Over de Sentiero Walser naar het dorp Salecchio

PIEMONTE, ITALIË

DE STER VAN DOMODOSSOLA BERGWANDELEN

Rondom het stadje Domodossola strekken zich in een stervorm zeven nauwelijks bekende bergdalen uit, elk met een heel eigen karakter. Vijf redenen om in de Alpi Ossolani te gaan wandelen.

54

4 - 2009

OP0904_Domodossola 54

14-05-2009 13:53:41

Over de Sentiero Walser naar het dorp Salecchio.

4 - 2009 55

OP0904_Domodossola 55

14-05-2009 13:53:50

Heerlijk, zo’n land waar een dorp als Marone gewoon aan de natuur wordt overgelaten

1VERRASSING ! - STUWMEREN EN TUNNEL VAN HET VALLE ANTRONA

Spannende rondwandeling vanaf het Lago di Antrona naar de hooggelegen stuwmeren van Campliccioli, Cingino en Camposecco. 8 uur, 1400 m stijgen en dalen. Onder Domodossola naar het westen strekt zich het ruige en smalle Valle Antrona uit, met z’n enorm steile bergwanden. Na uren klimmen hijgen we uit op de stuwdam van Cingino. Onze blik valt op een kolonie steenbokken op de muur van de stuwdam onder ons. Tot onze verbazing dartelen ze vrolijk op en neer op de haast loodrechte wand, springend over minimale richeltjes en likkend aan de stenen van de dam. Bij navraag blijken het de vaste bewoners van de stuwdam. Op aanraden van de eigenaar van de ‘ali-

mentari’ in Antronapiano belanden we via een deur en een ladder in een drie kilometer lange tunnel dwars door de bergen. De tunnel is gebouwd om het water van de stuwmeren via reusachtige buizen naar de centrale te leiden en is opengesteld voor wandelaars. De tunnel maakt een spannende rondwandeling langs drie stuwmeren mogelijk. Op mijn kaart staat de tunnel niet; veel andere wandelaars komen we er ook niet tegen. Bij de ingang vinden we een lichtschakelaar. Ondanks een lamp om elke vijftig meter is een hoofdlamp niet overbodig in de smalle en glibberige tunnel langs de waterleidingbuis. Met mijn twee meter lengte ben ik blij met mijn helm. Hier en daar steken scherpe stenen uit het rotsige dak en de tunnel is op ‘Italiaanse hoogte’. Drie kilometer is lang. Op het eind krijgen we het even benauwd als de uitgangsdeur klemt. Maar na een flinke trap schiet hij open en staan we weer in de frisse buitenlucht, klaar voor de volgende verrassing.

2 HET EENVOUDIGE

LEVEN - SENTIERO WALSER Wandeling over historische paden, hoog boven het dal van de Toce, naar het 700 jaar oude Walserdorp Salecchio, een van de interessantste dorpen van de Ossola. 4,5 uur, 12 km, 450 m stijgen; 850 m dalen, middelzware wandeling. De bergen aan de noordkant van Domodossola zijn geheel anders. Hier overheersen groene alpenweiden en lariksbossen rond de Alpe Veglia en Alpe Devero. En het Val Formazza lijkt met zijn houten chalets een stukje Zwitserland in Italië. De ‘Sentiero Walser’, een historisch pad hoog boven het dal van de Toce, brengt ons naar Salecchio, een van de interessantste dorpen van de Ossola. Het regent licht en uit de mistflarden doemt opeens het dorp op. Is dit nog Italië? Dicht opeen liggen boerenhuizen van donkerbruin larikshout, met grote balkons vol rode geraniums, een oude houtzagerij en een kleine watermolen. Twee mensen zijn bezig een grote boomstam uit te hollen voor een nieuwe waterbak. Zevenhonderd jaar geleden trok een kleine Duitstalige bevolkingsgroep (de Walser) uit Zwitserland hierheen en bouwde het dorp. Het dorp

Salecchio met zijn houten huizen en geraniums doet denken aan Zwitserland.

Uitgang van de tunnel bij het stuwmeer van Cingino.

56

4 - 2009

OP0904_Domodossola 56

14-05-2009 13:54:05

De feiten Op de Bochetta di Campo, Val Grande.

hield tot 1966 stand, toen de school voorgoed gesloten werd en Salecchio door haar inwoners verlaten. De oude dorpsbewoners keren er regelmatig terug voor weekenden en vakanties en onderhouden hun huizen met zorg. We pauzeren in de berghut Zum Gora. Een menukaart is er niet en als ik iets te eten vraag, zit ik even later achter een groot bord ‘polenta con salsicce’, polentapap met grote stukken worst. Wel even wennen, deze locale specialiteit. Nee, hier in het noorden van Piemonte geen ‘spaghettivreters’ maar ‘polentoni’. En daar zijn ze best trots op.

3 AUTHENTIEK ITALIË -

TE VOET EN PER TREIN DOOR HET VAL VIGEZZO Interessante wandeling over de ‘via del mercato’, een oude handelsroute door het Val Vigezzo. 4 uur, 11,5 km, 150 m stijgen en 400 m dalen Tussen Domodossola en Tessin ligt op 800 meter hoogte het Valle Vigezzo. Een honderd procent Italiaans dal met de

sfeervolle plaats Santa Maria Maggiore en eigenaardigheden als een schoorsteenvegermuseum en een reusachtige bedevaartskerk in het piepkleine dorp Re. Door het dal rijdt de nostalgische smalspoorbaan ‘Vigezzina’, aangelegd in 1923 over een traject met viaducten en tunnels tussen Domodossola en Locarno. De wandeling in het Valle Vigezzo is zo te combineren met een leuke treinrit terug. Wij volgen eerst de ‘via del mercato’, een oude handelsroute door de dorpen in het Val Vigezzo, wandelen door kastanjebossen, over weilanden en langs schilderachtige dorpen. Hoog boven het dal ligt Coimo, een schitterend dorp met een doolhof van geplaveide steegjes en huizen met karakteristieke stenen daken. Dan passeren we wijngaarden, lopen over een waterleiding en op Italiaanse wijze negeren we een bordje ‘ingresso vietato’. Beneden in het dal steken we de nieuwe asfaltweg over, oorzaak van het verval van de oude handelspaden. Een bijna verdwenen muildierpad brengt ons in het geheel verlaten Marone: enkele steegjes, een twintigtal huizen en een kerk worden langzaam overwoekerd door uitbundige begroeiing. Struikgewas en lianen groeien

HET GEBIED Alpi Ossolani in het noordpuntje van Piemonte, Italië. DE TOCHT 4 dagtochten rond Domodossola en een 3-daagse trektocht door het Val Grande nationaal park. ZWAARTE lichte tot zware dagwandelingen en zware 3-daagse trektocht. MOEILIJKHEIDSGRAAD Goede, soms lastige, bergpaden. NAVIGATIE Wandelkaart, gemarkeerde paden (gps-tracks op www.oppad.nl). BESTE TIJD juni – september. OVERNACHTEN Campings, berghutten, agriturismo. MEER FEITEN www.oppad.nl

uit deuropeningen en bomen steken door ingestorte daken. Het fraaie kerkje is nog geheel intact. Heerlijk, zo’n land waar een dorp als Marone aan de natuur wordt overgelaten. Verigo, vijf kilometer verder, nog zo’n prachtig dorp, is wel bewoond. Het stationnetje van Verigo lijkt zo weggelopen uit de fi lm ‘il stazione’. De stationschef zet er met de hand de wissel over voor het treintje dat ons terugbrengt naar Santa Maria. ’s Avonds is ons Italië-gevoel compleet: een spetterend vuurwerk besluit op waardige wijze de feestdag ‘ferragosto’. 4 - 2009 57

OP0904_Domodossola 57

14-05-2009 13:54:13

Italië

Oppad verloot 20 boekjes

Alle tochten staan uitgebreid beschreven in de half april verschenen Dominicus gids ‘Bergwandelen in de Italiaanse Alpen’, Henk Filippo 2009. Deze gids bevat in totaal 40 dagwandelingen en 10 meerdaagse trektochten tussen de Alpi Marittime en de Bergamasker Alpen, voor beginnende en ervaren bergwandelaars, vaak ook geschikt voor gezinnen met kinderen. We mogen 20 exemplaren verloten onder lezers. Stuur een mail naar [email protected] o.v.v. ‘gids bergwandelen in de Italiaanse Alpen’ om in aanmerking te komen. 58

Zoom in op de route via de Google Map op www.oppad.nl

De Ossoladalen

De Ossoladalen zijn zeven bergdalen rond de stad Domodossola, elk met een ander karakter. In het Valle Antrona, ten westen van Domodossola, wandel je door ruige en nauwe dalen naar stuwmeren aan de voet van hoge granietwanden. Aan de noordkant liggen de groene alpenweiden en lariksbossen van Alpe Veglia, Devero en het Val Formazza, met zijn typische ‘Zwitserse’ dorpjes. Richting Tessin ligt het Valle Vigezzo met historische handelspaden, vervallen dorpen en kunstig geplaveide muildierpaden. En boven het Lago Maggiore ligt de dicht begroeide wildernis van het parco nazionale del Val Grande.

4 - 2009

OP0904_Domodossola 58

14-05-2009 13:54:27

Op de alm leven families met paarden, geiten en koeien. Een huishouden van Jan Steen

4 TERUG NAAR HET VERLEDENDE TRAP MET 2000 TREDEN

Rondwandeling over de prachtig gerestaureerde trap met 2000 treden, die 800 hoogtemeters overbrugt naar de Passo di Fontanalba. 5,5 uur, 14,5 km, 1050 m stijgen en dalen. De bergen ten noorden van het Val Vigezzo zijn zo onbekend dat we er uitsluitend Italianen ontmoeten. Vanuit Arvogno beklimmen we de ‘trap met 2000 treden’, een kunstig gerestaureerde trap van natuurstenen, die 800 hoogtemeters overbrugt naar de Passo di Fontanalba. Al klimmend over de treden gaan we terug naar de 17e eeuw toen het pad zeer vakkundig werd aangelegd als verbinding tussen het Valle Vigezzo en Bagni di Craveggia in het Valle Onserone. Destijds voor de bewoners van Bagni di Craveggia de enige directe verbinding met de rest van Italië. Meer dan 300 jaar later beklimmen wij in staccato ritme de vele treden door beu-

Op weg naar de Alpe Veglia.

kenbos en alpenweiden vol Alpenroosjes. Tijdens de lange klim verstommen langzaam de geluiden uit het dal; alleen de karakteristieke stoomfluit van het treintje blijft nog lang hoorbaar. Hogerop komt je geluid van getimmer en gezaag tegemoet. De vervallen stenen almhutjes van Verzasco, Villasco en Motti worden opgeknapt tot zomerhuisjes. In de zomer gonst het van activiteit in de meest afgelegen bergdorpjes. En dan te bedenken dat je hier alleen over deze trap kunt komen. We klimmen almaar door. Het uitzicht wordt steeds mooier en uiteindelijk bereiken we een bergpas hoog boven het Val Vigezzo. We stellen ons voor hoe de mensen hier vroeger leefden, hoe moeizaam het was hier een bestaan op te bouwen. Lang hoeven we onze fantasie niet te gebruiken: de almhuisjes van Ruggia zijn een levende illustratie. Op de alm leven twee families met paarden, geiten, koeien en varkens; knorrende biggetjes, met een echte krul in de staart kronkelen in de modder. Een huishouden van Jan Steen, de tijd heeft hier 300 jaar stilgestaan.

5 ONDERDOMPELING IN DE NATUUR - DE WILDERNIS VAN HET VAL GRANDE

De klassieke doorsteek van het Val Grande nationaal park van Santa Maria Maggiore naar Premosello Chiovenda. 15-17 uur, 35 km, 2500 m stijgen en dalen, zware 3-daagse wandeling door afgelegen wildernisvalleien; eten, matje, slaapzak en brander meenemen. Na de eerste etappe van onze doorsteek door het Val Grande strijken we in het laatste zonlicht neer op het terras van de herberg Val Loana. Diep weggedoken in onze warme truien zien we een mijnheer wel erg lang met zijn blote voeten in de ijskoude bergbeek staan. Op ons ‘non fa freddo?’ krijgen we later in de herberg antwoord. Deze ‘signor senza scarpe’ blijkt een bekendheid. Krantenknipsels aan de muur tonen hem met korte broek en blote voeten in de sneeuw. De zonderling draagt nooit schoenen en leeft in een hutje hoog

De trap met 2000 treden naar de Passo di Fontanalba.

4 - 2009 59

OP0904_Domodossola 59

14-05-2009 13:54:43

Parco Nazionale del Val Grande

De groene bergen van Val Grande zijn een van de ruigste berggebieden van Italië, maar 100 km van Milaan. In de steile dalen boven het Lago Maggiore valt veel regen en groeit dicht mediterraan bos. Volgens Italianen de ‘grootste wildernis van de Alpen’, een gebied van stilte, jaren verwijderd van het moderne leven. Het park werd in 1992 opgericht rondom het nu volledig onbewoonde Val Grande. Het ontoegankelijke Val Grande was vroeger bewoond, maar werd door het ontbreken van wegen in de 20e eeuw verlaten. Zo kon de natuur de almweiden en lege huisjes binnen enkele decennia heroveren. Het centrale deel van het park is nu ondoordringbare ‘wildernis’ zonder paden, maar in de randzones van het park zijn veel van de vroegere muildierpaden hersteld en zijn almhutten gerenoveerd en verbouwd tot eenvoudige bivacchi.

in het Val Grande. Regelmatig staat hij hier af te koelen in de bergbeek, brrrrrr! Ook voor ons wordt het de volgende dag flink afzien, want we beklimmen onderweg een van de hoogste toppen, de Cima della Laurasca (2195 m). Het metalen topkruis bereiken we pas na heel wat speurwerk, maar we worden beloond met een schitterend panorama van 360 graden, van Lago Maggiore tot Monte Rosa. In het schrift, dat we uit een blikken trommeltje halen, schrijven we als eerste Nederlanders onze namen. Vanaf de top beginnen we aan de eindeloze afdaling naar het donkergroene Val Grande diep onder ons, over een smal en steil pad. Behalve enkele gemzen verder geen levende ziel te bekennen. Na fl ink wat uurtjes zweten en 1200 meter lager, verleidt een perfecte ‘badkuip’ in de beek ons tot een 60

Het pad tussen het Valle Vigezzo en het Valle Onsernone.

duik in het frisse water! Een hangbrug over de Rio Fiorina brengt ons bij een open plek in het bos, ‘In la Piana’, waar twee natuurstenen hutten van de vroegere boswachter zijn verbouwd tot eenvoudige rifugio. Door het natuurgebied slingert het pad door dicht bos verder, voortdurend op en neer boven de rivier. Steile passages zijn met staalkabels beveiligd. Over hemelsbreed twee kilometer doen we een uur! Pas laat in de middag beginnen we aan de steile klim naar Alpe della Colma, de bergpas waarover we het Val Grande weer verlaten. Hanna stapt vrolijk door en verdwijnt hoog boven me uit het zicht. Zij loopt (in verband met haar knieën) met een vederlicht rugzakje. Ik tors een forse rugzak met bivakzak, twee slaapzakken, brander, eten en matjes en kom alleen nog in ‘slow motion’ vooruit. De col, 500 meter boven ons, halen we zo niet. Er zit niets anders op dan te bivakkeren bij de almhuisjes van Serena, die 50 jaar geleden werden verlaten. De vroegere weiden en huisjes zijn overwoekerd en er groeit een heus berkenbos. Een

heel dorp hebben we tot onze beschikking, weliswaar overwoekerd, maar toch. De bergbeek langs het dorp voorziet ons van water en we vullen onze maaltijd aan met bosbessen, frambozen en bramen die groeien langs het pad. We kiezen als onderkomen een van de hutten waar nog een dak op zit. Een mooiere bivakplek kunnen we ons niet wensen.

Zelf wandelen in de Alpi Ossolani? Wil je meer weten over de routes, de zwaarte en moeilijkheidsgraad, overnachtingsadressen, tips voor boeken en kaarten en een volledige gps-tracklog van alle routes? Op onze website vind je een handige pdf met alle praktische informatie die je nodig hebt om deze wandelingen na te maken.

oppad.nl

Download de pdf met praktische informatie.

4 - 2009

OP0904_Domodossola 60

14-05-2009 13:55:01