56
150
62
52
S333 architecture + urbanism i.s.m. Dienst Ruimtelijke Ordening, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam
45
20 63
66
66
44
55
62
68
72
60
40
150
60
49
37 Optimalisering van Milieubelaste 8 3 Locaties, Amsterdam
150
0
0
60
60
0
0
0
0
0
15
33 0
0
60
15
56
WASTE SPACE / OPTIMALISERING VAN MILIEUBELASTE LOCATIES, AMSTERDAM S333 ARCHITECTURE + URBANISM I.S.M. DRO.,COG EN DM&B, AMSTERDAM
60 38
37
63
150
44
evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking
Optimalisering van Milieubelaste Locaties, Amsterdam 'Waste Space'
:
S333 architecture + urbanism i.s.m. Dienst Ruimtelijke Ordening, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam
Welke stad of gemeente wordt niet
tuigen, het lawaai en de veiligheids-
geconfronteerd met groeiende mobiliteit,
risico’s van grote wegen, treinsporen
het verkeer van auto’s, treinen, vlieg-
en luchthavens?
2
3
En welke stad probeert niet met veel
wezigheid van lawaaiige en onveilige
moeite de balans te vinden tussen de
functies en de daaruit voortvloeiende
economische voordelen van de aan-
gevolgen voor het milieu?
4
5
De gebieden die hierdoor beinvloed
Hoe kunnen we leven naast grootschalige
worden, worden 'WASTE SPACE’ genoemd.
infrastructuur, luchthavens en risicovolle industrie die als gevolg van de
6
7
toegenomen mobiliteit voor de meeste
Deze kwesties blijven actueel. Wat wij
mensen een onderdeel van het dagelijks
moeten doen is een nieuwe manier vinden
leven zijn geworden?
voor de benadering van het probleem.
8
9
Inleiding 0.0 Doel, leeswijzer en optimalisatietools Analyse 1.0 Amsterdam in kaarten 2.0 Milieubelasting in Amsterdam Confrontatie 3.0 Problemen of kansen Oplossingen 4.0 Aanpak 5.0 Referenties voor kwaliteit 6.0 Proefgebieden
uitgave Dienst Ruimtelijke Ordening, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Amsterdam
Conclusie 7.0 oplossingen in plaats van regels
i.s.m. Prototype Editions Rotterdam ISBN 90-806012-2-5
10
11
12
uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats voor kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede verticaliteit transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis
INLEIDING 0: DOEL, LEESWIJZER EN OPTIMALISATIETOOLS De gemeente Amsterdam wil in de periode tussen 2010 en 2030 nog 50.000 woningen bouwen en de daarbij behorende voorzieningen. Daarvoor is het nodig om de schaarse ruimte in de stad beter te benutten. Intensivering dus, maar dan wel op een manier die gepaard gaat met kwaliteitsverbetering.
13
In de afgelopen jaren zijn verschillende studies
Belangrijk uitgangspunt is het streven naar een
gedaan naar mogelijkheden om de ruimte in de stad
integrale kwaliteitsverbetering, waarbij het
beter te benutten (optimalisering grondgebruik).
begrip ‘milieukwaliteit’ niet te technocratisch
'
Een van die studies was Leren van zoneren (2001).
moet worden behandeld. De kwaliteit van een
Deze studie beschreef de mogelijkheden om de
gebied zoals die door bewoners of gebruikers
ruimte op milieubelaste locaties in Amsterdam
wordt beleefd is meestal anders dan de afweging
beter te gebruiken, onder meer aan de hand van
die in de milieuwetgeving wordt gemaakt.
praktijkvoorbeelden en een handreiking met trucs en tips. Omdat slechts drie specifieke locaties
Als milieukwaliteit meer als een ontwerpuitdaging
behandeld werden, rees de vraag hoe ernstig het
wordt beschouwd bij de planvorming, ontstaat er
probleem van milieubelaste lokaties nu werkelijk
een nieuw perspectief: er blijkt meer mogelijk te
was. Daarin lag de aanleiding voor deze studie.
zijn dan in te zoomen op de beperkingen. Andere :
strategieen komen naar voren waarbij bijvoorbeeld Deze publicatie geeft een overzicht van locaties
compenserende kwaliteiten in ontwerp en gebruik
in Amsterdam, waar milieubelasting een belangrijk
worden ingezet.
aandachtspunt is. En dat zijn er nogal wat. In de praktijk worden deze gebieden vaak letter-
De intentie van deze publicatie is om voorbeelden
lijk als lelijke eendjes behandeld: de milieu-
te laten zien van hoe dat kan. De voorbeeld-
belasting wordt in het beste geval als knellende
gebieden zijn uitgewerkt door bureau S333. Dat
randvoorwaarde meegenomen en in een laat stadium
wil zeggen dat de idee n in deze publicatie niet
wordt het plan dan met lapmiddelen nog wat opge-
noodzakelijkerwijs overeenstemmen met het beleid
poetst. Het gevolg: minder kwaliteit, meer kosten
van de gemeente Amsterdam. Waar het vooral om
en vertraging van de planvorming. Deze studie
gaat is om aan te geven dat de gepresenteerde
probeert duidelijk te maken dat een andere
werkwijze leidt tot nieuwe inspiratie zodat ook
benadering van deze gebieden misschien meer
op milieubelaste locaties hele aantrekkelijke
resultaat oplevert. Niet de eend is de maatstaf
stukjes Amsterdam kunnen ontstaan. Het doel is te
voor het lelijke eendje, maar de zwaan die zich
ontsnappen aan de paradox van de intensieve stad
daaruit kan ontwikkelen. Milieukwaliteit is een
waarin toenemende ruimtebehoefte en toenemende
onderdeel van een locatie en staat daar niet
milieubelasting elkaar wederzijds in de houdgreep
los van.
hebben.
14
15
LEESWIJZER EN OPTIMALISATIE TOOLS Om een beeld te krijgen van de omvang van de problematiek is in deze publicatie in beeld gebracht waar zich in de stad kansrijke gebieden voor vernieuwing en intensivering bevinden (hoofdstuk 1). Voorts is gekeken waar milieuzones beperkingen opleggen aan ruimtelijke ontwikkelingen (hoofdstuk 2). De confrontatie van deze twee inventarisaties geeft in wezen de kern van de problematiek weer (hoofdstuk 3). In hoofdstuk 4 wordt aangegeven hoe een meer integrale gebiedsafweging kan plaatsvinden, die vervolgens in hoofdstuk 5 en 6 wordt uitgewerkt. Een waterval van optimalisatietools verschijnt in dit boek en presenteert zich als een uitbarsting van creatieve alternatieven in plaats van gelimiteerde technocratische regels. De lijst functioneert als een inventorisatie van mogelijke strategie n in het kader van dit onderzoek. De tools betreffen een benaderingswijze in plaats van simpelweg een oplossing. Deze andere manier van denken geeft de problematiek andere dimensie. In plaats van het zoeken van een oplossing vanuit debeperkingen een kwestie van keuzen maken uit het scala van mogelijkheden. Dit is een benaderingswijze die ons vraagt; “wat willen wij hier” in plaats van “wat kan hier niet”.
16
17
18
extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten
ANALYSE 1: AMSTERDAM IN KAARTEN De kaarten geven een beeld van de opbouw van amsterdam, van de stedelijke structuur zoals die nu is en zoals die in de toekomst wordt voorzien (structuurplan). Duidelijk is dat bereikbaarheid en infrastructuur een belangrijke rol spelen in de ontwikkeling van de stad. Diezelfde bereikbaarheid en infrastructuur zorgen echter voor de nodige overlast.
19
AMSTERDAM: KAART ANNO 2003
20
21
STRUCTUURPLAN 2010: STAD IN BEWEGING EEN STERKERE VERBINDING MET INFRASTRUCTUUR
22
23
H H
z H
z z
z z
z KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN, 2001
BEREIKBAARHEID PER AUTO
H H
z H
z z
z z
z BEREIKBAARHEID PER OPENBAAR VERVOER
24
OPTIMALISERING ROND INFRASTRUCTUUR, 2001
25
ANALYSE 2: MILIEUBELASTING IN AMSTERDAM :
26
cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing kampeerplaats evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats voor kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede verticaliteit transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren
Deze studie beperkt zich tot vier categorieen van milieubelasting die ruimtelijk van belang zijn: Luchtverontreiniging, bodemverontreiniging, geluidoverlast en veiligheidsrisico’s. Voor deze vormen van belasting zijn afzonderlijk procedures en normen opgesteld. In de praktijk overlappen verschillende vormen van milieubelasting elkaar vaak. In de ruimtelijke ordening is milieuwetgeving gekoppeld aan milieuzonering. In bepaalde zones waarin milieubelasting speelt of wordt verondersteld, kunnen beperkingen aan ruimtelijke ontwikkelingen worden gesteld. Let wel: Een milieuzone is een aandachtsgebied, het wil niet altijd zeggen dat er daadwerkelijk sprake is van milieubelasting. Om inzichtelijk te maken hoe dit speelt in de stad zijn de beschreven milieu-aspecten gekoppeld aan kleuren. Luchtverontreiniging is hierbij niet meegenomen, omdat het lastig te cartograferen is. Wel zijn hoogtebeperkingen meegenomen. De overlap van deze vier aspecten geeft al aan hoe intens de problematiek in de stad is: De inventarisatie maakt duidelijk dat tweederde van het Amsterdamse grondgebied wordt bedekt door milieuzoneringen waarbinnen ruimtelijke plannen moeten worden getoetst op milieubelasting.
27
STUDIE S333
MILIEUBELASTE LOCATIES AMSTERDAM
CATEGORIE
INFORMATIE C-TEAM
VEILIGHEID
GROND
LUCHT
GELUID
LPG INSTALLATIES
VERDACHTE GROND BEDIJVEN
ZWARTE ROCK
WEGEN
CVR-PLICHTIGE BEDRIJVEN
VERDACHTE GROND STORTGEBIED
BENZEEN
30KM/UR ZONES
VAARWEGEN
GEPLANDE WONINGBOUW (LIJST)
GEVAARLIJKESTOFFEN ROUTES
STIKSTOF DIOXIDE
SPOORWEG LAWAAI
KOOLSTOF MONOXIDE
INDUSTRIETERREINEN
SPOORWEGEN
VERKEERSBELASTING DAG
GASLEIDINGEN
VERKEERSBELASTING NACHT
HIINDERINSBEPERKING SCHIPOL BOUWHOOGTES ONDER STRAALVERBINDINGEN VUURWERKOPSLAG 3D HOOGTEBEPERKING
OVERLAPKAART STAP 1
NIET GEBRUIKT
RISICOTOETSING AANBEVOLEN
TOETSINGPLICHT NIEUWBOUW
VEILIGHEIDSZONES TOETSINGPLICHT
GELUIDSGEVOELIGE BEBOUWING UITGESLOTEN
NIEUWBOUW UITGESLOTEN
OVERLAPKAART STAP 2
OVERLAPKAART VEILIGHEID
OVERLAP KAART VERDACHTE GROND
OVERLAP KAART GELUID
OVERLAPKAART STAP 3 KAART MILIEUBELAST AMSTERDAM S333
BRONNEN
MILIEUATLAS
STUDIE OMEGAN
VERKEERS MONITOR '98
VERKEERS MONITOR/ ATLAS MILIEU
VERWERKINGSPROCES EN HERKOMST VAN GEBRUIKTE GEGEVENS
28
29
42
57
BODEM
HOOGTEBEPERKING
VEILIGHEID 39
GELUID
56
37
0 15
56 BODEM GELUID
VEILIGHEID GELUID
GELUID
37 GELUID
VEILIGHEID
66
66
GELUID
BODEM
0
15 BODEM VEILIGHEID
VEILIGHEID
GELUID VEILIGHEID
HOOGTEBEPERKING
62
60
60
150
63
VEILIGHEID
55
49 BODEM
BODEM
62
52
VEILIGHEID BODEM 45
30
44
GELUID BODEM
OVERLAPPING VAN VERSCHILLENDE VORMEN VAN MILIEUBELASTING GECODEERD IN HET CMYK KLEURENSPECTRUM
31
VLIEGROUTES SCHIPHOL + VOGELVRIJE ZONE SCHIPHOL + ZENDLIJNEN KPN = HOOGTEBEPERKING
SCHIPHOL + LPG INSTALLATIES EN -DEPOTS + EVRPLICHTIGE BEDRIJVEN + GEVAARLIJKE STOFFENROUTES + VAARWEGEN + SPOORWEGEN + GASLEIDINGEN = VEILIGHEID
vrije zone schiphol + zendlijnen KPN = HOOGTEBEPERKING
SCHIPHOL + WEGEN + SPOORWEGEN + METRO + INDUSTRIETERREINEN = GELUID
BODEMVERONTREINIGING + VERVUILD OPPERVLAKTEWATER = BODEM
EEN RUIMTELIJK BEELD VAN DE IMPACT VAN ALLE BEKENDE MILIEUBELASTINGEN ONTSTAAT DOOR DEZE CUMULATIEF AF TE BEELDEN OP EEN KAART.
34
35
BELASTING
%
VE
I IL
GE
BO
MILIEUZONES BINNEN DE GEMEENTEGRENZEN VAN AMSTERDAM
LUC
L
DE
GH
D EI
D UI
MV
HTV
SO
ER
ERV
SR
V
I IS
L ER
VU
IL
UIL
CO
AS
IN
T
G
ING
TIJD 1900
66%
1990
2050
SINDS DE LAATSTE EEUW ONTWIKKELT ZICH EEN TREND WAARIN DOOR TECHNOLOGISCHE, ECONOMISCHE EN SOCIALE VERANDERINGEN BODEM- EN LUCHTVERVUILING MINDER WORDT, TERWIJL GELUIDHINDER EN VEILIGHEID EEN STEEDS GROTERE ROL GAAN SPELEN.
66% VAN HET AMSTERDAMSE OPPERVLAK LIGT BINNEN MILIEUZONES
37
38
samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats voor kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie
CONFRONTATIE 3: PROBLEMEN OF KANSEN In opdracht van het coordinatieteam zijn kansrijke ontwikkelingslocaties geinventariseerd. Dit kaartbeeld wordt geconfronteerd met de belastingskaart. In totaal is 66% van Amsterdam bedekt door milieuzones of aandachtgebieden. Het resultaat is een nieuwe kaart met een overzicht van de kansrijke ontwikkelingslocaties en de verschillende milieubelastingen op deze locaties. In een tabel is een overzicht gemaakt van de verschillende typen milieubelastingen per locatie. De confrontatie van kansrijke ontwikkelingsgebieden en milieubelaste gebieden maakt de problematiek helder. In bijna alle gebieden waar we iets willen, is een of andere vorm van milieubelasting een aandachtspunt. Voor 46 mogelijke ontwikkelingsgebieden is het belangrijkste milieu-aandachtspunt in kaart gebracht.
39
H H
z H
z z
z z
z :
1: SAMENVOEGING KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN EN OPTIMALISERING INFRASTRUCTUUR
3: 14% OVERLAP VAN MILIEUBELASTE GEBIEDEN EN POTENTIELE LIGT ER BUITEN ONTWIKKELINGSGEBIEDEN
86% VAN DE KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN LIGT BINNEN MILIEUZONES 14% LIGT ER BUITEN :
2: POTENTIELE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN: ACCUMULATIE KANSRIJKE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN EN OPTIMALISERING ROND INFRASTRUCTUUR, 2001
4: MILIEUBELASTE GEBIEDEN BINNEN POTENTIELE ONTWIKKELINGSGEBIEDEN
41
GELUID
VEILIGHEID
BODEM
LUCHT
GELUID
VEILIGHEID
BODEM
42
46 KANSRIJKE LOCATIES BINNEN MILIEUZONES
43
44
INVENTARISATIE VAN DE 46 LOCATIES
45
46
financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede verticaliteit transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving
OPLOSSINGEN 4: AANPAK In de vorige hoofdstukken is een beeld geschetst van milieubelaste locaties in Amsterdam. In dit hoofdstuk stappen we over op de vraag die deze analyse oproept: wat staat ons te doen om het ruimtegebruik van milieubelaste locaties te optimaliseren? Voordat we beginnen met een antwoord op die vraag, schetsen we eerst de traditionele aanpak van milieubelaste locaties. Tijdens ruimtelijke planprocessen wordt meestal pas vrij laat serieus aandacht besteed aan milieuhinder. Gebruikelijk is dat eerst een stedenbouwkundig programma wordt opgesteld, om dat vervolgens ruimtelijk uit te werken; pas daarna wordt getoetst of het programma voldoet aan de wettelijke milieu-eisen. Als dat onverhoopt niet het geval blijkt te zijn, dan wordt doorgaans heil gezocht in eenvoudige ‘reparatiemaatregelen’ die het ruimtelijk ontwerp zo min mogelijk aantasten. Favoriet zijn het aankondigen van ZOAB of de zogeheten dove gevel (zonder deuren of ramen die open kunnen), maar je kan je afvragen of milieubelaste locaties daar nou aangenamer van worden. Toetsing aan milieu-eisen beperkt zich bovendien doorgaans tot verkeerslawaai en de bodemkwaliteit; aspecten als luchtverontreiniging, stof, stankhinder en externe veiligheid worden slechts sporadisch onderzocht.
47
Kortom: de verbetering van de kwaliteit van milieubelaste locaties is in veel gevallen een figuurlijk (en in het geval van dove gevels zelfs letterlijk) sluitstuk van de ruimtelijke planvorming. Ten eerste wordt pas in een laat stadium van planvorming milieu-expertise ingeschakeld, waardoor kansen om met goedkopere, snellere en creatievere opties te voldoen aan de wettelijke milieu-eisen, over het hoofd worden gezien. Ten tweede gaat de aandacht meestal niet verder dan bodemkwaliteit en verkeershinder. En dat laadt ten derde de verdenking op de gemiddelde stedenbouwkundige dat die de trits gevaar, schade en hinder beschouwt als een onvermijdelijk en ook onveranderlijk gegeven van milieubelaste locaties; de enige (eveneens onvermijdelijke en onveranderlijke) opdracht waaraan moet worden voldaan, is het voldoen aan de minimale eisen aan wet- en regelgeving, niet met het oog op de toch al twijfelachtige kwaliteit van dergelijke locaties, maar omdat het plan anders niet uitgevoerd kan worden. Het moge duidelijk zijn dat een dergelijke visie van ruimtelijke ontwerpers op milieubelasting geen bijdrage vormt aan de beide bedoelingen van optimalisering van het ruimtegebruik: intensiever gebruik n kwaliteitsverbetering. Maar welke benadering draagt daar dan wel toe bij? Het antwoord dat we hier presenteren is geen ingewikkelde methode of een lange lijst met maatregelen, maar een alternatieve "aanpak”, die in feite bestaat uit slechts drie eenvoudig te onthouden en toe te passen tips. Die tips worden in de volgende hoofdstukken toegepast op voorbeelden van drie milieubelaste locaties in Amsterdam. We schetsen dus een eenvoudig maar effectief alternatief voor de traditionele aanpak van milieubelaste locaties, die gebaseerd zijn op de onderstaande drie statements:
1. VAN SERIEEL NAAR PARALLEL Er is een onlosmakelijk verband - maar ook een wisselwerking - tussen een locatie, de ambities die we met die locatie hebben en de milieubelasting. De gebruikelijke methode is dat pas laat tijdens de ruimtelijke planvorming wordt gekeken naar milieubelasting. En dat is eigenaardig, omdat milieubelasting beperkingen met zich mee kan brengen voor ambities van locaties, op dezelfde manier als bijvoorbeeld de bereikbaarheid van een locatie medebepalend is voor die ambities. Het alternatief: er moet sprake zijn van regelmatige wisselwerking tussen de verwachtingen die we van een locatie hebben, de milieubelasting van die locatie en de ingrepen om hinder weg te nemen. Met andere woorden: milieubelasting stelt randvoorwaarden aan het ruimtelijk ontwerp, maar een goed ruimtelijk ontwerp schept randvoorwaarden voor verbetering van de milieukwaliteit voor de gebruikers van belaste locaties. Die kruisbevruchting moet op verschillende momenten van het planproces tot uitdrukking komen, te beginnen bij de start daarvan.
LOCATIE
48
BEREIKBAARHEID
SERIEEL DENKMODEL
AMBITIE
MILIEUBELASTING
OPTIMALISATIE TOOLS
49
LOKATIE
LOCATIE
BEREIKBAARHEID
AMBITIE
MILIEUBELASTING
MILIEUBELASTING
GEBIEDSTYPOLOGIE
OPTIMALISATIETOOLS
OPTIMALISATIE TOOLS
FEEDBACK DENKMODEL
FEEDBACK DENKMODEL MET OPTIMALISATIETOOLS
2. HOE EERDER, HOE BETER
3. MILIEUBELASTING SCHEPT KANSEN
De ontwerper die zich al vanaf het begin bewust is van de (on)mogelijkheden als gevolg van milieubelasting, heeft een rijker palet aan maatregelen tot zijn beschikking om tot de beoogde kwaliteitsverbetering te komen. Wie (te) laat is, zal zich noodzakelijkerwijs veelal moeten beperken tot end-of-pipe maatregelen in het overgangsgebied tussen bron en ontvanger of aan de gevels van bebouwing. Een slimme ontwerper die bijtijds signaleert dat hij rekening moet houden met milieuproblemen, heeft aanmerkelijk meer vrijheid om daar op in te spelen; bijvoorbeeld door maatregelen aan de bron te nemen, door te kiezen voor een ander ruimtelijk programma maar ook door - mits wettelijk toegestaan - een zekere mate van milieubelasting te accepteren en proberen de nadelen daarvan door andere kwaliteiten te compenseren.
Dit vloeit als vanzelfsprekend voort uit de twee vorige statements. Wie die namelijk toepast, zal merken dat er veel meer mogelijk is met milieubelaste locaties dan wordt gedacht. Wie tijdig en regelmatig rekening houdt met milieubelasting tijdens het ruimtelijk inrichtingsproces, kan immers een betere afweging maken over de optimale inrichting van een gebied; daarnaast komen veel meer optimalisatietools binnen handbereik en ontstaat er dus meer ruimte voor verrassende oplossingen. Milieubelasting kan op die manier in plaats van een hinderlijke beperking een uitdagende ontwerp-opgave worden.
50
51
52
financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen aanpassen regelgeving
OPLOSSINGEN 5: REFERENTIES VOOR KWALITEIT Er is een groot arsenaal aan optimalisatietools. Vaak kan dit het treffendst worden ge llustreerd met bestaande voorbeelden. Saillant detail is dat we hierbij vaak refereren aan historisch gegroeide situaties, waarbij enige vorm van overlast als vanzelfsprekend geaccepteerd is.
53
OPTIMALISATIE TOOL: AFVAL TOEVOEGEN
54
55 OPTIMALISATIE TOOL: ECOLOGISCHE MACHINE
OPTIMALISATIE TOOL: INTENSIFICATIE
OPTIMALISATIE TOOL: PARASITEREN
56
OPTIMALISATIE TOOL: NIEUWE PARKEN
57
OPTIMALISATIE TOOL: OVERSTROMING
58
59 OPTIMALISATIE TOOL: WATERKANT UITBUITEN
OPTIMALISATIE TOOL: INDUSTRIEEL TOERISME
OPTIMALISATIE TOOL: DOVE GEVEL
OPTIMALISATIE TOOL: SUPER DURE WONINGEN
OPTIMALISATIE TOOL: BUFFER FUNCTIE
62
financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede verticaliteit transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen
OPLOSSINGEN 6:PROEFGEBIEDEN Uit de lijst van 46 locaties zijn drie proefgebieden geselecteerd. De locaties zijn geselecteerd op de ligging in de stad, op het stedelijke karakter en typen aanwezige milieuzones. Op deze manier is als het ware een dwarddoorsnede door amsterdam gemaakt die totaal verschillende benaderingswijzen genereert. Bij de aanpak van de milieubelaste lokaties wordt de milieubelasting vanaf het begin betrokken in het proces. De impact van milieubelasting kan zo een actieve en positieve invloed hebben voor de optimalisatie van de locaties. Het resultaat is een inspirerende verzameling oplossingen, die niet reeds vanaf het begin is bepaald. De volgorde van de ambitie en beslissingen in het ontwerpproces wordt steeds opnieuw geordend door te werken met de “feedback loop”. In Elk proefproject worden de “optimalisatie-tools“ in dit proces gebruikt. Deze werkwijze is zeer effectief bij de ontwikkeling van complexe milieubelaste stedelijke locaties.
63
2 1
3 64
PROEFLOKATIES LOKATIE 1: STORKTERREIN LOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN LOKATIE 3: NIEUWE MEER
65
-4.50
Zwaaiplaats
-10.50
-2.50
IJ-TUNNEL
SUMA TR
LAMO
MAJA NGGR ACHT
ONTU
IN
-5.00
JAVA
KADE
SURINAMEKADE
BOGO
RTUIN
SURINAMEKADE
-
KS KA
PIET
OOST
ELIJK
E
RB
ELSK
VEEM KA
ADE
DE
E
39
M
19
E
IERS-
UITH UIS-
AD E SK OO
C. VAN EESTERENLAAN
W RO IND PL OS EIN -
IN W
AT RA ST AD NR CO
M CO
TE IT STR AA T
KR
KR ST UITH RA AT UIS-
NST RA AT FO RTUY H. R.J.
STRAAT
DIRK
VREEKEN-
AT TR A DS RA CO N
T AR
BORNEO-
VA ER BU RG ST EN OO
T AA
STR NIE PA G
4 11 80
K
1915
35
4
1916
EERSTE
ATJEH
STRAAT
AT
STRA
EERSTE ATJEHSTRAAT
RIOUWSTRAAT
CERAMPLEIN
2E CERAMSTRAAT
KRA WEG MAT-
459
KRAMAT WEG
462
Voormalige EG
KARIMA TASTRAAT STR.
JAVAPLANTSOEN
196
212
HAR KO
AAT
T RAAT
TRAA
MOLUKKENSTRAAT
SWIN
SOEMBA WASTR .
.
T
DENS
DAPPERPLEIN
RAAT
R TE ST RS M EE ERA C
BENKOELENSTR.
DENS
VAN
JAVAST
BALISTRAAT
KRAMAT WEG
WEG
JAVAPLEIN
JAVASTRAAT LANGKATSTR.
BALISTRAAT
RAAT
BAWEAN
FLEVOW
T
JAVASTRAA
T TRAA
NIASST
STRAAT
472
AT
T
TR
EUSS
. GR K. ©S DES SAN
TE
EERS
MAKASSARPLEIN
MAKAS
SAR-
NAAR WAGE
SWIN
WAGE LINNA
Kon. Instituut voor de Tropen
AT STRA NAAR
NIASSTRAAT
MADURASTR.
PLANTSOEN WEG
STR.
LAMPONGSTR.
MADURASTRAAT
461
KRAMATKRAMAT
KRAMAT
STRA
-
EOST RA AT
ESTR.
STRAAT
INS
EL COMM
BANKASTRAAT
MADURASTRAAT
ASTRAA
AT
STRA
ELIN
COMM
T TRAA
TERNAT
BOETON
AAT
AA NSTR ZESE
MENADOSTRAAT
BOEROE
T
VON
BILLITONSTR.
STRAAT
R
NSTR ZESE VON
265
BO RN
BAWA-
PIETE
E DERKAD ALEXAN
ALEXANDERPLEIN
AA T
VL
E AD SK
RIT
AU
M
SIN
TIMORSTR.
TIMORPLEIN
DELISTRAAT
TR
SOEM
JOH AN NA ME UL EN TE EN PL R EIN
T
T CH 1957
RA
LG
GE
ROOMTUINTJES
SS
STRAAT
AN
AA
NU
CELEBES
GE NTA
RN ES TR
NTA
TR.
GS AMIN
STRAAT
264
ZE
PO
DE
ND XA
E AL
GORONTALO-
KA
KA ER
TS EN
ZEEBURGERDIJK
ZEEBURGERDIJK
ZEEBURGERDIJK
SUMATR
PLA BA NTA DLA G AN E
ZEEBURGERPAD
MOLUKKENSTRAAT
PL LE ANTA PEL G LA E AN
DER
LOZINGSKANAAL
261
1965
SOENDASTRAAT
W LA ESTE AN R M
LAAN
H.A.J. BAANDERSKADE
H.A.J. BAANDERSKADE
PADANGSTRAAT
PLA
DR
RA AT
NB UR GE RS T
TE W IT 04 19
KA
DE
K B ATT HO UR E F GE NR-
ER RG EN BU TT
KA
W
GA NG SAL HA ER OV
TR EP OT SL DOKUIS EN
AN KER
GE TA
CRUQUIUSWEG
VAN
262
DJAMBISTRAAT
AN
C. VAN EESTERENLAAN
ERF RAVENW
LE EU W EN W ER F
T AR
VA
ER F W
TT KA
ER RG BU EN TT KA
NM HO ATRO F ZE
BU KA ITEN DIJK EN
TU SE SKA N DIJKEN
EN BU RG ER KA DE
AN TS OL IF
KA TT
KS DIJ
8 27
KA
91
48 PL 7 EIN
NIE
IT TE NB UR GE RK AD E
41 19
AT RA
AA T
ST
STR
LIE
IE
FO E
FO EL UW
E
UR G PL EREIN NB
PE RA
50
AN
KLA
327
DO
S STR CH IP AA PE T RS
RA AT GE RS T EN BU R
EL TUNN IJ-
OOSTE RDOK
PEP ER STR .
LA
J.M.
MEY-
TH. K. VAN LOHUIZENLAAN
LAAN
J.C. V. EPENSTRAAT
VEEMARKT
DER
J.M. VAN DER MEYLAAN
MEY-
JAN BOTERENBROODSTR.
J.M. VAN
HILDO KROPPLEIN
H.J.M. WALENKAMPSTR.
RK
-7.5
CRUQUIUSWEG
VEELAAN
Zeeburg
LOMBOKSTRAAT
PL
N
ZEEBURGERKADE
VEEMARKT
PA
E
VE ENTREPOTHA
DICK GREINERSTRAAT
H
UG
E
BR
GR ERE AC NGR HT AC HT
T
NIE UW
KAD BORNEO
AD
KADE
C. VAN EESTERENLAAN
PO
RE N
H
STOKERK
PLEIN
BORNEO
KADE
ZEEBURGERPAD 328
PO MA ST
AN-
BINNEN
R.J.H. FORTUYN-
RE
HE
BORNEO
VEEMARKT VEEMARKT
PANAMALAAN
9
ENT
ENTREPOTHOF
352
PL AN TA GE
BLAUWPIJPSTR.
HOFMEESTERSTRAAT
LN
UG
445
23
-
N-
STUURMA
STEIGER
1966
LOZINGSKANAAL
BE
DER RANGEER STR.
KWARTIERMEESTERSTR.
BORNEOLN
BORNEOLN
BOE FEIKE DE
-
1940
ENTREPOTHOF
GE
T TRAA
RLAAN
BORNEO
BORNEOKADE
BR
LAAN
ENTRE POT
PANAMA
NTA
WISSELSTR.
LW EG
PLA
HATIS SARP
IN
1982
Stadsdeelkantoor
ZEEBURGERPAD
RAAT
HT
H AC
M
GE NTA PLA
ALN RO ND BA .A. TI G EIN PL
E
AN
KADE
STUURMAN
332
ERST
T
HT AC GR GR ER ER ID MU UID
LA
PIET HEIN
TENDERSTR.
LL
DEN
.A. N G TR. RO BA DALS TIN
HERMAN AKKERMANPAD
RA PA
Gd
NIEUWE VAART
DAPP
TRAA
E
UIS LO
T
MID
T AA
TR
W
R-
RG RA C
RS KENIE VALC
S
T TRAA
ERSS
T
ACH
T
TRAA
IDE
HT
CRA PAN STRAAT
ROET
HTER
E AC
Gd
DE KA
11 6P
DE AN EX AL AT RA ST
TR.
WE ACGRACHT
NIEU
NIEUW
GRAC 260
IN
RAAT
RUISSS
ACHT
ERGR
ACHT 257
HTER
HE
A TR
NG R.
AA NT
-3.50
IR M . JA PL UL KO EIN DE BA R-
TIS
AG E
KADE
PANAMA
EGBASS
CRUQUIUSWEG
CRUQUIUSKADE
OK LA
HA RP SA
INSE
ISTEN-
TSOE N
SPOORW
KADE
PANAMA
LAAN
AT
169P
KORTE LEPELSTRAAT
LEPELK
LEPEL- TR. ISS KRU
PR
KR
-4.00
353
1938
AN T
E NIEUW
BL
RA
ST
FF
HO
EN
AIJ
T AA TR NS 2E KE H C AN STROOR OE
ER -
TA
MU
NIEU
E
PL 258
CHT
RK
AT
A IN LM RG HE E IL B W LOM B EIN PL
IDER GR
RSST
T
ESTR.
MANEG
RA
251
Gd
T
MU
PA
ST ZE RA EB AT UR G
GE
ROETE
AAT RKSTR
NG INSE WE PR
CHT
NIEUW
PIE
HT
.
HT
AN
ER
STR
Natura Artis Magistra
PL
RAAT
ISTENST
LAMPEN
LAMPEN STRAAT
PLAN
TIMMERM
. STR
AC
E KE
NGRA
AT
OT-
E-
AT HTERSTRA
SEINWAC
AT
BRIJD
SCHEEPS
ENTREPOTKADE
RA
DIJ K
STRAAT
RIETLANDTERRAS
R-
TA GE
259
NIEUW
CHT
ST
KA
IG-
STRAAT
TR
AN
G. v. ERKELSTR.
D.L. HUD HEND RIK ALKE MAPL EIN
NEL
RS TE
GR
IZERS
E KE
NIEUW
PL
DE WA EE GH TW EE L
ERS-
KEIZ
-
HT
Gd
HO OG TE
EP
AC
192
RG
. STR
WE
NIEU
OP
AC
T-
AALS C.J.K. VAN
BORNEOKADE
AA
PL
GR
STEN BU
T
EN TR
OV ER LO
KE
AN
BL
AT
S-
0
RA
BORNEO-
AT
ATE W
-3.5
LA AN GE D
HE IN TUN
1981
T
DEN
TA
J.W. PAD
OO
RG ER
GR ACH
AN
R AA
78
AC RSGR
IZE
E KE
D
TE
HEG
LA KLA
E ST
RS
CZ
RN OO EH CO
OEN
HT
NIEUW
PA
K
K
TR .
AT
RS
TE
PE
EE
RT
AN
TS
240
RD
ST EN BU
K
PL
AN
VA
OO
DIJ
TD O
NS
A TR
DE
LE
KA
DIJ
OO
KA
ER
RG
IU QU
TE
KA
2
HORTUS-
ST
AR SV AA
U NB
UCR
AG
NEN
DW
TE
Botanicus
23
OO
O
R-
RS
3
238
G
UR
B EN
V ER
GE
EE
PO
UR
AT
IAL
Hortus
23
BIN
OK
AN
MID
Gd
NB
IR M
OTD
PO
TAGE
D
PA
.M .D DR LUYS S
LA
EN TR EP
HEN
RI
OO
STE
AD
1907
LAND PARK
PIET
T NS
N- TR. STE . S OO W E G. D NW UR B
E
OK LA AN
EN TR E
WERTHEIM PARK
K
RA
ST OR
E-
KAD
T
UL BO
GE D
RIET
ND E
TE
N. STE TR OO S E GER NW UR B OO ST. B.
UWN TO AA B
TA GE
AN TA
OOR PETTERSP FRED
LIJ
IT
W
AT IG AA
GR ACH T
277
T
W
TR
.
DIJ
PL PL
PLAN
E
KA
RG
AA
U NB
RE LS
TR
AT
UW
AR
AN
RA
NIE
GTE
0
VA
TE
U NB
.S DW
AA
T
HO O
RG ER
. T DW AA ER STR
IJK
RG
KS TR
NB U
VA
ER RG
BU
KAD
AN
STR
ER
IT
PA
E
R. HE N GEL ST
T
GELSTRAA
HTERSTRA SEINWAC
KEES
RIETLANDPARK
NTE
FR
RTU IN STR AA T
T AR
T
W
WIT TE
T RO
AA
KL
-3.7
WE
E
G
EIN
NIEU
FO
IT
ST
JERPLEIN
AC HT
NIJ HE T IT A W TRA S
GR
EV AA
NTE IT RW GE . 3e UR STR B W. D
RG
ER
0
T
MU
AS DANIEL
TE NBU
NIE UW
RT
TE
27
AA
UT BR AA FE ISTR AR IN ER PLE URG NB PE RA
RMA KEN IN PLE
IDER
KAT
4
VA AR T
J.F. VAN
0
W
27 NIEU
WE
- . RG STR BU AF J. RA G
PE
NIEUWEHOOFDHOF
KADE
-4.0
14
STR
HIP
T
HEN J.F. VAN
VEEM
HT
9
OL
EN
TRA
66
KATTENBURGERPLEIN
AG
IE ER KO RS STE EIN PL
LK
VA
252
OPTIMALISATIE-TOOLS: 1. DUBBEL GEBRUIK 2. “ADD NOISE“ 3. CONTEXTUALISATIE
. GR
RS
SC
-
.
UR G
STR
PO
ST
GER
LEPELS
AMBITIE: - LICHT INDUSTRIEEL, KLEINE BEDRIJVEN, VRIJETIJDSPROGRAMMA, UITGAANSBUURT
215P
LA
R-
R BU
NGRA
MILIEUPROBLEMATIEK: - GELUIDHINDER SPOOR - VEILIGHEID SPOOR - GELUIDHINDER BEDRIJVEN
216P
FO DW EL STR IE
NB
UIS
.
AT
RA
RINSE
OMSCHRIJVING: VOORMALIG SCHEEPSWERFTERREIN IN HET CENTRUM VAN AMSTERDAM , TEGEN HET SPOOR TEN WESTEN VAN DE CZAAR PETERSTRAAT
Scheepvaartmuseum
E
PE
BU
EN
UIL
DR IKK
RA
Br
TRAA
bereikbaarheid
GR NIE AC UW HTJ EE
T
CH
RA
RG
E RG
meervoudig gebruik 3D beperking
RG
AL
A
TR
RS
GE
UR
NB
HEN
AC
19
KR
AA
AD
BU
W
PERS
hoofdgroenstructuur
RG
AT
WEES
Vervuilde grond 3D beperking
hoofdgroenstructuur
INS
PEN
234
Infrastructuur Luchtkwaliteit Vervuilde grond
PR
RA
BU
NS
DOK
TR
Infrastructuur veiligheid waterverkeer Luchtkwaliteit
K
OTS
Grootschalig werkgebied
N-
-
:
veiligheid wegverkeer veiligheid waterverkeer
Grootschalig werkgebied
PE
LE
DO
GR
BO
veiligheid spoorverkeer veiligheid wegverkeer
RA
O KA OST DE ER SE
ER
DE EE
Stedelijke bedrijventerreinen
ST
TW
Stedelijke bedrijventerreinen veiligheid vliegverkeer veiligheid spoorverkeer
Gd
NS
HA
OO
NAVE GR JE ©S- HEK
NVE AT RA TRA S
Stedelijk wonen/werken
T
RK
MA
LK
KA
NE AN
veiligheid industrie veiligheid vliegverkeer
Stedelijk wonen/werken
-4.00 9
27
D PA
Grootstedelijk wonen/werken Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen veiligheid industrie
DE
HT
LL0YDPLEIN
KS
38
KA
ES LTJ BIJ
Grootstedelijk wonen/werken
RIK
ER RG BU
Stedelijk centrum
ND
1 28
Geluid industrie Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen
Stedelijk centrum
Marine Etablissement
HE
217P
Geluid Geluidwegverkeer industrie
Grootstedelijk kerngebied
parkeren marktwerking kwaliteitsverhoging uitzichten dure woningen parkeren contextualisatie kwaliteitsverhoging woonboten dure woningen verplaatsing contextualisatie dove gevel woonboten dubbele gevel verplaatsing water dove gevel aanpassen regelgeving dubbele gevel financiering water verstedelijking aanpassen regelgeving transformeren financiering onder laten lopen verstedelijking toevoegen transformeren verwijderen onder laten lopen bufferfunctie toevoegen timesharing verwijderen flexibel bouwen bufferfunctie duurzaam bouwen timesharing uitbuiten kwalitatieve lokatie flexibel bouwen nomadologie duurzaam bouwen verticaliteit uitbuiten kwalitatieve lokatie evolutie nomadologie nieuwe landschappen verticaliteit vergroening evolutie tijdelijkheid nieuwe landschappen hoge dynamiek vergroening tolerantie tijdelijkheid toerisme hoge dynamiek evenementen tolerantie meervoudig gebruik toerisme bereikbaarheid evenementen
S
EN TT KA
Geluid Geluid spoorverkeer wegverkeer
Grootstedelijk kerngebied
OOSTER-
IN
BUFFERSTR.
PR
uitzichten Geluid vliegverkeer Geluid spoorverkeer
DIJ
-4.00
marktwerking OPTIMALISATIETOOLS
KADE
AMBITIE
R-
Noord 9 Sportpark de Weeren Volgermeerpolder
Geluid vliegverkeer MILIEUBELASTING
BU
Zeeburgereiland Polderweggebied Kop Javaeiland Science polder Storkterrein Amstelgebied Zeeburgereiland Bedrijventerreinen Polderweggebied Weespertrekvaart Amstel Science1 polder Amstel 2 Amstelgebied Volkstuinen Amstelglorie Bedrijventerreinen Weespertrekvaart Middengebied Duivendrecht Amstel 1 Amstel Amstel32 Omgeving Diemen zuid Volkstuinen Amstelglorie Sportpark de Diemen Middengebied Duivendrecht Bijlmermeer Amstel 3 Europaboulevard Omgeving Diemen zuid Zuidas Sportpark de Diemen Sportparken Bijlmermeeren volkstuinen tussen A4 en sloterweg RID gebied Europaboulevard Sportpark Zuidas Riekerhaven Bedrijventerreinen Riekerhaven Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg Nieuwe meer RID gebied Omgeving SportparkWestrandweg Riekerhaven Bos en LommerpleinRiekerhaven Bedrijventerreinen Gebied Lelylaan Nieuwe meer StOmgeving Lucasziekenhuis en omgeving Westrandweg Brettenzone langs Haarlemmerweg Bos en Lommerplein Groothandelsmarkt Gebied Lelylaan Koenhaven St Lucasziekenhuis en omgeving Vlothaven Brettenzone langs Haarlemmerweg Minervahaven Groothandelsmarkt rangeerterrein Koenhaven zaanstraat Noorder IJ polder Vlothaven Sportpark Koentunnelweg Minervahaven Cornelis Douweterrein rangeerterrein zaanstraat BUPA gebied Noorder IJ polder Shell Sportpark Koentunnelweg Stedelijk Nieuwendam Zuid Cornelisvernieuwingsgebied Douweterrein Stedelijk vernieuwingsgebied Buiksloot BUPA gebied Stedelijk Shell vernieuwingsgebied Oostzanerwerf Noord 2 vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid Stedelijk Noord 6 vernieuwingsgebied Buiksloot Stedelijk Noord 7 vernieuwingsgebied Oostzanerwerf Stedelijk Noord Noord92 Sportpark Noord 6 de Weeren Volgermeerpolder Noord 7
0 28
44 45 46
Kop Javaeiland LOKATIE Storkterrein
-3.50
VEN ERTSKAD
MARIN
1 2 3 41 52 63 74 85 96 107 118 129 13 10 14 11 15 12 16 13 17 14 18 15 19 16 20 17 21 18 22 19 23 20 24 21 25 22 26 23 27 24 28 25 29 26 30 27 31 28 32 29 33 30 34 31 35 32 36 33 37 34 38 35 39 36 40 37 41 38 42 39 43 40 44 41 45 42 46 43
ERTSHA
DA
OPTIMALISATIETOOLS
163
HAND
272
GS DIN IN
AMBITIE
HEINK ADE
213
VE
-4.00
MILIEUBELASTING
AD
SP
RIJNLOOD
LEVANTKADE
-6.00
ACHT
CHT
DE
LOKATIE
LEVANTPLEIN
PIRAEUSPLEIN LEVANTKADE
DIJKS GR
DIJK SGRA
DO
D
DOORGANG
STER
.. ET I E H
BARCELONAPLEIN
Gd
OOSTERDOKS
OO
N
KNSM - LAAN
KNSM - LAAN
OF
SKAD E
N LO OPS PA
AZARTPLEIN
-8.00
HAND EL
KADE
KRAT
RIJ
LIJKE
HEIN
-6.00
MESSINASTRAAT
OOSTE PIET
PITUIN
SERA NGGR ACHT
DE
-4.00
N SA
VEN
485
JTERKA
TAMA
IJHA
Pass. Terminal
Vrije ankerplaats oost
ADE
ACHT
ITUIN
JAVA
KADE
DE RUI
Oostelijke proefdraaiplaats
SUMA TRAK
IMOGIR
NGGR
ITUIN
-10.30
VE
TOSAR
T
Zwaaiplaats
-8.50
1: STORK TERREIN
Kompaspaal
AKAD E
-9.00 TOSARISTRAAT
PROEFLOKATIE
-0.40
-10.50
-11.50
BRAN TASG RACH
5.00
CONCLUSIES: Het Stork-terrein wordt door een milieubelastingsgerelateerd programma gebruikt (Stadsreiniging) dat om logistieke redenen liever ziet dat het op een centrale plaats blijft. Het optimaliseren van de locatie betekent ten eerste dat men zich concentreert op een aan lawaai en veiligheid gerelateerd programma; er word dubbel gebruik gemaakt van de treinsporen door eronder te bouwen, zodat het toevoegen van een extra programma binnen de geluidszones (de bestaande stadsreiniging verplaatsen) niet ook extra problemen oplevert. In de tweede plaats betekent “add noise“ het verplaatsen van het onveilige programma en het optimaliseren van de locatie aan de hand van een op vrijetijdsbesteding gebaseerd programma. In de derde plaats wordt de optimalisatie-tool contextualisering gebruikt om de locatie zo te organiseren dat deze beter bereikbaar is op de schaal van de buurt en op de schaal van de stad (introductie van openingen voor visuele transparantie/advertenties/gemengd gebruik op hoogte van de passerende treinen en hoger).
67
68
69
PROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN MILIEUBELASTING
200
m
50 m
50 m 50 m
m
400 AANDUIDING MET SPECIFICATIE
OMSCHRIJVING
m
• •
dB
geluidszone spoorweg (toetsing verplicht)
55 dB(A)
geluidszone industrieterrein (akkoestisch onderzoek verplicht)
35 Ke
geluidszone schiphol (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten
50 m
vrijwaringszone schiphol (nieuwe woningen uitgesloten)
50 m
veiligheidszone spoorweg (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing)
200 m
veiligheidszone spoorweg (berekening groepsrisico aanbevolen
60 m
veiligheidszone gasleidingen (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gasleidingen (vermijden woningbouw)
180 m
veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (groepsrisicoberekening aanbevolen)
50 m
400 m
70
500m
200 m
100m
50 m
hoogtegrens aanvliegroute schiphol
+60m
50 m
veiligheidszone LPG installaties en depots (geen woonbebouwing of bijzondere objecten categorie II)
200 m
veiligheidszone binnenvaart (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone binnenvaart (onderzoek groepsrisico voor risicogevoelige bebouwing) nautische veiligheidszone (bebouwing uitgesloten)
200 m
400 m
50 m 120 m
re
zonegrens
ns
geluidszone industrieterrein (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten)
zo ne g
• • •
geluidszone wegverkeer (toetsing verplicht)
zonegrens
55
zonegrens
(A
)
VAN TOEPASSING
55
dB
(A
)
zo
ne
gr
en
s
200
1000m
71
PROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN OPTIMALISATIETOOLS AMBITIE
SITUATIE
OPTIMALISATIETOOL 1: DUBBEL GEBRUIK
OPTIMALISATIETOOL 2: ADD NOISE
OPTIMALISATIETOOL 3: CONNTEXTUALISATIE
STORKTERREIN BESTAAND
74
75
GEOPTIMALISEERDE LOKATIE STORKTERREIN
76
77
PROEFLOKATIE 1: STORKTERREIN ONTWIKKELING
OPBOUW ONDER SPOOR
PERSPECTIEVEN
AXONOMETRIE
STORKTERREIN: KIJKEND VANUIT EEN TREIN DOOR EEN TRANSPARANTE SHOWROOM
DOORSNEDES
STORKTERREIN: NIEUWE WINKELS EN BEDRIJFSRUIMTES ONDER HET SPOOR CREEREN EEN PASSAGE DIE TWEE BUURTEN VERBINDT
79
ST RE ER ST N- R.
K ST REE RA FT AT -
KE RS EN
GE L
S-
BEIEN -
EG
VL
AK
17
23
-
RE
KK
AP
AN IA W EG
KS
KR A
UW
EG . IB IS
W
ST
KL
R
EN WEG KA DO EL
AAT CILIND ERSTR
OT ER
DIJK
IVERS TRAAT
IKSL
VERSTU
90 5
BU
. SCHE EPSB OUWW EG
STR.
RER W
EG
SB O
MT
ST RE KK W
ER
RO ZE
-
.M
EL
NW EG
RW
UR
ST
LIN
AD
BLA
GP
PE
P KO
RP ZE
6 90
AD
KE
EG
SS E
KE
.40
-0
ANTEL
SC
HO
AD
EG
.L
IN
W
VIS
HOE
-0.10 KOELM
SC W HE EG EP
UM
PSTRA AT
VIK IN GP
AS
AAT
LPOM
NAG ELJONGEN STR.
M ST ODE RA LM AT A KE
CO LN W EG
.V
SPOE
LO K OD HO OTTE SF R-
KA
17
46
.50 -8
TT
RD W
LENSTR .
SINAA
ABRIK OZENS TRAAT
STR.
SAPPEL SINAA DADE LSTR.
JONGE NSTRA AT
TEGEN
NAGE LST ST R. GA BEL
AT
TRAAT
ORSTR
CILIND ERSTR
NDRIJ VER KRAA
T AA TR YS PL A
RA
TEURS
De Bongerd
T
ST
REGU LA
.
STR.
PLAA TWER KERS
TT PL O
.M
DIS
STRAA
UR
DIJ K
TRAAT RESS
R-
SE
TUIGS
COMP
TUIGE
W EG
SL OF
park
BESSEN
STRAAT
NDELAMA
STRAAT
STR.
BANANE NSTRAAT
NEN
tuinen-
TR.
G
ER S
TR
AA
ERWE
AS
DE
R
WERK
KLINK
KR
ME
Volks-
STR.
KRUIS-
TRAAT
MOER-
DS
ER
STR.
-1.00
WEG
EG
AT F OS PA PIE R EU RO WEG PA
STRAAT
MELO ENEN STR.
.
TRAAT
WERK ERSTR IJZER
GUTSE RS
BOOR STRAADERT
TUIGS
FA
IE AZ
AAT
LA N
REINE T-
T AA ON AS TR PO M
-
FRAM STR. BOZEN -
ENSTR
T
MO DE MS
EL
EG
STR.
-
HOUD ERSTR
PL
EI N
T AA TR
IS SA W EG
ER-
W
TT
FOSFAA
SIN
OR CA
ST
AL DE BA RA AL NS PL DE TR EIN BA AA RA T N-
EN OR TE ME
ME TE OR EN SIN GE L
T AA SC AN
EL IS TT .M
UM W
MOREL -
GOUD
EN-
EN
ER
STR
AA
RA
AT
W
EG
NA
AP RO
AL
BUI K
-O
913
T ER BR
ZE
EEK
OTERBR
BUIKSL
NW
EG
OS
MET
T
AA
LB
HA
6
V W VO EN OO OR NS CH EP EN
EW
ER
KER
WEG
GVB garage Noord
DI
MT
SLI
ADE
IGERK
DANZ
-7.00
LIJ
-3.5
RW EG VU
KLA PR OZE
0
RA
W EG
FL
VA N DS DE RE IN IGIN G
NW
EG
TT. NEVERITAWEG
PA
MO
PW
-3.50
PA
-7.00
VE
RK
AN AA
L
K
-8.00
ER
O
RW STE
N
PO
ZIJ KA
RIEMSD
STA
VE
KLI
HET IJ
HA
EG
NA A
RIT
IJKWEG
WEG
MS. VAN
-8.50
JP
WEG
L
EG
EG
AW
TT.NEVE
NIEUWE HOUTHAVEN
UR WE RK E
IN
I
ND
AW EG
.O
DR AA IER WEG
ON
-9.50
NAW
EG
35
.V
D EL ING
EG
KL
ER ITA -
MS
PA
RW
PP
MW EG
0
RE KK E
KO
AS U
-0.4
ES
TT W . NEV EG
AN
AW
0
0
toerisme hoge dynamiek evenementen tolerantie
TT RIT . NE AW VE EG -
RIE M
ND
EG
hogevergroening dynamiek tolerantie tijdelijkheid
W
TT .V
BU SL IKWEGOTER -
W EG IJK SD
MT
IN
-3.0
meervoudig gebruik toerisme bereikbaarheid evenementen
ON
1.5
vergroening evolutie tijdelijkheid nieuwe landschappen
MT.
EG DINAW
.O
RI
CU
R ME
OU
K
0
0.5
-1
.D
EE
EN AV
RN
KA
-7.00
H US
CO
ST
AT AT UR . . K
EG
V RIE AN MS DIJ KW
-6.50
s
P ST ONS R. ER -
TT
MS FJO . OS RD LOW EG
0
duurzaam bouwen timesharing uitbuiten kwalitatieve lokatie flexibel bouwen
-0.40 PA
GER DAN ZI
DE
BOCH
E
AD
T
AK
RIG
U
HO
EG
W
DA
EG
0
VL
IER W
JO HA -8.00
EG
TW
-4.0
-3.00
RW
LS
LKA
KA
EM
E TV
-6.50
-2.50
VE
HU
-
PA
ANGE
0 4.0
bereikbaarheid
AMBITIE: Korte termijn: hoge dichtheid van woonboten/appartementen/hotels, evenementen/toerisme Lange termijn: hoge kwaliteitswoningen / woontorens met uitzicht over het IJ
NOTEN-
KLINK
EG
.0 -8
timesharing verwijderen flexibel bouwen bufferfunctie
MILIEU PROBLEMATIEK: - geluidhinder havenindustrie - veiligheid scheepvaart - veiligheidszones gasleidingen
.
APPEL STR.
ST ER REN -
EIN
PL
R. ST
EG EW
OR CA ST
AT TR A TE RS
NE RS TR
W EG SA
Do k3
Do k4
AS
AT
ROZIJN
MP
UT ER
KSTRA
MAND ARIJN
fran
verwijderen onder laten lopen bufferfunctie toevoegen
OMSCHRIJVING: Industrieterrein aan noordelijke IJ oever ter hoogte van de Cornelis Douwesweg
ST RA AT
T PL
ST B EE ST OK- NR.
R. ST
UX
ZO NN
CA ST ST R . OR -
T AA TR RS MO N
PR IN
k2
-1 3.0 0 TKADE
TR
-15.50
L
80
AA RS
verstedelijking aanpassen regelgeving
A NA
OPTIMALISATIE TOOLS: 1. fasering 2. tijdelijk gebruik 3. evenementen/toerisme 4. hoge kwaliteitswoningen
TT ER
4
PERZI
T
WERK
CO
-9.50
transformeren financiering onder laten lopen verstedelijking toevoegen transformeren
meervoudig gebruik 3D beperking
STRAA
CITROE-
KO 44
JO
0
hoofdgroenstructuur
TO CH
9
TT .V
-
D
ANAN PLEIN AS-
AT
ER
.O
-8.0
Vervuilde grond 3D beperking
aanpassen regelgeving dubbele gevel financiering water
nomadologie duurzaam bouwen verticaliteit uitbuiten kwalitatieve lokatie evolutie nomadologie
PA
ENSTR AAT
RA
EG
MS
HAVEN
Infrastructuur hoofdgroenstructuur
ST
W
-7.50
VA MINER
veiligheid waterverkeer Luchtkwaliteit Luchtkwaliteit Vervuilde grond
dubbele gevel verplaatsing water dove gevel
nieuwe landschappen verticaliteit Infrastructuur
GA
-1
Grootschalig werkgebied
EG
EN
EN
PRUIM
39
W
MA T
SS
D
Grootschalig werkgebied
SA
0 0.5 -1
veiligheid wegverkeer veiligheid waterverkeer
LIS
BE
PA
Stedelijke bedrijventerreinen veiligheid spoorverkeer veiligheid wegverkeer
ME
Openluchttheater
RK
Stedelijke bedrijventerreinen
AT
TO
BA
veiligheid vliegverkeer veiligheid spoorverkeer
Stedelijk wonen/werken
RA
STRAA T
R.
O SL
veiligheid industrie veiligheid vliegverkeer
Stedelijk wonen/werken
AT
DRUIV EN
AARD BEIST
N
Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen veiligheid industrie
TT .
T
ZE
Grootstedelijk wonen/werken
ST
T
ER
Oostzaan 1.10
AA
RA
PIE
Stedelijk centrum Grootstedelijk wonen/werken
contextualisatie kwaliteitsverhoging woonboten dure woningen verplaatsing contextualisatie dove gevel woonboten
.50
T
RO KL AP
Geluid industrie Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen
Stedelijk centrum
-5
-10.00
.00
Geluid wegverkeer Geluid industrie
Grootstedelijk kerngebied
parkeren marktwerking kwaliteitsverhoging uitzichten dure woningen parkeren
-11
Geluid spoorverkeer Geluid wegverkeer
Grootstedelijk kerngebied
ST R
ST
ITO
Do k1
Do
OPTIMALISATIETOOLS marktwerking uitzichten
Geluid vliegverkeer Geluid spoorverkeer
UT
0
AMBITIE
RA A
K
Dierenuitvaartc
ARCH
Zeeburgereiland Kop Javaeiland 1 Polderweggebied 2 Science polder Zeeburgereiland 3 Amstelgebied PolderweggebiedWeespertrekvaart 4 Bedrijventerreinen Science 5 Amstel 1 polder Amstelgebied 6 Amstel 2 Bedrijventerreinen Weespertrekvaart 7 Volkstuinen Amstelglorie Amstel 1 Duivendrecht 8 Middengebied Amstel 9 Amstel 3 2 Volkstuinen Amstelglorie 10 Omgeving Diemen zuid Middengebied Duivendrecht 11 Sportpark de Diemen Amstel 3 12 Bijlmermeer Omgeving Diemen zuid 13 Europaboulevard Sportpark de Diemen 14 Zuidas Bijlmermeer 15 Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg 16 RIDEuropaboulevard gebied Zuidas Riekerhaven 17 Sportpark Sportparken en volkstuinen 18 Bedrijventerreinen Riekerhaventussen A4 en sloterweg RID gebied 19 Nieuwe meer Sportpark Riekerhaven 20 Omgeving Westrandweg 21 BosBedrijventerreinen en Lommerplein Riekerhaven Nieuwe meer 22 Gebied Lelylaan Omgeving Westrandweg 23 St Lucasziekenhuis en omgeving Bos en Lommerplein 24 Brettenzone langs Haarlemmerweg Gebied Lelylaan 25 Groothandelsmarkt St Lucasziekenhuis en omgeving 26 Koenhaven Brettenzone langs Haarlemmerweg 27 Vlothaven Groothandelsmarkt 28 Minervahaven Koenhaven zaanstraat 29 rangeerterrein Vlothaven 30 Noorder IJ polder Minervahaven 31 Sportpark Koentunnelweg rangeerterrein zaanstraat 32 Cornelis Douweterrein Noorder 33 BUPA gebiedIJ polder Sportpark Koentunnelweg 34 Shell Cornelis Douweterrein 35 Stedelijk vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid BUPA vernieuwingsgebied gebied 36 Stedelijk Buiksloot Shell vernieuwingsgebied Oostzanerwerf 37 Stedelijk Stedelijk vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid 38 Noord 2 Stedelijk vernieuwingsgebied Buiksloot 39 Noord 6 Stedelijk vernieuwingsgebied Oostzanerwerf 40 Noord 7 Noord 41 Noord 9 2 Noord 6de Weeren 42 Sportpark Noord 7 43 Volgermeerpolder 44 Noord 9 45 Sportpark de Weeren 46 Volgermeerpolder
MILIEUBELASTING Geluid vliegverkeer
LL
PO
N EI PL
MP
0.0
LOKATIE
Kop Javaeiland
-10.50
ST
AT
AT
STENENDOKWEG
OPTIMALISATIETOOLS
RVAMINE N HAVE
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46
OO ST
CO
UM W
-1
AMBITIE
VA S
VE
0
9
EG
D
MILIEUBELASTING
ZO NN E-
ST RA A
EN SO NT LA NP
LL UX
P ST OLL R. UX
-8 .5
0
AL GO LS TR .
1
88
F OO RH DE OR NO
LOKATIE
EL
EZ UW 89
89
TT.
RIG
Gd
NIE
ES
RA
RA
ON NE W
2
T
VEN
ST
NST
-3.85
T
EG
W
N-
ZONNEPLEIN
IO
E
PO
PE ST GA RA SU AT S89
W
KA NA AL -
0
OR
Tuindorp-
AA
ES
ES
A ST NTA RA RU AT S-
DO
UW
UW
3.0
AT
R ST EN
IS
DO
-1
TE LG EU Z
Sportpark
ST RA
EG
GE
CO
RN EL
NIE MAA UW ST N E RA AT
IN
L
IS
BE
RA A
T
EE R
UIV DR
2: CORNELIS DOUWESTERREIN
TE NS
RN EL
IO
W EG
KO
CO
.00
OR
EN
ST RA AT
ME
-4
Gd MA AN -
DE NW EG PL EJA
OR
PL TE AN ST N- ER.
AU
PL
NT CE
JA DE N PL E
ST R. OM ED A AN DR
TE
GA
ST
PLEIN
OT EB
I
PROEFLOKATIE
ME
VE
S-
L
44 0
-
IU
AA AN
CH T
GR
GO
SIR
JK
RT O
AR
PERENPAD
TE
IN
EG
DE NP LE
KOMETENSINGEL
0
PL EJA
W
T
OO S
5.5
ZI
TR AA
-1
NV
AN H
AS S
Gd
EL
TK
A
CONCLUSIES: De lokatie is spectaculair en daarom moeten milieubelaste problemen in verhouding worden gebracht met de enorme potentie die “de goede kant “ van het IJ met zich meebrengt. Verplaatsing van industrie is voor een deel overbodig; de compenserende kwaliteit van de lokatie maakt het mogelijk met het probleem “samen te leven”. De eerste optimaliseringstool is het faseren van de renovatielokatie in westelijke richting. Ten tweede wordt een tijdelijke strategie toegepast door onmiddellijk gebruik te maken van het meest oostelijke deel in de vorm van “BoatCity”: Met de realisatie van een intensieve concentratie van tijdelijke drijvende woningen wordt tegemoet gekomen aan het directe huizentekort in Amsterdam. In de derde plaats kunnen mogelijkheden worden onderzocht voor industrieel toerisme en attracties. Grote ondergebruikte delen kunnen hiervoor gedurende de weekenden en vakantieperioden gebruikt worden of als een permanente ruimte voor evenementen. Ten slotte kunnen er huizen van enorm hoge kwaliteit worden gebouwd die compenseren voor het probleem door hun uitzichten, aanlegfaciliteiten voor schepen en jachten en een goede bereikbaarheid.
81
82
83
PROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN MILIEUBELASTING
18
0m
60
m
60
m
12
0m
50
m
50
180
m 60
m
m
zonegrens
50
+1
55dB(A)
m 60
• •
zonegrens
geluidszone wegverkeer (toetsing verplicht)
zonegrens
geluidszone spoorweg (toetsing verplicht)
55 dB(A)
geluidszone industrieterrein (akkoestisch onderzoek verplicht)
35 Ke
geluidszone schiphol (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten
50 m
vrijwaringszone schiphol (nieuwe woningen uitgesloten)
50 m
veiligheidszone spoorweg (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing)
200 m
veiligheidszone spoorweg (berekening groepsrisico aanbevolen
60 m
veiligheidszone gasleidingen (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gasleidingen (vermijden woningbouw)
180 m 50 m
z
50 m
02
na 20
veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (groepsrisicoberekening aanbevolen)
)
B(A 55d
veiligheidszone binnenvaart (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone binnenvaart (onderzoek groepsrisico voor risicogevoelige bebouwing) nautische veiligheidszone (bebouwing uitgesloten) veiligheidszone LPG installaties en depots (geen woonbebouwing of bijzondere objecten categorie II)
+60m
500m
hoogtegrens aanvliegroute schiphol
1000m 55
dB (
A)
100m
84
m
ens
Josta
50 m 200 m
gr one
geluidszone industrieterrein (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten)
zonegrens
120 m
• • •
OMSCHRIJVING
s
• •
AANDUIDING MET SPECIFICATIE
m
zzoneg onegre n
VAN TOEPASSING
180
85
PROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN OPTIMALISATIETOOLS AMBITIES
86
OPTIMALISATIETOOL 1: FASERING
OPTIMALISATIETOOL 2: TIJDELIJK WONEN
OPTIMALISATIETOOL 3: EVENEMENTEN
OPTIMALISATIETOOL 4: HOGE KWALITEITSWONINGEN
87
CORNELIS DOUWESTERREIN BESTAAND
88
89
GEOPTIMALISEERDE LOKATIE CORNELIS DOUWESTERREIN
90
91
PROEFLOKATIE 2: CORNELIS DOUWESTERREIN PERSPECTIEVEN
ONTWIKKELING
OVERZICHTSTEKENING
PARKING
ZWEMMEN
CORNELIS DOUWESTERREIN: UITZICHT OP AMSTERDAM IN DE OCHTENDZON
HOTEL
PARKING
PARKEERSCHIP /BOTEL
CORNELIS DOUWESTERREIN: AANKOMST IN “BOATCITY” EEN LEVENDIGE PLEK VOOR TIJDELIJK LEVEN
“BOATCITY” TYPOLOGIEËN
92
93
HELICOPTERSTRAAT VLIEG-
NIEUWE
KADE VALSCHERM-
Sportpark Jaagpad
Infrastructuur
Shell Sportpark Koentunnelweg Stedelijk Nieuwendam Zuid Cornelisvernieuwingsgebied Douweterrein
Sportpark Noord 6 de Weeren
Noord 6 vernieuwingsgebied Buiksloot Stedelijk
Luchtkwaliteit Vervuilde grond
hoofdgroenstructuur
Noord Noord9 2
Volgermeerpolder Noord 7
Sportpark de Weeren
46
Volgermeerpolder
meervoudig gebruik 3D beperking
732
735 736
155P
552
RIN
GV
578
RT
Koenensluis 592
HOORNSLOOT
-1.75
-4.50
1517
-0.6 0
Polder Meerzicht
Oeverlandenreservaat
KO EK
OEK
151
SL
AA
N
5
-1.40
151
8
NIEUWE MEER
E
KOENENKAD
(Gemeente Haarlemmermeer)
1514
AAN
502
-5.75
BOSB
KOENENKADE
A
9
549
-4.50
500
531
548
530
529
550
-5.50
527
52
R WEG
516
4
51 512
AMBITIE: - nieuwe stedelijke park als extensie van het Amsterdamse Bos. OPTIMALISATIE TOOLS: 1. Extensief (nieuwe landschappen) 2. Slim programmeren 3. Bereikbaarheid maximaliseren 4. Bebossing
94
DE
I DU
N
DM
E TE
52
EN
DE
DU
DM
ET
ER
G WE
551
6
5
37
MILIEUPROBLEMATIEK (BEHANDELD): - geluidshinder spoor en snelweg - geluidshinder schiphol - veiligheid snelweg en scheepsvaart - hoogtebeperkingen
S PAD
AA
maximale bereikbaarheid
OMSCHRIJVING: - Gebied aan de Nieuwe Meer tussen Schiphol en de Zuidas langs de A4, naast het Amsterdamse bos
BOEIER
506
3
Bosbaansluis
1513
Noord 9
45
hoofdgroenstructuur
57
E
KAD
KOENEN
-1.20
IJK
44
Vervuilde grond 3D beperking
D JAAGPA
64
508
Noord 7 vernieuwingsgebied Oostzanerwerf Stedelijk
45 42 46 43
Infrastructuur
-0.60
18
532
43 40 44 41
veiligheid waterverkeer Luchtkwaliteit
HA
EERD
Noord 2 vernieuwingsgebied Nieuwendam Zuid Stedelijk
Stedelijk Shell vernieuwingsgebied Oostzanerwerf
(Dieper dan 20m) EG
SEW
AG
E
D OU
UWEM
Stedelijk vernieuwingsgebied Buiksloot BUPA gebied
41 38 42 39
NIEUWE MEER
4
NIE
39 36 40 37
Grootschalig werkgebied
A
504
37 34 38 35
veiligheid wegverkeer veiligheid waterverkeer
BUPA gebied Noorder IJ polder
HLE
41
Cornelis Douweterrein rangeerterrein zaanstraat
Sportpark Koentunnelweg Minervahaven
SC
15
Noorder IJ polder Vlothaven
35 32 36 33
Grootschalig werkgebied
N
TO AN
513
33 30 34 31
veiligheid spoorverkeer veiligheid wegverkeer
rangeerterrein Koenhaven zaanstraat
RSP PE
Rijks Luchtvaart Dienst
2P
591
Minervahaven Groothandelsmarkt
Stedelijke bedrijventerreinen
UW
D
31 28 32 29
Vlothaven Brettenzone langs Haarlemmerweg
NIE
15
507
Koenhaven St Lucasziekenhuis en omgeving
Groothandelsmarkt Gebied Lelylaan
Stedelijk wonen/werken Stedelijke bedrijventerreinen
veiligheid vliegverkeer veiligheid spoorverkeer
IJK
-1.90
PA
29 26 30 27
StOmgeving Lucasziekenhuis en omgeving Westrandweg
E
RD
JOLLENPAD
Ons Buiten AG
Brettenzone langs Haarlemmerweg Bos en Lommerplein
Bos en LommerpleinRiekerhaven Bedrijventerreinen
EE
AD
AD
JA
Gebied Lelylaan Nieuwe meer
27 24 28 25
EM
ANTON SCHLEPERSP
EG
W
AG HA
6
25 22 26 23
veiligheid industrie veiligheid vliegverkeer
SE
UW
151
Omgeving SportparkWestrandweg Riekerhaven
Nieuwe meer RID gebied
JACHTHAVENWEG
1520
23 20 24 21
Stedelijk wonen/werken
3
NIE
1519
Bedrijventerreinen Riekerhaven Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg
Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen veiligheid industrie
176P
RIEKERWEG
EG
21 18 22 19
Grootstedelijk wonen/werken
Sportparken Bijlmermeeren volkstuinen tussen A4 en sloterweg
Sportpark Zuidas Riekerhaven
Grootstedelijk wonen/werken
D
63
AN
RID gebied Europaboulevard
Geluid industrie Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen
7
18
65
18
LA
19 16 20 17
Europaboulevard Omgeving Diemen zuid
Stedelijk centrum
156P
RIEKERWEG
Zuidas Sportpark de Diemen
Sportpark de Diemen Middengebied Duivendrecht
Stedelijk centrum
AT
Bijlmermeer Amstel 3
17 14 18 15
Geluid wegverkeer Geluid industrie
EG
PUNTERSPAD
STRA
15 12 16 13
Geluid spoorverkeer Geluid wegverkeer
RIEKERW
PA
Volkstuinenpark
VLIER
Omgeving Diemen zuid Volkstuinen Amstelglorie
Amstel Amstel3 2
MEER
OUDE HAAGSEWEG
EG
13 10 14 11
Middengebied Duivendrecht Amstel 1
NIEUWE
-1.90
ORNW MEIDO
Volkstuinen Amstelglorie Bedrijventerreinen Weespertrekvaart
-1.90
KS
Amstel 2 Amstelgebied
107 118 129
Grootstedelijk kerngebied
parkeren marktwerking kwaliteitsverhoging uitzichten dure woningen parkeren contextualisatie kwaliteitsverhoging woonboten dure woningen verplaatsing contextualisatie dove gevel woonboten dubbele gevel verplaatsing water dove gevel aanpassen regelgeving dubbele gevel financiering water verstedelijking aanpassen regelgeving slim programmeren financiering onder laten lopen verstedelijking toevoegen slim programmeren verwijderen onder laten lopen bufferfunctie toevoegen timesharing verwijderen flexibel bouwen bufferfunctie duurzaam bouwen timesharing uitbuiten kwalitatieve lokatie flexibel bouwen nomadologie duurzaam bouwen verticaliteit uitbuiten kwalitatieve lokatie evolutie nomadologie extensieviteit verticaliteit vergroening evolutie tijdelijkheid extensieviteit hoge dynamiek vergroening tolerantie tijdelijkheid toerisme hoge dynamiek evenementen tolerantie meervoudig gebruik toerisme maximale bereikbaarheid evenementen
M EID OO RN W
Amstel 1 polder Science
Bedrijventerreinen Polderweggebied Weespertrekvaart
Grootstedelijk kerngebied
OE
85 96
Geluid vliegverkeer Geluid spoorverkeer
176P
1869
-0.60
EK
Amstelgebied Zeeburgereiland
Science Gebiedpolder Oostenburgerstraat
uitzichten
21
A 10
park Eigen Hof
-2.20
229P
NIEUWE HAAGSEWEG
-
Polderweggebied Kop Javaeiland
63 74
V.t.
735
AN
Zeeburgereiland
41 52
marktwerking OPTIMALISATIETOOLS
-4.25 A4
IJK TD AR VA RING
3
AMBITIE
734
167P
Sportpark Sloten
KO
Gebied Oostenburgerstraat
MILIEUBELASTING Geluid vliegverkeer
-2.20
Schinkelbrug
Kop Javaeiland
OPTIMALISATIETOOLS
LA
2
LOKATIE
AMBITIE
HT RLEC ANDE
1
MILIEUBELASTING
IJSBAANPAD
KNOOPPUNT DE NIEUWE MEER
1
158P
157P 2
LOKATIE
IJSBA
TUIGSTRAAT JACHTHAVENWEG
737
Tuinders
STRAAT
58
Ver. Amateur
-0.40 S
154P
-1.90
Bijenpark
GENERAAL VETTERSTRAAT
PAD
V.t. park
307
PILOTEN-
AAN
Lissabon
-0.60
onder laten lopen
WINDTUNNELKADE
VALSCHERM KADE
ANTHONY FOKKERWEG
Volkstuinenpark
MEERPAD
722
731
Stedelijk wonen/werken
Wielercircuit Sloten
Volkstuinenpark
JOHAN HUIZINGALAAN
738 730
HTL
financiering verstedelijking
RID gebied
LEC
slim programmeren
Sportparken en volkstuinen tussen A4 en sloterweg
A
PI OLYM
RIEKERHAVEN
-0.70
SLOTERWEG
WESTLANDGRACHT
ANTHONY FOKKERWEG
Gd
-2.20
ANDER
veiligheid industrie
Zuidas
PROPELLERSTRAAT
173P
WEG
EINSTEINWEG
1868
SLOTER
LABORATORIUMSTR.
LUCHTVAARTSTRAAT
Sportpark Riekerhaven
IDAY-
HOL BILLIE STRAAT
1847
1846
GENERAAL
JAAGPAD
BOY EDGARSTRAAT
OVERSCHIESTRAAT
COUNT BASIESTRAAT JOHN COLTRANESTRAAT
DUKE ELLINGTONSTRAAT
PARKER
LOUIS ARMSTRONGSTR.
-
CHARLIE STRAAT
ENL ILCK AAT STR WEESSE
1826
DORPSPLEIN
Gd
AAT NSTR
AKE TE
N
KO R TEBE RGPAD BIER BE HO EKF
NE
BA S
PL
FF
TO
RIS CH
OVERSCHIESTRAAT
AAT ERS TR
JN
TI AN
EL
STERBEN WEBSTRAAT
VETT
CHET BAKERSTRAAT
A 10
D PA
49
KORTRIJK
7
186
18
SPAHOF
STRAAT
NME NA F HO
ER DEM OF H
D PA
NAKEN-
HEUSDEN- STRAAT
WAN NE PAD
670
ANTHONY FOKKERWEG
WAN
1815
BLANK
VRIJE GEE
665
LINTER HOF -
M BR ELSHO OEKF
1866
T-
KRUISBEE HOF
1845
1861
BER
BASTENAKENSTRAAT
DILBEEKPAD
1856
1855
HU
AT ST RA
OOSTAKKER-
1844
1841
SCHAARBEEKSTRAAT
KORTE-
1843
LUIK- SINGEL
ANDER- LECHTLAAN
TIENEN- PAD
LUIKSINGEL
SINT- TRUIDEN- STRAAT
1841
BRUSSEL- SINGEL
BRUSSEL- SINGEL
AKE RPOL DER STR.
SINT-
HEVER- LEESTRAAT
water aanpassen regelgeving
Bedrijventerreinen Riekerhaven
VILVOORDE- STRAAT
dubbele gevel
Grootstedelijk wonen/werken
Veiligheid vervoer gevaarlijke goederen
Sportpark Riekerhaven
1840
Geluid industrie
SCHAARBEEKSTRAAT PLANTSOEN
3: NIEUWE MEER
Europaboulevard
ZENNEHOF
Bijlmermeer
NWE AKERWEG
dove gevel
TERVUREN- PAD
UKKELHOFHOF
WATERMAALPAD
verplaatsing
DUFFELHOF
KER-
Sportpark de Diemen
LIEDE-
Omgeving Diemen zuid
SLOTEN
woonboten
Stedelijk centrum
TERVURENPAD
DENDERHOF
Geluid wegverkeer
IJZERHOF
Amstel 3
R
KNOKKESTRAAT
PROEFLOKATIE
Volkstuinen Amstelglorie Middengebied Duivendrecht
MAARKEDALPAD
Amstel 2
DITLAA E GE ER
GRIMBERGENSTR.
WILLEBROEKSTRAAT
IJK
dure woningen contextualisatie
LAAN VAN VLAANDEREN
DIJLEHOF
Bedrijventerreinen Weespertrekvaart Amstel 1
KORTR
kwaliteitsverhoging
Amstelgebied
AND HAGEL
HOF
NSTRA ERE
BEV
1862
EG
Geluid spoorverkeer
Science polder
parkeren
Grootstedelijk kerngebied
Polderweggebied
AAT STR RGEN AT
ERW ORP
Zeeburgereiland
GILLES-
SBE
AARD GER
ERPE NBAAN
OSD
uitzichten
RAAT
STRAAT
ANTW
marktwerking
Geluid vliegverkeer
Gebied Oostenburgerstraat
HENE- GOUUWEN- STRAAT
Kop Javaeiland
IZ
ZE
CONCLUSIES: Hoewel de lokatie enorm onder milieubelasting lijdt, lijkt het probleem al te zijn opgelost door middel van sportvelden, volkstuinen, begraafplaatsen en commerciële activiteiten op grote en kleine schaal binnen een verzameling programmatische clusters. Dit is een situatie waarin iemand zou kunnen zeggen: “probleem, welk probleem?” De eerste stap bestaat daarom simpelweg uit de optimalisering van de lokatie door deze te versterken als een park. Door de lokatie in een grotere context te plaatsen, als onderdeel van het Amsterdamse Bos, kan meer extensief potentieel worden gegenereerd . In de tweede plaats kan door toevoeging van slim programma, de functionaliteit van het park worden verhoogd. Dit betreft kleinschalig cultureel programma zoals recreatieplekken en geïntegreerde gebouwen als passages door de bestaande bruggen onder de sporen en de grote wegen. Ten derde kan de bereikbaarheid worden gemaximaliseerd door meer paden, wegen en een nieuwe kabelbaanverbinding over de Nieuwe Meer te maken.
95
96
97
PROEFLOKATIE 3: NIEUWE MEER MILEUBELASTING
zonegrens
zonegrens
) B(A
ens zonegr
d 55
zonegrens
m
ns
5 +4
m 180
re eg
200 00 m 120 m
m 60
n zo
50 m
60 m 50 50 m
180 m 50 50 m
12
0
m
50 m
0
+6
20
0
m
50
m
120 m 2000 m
50
m
m 200
m
zonegrens
m
50 m
0 12
m 50 m 50
20
0
m
m
0m vrijwaringszone
• • 35 Ke
98
100m
m
20
zonegrens
0
60 m
50
• • • • • • • • • • • • • •
AANDUIDING MET SPECIFICATIE
zonegrens
+6
180 m
VAN TOEPASSING
55 dB(A)
OMSCHRIJVING
geluidszone wegverkeer (toetsing verplicht) geluidszone spoorweg (toetsing verplicht) geluidszone industrieterrein (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten)
zonegrens
geluidszone industrieterrein (akkoestisch onderzoek verplicht) m
35 Ke
geluidszone schiphol (geluidsgevoelige bebouwing uitgesloten
50 m
vrijwaringszone schiphol (nieuwe woningen uitgesloten)
50
50 m
veiligheidszone spoorweg (onderzoek individueel risico voor m 200 risicogevoelige bebouwing)
200 m
veiligheidszone spoorweg (berekening groepsrisico aanbevolen
60 m
veiligheidszone gasleidingen (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gasleidingen (vermijden woningbouw)
180 m 50 m
veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone gevaarlijke stoffenroute (groepsrisicoberekening aanbevolen)
120 m 50 m
veiligheidszone binnenvaart (onderzoek individueel risico voor risicogevoelige bebouwing) veiligheidszone binnenvaart (onderzoek groepsrisico voor risicogevoelige bebouwing) nautische veiligheidszone (bebouwing uitgesloten)
200 m
veiligheidszone LPG installaties en depots (geen woonbebouwing of bijzondere objecten categorie II) hoogtegrens aanvliegroute schiphol
+60m
500m
1000m
99
PROEFLOKATIE 3: NIEUWE MEER OPTIMALISATIETOOLS AMBITIES
LUNCHCAFE
CYCLODROME OPEN MARKT FITNESSCENTRUM DE JONGE SAUNA ONDERZOEKERSCENTRUM
HOTEL CAFÉ RESTAURANT
BINNEN- EN BUITENZWEMBAD
KABELBAAN EN CAFE HAVEN VOOR RADIOGRAFISCHE BOTEN KABELBAAN HAVEN 2
POPPENTHEATER
MOSKEE JACHTHAVEN PICKNICK MET UITZICHT VISLOKATIE VOGELKIJKSPOT
100
TOOL 1: EXTENSIVITEIT TOEVOEGING AMSTERDAMSE BOS
TOOL 2: SLIM PROGRAMMEREN
TOOL 3: MAXIMALE BEREIKBAARHEID
TOOL 4: BEBOSSING
101
NIEUWE MEER BESTAAND
102
103
GEOPTIMALISEERDE LOKATIE NIEUWE MEER
104
105
PROEFLOKATIE 3: NIEUWE MEER ONTWIKKELING
PERSPECTIEVEN
BEBOSSING
NIEUWE MEER: NIEUWE VERBINDINGEN EN EEN FIETSENSTALLING
SLIM PROGRAMEREN
GEOPTIMALISEERD PARK PROGRAMMATISCHE AXONOMETRIE NIEUWE MEER: EEN NIEUW RECREATIEF GEBIED
106
107
108
financiering sport city contextualisatie marktwerking dubbele gevel broedplaats for kunstenaars sportpark superdure woningen parkeren bufferfunctie programmatische buffer samenvoegen belasting in hinderzones extensiviteit grotere groenstructuur woonboten overstroming grond verwijderen slim programmeren programmatische doorsnede afval toevoegen transformatie programmatisch eiland inpakken vervuilde grond kwaliteitsverhoging parasiteren tolerantie cultuurhistorische overwegingen duurzaam bouwen geluidwerende wal vogelbroedplaats dove gevel parkruimte timesharing vergroening achtergrondruis flexibel programma uitbuiten kwalitatieve lokatie gevel als spons ondergronds programma potentie voor centrum activiteit toerisme evenementen verplaatsen hinder niets veranderen verplaatsing camping evenementruimte onder laten lopen recreatie seizoensgebruik fasering nieuw landschap meervoudig gebruik hogere dichtheid van activiteit add noise tijdelijke woningen onder water zetten toevoegen extensivieren of intensiveren? bereikbaarheid dure woningen waterkant uitbuiten zon orientatie zichtlijnen flexibel bouwen tijdelijkheid ecologische machine evolutie verstedelijking verwijderen
CONCLUSIE 7: OPLOSSINGEN IN PLAATS VAN REGELS
109
CONCLUSIE
COMPENSERENDE KWALITEITEN De feitelijke lokaties bieden, in combinatie met ingebouwde voorzieningen in de gebouwen zelf, specifieke kwaliteiten die vaak een compenserend element vormen voor beter wonen. De milieubelaste lokaties kunnen daarom buitengewoon geschikt blijken voor het bouwen van een groot aantal van de 50.000 nieuwbouwwoningen die in de komende jaren zullen worden gebouwd.
110
:
MILIEUBELASTING ALS GENERATIEVE KRACHT Er bestaat er een paradoxale relatie tussen het economisch potentieel van een gebied en de bijbehorende milieubelasting (Schiphol, de haven, grote wegen, gestapeld programma) in plaats van hier alleen de problemen van te onderkennen zou dit gegeven juist als een generatieve kracht moeten worden gebruikt.
:
Een studie naar milieubelaste lokaties in Amsterdam die in aanmerking komen voor optimalisering heeft geleid tot een manier van denken over de mogelijkheden van intensiever ruimtegebruik op deze lokaties. Uitganspunt is het ontwerpproces TE BEGINNEN met de uitdaging die het probleem van milieubelasting met zich meebrengt, in plaats van aan het eind van het ontwerpproces tot de conclusie te komen dat er ook een problem bestaat. Het op een andere manier nadenken over het probleem heeft geleid tot een reeks nieuwe impulsen.
DUBBEL GEBRUIK DOOR TIJD GEBASEERD PROGRAMMA Milieubelaste lokaties hoeven niet alleen door bestemmingsstrategie n te worden opgelost; het mengen van bepaalde soorten programma behoort zeker tot de mogelijkheden. Het gebruik van op tijd gebaseerde programma’s (nieuwe vormen van amusement) en tijdelijke strategieen om lokaties te optimaliserenis zijn hiervan goede voorbeelden. CREEER CONTRASTEN Het bestemmen zelf niet het probleem en kan het maximaliseren van bestemmingsmogelijkheden in een ontwikkelingsgebied de kwaliteiten op andere lokaties verbeteren. Dit kan worden bereikt door een groter contrast te cre eren tussen stedelijke gebieden en de “periferie.”
BEDENK OPLOSSINGEN IN PLAATS VAN REGELS Ten slotte moet een minder technocratische en generieke verzameling regels en voorschriften opnieuw worden overwogen (top down) in plaats van de stedelijke specificatie van de lokatie. Soms bevindt de oplossing zich “onder uw neus” (bottom up).
111
Architect: S333 Architecture + Urbanism Overtoom 197 1054 HT Amsterdam www.s333.org Burton Hamfelt, Christopher Moller, Dominic Papa, Jonathan Woodroffe met Gimill Mual, Alice Fung en Thomas Van Arman © 2003 S333 Architecture + Urbanism
:
Opdrachtgever: Dienst Ruimtelijke Ordening, Amsterdam, Coordinatieteam Optimalisering Grondgebruik en Dienst Milieu en Bouwtoezicht Postbus 2758 1000 CT Amsterdam
[email protected] Sebastiaan Jacobs, Leon de Laat, Rob Luca, Martijn Simons
Fotografie: Introductie en Lokatie: © 2003 S333 Architecture + Urbanism Referenties: © 2003 Diverse fotografen.
:
Samenstelling en vormgeving: Graphic Language, Rotterdam Baan 177 3011 CA Rotterdam www.prototype-editions.com Paul Ouwerkerk met Oliver Schutte © 2003 Graphic Language
112
