehouden en daardoor een tamelijk duidelijk idee over wat er mogelijk was, als... - ja, als de tekstverwerker echt rekening zou houden met de behoeftes van docenten. Verschillende kleine projecten bevestigden in de loop van de tijd mijn inschattingen en lieten zien dat uiterst handige functies in principe redelijk eenvoudig waren te realiseren. Ze waren echter niet te koppelen aan een tekstverwerker met als gevolg dat ik voortdurend heen en weer moest schakelen tussen de tekstverwerker en mijn eigen programmaatjes. Van de andere kant: een nieuwe tekstverwerker schrijven was ook niet de bedoeling. Dit betekende eerst dat ik hoe dan ook met Tipp-Ex, schaar, lijm en kopieerapparaat oneindig veel sneller werkbladen, sheets en toetsen voor het onderwijs kon maken dan met de computer. Van de andere kant: deze zagen er aanzienlijk minder professioneel en aantrekkelijk uit dan wat er uit mijn printer rolde. Toen maakte een collega met wie ik hier regelmatig over sprak, mij er op attent, dat Word voor Windows van de firma Microsoft ( destijds net in versie 2.0 verschenen) een heel flexibele geïntegreerde programmeertaal had. Het duurde nog een tijd tot mijn situatie het toeliet er echt in te duiken, maar toen was ik ook direct enthousiast: een moderne tekstverwerker met alle mogelijke functies en de kans die functies bijna naar believen uit te breiden. Tenslotte kon ik zomer 1993 serieus aan de slag. Voor zover ik er naast mijn onderwijstaken en gezin tijd voor had. Na een eerste door collega's en mezelf uitgeteste proefversie met ongeveer de helft van de in de eerste echte versie beschikbare macro's verscheen in maart 1994 Zarb 1.0. Meer dan twee jaar later, in juni 1996, werd met versie 2.0 het aantal functies nog eens verdubbeld en het gebruik wezenlijk vereenvoudigd. Het concept, de koppeling van een aantal docentspecifieke functies aan een tekstverwerker, had intussen veel overtuigde aanhang gevonden. Het grote succes van de nieuwe versie 2.0 had al snel tot gevolg dat ik mijn onderwijstaken moest opgeven en al een tijd aan de toenemend internationale verspreiding van Zarb moest wijden. Ik maakte ook een versie voor de Macintosh (alleen Duits), het programma verscheen in een Engelse versie en moest vervolgens steeds worden aangepast aan de eisen van de steeds beter wordende tekstverwerkers. Toen ik in april 1999 een vaste werkkracht erbij kon nemen kreeg ik gelukkig weer tijd om het programma inhoudelijk verder te ontwikkelen. Nu kon ik mij stap voor stap weer meer toewijden aan de verdere inhoudelijke ontwikkeling van het programma. Het resultaat in de vorm van Versie 3.0/3.1 bevatte wederom talrijke nieuwe functies en het grootste deel van de tot dusver bestaande macro’s werd grondig bewerkt en/of met nieuwe opties uitgerust. Datzelfde geldt voor de nieuwste versie Zarb 4, die aansluitend in oktober 2006 – eerst in het Duits - uitgebracht werd. Zarb 4.1 werd daarna grondig aan Word 2007 aangepast. Ik kan met enige trots stellen, dat er wereldwijd geen softwareproduct bestaat, dat in begrip, functieomvang en gebruik met Zarb vergelijkbaar is – en dit geldt onafgebroken sinds de eerste verschijning. Ik hoop van harte dat deze tools u net zo veel tijdsbesparing en plezier bij het maken van aantrekkelijke werkbladen zal opleveren als mij, toen ik nog les gaf. Het is niet alleen zo dat u tijd bespaart, maar een flink aantal oefeningen, bv. de raadsels, zouden zonder Zarb niet eens mogelijk zijn, tenminste niet zonder heel veel tijd en moeite. Ook uw creativiteit in het aanbieden van gevarieerde oefeningen en werkbladen neemt sterk toe.

D E AUTEUR Misschien interesseert het u, wie het programma Zarb en de bijbehorende documenten geschreven heeft. Hier dus enkele gegevens over mijzelf: •

Hans Zybura, Dipl.Soz.



• •

Getrouwd, drie kinderen Vroeger docent, nu softwareontwikkelaar

•

Heeft Sociologie, Germanistiek, Filosofie, Pedagogiek en Informatica gestudeerd in Keulen en Bielefeld

•

Meer dan 20 jaar ervaring in het vak Duits als vreemde taal bij taalinstituten, bedrijven, particuliere en openbare onderwijsinstellingen, in zelf georganiseerde cursussen c.q. privéonderwijs, nascholing rond het thema 'lesvoorbereiding met de computer'.

•

Adres: Hans Zybura Software Hans Zybura Waldquellenweg 52 D-33649 Bielefeld Deutschland Telefon: +49 - (0)5 21 - 94 57 290 E-Mail: [email protected]

61

D ANKWOORD Op deze plaats wil ik graag de vele mensen bedanken die mij op de een of andere manier - direct of indirect - bij de ontwikkeling van Zarb hebben geholpen. Bernhard Jost dank ik voor de discussies in de vroege fases van de conceptontwikkeling en voor de beslissende tip Microsoft Word met zijn destijds unieke geïntegreerde programmeertaal te gebruiken, toen ik op zoek was naar een uitbreidbare tekstverwerker. Dr. Bernd Richter en Birgit Wollert ben ik dankbaar. Zonder hun enthousiasme en hun actieve steun zou ik het project in z'n uiterst moeizame beginfase vrijwel zeker hebben opgegeven. Aan Ursula Hänggi, basisschoolleerkracht in Zwitserland en een zeer betrokken computergebruiker in het basisonderwijs, dank ik vele fraaie ideeën voor nieuwe functies en krachtige ondersteuning bij de verspreiding van Zarb in Zwitserland. Bijzonder dankbaar ben ik haar echter voor de 'Zarb Ideenkiste', een overzicht met concrete toepassingsvoorbeelden uit voornamelijk de basisschool, die wij op onze website aan alle gebruikers ter beschikking stellen. Wettelijke gebruikers hebben in de loop van de tijd materialen zoals werkwoordstabellen of vreemdtalige woordenlijsten etc. ter beschikking gesteld en nog veel meer hebben wij door hun suggesties en wensen, door kritische opmerkingen en bemoedigende woorden impulsen voor de verdere ontwikkeling van Zarb gegeven. Zoveel vriendelijke helpers hebben mij op dit punt ter zijde gestaan dat ik ze hier, uit angst iemand te vergeten, niet allemaal kan noemen. Wat heb je aan het mooiste en beste programma, als niemand het kent? Nog beter dan mond op mond propaganda is echter het demonstreren of een cursus om zich in het programma in te werken. Een onschatbare rol spelen de vele collega's, die Zarb in hun nascholingsprogramma's integreren. Ook hen wil ik van ganser harte danken.

Voor u allen: mijn hartelijke dank!


Zarb snel en creatief oefeningen en opgaven maken Versie 4.1 NL


Hans Zybura Software Waldquellenweg 52 D-33649 Bielefeld Duitsland Tel.: Fax:

+49 - (0)521 - 94 57 290 +49 - (0)521 - 94 57 292

Web: http://www.zarb.de http://www.zybura.com Email: [email protected]

OVERZICHT: DE FUNCTIES VAN ZARB

Recommend Documents