Nota gebruiksruimte.
1. Inleiding. Een gebruiksruimte is een redelijk nieuwe voorziening in Nederland. Hij is bedoeld voor langdurig verslaafden die op straat hun drugs gebruiken en daar niet zelden voor overlast zorgen. Het aantal gebruiksruimten in Nederland is in de afgelopen jaren vrij snel toegenomen en bedroeg eind 2000 een twintigtal accommodaties. In de afgelopen periode is in gemeentelijke beleidsstukken aangekondigd dat de vestiging van een gebruiksruimte in Helmond nader onderzocht zou worden. Het resultaat hiervan treft u in deze nota aan. Bezien is: of in onze stad een gebruiksruimte wenselijk en mogelijk, rekening houdend met de omvang van de doelgroep en andere lokale omstandigheden, op welke wijze een gebruiksruimte in onze gemeente qua opzet, organisatie en inrichting het beste vorm gegeven zou kunnen worden, welke kosten hiermee gemoeid zijn. Op basis van het hieruit voortvloeiende voorstel kan vervolgens de politieke gedachtewisseling en besluitvorming plaatsvinden.
De notitie is tot stand gekomen op basis van overleg binnen een werkgroep bestaande uit vertegenwoordigers van Novadic, Politie, SMO, SWH en Gemeente. Door de werkgroep is dankbaar gebruik gemaakt van een in mei 2002 verschenen onderzoek van het Trimbos- instituut naar bestaande gebruiksruimten in Nederland. Daarnaast zijn bezoeken gebracht aan enkele gebruiksruimten in het land.
2. Algemeen. Drugsoverlast is ondanks alle inspanningen van rijk, gemeente, politie, justitie, zorg en bewoners nog steeds een veel voorkomend verschijnsel. Het beleid richt zich op een integrale aanpak met zorg en voorzieningen op maat voor goedwillende verslaafden en een harde aanpak van notoire overlastveroorzakers. Sluitend is het systeem echter nog niet en vaak blijft de overlast van een relatief kleine groep gebruikers als probleem nummer een op de agenda staan. De vraag is of er concrete mogelijkheden zijn om deze overlast te weren of tenminste dragelijk te houden. In sommige gemeenten wordt dit geprobeerd met een opvangruimte voor druggebruikers. In een aantal gemeenten in Nederland is inmiddels ervaring opgedaan met een gebruiksruimte waar alleen gebruikers mogen komen die geregistreerd staan en over een pasje beschikken. Een voorbeeld. De Spanjaardstraat in Rotterdam. De gebruiksruimte bestaat sinds juli 1997, en is in de periode dec.1998-okt. 2000 grondig gerenoveerd. 25 tot 30 dakloze harddrugverslaafden met een pasje maken gebruik van de gebruiksruimte. Gebruikers komen uit de omgeving. De gemiddelde leeftijd is 35 jaar De verslaafden gebruiken minimaal 10 jaar en zijn vaak opgegeven of uitbehandeld Het pand wordt gehuurd door het Leger des Heils, dat beneden de maatschappelijke opvang regelt. Er is een tv, douche en wasmachine en men kan er wat eten Boven verzorgd de professionele verslavingsinstelling het toezicht Boven is de huiskamer, de spuitkamer, de rookruimte en het kantoortje voor de 2 hulpverleners. Hier bevinden zich ook de monitoren die de beelden die de camera’s in de overige ruimten nemen laten zien en de gebruiksartikelen (spuiten, folie, filters, zuren e.d). Alcohol en het slikken van pillen is niet toegestaan. In de hals of de lies spuiten is verboden vanwege het gevaar. Als er klappen vallen wordt iemand geschorst. Dit gebeurt overigens weinig.
1
-
Ongelukken gebeuren zelden (een overdosis per jaar) De medewerkers houden toezicht en sturen mensen indien mogelijk door naar de hulpverlening
Actieprogramma IVB. Zoals in nagenoeg alle grote en middelgrote steden komt ook in onze stad drugsoverlast voor. In het “Actieprogramma Integraal Veiligheidsbeleid Helmond 2002” wordt vermeld dat de problematiek m.b.t. alcohol- en harddrugsverslaafden en dak-en thuislozen toeneemt. Jaarlijks wordt bij de politie in Helmond zo’n 250 keer melding gemaakt van overlast door deze groepen van personen. Naar alle waarschijnlijkheid ligt dit aantal aanzienlijk hoger omdat een groot deel van de overlastgevallen niet wordt gemeld. In het rapport wordt voorts opgemerkt dat het niet zozeer de naar schatting 200 harddrugsgebruikers zijn die het merendeel van de extreme overlast veroorzaken, maar vooral de ongeveer 50 personen die als multi gebruikers of multi-problematisch te typeren zijn (alcohol- en drugsverslaafd, psychische problemen, dak-of thuisloos). De overlast concentreert zich in en rond de binnenstad, Binnenstad-Oost, het NS-station Helmond en heeft een grote invloed op de veiligheidsbeleving van passante en omwonenden. We staan aldus het rapport voor de moeilijke opgave om minder overlast op straat te krijgen terwijl ernst en omvang van de probleemveroorzakers aantoonbaar toenemen. Meer toezicht op straat vermindert de overlast onvoldoende en een programma als Stelselmatige Daderaanpak levert slecht op de lange termijn daadwerkelijke vermindering van de overlast op. Om een positief effect op de overlast ook op de korte termijn te bereiken zou de komst van een gebruiksruimte soulaas kunnen bieden, aldus het actieprogramma. Jaarverslag Novadic. Ook in het “Jaarverslag Regio Helmond 2001 en 2002” van Novadic komt de behoefte aan een gebruiksruimte nadrukkelijk aan de orde. Zo constateert de instelling dat er bij cliënten in toenemende mate sprake is van gecombineerde meervoudige verslavingsproblematiek. Het betreft vaak een combinatie van chronische verslavingsproblematiek met psychiatrische toestandsbeelden. Daarnaast neemt het polidruggebruik onder chronische verslaafden toe, m.n. het alcoholgebruik in combinatie met middelen als cocaïne en amfetamine. Dit gecombineerde gebruik leidt steeds vaker tot agressief en overlastgevend gedrag in de publieke ruimte. De instelling merkt daarnaast op dat de behoefte aan een eigen gebruikersruimte bij de doelgroep, en het thans ontbreken ervan op de Oversteek, ertoe heeft geleid dat cliënten in toenemende mate alternatieven gaan zoeken in afbraakpanden en andere illegale verblijfsmogelijkheden. M.b.t. De dwang- en drangaanpak van verslaafde delictplegers In het kader van Stelselmatige Dadersaanpak merkt Novadic op dat het aantal personen tussen de 18 en 25 jaar dat zich veelvuldig schuldig maakt aan verwervingscriminaliteit in 2001 31 personen bedroeg waarvan er 26 bij deze instelling bekend waren. Evenals het Integraal Veiligheidsprogramma spreekt ook Novadic over een in Helmond aanwezige bodemgroep van 50 personen met een langdurige verslavingsgeschiedenis die een grote afstand hebben tot de reguliere arbeidsmarkt. De instelling gaat er vanuit dat de potentiële doelgroep van een gebruikersruimte in Helmond 15-25 personen bedraagt. Het gaat hierbij om personen die In Helmond voor een belangrijk deel verantwoordelijk zijn voor het aantal drugsgelieerde delicten en hiermee gepaard gaande overlastsituaties. Probleemstelling. Geconcludeerd kan dus worden dat binnen onze gemeente vanuit 2 nauw met druggebruik en drugoverlast betrokken invalshoeken gepleit wordt voor een gebruiksruimte die, naar mag worden aangenomen, bedoeld zal zijn voor 15 a 25 personen. In deze notitie zal het idee van een gebruiksruimte verder worden uitgewerkt. Daarbij zal m.n. bezien worden op welke wijze, rekening houdend met de hiervoor aangegeven omvang van de doelgroep en andere lokale omstandigheden, een gebruiksruimte in onze gemeente qua opzet, organisatie en inrichting het beste vorm gegeven zou kunnen worden, en welke kosten hiermee gemoeid zijn. Op basis van het hieruit voortvloeiende voorstel kan vervolgens de politieke gedachtewisseling en besluitvorming plaatsvinden.
2
3. Het gemeentelijk verslavingsbeleid. In deze paragraaf wordt kort stilgestaan bij enkele aspecten van het gemeentelijk verslavingsbeleid die, zoals in het vervolg van de notitie zal blijken, nauw aan een gebruiksruimte gelieerd zijn. Algemeen. Het verslavingsbeleid in onze gemeente is in belangrijke mate gericht op het voorkomen van overlast door druggebruikers en het verbeteren van hun leefstijl. Hierbij moet m.n. worden gedacht aan enerzijds dag -en nachtopvang en anderzijds aan verbetering van de gezondheid (via b.v. het verstrekken van methadon en van de participatie in de samenleving (via b.v. sociale activering). De meeste van de in dit kader uitgevoerde activiteiten, door de instellingen Novadic en SMO, vinden plaats in het pand de Oversteek en daarnaast in het regiokantoor van Novadic aan het Zuidende. Ook preventie, vooral gericht op schoolgaande jeugd en risicojongeren, is een onderdeel van het beleid. Opvang en begeleiding. De opvang en dagelijkse activiteitenbegeleiding van chronisch verslaafden vindt plaats inde dagopvang van de Oversteek. Het activiteitenprogramma wordt uitgevoerd door een team van maatschappelijk werkenden, activiteitenbegeleiders en huismeesters. De dagopvang is een belangrijk instrument om verslaafden zonder een zinvolle daginvulling te activeren binnen een vrije drugsvrije omgeving. De dagopvang biedt tevens opvang aan die verslaafden die in een slechte lichamelijke en psychische conditie verkeren. Binnen het totale aanbod van de Oversteek worden ook maatschappelijke spreekuren gehouden. Activiteitenbegeleiding. De maaltijdverstrekking op de Oversteek vindt plaats op alle werkdagen en bestaat uit warme maaltijden, afgewisseld met broodmaaltijden. Daarnaast bestaan er mogelijkheden om kleding te wassen en te drogen en kleding op te slaan. Andere dagopvangactiviteiten zijn muziek - en sportactiviteiten en het aanleren van specifieke vaardigheden als hygiëne gezond eten en computergebruik. Mogelijkheden m.b.t. sociale activeringsactiviteiten zoals opruimwerkzaamheden en het uitvoeren van kleine reparatiewerkzaamheden worden onderzocht. Methadonverstrekking. De methadonverstrekking door Novadic vindt plaats vanuit de Oversteek. In 2002 bedroeg het aantal cliënten aan wie methadon werd verstrekt 95. Uitsluitend bevoegde verpleegkundigen voorzien cliënten van methadon. De eindverantwoordelijkheid is in handen van een Novadic-arts. Medische en verpleegkundige zorg. Preventie van gezondheidsrisico’s en aids-preventie zijn binnen de zorg , opvang en begeleiding van chronische verslaafden belangrijke aandachtspunten. Naast preventie vindt spuitomruil ( gratis nieuwe spuit bij inleveren van een gebruikte spuit) en condoomverstrekking plaats. Bemoeizorg. Bemoeizorg is een van de basisonderdelen in het kader van de Openbare geestelijke Gezondheidszorg (OGGZ). Het is een vorm van hulpverlening aan individuen en risicogroepen die zelf niet om hulp vragen. In dit verband wordt ook wel gesproken over zorgwekkende zorgmijders. Het Helmondse bemoeizorgproject wordt uitgevoerd door Novadic, SMO en GGZ.. Ambulante zorg en poliklinische behandeling. Voornoemde vormen van hulpverlening aan cliënten met verslavingsproblemen, niet behorend tot de doelgroep van de Oversteek, wordt aangeboden op de Locatie Zuidende. De polikliniek fungeert als het centrale aanmeldpunt in Helmond t.b.v. cliënten met verslavingsproblemen op het terrein van alcohol, drugs, medicijnen en gokken. De medische eindverantwoordelijkheid berust bij de Novadicarts.
3
Nachtopvang druggebruikers en woonbegeleiding ex- verslaafden. Op de bovenverdieping van de Oversteek vindt onder verantwoordelijkheid van de SMO de nachtopvang van druggebruikers plaats. De voorziening beschikt over 12 bedden. De bezettingscapaciteit bedroeg in 2002 86%. Het aantal cliënten 56. Uit het jaarverslag 2002 van de SMO blijkt dat in dat jaar aan 7 ex -verslaafden woonbegeleiding is gegeven. 4.
Trimbos-onderzoek.
Inleidend is reeds opgemerkt dat door het Trimbos-instituut in mei 2002 een onderzoek is gepubliceerd naar de 20 in Nederland bestaande gebruiksruimten. Onderstaand zijn de belangrijkste onderzoekresultaten samengevat. Doelstellingen. • De voornaamste doelstellingen van de meeste gebruiksruimten zijn overlastreductie en beperking van de gezondheidsschade. • Ofschoon deze doelstellingen opgespannen voet met elkaar kunnen staan worden vinden beide doelstellingen in de meeste gebruiksruimten een gecombineerde toepassing. • Aan gebruiksruimten kunnen 3 functies worden toegekend afhankelijk van de visie die wordt gehanteerd op verslaving, verslaafden en passende zorg , t.w. bezemwagen, vangnet en springplank. Als bezemwagen zijn gebruiksruimten vooral bedoeld om mensen die niet in het straatbeeld passen van straat te halen. Als vangnet leggen gebruikersruimten zich toe om druggebruikers op te vangen, de gelegenheid te geven hun drugs te gebruiken en hen van de meest noodzakelijke medische en maatschappelijke zorg te voorzien. Als springplank streven gebruikersruimten naar verbetering van levensomstandigheden, toeleiding naar andere voorzieningen en inschakeling van derden bij verdere resocialisatie. Organisatie en inrichting: • Er bestaan meer geïntegreerde (aan een bestaande voorziening gekoppelde) dan specifieke (opzichzelfstaande ) gebruiksruimten. Bij geïntegreerde gebruiksruimten (13 van de 20) is bestaande laagdrempelige opvang uitgebreid met een ruimte bestemd voor het gebruik van harddrugs. Specifieke gebruiksruimten staan op zichzelf en zijn vaak een reactie op een grote scène in een bepaalde stadswijk. Als instellingen niet bereid of niet in de gelegenheid zijn een gebruiksruimte binnenshuis te exploiteren wordt een specifieke voorziening als oplossing gekozen. Als voordelen van een geïntegreerde ruimte kunnen worden genoemd de vereenvoudigde toegang (voor b.v. ook zorgwekkende zorgmijders) tot het overig aanbod van de bestaande voorziening, het minder inbreuk maken op de sociale structuur van een buurt, de bezoekers minder bloot stellen aan stigmatisering, en het beperkt houden van de kosten omdat personeel van de bestaande voorziening kan worden ingezet in de gebruiksruimte. • Gebruiksruimten bestaan uit ruimten voor het gebruik van drugs, maar nagenoeg ook altijd uit een huiskamer , ruimten voor toezicht, verpleegkundige hulp, voor maatschappelijk werk en personeel. Een algemene standaard voor de capaciteit van de gebruiksruimte is niet te geven omdat die wordt bepaald door de omvang van de scène , het gemiddeld aantal consumpties en de wijze van toediening. Uit cijfers blijkt dat het aantal plaatsen in de huiskamers kan variëren van 8 tot 60 en de gebruiksruimte waar de middelen worden toegediend varieert van 2 tot 35 plaatsen. • In de meeste gebruiksruimten kunnen de gebruikers hun drugs zowel injecteren (spuiten of shotten) als roken ((basen en chinezen). Het gebruik van alcohol is meestal niet toegestaan. Soms is voor deze 2 activiteiten 1 ruimte beschikbaar. Meestal vindt intraveneus gebruik en roken van drugs echter in gescheiden ruimten plaats. Als redenen hiervoor gelden hygiëne en gezondheid van derden (bloedvlekken a.g.v. slechte staat van de aders en verschillen in cultuur en status tussen rokers en spuiters. • Bij meer dan de helft van de voorzieningen kan de bezoeker onbeperkt in de in de ruimte voor gebruik verblijven, in de overige voorzieningen is het verblijf hierin beperkt tot een half uur of een uur. Voor de beperkte verblijfsduur worden de volgende redenen gegeven: de ruimten voor gebruik zijn dikwijls beperkt in capaciteit zodat een korte verblijfsduur zorgt voor doorstroom, hoe korter het
4
• •
verblijf in de ruimten hoe minder onrust (men blijft niet hangen om te kletsen of te bedelen om drugs), een beperkte verblijfsduur doorbreekt het patroon van excessief gebruik van cocainebase. De meeste voorzieningen zijn gedurende de hele week gemiddeld 9 uur per dag open. Enkele ruimten hanteren in het weekend beperkte openingstijden of zijn gesloten. Het basisaanbod, ook wel het smalle aanbod genoemd, bestaat uit koffie en thee, brood, recreatieve activiteiten, verstrekking van gratis attributen (spuiten, folie, steriel water etc.), spuitomruil en mogelijkheid tot persoonlijke verzorging (douche, wasmachine e.d.) Het zogenoemde brede aanbod bestaat uit het basisaanbod aangevuld met o.a. sociale dienstverlening, voorlichting over veilig gebruik en medische verzorging. Omdat geïntegreerde gebruiksruimten onderdeel zijn van een bestaande voorziening hebben deze vaak een breed aanbod.
Doelgroep en toelatingsprocedure. • Alle 20 gebruiksruimten hanteren toelatingscriteria. De uit het onderzoek meest voorkomende criteria kunnen als volgt worden samengevat: De persoon moet: overlast veroorzaken dakloos zijn regelmatig in de buurt verblijven waarin de ruimte is gevestigd geregistreerd staan als cliënt van de lokale instelling voor verslavingszorg of maatschappelijke opvang in slechte lichamelijke of geestelijke conditie verkeren een minimumleeftijd hebben • M.b.t. de toelatingsprocedure is de hulpverleningsinstelling eerstverantwoordelijk. In de praktijk verwijst de politie een potentiële bezoeker vaak door voor een intake bij de instelling. De verslavingszorg vervult de functie van poortwachter waarbij o.a. gekeken wordt of de kandidaat in de groep past. Als andere toelatingseisen worden gehanteerd: ingeschreven staan in de (regio) gemeente in het bezit zijn van drugs bij het betreden van de ruimte te beschikken over een toelatingspasje het contract m.b.t. de huisregels hebben ondertekend de aansprakelijkheidsverklaring hebben getekend. In deze verklaring wordt bepaald dat de bezoeker zelf de volle verantwoording draagt voor (de risico’s van) het gebruik van drugs. • Als aan de toelatingscriteria is voldaan wordt de persoon geregistreerd en ontvangt hij een pasje met pasfoto. Alle onderzochte gebruiksruimten werken met dit model. Niet iedereen kan de ruimte dus vrijelijk betreden. Gebruiksruimten zijn bedoeld voor druggebruikers die overwegend op straat hun drugs gebruiken en die in slechte medische en sociale omstandigheden verkeren. Jongeren of zogenoemde gelegenheidsgebruikers zijn er bijvoorbeeld niet welkom. • Ofschoon na opening van een gebruiksruimte gebruik op straat niet meer wordt getolereerd, blijven er gebruikers die de ruimte niet of niet meer bezoeken. De redenen hiervoor zijn dat men er zich niet thuis voelt, het bezoek van de politie aan de ruimte niet op prijs stelt, men niet akkoord gaat met de toelatingsvoorwaarden of het zich gestigmatiseerd voelen. Gebruik en toezicht. • Gebruikt mag enkel worden in de specifieke ruimte voor gebruik. In alle overige ruimten, waaronder de huiskamer waar bezoekers koffie drinken en b.v. televisie kijken, is gebruik verboden. • In alle onderzochte voorzieningen heeft het personeel via een monitor of venster zicht op wat zich in de specifieke ruimte voor gebruik voordoet. Dit toezicht richt zich op het naleven van regels voor veilig gebruik, het handhaven van een prettig klimaat en het tijdig signaleren van overdoses. In het contract m.b.t. de huisregels geeft de bezoeker expliciet aan geen bezwaar tegen toezicht te hebben. • Indien de gebruiksruimte gecombineerd is met een methadonverstrekkingspost vindt de methadonverstrekking plaats in de ochtenduren voordat de gebruiksruimte wordt geopend. Op deze manier wil men voorkomen dat mensen onder invloed van harddrugs zijn voordat zij hun methadon ontvangen. Huisregels. • Alle voorzieningen hebben huisregels gericht op beheersing van het sociale klimaat en veilig gebruik.
5
•
De regels voor een goed klimaat die uit het onderzoek bleken waren: Verbod op agressie en diefstal Verbod op het heen en weer lopen tussen huiskamer en ruimte voor gebruik Verbod op onderlinge verkoop Verbod op uitdelen Verbod op alcoholgebruik
•
Als regels voor veilig gebruik kwamen uit het onderzoek naar voren: Geen gebruik onder invloed Geen ondersteuning door personeel bij injecteren Geen ondersteuning door medegebruikers bij injecteren Verbod op injecteren in bepaalde delen van het lichaam (b.v. hals of lies) Verbod op het delen van attributen
•
Overige regels: geen overlast in de buurt geen wapenbezit geen gebruik van pillen verbod op het basen van cocaïnebase geen eten en drinken in de ruimte voor gebruik verbod op het shotten van methadon of pillen verbod op het bezit van softdrugs en alcohol bezit van harddrugs verplicht.
Juridische aspecten en verwerving. • M.b.t. gebruiksruimten geldt als OM-richtlijn: geen grootschalig karakter, dealers worden niet gedoogd, geen vrije inloop van verslaafden. • Handel is volgens de opiumwet verboden. Om overlast te voorkomen is het kopen van drugs in de directe omgeving vaak verboden en is het ook niet toegestaan om vanuit de gebruiksruimte met dealers te bellen. Gebruikers blijven daarmee aangewezen op de hectische scène. Oplossingen (juridisch verboden) zijn de huisdealer of de inkoopcombinatie. Relatie tot de omgeving. • Geïntegreerde voorzieningen zijn doorgaans gevestigd aan een doorgaande weg aan de rand van het centrum, dikwijls in de buurt van het centraal station, soms in de nabijheid van het politiebureau. • De drugshandel bevindt zich altijd op minder dan 5 minuten loopafstand van de gebruiksruimte. • Bij 3 van de bezochte ruimten leidde de komst van een gebruiksruimte tot toename van overlastgevende handel in de directe omgeving • Van enkele gebruiksruimten is bekend dat de politie in die steden bezit van gebruikshoeveelheden drugs tolereert. • Op een uitzondering na hebben alle ruimten afspraken gemaakt met de politie. Die afspraken gaan over het opsporen van en aanhouden van criminele bezoekers in de gebruiksruimte, calamiteiten binnen de voorziening en openbare orde en omgeving. • Meestal zijn een of twee agenten aangewezen als contactpersoonvoor de ruimte. • Partijen die het meest bij een gebruiksruimte betrokken zijn, zijn politie, bewoners, middenstand en instellingen voor verslavingszorg en maatschappelijke opvang. • Draagvlak/ acceptatie kan worden gecreëerd door het jaarlijks houden van een open dag, regelmatige contacten van de werkers met politie en omwonenden, het instellen van een klachtenmeldpunt, het instellen van een begeleidingscommissie die veelal bestaat uit beherende instelling, omwonenden, middenstand, politie en gemeente. • Enkele instellingen schenken aandacht aan activiteiten die gericht zijn op reïntegratie Het betreft hier betaalde werkzaamheden die tevens een bijdrage leveren aan het leefklimaat in de omgeving, zoals schoonmaakwerkzaamheden.
Personeel. • de meeste ondervraagden geven als ideale teamsamenstelling aan een evenwichtige mix van medisch, agogisch en ordehandhavend personeel
6
•
• •
5.
In gebruiksruimten worden niet alleen medische en agogische werkers ingezet, maar ook zogenoemde toezichthouders. In een derde van de gebruiksruimten zijn voor laatstgenoemde functie commerciële beveiligingsbeambten, stadswachten of niet tot een beroepsgroep horende personen aangesteld. In het merendeel van de ruimten verzorgen professionals het basisaanbod. In 3 voorzieningen worden hiervoor vrijwilligers ingezet. Op 4 plaatsen een is een locatieassistent in dienst, verantwoordelijk voor inkoop, keuken en onderhoud Taken van werkers zijn doorgaans niet gebaseerd op beroepsachtergrond. Iedereen voert bijna alle voorkomende werkzaamheden uit.
Uitgangspunten voor een gebruiksruimte Helmond.
Op basis van de specifieke plaatselijke situatie en de ervaringsgegevens uit het Trimbos-onderzoek kunnen voor een gebruiksruimte in Helmond de volgende uitgangspunten worden geformuleerd: 1. Als doelgroep komen in aanmerking dak- en/of thuisloze, overlastveroorzakende, chronische gebruikers van harddrugs die kampen met problematiek op meerdere leefgebieden. De potentiële doelgroep die hieraan voldoet wordt geschat op 15-25 personen. 2. De gebruiksruimte maakt onderdeel uit van een breed pakket van zorg en opvang in combinatie met overlastbeperkende maatregelen. De gebruiksruimte is gesitueerd en geïntegreerd in een bestaande instelling/accommodatie, waar een vaste en controleerbare groep toegang heeft. 3. De ruimte is primair bedoeld voor drugsverslaafden uit de gemeente Helmond. (tegengaan van aanzuigende werking) 4. De locatie is gesitueerd in of nabij het centrum van Helmond. (Oversteek) 5. De beherende organisatie is verantwoordelijk voor de opvang van gebruikers (Novadic). De politie is primair verantwoordelijk voor het handhaven van de openbare orde in de publieke ruimte. De politie is samen met Novadic verantwoordelijk voor het beperken van overlast in de directe omgeving van de opvangvoorziening. 6. M.b.t. de geselecteerde groep wordt een strak voordeurbeleid gevoerd via een pasjessysteem 7. De gebruiksruimte biedt zowel gelegenheid aan personen die hun drugs roken of injecteren. Beide activiteiten vinden uitsluitend plaats in de gebruiksruimte. 8. De gebruiksruimte omvat tevens preventieve activiteiten door verpleegkundigen die gericht zijn op veilig gebruik, spuitomruil, aidspreventie, gezonde levenswijze en eventuele verwijzing naar de huisarts en eerstelijnsgezondheidszorg. Waar mogelijk worden initiatieven genomen ter bevordering van individuele maatschappelijke integratie. 9. Huisdealerschap wordt, gelet op de richtlijnen van het Openbaar Ministerie (OM), terzake niet toegestaan. 10. De gebruiksruimte biedt geen toegang aan verslaafden die niet tot de problematische en door een arts geselecteerde doelgroep behoren 11. Via een strak voordeurbeleid, beperking van toegang van verslaafden uit de omliggende regiogemeenten en andere geëigende maatregelen, wordt de aanzuigende werking zoveel mogelijk tegengegaan. 12. Om het algemene toezicht van de gebruiksruimte en eventuele klachten van omwonenden periodiek te evalueren, wordt een begeleidingscommissie geïnstalleerd. 13. De gebruiksruimte zal in eerste instantie als experiment worden opgezet met een looptijd van 2 jaar en evaluatie door de begeleidingscommissie. 14. De gebruiksruimte zal qua regiem en sfeer worden ingebed worden in de geldende plaatselijke verslavingsaanpak. 15. De openingstijden worden zoveel mogelijk aangesloten op de overige voorzieningen en activiteiten van de Oversteek. (5 dagen per week) 16. T.b.v. het beheer en toezicht op de gebruiksruimte, zal extra personeelsformatie vooral gevonden moeten worden in de sfeer van verpleegkundig personeel en een toezichthouder. 17 Het werken binnen een gebruiksruimte vereist, zeker bij de start, een professionele aanpak. In die fase is het medisch onverantwoord om met vrijwilligers te werken. 17. T.b.v. een goed functionerende gebruiksruimte is intensieve samenwerking tussen politie, instellingen voor zorg en opvang, gebruikers en hun belangenorganisaties, omwonenden, ondernemers en de gemeente in een te formeren begeleidingscommissie gewenst. 18. De omgeving is gediend bij duidelijke afspraken over het direct kunnen melden en de opvolging van eventuele klachten. De begeleidingscommissie vervult hierbij een bewakingsfunctie.
7
6.
Voorstel.
In deze paragraaf wordt op basis van voornoemde uitgangspunten een voorstel gepresenteerd waarin wordt aangegeven hoe een gebruiksruimte in Helmond bij voorkeur opgezet zou moeten worden. Het betreft hier een opzet op hoofdlijnen. De nadere concretisering wordt gebaseerd op de eerder genoemde uitgangspunten. 1. Algemeen. Voorgesteld wordt in Helmond voor 15-25 personen een gebruiksruimte te vestigen voor een experimentele periode van 2 jaar en deze voorziening ruimtelijk onder te brengen in de Oversteek. 2. Doelgroep. Als doelgroep komen in aanmerking personen die: - chronisch en langdurig verslaafd zijn - behoren tot de zogenaamde zorggroep - behoren tot de potentiële veelplegers en overlastveroorzakers - geen dagbesteding hebben of zwervend en/of dak- en thuisloos zijn - geregistreerd staan als cliënt van Novadic - als inwoner ingeschreven staan in Helmond 3. Doelstellingen. Als doelstellingen van de gebruiksruimte gelden: - overlastbestrijding en stabilisatie van illegaal drugsgebruik; - tegengaan van illegaal drugsgebruik in de openbare ruimte; - beperking van gezondheidsschade en preventie van infectieziekten; 4. Ruimtelijke aspecten De gebruiksruimte wordt inpandig in de Oversteek op de begane grond gesitueerd. Er zal een beperkte interne verbouwing moeten plaatsvinden om het pand voor deze functie aan te passen. Een voordeel van een inpandige gebruiksruimte is dat deze nieuwe functie onderdeel uitmaakt van het totale pakket van activiteiten in de Oversteek. De gebruiksruimte zal aan een aantal strenge criteria moeten voldoen. In de entree van het pand de Oversteek wordt een detectiepoort geplaatst. De toegang tot de gebruiksruimte vindt plaats vanuit de huiskamer in de Oversteek. Gedacht wordt aan een ruimte van 10 - 12m², waarbij niet meer dan 3 tot 4 personen gelijktijdig in de ruimte kunnen verblijven. 5. Pasjessysteem. Uitsluitend cliënten die door een arts van Novadic zijn gescreend op hun gebruikersgeschiedenis hebben middels een pasje voorzien van een pasfoto toegang tot de ruimte. Dit pasje wordt via een vaststaande procedure verstrekt door de verslavingsinstelling aan personen die voldoen aan vooraf vastgestelde criteria. De afgifte geschied via het regiokantoor van Novadic aan het Zuidende, het centrale aanmeldpunt en sociaal-medische polikliniek in Helmond t.b.v. cliënten met verslavingsproblemen). Voor het verkrijgen van een legitimatiepasje gelden, behalve de eerder genoemde criteria, de volgende voorwaarden: geregistreerd staan als cliënt bij de instelling voor verslavingszorg ingeschreven staan in de gemeente Helmond de overeenkomst inzake aansprakelijkheid en huisregels hebben getekend 6. Huis- en gedragsregels In het kader van het interne veiligheid- en gezondheidsbeleid zal een strikte regelgeving worden gehanteerd. Het gebruik van drugs zal uitsluitend binnen deze regelgeving plaatsvinden. Overtreding van de huis- en gedragsregels zal worden gesanctioneerd. Een tijdelijke uitsluiting van de gebruiksruimte zal alleen in het uiterste geval gehanteerd worden. In nauw overleg met de politie wordt een veiligheidsprotocol opgesteld, inclusief een aantal duidelijke afspraken inzake eventuele geweldsincidenten. Het voldoende waarborgen van de veiligheidsbeleving van zowel de bezoekers als de medewerkers van Novadic staat hierbij centraal.
8
7. Openingstijden. De gebruiksruimte zal op maandag t/m vrijdag een belangrijk aantal uren per dag open zijn. Gedacht wordt aan een dagelijkse openstelling van 08.30 - 10.00 uur (aansluitend op de sluiting van de nachtopvang) en iedere middag van 13.30 uur t/m 16.30 uur. 8. Toezicht en beheer. Het dagelijkse toezicht en het beheer van de gebruiksruimte berust bij Novadic. Ook in enkele andere steden exploiteert Novadic inmiddels gebruiksruimten voor chronische verslaafden. Er zal binnen het totale dagprogramma van de Oversteek zowel vanuit een medische en preventieve als beheersmatige invalshoek, toezicht worden gehouden door verpleegkundigen en huismeesters. Het gebruik van inen extern cameratoezicht maakt onderdeel uit van het programma van eisen en wordt ondersteund door de politie. 9. Samenwerking en afstemming. Er zullen met de direct betrokken partijen zoals politie, GGD, Gemeente, SMO en de direct omwonenden (de Helveste) goede afspraken moeten worden gemaakt over het toezicht en het beheer van de externe omgeving. Betrokkenheid en draagvlak zijn een noodzakelijke voorwaarde. Ten aanzien van de handhaving van de openbare orde en veiligheid, zowel intern als extern, zullen de bestaande afspraken tussen Novadic en de politie worden bijgesteld op de nieuwe situatie. In beginsel is Novadic verantwoordelijk voor de interne handhaving, terwijl de politie verantwoordelijk is voor de externe omgeving, met dien verstande dat de verantwoordelijkheid van Novadic niet ophoudt bij de “voordeur”. Met de politie zullen nog nadere afspraken worden gemaakt over wanneer en op welke wijze de politie de gebruikersruimte, al dan niet op verzoek van Novadic-medewerkers, zal kunnen betreden. 10. Begeleidingscommissie. Het beheer van de gebruiksruimte berust bij Novadic. Gedurende de experimentele periode zal een begeleidingscommissie worden ingesteld, bestaande uit vertegenwoordigers van de instellingen die thans de werkgroep vormen, uitgebreid met vertegenwoordigers van direct omwonenden. De commissie zal aan het eind van de betreffende periode het project evalueren. 11. Klachten. De huidige Werkgroep Overlast Oversteek, waarin vertegenwoordigd zijn politie, Novadic, gemeente en omwonenden, zal eventuele klachten m.b.t. de gebruiksruimte behandelen en toezien op een snelle klachtopvolging. 12. Financiën. De financiële aspecten van het onderhavige voorstel kunnen als volgt in beeld worden gebracht: a. Eenmalige investeringskosten: - stelpost interne bouwkundige voorzieningen - stelpost detectiepoort, cameratoezicht en inrichting
= € 20.000,= € 10.000,-
b. Jaarlijkse exloitatiekosten: - huismeester/toezichthouder (20 uur per week x 52) 1040 uur x € 38,- verpleegkundige (4 uur per week x 52) 208 uur x € 49,- extra huisvestingslasten
= € 39.520,= € 10.192,PM = € 49.712,
Dekking: Voor deze kosten zou dekking gevonden kunnen worden in de jaarlijks van rijkswege aan de gemeente Helmond toe te kennen doeluitkering verslavingsbeleid..
9
