Over zelfredzaamheid, professionals en maatschappelijke ondersteuning

Over zelfredzaamheid, professionals en maatschappelijke ondersteuning Werkconferentie Netwerk Ouderenzorg Haaglanden Haagse Hogeschool (15 februari 2013)

Margot Scholte lector mw (Inholland) en senior projectleider (Movisie)

Rode draad • De opdracht van sociale ondersteuning • Oplossingsrichtingen • ‘Nieuwe professionals’ en samenwerking

Lectoraat Maatschappelijk Werk Inholland / Sociaal Werk in de Wijk

Hogeschool INHolland

1

DE OPDRACHT


De opdracht van Sociale Ondersteuning Sociale ondersteuning is een combinatie van zorg en welzijn De opdracht is tweeledig: •Voortvloeiend uit de aangereikte wettelijke kaders en de maatschappelijke opdracht •Voortvloeiend uit de behoeften en vragen die zich bij kwetsbare en hulpvragende burgers aandienen (beroepsprofielen en codes)


2

Sociale ondersteuning is van alle tijden Centrale vragen in ieder tijdsgewricht waar sociaal werk een antwoord op moet vinden / zich toe moet verhouden: •

Wie zijn de kwetsbaren en de hulpzoekenden?

•

Wat vinden we als samenleving een gepast antwoord op hun noden?

•

Hoe moeten ze geholpen worden (beroepsgroepen / werkwijzen)?

•

Hoe moet dit worden gefinancierd en georganiseerd?

Nodig: •

Ontwikkelen passende deskundigheid + profilering (vereist een goed samenspel tussen financiers, beroepskrachten en management)


De omslag op dit moment in de tijd 1. Van verzorgingsstaat naar een participatiesamenleving • Wet maatschappelijke ondersteuning (‘het nieuwe denken’) • Welzijn nieuwe stijl (Uitvoeringskader Wmo) en acht bakens • Transities en transformaties: AWBZ, Jeugdzorg, Participatiewet

2. De huidige praktijk is te complex • Praktijkproblemen: versnippering, vergaande specialisatie, onvoldoende samenwerking • Complexe oplossingen: deeloplossingen, specialiseren en coördineren

3. Trammelant en tierelier (Marten Toonder) • Bezuinigingen • Decentralisatie



3

‘trammelant en tierelier’ •

Transformatie en bezuinigingen op Jeugdzorg (jeugdbescherming, jeugd GGZ) en passend onderwijs

•

Bezuinigen en beperken beschutte arbeid

•

Ontmanteling wijkenbeleid (op rijksniveau en corporaties (heffingen maken spelruimte klein)

•

Bezuinigingen en beperken toegankelijkheid AWBZ (vgl PGB): zorg voor ouderen

•

Gezondheidszorg ‘dichtbij’

•

Koopkrachtgevolgen

•

Beleid en maatregelen landen bij zelfde groepen.

•

Tegelijk beroep op ‘sociale handigheid’


Onbalans eerste en tweede lijn

•

Sociaal cultureel werk:

1,3 miljard

•

O.a. maatschappelijk werk en opvanghuizen:

1,8 miljard

•

Totaal welzijn (breed):

3,1 miljard € 186,50 p.p.

•

Zorgverzekeringswet / AWBZ / tweede lijn:

60 miljard

€ 3610,- p.p. •

Kosten tweedelijnszorg stijgen jaarlijks met circa 10 %, de kosten in de eerste lijn blijven gelijk of dalen licht (Van Ewijk, 2010).

•

Een groeiende groep mensen belandt in de marge



4

De zoektocht naar oplossingen


Gekozen oplossingsrichtingen Zelfredzaamheid en burgerkracht: • Eigen verantwoordelijkheid: zelf doen en niet te gemakkelijk leunen op formele zorg • Ondersteuning zoeken in het eigen netwerk • Vrijwilligers inschakelen bij overbelasting / tekorten in eigen netwerk • Werken aan een veerkrachtige samenleving Anders organiseren: • Combinaties maken van collectieve voorzieningen en individueel maatwerk • Nabije ondersteuning (aan huis, via social media, in de wijk) door generalisten (domeinoverstijgende professionals) Urgentie door ontstane schaarste (economische crisis): formele zorg nog veel meer dan voorheen voorbehouden voor ‘de meest kwetsbaren’!



5

Kwetsbaarheid, zelfredzaamheid en burgerkracht


Kwetsbaarheid centraal •

Mensen die over onvoldoende hulpbronnen beschikken om op eigen kracht moeilijkheden en tegenslagen te overwinnen

•

9 risicofactoren •

Slechte gezondheid

•

Geringe mate van psychisch welbevinden

•

Inkomen < 110 % van het minimum loon

•

Eénouder gezin

•

Werkloosheid in de afgelopen 5 jaar

•

Huishoudens met een uitkering

•

Een huishouden waar niemand werkt

•

Niet-westerse allochtonen

•

Een slechte beheersing van het Nederlands

(Jehoel-Gijsbers, 2004)



6

Patroon van kwetsbaarheid Wanneer risicofactoren samengaan en langere tijd duren ontstaat verbintenisproblematiek op vier niveaus: •

Verbintenis met zichzelf •

•

Verbintenis met anderen •

•

Eenzaamheid, geen ondersteunend netwerk

Verbintenis met de maatschappij •

•

Controle kwijt, laag gevoel van eigenwaarde

Niet participeren, grote afstand tot maatschappij

Verbintenis met de toekomst •

Geen hoop meer hebben

Van Regenmortel (2008)

Kwetsbaarheid gaat m.a.w. niet alleen over koopkrachtplaatjes…

Eigen verantwoordelijkheid? Vraagverlegenheid •

Kwetsbare mensen zoeken niet uit zichzelf hulp / te laat hulp / zijn achterdochtig en hebben weinig vertrouwen in zichzelf en in anderen. Bovendien is het bij zwaardere zorg ‘ongemakkelijk’.

Handelingsverlegenheid •

Hulpverleners / buren / naasten / vrijwilligers vinden het moeilijk om te gaan met kwetsbare mensen

Acceptatieschroom •

Als hulp dan eindelijk wordt aangeboden, is die al snel ‘niet nodig’

De betekenis van nabijheid, Lilian Linders (2010)


7

Zelfredzaamheid kent grenzen Enkele observaties: •

Veel burgers willen minder eigen verantwoordelijkheid in de zorg voor kwetsbare groepen (SCP, Een beroep op de burger, 2012)

•

Zorgverplichtingen mogen niet te groot worden (SCP, 2012)

•

Beroep op eigen kracht leidt tot maskeren van zorgvraag en verlies van controle (Grootengoed en Tonkens, 2013)

•

Zorgbehoefte leidt tot verschraling van sociale netwerken (Komter, 2003)

•

Mantelzorg (3,5 miljoen) en vrijwillige inzet (30-40%) zijn zeer wijd verspreid in Nederland

•

Slechts beperkte extra zorgruimte bij mantelzorgers (Kwekkeboom, 2012)

•

Beschikbare extra ondersteuning in de buurt richt zich niet op zorgvraag of is tijdelijk (Vreugdenhil-de Jager, 2012) Hogeschool INHolland

Anders organiseren



8

Bewegingen in de ondersteuning •

Regie aan de poort (RVZ; december 2012): •

Knelpuntenanalyse (gebrekkige preventie, verkokerde hulpverlening, gebrekkige aansluiting zorg en welzijn).

•

Oplossingsrichting: multidisciplinaire samenwerking in basiszorgteams in de wijk (huisarts, wijkverpleegkundige, maatschappelijk werker)

•

Van systemen naar mensen (Schippers, Van Rijn; VWS, februari 2013): •

Inzetten op preventie

•

Tegengaan medicalisering gewone leven

•

Versterken zelfredzaamheid en ‘sterke gemeenschappen’ (mantelzorgers en vrijwilligers)

•

Groot deel van de AWBZ- en Wmo-gelden (nu bijna 30 miljard) naar de Wmo.

•

Ruimte voor vakmanschap en herijking opleidingen Hogeschool INHolland

De generalist als ‘nieuwe professional’



9

De ‘nieuwe professional’: een spin in het web Vanuit vertrouwen Licht

Vroegtijdig

Problemen aanpakken

Problemen voorkomen

Faciliteren van burgerinitiatief

Gericht Doorpakken Talenten ontwikkelen

Kansgedreven

Dicht op de leefwereld

Aanmoedigen en activeren eigen kracht

Kent alles en iedereen

Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE

De ideale spin is een generalist Eén professional die van alle markten thuis is, beslissingsbevoegd is op alle terreinen, overal connecties heeft en vertrouwen geniet van ‘het systeem’ en de burger, ondanks dat hij soms corrigeert en sanctioneert …

Dat betekent:

deskundig en handelingsbekwaam op vele gebieden: (geestelijke) gezondheidszorg, veiligheid, welzijn, onderwijs, huisvesting, inkomen, financiën, arbeid, enzovoort, enzovoort



10

DE PRAKTIJK


Stavaza: talloze projecten met ‘nieuwe professionals’… • Sociaal makelaar • Gezondheidsbevorderaar • Wijkcoach • Frontlijnwerker • Opbouwwerker nieuwe stijl • Maatschappelijk werker (ns) • Buurtwerker • Huisverpleegkundigen

• Medewerker WMO

• POH GGZ

• Participatiecoach

• Krachtwerker

• Zichtbare schakel

• Brede welzijnswerker

• Sociale huisarts

• Netwerkregisseur

• CJG-coach

• Buurtregisseur

• Gezinscoach

• Wijkconsulent


• Sociale huisarts Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE

11

Eén nieuwe super-professional? Eén generalist voor het sociale domein: Bijv. Wijkcoach Enschede

Schaap met vijf poten Hogeschool INHolland

Of de wijkverpleegkundige op haar Solex?

Een specialisatie van de verpleegkundige: de zichtbare schakel



12

Dus zoeken we alternatieven Volgens allerlei

Werken met teams…

Samenwerkingsmodellen • Frontlijnteam

en principes…

• Sociaal team • Basisteam

•

Ketensamenwerking

• Sociaal wijkteam

•

Netwerksamenwerking

• FACT-team

•

Wrapped around care

• Wijkteam

•

Sluitende aanpak

• Wijknetwerk

•

Casemanagement

• Krachtteam

•

Regievoering

• Kernteam

•

Eén gezin één plan

• Signaleringsnetwerk…

•

Bloemmodel

• Allerhande probleemgestuurde

•

Amaryllis-concept

netwerken (in zorg én welzijn)


Een duo om verbindend te kunnen werken

Een combinatie van 2 beroepsgroepen / typen professionals: Bijv. Krachtteams in Eindhoven

maatschappelijk werker


Opbouwwerker Hogeschool INHolland

13

Een team om verbindend te kunnen werken

Een team dat generalistisch werkt: Bijv. Amaryllis concept Leeuwarden of de basiszorgteams (ha, verpleegkundige, mw)

Een team van sociale- en zorgprofessionals Hogeschool INHolland

… aangevuld met vrijwilligers Een team van professionals aangevuld met vrijwilligers: Bijv. Maatschappelijke Dienstverlening Alexander


Een vreemde eend in de bijt?


14

Met als gevolg: nieuwe complexiteit Verpleegkundige in de wijk vanuit de gezondheidszorg FACT-team Vanuit GGZ

Gezinscoach vanuit de jeugdzorg Sociale teams domeinoverstijgend

Thuisbegeleider vanuit de thuiszorg

(Wijk)maatschappelijk werker vanuit AMW ZorgAdviesTeam vanuit onderwijs

CJG-coach vanuit CJG

Basiszorgteam vanuit de gezondheidszorg

POH-GGZ bij de huisarts

Wijkcoach vanuit de gemeente

Elk domein zijn eigen spin in het web Lectoraat Maatschappelijk Werk / MOVISIE

Het samenspel van generalisten en specialisten



15

Een typering van deskundigheid

Volgens het additieve model •

is een specialist een generalist die zich gespecialiseerd heeft en zodoende meer kennis en kunde heeft (onderscheid kwantitatief)

Volgens het differentiële model •

heeft een specialist andere kennis dan een generalist, ze zien andere cliënten en hanteren andere scripts (onderscheid kwalitatief)

Generalist versus specialist Generalisten •

Brede deskundigheid (lichte professionele kennis en competenties op breed terrein) én handelingsrepertoire •

Integrale afweging

•

Afgewogen handelen tussen domeinen

•

Blijft vinger aan de pols houden

Specialisten •

Specifieke deskundigheid (diepgaande kennis en competenties op beperkt terrein) •

Diagnostiek en handelen beperkt tot één domein

•

Klaar met interventie = afscheid cliënt

De generalist is ‘de deskundige van het gewone leven’ (Jo Hermanns)



16

Aanvliegroutes generalistisch werken Zorg huisarts, verpleegkundig(e) (specialist), Zorg

verzorgende, …

Generalist zorg

Individuele HV

Generalist individuele HV

Generalist SO

Individuele hulpverlening

Welzijn SO

Samenlevingsopbouw

maatschappelijk werker

opbouwwerker, sociaal cultureel

(HBO-)pedagoog, SPH’er, …

werker, vormingswerker, wijkagent, woonconsulent … Hogeschool Inholland

De generalist werkt domeinoverstijgend Focus op samenwerking en afstemming Generalist zorgverlening

•

Belang van een

gemeenschappelijke taal •

Belang van een

gemeenschappelijke visie

Generalist hulpverlening

Generalist samenlevingsopbouw

• Elkaar iets gunnen • Streven naar organisatorische eenvoud • Vroegtijdig, licht en gericht

Scholte en Sprinkhuizen, 2009-2012


Hogeschool Inholland

17

Verschillende typen generalisten onder elkaar

Huisarts (gezondheid) Ouderenadviseur Verpleegkundige (ouderen) (zorg) Jeugdzorgwerker (jeugd)

Wijkagent (veiligheid)

generalist

Woonconsulent (huisvesting)

Diaconaal werker (zingeving)

Kwartiermaker (GGZ)

Reïntegratiecoach (arbeid)

CJG-functionaris (opvoeding) Sociaal raadslieden (sociaal juridisch) Scholte en Sprinkhuizen, 2012

Oplossing op de korte termijn: verbinden van webben Weten wat ieder te bieden heeft

Sobere organisatiestructuren

Elkaar gunnen

Cliënten / burgers centraal stellen


goede randvoorwaarden

Elkaar kennen

Discretionaire bevoegdheid

Elkaar vertrouwen

18

Zelfredzaamheid doe je samen Boodschap •

Formele en informele structuren versterken elkaar

•

Kijk naar de kansen van collectieve arrangementen (Trefpunt De Bilt, Van Harte Resto’s, Meitinkers, Welzijn op recept)

•

Organiseer het sober

•

Wees zorgvuldig, behoud het goede en hoed je voor de waan van de dag


Hogeschool Inholland


19

Over zelfredzaamheid, professionals en maatschappelijke ondersteuning

Recommend Documents