Orthopedie
Hemi knieprothese
Inleiding Binnenkort wordt u geopereerd aan uw knie. Er wordt een hemi knieprothese geplaatst. In deze folder vindt u informatie over de knie, de aanleiding voor de operatie, de operatie, de nabehandeling en de richtlijnen. De informatie die de orthopeed u gegeven heeft, staat hier nogmaals voor u op een rij. De knie De knie is een complex gewricht. Het gewricht bestaat uit drie gewrichten, bekleed met kraakbeen. 1. Eén gewricht zit tussen de onderkant van het dijbeen en de bovenkant van het scheenbeen, aan de binnenzijde van de knie. 2. Eén gewricht zit tussen de onderkant van het dijbeen en de bovenkant van het scheenbeen, aan de buitenzijde van de knie. 3. Eén gewricht zit tussen de knieschijf en het dijbeen. Het kraakbeen zorgt ervoor dat de knie soepel kan bewegen. Het kraakbeen is elastisch en kan schokken van de knie opvangen. Het kniegewricht wordt verstevigd met gewrichtsbanden.
1
Anatomie van de knie
1
Oorzaak van de klachten De klachten die u heeft als u een halve (= hemi) knieprothese krijgt, worden veroorzaakt door artrose aan één zijde van de knie, de binnenzijde of de buitenzijde. Artrose betekent slijtage van het kraakbeen in het gewricht. De gewrichtsvlakken kunnen hierdoor niet meer soepel langs elkaar glijden. Artrose kan verschillende oorzaken hebben: • De kraakbeenlaag op het gewricht slijt langzaam, waardoor het onderliggende bot gedeeltelijk vrij komt te liggen. Dit komt het meest voor bij mensen van middelbare leeftijd of ouder. • Een ontstekingsreactie van de knie (bv. reumatoïde artritis) kan het kraakbeen vernietigen, waardoor er slijtage van het kraakbeen optreedt. • Het verwijderen van een meniscus in het verleden. • Een ongeval (trauma) van de knie, zoals een breuk, bandletsel of een meniscusscheur, kan artrose veroorza2
ken. Dit wordt posttraumatische artrose genoemd en kan jaren na het trauma alsnog optreden. Klachten Veel voorkomende klachten bij eenzijdige artrose van de knie zijn: - Eenzijdige pijn in de knie, die optreedt bij: - belasting - lopen - lang staan. - Startpijn (pijn bij het opstaan). - Nachtpijn. - Zwelling aan de knie. - Instabiel gevoel in de knie. Het gevoel ‘door de knie te zakken’. - Een toenemende scheefstand van de knie, waardoor u een X - been of een O - been krijgt. Behandeling klachten Om aantasting van het kraakbeen aan te kunnen tonen, zal de orthopedisch chirurg een röntgenfoto laten maken. In een vroeg stadium van artrose is het nog niet nodig om operatief in te grijpen. Uw arts kan u een aantal dingen adviseren om de klachten te verminderen: • Aanpassen van uw leefgewoonten: afvallen, zwemmen, meer fietsen in plaats van lopen. • Het doen van oefeningen om de mobiliteit en soepelheid van uw knie te verhogen en de spieren van uw been te versterken, onder begeleiding van de fysiotherapeut. • Het geven van injecties met hyaluronzuur in de knie. Deze 3 injecties zorgen voor een betere smering van het 3
•
•
gewricht. Het is niet mogelijk om versleten kraakbeen terug te geven. Injecties met verdoving en ontstekingsremmers. Deze injecties kunnen worden gegeven wanneer u een gezwollen, ontstoken knie heeft en dienen om ontsteking en vocht in de knie te bestrijden. Medicatie: pijnstillers die ook ontstekingsremmend werken.
In een later stadium van artrose, of bij onvoldoende effect van genoemde maatregelen, kan de orthopedisch chirurg u een operatie aanraden: de halve (= hemi) knieprothese. Deze prothese kan worden geplaatst als de artrose beperkt is tot één zijde van de knie én als de kruisbanden intact zijn. De niet aangedane gewrichtsoppervlakken blijven behouden. Deze prothese wordt of aan de binnenzijde of aan de buitenzijde van de knie geplaatst. Het voordeel van een hemi knieprothese is dat het looppatroon na de operatie natuurlijker is dan na plaatsing van een totale knieprothese. Belangrijk Indien u ziek bent of wondjes hebt vóór de operatie, moet u dit bij opname altijd doorgeven. Stel uw behandelend specialist op de hoogte als u bloedverdunnende medicijnen gebruikt. Hij zal u vertellen wanneer u daarmee moet stoppen voor de operatie. De anesthesist beoordeelt of u gezond genoeg bent voor de operatie. Zonodig wordt u doorverwezen naar de internist, longarts en/of cardioloog voor verder pré operatief onderzoek.
4
De dag voor de operatie U wordt een dag voor de operatie in het ziekenhuis opgenomen. Een verpleegkundige vertelt u over de voorbereiding op de operatie en de gang van zaken op de afdeling. De operatie Uw orthopedisch chirurg heeft u geadviseerd om een gedeelte van uw knie te laten vervangen door een hemi knieprothese. De opname in het ziekenhuis duurt gemiddeld 3 dagen. Op de dag van de operatie mag u vanaf 0.00 niet meer eten, drinken of roken. Voor de operatie krijgt u een blaaskatheter en wordt het operatiegebied geschoren. Een verpleegkundige brengt u vanaf de afdeling in uw bed naar de voorbereidingsruimte. U kunt een ruggenprik of algehele narcose krijgen. Bij de ruggenprik wordt een slangetje in de rug achtergelaten, de zogeheten epiduraal katheter, waardoor u de eerste dag na de operatie pijnstilling krijgt toegediend. De avond van de eerste dag na de operatie wordt deze pijnstilling gestopt. Het is ook mogelijk om bij de ruggenprik in slaap te worden gebracht. Dit bespreekt u met de anesthesist. De orthopedisch chirurg maakt een wond aan de binnenzijde of aan de buitenzijde van de knie, aan de kant waar de hemi knieprothese wordt geplaatst. De kwaliteit van de kruisbanden wordt beoordeeld. Indien deze toch niet goed blijken te zijn, zal de orthopedisch chirurg een grotere wond moeten maken en een totale knieprothese plaatsen. Het versleten kraakbeen van het bovenbeen en het onderbeen wordt verwijderd en vervangen door 2 metalen prothesedelen 5
die met botcement worden vastgezet. Door het afzagen van een dun laagje bot kan de hemi knieprothese goed aansluiten op het bot van het bovenbeen en het onderbeen. De hemi knieprothese bestaat uit meerdere onderdelen: Een metalen bovenbeendeel aan één zijde van de knie (de binnenzijde óf de buitenzijde) en een metalen onderbeendeel aan één zijde van de knie (de binnenzijde óf de buitenzijde). Deze metalen delen vervangen de versleten uiteinden van het dijbeen en van het scheenbeen aan de binnenzijde of aan de buitenzijde van de knie. Tussen deze onderdelen wordt een polyethyleen (plastic) kunstmeniscus geplaatst. Na het aanbrengen van de prothese wordt er 1 drain in de knie gebracht die de eerste dag na de operatie bloed en wondvocht opvangt. Dit bloed kan via een speciaal systeem aan u terug gegeven worden via het infuus. U krijgt hiermee uw eigen bloed terug. De teruggave is afhankelijk van de hoeveelheid bloed die u verliest. U krijgt een drukverband om uw been. Na de operatie wordt er een röntgen controlefoto gemaakt.
6
De hemi knieprothese
Afbeelding / röntgenopnames
Vooraanzicht hemi knieprothese 7
Zijaanzicht hemi knieprothese Nabehandeling De dag na de operatie start u met lopen onder begeleiding van de fysiotherapeut. U mag uw geopereerde been direct volledig belasten. Het is belangrijk om krukken en goed passende schoenen mee te nemen naar het ziekenhuis. De krukken gebruikt u de eerste 6 weken na de operatie. De drain en het drukverband worden de avond van de dag na de operatie verwijderd. Uw wond wordt dan verbonden met een pleister. Het slangetje in de rug, de epiduraal katheter, en de blaaskatheter worden in de loop van de ochtend op de 2e dag na de operatie verwijderd. 8
Er wordt een steunkous (antitrombose kous) aangemeten voor de dagen dat u in het ziekenhuis verblijft, tenzij anders wordt afgesproken. Bij ontslag uit het ziekenhuis krijgt u een aanvraag mee voor de fysiotherapeut. Met de fysiotherapeut gaat u verder oefenen. Twee weken na de operatie komt u terug op de polikliniek (verbandkamer) voor wondcontrole en het verwijderen van eventuele hechtingen. Zes weken na de operatie komt u terug op de polikliniek voor controle. Er wordt dan een foto gemaakt van uw knie. Algemene praktische adviezen
-
-
-
Gebruik de pijnstillers die u met ontslag meekrijgt. Deze zijn pijnstillend en ontstekingsremmend. Koel de knie twee maal daags met ijspakkingen. Maak gebruik van de krukken, de eerste zes weken na de operatie. In overleg met uw fysiotherapeut leert u het gebruik van uw loophulpmiddel af te bouwen. Los staan, zonder hulpmiddelen kan en mag. Het is belangrijk dat uw knie helemaal gestrekt kan worden. Daarom is het van belang de eerste zes weken na de operatie op de rug te slapen en geen kussen onder uw knie te leggen. Een toename van dikte, pijn, of warmte van de knie, kan een teken zijn dat u teveel heeft gedaan. Probeer uw bezigheden hierop aan te passen en de knie regelmatig hoog te leggen. De eerste zes weken na de operatie mag u niet autorijden. Als de buiging van de knie voldoende is, kunt u gaan fietsen op een hometrainer. Doe dit altijd in overleg met uw fysiotherapeut. 9
-
Probeer uw loopafstand geleidelijk te vergroten. Bij voorkeur door eens wat vaker een stukje te gaan wandelen. Forceer niet! De kans op een infectie van de prothese blijft bestaan. Om deze kans zo klein mogelijk te maken, moet u uw huisarts, tandarts of specialist altijd inlichten als u een ontsteking heeft of voordat behandelingen plaatsvinden. U moet tijdens ingrepen beschermd worden met antibiotica om zo het gevaar van infectie van de hemi knieprothese te vermijden.
Complicaties Bij iedere operatie bestaat de kans op complicaties. Het is van belang dat u hiervan op de hoogte bent. Bij een hemi knieprothese zijn dat: - Nabloeding. - Wondinfectie. - Trombose. Om de kans hierop zo klein mogelijk te maken, moet u de eerste zes weken na de operatie bloedverdunnende medicijnen gebruiken. - Zenuwletsel. - Buig- en strekproblemen. Het is erg belangrijk om te oefenen met het buigen en strekken van de knie. Mede daarom krijgt u de eerste 6 weken postoperatief begeleiding van de fysiotherapeut. Het is belangrijk de eerste weken na de operatie op de rug te slapen. Dit is belangrijk in verband met het strekken van de knie. Als u op uw zij ligt, is de knie gebogen. Het kost meer moeite om de knie ’s morgens te strekken. - Loslating van de hemi knieprothese. Infectiegevaar De kans op een infectie van de prothese blijft bestaan. Om de kans hierop zo klein mogelijk te maken, moet u uw huisarts, 10
tandarts of specialist altijd inlichten als u een ontsteking heeft of voordat behandelingen plaatsvinden. U moet tijdens ingrepen beschermd worden met antibiotica om zo het gevaar van infectie van de hemi knieprothese te vermijden. Bij infecties als: steenpuisten, blaasontsteking, longontsteking, keelontsteking, moet u uw huisarts raadplegen. Het is van belang voor het behoud van uw hemi knieprothese, dat infecties snel en gericht met medicamenten behandeld worden. Wanneer moet u de arts waarschuwen? Na de operatie kan de knie en het gebied rondom gezwollen zijn en warm aanvoelen. Dit wordt geleidelijk minder. Het is ook mogelijk dat u bloeduitstortingen (blauwe plekken) rondom de wond heeft. Deze verdwijnen vanzelf. In onderstaande gevallen moet u de arts waarschuwen: - Als het operatiegebied veel gaat lekken. - Als u koorts krijgt, hoger dan 38,5°C. - Als de pijn in het operatiegebied toeneemt, in combinatie met roodheid en eventueel koorts. - Als uw onderbeen dik, glanzend en pijnlijk wordt. - Als u de knie 14 dagen na de operatie nog niet 90° kunt buigen. Belt u tijdens kantooruren naar de polikliniek orthopedie: 0164 – 278877. Belt u buiten kantooruren naar de afdeling orthopedie: 0164 – 278570.
11
Oefeningen na een hemi knieprothese Afhankelijk van de vorderingen bij het buigen en het strekken kan de fysiotherapeut ook kiezen voor andere oefenvormen. Over het algemeen geldt dat u de eerste dagen vaak oefent (veelal ieder uur) en dat dit in een latere fase wordt afgebouwd naar 2 tot 3 maal per dag. Over het algemeen geldt; oefen in uw eigen tempo. Bij het oefenen mag u enige pijn voelen en er mag wat vermoeidheid optreden. Forceer uzelf niet en rust voldoende. Oefening 1
tenminste ieder uur 10x voeten optrekken en wegduwen. Alleen de voeten bewegen, de benen blijven stil liggen.
Oefening 2
5 seconden aanhouden, ieder uur 10x herhalen. Span de bovenspier door uw knie maximaal te strekken. Hierbij de knieschijf optrekken.
12
Oefening 3 ieder uur 5 à 10x herhalen (zolang u in het ziekenhuis ligt). Laat uw knie buigen door gebruik van de elektrische knieverstelling van uw bed. Ga zover de pijn u toestaat.
Oefening 4
5 x 5 seconden. Zo veel mogelijk gestrekt liggen. Nu de billen samenknijpen.
Oefening 5 …… x per dag (zolang u in het ziekenhuis ligt). Laat een krukje naast uw bed zetten en kom dan tot zit met de benen afhangend, het geopereerde been op het krukje. Zet nu het elektrisch verstelbare bed steeds wat lager, zodat de knie buigt. Ga zover de pijn u toestaat.
13
Oefening 6 minimaal 2 x 30 minuten per dag. Leg de knie zo gestrekt mogelijk weg. Laat het been niet naar links of rechts draaien. Oefening 7 5 seconden aanhouden, 10x herhalen, 3x per dag. Zit op een stevige onderlaag. Terwijl u de knie in het rolletje drukt, tilt u de hak los van de bodem. Probeer de knie maximaal te strekken. Oefening 8 5 seconden aanhouden, 10x herhalen, 3x per dag. Strek de knie maximaal door uw knieschijf op te trekken. Hef het been gestrekt een stukje van de onderlaag. Oefening 9 10 seconden aanhouden, 10x herhalen, 3x per dag. Buig de knie zo ver u kunt. Help eventueel door het gezonde been op het geopereerde been te leggen en mee te laten duwen.
14
Oefening 10 10x herhalen, 3x per dag. Strek de knie zover u kunt; houd het been 5 tellen gestrekt vast. Laat het dan langzaam weer buigen.
Oefening 11 10 seconden aanhouden, 10x herhalen, 3x per dag. Zet uw been op trede 2 van de trap, houd de leuning vast. Beweeg uw bekken naar voren, zodat de knie verder buigt.
Oefening 12 10 seconden aanhouden, 10x herhalen, 3x per dag. Zet uw been op trede 2 van de trap. Strek de knie maximaal; u kunt met de handen meeduwen.
15
Oefening 13 5 seconden aanhouden, 10x herhalen, 3x per dag. Buig de knie door de hak naar de billen te tillen. Blijf goed rechtop staan!
Oefening 14 10 seconden aanhouden, 10x herhalen, 3x per dag. Strek de knie maximaal. Laat het been niet naar links of rechts draaien. Leg een dun rolletje onder de achillespees en leg een zandzak op het been, óp of net boven de knie. Oefening 15 10x herhalen, ……x per dag. Zet het geopereerde been op een traptrede, neem geen steun op de handen. Blijf rechtop; zet daarna het been weer terug.
16
Trap lopen Gebruik bij het traplopen aan één kant de trapleuning. Trap op: - Eén hand op de leuning, één hand op de kruk. - Plaats de voet van het niet geopereerde been op de trede. - Plaats de voet van de niet geopereerde zijde erbij en zet de kruk op dezelfde trede. Trap af: - Eén hand op de leuning, één hand op de kruk. - Zet eerst de kruk een trede lager. - Plaats de voet van de geopereerde zijde op de trede waar de kruk staat. - Plaats de voet van de niet geopereerde zijde ernaast.
17
Veel gestelde vragen na het plaatsen van een hemi knieprothese 1. Hoe lang kan mijn knie pijnlijk blijven? De pijn na het plaatsen van een hemi knieprothese wordt geleidelijk aan minder, beginnend ongeveer een maand na de operatie. Drie tot vier maanden na de operatie treedt een aanzienlijke verbetering op. Soms voelt men een doffe pijn na lange wandelingen; dit gevoel kan optreden tot ongeveer 12 maanden na de operatie. ‘Startpijn’ (pijn bij de eerste stappen na het opstaan) kan nog een poosje aanhouden. Dit pijnlijke gevoel verbetert zonder behandeling. Het betekent niet dat de hemi prothese niet goed functioneert of los zit! 2. Hoe lang blijft mijn knie dik? De knie, het onderbeen en de enkel kunnen dik worden, dit is normaal. Het dik worden vermindert door dagelijks één uur ’s morgens en één uur ’s avonds, de benen hoog te leggen. De zwelling is over het algemeen ’s avonds het grootst en neemt af wanneer u de oefeningen goed blijft doen. De knie, het onderbeen en de enkel kunnen 3 maanden na de operatie dikker blijven. 3. Hoe lang blijft mijn wond lekken? Het is mogelijk dat uw wond de eerste twee weken na de operatie bloed of wondvocht lekt. Dat is niet verontrustend. 4. Hoe vaak moet ik oefenen en hoe weet ik dat ik teveel geoefend heb? Drie keer per dag 30 minuten oefenen, vooral het strekken en buigen van de knie is belangrijk. Voer de oefeningen serieus uit, maar overdrijf het niet! 5. Wanneer mag ik weer gaan autorijden? Autorijden is een individuele aangelegenheid. Als u voldoende controle heeft over uw geopereerde been, kunt 18
u na zes weken weer gaan autorijden. Het is niet verstandig om te rijden wanneer u nog pijnmedicatie slikt. 6. Wanneer mag ik weer gaan fietsen? Als u voor de operatie ook al regelmatig fietste, mag u ongeveer zes weken na de operatie weer gaan fietsen. U moet wel weer voldoende controle over uw been hebben. Gebruik een damesfiets vanwege de lage instap. Het is aan te raden van tevoren te oefenen op een hometrainer. 7. Wanneer mag ik weer douchen of in bad? Na 2 weken, als de hechtingen verwijderd zijn, mag de wond, als hij droog is, kortdurend nat worden met schoon, stromend water. U mag de wond de eerste vier weken na de operatie nog niet weken (ligbad, zwembad). Gebruik nog geen zeep, want de huid is nog kwetsbaar. 8. Wat voor soort schoenen kan ik het best aantrekken? Het is verstandig om schoenen te dragen die vast aan de voet zitten en een brede hak hebben. Hoge hakken en slippers dient u de eerste drie maanden te vermijden. 9. Moet ik een steunkous dragen? Het dragen van een steunkous helpt om de zwelling in het been te verminderen. U dient de steunkous thuis alleen te dragen als dat is afgesproken. 10. Hoe lang moet ik het bloedverdunnende medicijn blijven gebruiken? Wanneer u tijdens deze opname gestart bent met bloedverdunnende medicatie (ten gevolge van de operatie), blijft u dit middel tot 6 weken na de operatie gebruiken tenzij de behandelend arts iets anders afspreekt. Mocht u al bloedverdunnende middelen gebruiken vóór de operatie, dan zullen deze medicijnen na de operatie herstart worden. Volgt u hierbij het advies van uw arts. 19
11. Wanneer mag ik weer op mijn zij slapen? U moet zes weken na de operatie op uw zij slapen, met een kussen tussen de benen, zodat u comfortabel ligt. Plaatst u nooit een kussen onder de knie als u op de rug ligt. 12. Hoe verzorg ik mijn wond? De wond moet schoon en droog blijven. De huid rondom het hechtmateriaal kan er wat rood en geïrriteerd uitzien. Wanneer het hechtmateriaal na ongeveer 14 dagen verwijderd is, zal deze roodheid langzamerhand afnemen. Wanneer het wondgebied gezwollen of rood wordt of er komt vocht uit, moet u contact opnemen met de polikliniek orthopedie. Telefoonnummers vindt u verder in deze folder. 13. Hoe lang moet ik gebruik maken van een loophulpmiddel? Patiënten met een hemi knieprothese moeten zes weken na de operatie een loophulpmiddel gebruiken. Dit is om de druk te verminderen op de knie terwijl herstel plaatsvindt. 14. Hoeveel buiging kan ik verwachten van mijn knie? Het gemiddelde is 110°, maar er is niets mis met de knie als dit niet wordt gehaald. U moet wel 90° kunnen halen. 15. Hoe lang blijft mijn knie warm aanvoelen? Uw knie kan gedurende 6 tot 12 maanden na de operatie warm aanvoelen. 16. Is het normaal dat mijn knie een soort klikkend geluid maakt? Dit is normaal en niet verontrustend. Ongeveer 70% van de patiënten met een hemi knieprothese ervaren / horen een soort klikgeluid wanneer ze de knie buigen. september 2010
20
