opvoeders

Themadossier Kinderen van gescheiden ouders.

Voor ouders/opvoeders

Dit protocol is ontwikkeld met subsidie van de gemeente Eindhoven en is het resultaat van samenwerking van de volgende organisaties:

Annette Spierings, beleidsmedewerker gemeente Eindhoven Elke Wichers, Jan Nieuwenhuizen School Emiel Timmermans, behandelcoördinator Combinatie Jeugdzorg Hanny Versluis, projectleider Regionale aanpak kindermishandeling Ilse de Jongh, schoolmaatschappelijk werker Lumens Groep Inge van Holten, projectmedewerker Regionale aanpak kindermishandeling Rita Snijders, Jeugd- en Gezinswerker Lumens Groep

2

Inhoudsopgave Inleiding themadossier voor ouders/opvoeders ...................................4 Tien tips om je kind bij echtscheiding te helpen ..................................5 Aanbod gericht op kinderen en ouders ...............................................7 Sites m.b.t. echtscheiding: ...............................................................9 Aanbevolen boeken: ...................................................................... 10 Samengesteld gezin: .................................................................. 12 Voor jongeren en kinderen: ......................................................... 13 Folders ........................................................................................ 16 Bijlage 1 Juridische stappen ........................................................... 17 Bijlage 2 Uitleg van mediation bij echtscheiding ................................ 21 Bijlage 3 Voorbeeld van een ouderschapsplan ................................... 23 Bijlage 4 Effecten van een echtscheiding bij verschillende leeftijdsgroepen ............................................................................ 26

3

Inleiding themadossier voor ouders/opvoeders

Wanneer u en uw partner besloten hebben te gaan scheiden, komen er wellicht veel vragen naar voren. Wanneer u en uw partner kinderen hebben, is de echtscheiding een ingrijpende gebeurtenis voor het hele gezin. Er moet van alles worden geregeld, bijvoorbeeld over de kinderen (ouderschapsplan en omgangsregeling) en partner- en/of kinderalimentatie. Naast juridische zaken is het noodzakelijk om samen met uw partner alert te zijn op de sociale en emotionele gevolgen voor de kinderen. In dit dossier besteden we hier aandacht aan.

Voor wat betreft het juridische gedeelte kunt u terecht bij het juridisch loket, mediators en advocaten. Een uitleg hierover vindt u in Bijlage 1 (juridisch stappenplan bij echtscheiding, wat is mediation en het ouderschapsplan)

4

Tien tips om je kind bij echtscheiding te helpen (Bron:

www.scheiding-omgang.nl)

Je kind helpen bij een echtscheiding kan één van de moeilijkste taken zijn waarmee je als ouder geconfronteerd kunt worden. Hier volgt een korte lijst met praktische tips die je door deze moeilijke periode heen kan helpen.

1. Wees eerlijk. Laat je kind niet geloven dat vader weg is voor zijn werk of dat alles fantastisch zal zijn. Kinderen zijn erg scherpzinnig. Ze merken het als een ouder iets tracht te verbergen. Kinderen hebben behoefte aan eenvoudige, eerlijke antwoorden die zij kunnen begrijpen, zonder iemand de schuld te geven of slecht te maken. Maak kinderen duidelijk wat er zal veranderen en wat er hetzelfde zal blijven. 2. Laat uw kind weten dat het niet zijn fout is. Alle kinderen veronderstellen dat zij verantwoordelijk kunnen zijn voor een scheiding. Kinderen moeten behoedzaam en herhaaldelijk worden verzekerd tijdens de eerste paar jaren dat de scheiding: een beslissing is van de ouders waar de kinderen geen schuld aan hebben geen verandering brengt in het feit dat jullie altijd hun ouders blijven niet betekent dat je hen in de steek zult laten. 3. Luister aandachtig. Kinderen hebben veel vragen, gevoelens, veronderstellingen en zorgen over de echtscheiding. Vele ouders vinden het moeilijk om eenvoudig stil te zitten luisteren naar hun kinderen zonder hen te onderbreken met een ‘los-het-op’-zin. Blijf met je kinderen juist ook over gewone dingen praten. Wees eerlijk, maar belast ze niet met zaken waar ze te jong voor zijn.

5

4. Laat je kind weten dat het in orde is hoe het ook op de scheiding reageert. Veel kinderen verbergen hun gevoelens van droefheid, boosheid of verwarring omdat ze bang zijn dat ze hun ouders van hun stuk zullen brengen. Kinderen moeten weten dat al hun gevoelens aanvaardbaar zijn. 5. Laat je kind weten dat het normaal is dat het wenst dat zijn ouders weer bij elkaar komen. U kunt uw kind uitleggen dat het niet waarschijnlijk is dat mensen die eens gescheiden zijn weer bij elkaar komen, maar dat hun wens om verzoening, heel normaal is. 6. Maak zo min mogelijk ruzie waar de kinderen bij zijn en bespreek in hun bijzijn geen dingen die hen direct betreffen. Kinderen hebben meer last van de scheiding als hun ouders veel conflicten hebben en als ouders moeizaam met elkaar kunnen overleggen. 7. Houd ouder- en partnerrol uit elkaar: ouder ben je voor altijd! 8. Houd de situatie zo gewoon mogelijk om de kinderen houvast te bieden. Besteed tijd met vrienden die om u geven. Een ondersteunend netwerk kan voorkomen dat uw kind uw vertrouweling wordt en zich verantwoordelijk voelt voor uw welzijn. 9. Plaats uw kind niet in het midden of tracht het niet te dwingen om partij te kiezen. Zeg niets over uw ex als het kind het kan horen. Laat je kind geen boodschappen overbrengen aan je ex. Kinderen moeten de mogelijkheid hebben om van beide ouders te houden. 10.Lees samen een kinderboek over echtscheiding en bespreek dit met hen. Dit zal u helpen om uw kind belangrijke aspecten uit te leggen en anderzijds uw kind te helpen om vragen te formuleren waarvoor het soms de woorden niet kan vinden.

6

Aanbod gericht op kinderen en ouders Organisaties: Overzicht van het aanbod in Eindhoven. Verschillende instellingen werken in Eindhoven samen ter ondersteuning bij echtscheiding. School: Op school werken mensen waar je mee kan praten als je dat graag zou willen. Vraag aan je mentor of leerkracht bij wie je terecht kunt. Ook als ouder kunt u contact opnemen met de mentor of leerkracht.

Dit overzicht is niet volledig.

7

Programma: Verwerkingsgroep Echtscheiding

KIES omgangsbegeleiding Cursus voor nieuw samengestelde gezinnen Stiefmoeder coach Individuele begeleiding/ coaching Triple-P Transitions Ambulante hulpverlening gericht op echtscheidingsproblematiek Relatietherapie, gezinssysteemtherapie, Family mediation Family mediation en ouder-kind begeleiding systeemtherapie, ouderbegeleiding, individuele therapie Het Omgangshuis BOR (begeleide omgangsregeling)

Aangeboden door o.a.:

Internet:

Welzijn Eindhoven

www.welzijneindhoven.nl

Bijzonder & Wijs V-erkenning Echtscheiding Plus

www.bijzonderenwijs.nl www.v-erkenning.nl www.echtscheidingplus.nl

Combinatie Jeugdzorg

www.combinatiejeugdzorg.nl

Claudia van het Kaar

www.vanhetkaar.nl

Bijzonder & Wijs

www.bijzonderenwijs.nl

Centrum Jeugd en Gezin, Combinatie Jeugdzorg

www.jeugdengezineindhoven.nl

Combinatie Jeugdzorg

www.combinatiejeugdzorg.nl

OOG

www.pp-oog.nl

Bureau Hoekstra-Greve

www.hoekstragreve.nl

Apanta

www.apanta-ggz.nl

Humanitas Combinatie Jeugdzorg

www.humanitas.nl/afdeling/helmond www.combinatiejeugdzorg.nl http://www.humanitas.nl/project/borhumanitas

Humanitas

Problematiek:

Programma:

Aangeboden door:

Nieuw samengestelde gezinnen

Groepsaanbod

OOG

Internet: www.pp-oog.nl

Cursus ‘Gedeeld verdriet’

Riet Fiddelaers-Jaspers

www.rietfiddelaers.nl

Bijzonder & Wijs

www.bijzonderenwijs.nl

Virenze OOG

www.virenze.nl/vestigingen /eindhoven www.pp-oog.nl

Herlaarhof

www.herlaarhof.nl

Gezin: kinderen tot 12 jaar (met uitloop naar 14) en hun ouders

Groeps- en individuele begeleiding Module hulpverlening bij (v)echtscheiding

8

Sites m.b.t. echtscheiding: Voor kinderen en jongeren www.kindertelefoon.nl www.kiesinfo.com (klik op kinderen) www.jongehelden.nl www.dapperedino.nl www.villapinedo.nl www.kinderrechten.be www.kinderrechtswinkel.nl www.tweehuizen.be www.jouwhulponline.nl www.allesoverscheiding.nl onder het kopje “mijn ouders gaan scheiden”

Voor begeleiders en ouders: www.kiesinfo.com www.nieuwgezin.info www.nieuwsamengesteldegezinnen.nl www.eennieuwgezin.be www.allesoverscheiding.nl www.scheidingswijzer.nl www.echtscheidingswijzer.nl www.1ouder.nl www.ouderalleen.nl www.kindenechtscheiding.nl www.scheiding-omgang.nl www.sep.nl www.zandkastelen.nl www.jeugdengezin.nl www.justitie.nl

9

Aanbevolen boeken: Op de websites www.eennieuwgezin.be en www.nieuwgezin.info worden de nieuwste uitgaven en relevante boeken vermeld. Ook is daar een lijst van boeken voor jongeren en kinderen te vinden. Hieronder hebben we een kleine selectie gemaakt van boeken die goede informatie verstrekken:

Stoppen als partners, doorgaan als ouders Hendrikse-Voogt, A. (2009)

Een echtscheidingsleidraad met concrete werkoefeningen en tips. Het grote Co-Ouder (Doe) Boek Vollinga, P. (2011)

Een praktische en verfrissende kijk op co-ouderschap na een scheiding. Een nieuwe start: handboek voor gescheiden vaders Vincent Duindam en Marike Vroom (2001)

Dit boek omvat een handleiding voor de begeleiding van vadergroepen en biedt hulpverleners methodische en inhoudelijke informatie, direct gebaseerd op de ervaringen van begeleiders en groepsdeelnemers. Samen uit elkaar Rutger Vahl (2003)

Interviews over het onderwerp echtscheiding, persoonlijke ervaringen. Daarnaast een groot aantal veel gestelde vragen en antwoorden daarop, zakelijke informatie. Echtscheiding: Kiezen voor het kind. In gesprek met kinderen over hun ervaringen na de scheiding van hun ouders Femke van der Gun en Lavinia de Jong

Hierin staan de ervaringen van de kinderen zelf centraal. Onderzoek naar de wijze waarop kinderen de echtscheiding van hun ouders beleven gesprekken met tweeëntwintig kinderen in de leeftijd van 10 tot 14 jaar.

10

De meest gestelde vragen over relaties en uit elkaar gaan Vedder (2008)

Vedder Echtscheidingsadvocaten heeft samen met Berry Arnoudse (relatieen gezinstherapeut) en Expertise Centrum Kind en Scheiding een boekje geschreven vol praktische adviezen en tips. Dit boekje behandelt onderwerpen zoals twijfel over scheiden, omgang kinderen en scheidingsprocedure. Het boekje is gratis aan te vragen op de site: www.vedder.nl

Kinderen en gescheiden ouders: de emotionele toekomst van je kind veiligstellen. Charlotte Visch (2005)

Na een echtscheiding vinden in een gezin veel veranderingen plaats. In dit boek geeft Charlotte Visch tips en adviezen om echtscheiding voor kinderen zo draaglijk mogelijk te maken. Verder geeft ze adviezen hoe kinderen weerbaar te maken, zodat zij allerlei onverwachte en moeilijke situaties het hoofd kunnen bieden. In de laatste hoofdstukken wordt uitgebreid verteld over twee kinderen die verwikkeld zijn in zeer moeilijke omstandigheden en hoe zij daarmee omgaan. Tussen twee huizen: co-ouders en hun kinderen vertellen Kaat Vrancken (2005)

In dit boek komen co-ouders aan het woord over wat co-ouderschap inhoudt. Niet de dupe: Help je kinderen door je echtscheiding heen Thomas A. Whiteman (2007)

Dit boek draait om het welzijn van de kinderen bij een echtscheiding. Op een betrokken, heldere en toegankelijke manier wordt praktische informatie gegeven: inzicht in de psyche van de kinderen en het verloop van rouwprocessen en tips voor een zorgvuldige communicatie. Echtscheiding Herbert, M.

De gevolgen van echtscheiding voor kinderen, richtlijnen om ouders te helpen.

11

Samengesteld gezin: Hoe maak je een succes van je nieuwe gezin? Haverkort, C. , Kooistra-Popelier, M.& Hendrikse-Voogt, A. (2012).

Stiefplan, tips en tools voor het samengestelde gezin, met gerichte achtergrondinformatie en een praktisch stappenplan.

Nieuwe levens, nieuw geluk Mingelincks, M. (2011).

Van scheiding naar nieuw samengesteld geluk, met praktische voorbeelden en concrete tips. Een Nieuw Gezin Willems, J. (2010)

Hoe plusouders door goede informatie en ondersteuning gelukkig kunnen worden in hun nieuwe gezin. Een atlas voor het stiefgezin Groenhuijsen, L. (2009)

Over de voorbereiding, valkuilen en de daadwerkelijke vorming van een stiefgezin. Samen gesteld Heybroek-Hessels, I. & Overgaauw, B. (2004)

De dynamiek van het stiefgezin, valkuilen en oplossingen. Heen en weer Baseler, M. (2012)

Als je ouders apart wonen. Over gevoelens van kinderen en praktische tips om het wonen in twee huizen gemakkelijker te maken. Stiefkind, het overkomt je Boer, S. &Theloosen, E. (2010)

Stiefkinderen van verschillende leeftijden vertellen openhartig.

12

Voor jongeren en kinderen: Thuis in twee gezinnen Martine Mingelinkx (red.) (2012)

Hoe overleef je de scheiding en je nieuwe gezin? Geschreven door jongeren tussen 12 en 18 jaar. Mama’s nieuwe vriend. Wagner, A. &Herold, H. (2009)

Prentenboek voor het jonge kind. Weekendpapa Nelleke Scherpbier (2006)

Een prentenpraatboek over een papa die ergens anders gaat wonen. Jesse vindt het niet leuk dat zijn ouders gaan scheiden en apart gaan wonen. Prentenboek met grote tekeningen in kleur. Vanaf ca. 4 jaar. Prinsje Zanseverius Geertje van Rossum-Logmans (2007)

Prinsje Zanseverius weet na de scheiding van zijn ouders niet meer wie hij is: de rijke prins of de arme jonge in het bos waar hij met zijn moeder is gaan wonen. Prentenboek met tekeningen in kleur. Vanaf ca. 4 jaar. Van alles twee Martine F. Delfos (2013)

De papa en mama van Jordi en Sterre wonen niet meer bij elkaar. Ze hadden teveel ruzie. Sterre denkt soms dat het haar schuld is, maar ze weet niet of Jordi dat ook denkt. Jordi en Sterre vinden én hun papa én hun mama lief. Ze willen ze allebei zien, maar dat durven ze niet te zeggen. Van 4 tot 7 jaar. Geen plek in huis voor een muis Kyle Mewburn& Freya Blackwood (2008)

Christiaan woont met zijn moeder in een heel groot huis. Hij nodigt steeds meer mensen uit om bij hen te komen wonen. Prentenboek. Vanaf 5 jaar. 13

Geen kusjes van mij Marly van Otterloo (2005)

Als Doris’ ouders gaan scheiden en zij bij mama blijft wonen, is ze bang dat mama niet meer van haar houdt als ze een nieuwe vriend heeft. Prentenboek met gekleurde tekeningen. Vanaf ca. 5 jaar. Helpgids voor als je ouders zijn gescheiden Trude van de Waarde

Bang Boos Blij is een boek over wat gebeurt bij een echtscheiding en daarna. Kinderen kunnen in het boek tekenen en schrijven om alle dingen die ze van binnen voelen een plaats te geven. Vanaf 6 jaar. Julie heeft twee huizen. Nicoline Wisse Smit (2007)

Julia woont in twee huizen: ze heeft een huis met papa en een met mama. Soms is dat jammer en soms juist leuk. De zes verhalen over Julia gaan over allerlei gebeurtenissen rondom een scheiding. Over scheiden in het algemeen, het gevoel van kinderen van gescheiden ouders dat ze of de ene of de andere ouder verdriet doen, een verhuizing van een van de ouders, een nieuwe partner en gezinsuitbreiding. Dees, een vader en een viool Liesbeth Groenhuijsen (2004)

Dit boek voor kinderen van 5 tot 9 jaar gaat over een jongen die Dees heet. Dees houdt van zijn konijn, van de hagelslagmuziek in de ochtend en van het geluid van de viool van zijn vader. Hij wil het liefste dat alles blijft zoals het is. Maar op een dag gaan zijn vader en moeder scheiden, en dan lijkt er ineens niets meer gewoon. Mijn ouders zijn gescheiden Maria Stoorvogel en A. Westerduin- De Jong

In ‘Mijn ouders zijn gescheiden’ komen jongeren zelf aan het woord, om te vertellen over hoe het is als je ouders gaan scheiden. Zo kan dit boek een hulpmiddel zijn om de scheiding van je ouders te begrijpen en te verwerken.

14

Mijn ouders gaan scheiden. En ik dan? J. van Swet (2009)

Antwoord op vragen van kinderen van wie ouders gaan scheiden of gescheiden zijn.

Nog meer boeken kun je vinden op de site www.sep.nl. Als je klikt op ‘SEP’ dan zie je rechtsonder een gekleurd vakje waarin je kunt klikken om de boekenlijst te openen.

Ook op de site www.ninoboeken.nl kun je een lijst van boeken vinden die te maken hebben met het thema echtscheiding.

Op de site www.in-de-wolken onder het kopje “echtscheiding” zijn meerdere boeken te vinden.

15

Folders voor kinderen: Als je ouders uit elkaar gaan. Te downloaden op Kinderverhoor: te downloaden op

www.postbus51.nl

www.postbus51.nl

Voor ouders: Via www.postbus51.nl (Ministerie van Justitie) zijn brochures te downloaden en te bestellen. De brochures zijn gratis. Enkele voorbeelden: U gaat scheiden Dit is een brochure met informatie over echtscheiding, gericht op ouders. Uit elkaar…en de kinderen dan? Overweeg je te scheiden en heb je kinderen? Dan heb je deze brochure nodig.

16

Bijlage 1 Juridische stappen. Bij het Juridisch Loket kunt u gratis advies krijgen over juridische vragen die u heeft. Het juridisch Loket wordt gefinancierd door de overheid. (www.juridischloketeindhoven.nl) Zo kunt u op de site van het juridisch loket vinden welk stappenplan gevolgd kan worden. Hieronder ziet u dit stappenplan. De blauwgedrukte termen worden daarna uitgelegd. Neem de volgende stappen: Stap 1. Maak onderling afspraken Nadat u met uw partner heeft besloten te gaan scheiden, kunt u eerst proberen om samen afspraken te maken over de echtscheiding. Het gaat hierbij om afspraken over de kinderen (ouderlijk gezag en omgangsregeling), alimentatie, de woning, het pensioen en de verdeling van de gezamenlijke spullen en eventuele schulden. De afspraken zijn het beste na te komen als deze onderling zijn gemaakt. Bent u getrouwd op huwelijkse voorwaarden? Dan moet u bij het maken van de afspraken over de echtscheiding rekening houden met de afspraken in de huwelijkse voorwaarden. Het is verstandig om de gemaakte afspraken op papier te zetten in een zogenaamd echtscheiding plan. Wanneer u kinderen heeft met uw echtgenoot, moet u ook afspraken maken in een ouderschapsplan. Op de website van de Raad voor Rechtsbijstand vindt u een handig hulpmiddel om zelf een echtscheiding plan en ouderschapsplan te maken. Als u de afspraken op papier heeft gezet, dan heeft u een advocaat nodig om de echtscheiding aan te vragen. Lees verder bij stap 5 hoe u het verzoek om echtscheiding indient

17

Stap 2. Mediation: los het samen op Lukt het niet (helemaal) om afspraken te maken over de echtscheiding, dan kunt u de hulp vragen van een mediator (bemiddelaar). De mediator neemt geen beslissingen, maar zorgt ervoor dat beide partners kunnen aangeven hoe zij de echtscheiding willen regelen. Daarna probeert u samen met uw expartner een oplossing te vinden die voor allebei de partners goed uitpakt. De mediator begeleidt u hierin. Deze afspraken worden door de mediator vastgelegd. Als deze afspraken op papier staan, kunt u een advocaat vragen om het verzoek tot echtscheiding in te dienen bij de rechtbank. Stap 3. Schakel een advocaat in Als het niet lukt om afspraken te maken over de echtscheiding, kunt u de hulp van een advocaat inschakelen. U laat het onderhandelen dan over aan uw advocaat. Uw advocaat onderhandelt dan met de advocaat van uw expartner. De advocaat vertegenwoordigt u ook bij de rechter. De rechter luistert naar beide partijen en doet daarna uitspraak. In dit geval heeft u allebei advocaatkosten. Ook kan het langer duren voordat de rechter uitspraak kan doen. Stap 4. Vraag een voorlopige voorziening aan Als u wilt scheiden, moeten er soms een aantal zaken geregeld worden die niet zo lang kunnen wachten. Wanneer u met uw echtgenoot deze zaken onderling niet kunt regelen, kunt u via een advocaat een ‘voorlopige voorziening’ bij de rechter aanvragen. De rechter zal in dat geval beide advocaten horen en beslist uiteindelijk over de voorlopige voorziening. U ontvangt een schriftelijk bericht van deze uitspraak. Soms verwijst de rechter naar een mediator om voorlopige afspraken te maken. Een voorlopige voorziening is niet definitief. Als er belangrijke wijzigingen zijn in uw persoonlijke situatie kunt u altijd om een aanpassing vragen. Doet u niets, dan is de voorlopige voorziening hetzelfde als de einduitspraak.

18

Stap 5. Verzoek om echtscheiding Het aanvragen van een echtscheiding wordt bij de rechtbank gedaan. Dit wordt het ‘verzoek om echtscheiding’ genoemd. Hieraan wordt het echtscheidingsconvenant gehecht, waarin alle afspraken staan die u hebt gemaakt. Wanneer u kinderen heeft met uw echtgenoot, moet u een ouderschapsplan aan het verzoek toevoegen. Het verzoek om echtscheiding kan alleen door een advocaat worden ingediend bij de rechter. Gemeenschappelijk verzoek Als u en uw ex-partner in onderling overleg of na mediation het op alle punten met elkaar eens bent, kunt u samen één advocaat inschakelen. Uw advocaat vraagt dan voor u echtscheiding aan op ‘gemeenschappelijk verzoek’. Eenzijdig verzoekschrift Wanneer uw echtgenoot het niet eens is met de echtscheiding of u geen afspraken heeft kunnen maken, dan kan uw advocaat op uw initiatief een echtscheiding aanvragen. Uw advocaat zal dan een ‘eenzijdig verzoekschrift’ indienen bij de rechtbank. Het verzoekschrift zal aan uw echtgenoot worden ‘betekend’ (afgegeven) door een deurwaarder. Uw echtgenoot heeft vanaf de datum dat het verzoekschrift is betekend 6 weken de tijd om uitstel te vragen of een verweerschrift in te dienen. Er zal een zitting plaatsvinden waarbij allebei de partijen worden gehoord. Het kan zijn dat de rechter u en uw echtgenoot verwijst naar een mediator. Stap 6. Rond de echtscheiding af Wanneer er een gemeenschappelijk verzoek om echtscheiding is gedaan, neemt de rechter het echtscheidingsconvenant (document waarin alle afspraken over de echtscheiding staan) op in de echtscheidingsbeschikking. De echtscheidingsbeschikking is de beslissing van de rechter waarin de echtscheiding wordt uitgesproken. Wanneer er een eenzijdig verzoek tot echtscheiding is gedaan, neemt de rechter een beslissing nadat alle partijen gehoord zijn. 19

Als u of uw ex-echtgenoot het niet eens is met de beschikking, dan kunt u binnen een termijn van 3 maanden in hoger beroep. U heeft hierbij de hulp van een advocaat nodig. Stap 7. Laat de echtscheidingsbeschikking inschrijven Wanneer de echtscheiding is uitgesproken, kunt u na het verstrijken van de beroepstermijn de echtscheiding laten inschrijven in de registers van de burgerlijke stand waar uw huwelijk is gesloten. De advocaat die de echtscheiding heeft aangevraagd, zal hier hoogstwaarschijnlijk zorg voor dragen. Let op: wacht hiermee niet langer dan 6 maanden na de datum waarop de echtscheiding is uitgesproken. Als u 6 maanden na de uitspraak de echtscheidingsbeschikking wilt laten opnemen in de burgerlijke registers, is dit niet meer mogelijk. De echtscheidingsbeschikking is dan niet meer geldig. U zult dan de echtscheidingsprocedure opnieuw moeten doorlopen (www.juridischloket.nl)

http://www.juridischloket.nl/vraagenantwoord/familie-

relatie/echtscheiding/echtscheiding-aanvragen/Pages/default.aspx

20

Bijlage 2 Uitleg van mediation bij echtscheiding Mediation bij echtscheiding is het onder begeleiding van een neutrale derde samen onderhandelen over een goede oplossing voor beide partijen bij een conflict of een situatie waar deels tegenstrijdige belangen een rol kunnen spelen. Mediation vormt een constructief alternatief voor de strijd, het in twee kampen tegenover elkaar staan, bij een echtscheiding. Bij echtscheidingsmediation kiezen mensen ervoor mét elkaar en niet tegen elkaar te praten. De rol van de mediator bij mediation bij echtscheiding Een mediator moet een gedegen opleiding hebben, die hem of haar in staat stelt om op een effectieve manier in te spelen op het conflict tussen partijen. Daarbij gaat het niet om de vraag wie gelijk heeft (zoals een rechter doet), of wie de sterkste is (zoals een scheidsrechter doet), maar om de vraag hoe partijen er gezamenlijk en vooral toekomstgericht uit kunnen komen. Soorten echtscheidingsmediation De ervaring leert dat echtscheidingsmediation in veel verschillende soorten conflicten tot bevredigende resultaten kan leiden. De mediator begeleidt partijen bij het naar voren brengen van hun belangen die spelen bij het conflict en vaak blijkt dat die belangen deels gelijkgericht zijn, deels elkaar aanvullen en slechts voor een deel tegengesteld zijn. Echt tegengestelde belangen vormen natuurlijk een probleem, maar er zijn manieren om daarover probleemoplossend te onderhandelen. Uiteenlopende belangen komen tot elkaar met medation De meerwaarde van mediation bij echtscheiding ten opzichte van een (juridische) strijd is, dat de verhoudingen tussen partijen er in de regel op vooruitgaan, dat beide partijen vaak tevreden zijn met de uitkomst (in plaats van één van de partijen), dat partijen zich beter houden aan de gemaakte afspraken en dat partijen vaak beter in staat zijn om ook toekomstige verschillen van mening makkelijker aan te pakken. Mediation is een goed alternatief in voornamelijk die conflicten waarin partijen ook langere tijd op elkaar zijn aangewezen. 21

Kostenbesparende mediation bij echtscheiding Mediation bij echtscheiding bespaart u over het algemeen veel geld in vergelijking met een proces waarbij twee advocaten (voor elke partij één) zijn betrokken. Behalve dat u in dat geval twee vertegenwoordigers betaalt, duurt het proces langer (en kost u dus meer geld) omdat de communicatie indirect verloopt. Ook ontstaat dikwijls een situatie waar beide partijen in standpunten blijven hangen, waardoor de kosten van het proces niet meer te overzien zijn. Wij raden u van harte aan uw scheiding mét elkaar te regelen aan de tafel bij een scheidingsbemiddelaar http://www.convenu.nl/scheidingsbemiddeling/wat-is-ediation?gclid=COKTjJnW6LcCFUNf3godfXoA5Q

Op de site van NMI zijn de daarbij geregistreerde mediators te raadplegen In de regio Zuid Oost Brabant zijn dat er 84. DE vFAS is een vereniging van advocaten die gespecialiseerd zijn in het personen-en familierecht

22

Bijlage 3 Voorbeeld van een ouderschapsplan ............, geboren op ....te...., nader te noemen: de vader en ............, geboren op ....te...., nader te noemen: de moeder Ouders van: ............................................., geboren op ......te....... ............................................., geboren op ......te....... IN AANMERKING NEMENDE DAT: § de vader en moeder op 19... te ....... met elkaar gehuwd zijn in gemeenschap van goederen/onder huwelijkse voorwaarden, waarvan de akte is verleden op ....... 19..; § uit het huwelijk van de vader en de moeder de hierboven vermelde minderjarige kinderen geboren zijn; § het huwelijk van de vader en moeder duurzaam is ontwricht, op grond waarvan zij voornemens zijn een gemeenschappelijk verzoek tot echtscheiding in te dienen bij de rechtbank ......; § de vader en de moeder de gevolgen van de echtscheiding voor de kinderen door middel van dit ouderschapsplan wensen te regelen; VERKLAREN HET VOLGENDE TE ZIJN OVEREENGEKOMEN: De vader en de moeder achten het in het belang van de kinderen dat een ieder van hen goed contact met hen zal hebben. De vader en de moeder zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor de opvoeding en het welzijn van hun kinderen. De belangen van de kinderen zijn hierbij maatgevend. Dit plan is op maat gemaakt en is aan verandering onderhevig in overeenstemming met de ontwikkeling van de kinderen. De vader en de moeder zullen geregeld met elkaar overleg hebben over het welzijn van de kinderen. Zij zullen dit doen door middel van........................................................ De kinderen zijn wel/niet bij de opstelling van dit ouderschapsplan betrokken door........................................................ (of reden aangeven waarom je hen niet hebt betrokken bij het plan). Gezag De vader en de moeder achten het in het belang van de minderjarigen dat zij na de echtscheiding beiden het gezamenlijk gezag over hen blijven uitoefenen. Dit houdt in dat zij gezamenlijk verantwoordelijk blijven voor het welzijn van hun kinderen. Hoofdverblijfplaats De minderjarigen zullen hoofdverblijfplaats hebben bij hun... De kinderbijslag ten behoeve van ......... zal aan............... toekomen. Zorg/omgang De kinderen zijn de volgende dagen bij: hun vader:........................................................ per ............... van.................. uur tot ............ uur. hun moeder: ........................................................ per ............... van .................. uur tot ............ uur. Vader/moeder haalt/brengt de kinderen bij wisseling van het verblijf op ...... dag om ............ uur. De kinderen hebben dan al/niet gegeten. Vader/moeder haalt/brengt de kinderen bij wisseling van het verblijf op ...... dag om ............ uur. De kinderen hebben dan al/niet gegeten. Als de kinderen bij de ene ouder zijn, mag de andere ouder de kinderen wel/niet bellen, mailen.

23

De kinderen mogen zelf de andere ouder wel/niet bellen/mailen. De vaste tijden daarvoor zijn ........................................................ Het verblijf van de kinderen tijdens vakantie/feestdagen. De vakanties en feestdagen zullen als volgt verdeeld worden: ........................................................ ........................................................ ........................................................ ........................................................ Speciale dagen Verjaardag kind ........................................................ Verjaardag vader/moeder ........................................................ Vaderdag/Moederdag ........................................................ De omgangsregeling en de vakanties worden voor een kalenderjaar in onderling overleg vastgesteld in de maand van ........................ voor het daarop volgende kalenderjaar. Regeling paspoort kind ........................................................ Bereikbaarheid Bereikbaarheid van de ouders in geval van nood: ........................................................ ........................................................ Overdracht Bij het wisselen van de kinderen van verblijfplaats achten de ouders het van belang dat de laatste verzorgende ouder de andere ouder in kennis stelt over de meest actuele situatie van de kinderen (bijvoorbeeld over ziekte, slaapgedrag, eetgedrag, complete indruk, etc.). Zij zullen elkaar iedere ..................... (regelmaat) in kennis stellen door middel van: ............................................... (communicatiemiddel). Wie doet wat? ........................................................ Kapper ........................................................ Huisarts ........................................................ Inentingen ........................................................ Consultatiebureau ........................................................ Tandarts ........................................................ Kleding kopen ........................................................ Kleding wassen en strijken ........................................................ Verzekeringen afsluiten ........................................................ Aanschaf medicijnen ........................................................ Aanschaf cadeautjes ........................................................ Zwemles ........................................................ Aanmelden bij club/muziekschool ........................................................ Brengen/halen naar clubs ........................................................ Betalen contributies ........................................................ Huiswerkbegeleiding ........................................................ De ouders spreken af op de volgende punten één gezamenlijke lijn te zullen hanteren: ........................................................ Bedtijden ........................................................ Uitgaansgedrag ........................................................ Tijdstip van thuiskomen ........................................................ Alcoholgebruik ........................................................ Aantal uren pc-gebruik/tv-kijken ........................................................ Huiswerk ........................................................ Mobiele telefoon ........................................................

24

Financiën De ouders komen overeen dat de niet-verzorgende ouder met ingang van ......... maandelijks een bedrag ad € ...... ten titel van kinderalimentatie aan de verzorgende ouder zal voldoen. De ouders komen overeen dat dit bedrag aan kinderalimentatie ieder jaar in de maand januari wordt geïndexeerd in de zin van art. 1:402 BW. Ten behoeve van de kinderen is door de ouders een studieverzekering bij de ......... bank onder rekeningnummer ............... afgesloten, waarop maandelijks een bedrag ad € ......... wordt gestort. De ouders zullen deze verzekering voortzetten. Maandelijks zal ............... een bedrag ad €...............storten. De rekening zal op naam van ............ worden gesteld. ............ zal de rekening gaan beheren en het saldo aanwenden ten behoeve van de kinderen. Jaarlijks zal ......... hierover rekening en verantwoording afleggen aan de andere ouder, zodat deze ouder weet op welke wijze het geld is besteed. De opbrengst zal worden aangewend ter financiering van ............................... De ouders spreken over de aan de kinderen ter beschikking te stellen gelden het volgende af: ........................................................ Vastgesteld zakgeld ........................................................ Uitbetaald zakgeld ........................................................ Kleedgeld ........................................................ School/opleiding De vader en de moeder komen overeen dat in samenspraak een keuze voor een school/vervolgopleiding wordt gemaakt. De kosten van de opleiding zullen door ...... worden gedragen. De reiskosten in verband met de opleiding zullen worden gedragen door ................... De contacten met school lopen via vader/moeder. De contactpersoon zal de andere ouder op de hoogte houden van deze contacten. De ouderavonden worden gezamenlijk/apart bezocht. Overige afspraken ........................................................ ........................................................ ........................................................ (www.echtscheidingswinkel.nl)

25

Bijlage 4 Effecten van een echtscheiding bij verschillende leeftijdsgroepen Effecten van scheiding op een kind Leeftijd en ontwikkelingsstadium zijn voor kinderen bepalend voor de manier waarop zij op een situatie reageren. Kennis van de manier waarop kinderen en jongeren zich ontwikkelen maakt het voor ouders mogelijk om goed met eventuele gedragsveranderingen om te gaan. Het wordt dan makkelijker om de juiste ondersteuning te geven aan je kind. Hieronder staat beschreven, hoe kinderen, afhankelijk van hun leeftijd, op een scheiding kunnen reageren. Daarnaast wordt omschreven op welke manier ouders op bepaalde gevoelens en reacties in kunnen spelen. Effecten op de allerkleinsten van 0-2 jaar Vanaf zijn geboorte ontwikkelt het kind in een hoog tempo het vermogen om te begrijpen wat er tegen hem gezegd wordt en wat er om hem heen gebeurd. Ook de lichamelijke groei verloopt erg snel: in korte tijd leert hij kruipen en lopen. Naarmate het kind meer dingen leert wordt hij zelfstandiger, maar blijft toch bijna geheel afhankelijk van zijn ouders. Op deze leeftijd lijkt het kind op een emotionele spons: het voelt de angst, woede en onmacht van zijn ouders. Als zijn vader of moeder even afwezig is, lijkt het alsof een deel van zichzelf ontbreekt. Regelmaat en een stabiele leefomgeving zijn van groot belang, vooral als de ouders uit elkaar gaan. De notie van tijd is anders dan die van oudere kinderen. Het is erg belangrijk dat hij frequent contact heeft met zowel vader als moeder, zodat met beide een band kan ontstaan. Ouders moeten alert zijn op signalen die erop kunnen wijzen dat het kind het moeilijk heeft. Hij kan ’s nachts wakker worden, een terugval krijgen in spraakontwikkeling, of niet meer willen eten. Ook kan hij prikkelbaar worden en plotseling gaan huilen.

26

Effecten op 2-6 jarigen In deze leeftijdsfase kan het kind nog geen duidelijk onderscheid maken tussen werkelijkheid en fantasie. Als een ouder door scheiding het huis verlaat, kan het kind gemakkelijk denken dat het allemaal zijn schuld is. Hij kan nog niet begrijpen dat het vertrek van een ouder niets met zichzelf te maken heeft, inzicht in oorzaak en gevolg heeft hij nog niet ontwikkeld. Hij kan bovendien fantaseren dat hij door beide ouders in de steek zal worden gelaten. Het feit dat fantasie en werkelijkheid door elkaar heen lopen maakt hem vaak enorm kwetsbaar. Op sociaal en affectief (gevoel) gebied is het kind nog niet zelfstandig. De aanwezigheid van zijn ouder en de stabiliteit van het gezinsleven zijn voor zijn gevoel van veiligheid van groot belang. Hij heeft zijn vader en zijn moeder nodig en maakt duidelijk onderscheid tussen beiden. Het kan heel moeilijk zijn voor het kind als hij één van de ouders plotseling minder vaak ziet. Als een kind tussen de 2 en 6 jaar oud is weten de ouders al op welke manier hij op stresssituaties reageert. Het ene kind kan mopperen, nukkig zijn, brutaal zijn of in woede uitbarsten. Een ander kind kan teruggetrokken reageren en juist erg gehoorzaam zijn. Het is belangrijk om te weten dat een kind in sommige gevallen zijn gevoelens niet kan uiten of niet meer op de gebruikelijke manier op stress reageert. Hij kan dan zijn toevlucht nemen tot andere expressievormen. Zo kan bijvoorbeeld een praatjesmaker plotseling in zichzelf gekeerd raken of een braaf, gehoorzaam kind zomaar recalcitrant worden. Afwijkend gedrag duidt er vaak op dat het kind de weg kwijt is. Plotseling plast het kind bijvoorbeeld weer in bed, of kan hij slecht in slaap komen. Soms eet een kind niet zo gemakkelijk meer of juist teveel. Hij kan ook weer babytaal gaan praten en snel huilen, begint plotseling weer te duimen of wil niet meer met andere kinderen spelen. Een kind in deze leeftijdsfase kan een hele reeks gedragingen laten zien, om emoties te uiten. Meestal is dat boosheid, wat te maken heeft met pijn en verdriet. Ook angst komt voor en kan duiden op spanning, vooral als het kind zich in de periode voor de scheiding in een veilige gezinssituatie bevond. 27

Het is belangrijk om te weten dat dit gedrag ook heel goed deel uit kan maken van de normale ontwikkeling van het kind. Alleen als het gedrag zich heel vaak voordoet, erg ongewoon is en zeer lang aanhoudt, is er een reden tot ongerustheid. 6-12 jarigen Hoewel het kind in deze leeftijdsfase in staat is om woorden te vinden voor zijn gevoelens, kan hij die gevoelens niet altijd beheersen. Cognitief (op het gebied van kennis) maakt het kind een belangrijke ontwikkeling door. Hij leert bijvoorbeeld lezen en schrijven. Hij begrijpt dat het leven behoorlijk ingewikkeld in elkaar zit, maar kan daar moeilijk mee omgaan. Zo heeft hij veel last van loyaliteitsconflicten. Ook heeft hij de neiging zich schuldig te voelen over de echtscheiding. Op deze leeftijd is ontkenning een typische reactie op scheiding. Ontkenning verhindert een kind moeilijke situaties te verwerken en woede compliceert de verhouding met volwassenen, zowel thuis als op school. Het is dus zaak om een ontkennend kind voortdurend de realiteit voor te spiegelen en te leren aanvaarden, hoe pijnlijk dat misschien ook is. Een kind heeft vanaf 6-jarige leeftijd goed begrip van zijn plaats in het gezin en van de plaats in de samenleving. Zijn identiteit ontleent hij daardoor sterk aan het feit dat hij onderdeel uitmaakt van een gezin. Niet alleen de band die hij met de afzonderlijke ouder heeft, maar ook het gezinssysteem zelf is iets waar hij zich sterk mee verbonden voelt. Scheiding heeft dan ook een grote impact. Daarnaast heeft het kind sterk de neiging om zijn ouders te hulp te schieten als zij het moeilijk hebben. Dat geeft hem het gevoel dat hij belangrijk is en dat zijn ouders van hem houden. Voor ouders is het van belang om daar niet in mee te gaan en hem niet de status te geven van ‘kleine volwassene’ want dat is hij niet. Vanaf ongeveer hun negende jaar hebben kinderen een sterkere behoefte zich te identificeren met anderen in hun sociale omgeving. Ze hebben een groter inzicht in de werkelijkheid en zetten duidelijk stappen in de richting van onafhankelijkheid. 28

Kinderen in deze leeftijd begrijpen menselijke relaties steeds beter en kunnen zich een realistisch beeld vormen van scheiding. Dat betekent echter nog niet dat ze op affectief (gevoels) niveau ook het vermogen hebben om de problemen van de scheiding gemakkelijk te boven te komen. Boosheid komt veel voor in deze fase. Boosheid weerhoudt het kind ervan om zich ongelukkig of kwetsbaar te voelen. Het kan agressief zijn, naar ouders toe of naar anderen; zowel verbaal als in gedrag, bijvoorbeeld door regels ter discussie te stellen, te laat thuis te komen of over allerlei dingen ruzie te maken. Verwarring of andere lastige gevoelens kunnen zich vertalen in fysieke klachten als hoofdpijn en buikpijn. Concluderend kun je vaststellen dat het van groot belang is dat het kind in deze ontwikkelingsfase een duidelijk kader behoudt als zijn ouders uit elkaar gaan. Structuur en duidelijkheid helpen om nieuwe en onzekere situaties het hoofd te bieden. Effecten jongeren tussen 12-18 jaar Tijdens deze leeftijdsfase worden zelfstandigheid en onafhankelijkheid ontwikkeld. Het is de overgangsfase van kind-zijn naar volwassenheid. Het is een heftig veranderingsproces; de jongere heeft voortdurend ambivalente (tegenstrijdige) gevoelens: haat en liefde, een sterk wisselend gevoel van afstand en nabijheid in het contact met anderen, etc. Tijdens deze leeftijdsfase leert de jongere definiëren wie hij is en vormt hij zijn eigen waarden, prioriteiten en doelen. Hij krijgt het gevoel bij een bepaald milieu en bij de wereld om hem heen te horen. Kortom, de jongere bouwt verder aan zijn identiteit en die onderscheidt zich duidelijk van die van zijn ouders. De basis voor een persoonlijkheid en een identiteit is echter gedeeltelijk al gelegd en onder normale omstandigheden hoeft de aankondiging van een scheiding die basis niet aan te tasten. De jongere is goed in staat om over zichzelf en de situatie waarin hij zich bevindt, na te denken.

29

Zo zal hij de problemen van zijn ouders niet automatisch meer op zichzelf betrekken. Hij is zelfs in staat om de houding en de situatie van zijn ouders te bekritiseren. Desondanks zijn jongeren gevoelig voor het feit dat ouders gaan scheiden. Het kan hun visie op waarden aantasten, wat van invloed kan zijn op hun verdere ontwikkeling naar volwassenheid. Een jongere laat zich gemakkelijk door zijn ouders gebruiken als vertrouwenspersoon, als boodschapper of als ‘spion’, juist omdat hij al zo volwassen lijkt te zijn. Jongeren mogen dan wel weerbaar zijn ten opzichte van de scheidingssituatie, maar ze hebben het vaak nodig dat hun gevoelens onder woorden worden gebracht. Daarom is het belangrijk voor de jongere om met zijn ouders of met anderen, zoals leeftijdsgenoten, te praten over gevoelens die de scheiding oproept. School is erg belangrijk en het is niet verstandig om een jongere van school te laten wisselen, want juist daar is er vaak sprake van een hecht sociaal netwerk. Dat is erg belangrijk voor hem en biedt veel steun. Het is normaal dat de jongere meer omgaat met vrienden en vriendinnen dan met zijn vader of moeder. Tips: Realiseer je dat je pubers het meest gebaat zijn met een neutrale relatie tussen de ouders en dat kan betekenen dat jij een stap terug moet doen, al is het dan in jouw nadeel! Hoewel het misschien emotioneel pijnlijk voor de ander kan zijn, zorg ervoor dat jullie elkaar op de hoogte houden van veranderingen in je leefomstandigheden, zodat niet je puber jouw belangrijkste informatiebron wordt. Zoals je van je kinderen verwacht dat zij zich aan de afspraken moeten houden, zo geldt dat ook voor jullie. Hoe moeilijk het zo nu en dan ook kan zijn, maar respecteer de – soms moeizaam - gemaakt afspraken.

30

31