NATIONAAL CONGRES IN NIEUW LAND
ERFGOED IN WATERBODEMS 28-11-13 Over het inventariseren, beheren en beleid maken rondom erfgoed in en onder water
WAAROVER GAAT DEZE CONFERENTIE?
De geschiedenis van Nederland is vervlochten met water. We zijn een amfibisch land, op de grens van land en water. De interactie met water, komt tot uitdrukking in het gebruik van water als vaarwater, drinkwater en industrieel water, maar ook in het verweer – de continue strijd - tegen water. Over de Zuiderzee en de Waddenzee voeren vanaf de zestiende eeuw dagelijks tienduizenden schepen af en aan met hun vrachten en passagiers. Resten van dit varende verleden en de daarbij horende infrastructuur zijn te vinden op, in en langs de randen van waterbodems. Gemiddeld mag het wateroppervlak in Nederland 18% uitmaken van het totale oppervlak, voor sommige gemeenten ligt die verhouding andersom: Harlingen spant de kroon met een oppervlak dat voor 93% uit water bestaat, maar andere eilanden kustgemeenten zoals Urk, Terschelling, Schiermonnikoog,
De eerste stap die gezet moet worden is het
Lelystad en Eemsmond doen daar niet veel voor onder.
inventariseren
Waterbodems vormen cultuurhistorisch gezien een terra
van erfgoed in
incognita voor vele gemeenten; er ‘zit niets’, de cultuurhistorische waarden zijn onbekend. Als waterbodems al deel uitmaken van archeologisch beleid van gemeenten, dan hebben ze vaak een lage verwachting. Met als gevolg dat geen adequate (of in het geheel geen) vertaling in bestemmingsplannen plaatsvindt. Het merendeel van waterbodems is dan ook in archeologisch opzicht vogelvrij. De potentie van waterbodems met betrekking tot hoogwaardig archeologisch maritiem erfgoed is echter groot.
Hier en daar zijn er initiatieven om waterbodems op de kaart te zetten. De RCE en RWS hebben het boekje ‘Herkennen van archeologische vondsten uit waterbodems’ uitgegeven en werken samen aan een IKAW Uiterwaarden Rivierengebied. Bij de RCE lopen daarnaast de projecten IKAW 4D Waddenzee en ‘Bewustwording kustgemeenten’. Net gestart is het project ‘Buitendijks erfgoed in de oostelijke Waddenzee’ van de Rijksuniversiteit van Groningen in samenwerking met de provincies Friesland en Groningen en de RCE.
waterbodems.
De eerste stap die gezet moet worden is het inventariseren van erfgoed in waterbodems. Vervolgens moet beleid worden ontwikkeld om dat erfgoed voor de toekomst te behouden, of in ieder geval zorgvuldig met dit erfgoed om te gaan en het mee te nemen in ruimtelijke plannen. Dat betekent dat het opgenomen moet worden in bestemmingsplannen. De volgende stap is het beheer. Hoe zorgen we er voor dat erfgoed onderwater – als het eenmaal planologisch is beschermd – ook fysiek
Erosie, biologische en chemische degradatie, maar ook visserij en schatgraven zijn desastreus.
de tand des tijds doorstaat? Er zijn namelijk nogal wat bedreigingen voor het erfgoed onder water: natuurlijke factoren zoals erosie, biologische en chemische degradatie, maar ook culturele factoren als visserij en schatgraven zijn desastreus.
VOOR WIE IS DEZE CONFERENTIE BEDOELD? Deze conferentie is bedoeld voor bestuurders en beleidsmedewerkers monumenten en erfgoed bij gemeentes, provincies en rijk en eenieder die anderszins professioneel bij maritiem erfgoed is betrokken.
PROGRAMMA 09.30
Ontvangst en registratie
10.00
Opening door de dagvoorzitter
Boudewijn Goudswaard, directeur The Missing Link
10.15
Welke archeologische, cultuurhistorische en cultuurlandschappelijke waarden treffen we aan in waterbodems.
Hoe ontdekken we wat er precies ligt en wat bescherming verdient?
Seger van den Brenk, senior prospector waterbodems Periplus Archeomare BV
10.45
VER programma Eigenheid en Veiligheid: zee, kust en rivieren
Hoe krijgen we cultuurhistorie geborgd in de watergerelateerde opgave?
Ellen Vreenegoor, programmaleider Eigenheid en Veiligheid RCE
11.15
Koffie/thee
11.45
Discussie over het thema
Kansen & mogelijkheden om het behoud en beheer van erfgoed onder water te organiseren en financieren: samen werking professionals, sportduikers, gemeenten en rijk?
Panelleden: -
Gerard Alders, adviseur en senior archeoloog Cultuurcompagnie Noord-Holland
-
Eli Gehasse, senior adviseur cultuurhistorie Rijkswaterstaat
-
Marie-Catherine Houkes, beleidsmedewerker maritiem RCE
-
Fred de Haan, projectleider realisatie Waternet
-
John Sminia, projectleider aannemingsmaatschappij de Vries & Van de Wiel
-
Jan Venema, voorzitter LWAOW
12.45
Lunch
13.45
Het Hoornse Hop: Hollands Atlantis terug op de kaart?
Tot 1980 zorgden aanleg van polders, uitvoeren van ruilverkavelingen en aanleg van steden en industriegebieden voor een grote aanslag op het bodemarchief. De bodem van de voormalige Zuiderzee,
bleef daarna redelijk gespaard. Sinds enkele jaren doemen echter nieuwe risico’s op die het bodemarchief bedreigen. Voorgenomen ontgrondingen (zandwinning), natuurontwikkeling (Marker Wadden) en aanleg van eilanden (slibvang) vooral in het Markermeer kunnen voor het onbekende bodemarchief tot onomkeerbare situaties leiden. In het Hoornse Hop, een deel van de Westfriese wateren, zijn inmiddels vergevorderde plannen voor grote ingrepen in de waterbodem. Een structureel gebrek aan gedegen kennis over de archeologie in de waterbodem maakt het doen van keuzes in de voortvarende initiatieven complex.
Michiel Bartels, archeoloog gemeente Hoorn
14.15
Maritiem erfgoed in bestemmingsplannen; eerste voorzichtige stappen
In de Walcherse gemeenten Vlissingen en Veere beslaat water een groot deel van het gemeentelijk grondgebied. Bij het opstellen van nieuwe bestemmingsplannen voor het buitengebied zijn ook maritiem archeologische vindplaatsen opgenomen met de daarbij behorende regels. Het zijn de eerste stappen van regelingen met betrekking tot het maritiem erfgoed in bestemmingsplannen. Men staat nu op het punt een meer volledig maritiem archeologiebeleid te formuleren en komt al meteen met de vragen: “Wat hebben we allemaal, wat is de moeite waard te beschermen en hoe gaan we dat dan doen?” En vooral de vraag: “Is het wel reëel?”, doet zich gelden.
Bernard Meijlink, beleidsarcheoloog Walcherse Archeologische Dienst
14.45
Koffie/thee
15.00
Baggerarcheologie, ervaringen met archeologisch onderzoek in de Nederlandse rivieren
Wouter Waldus, senior archeoloog waterbodems Archeologisch Dienstencentrum Amersfoort
15.30
Verdronken geschiedenis op de Groninger wadden
Inleiding door Egge Knol, conservator Groninger Museum en lid coördinatiegroep Stichting Verdronken Geschiedenis
aansluitend discussie o.l.v. de dagvoorzitter over:
Draagvlak: hoe maken we de omgeving – i.e. bewoners, bedrijven, gebruikers – enthousiast voor dit vaak onzichtbare erfgoed?
16.15
Afsluiting en borrel
AANMELDEN
LOCATIE
U kunt zich tot 21 nov aanmelden door een mail te sturen
Nieuw Land - Oostvaardersdijk 113, Lelystad
naar
[email protected] o.v.v. Waterbodems.
(naast Bataviastad) Route: www.nieuwlanderfgoed.nl
Hoe beschermen we waterbodems in het gemeentelijke bestemmingsplan?
TOEGANGSBEWIJS Graag ter controle van uw adresgegevens onderstaande strook invullen en meenemen op 28 nov.
ç INSTELLING:
ADRES:
NAAM:
PC + PLAATS:
O DHR
/
O MVR
E-MAILADRES:
