Pulmonologie
Boermarkeweg 60 7824 AA Emmen Postbus 30002 7800 RA Emmen Tel. 0591 69 19 11
16
MA 1144 01-10 -100 H
Operatie bij longkanker
1
Inleiding
Verantwoording tekst
Uw arts heeft u verteld dat u in aanmerking komt voor een longoperatie
Deze brochure is samengesteld door de verpleegkundig specialist oncolo-
vanwege een tumor in uw long. Deze folder informeert u over de gang van
gie in samenwerking met de dienst patiëntenvoorlichting van het Scheper
zaken rondom een longoperatie. Het kan zijn dat de situatie voor u persoonlijk
Ziekenhuis. Bent u van mening dat bepaalde informatie ontbreekt of on-
iets anders is dan beschreven.
duidelijk is, dan vernemen wij dat graag.
Mogelijk heeft u na het lezen van de folder nog vragen. U kunt deze vragen bespreken met uw arts of verpleegkundig specialist oncologie. De verpleegkundig specialist oncologiebiedt u informatie en begeleiding rondom de operatie. Voorafgaand aan de operatie wordt voor u een afspraak bij de oncologieverpleegkundige gemaakt.
2
15
Herstel & Balans
Inhoudsopgave
Blz.
Om uw verder herstel te bevorderen kunt u deelnemen aan Herstel & Balans. Dit is een groepsrevalidatieprogramma voor mensen die behandeld zijn vanwege kanker. Gedurende tien weken doet u in groepsverband aan fitness en sport onder begeleiding van fysiotherapeuten. Daarnaast komen emotionele en sociale
Ligging en functie van de longen
4
Voorbeelden van longoperaties
5
De operatie
6
Belangrijk om te weten vóór de operatie
7
Voor de operatie
7
Na de operatie
8
Opnameduur
9
Weefselonderzoek
9
gevolgen van kanker aan de orde, onder leiding van een psycholoog. Mensen die mee hebben gedaan voelen zich na afloop van het programma lichamelijk en psychisch sterker. De verpleegkundig specialist oncologie kan u er meer over vertellen. Tot slot Bij onzekerheid over uw gezondheid of vragen; blijf er niet mee rondlopen. Neem contact met uw huisarts op om uw vragen voor te leggen. Bronnen
Nabehandeling
10
Ontslag
10
Periode na ontslag
10
Verschijnselen en adviezen
11
Medicijnen
12
Autorijden
12
Verder herstel
13
Herstel & Balans
14
Tot slot
14
Antoniusziekenhuis. VATS lobectomie, patiënteninformatie. www.antoniusziekenhuis.nl/behandeling/longoperaties/VATS/ opgehaald 18-11-2009 Atrium Medisch Centrum Parkstad. VATS lobectomie, patiënteninformatie www.atriummc.nl/VATS-lobectomie.15496.0.html opgehaald 18-11-2009 Scheper Ziekenhuis. Folder Operatie bij longkanker, 2006
14
3
Ligging en functie van de longen
Verder herstel
De rechter- en linkerlong bevinden zich in de borstkas, aan weerszijden
Bij ontslag kunt u vaak alweer heel wat dingen doen. U kunt uzelf verzorgen
van het hart. Het gebied tussen de beide longen wordt het mediastinum
en aankleden. U heeft over de gang gewandeld en trappen gelopen. Het
genoemd. Hierin liggen het hart, de luchtpijp, de slokdarm, bloedvaten
is niet nodig om, wanneer u weer thuis bent, een bed in de huiskamer te
(onder andere de grote lichaamsslagader), zenuwen, lymfeklieren en lym-
zetten. Ook 's ochtends lang in bed liggen en 's avonds vroeg naar bed
fevaten.
gaan is niet nodig. 's Middags rusten is wel belangrijk. Het is de bedoeling dat u zo snel mogelijk weer in uw oude ritme komt. U
De rechterlong bestaat uit drie longkwabben; de linker uit twee kwabben
begint met activiteiten die u gemakkelijk aankunt en kijkt hoelang u ze vol
(zie tekening). De long is omgeven door een longvlies. De lucht die we via
kunt houden. De zwaarte en de duur van de activiteiten kunt u geleidelijk
de neus of de mond inademen, bereikt via de keelholte de luchtpijp (trachea).
aan opvoeren. U mag hier best moe van worden. U moet steeds uitproberen
De luchtpijp splitst zich in twee grote vertakkingen. Elke vertakking (bronchus),
tot hoever u kunt gaan zonder overmatig moe te worden of kortademig.
gaat naar een long en splitst zich in steeds kleinere luchtkanalen. Deze
Luister naar uw eigen lichaam.
monden uit in de longblaasjes.
Dit geldt niet alleen voor lichamelijke activiteiten in huis of tuin, maar ook
De functie van de longen is het ademproces. Uit de ingeademde lucht wordt
voor geestelijke en sociale activiteiten zoals bezoek ontvangen. U kunt dit
zuurstof in het lichaam opgenomen. Met de uitgeademde lucht verdwijnt
het best goed plannen: niet teveel bezoek en niet te lang.
koolzuurgas uit het lichaam. Overleg met uw longarts tijdens de poliklinische controle wanneer en in welke tempo u uw werk weer kunt hervatten. Houd er rekening mee dat dit enige maanden kan duren. Een goede lichamelijke en geestelijke conditie na de operatie kost tijd en moeite. Zodra u daar aan toe bent, kunt u na overleg met uw longarts weer beginnen met plannen van werkhervatting, vakanties en sociale activiteiten.
4
13
Als een deel van de long of de gehele long verwijderd is, zult u in het begin
Voorbeelden van longoperaties
snel kortademig zijn bij weinig inspanning. Ook kunt u een doof gevoel krijgen
Wigresectie
aan de kant van de operatie, dit kan weer weggaan, maar kan ook blijvend
Bij deze ingreep wordt slechts een klein stukje van de long verwijderd. Het
zijn. Dit komt omdat het resterende longgedeelte zich moet aanpassen aan
verlies aan longcapaciteit is minimaal.
de nieuwe situatie. U zult merken dat deze kortademigheid geleidelijk aan afneemt bij het rustig uitbreiden van activiteiten.
Lobectomie Hier wordt 1 kwab van de long weggenomen. De overgebleven longkwab-
Factoren die het herstel kunnen bevorderen zijn: niet roken;
ben hebben na deze ingreep genoeg capaciteit voor het functioneren van uw lichaam.
gezonde voeding; voldoende lichaamsbeweging;
Pneumonectomie
vermijden van prikkelende luchten.
Hier wordt een gehele long verwijderd. Dit wordt alleen gedaan als duidelijk is dat de andere long voldoende functioneert om het lichaam goed van
Medicijnen
zuurstof te kunnen voorzien.
Na de operatie is het de bedoeling het medicijngebruik zoveel mogelijk te verminderen. Het kan zijn dat u na de operatie medicijnen nodig heeft om
Bilobectomie
goed te kunnen ophoesten en voldoende lucht te krijgen of om de pijn onder
Er worden 2 kwabben verwijderd. De overgebleven kwab heeft nadien
controle te houden. Het wondgebied kan na de operatie lange tijd pijnlijk
genoeg capaciteit voor het functioneren.
zijn. In de regel zwakt deze pijn mettertijd af. Het litteken kan wel een jaar pijnlijk zijn. Bij uw ontslag wordt u precies verteld welke medicijnen u
Door middel van longfunctieonderzoek is vooraf bekeken hoeveel long-
(voorlopig) moet blijven gebruiken. U krijgt hiervoor een recept mee. Mocht u
weefsel u zonder problemen kunt missen.
de anticonceptiepil gebruiken, dan kunt u daar gewoon mee doorgaan. Autorijden Voor veel mensen is autorijden erg belangrijk. Uw reactievermogen kan door de narcose enige tijd verminderd zijn. Daarom is het niet verstandig om direct na uw ontslag weer te gaan autorijden. In de auto moet u immers alert reageren en bewegen.
12
5
De operatie
Verschijnselen en adviezen
Er wordt geopereerd onder volledige narcose. De duur van de operatie va-
Eenmaal thuis, bent u in het begin nog niet erg fit. U bent waarschijnlijk snel
rieert van een half tot drie uur.
moe en kortademig en heeft nog weinig zin om iets te doen. Dit is echter
Tegenwoordig vindt een longoperatie vaak plaats via de VATS-techniek.
een heel normaal verschijnsel na dit soort operaties, neem daarom regel-
Door middel van een kijkoperatie verwijdert de chirurg een gedeelte van de
matig rust.
long (wigexcisie, lobectomie of bilobectomie) of een long in zijn geheel. In de flank worden twee tot drie kleine en een grotere snee gemaakt. Via het
Als u denkt dat u een verhoogde temperatuur heeft, doet u er goed aan
onderste sneetje gaat een scoop (een kijker) het lichaam binnen. Via de
de temperatuur op te nemen. Neem contact op met uw huisarts bij een
andere twee sneetjes worden overige noodzakelijk instrumenten ingebracht.
temperatuur van 38 graden of hoger, rectaal gemeten.
Door de grotere snee wordt aan het einde van de operatie het betreffende longweefsel verwijderd.
Als u naar huis gaat, is de operatiewond dicht. Mocht er toch vocht uitkomen,
Voor het sluiten van de wond worden 1 of 2 afvoerslangen (drains) in de
leg er dan een droog gaasje op. Vermijd gebruik van poeder of zalf.
borstholte achter gelaten. Op deze drain(s) wordt een drainagesysteem
Het kan zijn dat u meer pijn krijgt aan de operatiewond. Als dit een andere
aangesloten. Hierdoor kunnen bloed en lucht aflopen.
pijn is dan u in het ziekenhuis gewend was, of als u vindt dat de wond er minder mooi uitziet, neem dan ook contact op met uw huisarts.
Voordelen van een kijkoperatie ten opzichte van de zogenaamde open procedure (grote operatiesnede) zijn:
Bij hoesten, niezen of diep inademen komt er spanning op de wond, dit
veel kleinere snee dan bij de klassieke operatie;
kan zeer pijnlijk zijn. U hoeft echter niet bang te zijn dat de wond open-
minder groot litteken;
springt. Van de fysiotherapeut heeft u geleerd hoe u tegendruk op de
minder kans op infecties;
wond kunt geven om de pijn te verminderen. U kunt ook gerust op uw zij
minder pijn;
gaan liggen zonder dat dit slecht is voor de wond. Om een goede genezing
sneller kunnen mobiliseren;
te bevorderen, is het goed om te bewegen. U kunt dit rustig weer opbouwen.
sneller herstel na de operatie.
Luister hierbij naar pijnsignalen. Pijn kan een teken zijn dat u teveel doet. U kunt het dan beter nog wat rustiger aan doen. Het is verstandig om de
Een kijkoperatie is helaas niet altijd mogelijk. Dit kan bijvoorbeeld het geval
eerste twee maanden niet zwaar te tillen, zoals bijvoorbeeld koffers, tassen
zijn bij verklevingen in de borstholte, na een longontsteking of een eerdere
of kinderen dragen. Til niet boven uw macht. Ga ook nog niet intensief
longoperatie.
sporten. Wees vooralsnog ook voorzichtig met seks. Zoals al eerder is vermeld, dient u nog 6 weken na de operatie steunkousen te dragen om trombose te voorkomen. Hier bent u in het ziekenhuis al mee begonnen. U hoeft de kousen alleen overdag te dragen. Het is beter de eerste 3 maanden niet te vliegen in verband met de operatiewond.
6
11
Nabehandeling
Belangrijk om te weten vóór de operatie
In sommige gevallen zijn de uitslagen van het weefselonderzoek zodanig
Meestal staat het operatieplan van te voren vast. Uw arts (chirurg of long-
dat er nabehandeling gegeven moet worden. Dit kan chemotherapie, be-
arts) heeft dit met u besproken. Soms blijkt echter tijdens de operatie pas
straling of een combinatie van beide zijn. De arts zal dit tijdens de opname
dat:
met u bespreken. De chemotherapie en/of bestraling wordt in principe pas
de diagnose niet kan worden gesteld;
na ontslag gestart, zodra u hersteld bent van de operatie.
meer longweefsel moet worden verwijderd dan aanvankelijk gedacht; verwijdering van longweefsel niet goed mogelijk is;
Ontslag
het longweefsel niet via een kijkoperatie verwijderd kan worden, of dat
Als u zover hersteld bent dat u weer aardig op de been bent en zichzelf
zich complicaties voordoen zoals bloedingen, zodat alsnog een grote
weer kan verzorgen, kunt u met ontslag. Uw arts en verpleegkundige be-
operatiesnede moet worden gemaakt;
spreken dit met u. Indien nodig kan aanvullende thuiszorg voor u worden
de tumor is doorgegroeid in bijvoorbeeld het hart of de grote lichaams-
geregeld. Bij ontslag krijgt u een controleafspraak bij de longarts en een
slagader en daardoor de tumor niet verwijderd kan worden.
afspraak bij verpleegkundig specialist oncologiemee. Uw huisarts ontvangt
operatieve behandeling van het longweefsel geen goede behandeling
bericht over uw operatie en verloop van de opname.
van uw aandoening lijkt. Na de operatie zal uw arts dit dan met u bespreken.
Periode na ontslag: welke leefregels neemt u in acht Aanvullend op de informatie over de operatie en het verloop van de opname willen we u enkele adviezen geven voor uw herstelperiode thuis. Van tevoren is moeilijk te zeggen hoe dit proces zal verlopen, dit verschilt van persoon tot persoon. Er kunnen thuis nog vragen ontstaan en mogelijk treden klachten van lichamelijke en psychische aard op. We hopen dat deze folder u kan helpen. Vanzelfsprekend kunt u ook uw vragen stellen bij een volgend bezoek aan uw arts of verpleegkundig specialist oncologie.
Voor de operatie De dag voor de operatie dient u zich te douchen met desinfecterende zeep. Om trombose te voorkomen worden bij u elastische kousen aangemeten. Deze draagt u tijdens de operatie. Ook krijgt u een kleine injectie tegen trombose. Deze injecties zult u ook de eerste dagen na operatie krijgen, totdat u weer goed op de been bent. Afhankelijk van het tijdstip van operatie mag u vanaf 24.00 uur niets meer eten en drinken of is het nog toegestaan een licht ontbijt te nemen op de operatiedag. De verpleegkundige zal aangeven wat voor u geldt.
10
7
Na de operatie
daarbij helpen. Het is de bedoeling dat u iedere dag wat langer uit bed bent.
Direct na de operatie belt de chirurg uw familie/contactpersoon om te ver-
Beweging bevordert het herstel van de longen.
tellen hoe het met u is en hoe de operatie is verlopen. Na de operatie verblijft u 1 à 2 dagen op de afdeling Intensive of Medium
In de loop van de dagen worden infuus, urinekatheter en zuurstofkapje of
Care, afhankelijk van de soort operatie en uw conditie. Hier wordt u extra
slangetje verwijderd. U kunt ook als snel weer beginnen met eten en drinken.
goed geobserveerd. Meestal kunt u daarna weer naar de verpleegafdeling. U heeft dan vaak nog een infuus voor vocht- en medicijntoediening en u
U zult merken dat u nog vrij snel vermoeid bent. Activiteiten als wassen,
krijgt nog zuurstof door middel van een kapje of slangetje in de neus om
aankleden, in en uit bed gaan kosten in het begin veel energie. Zeker in
het ademen te vergemakkelijken. U heeft eveneens een urinekatheter.
het begin wordt u daarmee ook geholpen door de verpleegkundigen. De ervaring leert dat u steeds weer meer zelf kan doen. Ook kunt u emotioneel
De eerste dagen na de operatie krijgt u medicatie om de pijn ten gevolge
gemakkelijk uit uw evenwicht raken na de operatie. Dat is niet iets om u
van de operatie te verminderen. Met name het wondgebied in de flank en
zorgen over te maken. Het is normaal na een dergelijke ingreep.
onder uw arm geeft pijn. Ook kan het moeilijk zijn een goede houding in bed te vinden. Pijnbestrijding kan plaatsvinden via een slangetje in de rug
De elastische kousen blijft u tot 6 weken na de operatie dragen. Dit hoeft
(epiduraal katheter) of via een zogenaamde PCA-pomp, die verbonden is
alleen overdag. Voor de nacht kunt u de kousen weer uittrekken.
met een infuus in uw arm. Via de PCA-pomp kunt u zichzelf pijnmedicatie toedienen. De narcotiseur heeft u voor de operatie uitleg gegeven over de
Uw arts komt regelmatig langs om te kijken hoe het met u gaat.
pijnbestrijding. Als u ondanks de pijnmedicatie toch pijn heeft, kunt u dat altijd aangeven bij de arts of verpleegkundige
Opnameduur
Er worden regelmatig röntgenfoto's van de longen gemaakt om te kijken of
Meestal wordt u de dag vóór de operatie opgenomen. Mocht er nog aan-
het longweefsel zich voldoende ontplooit om de drain(s) te kunnen verwij-
vullend onderzoek nodig zijn, of andere voorbereidende maatregelen, dan
deren. Meestal kan dit na een paar dagen. Ook daarna worden nog foto's
wordt u iets eerder opgenomen. Na de operatie blijft u doorgaans ongeveer
gemaakt om te kijken of de longen ontplooid blijven.
10 tot 14 dagen in het ziekenhuis, afhankelijk van uw herstel.
Het is belangrijk om na de operatie goed door te ademen en slijm dat zich
Weefselonderzoek
in de longen bevindt op te hoesten. Door de operatie kan het ophoesten
Bij de operatie wordt weefsel uit uw long opgestuurd voor onderzoek door
kan echter pijnlijk zijn. De fysiotherapeut komt daarom bij u langs om u te
de patholoog-anatoom. Meestal is de uitslag van het onderzoek bekend
helpen met ademhalen en het ophoesten van slijm. Deze kan u ook tips
tijdens uw verblijf in het ziekenhuis. Uw arts zal u de uitslag dan komen
geven om het ademhalen en ophoesten gemakkelijker te maken.
vertellen. Het is prettig wanneer iemand die belangrijk voor u is, hierbij
Om de longen weer zo goed mogelijk te laten werken is het belangrijk dat u
kan zijn. De uitslag geeft aan of de operatie afdoende is geweest of dat
de dag van de operatie weer even uit bed komt. De verpleegkundige zal u
nog verdere behandeling nodig is.
8
9
