OUTLINE
AUGUSTUS 2013
I N G P R I VAT E B A N K I N G M AG A Z I N E
Knokke-Zoute De badstad waar kunstgalerieën de wind in de zeilen hebben! Beleggen: Beleggers krijgen weer interesse in Japan Business: Welk dividendbeleid voor familiebedrijven? Reportage: Klimaatopwarming, een opportuniteit voor ING?
Inhoud
Edito Rik Vandenberghe is de nieuwe CEO van ING België. Op 13 mei 2013 nam hij deze verantwoordelijkheid over van de voormalige CEO Ralph Hamers. Rik startte zijn carrière bij ING België in 1984 (toen nog BBL). Na diverse managementposities binnen de afdelingen Retail Banking en Commercial Banking van het bedrijf, werd hij in 2007 verantwoordelijk voor ING Luxemburg. In Luxemburg bouwde Rik Vandenberghe de lokale en internationale activiteiten van de bank op succesvolle wijze verder uit. Zo maakte hij van de bank een vaste partner van particulieren en bedrijven in Luxemburg. Op 1 maart 2013 keerde Rik Vandenberghe terug naar België en werd hij lid van het Directiecomité van ING België.
6
Markten 4/
Beleggen 6/
12
12/ Start op tijd met de opvolging
30
van uw familiebedrijf!
familiebedrijven?
Juridisch 18/ Erfrecht biedt nieuwe
mogelijkheden voor de kinderen.
AUGUSTUS 2013
Knokke-Zoute. De badstad waar kunstgalerieën de wind in de zeilen hebben!
Reportage 24/ Klimaatopwarming, een opportuniteit voor ING?
Evenement 30/ De plaats van je wieg bepaalt de rest van je leven.
34/ Young Belgian Art Prize: kies zelf 36/
20
De Rode Duivels zetten de menigte in vuur en vlam!
Outline – ING Private Banking magazine – augustus 2013 Redactieraad: JeanPhilippe Bonte, Luc Charlier, Anniek Christiaens, Sandra Crokaert, Caroline De Moor, Marie Helsmoortel, Thierry Masset, Isabelle Van Brussel, Philippe Wallez, Jaan Wouters, Danusia Zablocki
Hebben meegewerkt aan dit nummer: Lieve Blancquaert, JeanPhilippe Bonte, Business Writers (Chantal Samson, Marleen Wauters, Gwennaëlle Gribaumont), Luc Charlier, Serge de Gheldere, Séverine Delen, Philippe Ledent, Steven Martens, Thierry Masset, Diana Pana, Michael Simeon, Charlotte Swenters, Evelyn Van De Boel, Joke Van Hoye Coördinatie/Eindredactie: Sandra Crokaert Grafische vormgeving: Isabelle Van Brussel Editing: Mireille Staelens, Anniek Christiaens Productie: Patrick Bataillie Illustratie: Belga Picture, Lieve Blancquaert, Corbis, Futureproofed, Getty, Shutterstock, Toerisme KnokkeHeist, UNICEF Cover: Johan Baudart, 20e Sculpture Link Knokke, © Galerie Balastra © Art Nocturne Knokke Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe, SintMichielswarande 60 – B1040 Brussel – Z45213N – 08/13
24 /
20/
uw favoriete artiest!
Philippe Wallez General Manager ING Private Banking Belgium
O U T L I N E
Lifestyle
15/ Welk dividendbeleid voor
Tot heel binnenkort!
2
Beleggers krijgen weer interesse in Japan.
Business
Rik Vandenberghe zal met zijn jarenlange ervaring het succes van ING België voortzetten. In de volgende editie van Outline stellen wij Rik graag aan u voor in een uitgebreid interview. Ondertussen wens ik u een mooie zomer toe. ING Private Banking is opnieuw alom vertegenwoordigd in Knokke op de Nacht van het Zoute (2 augustus 2013), op de tennistornooien in de Royal Zoute Tennis Club (de Family Trophy van 3 tot 10 augustus 2013 en de ELLE Tennis Cup op 9 augustus 2013) en op het strand (Zoute Cup 2013 – Catamaran wedstrijd in de Royal Belgian Sailing Club op 16 en 17 augustus 2013). Of misschien treffen we elkaar op 23 augustus tijdens de Approach Golf Trophy in het Zoute.
Opgelet voor monetaire doping.
36 O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
3
M arkten middellange termijn zal dit proces de econo mische activiteit van deze landen aanzwen gelen. Op korte termijn zet dit beleid echter de werkgelegenheid en de lonen onder druk. Dit weegt op het gezinsinkomen, de binnen landse vraag, en uiteindelijk ook op de eco nomische groei, hetgeen de verschillen tus sen de eurolanden alleen maar groter maakt.
Philippe Ledent, Senior Economist, ING Belgium
Opgelet voor monetaire doping De wereldeconomie komt er enigszins bovenop, hoofdzakelijk in de Verenigde Staten en in Japan. Is dat toeval? Wat staat er ons de komende maanden te wachten? Wat zijn de risico's van het beleid dat nu wordt gevoerd? We trachten hier een aantal antwoorden te geven op deze vragen. Beterschap in zicht De meeste ontwikkelde en opkomende economieën legden de af gelopen maanden een hobbelig parcours af. Toch lijkt iets positiever nieuws nu de overhand te krijgen. In de Verenigde Staten werd gevreesd voor de ’fiscal cliff’, een massale belastingverhoging ge koppeld aan een drastische sanering van de overheidsuitgaven. Ook al kon de bruuske deadline in het begin van het jaar worden vermeden, toch hebben de eindeloze akkoorden of onderhande lingen tot een hogere fiscaliteit en lagere staatsuitgaven geleid. Desalniettemin vangt de Amerikaanse economie de schok vrij goed op: het vertrouwen van de gezinnen is aanzienlijk hersteld en de gezinsuitgaven worden almaar dynamischer. Deze gezinsbe stedingen worden waarschijnlijk aangezwengeld door het herstel van de vastgoedprijzen. Volgens de beschikbare indicatoren zijn de prijzen al met meer dan 10% op jaarbasis gestegen, waardoor de gezinnen het gevoel krijgen dat hun vermogen niet verder slinkt. Het gunstigere verloop van de vastgoedprijzen zorgt overigens voor een toename van de activiteit in de bouwsector. In Japan lijkt het nieuwe beleid van eerste minister Abe zijn eerste vruchten af te werpen: de economische activiteit groeide fors in het eerste kwartaal. Dat is niet echt verrassend gezien de omvang van het nieuwe beleid dat ernaar streeft de overheidsuitgaven te verhogen en de Japanse munt in waarde te verlagen. De groei in de opkomende landen is nog lang niet teruggekeerd naar het niveau van de voorbije jaren 2010 of 2011, maar het groeitempo is voldoende om de wereldeconomie op gang te houden. De eurozone, ten slotte, blijft in een recessie steken. De groei was opnieuw negatief in het eerste kwartaal van dit jaar, vooral gezien
4
o u t l i n e
/
Augustus 2013
de zwakheid van de meeste perifere landen. Toch lijken de recentste nieuwsberichten minder dramatisch te zijn. Het vertrouwen van de ondernemingen en de gezinnen heeft zich in mei ietwat her steld, wat volgens ons een bemoedigend signaal is. Zelfs in de perifere landen lijkt het vertrouwen zich ietwat te herstellen sinds het begin van het jaar, ook al blijft het bijzonder laag. Het is nog te vroeg om het economisch herstel af te roepen, maar de toestand verslechtert niet meer.
De rem staat er nog steeds op Ondanks het goede nieuws over de wereldeconomie, blijven we toch heel voorzichtig. Zelfs al menen we dat het herstel van de Amerikaanse en Japanse economieën waarschijnlijk zal aanhou den in de tweede helft van het jaar en in de eurozone dan op gang zal komen, toch zijn we er ons van bewust dat objectieve remmen op de groei verder op het herstel zullen wegen. Een eerste rem is de schuldafbouw. Zowel in de Verenigde Staten als in Europa zijn de ondernemingen en gezinnen hun schuldenlast collectief aan het afbouwen of trachten ze op zijn minst minder schulden aan te gaan na de uitspattingen in de jaren 2000. Dat proces gaat gepaard met begrotingssaneringen, minder investeringen en be perkte gezinsuitgaven. Dit alles weegt uiteraard op de economi sche groei. We denken dat de schuldafbouw nog niet afgelopen is, en beslist niet in de landen van de eurozone. Daarom verwachten we op korte termijn geen krachtig mondiaal herstel. In de eurozone zijn er nog andere factoren die de groei belem meren. De structurele hervormingen die de meeste perifere euro landen ondernomen hebben, streven ernaar het concurrentie vermogen te verbeteren door een verlaging van de loonkosten. Op
Tegelijkertijd zien we dat de financiële frag mentatie van de eurozone aanhoudt, aange © Isak55 zien de beloften voor een bankunie voorlopig niet worden ingelost. Ter herinnering: de bankunie moest een groot probleem van de eurozone aanpakken. Dankzij een Europese bankentoezichthouder, een gemeenschappelijk depositowaarborg stelsel en een eengemaakt reddingsmechanisme moest de bankunie het kapitaalverkeer tussen de landen van de zone aanmoedigen om zo de financieringsproblemen van de ondernemingen in de perifere eurolanden te doorbreken. In die landen kunnen kleine en middel grote ondernemingen nauwelijks nog aan krediet geraken. Dit is te wijten aan de moeilijkheden in de financiële sector en het schrij nende gebrek aan spaargeld door de terughoudendheid van de be leggers om de grenzen over te steken, zelfs binnen Europa. Helaas komt de bankunie door politieke terughoudendheid maar niet op de rails, wat het herstel van de perifere landen afremt.
Monetaire doping in actie Geconfronteerd met deze objectieve factoren, die een duurzaam herstel van de economieën in de weg staan, klopten zowel de regeringen als de financiële markten bij de centrale banken aan. Zij losten de verwachtingen in op verschillende niveaus. Zo ver laagde de ECB nog maar eens haar beleidsrente en heeft ze zich zelfs bereid verklaard om indien nodig nog verder te gaan. Ze is eventueel ook bereid om een plan op te starten om de financiering van de kmo’s in de eurozone te stimuleren (met name vooral in de perifere landen), ook al zijn haar laatste berichten hierover minder overtuigend. Toch heeft de ECB nog niet de stap gezet naar de zogenaamde kwantitatieve versoepeling. Die bestaat erin dat de ECB op de markten privé- of overheidsschulden zou opkopen om geld te creëren. Dat beleid, dat de Fed en de Bank of England nu al jaren voeren, is bedoeld om de langetermijnrente te doen dalen om de investeringen en de gezinsbestedingen aan te wakkeren (ondanks de schuldafbouw waarvan sprake was). De injectie van overvloedige liquiditeiten via een kwantitatieve versoepeling heeft op korte termijn dan wel een gunstige invloed op de economie (effectieve rentedaling, waardevermindering van de munteenheid ...) maar houdt ook veel risico’s in. De financiële markten kunnen afhankelijk worden van dit beleid, waardoor bij de minste twijfel over de voortzetting ervan, de marktvrees weer oplaait, zoals de afgelopen weken het geval was. Essentiëler nog is dat de geldschepping een ramp kan betekenen voor de groei
en de inflatie als ze slecht wordt beheerst. De centrale banken die naar kwantitatieve versoepeling teruggrijpen, zijn dus aan een moeilijke evenwichtsoefening begonnen: het beleid voortzetten doet de risico's op lange termijn toenemen, maar vroegtijdig stop pen kan het herstel in de kiem smoren. Hoe zit het dan met de Bank of Japan? Deze drijft de versoepeling tot het uiterste, met de belofte om haar monetaire basis tegen 2014 te verdubbelen. Op korte termijn kan zo’n agressief beleid weliswaar alleen maar positief zijn (groter concurrentievermogen van de Japanse ondernemingen dankzij de waardedaling van de yen, massale overheidsuitgaven), zeker omdat de Japanse econo mie kampt met deflatie. Het risico op een sterke inflatie is er dus sowieso beperkt, toch op korte termijn. Op lange termijn daaren tegen is dit economische beleid eerder een grootschalig experi ment dan een scenario met een gekend draaiboek.
Tot besluit ... ... is het dus niet zo verwonderlijk dat de Amerikaanse en Japanse economieën het dit jaar beter doen: zij plukken de vruchten van de monetaire doping. Het is dus niet onverstandig om daarin mee te gaan. Maar fundamenteel gezien is het ook belangrijk zich twee cruciale vragen te stellen. Zijn de economieën vandaag al sterk genoeg om zonder deze doping overeind te blijven? Zal dit be leid niet tot een inflatiepiek leiden? Het antwoord op de eerste vraag is duidelijk nee: het is veel te vroeg voor een ommezwaai in het beleid van de centrale banken. Dit werd de afgelopen weken opnieuw duidelijk toen de speculatie over de afbouw van de kwantitatieve versoepeling zorgde voor grote volatiliteit in de financiële markten. Lage rentevoeten en niet-conventionele maat regelen blijven voorlopig dus nodig, ook al kan de Fed eventueel haar opkoop van schulden wat afbouwen tegen het einde van het jaar. Het antwoord op de tweede vraag is genuanceerder, want het hangt af van het vermogen van de centrale banken om op de eco nomische ontwikkelingen vooruit te lopen. Momenteel hebben we nog altijd vertrouwen in de centrale banken en verwachten we geen sterke inflatiedruk, maar we blijven de situatie elke maand opnieuw beoordelen. ◾
o u t l i n e
/
Augustus 2013
5
Beleggen
the nikkei Stock eXchanGeS in tokyo, © aFP Photo / kaZuhiro noGi
luc charlier inveStment SPecialiSt inG BelGium, Private BankinG, inveStment oFFice
Beleggers krijgen weer interesse in Japan De uiterst soepele maatregelen van de Bank of Japan en de regering van de eerste minister Shinzo Abe hebben een grote impact op de financiële markten. Om de beurs van Tokio aan te zwengelen, worden massaal liquiditeiten in de sector gepompt en wordt de yen zwakker gemaakt. Japanse obligatiebeleggers lonken almaar vaker naar het buitenland voor een behoorlijk rendement. Een scenario dat onze voorkeur voor staatsobligaties uit de perifere landen van de eurozone en Japanse aandelen versterkt. 1. © Skyearth 2. © J. henninG BuchholZ 3. © tooykruB 4. © GayvoronSkaya yana 5. © Bluehand
1
2
6
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
3
4 5
De geldkranen staan wagenwijd open in de hele wereld. De nooit geziene maatregelen van de afgelopen vier jaar die Ben Bernanke, voorzitter van de Amerikaanse Federal Reserve (Fed) doordrukte om de Verenigde Staten uit de ergste recessie sinds de Grote Depressie te halen, krijgen navolging. Haruhiko Kuroda, de nieuwe gouverneur van de Japanse centrale bank (BoJ), meent dat het herstelbeleid van de Fed de ultieme oplossing is om een einde te maken aan de deflatie die nu al vijftien jaar aanhoudt en de Japanse economie op gang te trekken. Want door de buikriem aan te halen heeft deze vandaag een bruto binnenlands product dat nog altijd even ‘mager’ is als begin jaren negentig.
En de sterke man van de BoJ gaat er flink tegenaan, dat is wel het minste dat we kunnen zeggen. Nooit heeft een centrale bank in de vier meest geïndustrialiseerde landen (G4) zo'n agressieve ver soepelingsmaatregelen genomen in amper één vergadering van haar comité voor het monetaire beleid. Op 4 april opteerde de Japanse centrale bank voor een uitbreiding van het programma voor de opkoop van staatsleningen (met een looptijd tot veertig jaar) voor een bedrag van 7.500 miljard yen (5.700 miljard euro) per maand, wat overeenstemt met meer dan 1,3% van het bruto binnenlands product (bbp). In één moeite door besliste de BoJ ook nog om zichzelf buiten de rente ook nog een ander doel op te leggen, namelijk de aangroei van haar monetaire basis met 60 tot 70 miljard yen per jaar.
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
7
B eleggen Grafiek 1
Grafiek 3
0.18M 0.184M 3.400M 0.18M
De Fed, de BoE en de ECB ...
0.16M 0.14M 0.12M 0.1M
Relatieve prestatie van de voornaamste beursindexen (basis 100 = 30 december 2011, in euro)
0.404M
3000
3M
0.35M 2549.449M 2500 0.3M
2.5M
0.25M
2000
2M
Balans van de Fed (in miljard dollar) Balans van de ECB (in miljard euro) Balans van de BoJ (in duizend miljard yen) Balans van de Bank of England (in miljard pond sterling)
1.5M 1M
... verdubbelden hun gezamenlijke balansgrootte (in miljard USD) sinds de uitbarsting van de financiële crisis in 2007.
140
Japan (MSCI Japan) Verenigde Staten (S&P 500) Wereld (MSCI World) Europa (DJ Stoxx 600) Groeimarkten (MSCI Emerging Markets)
0.2M 0.15M
1500
150
0.1M
130 123.79
1000 10M
120
9.261M
115.23
8M
109.84
7M
105,69
6M
100
5M
92.93
4M
2007
2008
2009
2010
FARBAST Index (US Condition of All Federal Reserve Banks Total Assets) bilan fed
2011
2012
90 Dec 31
2013
Copyright © 2013 Bloomberg Finance L.P.
Grafiek 2
Jan 31
200
Feb 28
Mar 15
Mar 29
Apr 15
Apr 30
May 15
May 31
Copyright © 2013 Bloomberg Finance L.P.
10-Jun-2013 10:47:50
3.50
140
3.00
120
1.00
0.16M 0.14M
1.2000 1.1930 1.1000 1.0000
Verhouding dividendrendement op 12 maanden van de Topix-index/rente van de Japanse staatsobligaties op 10 jaar
Balans van de BoJ (duizend miljard yen)
Jun 2010
Sep
Dec
Mar
Jun 2011
Sep
Dec
Mar
Jun 2012
Sep
Dec
Copyright© 2013 Bloomberg Finance L.P.
Mar 2013
0.9000
Koers-boekwaardeverhouding van de Topix-index
... vooral tegen de achtergrond van de lage volatiliteit
0.8000 80
135 130 125 120 115 110 105 100 95
+38.16% (+44.41%ann.)
Valutakoers EUR/JPY
JSDA Index (JASDAQ Stock Index) BOJ risk ass FR Daily 01JAN2010-15NOV2012
1.3000
1.50
... die de balans van de Japanse centrale bank nog zal versterken ...
... en de yen verzwakken
1.4000
2.1161 2.00
80 60
0.12M
1.5000
2.50
100
Nikkei-index Jasdaq-index
1.6000
De Japanse aandelen hebben een iets minder aantrekkelijke waardering, maar bieden wel nog altijd een interessant dividendrendement.
4.00
180 160
Mar
Feb 14
Grafiek 4
De waardestijging van de Japanse aandelen ... (basis 100 = januari 2010)
0.18M
Jan 15
SXXP Index (STOXX Europe 600 Price Index EUR) perf main index FR Daily 28DEC201
10- Jun-2013 10:25:39
70 60 50 40 30 20 15.14 10
VIX-index
Jun
2008
10-Jun-2013 10:29:20
2009
2010
TPX Index (Tokyo Stock Exchange Tokyo Price Index TOPIX) P/B Div yild FR Daily
2011
2012
Copyright © 2013 Bloomberg Finance L.P
2013 10-Jun-2013 10:52:03
Tokyo Sky tree, © Scirocco340
De centrale banken vieren de teugels van de inflatie om op de groei te focussen Japan inspireert zich op het niet-conventionele monetaire beleid van de Verenigde Staten en ook de houding van Haruhiko Kuroda doet denken aan Mario Draghi, die het aandurfde alle diepgewor telde taboes in Europa te doorbreken. In juli 2012, toen de euro zone dreigde te imploderen door de schuldencrisis, verklaarde de voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) zich bereid om zo nodig onbeperkte hoeveelheden staatsobligaties op te kopen. Eenzelfde geluid in het Verenigd Koninkrijk, waar de aantreding van de nieuwe gouverneur van de Bank of England (BoE), Mark Carney, een nieuwe monetaire versoepeling doet vermoeden, nadat de BoE al 375 miljard pond aan activa opkocht. De Britse regering heeft trouwens het mandaat van de centrale bank versoepeld, zodat ze meer speelruimte heeft om haar inflatiedoel te bereiken.
8
o u t l i n e
/
Augustus 2013
Kortom, de monetaire overheden in de vier meest geïndus trialiseerde landen trekken voortaan aan één zeel: ze hebben sinds de uitbarsting van de wereldwijde financiële crisis in 2007 hun gezamenlijke balansgrootte meer dan verdubbeld. In zes jaar tijd leverden ze een inspanning van in totaal meer dan 5.000 miljard dollar (zie grafiek 1). En het interventionisme van de BoJ kan dat bedrag tegen eind 2014 nog minstens met 1.300 miljard dollar omhoogduwen. Dit activisme toont aan dat de centrale banken voortaan de kaart trekken van de groei. Dit wijkt sterk af van de mone taire orthodoxie waarbij de beheersing van de inflatie tot de financiële crisis in 2008 als prioritair werd beschouwd. Een koerswijziging die aantoont dat het er nu vooral op aankomt om een deflatiescenario te vermijden.
In het Verenigd Koninkrijk, Japan, enkele landen van de eurozone, zoals Frankrijk en Spanje, en de Verenigde Staten, of althans in het kamp van de democraten, verwachten de politieke gezagsdragers van de monetaire overheden dat zij meer expansionistische initia tieven nemen om de beperkingen van het begrotingsbeleid op te vangen. De centrale banken kunnen de kostprijs van het oneven wicht in de begroting immers verkleinen door de langetermijn rente laag te houden. Wanneer de intresten minder zwaar wegen op de overheidsschuld staan de beleidsmakers minder onder druk om de begroting opnieuw onder controle te krijgen ...
De Beurs van Tokio is helemaal te vinden voor de stimuli van de regering Abe ... Vanuit die invalshoek zijn de gouverneur van de BoJ, Haruhiko Kuroda, en de eerste minister, Shinzo Abe, aan elkaar gewaagd.
Ze willen de Japanse economie opnieuw op gang trekken en de bedrijfswinsten doen aangroeien. Naast het uiterst soepele mone taire beleid van de gouverneur van de BoJ, heeft Shinzo Abe nog drie andere pijlen op zijn boog, namelijk een conjunctuurherstel programma via 10.000 miljard yen fiscale stimuli en een steunplan voor de privé-investeringen. Er is ook sprake van een mogelijke op name van Japan (net als van de Verenigde Staten trouwens) in de transpacifische vrijhandelsovereenkomst (‘TPP’), die in 2005 door verschillende landen werd ondertekend, waaronder Singapore en Nieuw-Zeeland. De impact van de ‘Abenomics’ (acroniem voor de vier pijlers van het economische en monetaire beleid dat Shinzo Abe en Haruhiko Kuroda voeren) werd lang onderschat, maar is nu sterk voelbaar op de wereldwijde financiële markten die lijken akte te hebben genomen van de vastberadenheid van Japan om een ongenadige strijd tegen de deflatie te voeren.
o u t l i n e
/
Augustus 2013
9
Beleggen De strategie van de BoJ zet de Japanse beleggers ertoe aan om obligaties uit de perifere landen van de eurozone te kopen ...
7.000 6.000 5.000
De Japanse aandelen zetten sinds zeven maanden een ‘out performance’ neer (+40% in yen voor de MSCI Japan-index, tegen over een gemiddelde stijging van 11% in dollar voor de MSCI World-index) en ze zullen waarschijnlijk op dit elan doorgaan na de beslissing van de BoJ om de opkoop van activa verder uit te breiden (zie grafiek 2). De aankoop van staatsobligaties, aandelen en vastgoedfondsen deden de balans van de centrale bank aan zwellen tot 175.000 miljard yen, terwijl het land momenteel een overheidsschuld heeft van meer dan 214% van het bbp.
4.000 3.000 3.000 2.038 1.526 1.000
Italiaanse rente op twee jaar (%) Spaanse rente op twee jaar (%)
0.160
... en de markt van de Japanse staatsobligaties links te laten liggen
0.140 0.132 0.120 0.100 0.080
Zoals blijkt uit de terugval van de yen anticiperen de beleggers op een verdere verslechtering van de balans van de centrale bank. De BoJ zal dit jaar waarschijnlijk zelfs meer geld moeten drukken dan de Fed. In november waren de liquiditeiten in het Amerikaanse systeem nog tweemaal zo hoog als in Japan (2.640 miljard dollar tegenover 124.400 miljard yen of 1.440 miljard dollar), maar de BoJ zet er nu vaart achter om haar achterstand in te halen (zie grafiek 1).
0.060 0.040
Japanse rente op twee jaar (%) Jan
Feb
Mar
Apr
0.020 May
Jun
Jul
Aug
Sep
2012 GSPG2YR Index (Spanish Govt Generic Bonds 2 Yr Note) 2 ans europe jap FR Daily
Oct
Nov
Dec
Jan
Feb
Mar
Apr 2013
May
Copyright© 2013 Bloomberg Finance L.P.
Jun
10-Jun-2013 10:58:10
... met de steun van de buitenlandse beleggers De stijging van de Japanse aandelen valt ook te verklaren door de normalisering van de wereldeconomie na de crisis jaren, zoals blijkt uit de recente afname van de risicoaversie en de beursvolatiliteit, die onder haar langetermijngemiddelde zit (zie evolutie van de VIX-index in grafiek 4). Aangezien de buiten landse beleggers meer dan tweederde van de dagelijkse trans acties op de beurs van Tokio naar zich toetrekken, kan hun terug kerende appetijt voor risicovolle activa tot uiting komen in een groter gewicht van de Japanse aandelen in hun portefeuilles, met mogelijk tientallen miljarden dollar vers geld op de Japanse markt. Van de beursindexen op de ontwikkelde markten heeft de Nikkei 225 al de grootste vooruitgang geboekt sinds het begin van het jaar (zie grafiek 3), wat bevestigt dat de beleggers de maatregelen van de Japanse overheid appreciëren. De Nikkei 225 had baat bij de aangekondigde verdubbeling van de monetaire basis van Japan tot 60% van het bbp in twee jaar tijd en een inflatiedoel van 2% over twee jaar. De index liet over de eerste drie maanden van het jaar dan ook zijn beste prestatie sinds 1972 optekenen (+16% in yen en +10% in euro). Volgens de samengestelde gegevens van Bloomberg zullen de on dernemingen uit de Nikkei 225, die al bijna 75.000 miljard yen (753 miljard dollar) aan liquiditeiten in handen hebben, hun winsten waarschijnlijk met 34% zien stijgen in de loop van het boekjaar. Aangezien de yen de voorbije zes maanden haast 20% moest
10
o u t l i n e
/
Augustus 2013
Haruhiko Kuroda, President Asian Development Bank (ADB), © Hoang Dinh Nam
De obligaties uit de eurozone profiteren van de vrijgevigheid van Kuroda Terwijl de Japanse centrale bank zich opmaakt om Japanse
prijsgeven tegenover de dollar, is er een forse waardestijging van de winsten die de exportbedrijven in het buitenland boeken, zoals Toyota Motor, de grootste autoconstructeur ter wereld. Bovendien zullen de bedrijven in de Nikkei-index dit jaar vermoe delijk 1,2% hogere dividenden uitkeren dan in 2012. Ook al maak te de stijging van de Nikkei 225 de koers-boekwaardeverhouding van de aandelen minder aantrekkelijk en kan ze hun dividend rendement eventueel afzwakken, dan nog blijft dit rendement dubbel zo hoog als de rente van de Japanse staatsobligaties op tien jaar (zie grafiek 4). Ter vergelijking: de Standard & Poor's 500-index laat een rendement van 2,1% optekenen, dus 25% meer dan de Amerikaanse staatsleningen op tien jaar. De Shanghai Composite-index voor de grootste markt van Continentaal China moet dan weer 2,5% prijsgeven, terwijl de Chinese staatsobligaties 3,4% opbrengen. In die omstandigheden waren we dan ook positief tegenover de Japanse aandelen, maar we dekten ons wel in tegen het valutarisico, aangezien de ‘outperformance’ van de Japanse aan delen waarschijnlijk zal gepaard gaan met een verdere waarde daling van de yen.
staatsobligaties (‘JGB’) op te kopen voor een bedrag dat overeenstemt met 70% van de nieuwe JGB-uitgiften, zijn de lokale beleggers almaar meer geneigd om de markt van de JGB links te laten liggen en hun toevlucht te zoeken tot buitenlandse obligaties. In dat opzicht oefenen de obligaties uit de Europese perifere landen, waarin we een overweging hebben ten opzichte van de ‘harde kern’, een onmiskenbare aantrekkingskracht uit op de Japanse beleggers, die daarin een niet te verwaarlozen extra rendement zien. Zo bieden de Italiaanse effecten op tien jaar een premie van 3,3% ten opzichte van de Japanse staatsobligaties! Het is logisch dat de marktspelers in die omstandigheden het verloop van de kapitaalstromen goed in de gaten blijven houden. De verzekeraars gaan met zo’n grote geldbedragen om – hun activa worden in totaal op 3.340 miljard dollar geschat – dat de minste wijziging in hun activa-allocatie zware gevolgen kan hebben. De Japanse verzekeringsmaatschappijen die volgens
de ramingen van Barclays zowat 15.000 miljard yen per jaar hebben uitgegeven aan obligaties met een langere loop tijd, kunnen een deel van dat geld eventueel aanwenden voor Amerikaanse of Europese effecten als de aankopen van de BoJ het langetermijnrendement van de Japanse obligaties nog verder onderuithalen. Het is dan ook niet te verwonderen dat de Griekse, Spaanse, Italiaanse, Ierse en Portugese effecten sinds de beslissing van de Bank of Japan van 4 april 7,8% tot 2,3% opbrachten. De Italiaanse rente op twee jaar staat op haar laagste peil in twee maanden (1,07%) en de Spaanse rente is voor het eerst sinds oktober 2010 onder 1,7% gezakt. Binnen de 'harde kern' van de eurozone werd tijdens de periode onder verslag het beste rendement opgetekend door de Belgische obligaties (1%), terwijl de Japanse staats obligaties 4,35% moesten prijsgeven (in euro). De kostprijs van het krediet in België, Frankrijk en Oostenrijk viel terug op een historisch laag peil (onder 2% voor een looptijd van tien jaar en minder dan 0,10% voor een looptijd van twee jaar). ◾
o u t l i n e
/
Augustus 2013
11
B usiness
Jean-PhiliPPe Bonte, head oF m&a midcorPorateS inG Private BankinG
Start op tijd met de opvolging van uw familiebedrijf! Sinds begin 2013 heeft ING Private Banking een eigen cel fusies en overnames die zich vooral toespitst op familiebedrijven. Jean-Philippe Bonte, Head of M&A Midcorporates bij ING Private Banking legt uit wat ING op het vlak van Mergers & Acquisitions te bieden heeft. ING België heeft zijn dienstverlening voor fusies en overnames gereorganiseerd en werkt op twee niveau’s: >> de grote M&A dossiers (meer dan 40 miljoen euro transactie waarde) en de transacties voor beursgenoteerde bedrijven worden behandeld door het Corporate Financeteam binnen Commercial Banking; >> voor de nietbeursgenoteerde bedrijven met een verkoopwaarde van minder dan 40 miljoen euro wordt het dossier toevertrouwd aan het hoger vermelde M&A Midcorporatesteam. Dit past in de filosofie van ING om zich blijvend te profileren als de bank van het familiebedrijf. Sinds 2002 steunt de bank daarom ook het Instituut voor het Familiebedrijf, dat op dit vlak al heel wat interessante studies heeft uitgevoerd en dat heeft bijgedra gen tot de vormingsmogelijkheden en bewustwording over deze materie. Ook op het terrein is ING aanwezig door klanten familiebedrijven effectief te begeleiden bij de overdracht van hun bedrijf in het kader van haar ‘Family business approach’, waarbij de segmenten Ondernemingen en Private Banking in België nauw samenwerken.
Mogelijke oplossingen voor de familiale overdrachtproblematiek Gewoonlijk zijn er voor de opvolging van het familiebedrijf twee mogelijkheden: interne opvolging of externe verkoop. M&A Midcorporates maakt samen met het Wealth Analysis & Planning team (WAPteam) deel uit van de Wealth Engineeringcel van ING Private Banking; de specialisten van een van deze teams werken, naargelang het type overdracht, een van deze pistes uit.
12
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
Indien de bedrijfsleider het met zijn kinderen of met een perso neelslid (interne opvolging) eens is geworden over de opvolging, moet dit georganiseerd worden en zal een lid van het ING Wealth Analysis & Planningteam met zijn juridische en fiscale kennis hier bij helpen. Als kredietverlening nodig is, kan ING als universele bank ook dit luik bekijken. Tot slot kan de bedrijfsleider, die in dit kader uitbetaald wordt, geadviseerd worden voor het gedeelte beleggingen of voor successieplanning. Veel bedrijfsleiders komen tot de conclusie dat een opvolging binnen de familie niet mogelijk is (geen kinderen, geen interesse van de kinderen) of niet wenselijk is (concurrentie tussen de kin deren, twijfels over de bekwaamheid van een potentiële opvolger enz.).Dan is de verkoop aan derden de enige logische oplossing (externe verkoop). Hiervoor staat het M&A Midcorporatesteam klaar. Zij begeleiden u in het verkoopsproces en bieden u na de verkoop eveneens advies over beleggingen via Private Banking en successieplanning via WAP (Wealth Analysis & Planning).
Wanneer denken aan opvolging? M&A Midcorporates focust vooral op de leeftijdsgroep van be drijfsleiders van 50 jaar of ouder. De ervaring leert dat ten laatste op 55 jaar met de opvolging een start moet worden gemaakt: een extern verkoopsproces neemt al snel een jaar in beslag en vaak vraagt de overnemer een uitloopperiode van 6 maand tot maximum 3 jaar in functie van de afhankelijkheid van het bedrijf van haar bedrijfsleider. Het spreekt voor zich dat de bedrijfsleider in goede gezondheid moet zijn (en blijven) om deze periode waar te maken.
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
13
B usiness
Hoe in contact komen met ING M&A Midcorporates? ING M&A Midcorporates begeleidt in dit kader exclusief ver kopers die meestal via het netwerk van het ondernemings segment (bedrijf is klant) of via Private Banking (bedrijfsleider is klant) met de cel M&A in contact komen. Ook nietklanten kunnen uiteraard door ING worden begeleid in deze cruciale fase van het bestaan van het bedrijf.
de BeurS van BruSSel, © euGeneF
Waarom kiezen voor externe verkoop? In de praktijk blijkt dat de loutere afwezigheid van interne opvolging niet de enige drijfveer is voor verkoop. Vaak speelt ook een (begrijpelij ke) vermoeidheid van de bedrijfsleider een rol: velen zijn 20 of 30 jaar geleden van niets ge start, hebben zeer hard gewerkt om een succes vol familiebedrijf neer te zetten en willen op een bepaald moment iets anders doen. Men inves teert niet meer in het bedrijf en op termijn is dit waardevernietigend: beter het bedrijf verkopen op zijn piek is ons advies! Voor anderen speelt de diversificatie van het vermogen een rol: in veel gevallen zit het hele familievermogen in het bedrijf o.a. omdat er nooit dividenden werden uitgekeerd. Door de verkoop kan deze concentratie van vermogen worden tegengegaan. Mede door de crisis wordt een ander deel van de bedrijfsleiders in hun sector met extra druk geconfronteerd: steeds grotere concentratie, sterkere afhankelijkheid van multinationals als afnemer of als leverancier, moeilijk bij te benen technologische evolutie, concurrentie uit lage loonlanden enz… Een of meer van deze vaststellingen kunnen de bedrijfsleider ertoe aanzetten zijn sector te verlaten door het be drijf te verkopen. Dit kan een wijze beslissing zijn indien men de langetermijnperspectieven van zijn sector niet gunstig inschat: be ter eieren voor zijn geld kiezen en met goede cijfers de M&Amarkt ingaan. Daarenboven moet dit geplaatst worden tegen de achter grond van het fenomeen van de baby boomgeneratie (geboren tussen 1945 en 1960) die de komende jaren massaal met pensioen zal gaan. Deze groep heeft de verkoop in 2008 uitgesteld omwille van de crisis. Ze moeten nu vaststellen dat deze in 2013 nog niet voorbij is en dat ze intussen weer enkele jaren ouder zijn. Het is dus tijd om er nu echt aan te beginnen!
Wie vindt ING als koper? In dit segment tot 40 miljoen euro (de zogeheten ‘midmarket’), vindt men veel transacties met industriële kopers: grote sectorge noten die kleinere overnemen. Veel industriële bedrijven hebben de laatste jaren hun balans opgekuist en ontdaan van schulden: vaak zijn ze ‘cash rich’ zodat de overname van een Belgische kmo
14
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
“In de praktijk blijkt dat de loutere afwezigheid van interne opvolging niet de enige drijfveer is voor verkoop.”
Welk dividendbeleid voor familiebedrijven? Afgaand op de bijzondere kenmerken van familiebedrijven mogen we ons afvragen of hun dividendbeleid zich onderscheidt van ondernemingen met een versnipperd aandeelhouderschap. En zo ja, waarom? Dit artikel brengt verschillende elementen aan om die vraag te beantwoorden.
geen financieringsprobleem stelt. Daarnaast hebben ze meestal ook geen moeite om de vervanging van de bedrijfsleider te voor zien en vinden ze daarvoor bekwame mensen in eigen rangen. Dit laatste is soms een probleem voor een andere categorie poten tiële kopers, nl. de ‘private equity’fondsen: continuïteit van het management is voor hen belangrijk. Niettemin blijft ook dit seg ment van de kopersmarkt geïnteresseerd in goeddraaiende fami liebedrijven die ze met hun financiële kennis tot een hoger niveau kunnen brengen. Voor kleine dossiers kan soms een derde groep worden aangesproken, de particuliere investeerder (bijvoorbeeld een bediende die zelfstandig ondernemer wil worden): hiervoor werkt de bank samen met een netwerk van externe partners. ◾
Besluit Bedrijfsleider, let op uw zaak en vat het verkoops proces op tijd aan zodat u in de beste omstandig heden kunt verkopen. Het M&A Midcorporatesteam van ING Private Banking is steeds bereid om als vertrouwensadviseur met u de mogelijke opties te bekijken.
Op het eerste gezicht lijkt de vraag nochtans niet erg relevant. Familiebedrijven zijn in de eerste plaats ondernemingen zoals alle andere. Dus is er in principe eigenlijk geen reden voor een ander dividendbeleid. Toch lijken zowel de theorie als de feiten aan te tonen dat familiale ondernemingen zich anders gedragen dan be drijven met een versnipperd aandeelhouderschap.
Blijkbaar kan het dividendbeleid in de praktijk dus een rol spelen in de waardebepaling van de onderneming door de markt. Dit is essentieel, want dit betekent dat een onderneming die te maken krijgt met een waardering (of bestraffing) door de markt deze niet kan negeren in de uitstippeling van haar dividendbeleid.
Een neutraal dividendbeleid, maar toch ...
Concreet zal een onderneming die ‘geconfronteerd’ wordt met de markt de neiging hebben om haar dividend in de tijd af te vlakken. Waarom? De afvlakking van het dividend moet in de eerste plaats worden opgevat als een middel voor het management om de versnipperde aandeelhouders te laten weten dat alles onder con trole is en dat de onderneming haar doelstellingen verwezenlijkt zoals verwacht. Het is dan een middel om ervoor te zorgen dat de aandeelhouders niet voor verrassingen komen te staan en eigenlijk de ‘principaalagentproblematiek’2 te vermijden die opdoemt in het beheer van elke onderneming met een versnipperd aandeelhouder schap. Kort uitgelegd ontstaat het agent of ‘principaalagent’pro bleem uit de onvermijdelijke asymmetrische informatie tussen een principaal (hier de aandeelhouder, eigenaar van de onderneming)
Volgens Modigliani en Miller (1961) is het dividendbeleid neutraal voor de waarde van de onderneming. Het dividendbeleid doet er dus weinig toe, in tegenstelling tot het beleggingsbeleid. Toch blijkt uit tal van artikelen in de wetenschappelijke literatuur dat het management van een onderneming in de praktijk de dividenden in de tijd tracht af te vlakken1 en dat de markten op hun beurt positief (negatief) lijken te reageren op een onverwachte stijging (daling) van het dividend. Recente voorbeelden van bedrijven die een lager of net hoger dan verwacht dividend aankondigden, tonen aan dat het verrassingseffect daarvan op de markt wel degelijk een impact heeft op de beurskoers (die de waardering van de onderneming door de markt weerspiegelt). 1
2
Afvlakken om beter te heersen
Dividendafvlakking betekent dat het bedrijf het dividend stabiel wil houden in de tijd. Bij een schok is de impact ervan op het dividend niet helemaal en/of niet onmiddellijk voelbaar. Om een dividend zo constant mogelijk te houden, zal het uitgekeerde deel van de winst schommelen. Een onderneming die haar dividend afvlakt, laat het dividendniveau primeren op het aandeel van dit dividend in de bedrijfswinst. Een agent (of bedrijfsleider) is gemotiveerd om in zijn eigen belang en zijn (bedrijfs)imago te handelen. Aangezien aandeelhouders streven naar een zo hoog mogelijke winst, moeten de doel stellingen van de agent/bedrijfsleider hierop afgestemd worden.
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
15
B usiness
en zijn agent aan wie hij de bedrijfsvoering overdraagt (hier het Directiecomité of gewoonweg de CEO). De afvlakking van het dividend door de agent is dan een middel om de principaal tevreden te stellen. Maar er moeten wel middelen voorhanden zijn om het dividend in de tijd af te vlakken, waardoor onvermijdelijk een groter aandeel van de bedrijfswinst wordt uitgekeerd wan neer de activiteit vertraagt. Zo geniet een beursgenoteerde onder neming doorgaans lagere financieringskosten en krijgt ze vlotter toegang tot externe financiering. Ze kan dus gemakkelijker een groter deel van haar cashflows besteden aan de vergoeding van de aandeelhouders.
“Familiebedrijven zijn in de eerste plaats bedrijven zoals alle andere.” © Yuganov Konstantin
Andere beperking voor de familiebedrijven Hier zien we dat een familiebedrijf dat volledig in handen is van en bestuurd wordt door een familiaal aandeelhouderschap totaal anders kan reageren, omdat het niet dezelfde zorgen heeft. Hier stelt de principaal-agentproblematiek zich niet, aangezien de eigenaars ook de bedrijfsleiders zijn3. Er is geen waardering door de markt, dus is het niet nodig om het dividend af te vlakken. De toegang tot externe financiering is bovendien vaak beperkter, waardoor een familiebedrijf minder geneigd is om zijn dividend af te vlakken ter bescherming van zijn autofinancieringsvermogen. Aangezien de waardering door de markt aanzet tot een dividend afvlakking kunnen we hieruit afleiden dat familiale ondernemingen er minder hun toevlucht tot nemen. Maar de confrontatie met de markt of de toegang tot externe financiering is niet de enige reden om het dividend af te vlakken. Er kunnen ook fiscale redenen meespelen, en dan kunnen ook familiebedrijven ernaar teruggrijpen. We kunnen deze hypothesen illustreren aan de hand van verschil lende academische studies. In een studie over meer dan 8.700 Britse firma's4 worden strikt familiale ondernemingen (geen andere aandeelhouders) vergeleken met ondernemingen met een versnip perd aandeelhouderschap. De theoretische conclusies worden er duidelijk in bevestigd: het profiel van het uitgekeerde dividend blijkt veel vlakker voor ondernemingen met een versnipperd aan deelhouderschap, terwijl het zeer volatiel blijft voor de familie bedrijven. Bij een plotse winsttoename blijken de twee groepen ondernemingen ook totaal anders te reageren. De familiebedrijven zullen zichzelf het grootste deel van die toename uitkeren, maar vooral in het eerste jaar na de winstaangroei. Als de onderneming
met versnipperd aandeelhouderschap al een groot deel van de winsttoename uitkeert, dan doet ze dat eerder gespreid in de tijd, waardoor het jaarlijkse dividend effectief wordt afgevlakt.
Genuanceerde werkelijkheid Natuurlijk zijn er niet alleen maar strikt familiale bedrijven enerzijds en ondernemingen met een volledig gefragmenteerd aandeel houderschap anderzijds. In de praktijk zijn vele familiebedrijven, en zeker de grootste daarvan, in handen van zowel familiale aan deelhouders als andere grote aandeelhoudersblokken, of zelfs een versnipperd aandeelhouderschap. Het dividendbeleid van de onderneming zal dan een combinatie zijn van de twee hierboven besproken uiterste gevallen. Naarmate de familiale onderneming zich ‘openstelt’ voor de markt, stelt ze zich dus ook bloot aan een waardering of eventuele sanctie door de markt. Zelfs als familiale eigenaars leidinggevende functies in de onderneming bekleden, dan nog zal het bedrijf in dat geval het dividend trachten af te vlakken, net zoals een onderneming met een versnipperd aandeel houderschap dat doet. Omgekeerd tonen sommige studies aan dat wanneer de onderneming voor het grootste deel in handen is van twee aandeelhoudersblokken (familiale en externe aandeel houders), zij de neiging hebben om de handen in elkaar te slaan om de ‘principaal-agent’-problematiek in de bedrijfsvoering te be perken. Samengevat kunnen we zeggen dat het dividendbeleid van elke onderneming tussen twee polen balanceert: enerzijds het zuivere familiebedrijf, dat het dividend laat evolueren volgens de resul taten van de onderneming, en anderzijds de onderneming met
een gefragmenteerd aandeelhouderschap, die haar dividend zo goed mogelijk afvlakt. Afhankelijk van de structuur van haar aan deelhouderschap neigt het dividendbeleid van de onderneming in meerdere of mindere mate naar één van deze twee polen.
Wat in de Benelux? Om de link tussen de structuur van het aandeelhouderschap en het dividendbeleid op een andere manier te illustreren, voerden analisten van ING een kleine studie uit bij 110 beursgenoteerde bedrijven in de Benelux die door de bank gevolgd worden. Deze groep werd opgesplitst in ondernemingen met familiale aandeel houders en bedrijven met een volledig versnipperd aandeelhou derschap. We verduidelijken onmiddellijk dat andere elementen die buiten het kader van dit artikel vallen, ten grondslag kunnen liggen aan de verschillen tussen beide groepen. Het is daarom niet minder interessant om op te merken dat de hier boven besproken mechanismen op het bestudeerde staal van toe passing lijken te zijn. We concentreren ons hier op de vergelijking tussen 2007 (vóór de crisis) en 2012. De winsten en de beurs koers hebben sterk geleden onder de crisis, ongeacht het type onderneming. Toch is de pay-out van beide subgroepen helemaal anders geëvolueerd: de familiebedrijven verlaagden hun pay-out, terwijl de ondernemingen met gefragmenteerd aandeelhouder schap net de neiging hadden om de dividenduitkering te verhogen. Die verhoging valt inderdaad te verklaren door hun streven naar de afvlakking van het dividend, ondanks de dalende winsten. Hetzelfde gold in 2012, toen de ondernemingen met versnipperd aandeelhouderschap zelfs een hoger dividend uitkeerden dan
ze winst maakten. De ingehouden winst per aandeel (‘retained earning per share’) is dus negatief, terwijl ze positief blijft voor ondernemingen met een familiaal aandeelhouderschap. Het is dan ook logisch dat familiebedrijven met een minderheid aan versnip perde aandeelhouders niet zo extreem reageren als een familiebe drijf in strikte zin. De marktconfrontatie verplicht hen als het ware om zich te gedragen als ondernemingen met een gefragmenteerd aandeelhouderschap (of er op zijn minst gelijkenis mee te vertonen). Maar toch zijn er ook nog altijd verschillen. ◾
Besluit Er bestaat geen specifiek dividendbeleid voor familie bedrijven. Maar naargelang hun managementstruc tuur wijken ze toch in meer of mindere mate af van ondernemingen met een versnipperd aandeelhouder schap die elke dag geconfronteerd worden met de waardering en eventuele sanctie door de markten. In die ondernemingen wordt vaak een beleid gevoerd dat erop gericht is het dividend af te vlakken, waar schijnlijk deels als oplossing voor de problemen die ontstaan door de principaal-agentrelatie die inherent is aan dit type ondernemingen.
³ We verduidelijken hier, en dat is erg belangrijk, dat we het hebben over een familiebedrijf dat volledig in handen is van familie. Een familiale onderneming waarin er nog een andere belangrijke aandeelhouder of grote aandeelhoudersgroep aanwezig is, komt verder in dit artikel aan bod. 4 Studie uitgevoerd door Michaely en Roberts.
16
o u t l i n e
/
Augustus 2013
o u t l i n e
/
Augustus 2013
17
J uriDisCH
evelyn van de Boel, adviSeur Wealth analySiS and PlanninG, inG Private BankinG
Erfrecht biedt nieuwe mogelijkheden voor de kinderen Evelyn Van de Boel, adviseur Wealth Analysis and Planning bij ING Private Banking overloopt een aantal recente wetswijzigingen die een impact hebben op vermogensplanning, meer bepaald inzake de generatiesprong en de levensverzekering. Generatiesprong is voortaan mogelijk In de praktijk zal een nalatenschap meestal worden verworpen wanneer er (te) veel schulden zijn, maar ook het willen bevoor delen van een andere erfgenaam of een verstoorde familiale ver houding kunnen redenen zijn om, ook een nalatenschap met een positief saldo, te verwerpen. Volgens de oude wetgeving sloot de erfgenaam die de nalatenschap verwierp ook zijn kinderen uit. Dus als bijvoorbeeld uw vader de nalatenschap van uw grootvader ver wierp, dan ging zijn erfdeel naar uw ooms en tantes, en kon u er geen aanspraak op maken. De wetgever heeft deze onrechtvaar digheid willen rechtzetten. Wanneer de ouder de nalatenschap verwerpt, betekent dit dus niet langer dat de kinderen geen recht meer hebben op hun deel: ze komen gewoon in de plaats van de ouder die verwerpt. Om terug te keren naar ons voorbeeld: indien uw vader vandaag de nalatenschap van uw grootvader verwerpt, dan zal zijn erfdeel aan u toekomen en niet aan uw ooms en tantes! Een ander doel van deze nieuwe regel is het mogelijk maken van een generatiesprong of erfenissprong. Kleinkinderen kunnen nu recht streeks van hun grootouders erven, maar alleen als hun eigen ouders eerst de erfenis waarop ze eigenlijk recht hadden, verwerpen.
18
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
Het is belangrijk om weten dat de grootouders hier geen beslis singsrecht in hebben: het initiatief om te verwerpen moet van de kinderen uitgaan en er mag hier geen overeenkomst over worden opgemaakt tussen de grootouders en de kinderen. Een ander na deel is dat de kinderen steeds de volledige nalatenschap moeten verwerpen. Het is niet mogelijk voor de kinderen om een deel van de nalatenschap zelf te houden en slechts gedeeltelijk door te schuiven naar de kleinkinderen. Nu bestaan er wel alternatieven om dit op een andere manier toch te doen. Eerste mogelijkheid: schenking aan kind en latere verwerping van de nalatenschap door dat kind ten voordele van het kleinkind. Iedere erflater beschikt vrij over een bepaald deel van zijn vermo gen, dit heet in jargon “het beschikbaar deel”. De omvang van dit beschikbaar deel hangt af van het aantal kinderen dat men heeft. Indien men bijvoorbeeld één kind heeft, dan kan men vrij over de helft van zijn vermogen beschikken. De andere helft komt toe aan het kind en kan hem niet worden ontnomen (dit heet dan het ‘reservatair deel’).De grootvader kan dus bijvoorbeeld zijn beschik baar deel schenken aan zijn kind en bij zijn overlijden kan het kind geldig beslissen om de schenking te behouden en de nalatenschap (zijn reservatair erfdeel) te verwerpen ten voordele van zijn eigen kinderen (de kleinkinderen).
De tweede mogelijkheid bestaat erin dat de grootouders hun beschikbaar deel schenken of bij testament nalaten aan de kleinkinderen. Op die manier komt dat deel van hun nalatenschap al zeker terecht bij hun kleinkinderen. Bij het overlijden van een grootouder, kan het kind er alsnog voor opteren om de nalatenschap van de grootouder te verwerpen ten voordele van de kleinkinderen. Doet het kind dit niet (want het kan hier niet toe worden verplicht), dan heeft het kleinkind toch al een stuk van de nalatenschap ontvan gen. In de toekomst zal de regelgeving over de generatiesprong wellicht nog verder verfijnd en verruimd worden. Op fiscaal vlak biedt de generatiesprong een voordeel omdat op die manier een tweede vererving van de kinderen naar de kleinkinderen wordt vermeden. Maar het is niet zo dat de generatiesprong een on middellijk fiscaal voordeel oplevert omdat men de nalatenschap spreidt over meerdere personen. De successierechten zijn progres sief per schijf en voor elke erfgenaam in rechte lijn begint men opnieuw aan het laagste tarief. Maar het wetboek Successierechten bepaalt anderzijds dat de fiscus geen nadeel mag ondervinden van een verwerping. Indien een nalatenschap wordt verworpen, be rekent de fiscus de successierechten alsof de verwerping niet had plaats gevonden. Stel dat grootvader 3 kinderen heeft en 10 kleinkinderen: >> indien zijn kinderen niet verwerpen dan worden de successie rechten berekend op het erfdeel van de 3 kinderen afzonderlijk; >> verwerpen de kinderen wel ten voordele van de 10 kleinkinde ren, dan worden de successierechten niet berekend op het erf deel van elk kleinkind afzonderlijk maar zal men ze berekenen alsof enkel de 3 kinderen erfgenaam waren. Door deze bereke ningswijze zal men dus sneller in de hogere successietarieven terechtkomen dan wanneer men ze over de 10 kleinkinderen had mogen spreiden.
Levensverzekeringen Het oude artikel 124 van de Wet op de Landverzekeringsover eenkomst (WLVO) bepaalde dat “de premies die de verzekering nemer heeft betaald, niet aan inbreng of inkorting onderworpen zijn, tenzij de premies kennelijk buiten verhouding staan tot zijn vermogenstoestand.” Met andere woorden: via een levensverze keringsovereenkomst, waarbij men een erfgenaam of een derde persoon begunstigt, kon men afbreuk doen aan het reservatair deel waarop de reservataire erfgenamen (kinderen, ouders, echt genoot) recht hebben. Een ouder kon bijvoorbeeld een favoriet kind begunstigde maken van een levensverzekeringscontract en zo het erfdeel van het andere kind uithollen. Het andere kind kon hier niets tegen beginnen want het mocht zijn erfdeel niet opeisen (de inkorting vorderen) met betrekking tot de levensverzekering. Nu is het wel zo dat dit in de praktijk al enkele jaren niet meer werd getolereerd, mede door de rechtspraak van ons Grondwettelijk Hof
dat oordeelde dat het gelijkheidsbeginsel hierdoor geschonden werd. In navolging van de rechtspraak is het artikel 124 WLVO nu aangepast in die zin dat de bescherming van de reserve nu ook geldt ten opzichte van de verzekeringsprestatie en de reservataire erfgenamen steeds hun rechten kunnen opeisen. Het blijft dus mogelijk om een bepaald kind meer te geven dan een ander kind, maar men zal wel altijd de reserve van het andere kind moeten respecteren. Stel u hebt twee kinderen, dan kunt u vrij beschikken over 1/3 van uw vermogen. Elk kind heeft een reservatair deel van 1/3. U mag dan maximaal 1/3 aan uw ‘bevoordeeld’ kind toeken nen bovenop zijn wettelijke reserve zodat het uiteindelijk 2/3 van uw vermogen bekomt. Het andere kind mag nooit minder krijgen dan zijn wettelijke reserve, namelijk 1/3. Of men nu zijn kinderen wil begunstigen via schenking of via een begunstiging in een levensverzekeringscontract, de regels be treffende het respect voor de reserve van de kinderen zijn voor taan dezelfde. Wel moet men opletten voor het volgende verschil: indien u al uw kinderen gelijk wil begunstigen, dan kan dit door middel van een schenking als voorschot op erfdeel. Bij uw overlij den zullen alle kinderen hetgeen zij geschonken hebben gekregen ‘inbrengen’ in de nalatenschap en aanrekenen op hun erfdeel. Op deze manier wordt de gelijkheid van alle kinderen beoogd. Wilt u daarentegen een bepaald kind meer geven dan de anderen, dan is dit perfect mogelijk voor zover u binnen de grenzen van uw beschikbaar deel blijft en het reservatair deel van de andere kin deren niet schendt. In dat geval doet u een schenking aan het be voordeelde kind bovenop zijn erfdeel (dit heet dan een schenking ‘buiten deel’ of ‘buiten paart’). Hoe weet men nu dat men te maken heeft met een schenking als voorschot op erfdeel of wel een schenking buiten deel als dit niet uitdrukkelijk in de schenkingsakte is opgenomen of als er geen akte is? Men kan hier veel over schrijven, maar belangrijk om te onthouden is dat bij schenkingen altijd wordt vermoed dat het om een schenking als voorschot (dus alle kinderen gelijk) gaat indien niets anders in de schenkingsakte is bepaald of indien er geen geschrift is. De moeilijkheid is dat voor levensverzekeringen het vermoeden wordt omgedraaid. Stel dat u niets opneemt in de begunstigingsclausule van het levensverzekeringscontract. In dat geval geldt het vermoeden dat u een schenking buiten deel heeft willen doen en dan doet u in feite een schenking bovenop het erfdeel van het begunstigde kind, dat uiteindelijk meer verkrijgt dan de andere kinderen. Met andere woorden: indien u al uw kin deren gelijk wil behandelen en u maakt in uw planning gebruik van een levensverzekering, let er dan zeker op dat u uitdrukkelijk in de begunstigingsclausule laat opnemen dat u de inbreng van de verzekeringsprestatie oplegt aan de begunstigde. Uiteraard kunt u steeds terecht bij uw Private Banker voor meer informatie of voor een analyse van uw situatie. ◾
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
19
L ifestyle Jean-Michel Folon, La mer, ce grand sculpteur, 1997, © Toerisme Knokke-Heist
© André Simoens Gallery
Knokke-Zoute
© Absolute Art Gallery
De badstad waar kunstgalerieën de wind in de zeilen hebben! Met zijn openbare beeldhouwwerken, architectuurpareltjes en vooral een zeventigtal galerieën, positioneert Knokke zich vandaag als een bijzonder levendige kust- en kunstgemeente. Enkele jaren geleden besefte Knokke-Heist dat haar bekendheid almaar meer gedragen werd door het prestige en de internationale uitstraling van haar kunstgalerieën. Sindsdien levert de gemeente grote inspanningen voor het in de verf zetten van dit arty imago dat haar als gegoten zit. In de praktijk vertaalt zich dit in de orga nisatie van beurzen, maar ook enkele events met zowel een artis tieke als mondaine inslag. Deze aanpak moedigt galeriehouders ook aan om hun agenda’s op elkaar af te stemmen. Dit heeft er toe geleid dat inmiddels drie keer per jaar bijna veertig galerieën hun vernissages tegelijkertijd organiseren. Daarnaast selecteert en koopt de gemeente kunst voor de publieke ruimte. Tegenwoor dig vind je er een dertigtal werken van vooraanstaande artiesten (Panamarenko, Wim Delvoye, Barry Flanagan, Kris Martin …) die van de badstad een waar openluchtmuseum maken.
Meer dan 30 galerieën per vierkante kilometer
Kris Martin, Reddersstoel, 2003 © Toerisme Knokke-Heist
20
o u t l i n e
/
Augustus 2013
Van de Zeedijk tot aan de Kustlaan telt Knokke-Zoute niet minder dan zevenenzestig kunstgalerieën, verspreid over twee vierkante kilometer. Het gebeurt maar zelden dat je er zoveel op zo’n be perkte oppervlakte vindt. En hoewel een flink deel van de etalages overeenkomsten vertonen, kunnen we toch drie types van hande laars onderscheiden. De eerste zijn de galeristen die rechtstreeks met de artiesten werken. Zij vertegenwoordigen de artiesten en zetten zich in voor de erkenning van hun productie op internati onale schaal. Zij zijn bijgevolg de geprivilegieerde tussenpersonen met stukken in consignatie. Daarnaast zijn er de kunsthandelaars, steeds op zoek naar zeldzame stukken om ze te kunnen aanko pen en opnieuw te verkopen. Een voorbeeld is Michael De Zutter, eigenaar van MDZ Art Gallery, een gereputeerd huis gespeciali seerd in Cobra en de Zero-beweging: “Kunstwerken zoeken blijft
het boeiendste gedeelte van ons vak! Ik koop trouwens liever dan dat ik verkoop. Meestal word ik opgebeld door eigenaars. Ik heb dan het voorrecht om hun werken te mogen zien en ik ontdek soms ongelooflijke collecties.” Ten slotte is er nog een kleine groep galerieën van artiesten die zelf hun eigen tentoonstellingsruimte opzetten. Zo heeft fotograaf Tom Jones, de eerste Belg die ooit een Hasselblad Masterprijs won, naast zijn te krap geworden ruimte aan de Lippenslaan nu ook een galerij op de Zeedijk waar hij zijn kunstfoto’s toont en verkoopt.
Een intense markt en geboeide verzamelaars Volgens de galeriehouders zet het grote aantal zaken dat in Knokke met kunst bezig is aan tot enthousiasme en een bijzondere dyna miek. Niemand lijkt te lijden onder de concurrentie die er wel de gelijk moet zijn. De reden? Elk adres legt zich toe op zijn eigen do meinen en ontwikkelt gepersonaliseerde programma’s. Daarnaast hebben alle handelaren begrepen dat het ruime en kwalitatieve aanbod per definitie een terugkerend (vanwege de tweede ver blijven) en onderlegd publiek aantrekt. “Kenmerkend is de grote kennis van de verzamelaars die we hier in Knokke ontmoeten: de meeste onder hen reizen de wereld rond om beurzen te bezoeken. Ze zijn echt geboeid, gespecialiseerd en op de hoogte van wat er binnen de internationale artistieke scène gebeurt”, benadrukt Luc Mulier van de galerie Mulier Mulier. De galeriehouders hebben de indruk dat ze in Knokke een ruimer en natuurlijk ook welstellender publiek aantrekken dan elders in België. “In Brussel hebben de mensen geen tijd. Ze komen bij een nieuwe tentoonstelling, maar tussendoor is het erg rustig. Hier heb je elk weekend heel wat bezoekers”, vertelt Serge Maruani
o u t l i n e
/
Augustus 2013
21
l ifestyle van de Galerie Maruani & Noirhomme. Deze ontspannen sfeer be invloedt ook de manier waarop mensen beslissen. “Hier zijn ze relaxed en komen ze samen met hun partner. Ze nemen de tijd om te kijken, om zich te informeren. Deze omstandigheden dragen er toe bij dat mensen de knoop doorhakken en kopen”, bevestigt galeriehouder André Simoens.
Tegen de juiste prijs verkopen Wie zou denken dat de grotere koopkracht van het publiek de prijzen in Zoute de hoogte injaagt, vergist zich. “Eigenlijk zie je eerder het omgekeerde ... We kunnen immers niet te duur zijn. Door de concurrentie kan niemand zotte dingen doen. En dat is goed, zo kunnen we de werken tegen de meest juiste prijs ver kopen. En hoe dan ook, door de ontwikkeling van het internet zijn potentiële kopers erg goed op de hoogte van de waarde van kunst. Ze hebben zelfs de resultaten van veilingzalen bij. Meer dan ooit moet iedereen correct zijn”, verzekert ons Michael De Zutter.
“De crisis! Welke crisis?” De Knokse galeriehouders hebben het geluk dat de crisis groten deels aan hun publiek is voorbijgegaan. De crash van 2008 trof vooral de middenklasse, die voorzichtiger is geworden en niet langer koopt. Het idee dat kunst een vluchtwaarde kan zijn, heeft integendeel sommige mensen aangezet om een deel van hun middelen te beleggen in kunstwerken. Léon Cafmeyer (Galerie Cafmeyer) bevestigt deze trend: “We hebben gezien dat mensen veel meer investeren in kunst ... Ze weten dat het geld op hun rekening niet veel meer opbrengt; ze willen hun middelen liever beleggen in het werk van een erkende en gerespecteerde kunste naar ... Een veilig kunstwerk waar ze ondertussen ook van kunnen genieten.” 1
2
3
Toch hebben de financiële turbulenties van de voorbije jaren het aankoopgedrag gewijzigd. Ten eerste zijn klanten steeds selectie ver. Verzamelaars zoeken uitzonderlijke stukken, van museum kwaliteit. Bijgevolg is prijs slechts een zeer secundair criterium. Het bewijs: heel wat galeriehouders merken dat de goedkopere werken zeker niet sneller verkopen. Het omgekeerde is eerder waar! Daarnaast worden beslissingen minder snel genomen dan voorheen. Yoeri De Backer (Absolute Art Gallery) vertelt ons dat wanneer hij vijf jaar geleden een tentoonstelling organiseerde, vóór de opening soms al vijf of zes stukken verkocht waren op foto. Dat is niet meer het geval. Mensen willen het stuk zien in de galerie.
Op zoek naar rentabiliteit Tijdens onze gesprekken informeerden we bij de galeriehouders ook naar hun visie op kunst als belegging ... Uit hun reacties blijkt alleszins dat heel wat mensen hopen dat hun aankoop een goede belegging zou kunnen zijn. Ze komen een galerie binnen en vragen zonder omwegen welke de waarde van het gekozen kunstwerk binnen twee of drie jaar zal zijn. De galeristen kunnen zich hier niet over uitspreken. “We hebben twintig jaar geleden dingen verkocht die ondertussen in waarde vertien of verhonderdvoudigd zijn. Maar dat is eerder toeval … wij kunnen de toekomst niet voor spellen”, verklaart Luc Mulier. Eén ding is zeker: wie werk koopt van een gekende en gerenommeerde artiest heeft een grote kans dat hij het geïnvesteerde geld bij een verkoop zal kunnen recupe reren, en mogelijk zelfs een meerwaarde kan realiseren ... maar deze winst blijft hypothetisch! Volgens Serge Maruani “bestaat de belegging erin dat je het werk elke dag kunt zien en ervan genieten. Of het al dan niet in waarde toeneemt, zou eigenlijk niet de belangrijkste motivatie mogen zijn ...”
schitterend event met de naam “The Mind of the Art”.
Omdat augustus er traditioneel de drukste vakantie
uitgangspunten van een meesterwerk worden verkend,
maand is, leveren de Knokse galeriehouders op dat moment een extra inspanning om hun beste beentje voor te zetten. Ook dit jaar is de programmatie opnieuw divers en van een onwaarschijnlijke kwaliteit. Een kort overzicht van niet te missen tentoonstellingen … Absolute Art Gallery organiseert een tentoonstelling rond Mauro Perucchetti. Werk dat doet denken aan de Pop Art, met een zeer gespecialiseerde techniek op basis van polyurethaanhars. Voor andere werken speelt de Italiaanse kunstenaar dan weer met de grote klassiekers uit de kunstgeschiedenis, waarbij hij er niet voor terugdeinst om de “Denker” van Robin een revolver in handen te geven. Mulier Mulier Gallery toont werk van het collectief “Art & Language”, twee Engelse artiesten – Michael Baldwin en Mel Ramsden – die in team conceptuele kunst maken. Voor het elfde jaar op rij wijdt MDZ Gallery zijn zomertentoonstelling aan werk van van Corneille, Alechinsky, Karel Appel… die van de ruimte in de Bréartstraat een minimuseum maken dat u absoluut
22
O U T L I N E
5
/
AUGUSTUS 2013
6
Het biedt een tocht door de 20e eeuw waarbij de via schetsen en voorbereidende tekeningen van grote namen als Rops, Magritte, Panamarenko of Moore. André Simoens, een andere grote naam, brengt een mooie staalkaart van artiesten van internationaal niveau, met onder meer Yayoi Kusama, Robert Peter Mangold, Hiroshi Sugimoto en onze landgenoot Walter Leblanc. Stephane Simoens (zoon van André) organiseert in zijn eigen galerie een retrospectieve rond Tony Matelli. Het pas verhuisde Maruani & Noirhomme opent op zijn nieuwe locatie met een tentoonstelling gewijd aan de Zwitserse artiest Lori Hersberger. In hun tweede ruimte brengen ze – samen met de Young Gallery – foto’s van verschillende fotografen rond een en hetzelfde onderwerp: Kate Moss. Galerie Geukens & De Vil, op de dijk gevestigd, verenigt met de tentoonstelling “Questioning the Canvas”, meerdere artiesten. Patrick De Brock, tevens een zeer gerespecteerde persoonlijkheid, programmeert Dan Walsh. Het Zwart Huis ten slotte, heet u in augustus welkom met schilderijen van Jan De Vliegher. Subliem gewoon!
niet mag missen. Galerie Cafmeyer, gespecialiseerd in
Tot 18 augustus nodigen een dertigtal monumentale
figuratieve beeldhouwkunst, brengt bijzondere beelden
beelden de badgasten uit voor een bijzondere wandeling
3. corneille, FascInatIon du VÉgÉtaL, 1969, © mdZ Gallery
van de Italiaanse artiest Rabarama. Een van haar
door Knokke. In samenwerking met Galerie Balastra
4. mauro Perucchetti, tHe tHInKer WItH gun, 2013, © mauro Perucchett
werken tooit trouwens het Albertplein, de zogenaamde
wordt werk getoond van drie artiesten: Johan Baudart,
5. andy Warhol, cHarLes LIsanBY WItH Heart, circa 1956, © ronny van de velde Gallery
Place m’astu vu. Ronny Van de Velde organiseert een
Giovanni Gelmi en JeanFrançois Jans. ◾
2. raBarama, trans-porto, 2006, © Galerie caFmeyer/raBarama,
4
onder: tom d. JoneS, mare nostrum, © tom d. JoneS PhotoGraPhy
Augustus, hoogmaand voor de kunstliefhebber
artiesten uit de COBRAbeweging. Uitzonderlijke stukken
1. Griet doBBekS, WIndsocKs, 2000, © toeriSme knokke-heiSt
Boven: mauro Perucchetti, tHe JeLLY BaBY FamILY, 2008 - 2013, © mauro Perucchetti
6. Jan de vlieGher, cHeruBs 3, 2013, © Jan de vlieGher /« ZWart huiS »
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
23
r eportage
SerGe de Gheldere, ceo FutureProoFed
Klimaatopwarming, een opportuniteit voor ING? Serge de Gheldere, CEO Futureproofed Het Directiecomité van ING België koos ervoor Milieu extra aandacht te geven binnen haar MVO-beleid (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen ofwel Corporate Social Responsibility) in 2013. Daaropvolgend werd met de experts van het adviesbureau Futureproofed een verregaande denkoefening opgestart voor het uitwerken van een globaal actieplan waarbij iedereen betrokken zal zijn, zowel werknemers als klanten. Serge de Gheldere weet zodanig te overtuigen dat hij bijna in staat zou zijn om een pinguïn te overhalen om zich voortaan per fiets over de pool te verplaatsen. De man die in 2006 door Al Gore werd benoemd tot klimaatambassadeur sensibiliseerde met brio het grote publiek voor de klimaatopwarming, zowel in België als in het buitenland, met presentaties op basis van An Inconvenient Truth, de documentaire door de voormalige Amerikaanse presidentskandidaat. Sindsdien blijft hij ten strijde trekken voor zijn doel. Hij probeert iedereen bewust te maken van de uitdagingen ingevolge de klimaatopwarming, maar ook te wijzen op de kansen die hieruit voortkomen om onze samenleving en onze economie te verbeteren en opnieuw uit te vinden.
© tanaWat Pontchour
24
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
Het zijn deze ingenieur, oprichter van het adviesbureau Futureproofed, en zijn team die door het directiecomité van ING België werden gekozen om de bank te ondersteunen bij de implementatie van een ambitieuze milieustrategie in het kader van het MVObeleid (zie kader).
Kunt u ons iets meer vertellen over de missie die het Directiecomité van ING België u heeft toevertrouwd? Serge de Gheldere: Joke Van Hoye, Head of Corporate Social Responsibility van de bank, contacteerde me met de wens om samen te werken aan een globale milieustrategie. Ik heb mijn visie over de verschillende uitdagingen door de klimaatopwarming uit eengezet en het Directiecomité van ING België een werkmetho dologie voorgesteld. Zij zijn me hierin gevolgd. Het gebruikelijke betoog dat stelt dat men voor de strijd tegen de klimaatopwar ming opnieuw aansluiting moet vinden bij een 'soberdere' manier van leven, dus inboeten op het vlak van levenskwaliteit, is totaal inefficiënt. Ik bekijk het liever als ondernemer, met oog voor de immense opportuniteiten die er ontstaan. Wanneer we onze eco nomie een nieuw tijdperk willen binnenloodsen, moeten we alles rondom ons opnieuw uitdenken: woningen, transportwijzen, con sumptieproducten, diensten, enz. En bij ING heeft men inmiddels heel goed begrepen dat we voor deze enorme transformatie een 'systeemlaag' met bancaire spelers nodig hebben.
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
25
Reportage "Ik zou maar al te gelukkig zijn indien de klimaatopwarming en de daarmee samenhangende uitdagingen enkel een modegril van voorbijgaande aard zouden zijn!"
Wilt u zeggen dat de banken de eerste spelers zijn die hun business model opnieuw moeten definiëren? Op alle niveaus zullen er banken nodig zijn om de overgang naar een koolstofarme samenleving en economie te verzekeren. Deze enorme inspanningen zullen gefinancierd moeten worden, met ongelooflijke opportuniteiten voor om het even welke bank. Denk gewoon al aan het miljoen woningen dat in België wacht op een renovatie om ze duurzamer te maker. De eigenaars zullen weldra geen keuze meer hebben gelet op de steeds strengere wetgeving die tussen 2015 en 2020 van kracht wordt. Datzelfde geldt voor de transportmiddelen. Bekeken vanuit de ondernemer – en de bankier – zijn dit fenomenale markten. Zoals de meeste bedrij ven heeft ING intern al een aantal milieumaatregelen genomen. Zo wordt het personeel op verschillende manieren gestimuleerd om meer de fiets en het openbaar vervoer te gebruiken. En sinds enkele jaren koopt ING 100% groene elektriciteit. In het gebouw aan de Sint-Michielswarande in Brussel bevinden zich meerdere grote datacenters. In dergelijke infrastructuren mag de tempera tuur niet te sterk oplopen, en moet er dus gekoeld worden. Bij ING wordt de overtollige warmte teruggewonnen en gebruikt voor de verwarming van de rest van het gebouw. In zekere zin wordt de groene elektriciteit dus twee maal benut! Mijn visie is globaler. Deze omvat dit luik, dat ik green on the inside heb genoemd, maar ook een extern luik (green on the outside): wat kan een bank als ING doen om de evolutie naar een koolstofarme economie te ver eenvoudigen en er tegelijkertijd winst mee maken? Een voorbeeld: ING biedt zijn professionele klanten nu al de mogelijkheid om zon nepanelen te leasen. Dankzij deze formule moeten bedrijven geen kapitaal vrijmaken en verlagen ze toch hun bedrijfskosten, en in een beweging ook hun CO2-uitstoot. Deze aanpak combineert voordelen op korte termijn (kostenvermindering) en lange termijn (het anticiperen van risico’s). Steeds meer waarnemers zien paral lellen tussen CO2 en asbest. Vandaag is de globale gemiddelde
© Dudarev Mikhail
"Vergeet niet dat de uitgaven voor de bevoorrading aan fossiele brandstoffen een van de oorzaken zijn van de systeemcrisis waarin we ons nu bevinden." temperatuurstijging van 0,8°C (de stijging sinds 1895, maar waarvan 80% van na 1980, nvdr) jaarlijks immers verantwoordelijk voor 400.000 sterfgevallen en economische verliezen ten belope van 1.200 miljard dollar1. We mogen daarbij niet vergeten dat de hui dige gevolgen van de klimaatopwarming overeenstemmen met het volle effect van de CO2-uitstoot tot 1980. Met andere woor den, de situatie zal de volgende decennia nog verergeren, wat men vandaag ook onderneemt.
Hoe gaat u in het geval van ING concreet te werk? We hebben een volledige koolstofbalans van de bank opgesteld, om na te gaan waar en hoe de meeste CO2 wordt uitgestoten. Dit gebeurde al een aantal jaar, maar we hebben alles nagekeken, gegevens aangevuld en bepaalde punten gecorrigeerd. Al deze informatie werd in kaart gebracht en binnen een globale context geplaatst. Je kunt een bedrijf immers niet zomaar uit zijn omge ving lichten. Daarnaast hebben we drie werkgroepen opgericht, rond mobiliteit, leveranciers en gebouwen. In deze werkgroepen zetelen werknemers van de bank. Wij hebben immers geen sleu tel-op-de-deur oplossingen en het lijkt ons vanzelfsprekend dat we voortbouwen op wat er binnen het bedrijf al wordt gedaan. Want laat me beklemtonen dat er door ING al een flinke weg werd afge legd. Samen berekenen we de CO2-reductie van elke voorgestelde maatregel, de financiële kosten en verhoopte winsten ervan, als ook de eventuele moeilijkheden bij de uitvoering. Met dit dash board kunnen we vervolgens een planning voor de implementatie 1
Serge de Gheldere, CEO Futureproofed
26
o u t l i n e
/
Augustus 2013
Bron: NGO Dana. Het ‘Global Risks Report’ van het Wereld Economisch Forum vermeldt sterk vergelijkbare cijfers voor de economische verliezen op wereldniveau.
uitwerken. Het is een zeer goede basis alvorens het green on the outside-luik te gaan aanpakken, iets waarmee waarschijnlijk aan het einde van dit jaar zal worden gestart. Tijdens deze tweede fase zal worden nagedacht over de bankproducten die ING België zou kunnen aanbieden om bij te dragen aan oplossingen voor de klimaatopwarming.
Voor u is het dus niet pertinent om de interne werking te ‘vergroenen’ zonder het bedrijfsmodel in vraag te stellen? Het is inderdaad hier dat een bedrijf het verschil kan maken bin nen zijn markt. In heel wat bedrijven is de afdeling die zich bezig houdt met maatschappelijk verantwoord ondernemen bijna een soort hobbyclub met een beperkt budget, op voorwaarde dat de economische context gunstig is, en die voor niemand bedreigend is: men plant enkele bomen, schildert muren in een school … en iedereen is tevreden. In een sterk becommentarieerd artikel van de Harvard Business Review toonde Michael Porter aan in welke mate dit een gemiste kans is om de missie van bedrijven te herde finiëren. We moeten misschien niet langer spreken over corporate social responsibility, een concept met altruïstische of idealistische connotaties, maar eerder van shared value, dit wil zeggen de creatie van economische waarde én van maatschappelijke waarde.
Is uw visie gewijzigd sinds u met veel enthousiasme de boodschappen van Al Gore hebt uitgedragen? Soms word ik overmand door pessimisme. Hoewel ik overtuigd blijf dat het bannen van fossiele brandstoffen ons kan leiden naar een aantrekkelijkere samenleving en een rendabelere economie, be kruipt me soms de vrees dat we de trein naar verandering helemaal missen. Ik voel binnen de economische wereld een golf op gang komen, maar de verandering verloopt niet snel genoeg. Ik maak nogal eens de vergelijking met de revolutie binnen de IT. Een aantal bedrijven, zoals Apple of Google, hebben geanticipeerd op de be weging. Andere, zoals Kodak, hebben deze helemaal gemist. Voor duurzaam ondernemen zien we nu min of meer hetzelfde: er zijn enkele pioniers die deel willen uitmaken van deze economie, maar veel meer volgers die maar in gang zullen schieten als ze ertoe ver plicht worden. Omdat de wortel niet volstaat, zal men de stok moet gebruiken om innovatie af te dwingen.
Koolstofbubbel heel wat erger dan Amerikaanse vastgoedzeepbel Binnen het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) heerst het gezamenlijke standpunt dat de mensheid de temperatuur met niet meer dan gemiddeld 2°C mag laten stijgen. Serge de Gheldere: “Als we deze rode lijn niet willen overschrijden, blijft er ons nog maar een klein koolstofbudget. Dit komt erop neer dat we tussen nu en 2050 minder dan 80% van onze huidige ge kende olie- en gasreserves mogen benutten. Daarboven zouden we ons koolstofbudget overschrijden en onver mijdelijk in een rampscenario terechtkomen. Er bestaat dus een duidelijk risico op een koolstofbubbel.” Indien de olie- en gasbedrijven er niet in slagen om het gros van hun reserves te verkopen, betekent dit dat ze op de beurs sterk overgewaardeerd zijn en komen ze in een moeilijke positie bij de banken. Ze zijn immers zware schulden aangegaan voor de bouw van infrastructuren die op middellange termijn geen of toch minder inkom sten zullen opleveren. Deze situatie zou grote gelijkenis sen vertonen met deze van de Amerikaanse subprimes enkele jaren geleden, maar dan veel omvangrijker. Eind april kwam dit thema uitvoerig aan bod in de Guardian en in mei verscheen er een artikel in The Economist. Volgens sommigen zou de koolstofbubbel tot acht keer omvangrijker zijn dan de crash van 2008!” Een aantal hefboomfondsbeheerders, waaronder Jeremy Grantham die verantwoordelijk is voor een portefeuille van om en bij de 100 miljard dollar, heeft nu al beslist om al het geld dat geïnvesteerd werd in petroleumbe drijven terug te trekken om het te investeren in bedrij ven die niet afhangen van fossiele brandstoffen. Een niet te negeren signaal?
o u t l i n e
/
Augustus 2013
27
reportage
SerGe de Gheldere, ceo FutureProoFed
Ongetwijfeld beschuldigen sommigen u ervan dat u predikt om uw eigen core business te beschermen. Natuurlijk hoor ik vaak zulke dingen, maar ik lig er eerlijk gezegd niet wakker van. Ik zou maar al te gelukkig zijn indien de klimaat opwarming en de daarmee samenhangende uitdagingen enkel een modegril van voorbijgaande aard zouden zijn. Helaas is dat niet het geval. Persoonlijk kan ik heel wat andere jobs doen, daar maak ik me geen zorgen over. Daarnaast hoor ik ook heel wat stereotypen telkens terugkomen. Een klassieker: “Waarom zouden we hier in het Westen handelen als in China elke week een nieuwe kolencentrale wordt opgestart?” Ten eerste komt de meeste CO2 uitstoot in China voort uit de productie van goederen die bestemd zijn voor het Westen. Daarnaast creëerde dit land in 2012 niet minder dan 26 terawattuur (TWh) aan bijkomende capaciteit via windmolens, tegen 12 TWh via centrales met fossiele brandstof fen. Ondertussen overtreft de capaciteit via windmolens deze van de nucleaire centrales. De Chinese overheid is zich perfect bewust van het probleem en zal ons op het vlak van duurzame ontwikke ling snel inhalen omdat ze geen vijftien jaar verliest met nutteloze debatten: ze nemen een beslissing en voeren deze uit. En zelfs als we als enige zouden handelen, waarom zou het dan zo’n slecht idee zijn om geld te besparen en arbeidsplaatsen te creëren door het verbeteren van het verkeer, woningen en de levenswijze in het algemeen? Er zijn heel wat goede redenen om nu te handelen! Vergeet ook niet dat de uitgaven voor de bevoorrading aan fos siele brandstoffen een van de oorzaken zijn van de systeemcrisis waarin we ons nu bevinden.
© uNICEF
Ook de Private Banking klanten worden betrokken bij het duurzaamheidsbeleid van de bank. Naast de mogelijkheid die wordt geboden om samen te werken met de Koning
CSR volgens ING De aanpak voor maatschappelijk verantwoord ondernemen (Corporate Social Responsibility) van ING berust op vijf pijlers: klantervaring, financiële dienstverlening, werkomgeving, milieu en samenleving. Meer informatie vindt u op de website www.ingforsomethingbetter.com. Binnen dit globale kader werkt elk van de filialen autonoom zijn eigen beleid uit. En zo besliste ING België om voor 2013 het accent te leggen op Milieu (lees centraal artikel), een domein waar binnen de voorbije jaren al een aantal acties werden opge start.
"Op alle niveaus zullen er banken nodig zijn om de overgang naar een koolstofarme samenleving en economie te verzekeren."
Wie of wat gaf ooit de aanzet voor wat u nu doet? Toen ik in Chicago woonde en werkte (voor de Baxter groep, nvdr) ontdekte ik Whole Foods Market, een bijzonder aantrekkelijke winkelketen met bioproducten. Tegelijkertijd stelde een kennis me voor om iets te ontwikkelen binnen de wereld van het ecodesign. Maar ook vroeger al stond ik open voor de ecologische vraagstuk ken en de wens om bestaande dingen te verbeteren. En zo verliet ik Baxter om Futureproofed op te richten.
28
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
Maar natuurlijk werkt ING niet enkel rond milieu. Hoewel het onmogelijk is om alle initiatieven van ING Groep te vermelden, geven we hierna toch enkele voorbeelden: >> Samenwerking met Unicef: ING België steunt dit interna tionale project waarmee vorig jaar 2,8 miljoen euro kon worden ingezameld.
Hebt u een boodschap voor de Private Banking klanten die dit magazine lezen? Vervul een rol binnen de huidige overgangsfase. Het is immers een geweldige uitdaging om zowel de economie als de samenleving te mogen heruitvinden. In het Engels zegt men Doing well by doing good. En ik ken geen enkele sector die aan deze logica zou ont snappen, op het vlak van winsten noch risico’s.
ING Private Banking partner van Funds For Good
>> Mecenaatsfonds ING: Dit fonds, dat is ondergebracht binnen de Koning Boudewijnstichting, steunt een zestig tal Belgische projecten ten voordele van kinderen, hun opvoeding en scholing en hun dagelijkse omgeving.
Een persoonlijk motto? Choose your battles. De klimaatopwarming is duidelijk het gevecht van het moment: dat is angstaanjagend en tegelijkertijd erg op windend.
>> ING-Solidariteitsprijs: Via deze prijs geeft de bank het sociale engagement van de medewerkers een financieel steuntje in de rug. >> Women in Business: Met dit initiatief kunnen mede werkers van de bank in Azië en Afrika omkadering
In het najaar organiseert ING een conferentie met Serge de Gheldere, CEO van Futureproofed.
bieden aan vrouwen die een eigen zaak starten.
Boudewijnstichting om een organisatie te steunen en zo minder successierechten te betalen, kunnen ze ook duur zaam beleggen via MVOfondsen (maatschappelijk verant woord ondernemen). Onlangs kwam daar nog een extra mogelijkheid bij, door te kiezen voor investeringen in projecten met een onmiddellijk merkbare maatschappelijke impact. ING Private Banking verdeelt bij haar klanten immers het productgamma dat werd geselecteerd door de onder neming Funds For Good, waaronder het BL Flexible Fund. Funds For Good besteedt de helft van zijn winst aan maat schappelijke projecten, via een samenwerking met het Belgische Rode Kruis. Het in 2012 gekozen project zorgde ervoor dat Burundese kinderen toegang krijgen tot onder wijs, gezondheidszorg en andere basisdiensten. Frédéric Degembe, beleggingsspecialist bij ING Private Banking: “Dankzij de beleggingen door klanten van ING Private Banking België en Luxemburg konden 230 kinderen een jaar lang naar school. Dat is toch schitterend! Doordat onze klanten in deze fondsen blijven en hun aantal zelfs nog groeit, verwachten we dat deze kinderen ook de volgende jaren deze steun van het project zullen kunnen genieten. De gekozen shareclass van het fonds bepaalt de omvang van het aan Funds For Good overgemaakte bedrag. Deze manier van werken houdt voor de klant geen enkele meer kost in. Indien deze meer wil bijdragen kan hij een duurdere shareclass kopen. In dat geval wordt de meerkost integraal doorgestort aan Funds For Good. Eén keer per jaar ontvangt de belegger een rapport met een beschrijving van het gekozen project en van de reële impact van de bijdrage van alle beleggers. ◾
Zin om deel te nemen? Stuur een mail naar
[email protected]
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
29
e veneMent
Expo Birth Day @ ING Cultureel Centrum
"De manier waarop een kind wordt geboren, is de spiegel van de maatschappij."
De tentoonstelling is open voor het publiek van woensdag 09/10/2013 tot zondag 05/01/2014 Boek BIrtH daY, lieve BlancQuart, 2013, lannoo & inG
Van maandag tot zondag van 10 tot 18 uur Op woensdag van 10 tot 21 uur www.birth-day.be
De plaats van je wieg bepaalt de rest van je leven Twee jaar zal ze eraan gewerkt hebben wanneer op acht oktober de fototentoonstelling opent in het prestigieuze ING Cultuurcentrum op de Brusselse Kunstberg … We hebben het over fotografe Lieve Blancquaert die in het kader van het eerste luik van een driedelig project rond geboorte, huwelijk en sterven de wereld rondtrok op zoek naar verhalen en indrukken. We ontmoeten haar tijdens de laatste hectische weken van de voorbereiding van het boek bij de tentoonstelling.
Birth day - india
30
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
Meteen bij onze eerste vraag naar de manier waarop je aan een dergelijk project begint, krijgen we een verrassend antwoord. Lieve Blancquaert: “Alles begint met een goed adresboekje. In de loop der jaren heb ik met ontzettend veel mensen samengewerkt voor mijn reportages en boeken. Die kennen op hun beurt ook weer heel wat anderen.” Het project omvat drie luiken: Birth day, Wedding day en Last day. Voor het eerste luik dat nu wordt afge rond, wilde de fotografe veertien kraamklinieken verspreid over de hele wereld bezoeken. Via artsen en hulporganisaties waarvoor ze in het verleden al werkte, raakte het team eigenlijk zonder al te veel moeite binnen in de landen en de plekken waar het wilde zijn. “Gelukkig zit de maatschappij zo in elkaar dat mensen die jij ooit hebt geholpen, jou ook weer willen helpen, en zo bereik je veel.” De fotografe kreeg onder meer de hulp van Marleen Temmerman, de Belgische gynaecologe aan het hoofd van het Departement voor Reproductieve Gezondheid en Onderzoek van de WHO
(World Health Organization), die wereldwijd heel wat collega’s kent. Van negen van de veertien bestemmingen komt er dit najaar ook een televisiereportage op Eén, in samenwerking met het productie huis Sultan Sushi. Ook de contacten van de VRT openden heel wat deuren. “Het viel ons daarbij trouwens op dat je in de armste landen het gemakkelijkst binnenraakt, ethische commissies en dergelijke zijn duidelijk een luxe voor de rijken”, vervolgt de foto grafe. Voor de televisiedocumentaires werkte Lieve Blancquaert samen met regisseurs Jeroen De Greef en Joeri Vlekken, die beur telings eindverantwoordelijke waren en ook de klank en het beeld verzorgden. “Bevallen blijft een intieme gebeurtenis, en met een klein team breek je de sfeer niet. We zijn daarbij altijd met het grootste respect te werk gegaan, ongeacht het land of type ziekenhuis. Het was nooit de bedoeling om een beeld van het ziekenhuis te brengen, maar van de maatschappij waarin een kind zijn eerste kreet slaakt.”
O U T L I N E
/
AUGUSTUS 2013
31
E venement
Birth day - Nairobi
Kleine wonderen
Hoe het allemaal begon
Het hoofddoel van het project is immers om te tonen dat de manier waarop een kind wordt geboren, de spiegel van de maat schappij is. Uit de reportages blijkt duidelijk in welke mate de plaats waar je wieg staat, bepalend is voor de rest van je leven. Op voorwaarde dat je de geboorte overleeft natuurlijk. Helaas gebeurt het nog vaak dat zwangere vrouwen te ver wonen van een plek waar ze veilig kunnen bevallen, bijvoorbeeld in Congo, en in zulke landen blijft de moeder- en kindersterfte erg hoog. “Anderzijds hebben we gemerkt dat op de plaatsen waar er voor zieningen zijn, de moeder- en kindersterfte sterk zijn terugge lopen. Dat was erg hoopgevend”, vertelt Lieve Blancquaert. “Een mooi voorbeeld daarvan was het project van Plan België dat we in Cambodja bezochten. Op een jaar tijd waren er in een klein dorp zes moeders overleden, en dat was voor Plan België reden genoeg om er een klein gezondheidscentrum op te richten waar moeders maar ook de zieken van het dorp terechtkunnen. En daar zijn we gaan filmen. In veel landen hebben we zelf kunnen zien welke kleine wonderen ngo’s er verrichten. Als meter van de organisatie Memisa, gespecialiseerd in medische ontwikkelingssamenwerking, bezocht ik al eerder Congo, en ook nu werden we er door hen verwelkomd.”
Een dergelijk project is natuurlijk altijd het resultaat van een heel proces. Lieve Blancquaert: “Voor het Canvasprogramma 'Vranckx' fotografeerde ik in een kraamkliniek in Congo, ook via Memisa. En samen met Annemie Struyf was ik in Afghanistan, en ook daar bezochten we een kraamkliniek. Geloof me vrij, die beelden blijven op je netvlies gebrand. Toen ik naar aanleiding van mijn overzichts tentoonstelling in Gent, in 2011, de balans opmaakte van 25 jaar fotograferen, ging ik automatisch nadenken over de projecten die ik absoluut nog gerealiseerd wilde hebben. Beetje bij beetje kreeg dit drieluik toen vorm.”
In Kibera, de grootste sloppenwijk van Nairobi, Kenia, bezocht het team via Artsen Zonder Grenzen de grootste kraamkliniek van Oost-Afrika, waar elke dag honderd kinderen worden geboren in een enorme zaal. Deze ervaring staat in schril contrast met Koeweit, waar een sjeik eigenaar is van het ziekenhuis en het personeel hoofdzakelijk buitenlands is. In Koeweit kwam het team terecht via fertiliteitsspecialist Paul Devroey. Tot voor kort kwamen veel Koeweiti’s met vruchtbaarheidsproblemen gedurende maanden naar Brussel voor een behandeling, terwijl ze die nu in eigen land kunnen ondergaan bij een arts die in België werd opgeleid.
32
o u t l i n e
/
Augustus 2013
Uitgeverij Lannoo engageerde zich meteen voor drie boeken, en van Eén kreeg het team al snel fiat voor het eerste luik Birth day. Dankzij ING, voor wie Lieve Blancquaert de foto’s maakte voor de Private Banking campagne, komt er nu ook een grote tentoon stelling in Brussel in samenwerking met uitgeverij Lannoo. “Op die manier zal mijn werk tegelijkertijd beter bekend raken in het Franstalige landsgedeelte, en dat is als fotografe, kunstenaar en reportagemaker natuurlijk een boeiende uitdaging. Geboorte is ook een thema dat iedereen aanspreekt: vaders, moeders, zussen en broers, de hele zorgsector … Niemand blijft onbewogen. Wist je trouwens dat er elke dag wereldwijd 365.000 kinderen worden geboren? En net als bij het vorige grote televisieproject 'Voorbij de grens', verwacht ik dat ook deze reportages achteraf vlot hun weg zullen vinden naar scholen. Soms krijg ik jaren na het maken van bepaalde reportages nog brieven van leerlingen, en dat doet natuurlijk deugd.”
Van de ene verbazing in de andere Als we peilen naar de sterkste indrukken, kijkt Lieve Blancquaert bezorgd. Het zijn er zoveel, alles ligt nog vers in het geheugen en eigenlijk viel de reportageploeg van de ene verbazing in de andere.
En toch … “Als ik er een reportage moet uitpikken, dan is het toch wel Israël.” In eerste instantie werd dat land niet opgenomen in de shortlist, uit schrik voor nog een reportage over een verscheurd land in oorlog. Tot Lieve Blancquaert in Antwerpen een Joodse doula, een vroedvrouw, ontmoette. Zij verzekerde de programma makers dat ze hen zou meenemen naar een plaats waar Joodse en Arabische vrouwen samen bevallen, in dezelfde ruimte. En zo kwamen ze in Tiberias, waar inderdaad Arabische dokters Joodse vrouwen helpen bevallen en Joodse dokters Arabische moeders helpen. “Eens je uit de brandhaard bent, leven deze volken vreed zaam samen. De dokters lachten er met ons: “Jullie kenden Israël zeker alleen van CNN, goed dat jullie gekomen zijn!” In mijn ogen is dit een erg sterke reportage geworden. De zwaarste confronta tie was misschien nog wel Brussel, waar ik als afsluiter foto’s heb gemaakt in het Klein Kasteeltje en het Sint-Pietersziekenhuis, plaatsen waar de hele wereld samenkomt. Hier raakte ik nog sterker overtuigd van de noodzaak om via ngo’s bij te dragen tot de ontwikkeling in de arme landen zelf. Ik kwam er in con tact met de mensen van de vzw Aquarelle die in onze hoofdstad schitterend werk leveren voor aanstaande en jonge moeders. Via hen ontmoette ik een aantal vrouwen die ik mocht fotograferen en interviewen. Mogelijk tonen we op de tentoonstelling een aan tal van deze filmpjes. Ik vond het trouwens heerlijk om opnieuw reportagewerk te doen, iets meer als journalist te werken, en niet enkel mooie foto’s te maken. Het voelde aan als terugkeren naar mijn ‘roots’. De digitale foto’s en beelden zijn wat ze zijn, je hebt geen tijd om urenlang de belichting te regelen. Dit maakt dat het allemaal erg eerlijke foto’s zijn en ik hoop dat de bezoekers even sterk onder de indruk raken als wij bij het maken ervan.” ◾
Birth day - Koeweit
Lieve Blancquaert © Koen Broos
Over de fotografe Lieve Blancquaert Lieve Blancquaert (1963) studeerde aan de Gentse Koninklijke Academie voor Schone Kunsten, zowel film als fotografie. Ze startte haar carrière als foto grafe in 1985, als freelancer bij diverse bladen. De voorbije jaren legde ze zich vooral toe op portret fotografie en documentaire fotografie. Ze is ook gekend van de spraakmakende Fairtrade campagnes voor Oxfam. Lieve Blancquaert heeft ondertussen ruim tien boeken op haar naam, de best gekende zijn Vrouw (2003), Insjallah, mevrouw (2004), À la limite (2006) en Mijn status is positief (2006). De voorbije jaren trok ze de aandacht met haar televisiepro gramma's zoals Made in Belgium en Voorbij de Grens, dat ook uitmondde in een boek (2008). In 2011 vond in Gent een grote overzichtstentoon stelling plaats met haar werk van de voorbije 25 jaar. Lieve Blancquaert woont met haar echtgenoot Nic Balthazar en twee kinderen in Gent.
"In veel landen hebben we zelf kunnen zien welke kleine wonderen ngo’s er verrichten."
o u t l i n e
/
Augustus 2013
33
E venement
Helmut Stallaerts, The Collectors, 2012-2013, Oil on canvas Adrien Tirtiaux, Monumentale Academie, 2012 / 2013, Colour photograph
Jasper Rigole, Temps Mort, 2013, 16mm film still
Félicia Atkinson, L’attraction minérale, 2013 Mixed media
adapted to the size of the space
Philippe Van Wolputte, Looking Back While, Walking Forward, 2013, Digital print
Shelly Nadashi, A Good Bowl of Soup, 2013, Mixed media and papier-mâché, 1.40 x 28 x 20 cm
Jean-Baptiste Bernadet, Grey Matters, 2012-2013, Mixed media (Oil, acryl, glue) on paper, Courtesy Torri - Paris, Saks - Geneva, Karma - New York
Fabrice Pichat, Construire-reconstruire, 2012-2013, 3 plateaux en acier, mouse, modulateurs 45 cm x 60cm x 20cm (x3)
Céline Butaye, Réflexions, 2012-2013, Epoxy resin, polyester, pigment
De laureaten van 2013 Het engagement van ING
Young Belgian Art Prize: kies zelf uw favoriete artiest! Lezers met interesse in moderne kunst moeten in hun agenda zeker een plaatsje reserveren voor een bezoek aan het werk van de negen finalisten van de Young Belgian Art Prize dat tot 15 september wordt tentoongesteld in het Paleis voor Schone Kunsten van Brussel. En breng dan meteen ook uw stem uit voor de ING-Publieksprijs, een initiatief van de bank!
Een pool van jong talent De Young Belgian Art Prize (voorheen de Prijs Jonge Belgische Schilderkunst) is op nationaal niveau de belangrijkste wedstrijd voor de plastische kunsten. Deze is bestemd voor Belgische of in België verblijvende artiesten jonger dan 35, binnen alle disciplines van de hedendaagse kunst. De prijs, die sinds 1950 wordt ge organiseerd door de vzw Jonge Belgische Schilderkunst, heeft de carrière van heel wat Belgische artiesten een duw in de rug gegeven. Zo waren onder meer Hans Op de Beeck, Pierre Alechinsky, Ann Veronica Janssens, Raoul De Keyser, Marie-Jo Lafontaine en Pieter
34
o u t l i n e
/
Augustus 2013
Vermeersch ooit laureaat. In 2013 onderging deze tweejaarlijkse prijs een verjongingskuur: nieuwe naam, nieuw logo, nieuwe pro cedure voor de preselectie van artiesten en … een nieuwe prijs. Naast de vier oorspronkelijke prijzen, die variëren van 12.500 tot 25.000 euro, is er de ING-Publieksprijs ter waarde van 6.250 euro voor de winnende artiest, in de vorm van steun bij het opzetten van een volgende tentoonstelling of het uitgeven van een boek of catalogus. Deze prijs wordt uitgereikt bij de slotsessie van de tentoonstelling op 15 september.
Op 26 juni, bij de opening van de tentoonstelling in Bozar, kende de jury van “Wij waren sterk betrokken bij het volledige vijf vooraanstaanden uit de internationale kunstwereld al prijzen toe aan veranderingsproces van de vroegere Prijs vier kunstenaars uit de selectie van negen finalisten van de Young Belgian Jonge Belgische Schilderkunst, omdat spon Art Prize 2013. De negen finalisten: Félicia Atkinson, Jean-Baptiste Bernadet, soring voor ons maar zin heeft indien deze Céline Butaye, Shelly Nadashi, Fabrice Pichat, Jasper Rigole, Helmut Stallaerts, de vorm van een echt partnerschap aan Adrien Tirtiaux, Philippe Van Wolputte. neemt”, vertelt Patricia De Peuter, Head of Art Management bij ING België. “Dit getuigt van een stevig engagement van de bank ten aanzien van dit belangrijke culturele evenement voor de jonge ongeveer 1.700 mensen hebben deelgenomen), aan de huidige Belgische kunstscène. De huidige generatie getuigt van een grote tentoonstelling in Bozar alsook de interactieve palen voor het scheppende autonomie. De werken van de negen finalisten van kiezen van de ING-Publieksprijs. Stemmen kan trouwens ook de Young Belgian Art Prize geven blijk van deze ideeënactiviteit, via de websites www.youngbelgianartprize.be, www.bozar.be en maar getuigen ook van de levenskeuzes van hun bedenkers die www.ing.be/art. Afspraak in Bozar, op 15 september om 17 uur we ondertussen tot de groep van de echte en bezielde artiesten waar de laatste laureaat wordt bekendgemaakt, waarvoor u kunnen rekenen.” misschien wel hebt gekozen! ◾
Een sterkere identiteit Met zijn nieuwe identiteit positioneert de Young Belgian Art Prize zich sterker op internationaal niveau en krijgt de prijs een ruimere dimensie. Zo zorgde bijvoorbeeld het woord Schilderkunst in de oorspronkelijke naam voor verwarring bij zowel artiesten als een deel van het publiek. Tegelijkertijd wordt voortgebouwd op de verworvenheden uit het verleden. De ING-Publieksprijs speelt een belangrijke rol bij deze herpositionering. Patricia De Peuter: “Voor ons is het immers belangrijk dat het grote publiek het scheppings proces begrijpt en zich meer openstelt voor jonge artiesten. Want wie de artiesten van vandaag begrijpt, begrijpt de tijd waarin hij leeft.” Dat is ook de reden waarom ING in april in haar tentoon stellingsruimte op Art Brussels het werk van de finalisten van de editie van 2013 heeft tentoongesteld. De bank financierde ook de organisatie van de geleide bezoeken aan de beurs (waaraan
Praktisch >> Paleis voor Schone Kunsten, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel >> Gratis toegang >> Tot 15 september 2013. Van dinsdag tot zondag van 10u tot 18u (21u op donderdag). Maandag gesloten. Uitreiking van de ING-Publieksprijs op 15 september om 17 uur. >> Gratis geleide bezoeken aangeboden door ING, elke donderdag om 15u en om 17u. >> www.youngbelgianartprize.be
o u t l i n e
/
Augustus 2013
35
E venement
De Rode Duivels zetten de menigte in vuur en vlam België moet nog maar enkele puntjes bijeensprokkelen om zich te kwalificeren voor de Wereld beker 2014. Het is al veertien jaar geleden dat de Rode Duivels nog eens aan een belangrijk voetbalevenement mochten deelnemen. Nog nooit hadden we zo veel talent in de ploeg en was het enthousiasme zo groot. Ook ING, hoofdsponsor van het nationale team sinds 2010, is hier trots op. Het beste resultaat dat België ooit haalde in een internationale competitie is de finale van het Europees Kampioenschap in 1980 die het met 1-2 verloor tegen West-Duitsland. Maar toch staat vooral de Wereldbeker van 1986 in Mexico in het collectieve geheugen gegrift. De legendarische 4-3 overwinning tegen de Sovjet-Unie in de achtste finale. Jean-Marie Pfaff die de goals van de Spaanse aanvallers heldhaftig afweert (5-4 overwinning). Uit eindelijk weet alleen Maradona onze ploeg te verslaan in de halve finale. Alle Belgen lieten zich meeslepen door de voetbalkoorts. De vierde plaats van ons elftal werd in het hele land enthousiast onthaald en onze voetbalspelers werden als helden toegejuicht tij dens hun optocht van de luchthaven naar het stadhuis in Brussel. De veertigplussers zullen nooit vergeten hoe de Grote Markt zwart zag van het volk en de namen van Gerets, Grün, Vercauteren, Scifo en Ceulemans gescandeerd werden. Dat was op 30 juni 1986.
Herinnering aan de magere jaren De huidige Duivels hebben die glorietijd niet of nauwelijks meege maakt. Daniel Van Buyten was acht jaar, Vincent Kompany amper twee maanden en Lukaku, Hazard en Benteke waren nog niet eens geboren. "Voor hen is dat de prehistorie", bekent Steven Martens, secretaris-generaal van de Belgische Voetbalbond. "Zij leven in het heden, focussen op de kwalificatierondes en praten niet zo veel over de komende Wereldbeker. Ze willen zich plaatsen, maar zien dat niet in een historische context." Met hun gemiddelde leef tijd van 24 jaar herinneren de Rode Duivels zich vooral de magere jaren van ons voetbal, waarbij we ons niet konden kwalificeren voor het Europese Kampioenschap van 2004, 2008 en 2012 en
36
o u t l i n e
/
Augustus 2013
schitterden door afwezigheid in Duitsland en Zuid-Afrika voor de Wereldbeker in 2006 en 2010. "Ze zijn jong en weten dat ze zich niet alleen op Brazilië 2014 mogen concentreren, want er zullen nog andere Europese Kampioenschappen of WK's komen", ver volgt Steven Martens.
Golden boys Terwijl het nationale elftal twintig jaar geleden vooral uit spelers van Anderlecht, Standard en FC Brugge bestond, zijn de voet ballers die voor een Belgische ploeg spelen nu op één hand te tellen: van de 23 namen die Marc Wilmots selecteerde voor de laatste wedstrijd België-Servië zijn er maar twee die meedongen voor het Nationale Kampioenschap. De Rode Duivels anno 2013 spelen allemaal voor grote clubs: Kompany, Vermaelen, Vertonghen, Dembélé, Benteke, Hazard, Mignollet, Mirallas, Fellaini en Lukaku in Groot-Brittannië; Van Buyten, De Bruyne, Pocognoli en Simons in Duitsland; Alderweireld, Mertens en Chadli in Nederland. De rest van het team speelt in Spanje, Portugal, Italië en Rusland. "Dat heeft te maken met de ontwikkeling van het internationale voetbal", zegt Steven Martens. "De laatste vijftien jaar zagen we een explosie van de Big Five League (Duitsland, Groot-Brittannië, Spanje, Italië, Frankrijk), waardoor de tv-rechten zijn toegenomen, er grotere stadions zijn gebouwd en er meer publiek wordt gelokt. Net als Nederland en Zwitserland slagen we er niet in onze beste spelers in eigen land te houden." Eigenlijk is dat niet eens zo erg, want ze vertrekken niet zomaar naar het buitenland. Belgische spelers zijn vandaag een fortuin
o u t l i n e
/
Augustus 2013
37
E venement
waard op de transfermarkt: 40 miljoen euro voor Eden Hazard bij Chelsea en voor Axel Witsel bij Zenit Sint-Petersburg. Everton had zelfs 20 miljoen veil voor de diensten van Marouane Fellaini. En dat stemt de voorzitter van de voetbalbond trots. "Onze spelers bezet ten sleutelposities in hun club, technisch gezien zijn ze dus sterk en goed ingespeeld voor moeilijke wedstrijden, wat de Rode Duivels naar een hoger niveau tilt. Ander voordeel: door hun hoge ranking brengen de Belgische spelers meer geld in het laatje van hun club, en dat is goed voor het kampioen schap." Steven Martens haalt nog een laatste positieve aspect aan van de exodus van de Rode Duivels naar het buitenland: het enthousiasme van de supporters. "Het publiek ziet Kompany, Witsel en Van Buyten alleen nog op televisie spelen. Voetbalfans die hen op het grasveld willen zien, moeten naar het stadion komen. De huidige toeloop voor de nationale ploeg is historisch, nooit slaagden we erin het Koning Boudewijnstadion vijf keer op rij te laten vollopen, en nog nooit verkochten we 45.844 tickets in minder dan tien minuten, zoals voor de wedstrijd België-Servië!"
man, die ervoor zorgt dat zijn spelers met beide voeten op de grond blijven en aandacht hebben voor de supporters." En over die supporters wilden we het net hebben. Enkele jaren geleden werden er enkel grapjes gemaakt over de Rode Duivels en kon den we er alleen maar van dromen om 15.000 mensen naar het stadion te lokken. In twee jaar tijd is er heel wat veranderd. Steven Martens komt uit de tenniswereld en legde al snel zijn werkwijze op. "De vorige coaches werkten aan de professionele aan pak in het team", zegt hij. Dick Advocaat legde de fundamenten, Georges Leekens ging daarop door en vandaag diept Marc Wilmots ze verder uit." Martens deed op zijn beurt al de rest. "Ik concentreerde mij op twee dingen. Enerzijds luisteren naar de coach en ander zijds een jonge directie met een langetermijnvisie aanstellen. We wisten dat de Rode Duivels de motor op gang zouden trekken, want dat team is ons uithangbord. Door mensen aan te stellen als Bob Madou voor communicatie en business of Filip Van Doorslaer als hoofd marketing, brachten we een team in stelling dat nieuwe horizonten verkent, zoals de sociale media."
Een hecht team
Uitdagingen voor de supporters
Sinds de start van deze kwalificatierondes voor Brazilië 2014 lacht het geluk de Rode Duivels toe. Na zes overwinningen en een ge lijkspel staan ze op kop van hun groep. In één jaar tijd gingen ze van de 54e naar de 12e plaats op de wereldranglijst, de beste Fifa-ranking ooit voor ons land. Van Buyten won de Champions League met Bayern München, Eden Hazard de Europa League met Chelsea en Thibaut Courtois de Europese Supercup met Atletico Madrid. "Het is een opmerkelijk en talentrijk team dat zeer goed op elkaar is ingespeeld. Omdat ze allemaal in het buitenland voet ballen, is de vroegere rivaliteit tussen Frans- en Nederlandstaligen weggevallen. Ze zijn zeer rijp voor hun leeftijd en vooral niet ver pest door het geld." De secretaris-generaal benadrukt dat trainer Marc Wilmots daar een grote rol in speelt. "Het is een nuchter
Naast een nationaal elftal in de winningmood zorgde ook de organisatie van extra-sportieve evenementen voor een grote ver andering in de voorbije twee jaar. De eerste campagne van het Leuvense reclamebureau Boondoggle was niet echt een groot succes. Maar de huidige campagne daarentegen slaat enorm aan: de beruchte "Duivelsuitdagingen". Vóór elke wedstrijd vragen de spelers hun supporters om een uitdaging aan te gaan: België rood kleuren, 500.000 decibel produceren, hun salon in een mini stadion omtoveren, 40.000 kindertekeningen verzamelen ... Als vijfde uitdaging vroegen Christian Benteke en zijn teamgenoten aan de dames om te bewijzen dat zij even fervente supporters zijn als de mannen. De supporters verzenden en posten hun foto's en video's op de Facebookpagina Belgian Red Devils en als tegen
"De Rode Duivels: een opmerkelijk en talentrijk team dat zeer goed op elkaar is ingespeeld."
Marc Wilmots, Bondscoach De Rode Duivels
prestatie doen de spelers iets ongewoons, grappigs of opvallends. Zo bekogelden de Rode Duivels elkaar met ballonnen gevuld met rode verf, speelden ze videospelletjes met hun jonge fans en train den ze een vrouwenteam (en deden ze achteraf ook hun was): evenementen die ze delen met het publiek en waarvan de uiteinde lijke montage die op de dag van de wedstrijd wordt getoond, een gigantisch succes is. De sponsors hebben zich niet vergist! Terwijl de meeste bedrijfsleiders enkele jaren geleden de marketing directeur nog in zijn gezicht uitlachten, heeft de Belgische Voetbal bond vandaag ruim genoeg partners.
Een winnend merk "We hebben momenteel tien hoofdsponsors", licht Steven Martens toe. We willen er niet meer aantrekken omdat we hen een goede zichtbaarheid willen garanderen. Onze sponsors zijn echte part ners die onze waarden delen. Zo investeert ING in de opleiding van scheidsrechters en staat ze op hun outfit in de Pro League. Zo kunnen we benadrukken waar het bij het scheidsrechteren om draait, namelijk eerlijkheid, besluitvaardigheid, moed en naleving van de regels. We willen onze partners ook gidsen naar andere sectoren van het voetbal die zich aan het ontwikkelen zijn, zoals de opleiding van jonge spelers of damesvoetbal." Dat is uiteraard allemaal mogelijk met een winnend team zoals vandaag. Na sponsoring is er nu ook ruimte voor licensing. Zo kon een horlogemerk een Rode Duivels-collectie creëren. Er werd ook een stripverhaal rond het elftal gemaakt door Lebrun en Bercovici – de tekenaar van Vrouwen in 't Wit. Steven Martens is een geluk kig man; nu nog het tijdperk na het WK 2014 voorbereiden en de aflossing verzekeren. Er is nog veel werk aan de winkel, maar deze Rode Duivels laten België opnieuw dromen en trekken de machine goed op gang. "We stelden vast dat het aantal clubleden opnieuw is gestegen, dat was al jarenlang niet meer gebeurd", besluit Steven Martens. Het gaat het Belgische voetbal voor de wind. ◾
38
o u t l i n e
/
Augustus 2013
ING en de Rode Duivels: een zinvolle sponsoring In 2010 al, dus lang voor de huidige hype losbarstte, koos ING ervoor om de Rode Duivels te sponsoren. "Eigenlijk had onze intrede in de voetbalwereld te maken met de gezamenlijke kandidatuur van België en Nederland voor de organisatie van de Wereldbeker in 2018-2022. Een vanzelfsprekende steun aangezien onze groep wortels heeft in beide landen. Bovendien is ons moederbedrijf al jarenlang sponsor van het Nederlandse elftal. We wilden ook liever de nationale ploeg steunen dan een specifieke Vlaamse of Waalse club om ons te onderscheiden van de andere banken en vooral omdat de waarden van de Rode Duivels en ING erg gelijklopend zijn: in het bijzonder de wil om te groeien – verbonden met het streven om uitdagingen aan te gaan – en om anderen te helpen groeien", verklaart Michael Simeon, Football Sponsorship Project Manager.
o u t l i n e
/
Augustus 2013
39
I N G P rivate B anking
Uw bevoorrechte gesprekspartners bij ING Private Banking General Manager Philippe Wallez
Chief Investment Officer Thierry Masset
Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 62 00
[email protected]
Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 79 68
[email protected]
Head of Business Development Kristof Kustermans Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 69 08
[email protected]
Head of Portfolio Management Rudy Vandorpe Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 2 547 79 68
[email protected]
Head of Wealth Engineering Edouard Zurstrassen Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 496 58 80 22
[email protected]
Head of ING Private Banking Zone West (Oost- / West-Vlaanderen) Kurt Lamquet Kouter 173 9000 Gent Tel. +32 478 21 71 37
[email protected]
Head of ING Private Banking Zone Oost (Antwerpen / Limburg-Leuven) Marc Vankeirsbilck Lange Gasthuisstraat 20 2000 Antwerpen Tel. + 32 475 37 01 57
[email protected]
Head of ING Private Banking Zone Centrum (Brussel) Marie Helsmoortel Marnixlaan 24 1000 Brussel Tel. +32 498 25 13 37
[email protected]
Head of ING Private Banking Zone Zuid (Wallonië) Benjamin Francq Office Park Namur Avenue des Dessus de Lives 8 5101 Loyers Tel. +32 499 97 06 40
[email protected]
ing.be/privatebanking ING België nv – Bank – Vennootschapszetel: Marnixlaan 24, B-1000 Brussel – RPR Brussel – Btw: BE 0403.200.393 – BIC: BBRUBEBB – IBAN: BE45 3109 1560 2789. Verantwoordelijke uitgever: Inge Ampe – Sint-Michielswarande 60, B-1040 Brussel – Z45213N – 8/13 © Editing Team & Graphic Studio – Marketing ING Belgium.
