Op reis door de kaarten
Cartograf-Wie??
Wist je dat…
Welkom in de tentoonstelling Formatting Europe! Een
… kaarten al héél lang gebruikt worden? Nog voor de
wat moeilijke titel die meer uitleg vraagt… Deze ten-
mens kon schrijven tekende hij al kaarten. De oudste
toonstelling gaat over de cartografie van Europa.
wereldkaart is er eentje getekend op een kleitablet en
Cartograf-Wat? Cartografie betekent: 'de kunst van het
is ondertussen 2500 jaar oud! Hoe oud ben jij al?
vervaardigen van land-, zee-, en luchtkaarten'. Het maken van kaarten dus. Maar, wat is een kaart precies?
… er ook een kaart in je koffertje zit? Jawel, eentje met
Het is een document, in papier of elektronische vorm,
het parcours van de tentoonstelling op. Gebruik de
dat op een verkleinde schaal de wereld, een deeltje van
fiches samen met je boekje om je tocht door de tentoon-
de wereld of een specifieke plaats weergeeft, bijvoor-
stelling af te leggen. Veel plezier!
beeld Europa, België of zelfs de supermarkt of het museum. De kaarten die je hier ziet, verschillen in stijl, formaat en leeftijd. Ze laten ons zien hoe Europa door de eeuwen heen veranderd is, van de middeleeuwen tot nu! Een hele boterham dus. Wat ga jij ontdekken tijdens dit parcours? Wel, wat kaarten zijn, hoe je ze kan
gebruiken, welke geheimpjes ze je kunnen verklappen en hoe ze je de weg kunnen tonen.
De T in O wereldkaart
Opdracht:
In de middeleeuwen waren de kaarten een beetje
In je koffertje vind je verschillende kleine foto's. Het zijn
ouderwets. Waarom? Omdat ze niet geloofden dat de
telkens stukjes van kaarten die hier in de tentoon-
aarde rond was. Als ze een kaart tekenden van de
stelling hangen. Aan jou nu om ze terug te vinden! Kijk
wereld, dan was de wereld zo plat als een pannenkoek!
tijdens je speurtocht door de tentoonstelling goed naar
Deze kaarten kregen een speciale naam, de T in O
de kaarten en probeer de foto's terug te vinden. Als je
kaart. Gekke naam! Stel dat je een O tekent met daarin
een foto gevonden hebt, dan kan je die met een stickertje
een letter T, wel dan zagen die kaarten er zo uit.
op je kaart aanduiden. De kleine ronde stickertjes zitten in je koffertje.
De zee wordt als een cirkel voorgesteld met daarin de wereld verdeeld in drie stukken. Die stukken zijn drie continenten: Azië, Europa en Afrika. Zoals je wel kan zien, geven deze kaarten geen juist beeld van de wereld zoals we die vandaag kennen.
Waar zijn we?
Opdracht:
Nieuws uit de kaartenwereld! Er wordt een nieuw en
In het midden van je boekje vind je een rooster met
handig middeltje gebruikt: de coördinaten. Een belang-
letters en cijfers. Daarnaast staan enkele afbeeldingen
rijke uitvinding van Ptolemaeus, een geleerde die
met hun coördinaten. Kan jij op het rooster aanduiden
leefde in de 2de eeuw (wel méér dan 1800 jaar geleden!).
waar de afbeeldingen moeten komen? Kleef ze op de
Maar wat zijn coördinaten? Het is een hulpmiddeltje om
juiste plaats!
plaatsen terug te vinden op een kaart. Bovenaan op de kaart staan bijvoorbeeld cijfers en aan de zijkant letters. Als je vanuit een cijfer en een letter een lijn trekt, dan kom je op een bepaald punt terecht daar waar de twee lijnen elkaar kruisen. Daar vind je dan een aanduiding op de kaart. Deze kaart heeft ook coördinaten. Zie je de cijfertjes die in de kantlijnen van de kaart staan? Neem het cijfer 20 bovenaan en het cijfer 30 aan de linker- of rechterkant. Volg deze twee cijfers met je vinger tot aan het punt waar ze elkaar raken. Dan kom je in Belgica terecht.
Wie zoekt die vindt!
Opdracht:
Als je deze kaart bekijkt, herken je
In je boekje vind je een woordzoeker. Er zitten allerlei
vast wel enkele landen. Zie je de
woorden in verstopt die iets met kaarten te maken
laars van Italië? Merk je dan ook dat er
hebben. Vind je ze allemaal terug?
iets vreemd aan de hand is met deze kaart? Inderdaad, ze staat op haar kop! Het noorden ligt hier niet bovenaan maar onderaan. Op een kaart vind je altijd de windstreken terug, af en toe ook een windroos. De windstreken spelen een grote rol bij het lezen van een kaart. Meestal ligt het noorden bovenaan. Bij deze kaart is het omgekeerd en ligt het noorden onderaan, precies alsof de kaart op haar kop staat. De kaartmaker heeft hier de belangrijkste steden, wouden, rivieren en bergketens aangeduid. Daarvoor heeft hij kleine bergen, huizen en bossen op de kaart getekend.
Mercator
Opdracht:
Deze kaart komt uit een beroemde atlas van Mercator.
In je koffertje vind je een zakje met puzzelstukjes. Het
Waarom is die atlas zo beroemd? Omdat Mercator de
is een stuk van deze kaart van Mercator. Puzzel ze
eerste was die een atlas gemaakt heeft met gedetailleer-
terug in elkaar. De afbeelding van de puzzel staat in je
de kaarten van Europa. Mercator heeft ook de 'atlas'
boekje.
uitgevonden. Hij gebruikte het als naam voor een kaartenboek. Sindsdien zijn we die naam blijven gebruiken. Heb jij al een atlas gebruikt? Misschien heb je er thuis wel eentje liggen! Mercator was een heel belangrijke man. Hij was de belangrijkste (Belgische) cartograaf uit de 16de eeuw. Hij heeft er ook voor gezorgd dat de wereld, die bolvorming is, plat op een kaart kon getekend worden. Daarbij zorgde hij er nog eens voor dat de afstanden tussen de verschillende landen klopten! Een echte slimmerik dus. Zin om thuis eens te proberen om een bol plat op papier te krijgen? We, ga eens kijken op http://oranjespel.kbr.be Daar maken we van een sinaasappel een wereldkaart! Dit adres staat ook in je boekje dat je mag meenemen naar huis.
Opdracht:
Voorstelling van Europa Deze kaart is een voorstelling van Europa. Gek hé? Je
Laat je fantasie de vrije loop en teken een zelf bedachte
ziet verschillende landen van Europa die als dier of een
kaart van Europa. Hoe zou jij de landen tekenen? Waar
voorwerp zijn afgebeeld. Als je een hedendaagse kaart
zou de zee liggen? Is er wel een zee? Misschien heeft
van Europa bekijkt, dan zal die er anders uitzien.
België plots wel bergen, of wonen er kleine monstertjes
Er kunnen kaarten gemaakt worden om heel ver-
in grotten, of… Er zit een groot blad in je koffertje. Op
schillende redenen. Denk bijvoorbeeld aan fietskaarten,
dat blad mag je je kaart tekenen. Op het einde van de
metrokaarten,
stadsplannetjes,
tentoonstelling kan je je kaart ophangen. Hang er ook
wegenkaarten, wereldkaarten, … Al deze kaarten
een kaartje bij met je naam en je adres zodat we jouw
hebben een verschillend onderwerp en zullen dus
tekening kunnen opsturen als de tentoonstelling
alleen elementen op de kaart zetten die belangrijk zijn
afgelopen is.
wandelkaarten,
voor die specifieke kaart. Stel je voor dat er plots een bos aangeduid staat op een metrokaart! Wel, ook deze kaart is een speciaal geval. Ze toont wel de kaart van Europa, maar niet met de bedoeling om de landen van Europa perfect weer te geven. Deze kaart wil eigenlijk bij ieder land iets vertellen en doet dat door ieder land door een dier of voorwerp af te beelden. Als je goed kijkt, dan zie je dat België de vorm van een helm heeft.
Mevrouw Europa
Opdracht:
Hmmm… dit is helemaal geen kaart? Nee, maar toch
In je boekje vind je de eerste regels van deze mythe.
hoort deze prent thuis in de tentoonstelling!
Verzin een ander einde en schrijf het in je boekje!
Er bestaat namelijk een verhaal over het ontstaan van Europa. Het is een mythe. Een mythe is een verzonnen verhaal dat iets wil uitleggen. Vaak komen er vreemde personages in voor of dieren die kunnen spreken. Vroeger werden verhalen verteld omdat veel mensen niet konden lezen. In die verhalen werd uitgelegd hoe een onweer ontstaat of hoe het komt dat de aarde beeft, of zoals hier: hoe Europa ontstaan is. Europa was een mooi meisje dat met haar vriendinnen op stap ging. Ze gingen bloemen plukken in het veld, vlakbij de zee. Plots stond daar een stier. Het was een hele mooie stier. Hij kon zelfs praten! Europa ging steeds dichterbij en ging op zijn rug zitten. Toen gebeurde het. De stier vertrok in volle vaart met Europa op zijn rug. Hij ontvoerde haar naar een onbekend gebied en liet haar daar achter. Het onbekende gebied waar Europa was terechtgekomen werd naar haar genoemd.
De nieuwe kaart van Europa
Opdracht:
De nieuwe kaart van Europa. Misschien moeten we
In je boekje vind je een spelletje waar je het juiste land
deze titel niet al te letterlijk nemen als je weet dat deze
met de juiste afbeelding moet verbinden. De afbeel-
kaart rond 1940 in de Bibliotheek is terechtgekomen.
dingen zijn typisch voor dat bepaalde land. Kan je ze
Ehm, even rekenen en tellen… dan is deze kaart al 68
allemaal verbinden?
jaar oud! Zo nieuw kunnen we ze niet meer noemen. De kaart heeft een versierde rand waarin je het wapenschild en de postzegel van de verschillende Europese staten ziet. Je komt er ook iets meer te weten over de belangrijkste steden in dat land, de hoofdstad, de oppervlakte en nog veel meer. Een kaart met heel wat informatie!
Europa bij hoog en laag Kaarten kunnen in allerlei vormen, soorten en maten gemaakt worden. Ook dit is een kaart van Europa, maar ze ziet er een beetje speciaal uit. Ga eens wat dichterbij kijken. Zie je al die kronkellijnen op de kaart? Wel, dit is een hoogtekaart van Europa. Die kronkellijntjes worden ook wel hoogtelijnen genoemd. Ze tonen waar er heuvels of bergen zijn, of waar het landschap zo plat is als een pannenkoek. Hoe meer hoogtelijnen je ziet, hoe hoger het landschap is op die plaats. Zo zie je dat het aan de bovenkant van de laars van Italië zeer bergachtig is. De kaart ziet er donker uit door al die lijntjes die zo dicht bij elkaar liggen. Een lijn duidt aan hoe hoog het is op die bepaalde plaats. Er staat meestal ook een cijfer bij dat aangeeft hoe hoog we ons daar bevinden.
Opdracht: Even tijd om uit te blazen in de zeteltjes!
Je eigen plekje… Ziezo! Een wereldkaart. Dit is de enige in de tentoonstelling. De wereld barst bijna uit haar voegen op deze kaart. En ja, ook jij woont daar ergens op die grote wereldbol. Aan jou nu om je eigen plekje op de kaart van België te zetten. In je koffertje vind je een vlaggetje. Je mag er je naam op schrijven en het op de kaart van België prikken die op het einde van de tentoonstelling staat. Je prikt het daar waar je woont.
Dankjewel!
Je mag ook je eigen getekende kaart ophangen in de
En wie weet tot de volgende keer!
minitentoonstelling. Vergeet niet je naam en adres erbij te hangen zodat we later je tekening kunnen opsturen. Je koffertje met het bijbehorende materiaal (puzzel, potlood, lijm…) geef je terug aan de balie. Het boekje mag je meenemen naar huis.
Formatting Europe - Mapping a Continent 17.11.2007 - 08.02.2008 Educatieve dienst - KBR
