Open dagen DE ARGUSVLINDER, KENINGINNE FAN E GREIDE AVONTUUR OP KLEIN KIKKERPAD ACTIE VOOR DE SCHOLEKSTER PEDDELEN DOOR DE ALDE FEANEN. zie pag

ZOMERR 2015

VOOR IEDEREEN DIE VAN DE FRIESE NATUUR HOUDT

Open dagen

zie pag. 20

DE ARGUSVLINDER, KENINGINNE FAN ‘E GREIDE

PEDDELEN DOOR DE ALDE FEANEN

ACTIE VOOR DE SCHOLEKSTER

AVONTUUR OP KLEIN KIKKERPAD

UITNODIGING Provinciale vereniging voor natuurbescherming

Jaarlijkse Ledenbijeenkomst 2015 Het bestuur van It Fryske Gea nodigt u uit voor de Jaarlijkse Ledenbijeenkomst op : dinsdag 26 mei locatie : De Wiidpleats, Koaidyk 8a in Earnewâld aanvang : 19.30 uur

Agenda:

2. Notulen van de ledenvergadering op 27 mei 2014

Conform het bepaalde in artikel 7, sub. 17 van de statuten, kunnen kandidaten voor het bestuur ook worden gesteld door tenminste 25 leden, indien zij minstens één week voor de ledenbijeenkomst waarin de verkiezing plaats zal hebben, dit aan het bestuur kenbaar maken bij een door hen allen getekende schriftelijke verklaring. Een schriftelijke akkoordverklaring van de voorgedragene is vereist.

3. Ingekomen stukken en mededelingen

Pauze

4. Jaarverslag 2014

6. Toekomst van de natuur in Fryslân

Presentatie en toelichting door drs. H.J. de Vries, directeur

It Fryske Gea beschermt natuur en landschap door grond aan te kopen en zorgvuldig te beheren. Deze rol levert buiten de grenzen van de eigen terreinen dilemma’s op. Voor planten en dieren is er immers (gelukkig?) maar één Fryslân. Prof. dr. Th. Piersma, Rijksuniversiteit Groningen en lid van de Verenigingsraad van It Fryske Gea, geeft zijn visie over hoe de natuur in Fryslân zich in de toekomst kan ontwikkelen. Ook buiten de natuurterreinen.

1. Opening Door mr. A. van der Meer, voorzitter.

5. Verkiezing bestuur- en verenigingsraadleden Bestuur: Mevrouw prof. dr. J. van der Meer-Kooistra is statutair aftredend en herkiesbaar. Verenigingsraad: de heren M. Dijkhoff, drs. L. Walstra, J.W. Hettinga en mevrouw M. de Roos FFP zijn statutair aftredend en herkiesbaar. Prof. dr. Th. Piersma is aftredend en niet herkiesbaar.

7. Rondvraag en sluiting

Als lid van It Fryske Gea bent u van harte welkom! Aanmelden graag uiterlijk maandag 25 mei via het secretariaat. U krijgt dan de notulen en het jaarverslag 2014 toegezonden.

2 www.itfryskegea.nl

It Fryske Gea Postbus 3 9244 ZN Beetsterzwaag telefoon: 0512-381448 e-mail: [email protected]

iNHOU d De belangstelling voor de historie van het cultuurlandschap is groot. Ook voor de natuurgebieden van It Fryske Gea.

Landschapscultuur De argusvlinder wordt met uitsterven bedreigd. Kruidenrijk grasland helpt de neergaande spiraal voor diverse soorten vlinders om te buigen.

Keninginne fan ‘e greide

6

COlOFON ‘It Fryske Gea’ is een uitgave van It Fryske Gea, provinciale vereniging voor natuurbescherming in Fryslân. Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag Telefoon 0512-381448 Rabobank NL21RABO 0143332309 E-mail: [email protected] Website: www.itfryskegea.nl ISSN 1387-0890

8

Vanaf het water kennismaken met het unieke oerlandschap. De verschillende routes maken dat mogelijk.

Kanoroutes in De Alde Feanen

11

Rust voor vogels Ruimte voor mensen

18

De scholeksters hebben het moeilijk. Daarom wordt de Holwerterwestpolder herschapen in een ideale leefomgeving voor deze en andere wadvogels.

Redactie Elske van der Kooi, Henk de Vries en Theun Wiersma.

Bureauredactie Dialoog Tekstproducties, Oudehaske.

Medewerkers aan dit nummer Roely Boer, Simone van den Boogaart, Fokko Bosker, Henk Dilling, Douwe Kootstra, Douwe van der Meulen, Sietske Rintjema, Marrit de Schiffart en Harma Scholten

Fotografie Archief It Fryske Gea, G. Bergsma, H. Bosma, Grafysk/Gerke A. Hofstra, Dico de Klein, J. Krol, Tjerk Kunst (cover), Hans Pietersma, Marrit de Schiffart, Teun Veldman, Fonger de Vlas, Henk de Vries, Albert Wester en Jelle Witvoet.

Opmaak Grafysk, Franeker

Druk T

IF

IE

D B Y

SMG-Groep Joure 2 01

E 3 C

R

En verder in dit nummer 4 GeaNijs 10 Wiidpleats 15 Column Douwe Kootstra / Puzzel 16 Op aventoer yn de Fryske natoer 20 Open dagen 21 Rugzakroute Kikkerpad 22 Bijzondere waarnemingen

Contributieschema: leden € 19,50, leden voor het leven € 400,-. Het lidmaatschap kan schriftelijk tot één maand voor het begin van een nieuw jaar worden opgezegd. De activiteiten van It Fryske Gea worden mede mogelijk gemaakt door steun van de Nationale Postcode Loterij.

Ge ANI J S

Voor meer informatie: www.itfryskegea.nl

Schaalvergroting

eur

Henk

de

direct Vries,

Dankzij steun van de Nationale Postcode Loterij is de boerderij ‘Oan ’e Wyk’ aan de rand van de Heide fan Allardseach ingrijpend verbouwd. De voormalige kampeerboerderij is omgebouwd tot een multifunctionele ruimte. Onder grote belangstelling verrichtten EstherGilah Schneider van de Nationale Postcode Loterij en directeur Henk de Vries van It Fryske Gea de openingshandeling. Naast startpunt voor excursies en uitvalsbasis voor andere natuuractiviteiten is het gebouw nu ook een uitstekende gelegenheid voor lezingen, vergaderingen, workshops etc. Voor wie maar wil. Voor deze activiteiten zijn de nodige audiovisuele voorzieningen aangebracht en daarnaast is catering mogelijk.

Foto: Dico de Klein

GOUDÛLEN YN BYLD Ook dit jaar zijn via de website van It Fryske Gea weer webcambeelden te bewonderen van kerkuilen. In een nestkast in De Alde Feanen zijn twee camera’s geplaatst. Uilendeskundige Johan de Jong volgt het wel en wee van de kerkuilen op de voet en doet regelmatig verslag via zijn weblog. Daarnaast maakt filmer Jan Koopmans verschillende korte filmimpressies. Bent u benieuwd wanneer het eerste ei uitkomt? Kijk voor de beelden op www.itfryskegea.nl

Foto: Teun Veldman

De lente is in volle gang. Bloemen komen tot bloei en onze kudde Drentse Heideschapen op de Heide fan Allardseach heeft weer talrijke lammetjes mogen begroeten. Nog even en we kunnen weer zonder jas naar buiten. Gelukkig kan dat volop in onze mooie provincie Fryslân met al die prachtige natuur. Terwijl om mij heen de boomklevers en groene specht druk zijn met hun nageslacht, word ik de laatste tijd echter flink geconfronteerd met een schaalvergroting in de landbouw. Een door economie gedreven verandering die continu doorgaat. Ontwikkelruimte voor agrarische bedrijven vanuit het stikstofbeleid, twee nieuwe zuivelfabrieken bij Heerenveen en afschaffing van het melkquotum leiden tot vergroting van boerenbedrijven en vele nieuwe, grote stallen. De melkproductie wordt steeds verder opgestuwd. Dan hou ik mijn hart vast voor de natuur en landschapswaarden in het agrarische Fryslân. It Fryske Gea zal de bescherming van natuur, landschap en erfgoed in dit veranderende Fryslân een goede plaats moeten geven. Hoe we dat gaan doen, werken we dit jaar verder uit. En daar kunt u ons als lid bij helpen. In dit nummer en op de algemene ledenvergadering op 26 mei in Earnewâld vertellen wij u hoe. Mogen wij op u rekenen?

OPENING MULTIFUNCTIONELE RUIMTE

JAAR VAN DE GROENE VRIJWILLIGER

Twitter Jan Jelle Jongsma Bij @ItFryskeGea kun je vanaf volgende week ook de eerste vrouw tegenkomen in de buitendienst! :-) #VrouwelijkeBoswachter

4

www.itfryskegea.nl

De vele groene vrijwilligers die ons land rijk is, dragen bij aan de staat van natuur en landschap. Wilgen knotten, weidevogels beschermen, excursies begeleiden, bezoekerscentra beheren en soorten inventariseren zijn enkele voorbeelden van wat de vrijwilliger zoal doet. Onmisbaar dus bij de instandhouding van een gezonde natuur en een mooi landschap en de beleving hiervan. Om dat te benadrukken heeft LandschappenNL - de samenwerking

tussen de provinciale Landschappen (waaronder It Fryske Gea) en de Landschapsbeheerorganisaties - 2015 uitgeroepen tot het Jaar van de Groene Vrijwilliger. Met het ‘Jaar’ wordt beoogd de waardering voor natuur en landschap bij publiek en politiek te vergroten. Met een grotere burgerbetrokkenheid als middel én als doel.

STICHTING YNNATURA DONEERT NIEUWE KANO’S

Periodieke schenking de heer D. Aten € 400,Schenking van de heer D. Dijkstra € 400,Wilt u mee op een kano-excursie door de Alde Feanen? Zie pagina 16 en 17.

er k r e w e ed

M

Ieder jaar inventariseren onze vrijwilligers en medewerkers onze gebieden. De resultaten zijn een belangrijke graadmeter voor de kwaliteit van de natuur. De onderzoeksresultaten zijn gebundeld in een interessant jaarverslag. De gegevens worden onder andere gebruikt om de beheervisies te Natuurkwaliteit en Beheer verbeteren zodat beheer nog meer bijdraagt aan de kwaliteit van de natuur. Wilt u het rapport inzien? U kunt het downloaden via www.itfryskegea.nl/publicaties

woord t e h aan

Sietske Rintjema

specialist

GEZOCHT: VRIJWILLIGERS MET ‘GROENE VINGERS’ Voor bezoekerscentrum Nationaal Park De Alde Feanen wordt gezocht naar vrijwilligers die willen helpen de natuurmuren in de doe- en beleeftuin te onderhouden. Heb jij ‘groene vingers’ en wil je in groepsver-

S C He NKi N Ge N It Fryske Gea ontvangt regelmatig steun in de vorm van schenkingen, legaten en erfenissen. Graag bedanken wij u voor deze extra steun. Wilt u een gift overmaken? Gebruik dan bankrekeningnummer NL 17 RABO 03090 80355

Foto: Fonger de Vlas

Nationaal Park De Alde Feanen kun je prachtig verkennen over het water. Bijvoorbeeld door deelname aan een kanoexcursie van It Fryske Gea. De drie uur durende tocht voert de deelnemers door delen van het waterrijke gebied waar je anders niet kunt komen. De Canadese kano’s voor drie tot vier personen verkeerden echter in een slechte staat en waren nodig aan vervanging toe. Om de excursies in de toekomst te kunnen blijven organiseren, heeft de Stichting Ynnatura (bedrijven voor It Fryske Gea) zeven nieuwe kano’s met toebehoren gedoneerd. Ook aan de veiligheid is gedacht. Alle kano’s zijn voorzien van zwemvesten.

band samen met andere vrijwilligers wel iets doen voor natuureducatie, neem dan contact met ons op via 0511-539618 of via [email protected] (voor meer informatie zie www.itfryskegea.nl).

Nalatenschap J. Keuning Totaalbedrag € 80.000,Schenking de heer J. Boersma € 500,Schenking Bootsma Bouwbedrijf bv uit Easterwierrum € 500,Schenking Otte-installatties uit Sneek € 150,-

Wist u dat een periodieke schenking een interessant fiscaal voordeel biedt. Als u uw schenking gedurende minimaal vijf jaar doet, dan is het schenkingsbedrag volledig aftrekbaar voor de belasting. Hiervoor is een akte nodig. Maar daarvoor hoeft u niet naar de notaris want It Fryske Gea kan de akte voor u verzorgen. Onze adviseur helpt u graag. U kunt hem bereiken via 0512-381448 of [email protected]

NIEUWE FAUNAPASSAGE BIJ HET KETLIKER SKAR Platgereden kikkers, padden en salamanders. Een schrikbeeld voor de automobilist en It Fryske Gea. Tot voor kort was het nog aan de orde bij Katlijk. De doorgaande weg in de Tjongervallei bleek voor veel dieren namelijk een onneembare horde. Tijdens de jaarlijkse paddentrek werden veel kikkers, padden en salamanders doodgereden. Om dit in de toekomst te voorkomen heeft It Fryske Gea een nieuwe faunapassage aangelegd. De aanleg is gecombineerd met wegwerkzaamheden door de gemeente Heerenveen en mogelijk gemaakt met financiële steun van de Nationale Postcode Loterij.

ANBI-status It Fryske Gea Voor de Belastingdienst zijn éénmalige giften aan een goed doel aftrekbaar wanneer u meer dan één procent (1%) van uw inkomen schenkt. www.itfryskegea.nl

Foto: Dico de Klein

5

Keninginne fan ’e greide

Niet de zwarte neushoorn of de Bengaalse tijger is de afgelopen 25 jaar met 98 procent in aantal afgenomen, maar de argusvlinder. Deze weidevlinder zie je nauwelijks nog boven de graslanden vliegen. Tot voor kort waren de redenen onduidelijk en lag de oplossing in het ongewisse. Daarom start dit jaar een Fries beheerexperiment om de argusvlinder tot grote hoogte te laten stijgen Tekst: Simone van den Boogaart Foto’s: Tjerk Kunst

6

Icarusblauwtje Oranjetipje

www.itfryskegea.nl

ren Experimente voor de r argusvlinde Foto: Tjerk Kunst

Het afgelopen najaar heeft de argusvlinder haar eitjes afgezet op grassen, zoals bochtige smele, gewoon struisgras en verschillende soorten beemdgras. Op deze waardplanten bracht deze eerste rupsgeneratie de winter door. Tijdens de laatste vervelling pasten de organen zich aan het eten van nectar aan. De kaken zijn vervangen door een roltong en de lichaamscellen herschikt naar de contouren van een vlinder. Rond mei ontpopt de vlinder echt. Door het rondpompen van bloed in de vleugels krijgen deze vorm. Daarna harden de vleugels uit en is de argus vlinder klaar om de ‘weide-wereld’ in te trekken.

Arme weiden Deze eerste lichting vlinders zorgt voor nageslacht dat in juli uitvliegt. Als het weer zacht blijft, brengt ook dit kroost nakomelingen voort. Een derde generatie kan tot ver in de herfst rondfladderen. Je ziet de argusvlinder vliegen in omrande kruidenrijke graslanden, met kale stukjes grond. Langs slootkanten, dijken, bosranden en in wegbermen vindt de vlinder nectar en warmt ze op in de zon. Bloeiend knoopkruid, rode klaver, vlinderstruik en akkerdistel zijn favoriet voedsel. Tot begin jaren negentig kwam de argusvlinder in Nederland in groten getale voor. Pas tien jaar geleden viel zijn duikeling richting uitsterven op. De oorzaak van deze alarmerende afname bleef lange tijd onduidelijk. Daarom startte de Vlinderstichting vorig jaar een grondig onderzoek. Het blijkt dat de argusvlinder minder weide-oppervlakte tot zijn

beschikking heeft en dat deze plekken door versnippering steeds verder uit elkaar komen te liggen. Daarnaast verdwijnen door bemesting de kruiden waar de argusvlinder zo van houdt. Minder bloemen betekent minder nectar en dat leidt tot minder vlieguren. Zijn kans op voortplanting wordt daardoor kleiner. De val van de argusvlinder wordt ook veroorzaakt door schaalvergroting en een intensievere landbouw. Daardoor zijn landschapsstructuren zoals heggen, muurtjes en houtwallen verdwenen en ook verbindingen tussen graslanden en oriëntatiepunten. Zo heeft deze vlinder geen herkenningspunten meer. Omdat hij ook geen grote afstanden aflegt, kan hij niet verhuizen naar andere kruidenrijkere gronden. Als de weide dus niet meer geschikt is, sterft de plaatselijke populatie uit.

Insectenrijke graslanden Het is tijd om de argusvlinder een stimulans te geven. De Vlinderstichting, het agrarisch collectief It Lege Midden en It Fryske Gea starten dit jaar een beheerexperiment om de graslanden weer insectenrijker te maken. De argusvlinder is verkozen tot boegbeeld en benoemd tot keninginne fan ’e greide, een knipoog naar de grutto, de kening fan ’e greide. Want een goed beheer van insectenrijk grasland komt ook de weidevogels ten goede. Het uitgangspunt is dat graslanden jaarrond vlinder én rups moeten voorzien in hun specifieke behoeftes. Zo heeft de rups een waardplant, beschutting en warmte nodig en is nectar voor

Hooibeestje

de vlinder van april tot november onmisbaar. De proefgebieden zijn onder andere in het Easterskar, op het Eilân-Oost en in de Kraanlannen bij de Veenhoop. Dit jaar vindt het ‘nul-onderzoek’ plaats en wordt het aantal argusvlinders geteld. Vervolgens gaan de beheermaatregelen in 2016 en 2017 van start. Het gras wordt vroeger gemaaid, in mei na het broedseizoen. Hierdoor raken de kruiden niet overgroeid door grassen en hebben ze meer kans om op te komen. Daarnaast wordt gefaseerd gemaaid, zodat er het hele vliegseizoen nectar- en waardplanten te vinden zijn. Omdat rond hekken, palen en muurtjes de vegetatie snel verruigt, is één tot tweemaal maaien belangrijk. Zo blijven deze warme, beschutte plekken geschikt voor de argusvlinder om eitjes af te zetten. Pakt het experiment goed uit, dan zullen ook andere grasland-insecten er van profiteren. Het hooibeestje bijvoorbeeld en het icarusblauwtje, oranjetipje, kleine vuurvlinder en de wilde bij. Ook de weidevogels worden hier blij van. Zij kunnen hun kuikens voeden met de overvloedigheid aan insecten. Hopelijk zullen de kening en keninginne fan ’e greide weer volop te zien zijn in de Friese weilanden.

Foto: Dico de Klein

Meer vlinders in de tuin

Argusvlinder

Help de vlinders een handje en plant struiken die van lente tot herfst bloeien. De combinatie van vlinderstruik, herfstaster en vaste muurbloem zorgt van mei tot oktober voor verschillende kleuren bloemen. Kijk ook naar welke waardplanten de rupsen nodig hebben. Vlinders en rupsen hebben baat bij warmere

plekjes die beschut zijn tegen de wind en in de zon liggen. En ruim in de herfst niet alle afgevallen bladeren op. Veel poppen, rupsen en vlinders overwinteren er tussen. Op de website van De Vlinderstichting is alle informatie te vinden om de tuin om te dopen tot een waar vlinderparadijs.

7

Hoeder

eit Behoefte gro ver aan kennis o eigen streek

van natuur, landschap Hoe ouder mensen worden, hoe groter de behoefte aan inzicht in de eigen omgeving. De oplevende belangstelling voor het cultuurlandschap is daarom niet vreemd. It Fryske Gea heeft professor Theo Spek onlangs in de arm genomen als adviseur erfgoed en landschap. Tekst: Fokko Bosker Foto: Dico de Klein

Theo Spek, hoogleraar Landschapsgeschiedenis en hoofd van het Kenniscentrum Landschap aan de Rijksuniversiteit Groningen is bij uitstek de deskundige die cultuurhistorie, natuur en bodemopbouw in samenhang beschouwt. In Huize Olterterp, het hoofdkantoor van It Fryske Gea, toont de professor zich een bevlogen gesprekspartner die maar al te graag zijn passie voor het landschap deelt. “Mijn interesse voor de omgeving is als jochie begonnen met planten en vogels. Pas later kwam daar de fascinatie voor de geschiedenis van het landschap bij. Waarom die planten en dieren juist op de ene plek wel gedijen en op de andere niet, heeft vaak weer alles met bodemopbouw en grondgebruik te maken. En die laat zich weer verklaren vanuit een historisch perspectief. Zo haakt het één in op het andere. Juist die onderlinge samenhang wilde ik doorgronden.” Theo Spek studeerde dan ook in Wageningen af op regionale bodemkunde, historische geografie, landbouwgeschiedenis en graslandbotanie. Sinds 2006 is hij hoogleraar in de Landschapsgeschiedenis

8

www.itfryskegea.nl

en in 2010 volgde de oprichting van het Kenniscentrum Landschap. De masterstudie Landschapsgeschiedenis wordt steeds populairder. “Er is ook onder studenten een toenemende interesse in de opbouw, het ontstaan en de actualiteit van het landschap.” Het Kenniscentrum Landschap organiseert jaarlijks een cursus over de cultuurlandschappen van Fryslân, Groningen en Drenthe.

Cultuurhistorische waarden Dat It Fryske Gea bij het Kenniscentrum aanklopte, komt volgens Theo Spek bepaald niet uit de lucht vallen. De laatste jaren spreekt de Friese vereniging voor natuurbescherming zich steeds nadrukkelijker uit als hoeder van natuur, landschap en cultureel erfgoed. Dat het niet bij mooie woorden alleen blijft, mag blijken uit de opdracht die ecoloog Henk Hut en landschapshistoricus Jori Wolf, beiden werkzaam bij Staatsbosbeheer, kregen om de cultuurhistorische waarden in de terreinen van It Fryske Gea in kaart te brengen. Hun inzet als adviseurs getuigt op fraaie wijze van de toenemende samenwerking tussen natuurbeheerders

onderling, maar ook met disciplines buiten het terreinbeheer. De vraag aan het Kenniscentrum om bijstand was niet aan dovemans oren gericht, verzekert hoogleraar Spek. “Wij werken heel graag samen met maatschappelijke organisaties. De praktijk heeft baat bij het onderzoek dat wij kunnen bieden.” Hij wijst er op dat de opleiding relatief veel Friezen telt die vooral interesse hebben om in hun eigen streek onderzoek te doen. “Het gevaar bestaat altijd dat je als wetenschapper de werkelijkheid beschouwt vanuit een ivoren toren. Wij moeten het juist hebben van kennis en waarnemingen die geworteld zijn in de streek.”

Fascinerende aanknopingspunten De terreinen van It Fryske Gea leveren volop fascinerende aanknopingspunten die zich lenen voor vervolgonderzoek, constateert Theo Spek tevreden. De vereniging met 59 verschillende natuurgebieden met een totale oppervlakte van ruim twintigduizend hectare is niet alleen de grootste natuurorganisatie in Fryslân, de locaties liggen ook nog eens mooi ver-

Beleid

en cultureel erfgoed

spreid over de provincie. Alleen de klei is ondervertegenwoordigd, constateert hij spijtig, terwijl vanuit cultuurhistorisch oogpunt de kuststrook heel interessant is. “Maar er blijft genoeg over om van te watertanden. Om maar eens wat te noemen: De Alde Feanen waar It Fryske Gea bijna vlakdekkend het beheer heeft, is gevormd tijdens de veenontginning. Er liggen ongetwijfeld nog verdwenen dorpen in het gebied waarvan we nog niet weten waar ze precies liggen.” Ook in de zuidelijke Lendevallei, op Ameland en in Noard-Fryslân Bûtendyks is de rol van It Fryske Gea meer dan gemiddeld. “Het zijn topgebieden waar het barst van de cultuurhistorische sporen. We zoeken nu naar clusters zodat studenten gericht onderzoek kunnen doen om de geschiedenis van de streek beter te kunnen duiden. De landschapsgeschiedenis stopt echt niet bij de grenzen van het natuurterrein. Juist de witte gebieden tussen de groene zijn heel belangrijk. Het gaat bij landschapsgeschiedenis veel meer over de samenhang in de streek. Boeren hebben het landschap gemaakt. Ik zie daar dan ook geen belangentegenstelling.” De eigen streekhistorie is volgens de hoogleraar een betere ingang om in gesprek te komen met de bevolking dan louter de zorg over natuurwaarden. “Want het is hun geschiedenis en dat

van hun voorouders die een bijdrage aan het landschap hebben geleverd. Het verhaal van het landschap maakt een bezoek aan de natuurterreinen daarnaast nog interessanter. Neem bijvoorbeeld de Anjummer Kolken. Dat is niet alleen een prachtig vogelgebied, zoiets als het Schiphol voor trekvogels, er werd al in de Romeinse tijd zout gewonnen. En aan de rand van het gebied liggen terpen die al in heel oude vroeg middeleeuwse registers van de Duitse abdij Fulda worden genoemd. In zo’n terrein zou ik met het Kenniscentrum heel graag een half jaar onderzoek doen.”

Landschapsbiografie Koningsdiep In een landschapsbiografie ontmoeten cultuurhistorie en ecologie elkaar. “Het is een document dat alles in samenhang vertelt, van de betrekkingen tussen dieren en planten, maar ook die van hun omgeving bijvoorbeeld. Een landschapsbiografie helpt de kloof tussen belangenorganisaties te overbruggen. De wetgeving op natuur is al behoorlijk strak. Het historisch landschap is vergeleken daarmee vogelvrij.” Mede daarom is Theo Spek blij met de inspanningen die It Fryske Gea doet om het cultuurhistorisch erfgoed van haar terreinen in kaart te gaan brengen. “Er moet nog een be-

hoorlijke slag worden gemaakt. Zo zijn de dijken bijvoorbeeld veelal onbeschermd. We kunnen een grotere vuist maken door gezamenlijk op te trekken. De bescherming van de natuur en cultuurhistorisch waardevolle elementen gaan hand in hand. Het is tijd brede coalities te sluiten. Bij het optekenen van de landschapsgeschiedenis is het gesprek met inwoners van het gebied essentieel. “Het is ongelooflijk belangrijk dat de lokale kennis wordt ontsloten. Het is niet alleen iets van deskundigen. De informatie waarover boeren, boswachters of amateurarcheologen en dorpshistorici beschikken is voor ons goud waard.” Een goed voorbeeld van zo’n proces is wat professor Spek betreft het streven van de stichting Koningsdiep/Nije Boarn om een biografie van het stroomdal van het Koningsdiep en de Boorne op te tekenen. “Terreinbeherende natuurorganisaties, overheden en mensen die in het gebied wonen, reiken elkaar daarin de hand. In Fryslân is dat nog nergens anders zo ver. Het is tekenend voor de herwaardering van de eigen regio. Nu de wereld door de globalisering steeds groter wordt, groeit de belangstelling voor de identiteit van de eigen plek.”

9

Bezoekerscentrum De Wiidpleats

een bezoek meer dan waard! Het bijzondere bezoekerscentrum van Nationaal Park De Alde Feanen aan de Koaidyk bij Earnewâld heeft veel te bieden. Voor volwassenen en kinderen. Een bezoek is dan ook zeker de moeite waard! De komende maanden is het dagelijks geopend van 10.00 tot 17.00 uur (eerste pinksterdag gesloten). Kom dus langs en ontdek het zelf!

Het bezoekerscentrum ... ... biedt veel informatie over de recreatieve mogelijkheden in de omgeving. Er zijn vaar-, kano-, wandel- en fietsroutes verkrijgbaar. Fietsen zijn te huur. Kinderen kunnen met rugzakroutes samen met u op ontdekkingstocht. ... vormt tevens het vertrekpunt voor diverse activiteiten en vaartochten. Wat dacht u van vaarexcursies, praamzeilen, avondtochten, survivalbaan en jeugdexcursies. De uitgebreide expositie vertelt van alles over de ontstaansgeschiedenis, de flora en de fauna, het beheer en de recreatie in De Alde Feanen. In de ruim opgezette Doe- en beleeftuin kunnen kinderen lekker spelen en ontdekken, terwijl ouders en begeleiders rustig genieten van de omgeving. De historie van de landbouw wordt verbeeld in het Frysk Lânbou Museum.

Bon

Op het terras aan het water van restaurant De Buitenplaats kunt u genieten van een lekker kopje koffie.

10

Gratis 2e kopje koffie/thee bij inlevering van deze bon.

buitenplaats

www.itfryskegea.nl www.itfryskegea.nl

restaurant - terras - zalen - events

Meer INFO: TEL. 0511 - 539618 en WWW.NP-ALDEFEANEN.NL

Deze 4 pagina’s kunt u vouwen tot een folder!

Kano

ROUTES

Informatie De Alde Feanen is een uitgelezen gebied voor kanovaren. De kanoroute door de Jan Durkspolder aan de zuidkant van het dorp is al wat ouder. Aan de noordkant is door de herinrichting van Fjirtich Mêd, It Wikelslân en Reid om ‘e Krite (begonnen in 2008) ook een prachtig nieuwe kanoroute gecreëerd. Zo ontstond een eldorado voor foeragerende, pleisterende en broedende vogels.

Kanoroutes De route noord is zo’n 12 tot 14 kilometer. De route zuid is ongeveer 7 kilometer.

Toeristische kaart In het bezoekerscentrum De Alde Feanen aan de Koaidyk is een toeristische kaart verkrijgbaar met veel informatie over wandel- en fietsroutes, kanoroutes en ander vaarwegen, aanlegplaatsen en geldende regels in het Nationaal Park. Hier kunt u ook een kano-excursie aanvragen voor schoolklassen, groepen of speciale gelegenheden zoals een jubileum, familiedag of gewoon een dagje uit.

Heerlijk peddelen door de vogelrijke Alde Feanen

Opstappen in het dorp Vanaf de zomervakantie 2015 is er ook een opstapplaats in het centrum van Earnewâld.

Kanoverhuur Verhuurbedrijf Hollema, Tjerkepaed 5, Earnewâld Tel: 0511 - 539 213 Camping It Wiid, Koaidyk 40, Earnewâld Tel: 0511 – 539 223

Handige website www.kanovarenfryslan.nl/Tips_voor_kanovaarders.html

Vanaf het water kennismaken met een uniek oerlandschap. Een stukje wilde natuur in het hart van Fryslân. It Fryske Gea Postbus 3 9244 ZN Beetsterzwaag Tel. (0512) 38 14 48 E-mail [email protected] Website www.itfryskegea.nl

Fjirtich Mêd

In hartje Fryslân ligt het fraaie Nationaal Park De Alde Feanen. Met zijn vierduizend hectare is wat ooit onland was door een ingrijpende herinrichting veranderd in het grootste aaneengesloten natuurgebied op het Friese vasteland. Een eldorado voor allerlei soorten vogels en vissen, maar ook een ideaal leefgebied voor de otter. En de mens? Die kan er volop genieten. Wandelend, fietsend en niet te vergeten kanoënd. De brede sloten en petgaten vormen een mooi netwerk van waterwegen en zijn bij uitstek geschikt voor prachtige kanotochten.

Bruine kiekendief

Kanoën door de nieuwe natuur Bij het Pettebosk aan de Koaidyk, niet ver van het bezoekerscentrum, starten we de kanotochten. Dit recreatiebos is aangelegd om kinderen spelenderwijs kennis te laten maken met de natuur in het laagveenmoeras. Nieuwsgierig naar de routes door de nieuwe natuur van moerasgebieden, petgaten, rietlanden, moerasbossen met veenmossen en hoogveenontwikkeling kiezen we voor de route Noord. We gaan naar links en peddelen naar de overdraagplaats, vanwege de scheiding en het hoogteverschil tussen natuurpeil en polderpeil. Na het klaphek steken we de weg over en stappen bij de Koaisleat weer in de kano. Bij de Feantersdyk gaan we rechtsaf en kanoën parallel aan de weg onder een tunneltje door bij de zandwinning Panhuyspoel. Via een lange kanoduiker varen we onder de Feantersdyk door tot de Earnewarrepoel en komen via een kleine overdraag echt in het natuurgebied. De Earnewarrepoel is een oude watergang met heel helder water en veel waterplanten. Vanwege de vele vis heet het in de volksmond ‘de visvijver’. De route slingert door de noordkant van het deelgebied Reid om ‘e Krite. De kijk op de wereld om ons heen verandert meteen. Vanaf het water ziet alles er net iets anders uit. Via de kanoduiker onder de Bolderendyk varen we door een nieuw gegraven sloot tot de Earnsleat, slaan linksaf en vrijwel direct weer rechtsaf. We zijn nu in It Wikelslân. Bij de Dominee van der Veenweg komen we via de kanoduiker in het Fjirtich Mêd. In dit grote bestaande natuurgebied met plassen, oude petgaten, bossen en heel veel oude rietlanden stuurt It Fryske Gea door het vergroten van de regeninvloeden aan op hoogveen-

Tekst: Roely Boer en Henk Dilling Foto’s: Dico de Klein, Hans Pietersma, Henk de Vries en Albert Wester

VOGelS KiJKeN

It Wikelslân

ontwikkeling. Wij peddelen via de Fjirtich Mêdsleat tot bijna bij de Langesleat. Daar gaan we linksaf, voor het fietspad en onder het bruggetje door richting Earnewâld. De route wijst zich vanzelf. Het dorp is een mooie gelegenheid voor een pauze en het strekken van de benen.

Magnifiek uitzicht Er zijn nu twee mogelijkheden: via het grote water van het Earnewâldster Wiid naar het Pettebosk of terug door het mooie natuurgebied via de Earnsleat op de grens van It Wikelslân en Reid om ’e Krite. Langs de Earnsleat staat een uitkijktoren met een magnifiek uitzicht over dit unieke gebied. Afhankelijk van het jaargetijde verblijven er vele vogelsoorten, zoals het baardmannetje, waterral, porseleinhoen en klein waterhoen. Ook kiekendief, slechtvalk en visarend laten zich hier zien. Wij kiezen voor deze tweede optie en kanoën dezelfde weg langs de Langesleat terug, varen aan het eind weer rechtsaf de Fjirtich Mêdsleat op, nemen weer de duiker onder de Dominee van

Faunapassages voor de otter Tot grote vreugde van natuurliefhebbers konden in 2011 zes otters worden uitgezet in De Alde Feanen. Inmiddels is de otter een vaste gast in de sloten, vaarten en petgaten. Omdat otters niet onder een brug door zwemmen zijn de kanoduikers voorzien van een faunapassage, een soort loopplank. Dat de otters er gebruik van maken is al bewezen. De loopplank is zo sterk dat ook schaatsers niet meer hoeven klunen als er ijs ligt.

Lytse Mear

Kleine karakiet

der Veenweg en slaan bij de T-splitsing (Earnsleat) rechtsaf. Hier is de uitkijktoren al zichtbaar. Voor kanoërs is speciaal een uitstapplaats gemaakt om ook van het uitzicht op de uitkijktoren te kunnen genieten. Bij de overdraagplaats met stuw met vistrap stappen we uit, steken de weg over en stappen in de Koaisleat weer in het gebied met polderpeil en kanoën terug naar de startplaats aan de Koaidyk.

Peddelen door de Jan Durkspolder Dat het ook mooi kanoën is in de Jan Durkspolder willen we natuurlijk ook ondervinden. Nu gaan we bij de startplaats bij het Pettebosk rechtsaf. We volgen de vaart die door het Pettebosk loopt en houden aan het eind links aan. We peddelen onder bruggetjes door en gaan aan het eind rechtsaf. Daarna direct weer rechts. Deze vaart volgen we tot aan de Geau. Hier gaan we linksaf, dan rechts onder de weg door en dan weer rechtsaf. We blijven parallel aan de weg varen en nemen de tweede vaart links. We volgen de vaart tot aan de bocht naar rechts. Dit is genieten, met volle teugen! Vanuit de kano is de natuurbeleving bijzonder. Omdat je zo laag zit heb je het gevoel dat je deel uitmaakt van een groot schilderij met water, oevers, lucht en vogels. Eén met het omringende landschap. We bereiken de Jan Durkspolder. Nog een paar slagen en dan is het tijd voor een pauze. We leggen aan bij Uitkijktoren Romsicht, gebouwd op het fundament van de in 1967 afgebroken boerderij met dezelfde naam. Met een hoogte van dertien meter biedt de toren een schitterend uitzicht over de Jan Durkspolder.

Jan Durkspolder

Zwarte stern

Genieten van de ruimte We vervolgen onze tocht en passeren de overdraagplaats langs de Headamsleat. Overdragen is niet nodig. We varen dan ook rustig door, houden rechts aan en blijven de vaart langs de polder volgen. Daarna varen we onder de fietsbrug over de Geau door. We gaan rechtdoor tot aan de splitsing en peddelen door richting Lytse Mear, iets ten noorden van de Jan Durkspolder. We laten de peddel even rusten en genieten van de ruimte. Daarna keren we om, want we kunnen hier niet verder. We varen terug naar de brug over de Geau. Voor de brug gaan we nu linksaf. Na het passeren van een wandelbrug zien we aan de linkerkant een uitstapplaats. Hier leggen we aan voor een bezoek aan de vogelkijkhut Lytse Mear. Vanuit deze hut zijn mooie waarnemingen mogelijk. In het slik en ondiepe water verblijven vaak veel steltlopers, zoals kemphaan, grutto en wulp en verschillende eendensoorten. Ook zangvogels zo-

Geoorde fuut

als de bosrietzanger, snor, blauwborst en de kleine karekiet hebben het hier naar hun zin. In de loop van de zomer komen lepelaars vanaf de Waddeneilanden. Ook kun je zwarte sterns over het water zien scheren op jacht naar insecten, of de geoorde fuut en de dodaars. Met een beetje geluk is in het voorjaar de ‘misthoorn’ van de roerdomp te horen. Terug in onze kano volgen we wederom de vaart. Op de Tsplitsing gaan we linksaf en varen parallel aan de Geau. Na de Amerikaanse windmolen die wordt gebruikt voor het peilbeheer van de polder gaan we linksaf. We volgen de vaart en slaan na de duiker in de Manjepetswei linksaf het Pettebosk weer in. Na de wandelsteiger gaan we rechtsaf. We zijn weer terug op de startplek.

Vistrappen en vispassages Door het graven van nieuwe petgaten ontstond niet alleen voor specifieke moerasvogels als roerdomp, bruine kiekendief, baardmannetje en waterral een beter leefklimaat, maar ook voor vissen. Voor deze waterdieren zijn vistrappen met vispassages gemaakt zodat ze ongehinderd van natuurpeil naar polderpeil kunnen zwemmen. Verder is door Wetterskip Fryslân het Offerhausgemaal vispasseerbaar gemaakt en bij de Langesleat een grote vistrap gerealiseerd.

Reid om’e Krite Fotobijschrift

Uitkijktoren Romsicht Fotobijschrift

Sânbak

door Douwe Kootstra

Yn ’e sechstiger en begjin santiger jierren fan de twintichste ieu gie men yn linkse rûnten net op fakânsje nei lannen mei in fout rezjym. Heech op ’e swarte list stienen Spanje (Franco), Portugal (Salazar) en Grikelân (de kolonels). It soe dêr mei de steatsfoarm gelokkich al gau goed komme, mar benammen bûten Europa wol it mei de demokratisearring mar net aveseare. It blykt in produkt te wêzen dat net te eksportearjen falt. Yn resintere desennia wienen prinsipes oer ûnderdrukte folken folle minder yn ’e moade. Ik ha my fan de aard fan in rezjym noait net folle oanlutsen. De reizen troch Kuba, Vietnam, Roemenië, de DDR en Ruslân hie ’k net graach misse wold. In besite oan in diktatoriaal bestjoerd hoekje woestijn yn it Midden-Easten kin der dan safolle jierren letter ek noch wol by.

rûs ommers. Noch wol. Foar in folle tank bensine betelje ik noch gjin santjin euro. En by it tankstasjon, de winkel, it hotel en op alle oare plakken dêr’t jo wachtsje moatte, draait it motorke fan it nijste model Ferrari (ljochtblau, pears en giel), Mercedes, BMW, Bentley, Rolls, Porsche, Hummer of Range Rover altyd troch. Sûnder airco gjin libben. Jo kinne dêr jo kritise gedachten by ha, mar it is in aparte ûnderfining as ik in pear oeren lang oer hast lege fjouwerbaans wegen troch enoarme flaktes ryd fol sinderjende, donkerreade en giele sândunen mei klassike kamiele-silhûetten en oaly-ynstallaasjes op de hoarizon. En de natuer, hoe sit it dêr mei? Tsja. Ik sjoch in steppenkievip (sânljip?) op it bewettere gersfjildsje foar it museum krekt bûten it woestijnstedsje Al Ain. En bûnte foliêrefûgeltsjes yn de palmbeammen binnen de restaurearre muorren fan de noflik beskade oase. Neffens myn deskundige fûgelfreonen soe ik yn ditsoarte sânlannen foar bysûndere waarnimmings benammen op stoartplakken fan ôffal wêze moatte. Dy ha ik net sjoen, mar ik hie dêr dochs net komme mocht, want sa binne se yn de United Arab Emirates: freonlike en gastfrije minsken mei dúdlike grinzen foar eigen en oar folk.

Myn foute bestimming wie diskear in sânbak boppe op in plasse oaly, opsierd mei de namme United Arab Emirates, mei it futuristise Dubai as hannels- en bestjoerssintrum. Wêrom dêr hinne? Ut nijsgjirrigens. De neiteam fan in hantsjefol earme pearelfiskers en bedoeïnen út ’e sechstiger jierren libbet no, sûnder sels amper in finger út te stekken, ûnder de strakke lieding fan in sheike-famylje tusken himelhege glimgebouwen en goudkleurige metrostasjons mids in spaghetti oan fjouwerbaans fly-overs, dy’t úteinlik allegear útkomme yn de ûnmjitlike Arabic Desert. Sân en sinne, altyd en oeral. De wurden miljeusoarch en alternatyf enerzjybelied falle selden; nergens in sinnepaniel te sjen. Want oaly by de

Doorstreper Streep de woorden in het IFG-logo door. Letters worden steeds eenmaal gebruikt. De overblijvende letters vormen de oplossing. Stuur de oplossing vóór 1 augustus 2015 naar: It Fryske Gea, Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag of [email protected] De prijswinnaars krijgen een leuke verrassing toegestuurd. De winnaars van de voorjaarspuzzel zijn: A. Wybenga, Grou S. Tabak, Damwoude Er waren 474 goede inzendingen. Het antwoord was Dobben. attentieroep balts bijen black tern blaustarring blaustirns

blaustjirring bloedzuiger broeden broedkom De Âlde Feanen De Deelen

Foto: Jelle Witvoet

Column

A E E K P G N

N E D I A N E R G

A Z A K R I Ÿ E R U I

De Wieden doortrekken drie jongen drooglegging genen Ghana haften halskraag ielstikel IJsselmeer insecten kali

H T M K I G B E N E L O P

G S O E N G I H N E S S A L P

O N R G E L C A S N A V E L E

O V T W L A S K N A B E L I E T S

Z J O G K E B L O E D Z U I G E R

W E W O O B B L A U S T J I R R I N G

S T O A B R S A S N R H S N E T N R W

N R E A R A J A K I E N A E E E O I N

D E R R R T L A E I R L Z F G N N G Z

kiekendief kikkertjes kolonie krabbescheer kwel langpootmug lelieblad libel lokroep Mauretanië moeras nomade

P K T E U P G T A I R N E N T T E W O

E E O H N G L A T R E F O E E E A G W

I M O E C E T S A D S J A R D R N S E

N I E R W U U R D R E T K T T E E N T

A V L K E A L A E I K L R E S N D O L

T N A T L I W V R K E S S E I E B E A

E E N B N D T D P E K T L D K R W K N

R D G D E E G N D A E E R A O T L E D

U E P A K Â N T E R A A N E H O M N S

A I O L K L I E N T S L D S K O N B K

M W O B E D R R L B T E S R K E L I IJ

E T E R E R R E A N A O D T A E S

Oostzee paring plassen Polen riet rui sardine slaapvluchten snavel snoeken Steile Bank territorium terugtrekken

D M I T F A I K L N E E C C K S E

U L R E T T I T P O E K E E I

G E O A S O T S R S T N L N L

L O N U R S B N E D M O I

D E A I L I R I E L B

N L U E N E E O E

Togo veenplas voorjaarstrek Waddenzee West-Afrika Wetlands winterkleed zwart zwarte stern

B M I F R K L

Op aventoer yn d Geef u nu op!

• Aanmelden voor activiteiten in De Alde Feanen via het bezoekerscentrum 0511 - 539 618 • Opgave voor activiteiten in de andere natuurgebieden van It Fryske Gea kan via het hoofdkantoor 0512 - 381 448 • Kosten (tenzij anders vermeld): leden gratis (ook voor gezinsleden), niet-leden betalen € 4,- en kinderen t/m 12 jaar € 2,-

OPEN DAGEN

VAAREXCURSIE ALDE FEANEN

Zondag 7 juni 10.00 – 16.00 uur Bezoekerscentrum NP De Alde Feanen

Mei

Juli

Zondag 17 mei 8.00 – 11.00 Vaar/wandelexcursie naar de aalscholverkolonie Maandag 25 mei 9.00 – 12.00 uur Vaar/wandelexcursie ‘vogelzang’

Dinsdag 14 juli 19.00 – 21.00 uur Woensdag 8, 22, 29 juli 19.00 – 21.00 uur Donderdag 2, 9, 16, 23, 30 juli 19.00 – 21.00 uur Zaterdag 4, 11, 18, 25 juli 10.00 – 12.00 uur

Juni

Augustus

Dinsdag 2 juni 20.00 – 22.00 uur Donderdag 4, 11, 18 en 25 juni 19.00 – 21.00 uur

Dinsdag 11, 18 en 25 augustus 19.00 – 21.00 uur Donderdag 6, 13, 20 en 27 augustus 19.00 – 21.00 uur Zaterdag 1, 8, 15 en 22 augustus 10.00 – 12.00 uur

Zondag 28 juni 12.00 – 17.00 uur Kweldercentrum Noarderleech

WADDENTOCHT Zaterdag 30 mei 13.30 - 16.00 uur Vaartocht op het Wad (vanaf Holwerd) Fototoestel, verrekijker en laarzen mee! Aanmelden via [email protected] onder vermelding van uw naam, aantal volwassenen/kinderen. Kosten €25,- en kinderen t/m 12 jaar €20,-

NATUURFOTOGRAFIE Zaterdag 20 juni 14. - 16.00 uur Alde Feanen Flora & fauna in de tuin Zondag 19 juli 9.00 - 11.30 uur Buismanskoai under Gytsjerk Dinsdag 4 aug 19.30-21.30 uur Alde Feanen Vaarexcursie bij zonsondergang Zondag 23 augustus 14.00 - 17.00 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Bloeiende kwelders

16

www.itfryskegea.nl

Kosten vaarexcursie leden € 5,-, niet-leden € 8,- Kinderen t/m 12 jaar € 3,-, niet-leden € 5,-

PRAAMZEILEN

PRAAMVAREN

Donderdag 9, 16, 23, 30 juli en 6, 13 augustus 14.00 - 16.00 uur Alde Feanen Kosten: Leden € 15,- en niet-leden € 19,-

Zondag 12 juli 10.00 – 12.00 uur Lendevalei Kosten: Leden € 5,-, niet-leden € 8,Kinderen t/m 12 jaar € 3,-, niet-leden € 5,-

AVONDKANOTOCHT

FIETSEXCURSIE

Zaterdag 23 mei 8.00 – 11.00 Thema: aalscholverkolonie Vrijdag 5 en 19 juni 20.00 – 22.30 Vrijdag 10 juli 19.00 – 22.00 Maandag 13 juli 19.00 – 22.00 Dinsdag 21 en 28 juli 19.00 – 22.00 Woensdag 5, 12, 19 en 26 augustus 18.00 – 21.00 Kosten: Leden € 5,-, niet-leden € 8,Kinderen t/m 12 jaar € 3,-, niet-leden € 5,-

Vrijdag 15 mei 13.30 - 16.30 uur Alde Feanen Natuur, kloosters, landschapshistorie en volksverhalen Vrijdag 19 juni 19.00 – 21.00 uur Lendevallei Zondag 5 juli 9.30 - 12.30 uur en vrijdag 14 aug 19.00 -22.00 uur Fietsexcursie door Gaasterland. Ongeveer 20 km, onderweg koffiestop.

de Fryske natoer WANDELEN Donderdag 13 mei 15.00 - 17.00 uur Makkumernoardwaard Donderdag 14 mei 7.00 - 9.00 uur Taconisbosk Dauwtrappen in het bos Donderdag 14 mei 20.00 – 22.00 uur Alde Feanen / Wikelslân Wandelexcursie bij zonsondergang Vrijdag 15 mei 19.00 - 21.00 uur Rysterbosk Avondexcursie met koffie bij het Mirnserklif Zaterdag 16 mei 9.30 - 12.00 uur Bûtenfjild/Oer de Wiel Op bezoek bij de natuurboer Zondag 17 mei 14.00 - 16.00 uur Ketliker Skar Donderdag 21 mei 14.00 - 16.00 uur Alde Feanen Libellen- en vlinders Vrijdag 22 mei 19.00 - 21.00 uur Makkumernoardwaard Avondexcursie Zaterdag 23 mei 9.00 - 12.00 uur Grutte Wielen & Buismanskoai under Gytsjerk Weidevogels & eendenkooi

Woensdag 27 mei 15.00 - 17.00 uur Vogelkijkhut de Ral & Buismanskoai under Piaam Natuur & cultuurhistorie Zaterdag 30 mei 19.00 - 21.30 uur Peazemerlannen Steltlopers. Woensdag 3 juni 19.30 – 21.30 uur Ketliker Skar Schotse hooglanders en damherten Zaterdag 6 juni 10.00 – 12.00 uur Easterskar Voorjaarswandeling door een oud verveend landschap Dinsdag 7, 14, 21, 28 juli 19.00 – 21.00 uur Mandefjild Zomeravondwandeling Vrijdag 12 juni 19.00 - 21.00 uur Bûtenfjild / Ottema-Wiersmareservaat Avondexcursie in het moeras Zaterdag 13 juni 9.30 – 11.30 uur Warkumerwaard Orchideeën Zaterdag 13 juni 10.00 – 12.00 uur Delleboersterheide Sporen van de das Woensdag 17 juni 19.30 – 21.30 uur Ketlikerheide

Zondag 24 mei 9.00 - 11.00 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Eerste pinksterdagwandeling

Vrijdag 19 juni 19.00 - 21.00 uur Makkumernoardwaard

Maandag 25 mei 10.00 – 12:00 uur Alde Feanen Voorjaar in de natuur

Zondag 21 juni 9.00 - 11.30 Noard-Fryslân Bûtendyks/noarderleech Nieuw leven in de zomerpolder

Maandag 25 mei 14.00 - 16.00 uur Alde Feanen Libellen- en vlinderexcursie

Zondag 21 juni 11.00 - 13.00 Alde Feanen Midzomerexcursie in de natuur

MEER INFORMATIE Voor meer informatie: www.itfryskegea.nl

Zaterdag 27 juni 10.00 – 12.00 uur Ketliker Skar Schotse hooglanders en damherten Woensdag 1 en 29 juli 19.30 – 21.30 uur Ketliker Skar Schotse hooglanders en damherten Vrijdag 3 juli 19.00 – 21.00 uur Schaopedobbe Stilte en ontspanningswandeling Woensdag 8 juli 15.00 - 17.00 uur Makkumernoardwaard Woensdag 15 juli 19.30 – 21.30 uur Ketlikerheide Vrijdag 17 juli 19.00 – 21.00 uur Bouwepet Zaterdag 25 juli 10.00 – 12.00 uur Ketliker Skar Vlinders Vrijdag 31 juli 19.00 - 21.00 uur Rysterbosk Vrijdag 31 juli 19.00 – 22.00 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Zonsondergang op de kwelder Vrijdag 31 juli 20.00 – 22.00 uur Schaopedobbe Vollemaanexcursie Vrijdag 7 augustus 19.00 – 21.30 uur Peazumerlannen Zaterdag 15 augustus 14.00 – 16.00 uur Grutte Wielen / Ryptsjerksterpolder Blommenpracht by de sleat Zondag 16 augustus 14.00-16.00 uur Alde Feanen Libellen- en vlinderexcursie.

VLEERMUIZEN Donderdag 27 augustus 19.00 – 22.00 uur Alde Feanen Lezing + excursie Vrijdag 28 augustus 19.00 – 21.00 uur Alde Feanen Avond vaarexcursie

Zaterdag 29 augustus 19.30 - 21.30 uur Alde Feanen Vollemaan vaarexcursie

17

Rust voor

Ruimt

Foto: Albert Wester

De verruiging terugdringen. Uitgesleten en overwoekerde greppels en slenken veiliger maken voor beweiding en de vluchtroute herstellen. Zo ontstaat een ideale leefomgeving voor scholeksters en andere wadvogels. Het project Kwelderherstel Holwerterwestpolder in een notendop. Tekst: Roely Boer

18

www.itfryskegea.nl

Met hun witzwarte verendek en oranjerode snavel vallen de scholeksters overal op. Helaas daalt het aantal in Nederland al twintig jaar. In de Holwerterwestpolder bijvoorbeeld daalde het aantal broedparen van 117 in 1991 tot 45 in 2012. Ook andere kustvogels nemen in aantal af. De belangrijkste oorzaak is het voedselprobleem. Onder meer door het verdwijnen van de droogvallende mosselbanken in de Waddenzee. Overstromingen door voorjaarsstormen en de sterke verruiging maken de kwelders daarnaast minder geschikt als nestgelegenheid. Het natuurproject ‘Rust voor Vogels, Ruimte voor Mensen’ van Vogelbescherming Nederland bood financieel uitkomst de verruiging aan te pakken en hoogwatervluchtplaatsen in te richten.

De Holwerterwestpolder ten westen van de veerdam voor de boot naar Ameland maakt deel uit van dit unieke vogelproject. De 250 hectare grote polder is één van de mooiste vogelplekken langs de Waddenkust. Geen wonder dat het gebied zeer populair is bij natuurfotografen. Samen met Jan Jelle Jongsma, districtshoofd Noard, verkennen we op een mooie voorjaarsdag de polder en aanschouwen met eigen ogen het belang van het kwelderherstel. Het voorjaarszonnetje zorgt voor een mooie schittering over wad en kwelder. Veel broedvogels zijn er nog niet, maar de leeuwerik laat zich wel horen.

Ruige zeekweek Ook in de Holwerterwestpolder kregen scholeksters en andere wadvogels het steeds moeilijker. De diep uitgesleten

Vogels

e voor Mensen Uniek vogelproject

Foto: Hans Pietersma

greppels en slenken waren door de ruige zeekweek overwoekerd en daardoor niet zichtbaar voor het grazende vee. In 2002 is de zomerkade tijdens een herinrichtings­ project uitgevlakt. De zee kreeg meer invloed en de kwelder groeide aan, maar achteraf had het ook nadelen. Zo ontstonden er gaten in de zomerkade die als vluchtroute dient. “Dat, yn kombinaasje mei de ferrûging, fûn de pachter ûnfeilich foar kij en hynders”, vertelt Jan Jelle. Juist scholekster, kluut, visdief en kokmeeuw profiteren van beweiding. “Dus moast dy trend keard wurde.” Door afvlakken van de kanten van greppels en slenken, verschillende delen maaien en herstel van de vluchtroute kan het vee weer veilig grazen. In herfst en winter houden ganzen de kweldervegetatie kort.

Mensen en vogels “Troch it beweidzjen te stjoeren ûntstiet der in prachtich mozayk en dêr profitearje alle fûgels fan.” De steltlopers hebben baat bij een beweide kwelder. Voor de vogels die foerageren op het wad dient de kwelder als hoogwatervluchtplaats. Vanaf de pier kunnen natuurliefhebbers deze vluchtplaats en het kweldergebied goed zien zonder dat ze de overtijende en broedende wadvogels tot last te zijn. Omdat de trek- en zangvogels, maar ook roofvogels als velduil en kiekendief, juist profiteren van een verruigde kwelder blijft een verruigde strook langs de veerdam ongemoeid. Ruimte voor Mensen is ook één van de doelstellingen. Die ruimte is er zeker.

Vogelbescherming Nederland kreeg van het Waddenfonds ruim 3 miljoen euro voor het natuurproject ‘Rust voor Vogels, Ruimte voor Mensen’. Samen met Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, It Fryske Gea, Landschap Noord-Holland en het Groninger Landschap wil het de omstandigheden voor broedende, rustende en foeragerende vogels in het Waddengebied sterk verbeteren en tegelijkertijd het ‘vogeltoerisme’ bevorderen. Belangrijk, want miljoenen trekvogels zijn voor hun tussenstop afhankelijk van dit gebied. Het project omvat naast de Holwerterwestpolder ook het Posthuiswad en de Kroonpolders op Vlieland, de Boschplaat op Terschelling en de Richel en Engelsmanplaat. Op www.beleefdewaddennatuur.nl is alles te lezen over dit unieke vogelproject op de Wadden.

Vogelbescherming Nederland zet vogelwachtposten op en organiseert activiteiten. Zo worden bezoekers op een natuurlijke manier nadrukkelijk bewust gemaakt van de bijzondere volgelrijkdom van het Waddengebied. Optimaal genieten, zonder verstoren. In de Holwerterwestpolder kan buiten het broedseizoen (15 maart tot 15 juli) een mooie wandeling worden gemaakt.

19

Open dag Noard-Fryslân Bûtendyks Zondag 28 juni 12.00 - 16.00 uur Noorderleeg 5a, Hallum Noard-Fryslân Bûtendyks is de grootste vastelandskwelder van Europa. Het gebied kenmerkt zich door de ruigheid, weidsheid en stilte. Kom op de open dag van dit unieke natuurgebied! Ontdek het kweldercentrum, neem een kijkje over de zeedijk en geniet van dit Werelderfgoed!

Excursieprogramma - wandelexcursie naar het slik: 12.30 uur - wandelexcursie met de step: 13.00, 14.00 en 15.00 uur - wandelexcursie naar bunker: 13.30 en 14.30 uur

Activiteiten - broodjes bakken boven kampvuur - proeverij vanaf het wad ‘lekker eten van het wad’ - speurtocht ‘vogels spotten’ voor kinderen - knutselen

Workshop

- schilderworkshop voor kinderen en volwassenen

Open dag bezoekerscentrum Nationaal Park Alde Feanen Zondag 7 juni 12.00 - 16.00 uur Koaidyk 8a Earnewâld Excursieprogramma - vaarexcursie Blaustirns: 12.00, 13.00, 14.00, 15.00 en 16.00 uur - vaarexcursie rondvaartboot: 12.30, 13.30, 14.30 en 15.30 uur - vaartocht met praam: 13.00, 14.00 en 15.00 uur - jeugdexcursie: 13.30 en 15.30 uur

20

www.itfryskegea.nl

Activiteiten • survivalbaan / low-rope • waterballen; loop in een waterbal over het water • reuze katapultschieten • otterparcours voor kinderen, met klimwand en springkussen • speurtocht • knutselen • broodjes bakken boven kampvuur • gezinsactiviteiten in de doe- en beleeftuin • rij een route met een Swingtrike • demonstraties rietsnijden • rondkijken op de werkboot en een skûtsje

Kijk voor het volledige programma op www.itfryskegea.nl

ARTiKel dieRSOORT

Op avontuur op het Klein Kikkerpad Kikkeroorkonde

Vrolijk pratend stapt Finn de Schiffart (5) uit de auto bij bezoekerscentrum De Alde Feanen in Earnewâld. “Sjogge wy dan ek echte kikkerts?”, vraagt hij. Het is een mooie dag, ideaal weer voor één van de rugzakroutes die It Fryske Gea hier heeft uitgezet. Tien minuten later volgt Finn gewapend met een rugzak en een schepnet de groene paaltjes van het Klein Kikkerpad.

Foto: Dico de Klein

Tekst: Marrit de Schiffart

Vandaag word je meegenomen in de wereld van de kikker… Zo vermeldt het gidsje behorende bij het Klein Kikkerpad, een avontuurlijke tocht geschikt voor kinderen van vier tot zes jaar. Groene paaltjes met een afbeelding van een kikker leiden door een waterrijk gebied: het Pettebosk. In het gidsje staan tien doe-opdrachten. Eerste opdracht: Luister eens goed, hoor je ook kikkers? Wat voor geluid maken ze? Kun je het nadoen? Kikkers hoort Finn niet. “Wol fûgeltsjes!” Het geluid van een kikker? “Kwaaaak”, klinkt het zelfverzekerd. De jongen struint verder. Zijn rugzak zit vol onderzoeksmateriaal en hij heeft nog niks gebruikt. Werk aan de winkel dus. Het volgende groene paaltje levert een nieuwe opdracht op. Of er ook lekkere hapjes voor de kikker bij het water zitten? Het loeppotje uit de rugzak kan helpen om ze beter te bekijken. Finn

vangt een soort torretje en bestudeert het diertje grondig. De zoekkaart met waterdiertjes achterin het gidsje brengt uitkomst. Finn weet het zeker: “Dit is in schrijvertje.”

Educatief bos In 2008 opende It Fryske Gea het Pettebosk, een soort miniatuur weergave van De Alde Feanen, met wilgenbos, eilandjes, petgaten en riet. De verschillende rugzakroutes – van Otterpad tot Bomenpad – zorgen ervoor dat kinderen het gebied en zijn bewoners op een leuke manier ervaren. Dat geldt ook voor Finn. Geconcentreerd volgt hij een libel die boven het water vliegt. “Of is it in jufferke?”, vraagt hij zich hardop af. Veel tijd om over het antwoord na te denken heeft hij niet; de volgende opdracht dient zich aan. Kikkers kunnen heel ver springen. Kunnen jullie ook zo springen als een kikker? Doe het maar eens na! Finn zit al op hurken en begint fanatiek te springen. Voor de vorm kwaakt hij er ook maar even bij.

Spelenderwijs doet Finn onderweg veel informatie op over de kikker, al heeft hij ook nog wel wat vragen. Bijvoorbeeld of kikkers een zwemdiploma hebben. Het antwoord bedenkt hij zelf. “Se ha fêst allegearre swimmen leard op de kikkerskoalle.” Even later doemt er weer een groen paaltje op, nummer acht en de opdracht is: waterdiertjes vangen. Eindelijk mag Finn het schepnet gebruiken. Na een aantal keer scheppen ontdekt hij diertjes in het slootwater. “Dat binne keverkes!” Het Pettebosk raakt meer en meer begroeid en wordt daardoor steeds spannender. Finn heeft daar geen boodschap aan. Hij heeft nu al een fijne middag beleefd en keert tevreden huiswaarts. Maar niet voordat hij zijn oorkonde heeft opgehaald bij de balie. Echte kikkers? Nee, die heeft hij niet gezien. “Mar dat hindert neat, sûnder kikkerts wie it ek leuk!”

Foto: Marrit de Schiffart

21 21

Tekst: Sietske Rintjema en Harma Scholten

Bijzondere

waarnemingen De natuur blijft verrassen. Dat blijkt maar weer eens uit de bijzondere waarnemingen in de afgelopen periode. Wat te denken van een klauwier en een klapekster, een otter op de zeedijk, een relaxte boommarter, een hazelworm, oprukkend strandbiet en een reuzenknotszwam.

De eerste voorjaarstekenen Op 27 februari zag R. Kleefstra een paartje blauwe reigers bezig een nest te bouwen bij de Fônejacht. Maar dat nest trok ook de aandacht van een grote zilverreiger die hier samen met 50 soortgenoten op de slaapplaats zat. Op de Makkumer Noardwaard waren begin maart alweer enkele baltsende paartjes grote zilverreigers aanwezig, aldus E. Brandenburg en K. Nijboer. We zijn benieuwd hoeveel broedpaartjes hier dit jaar worden geteld.

Naast de reigers zaten er ook 110 krooneenden en 450 rotganzen in de waterrustgebieden rondom de Noardwaard. Op de Warkumerwaard zag Brandenburg ongeveer 500 goudplevieren en 200 kemphanen. In de plas op de Makkumer Súdwaard foerageerden volgens Nijboer half maart drie lepelaars en drie kluten.

Klapeksters en Exmoorpony’s In de winter had weer een klapekster postgevat op de Delleboersterheide. G. Bergsma legde de vogel eerst biddend en vervolgens zittend in de top van een kleine boom op foto vast. Ook op de Liphústerheide was een klapekster aanwezig. Uit de monitoringsgegevens van C. de Vries bleek dat de grauwe klauwier (familie van de klapekster) in 2014 een territorium had op het Mandefjild. Zo zag de hij onder andere een voedselvlucht (een nest indicerende waarneming). De

grauwe klauwier is een zeldzame broedvogel in Fryske Gea-terreinen.

Klapekster op de Delleboersterheide, G. Bergsma

22

www.itfryskegea.nl

De cursisten van de bmp-cursus die dit jaar door Sovon en It Fryske Gea wordt georganiseerd troffen het tijdens hun eerste veldles in de Bouwepet. Hier

In het voorjaar is er met gunstige weersomstandigheden kans op overtrekkende roofvogels. Zo zag T. Stoelwinder op 15 maart een rode wouw boven de Tjongervallei. Boven het Mandefjild werd op 17 maart al een overvliegende bruine kiekendief waargenomen, evenals tientallen buizerds, op weg naar het (noord)oosten. Tijdens de eerste landelijke slaapplaatstellingen van steltlopers (half maart)

hoempte namelijk een roerdomp, een geluid waar je kippenvel van krijgt. Begin maart was er ook volop vogel­ activiteit rond het hoofdkantoor van It Fryske Gea in Park Huize Olterterp. De groene, zwarte, kleine en grote bonte specht roffelden en riepen er flink op los. Ook zijn de ooievaars rond Beetsterzwaag weer terug. Op 11 maart zat er één in een oude boom in het park te klepperen.

werden de grootste groepen grutto’s dit jaar onder andere gezien in de Biesbosch (2460), De Alde Feanen (2750) en de Grutte Wielen (1650). In Nederland zijn de maartse grutto’s altijd een mix van onze ‘eigen’ broedvogels en IJslandse grutto’s. Bergsma maakte in juli vorig jaar ook de prachtige foto van de kudde Exmoorpony’s in draf op de Delleboersterheide. Bij zo’n beeld waan je je toch op de prairie!

Dravende Exmoorpony’s op de Hoarn, G. Bergsma

WAARNeMiNGeN

Otter op de zeedijk Otters blijven ons verbazen. Op 11 maart vernam G. Groen tijdens een wandeling over de zeedijk bij Moddergat dat er ‘iets’ achter hem bewoog. Toen hij zich omdraaide, bleek er op enkele meters afstand een otter bovenop de zeedijk te staan! Het dier schrok net zo erg als hij, dook pardoes de Waddenzee in (het was hoog water) en zwom weg met het kopje boven de waterspiegel. In het Lauwersmeergebied leeft inmiddels een kleine populatie otters. Ook van kustgebieden in het buitenland zijn otterpopulaties bekend, onder andere op de rotskusten van Ierland, Schotland, Noorwegen, Bretagne en Portugal, aldus A. de Jongh van de stichting Otterstation Nederland. Bij de recent als faunatunnel aangepaste duiker onder de Gaasterweg aan de westkant van het Easterskar nam H. Bosma op 11 maart een pootafdruk van een otter waar, direct naast de uitgang van de duiker. Een mooie bevestiging dat de tunnel al in gebruik was genomen.

MELDINGEN Heeft u een bijzondere waarneming gedaan in een gebied van It Fryske Gea? Vergeet dan niet deze gegevens op te sturen naar [email protected]

Verbazingwekkende marters Vorig jaar waren er al aanwijzingen, maar dit voorjaar zag mevr. L. Barkema in het Taconisbosk bij Heerenveen een boommarter in levende lijve en dat is volgens haar nog eens ‘andere koek’. Zij scheef ons:“Op donderdag 19 maart liep ik door het Taconisbosk om roofvogels te inventariseren. Het was een mooie zonnige dag en de vogels lieten goed van zich horen. Toen ik bij een oude havikhorst was aangekomen, kroop er iets bruins uit het nest. Het leek een eekhoorn, maar tot mijn verwondering bleek het een boommarter te zijn! Hij (of zij) ging op een tak naast het nest liggen en keek om zich heen en naar beneden. Hij gaapte eens en schikte zich op de tak. Ik staarde door mijn verrekijker omhoog, net zolang tot ik een stijve nek kreeg. De marter zat er heel relaxed, zo leek het en liet mij zo’n twintig tot dertig minuten genieten. Toen verdween hij al lopend over de takken naar omliggende bomen. Soepel liep hij van de ene naar de andere tak, hoog in de boomkroon om vervolgens te springen naar de takken van de bomen ernaast en verdween uit het zicht. Mij sprakeloos achterlatend.”

Reuzenknotszwam K. Uilhoorn heeft begin maart waarschijnlijk een zeldzame paddenstoel gevonden op de Schaopedobbe, de reuzenknotszwam. De waarneming wordt momenteel gecontroleerd door enkele deskundigen en de uitkomst daarvan is nog niet zeker. Deze uiterst zeldzame en ernstig bedreigde soort werd na 1990 nog maar eenmaal aangetroffen in Nederland, in Utrecht. Het is een bodem bewonende saprofiet van loofbossen op kalkrijke en humusarme leemgronden. In tegenstelling tot andere knotszwammen is de reuzenknotszwam vrij zacht.

Reptielen uit de winterslaap G. Bergsma trof in september vorig jaar een hazelworm aan op de Schaopedobbe, zo bleek uit zijn verslag over 2014. De hazelworm is lang geleden al eens eerder gemeld in dit gebied, maar waarnemingen zijn zeer zeldzaam. In de vijver van Park Huize Olterterp zwom op 18 maart een circa 60 cm lange ringslang, zo zag H. de Vries. Ringslangen komen rond deze tijd van het jaar uit hun winterslaapplaatsen tevoorschijn. Een aantal enthousiaste vrijwilligers heeft in het Easterskar vijf nieuwe broeihopen voor de ringslang aangelegd. W. Schothorst zag op 24 maart dat een levendbarende hagedisvrouwtje meteen zo’n broeihoop in gebruik nam als zonneplek.Deze soort wordt niet veel gezien in dit gebied.

Vloedmerkplanten In 2014 vond J. Krol een strandbiet op de Hon op Ameland, in totaal drie planten. De plant is de voorouder van de huidige (suiker)bieten. Volgens P. Slim en B. van Tooren lijkt er sprake te zijn van een geleidelijke opmars van dit soort strandplanten naar het noorden. Bijvoorbeeld ook zeekool en zeewolfsmelk worden vaker gezien. Mogelijk is dit een reactie op veranderende klimaatomstandigheden.

Strandbiet op de Hon, J. Krol

23

U een kans... Zij een kans!

Foto: Hans Pietersma/It Fryske Gea

De Nationale Postcode Loterij is de grootste goededoelenloterij van Nederland. Sinds 1989 werd er ruim 4,1 miljard euro geschonken aan 90 organisaties die zich inzetten voor de bescherming van mens en natuur. Ook It Fryske Gea deelt in de opbrengst van de loterij. Hiermee kan de vereniging de verschillende natuurgebieden verspreid over de provincie Fryslân nog beter beschermen. Zoals bijvoorbeeld het unieke natuurgebied de Warkumerwaard aan de IJsselmeerkust

bij Workum. Duizenden vogels zoeken dit gebied op om er te broeden, voedsel te zoeken, te rusten en te overwinteren. It Fryske Gea was dan ook blij dat ze met geld van de Postcode Loterij enkele hectares weidevogelrijk grasland kon toevoegen aan het gebied. Naast het steunen van goede doelen maken deelnemers van de Postcode Loterij kans op grote prijzen. Zoals elke maand fantastische prijzen, die kunnen oplopen tot 49,8 miljoen euro.

De Postcode Loterij helpt!

Meedoen is eenvoudig, bel 0900-300 1500 (10 cpm) of meld u aan via internet: www.postcodeloterij.nl Voor € 11,75 per lot speelt u al mee. Alvast hartelijk dank voor uw deelname.