ONZE KU N ST DEEL XIII

ill

Jill

ONZE KU N ST DEEL

XIII

:

ONZE KUNST VOORTZETTING VAN DE VLAAMSCHE SCHOOL

HOOFDREDACTEUR

BUSCHMANN

P.

Jr.

Rubriek Ambachts- en Nijverheidskunst onder Redactie van de Nederlandsche Vereeniging voor Ambachts- en Nijverheidskunst.

Redactie-Commissie

:

H. Ellens, Jac. Ph. Wormser, R. C. Oosschot, Jac.

DEEL 7--

JAARGANG

W.

P. de Vries Jr,

van den Bosch.

XIII •

r

HALFJAAR

JANUARI-JUNI

1908

J.-E.

BUSCHMANN L.

J.

.

DRUKKER-UITGEVER.

Veen

AMSTERDAM

ANTWERPEN

De Nederl. Boekhandel 1

ANTWERPEN

N

1054284

Digitized by the Internet Archive in

2010 with funding from University of Toronto

http://www.archive.org/details/onzekunst13antw

AIJKIAKN

HUOUWER: ZEI.KPORTRET.

.Mauritslmis, den Haag).

^^^ ''W^

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST N

noodii^do ons Aiitwerpeii op de mooie .lordaens-

lUO.")

en hel volgciid jaargaveii de Reml)randt-

k'litooiistt'lling

^

feesten in Holland aanleiding tot een s|)onlane niting

van

geestdrift. Middeleiwiji ging liet

Adiiaen JJiouwcr

derdc ceuwleesl van

in stille voorhij.

De gehooite-datum van den kunstenaar staal

l()(l(i),

al

een

hem

Brouwer Pinacotheek

klinkt

al

{\i;n

sliiit

van een

doeltretl'ende

naani geineenzaani, over

zijii

niel

lieelt

zn werken

hezoeiil.

seliilder inaktii. Hij

beschouwd en men er

huitengewone genie de eer

dit

de ineeste niusea zijn

In

.Miuuhen

te

denkbeeld van

(1605 of

ware toch te

ont-

toekonit.

is,

l)ekeii(i.

Xu

niel geheel vast, niaar dat

weinig afdoeiuie reden oni

iieel

liondeii, die

weinig

nog

hem

i)iiiten

tentoonslelling

ludde,

niets

algenieen

toch

kan zieh niaar een onvolledig

wordt dikwijlsals een genre-schildertje

de

rij

der heel grooten.

van

s

kiinstenaars

gekomen, scheen

is

'i

zeidzaain en wie de

hel

werk,

mij gepast

tie

eenige

om, naasl

enkele meer heioemde werken, een aanfal oniiitgegeven of weinig hekende

stukken openhaar nielingen

te Parijs

De Pinacotheek van den Meester,

maken, waarvan de meeste

te

bevinden in

den naam van de eenige plaats

we

linn aantal,

hier afbeelden, zeker niel

want

alle zijden

landschap in

bijv.,

dezer machlige

('1

lit

en afwisselcnde

een der verrassendste kanten

Miinchen geheel ontbreekt, slel er prijs

lieid in liel bczor}^eii

op

om

zijn

is

er

waar men is

de

minder belangrijk, eerstens

weike andere hoofdstad vindt

in

stukken van din Meester bijeen? en vwrvolgens die

te

bewondcren. Kn toch

Broiiwer's kunst in liaar voile ontliiiking kan

wal belielt

heroemde verza-

in

Mimchen, met haaizeldzaam geheel vanachttienstnkken

heetf

Parijsche reeks, die

zieh

{').

om him

men

zooveel

verscheidenheid,

kunst doet uilkomcn. Het

in het

werk van Hronwer, dat

goed vertegenwoordigd.

hier deii verzaiiielaars

dank

der rolografieeii van de scliilderijen

le zej^geii

voor

in liun bezit.

luiii

Ijercidwillifi-

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST

We

hebben getracht onze afbeeldingen

volgorde

gaan

ongeveer

in

rangschikken, hetgeen ons verooiloven zal

te

oiii

chronologische

Brouwer na

opeenvolgende overgangeii, van den aanvang af

in zijn

tol

aan

te

zijn

laatste dagen.

Niels

aanlrekkelijker dan

is

kunstenaar

te

om

de geleidelijke ontwiUkeling van dezen

volgen. Brouwer's loopbaan

dan 17 jaren, maar die

zicli

was maar

kort, zeker niet langer

binnen een der belangrijksle tijdvakken van de

waarop de Vlaamsche en de meer en mecr hun karaklcrveischillen uit deden komen

kunstgescliiedenis afspelen. Het was het tijdstip, Hollandsclie kunsl

en zich in onderscheidene en vaalc tegenovergestelde richlingen bewogen. Het levenswerk van Brouwer heeft van deze l)elangrijke

bewaard. Zijne zwerftochten door beide landen stelden uiteenloopende invloeden

meegeholpen

l)lool.

de sporen de meest

Een keur van Hollanders en Vlamingen

de vorming zijner kunst, die, zooals

bij

crisis

hem aan

we

heeft

zullen zien, geheel

traditie berustte. Het was Frans Hals zelf die zijner voorzichtige techniek meer lenigheid en gemakkelijkheid leeide. Rubens heeft hem vervolgens een meer objeclieve opvatting ingegeven en vooral dat streven naar een afgeronde compositie, die soms aan den « groolen stijl » raakt en zelfs aan zijne platsfe

op

onderwerpen

Door geheel

het

tot

iets heldhaftigs

en beslissends vcrleenl.

van deze dubbele opleiding kan geen der

feit

i)eide

landen

hem

de zijne rekenen. Brouwer was nog een Nederlandsch Meester,

zooals de vorige

eeuwen

ze

hadden gekend.

Hij is

een der laatsten geweest die

met een penseel de Hollandschc teerheid en de vurighcid der Vlamingen wist te

vertolken.

Zoo stelden dan ook Vlamingen en Hollanders hem gelijkelijk op prijs. Hij werd ontvangen met een zelfde geestdrilt door de meest merkwaardige geeslen van beider ras. Rembrandt bezat tusschen de verbazende schatten van zijn

waaronder toen reeds twee copieen en een boek vol van de tegenwoordig zoozeer gezochte schetsen. Rubens van zijn kant

particulier kabinet acht stiikkies,

telde in zijn verzameling 17 stukken

van Brouwer, die zoon beeije

zijn

be-

schermeling was.

En wal geblextrn

:

hij

was

in zijn eigen tijd, is

Brouwer na

zijn al te

vroegen dood

de lieveling van een kenners-keur. Alleeu de Engelschen hebben

hem

nooit op dejuiste waarde geschat. Men vraagt zich af of hun puritanisme ditmaal hun breed en open oordeel bedroog. Met uitzondering van twee landschappen, zijn de weinige, zich in Engeland bevindende stukken onbelangrijk.

AUeen de prachtige Tabakskioeg in het Museum te Dulwich (') is van allereersten rang. Maar men behoeft zich niet te verbazen dat een volk, dat Ruskin (') Een kopie naar dit stuk, den Hertog van Arenberg.

al

van

1640,

bevindt zich

te

Brussel in de verzameling van

MiHIAF.S niiOrWHIi HX heeft vooiigcl)r;iclU ecu

om

het rookcrsliol

scliiklor

OyTWIKKEIJSd XUXHli

Kl'NSl

vorwaarlooscie die de knip slechts vcrliet

Ireden en wiens leven naar alle waarscliijnlijk-

l)iiineii te

heid alles belialve stichtelijk verliip.

De anecdoten

I)K

(')

zijiUT liioifiafcn, oiijuisl

in aikMii-i

hizondorlu'dcii, i<even

niettemin, zooals betioii\vl)are

nit

l)escheideii

l)liji
een tanielijk

Jiiis-

len indruk van dit

Zigeunerslcvcn, (latin zekere trek-

ken herinnerl aan dat van Francois Villon en zooveel

anderen en waarde

in het tooneel,

krijg

en

het ge-

vang een belangrijke

plaats lieb-

ben ingenomen. Niettegenslaan-

de

korlsloii-

dit

dige, ongeregelde

leven

Bron-

liet

wer een

tainelijk

belangrijk oeuvre na,

dal

geschat

mag worden een

125

a

schilderijen, iiibegrip in

o|) (Verz.

om

I)e Dorpsbarbier. Maurice Knnn, Parijs). :

met

van enkele eoniposities.

boedelbesehrijvingen.

rnimte

ADHIAKN BUOUWEU

\')()

over Hronwer

aliet'u

Tot oiize spijt als

in

piaalsnede bewaard

of vernield

beschikken wij niet over de noodige

leekenaar genoegzaam

nit te

weiden. Wij zullen

enkel zeggen dal zijne teekeningen door hnn techniek en

liiin

geest legclijk

aan Rembrandt en aan het besle wat .hipan voortbracht, doen denken. Adriaen Urouwer werd De

te

Oudenaarde geboren

in Kid.") of KiOd.

Volgens

XdlioiKil (iallcn/ luv.it {
\vord\. cr

ADRIAEN BROUWER EN BE ONnVIKKELING ZIJSER KUNST een goed gestaafde overlevering schilderde zijn vader kartonsvoor de fapijten die in die stad geweven werden; men mag dus veronderstellcn dat sinds zijn eerste jeugd

Brouwer met schildersgereedscliap leerde omgaan. Dezelfde

ADRIAEN BROUWEIi BoeiemoiuUdaiis. :

(Verz. A. Schloss, Parijs).

overlevering deelt ons ouderlijiv liuis

mee

dat jonge Adriaen voor zijn zestiende jaar het

had verlaten

Eeist in Maart 1625 vinden

we

lieni

weer

te

Amsterdam. Waar

hij

lieeft

de tweeof liever drie tusschenjaren gezelen, die ongetwijteld van het hoogste belang voor de vorming van zijn kunst geweest Dit kan, zijn eerste

werk

zijn'.'

bevestigt het duidelijk, nergens anders

Antwei-pen zijn geweest. Overigens ware het

vrij

naar Holland zon vertrokken zijn zonder zich op

de bakermat der Vlaamsche kunst was. In

te

zijn eerste

het

is

houden

wiens coniposilie's voile xvn>=

in

deze stad, die

:

Peter Bruegel

waarschijnlijk dat de zoon Peter Brueghel de Jonge,

beroemden vader kopieerde, waardoor

opvatting en zclfs de techniek van zijn hij

herhaalde of

eeuw een eigenaardig

te

stukken spreekt duidelijk

de invloed van den grooten schilder der vorige eeuw

Oude:

dan

onwaar.schijnhjk dat Bronwer

heei't

te

hem

den de

meegedeeld,

.\ntwerpen, in

archaistische richling levendig bleef.

ADRIAEX IJROLWKH (Veiz. Maurits

Kann.

:

UE MOKIiDUKSCHK BOEHEN.

Parijs).

m

BRorwEn

M)i{iM-:\ Het

van Ruhciis

vo()il)eel(l

l)eiiivl()ed.

Op

krct'g

traditioneelc jku!

Het Uan

van

dige copici'n

twee

daardoor ;

wanrdooi- con lierliaaide-

liriu'gi'l

de Oiidere. van wieii

had, onlstak

gezieii

iiij

Zoo

zijn i)C'slissendi' riciiliu".

in

{>t"esldrirt, lmi

Hrouwi

jjolrad

vcrwondcron, dat Iwcc

niot

karaklt'rislii'kc sclu'ppingt'n

ecnniaal, voIi>ens do iiits|)raak van Hin'^cr, als

tijii

r lict

word een HoorcnsciiiidiT.

iiij

diis

zijn cersten

ori^ineclcMi

Iwijt'el

in l)c.sla^ }>eiu)iiuMi door/.ijn

in lu'l Luxi'inljoiirg,

Pari js iioodzakelijk was. Allcfii voor

Hroiiwi'i- /.oiiiior

zijn talent

heoll Biouwi'i's (iehiiul {^eeiiszins

was dc Groolmccster

dat oogeiiblik

werkeii voor Maria van Medicis lijk vcrl)lijr te

oxtwikkelixc /.uxkh kvsst

i:x ni:

intoi^cii(li'cl

naar Peter Briiegel den Ouden

«

cIIlmi-

l)e.schouwd werden. Het zijn

»

kleiiu' panei'lljes in lu'l i^iji^snuiseuni le Anislerdani, aullu'iilieke

werkjes

van den Meester. Verder kan men

verseliiliende ninsea en

uit

nog

gelijksoortige slukjes vernielden, die zijn

te

werden

vertrek uit die stad

teekening. op\alting onldekl^en.

den Heer L. Xardus

geseliildeid. Alles er in isViaaniseli

oidangs overgegaan

Suresnes, helioort

te

tot

dezen

van een Herbert, door Dr. A. Bredius aan gesclienke gegeven.

eolleeties een klt'in aanlai

Antwerpen of onniiddeilijk na

tijd i)ehooi-|.

We

Evenais

kleur,

tijd,

evenais een

geven er drie van weer, waarvan

hij

men

Bruegel den Ouden, nierkt

naar de karikatuur en naar IVanke,

kraelitige,

van

.Miisc^nin

iiet

in

de verzanieling van

in

van wijlen Maurice Kann,de Durpshiirhirrs, zeker

collectie

:

onniogelijk oin er eenigi'rlei Hollandseiie invloedin

;

Boerenijczin,

l^en

te

liel

Iiili

liciir

ten

(la.ssei

eerste.

tot zijn iieel

de

nil

vroegen

er een neiging in

op

fegenover elkaar gestelde

kleuren. i)e

Boercii-Hondrdaiis,

onderwerp dat Brouwer

in

nil

de veizanieling Adolf Sehloss, een tiadilioneel

den eerslen

waarschijniijk kort na zijn vertrek

uit

tijd

eenige wei'kjes groepeeren die ons enkel zijn liekend. In zieli

een mooi groen

reeds hieren daar kennen.

gezichten herinneren over

van den meester

warm

De twee

licI

Om

lieelt,

daglcekent

dit slukje iaten zicli

dan

oude plaatsneden of leekeningen

bruin, doet de aaiislaande kolorist

doedelzakiilazers links en degeselioren

Ouden

Biuegel. Hel con-

seliijnl

we! van de hand

dL'u

knnslmalige groen

zelf le zijn.

De Moerdijksche Uorren gendeel willen ])laatsen

uit

in het

de aankomst van den sehilder

de verzanieling .Mauiiee Kann, zou

een vorige eeuw,

in

te

kielen,

inte-

Amsleidam. Opvatting en uitvoering verraden zijn gelijkelijkarchaiseerend.

Men waani

de biuut van .leroen Bosch. De kleurscbakee-

ringen zijn dezelfde als op de overige vroege slukken, de of helder kersroode

ik

begin der 'eerste Antwerpsehe periode en voor

een welbeslagenliandwerksman. maar zicli in

uit

algemeen nog aan

't

ventioncele landschap, met

ol'

dikwijis lierliaald

Antwerpen.

de groene

brock,

dc

lieht

roomkleurige

donkciblauwc mutsen.

ADHIAEN BROiJWER EN Men

IJE

OMWIKKELIXd ZIJNER

meer

voelt dat Bioiiwer al

Kl'XST

kiinsleiiaar wordl, vooral in zijn l)ehaiideling

van kleine voorwerpcn. Een poes, neergezeten op een aarclen test, is een vermal'Celijk detail. Op een mooie koperen vijzei ziet men, in liet midden van de

fries,

de vooilefters van den kunstenaar.

We

hebben aan

de oude benaming teiuggegeven, die

stuk

(lit

een plaatsnede van P. Maleuvre

Deze

leesl

Biouwer reeds bad verworven op

is.

wat de

heeft het voordeel dat bet dit kajjitale stuk, dat alles bebelst

titel

jengdige

men op

en die ongetwijfeld van goede traditie

den Moerdijk

bet oogenblik dat bij

ging oversteken, wel situeert.

De nitsluitend Vlaanisebe inspiratie van een dergelijk werk springt in "t Ook vereiscbt de loopende meening een verl)etering, die de loopbaan

oog.

van den knnstenaar eerst

Holland doet i)eginnen

in

d. w.

z.

op

zijn twintigste

Door enkele jengdwerken iiit Antwerpen te dateeren, verdeelt Brouwer's werk volgens de invloeden, die bij acbtereeiivolgens

jaar ongeveer.

men

beter

ondergaan

beei't.

lit dit alles

mag men

dige vroegrijpbeid

is

besbiiten dat Adriaen Broiiwer \an een

ongewoons was.

Onnoodig

van Leyden aan

te

Paubis Potter

—

balen

neigt er toe

om

om

was

laatsle

velijn te

iiifgevoerd

;

berinner

bij

reeds

l)lijk

ik

mij

in

en

Sontb-Kensington-

gezien, van de boogste volmaakt-

de kunstenaar was toen zestien jaar

een dergelijke vroegrijpbeid toe

Bronwer, waarvan

te

Men

!

scbrijven aan den jeugdigen

bad gegeven, toen

bij

zoo vroegzijn vader-

buis verliet.

lijk

Het was veeleer

om

sfaatkunilige redenen en geenszins

nemen, dat Brouwer zieb naar Amsterdam bij

slecbts aan (iabriel Melsu

bier

bebben

Lneas

voorbeeld van

klassieke

bier bet

men denke

:

van dezen

Museiim een teekening op beid, die in 1642

merkwaar-

geweest, betgeen ovei'igensin die vrncbtbare tijden niets

het beleg van Breda aan

HoUandscbe

zij

levering, eigenaardigerwijs ondersteund

die later in zijn boedelbesebrijving

begat'.

om

les

le

gaan

Er wordt verteld dat

hij

zou bebben gcvoebten, een over-

door een kaart van betzelfde beleg,

vermeld wordt. Opmerking verdient even-

wel dat Breda zich niet overgaf voor Juni 1625, na een beleg van tien maanden, en dat

Brouwer

in

Maart van hetzelfde jaar

al te

Amsterdam was.

Enkele besebeiden duiden aan dat Brouwer vanaf zijn komst te Amsterdam, een zekere autoriteit deed gelden die zieb gemakkelijk verklaren laat, als

hij

mee

«

stukkies » van de hoedanigheid der Moerdijcksche Boeren

bracht. Hij gedroeg zich

in gezelschap

ook volstrekt

van schilders en tooneelistcn;

niet als leerling; "t

met zich

we vinden hem

scbijnt dat hij er

opgang beeft

gemaakt.

Het spreekt van

zelf dat

Brouwer na

onmiddellijk zijn Vlaamschen

stijl

zijn

aaukomst

heeft prijs gegeven. Het

te

Amsterdam

niet

was waarschijnlijk

Ai)i{iAi:\ onislrecks dc/oii

nnoiwicii ex

lijd clal

liol

liij

dk oxtwikkeijxg

goeslige sliiUjc de Huisclijkc

zameling Scliloss hecll geschildeid. Hel kersroode

muts vinden kleur

\vc er no}» op,

dv

iiitvooiiiig vv

van

hiiis

is

cii

ii()i»

zi.iseh

kisst

I'lvist nil

dc \vi-

do donkeiblauwc

miiuititnis,

inaar dc

somber-

al

dcMcn gedcmpler.

Een varianlc dezer conipositie.

kwa-

die dezelfde

liteiten loonl, l)c-

vindt zich in IrI

Dresdonsche imidaar

seiini:

do

is

man met

hel

tieni toilet

van eeii

zuigeling

een

iii-

bezig,

too-

drollig

neeltjedal

een

lot

reeks, de VijfZiit-

en

nen, beboort

Reuk moet voorstellen. Een dat de

tamelijk

platte

door

anecdote,

Honl)raken

ver-

meld.schijntdoor dit

tafereeltje

Het zou eersle

dat

le

ingegeven.

zijn

de

niet

maal

men

zijn

een

nit

kunstgewroeli

I

ADHIAE.N imOLWEIi

een stukje levens-

;

lUiisclijki-

Twisl.

(Veiz. A. Scliloss, I'aiijs).

geschiedenis van

den

seliilder

bad getrokken.

In bet begin

van 1G27, IJronwer wav loen

hem een Op daloogenblik is Brouwer gediebt

Amsterdamscbe vrienden verbreiden roem. 1()2()

wordt vermeld

was liij waar liij

als

of22

op en to

Jaai, drue^ eon /ijner

spreekl

van

Haarlem, waar

liij

zijn

ver

roods in

«Beminnaar » eener Redorijkorskamei-. Klaarhlijkelijk Amsterdam gebleven, maar naar Haarlem vorluiisd,

niet

lang

zieli

na een vorblijlvan

to

21

vijT

of zos jaar zoozeer bad iiigoi)Migord dal

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST men hem

inetMide dal

reeds

van Haarlem

curieiise gebeuitenisseii

Brouwer en Frans

Op te

En

«.

een der meest

deze slad valt

in

Kunstgeschiedeiiis voor

tier

de ontmoeting van

:

Hals.

waren er

het eerste geziclit

beiden enkel verschillen op

liisscheii die

merUen.

Een echte

scliilder

van

Bruegel den Oude,

/.ijne

wijze van opvalting, ja

door de stevigste

ras,

den jengdigen Bronwer het

is

geboren was. De opdracht van 1G27 noenit

in die slad

liij

Scliilder

«

zien

|)ad

voigen,

tradilie

gevoed, hebben

hnn lechniek nagevolgd. Frans Hals daarenlegen

een sponUian genie, geen enkele draad verbindt

hem

rechlstreeks met de

vooratgaande tijden. Van geheel modern levensbewegen waariii alles

nienw was

:

bun

groole voorloopers, was gebaand. Hij heeft

zell's

we

door Jeroen Bosch en

dat

opvatling, uilvoering en kleur.

trilde

knnst,

zijn

Hij hield

van groole

en liij werkle met den eersten slag, op een vaste, breede wijze. Hronwer van zijn kant kende enkel kleine paneelljes en een nilvoerige techniek werkend met « glacis » en fijn gepnnte penseeltjes.

at'nielingen,

Een enkele onistandigheid zon tusscheii

den geest van

gemaakl

om

Men

zooveel kontraslen zegevieren

over

elliaar te begrijpen.

stelle

zich voor wat er van

liisscbenkomst van Frans Hals

Zou

!

Bronwer zou hij ooit

zijn

nooit zou in zijn geslaagd is

wel

liel

Hals een

om

geworden zonder

anders geweest zijn dan

lets

een uitstekende archaisant, heel rijk begaafd weliswaar,

dat

:

kunslenaars was groote gemeenscbap; ze waren

l)eide

maar

zijn eigen persoonlijkheid te

die er wellicbt

bevrijden?

Want

werk geweest van Hals. «

vierendeel eenws

de oudere van Brouwer, kreeg natuurlijk

»

een zeker overwichl over den jengdigen

andere gelegenheden,

een

Brouwer geen enkele der grondkwaliteilen, gebracht. Hals gaf alleen kapilaal belang

te

Bij

zijn

zich,

kontaUt

die bij nit Vlaanderen

als bij

verloor

had mee-

wijzigingen aan, die ecbler voor het vervolg van

zouden wezen.

Hij

om

sneed,

zoo

te

zeggen, zijnjongen

maakte hem oneindig meer bekwaam om zijn vertolken, door hem te begittigen met een versoepelde

vriend den tongriem eigen sensaties

maar loonde

artiest,

uilstekend opvoeder.

los. Hij

tecJHiiek.

Toch

verliet

Brouwer

nooit geheel de schilderwijze die hij in Vlaanderen

geleerd bad, betgeen aandnidt dat zijn knnst verplicht

is

onmiddellijke leerling

en dat is

liij

niet

aan Frans Hals de elemenUu van

Houbraken beweerd

heeft, zijn

geweest. Tot aan het eind van zijn leven zal bij

gel)ruik niaken van zijn paneelljes tige

liij

nooit, zooals

met bruinen ondergrond, van

doorschijnende overschilderingen. Toch

lieett,

zooals

zijn voorzich-

men weldra

zien

ADRIAEX BROi'WER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST zal,

op een gegeven oogenblik, dc

niagistrale factuur

van Hals

hem

verhlind

en van de wijs gebracht.

Een der eersle scliildirijtjes Haarlem schijnen gescliildeid

te

Kleinberger,

F.

bceft

die onniiddellijk na Biouwer's

aankomst

het Boerenfccsl van

den heer

te

is

een belangrijke compositie, die Holland onlangs veilalen

Bruegels invloeden doen

(').

zijn,

nog van verre gevoelen, niaar de

zieli

venaadl reeds de nabijheid van Hals. De uildrukkingcn

vrijere techniek

zijn

levendiger en geestiger gewoiden, vooral op de vier Ironies in den achter-

grond.

Om

maar waar

omvang en

zijn

het vooral

bet aanlal der figuren

door bekoort,

voorschijn heefl doen treden en die

is

het een kapitaal sluk,

de kleur die een reiniging onlangs

is

men

te

had vermoed. Schakceringen

niel

van rood, rood van kersen, rood van baksteenen, pnrperrood naasl roonikleur,

saam van uilneniende

gelen, olijf-groenen, stellen een gelieel te is

rijkheid.

Het

Hollands eigenaardige atmosfeer, die in de plaats der vroegere droogheid,

aan Brouwer's coloriet een ongeevenaarden, vochtigen en glans verleenf.

De weergave van

het rechts

opgehoopte

innigen

tegelijk

stillevcn

van bui-

is

tengewone volmaaktheid.

Een Hcrbergintcrieur, dat in l.SUd oj) den verkoop van de verzameling Hothan voorkwani, van een merkwaardigc stoutbeid in de uitvoering, toont aan boezeer Bronwer beeft getracht oni van het voorbeeld van den grooten

Haarlemmer dit

te profiteeren.

scbilderwerk verkochl

treffender voorbeelden,

Brouwer

Het is

dan ook volstrekt

aantoonen boezeer

die

in geestdrifl raakle

Men

is

niet te

verwonderen dat

op den naam van Frans Hals. Maar er oj)

een

zeker

zijn

nog

oogenblik

voor de kunst van Hals.

bezie den beroeniden Hooker nit de verzameling La (^aze.

een overdreven Hals. De makelij van

dit

Het

eigenaardig sluk, waarvan

is

men

ten onreehte de toeschrijving heet't willen betwijfelen, heeft vooral in de haar-

maar

partijen een allure van groote vrijmoedigheid,

onsamenhangend. Men

meer weet wat

bij

met

ziet er

zijn doorzichtige frottis

z'n impasto's vastwerkl en in zijn slreven

barbaarseb van

met een

Iljn

Door

in

den grond

de verlegenbeid van den schilder

uitvoering wordl.

De

om

liebten

is

ze vrij

in, die niel

aanvangen moef, die zich

zijn zijn

model nog

te

in

overtrefTen,

daarenfegen voorzicblig,

en scherp j)enseel aangebraebt.

zijn brutaliteit

moet

dit

grooten indruk gemaakt hebben.

onaangename, maar karaktervolle sluk een

Men

vindt dit grimassen trekkende gczicbt

Museum

te

Dresden,

hetgeen de onderstelling bevesligt dal de Hoohrr wel inderdaad

le

Ilaailem

berbaald op een

,sluk

van de Haarlemscbe school in bet

werd uitgevoerd.

(*l

Hel noereii/eesl

is

thans opf^enonieii in dc verzaincling Adolf Sciiloss.

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST Dichter

bij

Hals nog staat een stuk dat

men

de Vroolijke Gezel zou kunnen

de verzameling Adolf Schloss opgenomen. Hoewel dit zijn weerga dat zeker eerlangde aandacht der kenners zal liekken zoekt in het werk

betitelen, onlangs in

stuk

—

—

van den Meester, schijnt

me

de toe-

aan

schrijving

Brouwer er toch niet minder zeker

om.Men

nierke op

in het gezicht die

kleine

curieuse toetsjes,

een

uit

uiterst fijn

en soe-

pel penseeltje, die

zoo goed

als

een

onderteekening zijn. bij

Voeghier nog

de factuur van

den snor, de heel eigenaardige aan-

brenging

van

de

lichtenindeoogen,

de teekening van de hand en meer dergelijke details. geschilHoewel derd met minder

FRANS HALS De Rooker :

impasto en zonder

Verz. A. Schloss, Parijs).

glacis, is dit

zeker van dezelfde hand als de Rooker in de La Caze-collectie. niet enkel

de kritiek van den

stijl,

het

is

stuk het

is

ook de gezichtsuitdrukking en de

bijtende-^eest van de opvatting, die ons overtuigen dat schildering aan

Maar

we deze machtige

Brouwer danken.

Klaarblijkelijk zou, zonder het voorbeeld

van Hals,

dit

schilderij

nooit

Brouwer hem van nabij gevolgd. Het is het een weinig verdofte koloriet van den Nar en den zoo-gezegden Miilat van Hals, die in verschillende exemplaren voorkomt en die tegen 1625 op 't eigen oogenblik toen Brouwer in Haarlem aankwam,

ontslaan

is

jn

zijn.

ontstaan.

In de uitvoering der kleedingstukken

«

is

ADKIAKN HHOUWKR: DE VMOOLIJKK f

Verz. A. Schloss. Parijs).

(iKZKL.

ADIilAEX

BROnVER EX DE ONTWIKKELING ZIJNER KCXST

Deze groteske tronie dat daar naast de

is

door zulk cen fclheid van hevig leven doortrild,

wtMken van Hals cen weinig oppervkikkig schijnen. De

om

hol doet de kleine, kwaadaardige oogjes flikkeren en

het vleesch de kiijlachlige bleekheid van een, die zich aan tabak

gegaan. Er bestaat een prachtige haimonie tusschen

de

alco-

den neus heeft tc

buiten

is

lichtgrijze achter-

grond en het dotVoodc, met uitgewischl gcel onizoonide klood. Niellcgenstaande de invloedon van Hals,

lioel'l

heel zijn geestes-onariiankciijklieid

Het

is

curieus do

vergclijken, bijv., ling A.

Schloss.

met

Men

Biouwer

wikn

Ir

in

Vroolijke (iczcl met dergclijke <.\vn

bnilengewone werk

dit

lunulhaven.

werken van Hals

le

vermakelijken Rooker, eveneens in de verzame-

geeft er

zich rekenschap

van hoe, niettegenstaande

schijnbare overeenkonisten, de opvatting van beide kunstenaars veischillend is

gebleven.

Na deze afwijking naar het doniein van Hals, Het Brouwer zijn eigen, meer gemaligde manier teiiig te keeren, zooals

naar

Museum

hel in

te

Frankfort

aantoont.

de La Caze-collectie en eveneens

een le

legenhanger

van

niet

na

den

Rooker

Haarlem uitgevoerd, zooals Hol-

landsche naboolsingen bewijzen. fWordl

voorlgezel.'

om

het stnk in

^^

Sc.nMIDT-DEGKNEH.

ANTON MAUVE EN _,^^_^^^^^^^j^_^

Ji. iiuliiiUUen welleiul

'^Lwi^^SbW\1

iiit

ZIJN TIJD

de onniiddellijke aniischouwing

^'"i IviHistwerken, zetlen zicli

impulsieve gewaarvvording waarhij de verrukking

rijpt

vaste onilijning

stelling,

is

zeer noodig

jaar in

(lit

tot

Ijegrip,

sanieiihang, dat

van het oordeel.

haaldelijke terngkeer lot het

beschonwing

het

van de

wcrkelijken inhond l)epaalt

kleniige ontroering den dooi' de

de lieiigenis nan die

l)ij

tot gt'ljoiidencr

Een

hei-

vooiweip van genotrijke

overtiiigde waardeeiing.

De Manve-tentoon-

Laren gehouden, hoe onvolkonien dan ook, was daarom

een vcrhlijdende gel)eurtenis. Zoo er van een, het JMJeenljrengen van een reeks zijner werken niocht gewenscht zijn, oni de waardebepahng

digen door liernieuwd inzicht van de iioedanigheden,

Mauve. Het beeld zijner kunst

maar

is

niet

kennebjk door

gebouvvd van leden. Deze kunstuiling

fijn

nog minder moeilijk doorgrondbaar welijk en boeiend

in

met zachten drang.

is

dan

saillante

zin,

te

besten-

het wel van

gedaantevormen,

niet op-slag

hun verborgen

is

indrukwekkend,

maar

stil

verlrou-

de tegenwoordig aigenieene ver-

Bij

voormannen der Ijeweging over het midden der lO^eeuw — een behingwekkend zal blijven aanvalt er eenige vervreemding van Mauve waar te nemen. Het is hier « nit het oog, uit het hart ». Werken van Mauve raken inderdaad

eering van de

tijdvak, dat in de kunstgeschiedenis als zeer

—

geduid

wel wat uit het

:

oog

ze zijn in hollandsche collectie's veel schaarscher aanwczig,

;

schilderijen

dan

van de andere moderne beroemdheden. Zijn kunst vond nog meer

dan die van

Israels,

de Marissen en anderen, aftrek in het buitenland. Die

bijzondere voorkeur aan Mauve's werk door Amerikaansche en Engelsche

verzamelaars doet gissen naar een verklaring. Al wat iiollandsch

meubelen, huisraad en aardewerk, zoowel

als

oude en moderne

is,

oude

schilderijen,

wordt door den kunstzin van Engelschen en Amerikanen bijna met fanalisme vertroeteld.

die van

De landschappen van Mauve zijn

echter niet

meer

iiollandsch

dan

Weissenbruch en Gabriel, maar ze hebben misschien voor het ras

dat eens zijn hoogste hulde bracbt aan de elegante en fiere schoonheids-

vormen der Van Dycksche kunst, een bijzondere aantrekkelijkheid oni de distinctie van de voordracht, om het naar het weemoedige zweemend

AXTOS MAlVh: sentiment, dat daaiin

opvaltino en

sieilijke

lot

nilinj*

kwani.

uitingswijze,

is

In

ileze

ooiv

in

i:S

lic)eclanii>lie(len,

zijn

ANTON MAUVE

afzondeilijke

:

ondersclieiden .soorlelijklu'din.

Iiel

JIJl)

h riselie waarde

lioMll nicL stlin|)pn. (scllPls). (KiKeiuloiii

tussclien

ZIJS

landscliap van

l-:iiiiilic

Manve

Mmuv(').

to

ken-

meiken.

Mauve werd geboren in 1(S;5<S. Toeii iict diis niel de teekenliel'iiehheiij van den knaap zoozeer ernst werd, dat er de beslissing uit voigde tot den kens vond iiij lot aanlaten we zeggen onislieeks 18r>2 van zijn levensslaat

—

wakkering van

zijn vroegste

voorl)eelden

cm

weg, waaiop

iiij

dingstond als die

met deze liadden

diis

van

zieli iieen,

—

neigingen, tot steun van zijn eerste jjogingen, die geenszilis

eens zijn gaven

tot voile

liem

de ligging wezen van den

ontwikkeling zou leiden. Zijn opvoe-

ondergelijke hesfieiing van kunsl-lendenzen en piaktijkwellen

Israels,

Weissenbrneli, Gabriel en van de Marissen. Al was

laalslen wel aanmerkelijk jonger in jarin liet

liij

dan de drie eersten, ze

gemeenscliappclijk vooideel, na hel vei'laten der ortliodoxsebe

ANTON MAUVE EN ZUN

TIJI)

leerschool, een versch onlgin
venuimd

een

teirein

hun eersfcn

van kunstforniules en een kring vol

geesldrift,

uilgroei,

die wel

de gunstigste voorwaarden uilniaken voor de ontwikkeling van een geboren

ANTON MAUVE

:

Heide met

<

leeuw; zonsontlergang.

(Eigendoin familie Mauve).

kunslenaai'.

Zoo

ook Mauve, loen

nioesl

aldra gaan inzien, dal het resiillaal

een zeer betiekkelijke vordering

ook veel geleerd aldragen zich

—

kunstuiting zijn

zijn streven een

liij

liel

atelier

lot

van Van Os

verliet,

elenientaire oeleningen nog slechts

kaii lieeten

op

loopbaan. Al bad

zijn

aangebouden en welgenieende

de loeiusting

aan een

beweging'en nu voor

- alle

cler

bet scbildersbedrijf,

vlijt

bij

daar

nioel vruchten

liem aangebracbl, paste

met gebeel ander rieblsnoer dan die der jonge

inzicbl

lot

de beginselen biervan doordrong, bad

andeien koers

te

kiezen. Deze

wending van den

bij

geest

gescbiedde welzeker onder sliiwing van den liisselien hicbtgolf, die de vertroebelde atmosfeer van

met

al

bet kiinstleven

delging der nitgeleelde traditie's. aanleg, in

was komen doortocbten, en Mauve

de anderen vormden de voorbestemde gezamenlijke macbt

Maar

zij,

ieder aizonderlijk en naar

tot

ver-

bunnen

waren er op aangewezen de uitverkorenen te zijn tot verwezenlijking den drang naar scboonbeids-maniiestatie in de zicb-zelf

kunstdaad van

eeuwig verjongende eulluur van den wereldgeest.

We

zijn veelal

geneigd de

AXTOX MAUVE EN ZIJX TUB daden van uitneniende mcnschen, in

onafhaniielijlviieid

ai)solute

niachten; inderdaad zijn

punl

zij

te

achlen,

als zichzelf

ricliteiide

de iioodwendige verschijnselen van ecn aankomst-

den gang der evolutie. De

in

genoemd wordon,

die lalenten ol'genieen

bedreven

lijden zijn

na een reeks van inkrinipingen

en uitzetlingen der

totale levensenergie,

spanning, die

veivorming heleekenl en de geluigenissen daarvan

altijd

eeuwig

rijj)

voor ontde

zijn

toegeiuste menselielijklieden, die onder dezelfde condities

tot aclie giinstig

van hun individueele geschapenheid, zich in andere

daad-vormen zouden kenbaar

Want de

werking,

in

tijden

de tijden, en het

hangen

niet at

ook weer

in

andere

van de menscbeii, niaar de nienselien van

laal zieli moeielijk

kunstverscliijning zijn oorsprong

tijden

gemaakt.

hcl)i)en

aannemen, dat

nam

uit

het o])leven eener

nieuwe

de willekeur van het toeval, dal

is,

door het phiatsvinden der geboorle van enkele begaal'de niensehen. Aangeno-

men mag

worden, dat de moderne holiandsche

zelfs

onze onigeving

te

kiinsl (onl

ons

tot

nil

bepalen), er even glorieiis geweest zou zijn als de omstan-

digheden het hadden beschikt, dat de enkelingen, die ervan nu de roemiijkste vertegenwoordigers heelen, niet het levenslicht hadden mogen zien. Evenzoo is

het van den anderen kant moeielijk denkbaar, dal vv mensclicn niel gebo-

ren zijn gewordcn of niet

tot

rijpheid van jaren

gekomen,

kunstdaad hadden kunnen verriehten, dan die we nn

die veel verhevener

als

der

de grootslen

eeuwen erkennen. Onulat in tijdpeiken van sterksle expansie van den \vereldgeest en alom barnende verlangens, er behoefle is aan daadmachlige indivlduen, zijn deze er als door een regeling van het fatnm.We raken bier aan de vastgelegde geevenredigdheid van het bestaans-wezen der natuur, dat in zieh

zelven volmaakt en in zijn doelingen niet aan het wisselvallige onderworpen

Mauve was

leerling van Pieter Frederlk van Os, die lid

dersi'amilie

met Jan van Os

was ook

dierschilder.

Mauve

hij

tot zelfslandige

tot

was van een

is.

schil-

voorzaat. Evenals zijn vader Pieter Gerardus

Na gerulmen

tijd in

(lit

atelier

ontwikkellng op avontuur

uit

geoefend

ging

le zijn,

en koos Oosterbeek

tot

den veel ouderen Bllders aantrofen diens zoon met zijn vooruitslrevende ambities. Daar maakle hij op een goeden dag kennis met Willen Marls, en die ontmoeting ook vooral beteekende een op zijn studie verblijf,

waar

hij

zeer gunstlge invloed. Daarna

woonde

hij

eenigen

lijd

in

Amsterdam, ging

zlch vervolgens vesligen in den Haag, waardS,' duiiistreek in de nabijheid,

een zeer gezocht studieveld was, in het

Gooi en wel

Aldus

is

in iiet

in het kort

om

bijzonder

te

eindelijk voor goed zich neer

tol

hem

zelten

Laren.

de loopbaan van dezen schilder

deze algemeene gegevens over plaatselijkheld en

kunnen dan strekken

le

tijd

le

beschrijven.

zijner

Maar

werkzaamheid,

inzieht dei- oorzaken en gevolgen in den

gang zijner

15

ANTON MAUVE EN ZIJN oiilwikkc'ling,

doen

naspeiiiL'n

Tl.fl)

inwerking van veischillendc invloeden op

de

oni diiaruit

en de hoedanigheid zijner

ANTOX MAUVE

:

lot

kiiiist le

voller

hegrip

zijn

van het eigenlijk

vorming kaiakter

geraken. Wijders zal dan ook zijn geheele

Porliel

(Eigcnnar Fninilic SnvivL

ceuvre gezien worden als deel van de gezamenlijke

aclie

eener bepaalde

genera-lie.

Ik las ergends, dat

Manve

in het begin,

onder invloed van

conventionneele schilderijen maakte. Deze kenmerking

van

zijn meester, zijn

vroegen

arbeid, hoewel in hel oppervlakkige genonien niet geheel onjuisi,

betwistbaar ais een

te

veel in absolufen zin aangeduide hoedanigheid.

conventionneel heljben we, in korte woorden,

te

verstaan wat ledig

is

toch

Onder is

aan

waren de vroegste werken van Mauve niet, zoomin als knnstenaar van zelfstandig vermogen is kunnen uitgroeien.

innerlijklieid en dit

van een, die

Een

lot

schilder van l)cteekenis, kan op den

duur wel vastraken aan conventie,

ASTON MACVK ES maar

nooit, in volsten

is

Mauve's vroei^on

lijtl

oj)

conveiilionneel bej
ziii.

do toiilooiistelling in Laren, en

ZI.IS Till)

Eeii schilderij uit

liicr

f^ereprodurcord,

kan daarvoor ton bewijzo dioncn.

Daar van

dil

in

is

i)egin\voik,

zinnend

intentic,

als

op niling

in

dat

perioden,

later

nil

gospanncnheid van

in

inniglieid

geestverniogens,

doortrokken echter van de toen heerschende schooniieidsidee en met eikenning van de grondwettiglieid der methode-voorschriften bij kunstl)eoelening. Het wonder van een plotselinge verrijzenis

is

door geen kunstenaar

verricht. Het conventionneele aan Manve's eerste

werken

vooral tot de gedaantevorming van de inlentie, diezich nog te

verdiepen had, aleor de vollrekking

lot

daad

in

ooit

dns

l)epaalf zicli te

vcrrnimen en

onafhankelijkheid

zieli zelf

kon regelen. Het tijdperk van voor ISoO wordt thans algemeen aangednid stilstand en

verval ot

het

is

zeer onwaarschijnlijk ook,

geslacht een tegenovergestelde nieeningzal nitspreken.

dat

we

te

Wei

echter

een van

als

dat een is

koniend het waar,

veel in kortzichtigheid oordeelcn, te onvoorwaardelijk tot algeheele

geringschatting ovei'gaan jegens een knnstverschijning, die voor onze kenringswijze geen hevredigende slof die

hun beteekenis hebben van

knnsten, als tusschenstaat

bij

appreeiatie hiedl. Er zijn tijdvakken,

tot

oorzakelijk verband in de ontwikkeling der

den ondergang der vorige en den opkonist der

volgende generatie.

De

studie van het scboone nioet van alle veisehijnsclen nota nenien,

van die waarin de knnsldrifl gesmoord schelijkedaad, hoe

arm aan geestkracht

aanmerkende

lijkt,

of venhvaald van zin dan ook,

zicli

teekenen laten nasporen van het ieven, dat zieh. hoe dan ook, belnigen

Het proces

tot

En waar die

schoonheidsopenharing

gebracht wordt

in

blijlt altijd

gaande

te

blind aanvaard werd, zonder van den inhond of de te

zijn.

Die lijdvakken moge

— geen daadzaak kon

is

een

/.eer

het tocb

ook

in sehcpj)ende

daad

men nemen

als

—

ruimleii waarin

wijl

de overlniging

worden. Maar schoonheidsverlangen was er

nieltemin, want ieder geslacht zette wijze. Het

is

van overleveringen

redelijkheids-molieven

het schoonheidsverlangen door nitpulting der energie,

verdwaalde

de wereldcnllnui-.

maar

gaan, lioe daar onder den druk

desehoonheidsidee verhnrgerlijkle en de lormnle er van

doordrongen

in

de

wil.

een kunstniting onder dwang van beklemmende

regelen, kan die ons wel minderwaardig toeschijnen,

belangwekkend na

ook

dat van alle nien-

voorts op zijne

er de manifeslatie van

natunrlijke levenswet

;

de actie die

om

den

spil

barer

beweging eindelijk blind gaat loopen, zieh nit|)nt door langdurigheid, zoodat weer een terngwerkende beweging de spanningskracht herstellen moet. Het

versmaadde tijdvak van de zeer belangwekkend.

eerste helft der

V.)<-

eeuw

is

als cnltnnrverschijnsel

Hel openl);i;nl de wisselwerking van voornilstreving

ANION MAUVE EN ZIJN TUB naar den geest en behoudzucht naar den vorm, waaruit de nieuwe kunstaan die dit nioet vooral worden ingezien

verschijning opbloeien zou en,

—

—

.werking hadden uilnemende menschelijke krachten deel. De dracht ervan want, zoo na iedere sponfane genieting langs te beseffen zal heilzaam zijn ;

beredeneerenden weg de bewiislwording der genieling konien moet, zullen we ook dieper inzicbt krijgen van de werkelijke waarde, die het vooiwerp onzer bewonderiiig inhoudt, dus in meer volmaakfheid waardeeren kunnen.

De

Mauve, naar het schijnt meer verdienstelijk

leermeester van

paedagoog dan

als

als

produceerend kunstenaar, verpersoonlijkle de kunstopvat-

tingen en aesthetische gezindheden van zijn tijdkring, droeg daarvan dus de traditien over aan zijn leerling. Deze traditien had hij georven van zijn vader, den meer l)ekenden Pieter Gerardus, die de tijdgenoot was van Johannes Kobell, een der bekwaamste schilders van dien tijd, die veestukken heeft

nagelaten voorden tegenwoordigen kunstzin nog zeer genietbaar. Kobell wordt

wel eens aangeduid als een navolger van Potter

hadden zich een patroonheilige

uit

(alle

schilders uit dien tijd

de roemrijke schare der xviieeeuwgekozen).

Maar dan moet toch opgemerkt, dat zijn navolging zooveel levenskrachtiger was door aanvulling van persoonlijke doelingen, dan de navolging van een schilder als van Strij met zijn naarstig maar doode streven, zijn voorbeeld Cuyp te evenaren. Nemen we nu als toonbeeld der schilderkunst, waaruit

Mauve

in

de goede trouw van

zijn

aanvankelijk pogen zijn richtsnoer had

vinden, Johannes Kobell, dan vinden derij,

van

uit

we

in het

te

hierboven vermeldde schil-

de oude school vruchtdragend overgaande leerstellingen, die ook

heilzaam bleven nawerken op het verdere verloop van Mauve's ontwikkeling. AUereersl blijkt uit dit veesluk het voordeelig ontwikkelde technische

vermogen, en het

zal zich

wingswijze van dien

ook tegenover de gezaghebbende kritische beschoudie hoedanigheid hebben doen waardeeren. We

tijd in

kunnen aannemen, dat het geschilderd werd kort na het verlaten van het atelier Van Os. Of het nu ook als kunslwerk te genieten is? Het is van een uitgedachte compositie, waarbij de sceneering van het onderwerp: eenig vee rustende nabij een plas, zich voegde naar de toen overeengekomen opvattingen vaii_tafereelvulling in welstandige planverdeeling. Kenteekenend voor

—

dezen conventionneelen componeertrant geitje

verlevendigen. zijn

is

het weelderig knotwilgje en het

aangebracht oni het voorgrondplan rechts

Maar de waarde van

te

dit stuk draagt

vullen,

te

hoedanigheid van onberispelijk geleverde proeve eener goed geschoolde

en ernstige schilderbeoel'ening.

Want

achter de gemaniereerdhcid van degelijke

atelierkunst, dringt toch reeds lets naar uiling

heidsbevinding. Zoo

is

daar in

te

van eigen ontroering en schoon-

bemerken een verjonging van

beginselen, niet zoozeer der kunst als der kunstpraktijk.

18

en de scene

toch nog verder dan in

afgeleefde

AMOX MAUVE recclo eigenscluippi'ii in

I)e

begrip van do

i)lastisflu' \vorkiiij>

De voniien der

nadriikkelijlv-aanduidc'iulc en uitvoeri<^o lockeniiig. nicl alleen

veerd

naar schoolsclie re{»elen nauwkeurig aangegeveii

modele,

ze

natiiur-ontlcdend

zijn

EX ZUX

TIJD

werU doen vooial uKkonu'ii Mnuve's dcr vonncn, zich liier reeds uileiul in cen (lit

bestudeerd

in

in

dicreii zijii

ecu geaclie-

Inin

ligcnliik

karakter en vornien in bun complex een gedaante, diede reaiiteilswaarscbijnlijkbeid

aan zich

heeft.

De teekening

is

reeds expressief als

bij

Kobell, geleid

door bet gezonde strevcn naar stofiiitdrnkUing. Maar onderscheiden aan iiet werk der voorgangers isdit veestnk door een meer onbevangen kijk op de toon en kleurverboudingen

in

de i)nitenincbt,

En

centraUseert op de wilte koe.

overbeerschende

bet

\vaarl)ij

de aigcmeene werking zich

doordrongen

zijn

met gespannen aandaciit delailleerende doorwerking, substantie

te

geven en

waar ook deze biijft.

in

lielitend te

de open

en versterkt door

hiolit,

om

dat

met

zijn welig uilsprietende

een biaderenbouquet. Overigens

bet wit in bet licbt

doen uitscbijnen, de schadnw vast en belder, reflextie,

Kennierkend voor Manve's ojjvatting van voi'men,

wiig^je,

van de waarde dezer

bet gebeel, openbaart zich in de gevoelige en

liciitparlij in

nog iiclithoudend bet sierHjke knot-

takkenbos de gedaante aanneeml van

de conceptie van

is

is

dit

landsciiap-met-vee

nog aangelegd op een romantiscb-hnidelijke werking, als in de vroegste werken van Gabriel, Roelofs en ook Weissenbrncb. Het is niel onwaarscbijnlijk,

dat de

oude

Bilders, die

met

zijn forscii

landscbapcompositie's, nog een bierbij

is nit (lien tijd,

dit

ook

gelionwde en draniatiscb gedacbte

weinig opgemerkte beleekenisvoile liguur

zijn invioed

werk, die zicb verdiepte

vluciiten

te

deed gelden. De roniantische geesl

in

de breede rust van opene wijde velden, met

in

van wolkscbaduwen over de weideviaklen onder donkerende regen-

bui-bicbten en stuilend in de verte op blauwe borizonnen, was reeds aangein meer tooneelmatige landscbap-conceptie's, loen Gabriel en Roelofs bnn aanvankelijke aspiralie's mee voedden. Het is van belang te overwegen

kweekt er

of daar niet bet nitgangs|)iint

Hollandsciie stemmingsknnsl rlchting

bij

aan

is

om

wijzen van den te

inzien, dat deze

beweging

heidsidealen, maarstrekte

leven

te

niet

nakomers

heeft, zullen

Want nu we wel moeten gaan

den boodscbap inhield van andere schoonvan den rechten zin der verledene,

tot iiervindeij

blazen in een gebeel

tot

vormelijkheid ontaarde geluigenis

van het schoone. Het Imj)ressionnisme beteekenl ;

moderne

geesl een kenlering van kunsttendenzen beteekenl.

het Impressionnisme reeds zijn

niging

bloei der

besiuiten.dal het verschil in kunsl-

de vorige en tegenwoordige generatie, meer nog naar den vorm

dan naar den

om Jong

le

verder

niel

verruiming maar verin-

de kunstcnllnur verkeerde ermee in een stadium van critische

zelf-

beschouwing. Daarloe een inkeering

lot

den geest eener vroegere kunstniling, een op-

ANTON MAUVE EN ZIJN

TI.JD

richting van het zelfbewiistzijn in de begeesterde daad.

ontoonibare, verdrageiide levensdrang van

nieuwe oide van later

gesthetisclie

Maar daar was

niet

de

omzetling der ideeen, die een

doelingen in de weield doel ontstaan. Zelfs zal

worden bevonden, dat de kunst van de

opzichten een gebrekkige reproductie

is

2''

helft

der

KK ceuw,

in

sonimige

van een verledene.

Het verschijnsel van baar kortstondigen bloei, en onbestendigen duur,

—

ook de afzakking van bijna alle barer grootsle verlegenwoordigers na belanding aan het hoogtepunt hunner kracht, vindt daaruit zijn verklaring. Op te

merken

valt ook,

hoe de meesters der voorgaande generatie

in

bun schetsen

en vrije studie's zooveel nader aan bun nakomelingen verwant lijken, dan met

bun schoolscb- volbracbfe scbilderwerk. Het slreven naar verznivering der kunstwijze, bet ecbten van den uitingsvorni, leidde natuurUjk

tot

eenzijdig

opdrijven der zuiver picturale elementen van de schilderkiinst en daaruit

is

— en vindt bet in zijn ontoereikendbeid universeele scboonbeidsopenbaring reeds een betrekkelijke veroordeeling — dat de voortbet

ook verklaarbaar,

tot

brengselen van het Impressionnisme bijna uitsluitend naar hun werkebjke

waarde

te

schatten en als getuigenis der schoonheid

te

genieten zijn door den

zeer beperklen kring der menscbheid van vaklieden en erudit's. (.Wordl vourtgezet.)

2()

W. StEENHOFF.

DE GRAFMONUMENTEN VAN JAN VAN POLANEN, TE BREDA, EN VAN ADOLF VI, TE KLEEF ik

ill

inijiie sliulie

kiiiist (')

ook lerloops

)i;.\

werk van Clans Sinter

de liypothese, dat de niecster

()|)pei-de ik kiiiist,

over do Hollamlsflu' hceldhoiiwliet

iiit

de

hcsjjiak, Diiitsclie

waaioiuier loenniaals ook de Hollandsche nioest

i^erekeiid

worden, was voortgekomen. Het sclieeu

(hit, i)e|)aal(ielijk

in

den Doni

te

niij,

Mainz, zekere beelden

j»evonden worden welke als het ware Sinter's knnst aan-

kondigen. Zoiulei-

lets fe

kort

te

docn aan het genie van den Meester, mag het

loch als waarsehijnlijk worden aangenonien, dat zijn

werden door portaal

het

stijl, zijn smaak, gevormd werk van voorgangers. Het wezen der knnst van het Dijonsche

daargelalen, nioelen de uilerlijkheden dier knnst toch analogic ver-

toonen met andere

beelden. Al

zingen

om

te

weten

te

geen

kiinnen wij

waariiit de ontwikkelingsgang van zijn

talent

monnmcnten

konien naar welke beeldhonwwerken

gekeken meet hebben, ontbreken ons

toonen

kan worden nagegaan, aanwijhij

in zijn

jengd

niel.

kunnen geven en, zondei' te willen beweren zijn hand gevonden te hebben, kom ik toch wijzen op twee moniimenten, waarvan het eene nagenoeg zeker voor het Ditmaal nieen

ik

meer

l)epaaldelijk nieiiwe stnkken

portaal der (.hartrensen

is

le

van

ontstaan en het ander door een zell'den geest gein-

spireerd schijnl en welke beide brcken met alles wat wij vroeger of gelijktijdig in P'rankrijk, Vlaanderen of Brabant vinden.

op onniiddellijke, onbevangen sludie der natnni-

op onniiskenbare

hier

Laten

we

zniverder verhonding

men

i)aseeren, o|)enl)aart zich

wijze.

zooals

bij

lot

La sculpture Amsterdam.

met de conventie brekende,

de natnnr, die natnur op zich

liet

inwerken.

in

Waar

hem. het lichaam onder de draperie geaccenliieerd en

de draperie een bestaanbare ('•

:

te

toch niet vergeten, dat het wezenlijk verschil tusschen Sinter en

zijn tijdgenooten hierin gelegen was, dat hij,

vindt

Een nieuw streven de knnst

iiollaiidaise

slot'

uitdrnkken

?

au Musee National d Amstertlaiii. Van Kijkoni, tVeres,

21

DE GRAFMONUMENTEN VAN JAN VAN POLANEN TE BREDA, Kiezen wij eens een paar

monumenten waar de

aan den zijne doet denken, beschouwen wij

rijke plooienval eenigszins

bijv.

de beeldcn van Jeanne

d'Arniagnac en van Jeanne de Bourbon, in het paleis van

juslitie, te Poitiers

{Catalogue raisonne

ree, L.

de

Miisee

(III

compa-

sciilj)tiire

Courajod

et

F.Marcou, Paris

P.

1892, p. 56),

ofde

Kroning van Ma-

boven de poort

ria,

van deFerle-Milon (Ibid p. 106), of bet

bekendeallaarsnijvveriv

van Haeken-

dover,danzal eene

ook niaar eenigzins

nauwkeurige aan

analyse licbt

liet

brengen, dat

tie i)io()ienval, al is

die wat rijker en

dan

onsluimiger tot

dusver bet ge-

vai was, alleenlijk

berust op overge-

leverde atelier-studieen,

terwijl

de

constructie van bet

licbaam

naakte Fig.

3.

Beeldcn van Maigareta v le Chanipmol, bij Dijon.

en liaar scliutsheiligc

St. Catliai

voor

den

bouwer een ten

bDek

is

geweest. Ik wijs met opzet bet allerbeste aan wat

einde der xiv^ eeuw, dus toen Sinter was begonnen Vergis ik mij, liestaat er ander werk dat de

te

beeldgeslo-

men aan

bet

werken, kan vinden.

moderne kunst

in bet

Noorden,

zooals Sinter die begrepen beeft, aankondigt, dan bond ik mij aanbevolen

voor terecbtwijzing. Zoo

niet,

beelden van Phibppe

Hard! en Marguerite de Flandre aan de Cbartreuse

le

dan wil

ik

daar nu eens tegenover stellen de

te Cbampmol. De koppen laat ik ditmaal buiten bespreking, ook vroeger waren pogingen gedaan tot bet maken van portretten. Daar was bet ecbter

22

kk;.

1.

-

HAS-iii.i.ii:i-

FK;.

2.

van

hi;

cuAridMiii. van .ian van

— IJEEI.D.IKS AI-KOMS'lKi

VAN

1)1-; (ill

i'
Al-I OMIiK

VAN

ADOI.I- VI, TV.

h.

ki.iik 'h,

lil.lA-.

bukda

EN VAX ADOLF bij

men

geblcven en de rest van het lichaain had

men

deeren, ofliever

liad cr

zwellin^ van een l)oezem

een arm behoorlijk

in

is

de

belioct'te niet toe

nitgedriikl, een heiip

TE KLEEF

VI

steeds {^eschroonid

gevoeld. Zooals

te l)eslii-

Dijon de

le

onder een rok meikhaar

is,

het sehoudergewrieht zieh bcweegt en zooals (hiar de

plooien van het dikke hdvcn in gepijpte rondingen zieh slug Ihuiw buigen, of

men

over elkander schuiven, had

in dui)l)ele higen

De houterige mannequin

lieei't

ph\als

hel vroeger nooit gezien.

gemaakt voor een l)loedwarm Hciiaam,

naar den aard van iiaar vouwen en plooien weergegekomt iiet aan en dit is de reden waaroni men Shiter als baanbreker van een moderne kunstriciiting kan bescliouwen. En l)ezien wij nu

de stofTen

zijn precies

ven. Hierop

ook

oogpunt de hier afgebeelde fragmenten van de

dit

uit

Jan van Polanen,

te

De Bredasche

cm

bestemd

Breda, en van Adolf VI,

bij

bekeken

vallen, of zooals een uiterste lip

vindt

men

weeke

zijde zieh in,

ken, zooals dit is.

2.)

Dijon,

om

niel

bij

tot

l)idstoeltje

den vorm van een voet leekent, zoo

de zachte glooiing van de heup over

meer een bestaand, gedragen eostume

zijn

zij

nog meer

zijn er

Dijon (Fig. 3) niets weergegeven, maar net eender

le

waar de draperie

te

en

te

worden, de gewaden

van

gral'lonil)en 1

de voorpanden van het wijde kleed over het

verzorgd. Zooals

het geval

te

(Fig.

dan de beelden

reliefs zijn veel kleiner

van dichter

te Kleef.

te

lieefl

reeel

l)nigl

de

gaan en verlol-

te

den, helaas zeer gefragnienteerden, zegenenden (Jiristus

vinden wij de zelfde opvatling

als bij

den heiligen Antonius

Dijon.

De twee vrouwen

beeldjes

gedetailleerd, het zeer zachte

zandsleen,

is

van

de Kleefsche graftomlje

materiaal,

zijn

minder

een gemakkelijk wegbrokkelende

hiervan zeker de oorzaak, maar loch niet minder juist

anatomie gevoeld,

ja, bij het

breede van de behandeling

is

is

de

een zekerheid van

beweging gegeven welke aan een zeliden genialen kunstenaar doet denken. bezien, geloof ik, dat men aan het beslaan van een verband tusschcn de

Wei

Dijonsche, de Bredasche en de Kleefsche .sculpluren niet meer

en wanneer

tombe is

:

men

Jan van Polanen, Heer van I.ecq en Breda, reeds

er wel eenige waarschijnlijkheid, dat hel

beelden

te

mag

twijielen

daarbij bedenkt, dat de hoofd|)ersoon der Bredasche graf-

monument

in 13(S4 is

is

geslorven,

ontslaan voor de

Dijon, kan er althans van een ontslaan in navolging van deze

De Kleefsche tombe werd gesticht voor graaf vrouw >rargaretha van Berg, f 1 12."), de twee hier gereproduceerde beeldjes maaklen deel uit van een zestiental dat op de gebruikelijke wijze om de sarcophaag was geschaard en de kinderen van de afgeslorvenen voorslclde. Ook hier, gelet op de klecderdracliten, moel men laatste moeilijk

Adolph

VI,

7

sprake

zijn.

1394, en zijne

de stichting aan het einde der xiv^ eeuw of (Zie

:

Clemen,

(-/;>

!)rnkin("tlrr

in

drr niiciiipionii}:,

het begin der i,

I,

p.

100).

.\v<^

eeuvv stellen.

Kvenals

le

Breda

23

;

DE GRAFMONUMENrEN VAN JAN VAN POLANEN TE BREDA, de hoofdfiguren der afgestorvenen door een veel minder bekwamen kunstenaar gemaakt dan de kleinere figuren, De eerste hebben wij hier dan ook niet atgebeeld. Bij de andere rijst het vermoeden, dat wij met een

zijn

beeldhouwer

doen hebben, die

te

zeer na aan Sinter verwant

is.

De

omslandigheid dat de streek waar *

^'/

werkzaam was

hij

^^^^S^%^

'f>"d

/'

het vader-

mag

worden, brengt ons zekerheid, dat

Z'if/f -/"

het

bij

de bloote vermelding in

oorkonden, '

;

als

zoude Sinter

Holland at'konistig

>

'^1'

f^'f''

tot

Sinter gerekend

^'3"

f

behoeft

niet

T

zijn,

blijven.

te

nit

voor ons

Ook

zijn

kunstopvatting wortelt in de lage landen,

Holhuidsch-Dnitsch.

is

Voor onze meeningen betreffende het ontstaan der moderne kunst in

Noord-West Europa, ware deze

overweging van het hoogste gewicht.

NASCHRIFT. Het bovenstaande was reeds geschreven toen (leeminente direc-

Fig. 4.-zegei van wiiieni Sinter, Abt van Marienweerdt. (mjksa,chief,s-G.avcnhage,.

^,^^^

^^_^^^.

Museum

te

Utrecht, Monseigneur G.

mij attent maakte op zekere stukken

voorkomende

voormalige abdij Marienweerd in Gelderland

aartsbisschoppelijk

,^^j

pastoor van Jutfaas,

W. van Heukelum,

in het

Cartularium der

(*).

Wij vinden daar vier aclen gegeven door den abt Wilhem Sluyter of Willam Slater, twee er van nog voorzien van het zegel van den abt, respec20 Augustus, 23 Augustus en tivelijk gedagteekend 21 December 1404 ;

:

23 December 1408. U+t

de naamlijst der abten

Insularis illibatae

Domini

et

eorum

Guilielmns

dat

Virginis

(«

Nomina Abbatum

Marise,

vulgo

Sluyter zeer

vermoedelijk

nog :

dat

;*j Carlularium der abdij Marienweerd uitgegeven door hage. Marlinus NijholT, 1890. (')

24

Monasterii nostri dicti,

obitus diebus, hie brevibus perstricta sequnntur

Wilhelmns Snavel opvolgde. Wij lezen toch

1888.

regalis

Marienweerdt

Zie de AbletKi>an Marienweerd,

1384

in u.

zijn

cum >>)

annis

(')

Wilhelmus Snavel

James de Fremery,

door James de Fremery,

s

blijkt

voorganger

s

obiit

Graven-

Gravenhage, M. XijhofT,

5. - HKII.ICENKKlLLIi KKHKIK ZALTHOMMKI..

FIG.

IN

MOLT (IKSNKDES.

6. - HEILIGENFIGUUR KERK TE ZALTBOMMEl..

FiG.

IN HOl'T

GESNEDEN.

EN VAN ADOLF anno MCCCLXXXIIII, vcrder

o

in festo

Cosniae

et

Damiani

Huic successit niox doniinus Guilielnius Sluyter

dat Sinters zegel (Fig. 4) dns in dat jaar

/.%''/

geinaakt

op zichzelf

Nil beteekent het voorzeker

voor de hand, inaar er dien zelfden

tijd

de

is

wel

iets

naam van den

».

Het

denken

Maiienweerd

de naam Sinter of Slnyter

;

en

11584)

is le

is.

niets, dat or in

1384 cen abt geregeeid heeft die Sinter heelte

bij

September

(27

»

TE KLEEF

VI,

in

ligt

eigenaardigs in de bijkonistigheid, dat in

Werva herhaaldehjk voorkonit

VCerve of de

leden der vroedschap, schepenen van het nabnrige Zaltbommel

(').

Kn

bezien wij het zegel van Willeni Sinter |gefotografeerd naar een afdrnk in

brnine was, hangende aan een hnnrcontract van 2 Febrnari 1400, Cheltenham collectie, Rijksarchief te

opgelost

:

stratensis],

s

Gravenhage. Het omschrift

(Sigilkim) Abbatis

dan

treft

:

Insulae

Beate

:

Marie

:

verkortingen

luidt,

Ordinis

dat

het

in

slijl

Premon-

:

ons allereerst, dat het veel beter gesneden

voorgangers en vervolgens,

zijner

:

is

dan dat

overeenkomst

stcrke

vertoont met eenige honten heiligenfigunrljes welke aan cen koorgestoelte in

de kerk

te

Zaltbommel,

in

eikenhont, zijn gesneden (Fig. 5 en

6).

Wel

is

waar

doen deze scnlpturen het nifgesproken natnralistisch karakter van Clans Sinters

werk nog

niet

vermoeden, maar het

valt

toeh

nict

te

loochenen,

dat er in het weergeven der draperie, in den plooienval, zeer veel pnnten

van overeenkomst

zijn,

dat

L-r

althans van een zelfde streven sprake

Zonder nog het trekken van hepaaldc conelusies toe le laten, toch interessant genoeg om hier te worden gepubliceerd.

is

is.

een en ander

A. Pit.

(')

Zie register

persoonsnamen

in

voormcldc uitgave van

lict (".artiilariuni

van Maricn-

weerd.

25

DE TEGENWOORDIGE DRUKLETTER voor de verzorging van het, naar meer moderne eischen van typografische sanienstelling, uitgevoerde boek en ook van kleiner diukwcik is de letterkenze te achten. En waar kiezen slechts mogelijk

|AN veel lielang

W'Mi beschouvving cieele

doen

om

goed en degelijk kennisniaken van de

bloot,

keuze

aan een aandachtige

eenige dier lettersoorlen

onderwerpen, voor zoover ze

dit, in

n.

1.

technische of

nit

commer-

We

het

de hoop, dat de appreciatie van het pnbliek er toe niedewerke,

werk van den boekdinkker weer al te

veel

voorkomende

plaatjes, in plaats

uiterlijk gelijkvvaardig

brenger

is.

in weikelijkheid een

meet men de waarde van het l)oek

die werkehjk het boek tot een zijn

ter

overwegingen door onze drukkerijen gebrnikt kunnen worden.

worden. Nog er in

te

is bij

gegeven soorten, dunkt het ons niet van i)elang onl-

van aandacht

te

at'

kunst

te

doen

naar het aantal

schenken aan de zaken,

voorwerp van schoonheid kimnen maken,

in

aan den inhoud, waarvan het de directe over-

KwaHteiten, die ons eerder

tot

richtsnoer

kunnen dienen

bij

het

vormen van ons oordeel over

het uiterlijk van hel l)oek, zijn onder

lettersoort,

van het zelvlak op de pagina, papiersoort,

zetwijze, plaatsing

meer

:

druk, band, enz.

Waar een

gedicht en een wetenschappelijke verliandeling van karakter

verschillend zijn, Hgt het voor de hand dat de uilerlijke

boek uitgevoerde, geestesproducten verlangt b. zal

v.

niet gelijk

kan

vorm van

zijn.

Om

deze. als

deze redenen

een kerkboek slemmiger lettersoort dan een roman. De laatste

ons zeer ongewoon voorkomen in deze

letter

gedrukt

te zien, die

toch zoo

uitstekend zich leent voor het gewijde boek. Zoo kan dus reeds de uiterlijke

vorm ons

in de sfeer leiden waarin het boek ons wil brengen. Behalve deze meer bijzonder geldende redenen zijn er algemeene ver-

eischten die wij aan de boekletter

kunnen stellen, eischen van gebruik en schoonheid die wij kortelijk kunnen samenvatten in de drie volgende regelen ten eerste, de letter moet een klank-getrouwe wedergave der spreektaal :

mogelijk maken; ten tweede,

zij

en ten derde, de woordbeelden

26

moet duidelijk en gemakkelijk leesbaar

uit

de

letters

zijn;

samengesteld moeten een rustige

AMBACHTS- EN XUVHRHEIDSKUNST en gemakkelijk vlolU'iuk' ijeven

iTj^el

vonnen en een

ijesloten

;iestl)etiscli

aspect

aan de pagina.

Elke goede lettersoort nioet aan deze drie voorwaarden voldoen, en wel in dezelt'de volgorde als hoven,

aan praktische eischen en in

de eerste

jjlaats

in

want de

letter nioef in

de eerste plaats voldoen

de tweede plaats aan aestlietische

:

zij

moet

niet

een vlak vuUen of versieren maar de spreekgeUiiden

in

ziehlbare verscliijnini* hrengcn.

De letter nioel genuikkelijk leeshaar zijn, en hel ligt voor de hand dat ook de oogaitsen onderzoekingen hehheii gedaan op dit gehied. Toch zijn de bereikte lesnltaten niet van groot belang te achlen onidat deze onderzoekingen er van uilgingen, dat het oog de vorni van de enkele letter scherp lieeft op te nemen:

dit is

een dwaling. Het oog

heef'f

Van

letter lot letter lezen slechts

zoo vee)

niet

over de regels heen en nemen tcgelijk met de

meer woord op. oog den weg moeten

tijd,

letters het

de kinderen, die het

wij glijden

geheele

wijzen met den vinger. De letter moet dus niet slechts een op zich zellstaand beeld geveii,

maar meerdere

origineele woordvorni

waardig

is,

hij

comhinatie een diiidelijke en

onulat dan juist, door den aistand weer elke letter

zich zelf sprcekt. "t

moeten

letters

opleveren. Waarnit volgt dat spatieeren afkeurens-

Door de vorm der

te veel

voor

en de hoogte der staartlelters

in

bijzonder dient versehil in den hnitenomlrek van het woord verkiegen

te

letters

worden: de C.hcltcuhdin homlt hieiinede wel hel meesl rekening en wij konien hier nader op terng. Maar toeh moeten die staartlelters niet te excentriek

van vorm

juist

de enkele

zijn,

anders hereikt

letter opvalt.

En

men

het negatieve resnltaat dat namelijk

vooi- alles,

client

dit

vermeden

te

worden,

onidat het gelijkmatige aspect der pagina niet dan in de niterste noodzaak

mag worden

gestoord, wil

niet

aan onze eischen van schoonheid en

stijl

te

worden gedaan. De verdicnsle van velen dezcr eischen wedei- onder de aandacht te hehben gel)racht, komt toe aan William Moi-ris, die ongeveer twintig jaar

kort

om er zijn sedert hekend geworden maar ook moeilijk-leesbare boeken, mede fe drukken. Hij werd geinspireerd door de onde handschriften en het werk der eerste boekdrukkers, en streefde er naar dil karakter in zijn werk te verkrijgen, met

geleden zijn Kelmscott-Prcss oprichtte zeer zeker artislieke,

het bekende resnltaat. Ofschoon wij

zoozeer

dezen

te

tijd

dit

in

zeker opzicht bereikte pogen niet

loven achten, als wannecn- Morris werkelijk wat nieuws,

had gemaakt,

voorbeeld hoogelijk

te

is

lets

van

toch zijn baanbrekend en overal doorwerkend

waardeeren, omdat sindsdien de boekdruk zich weer,

ook langzaam, ontwikkelde

in artistieke richting. Dat hij het werk der Gude boekschrijvers en eeiste drnkkers tot voorbeeld nam valt licht te begrijpen, hij hen loch vond hij de ziiiverste princi|)es omtrenl boekverzorging, zij

het

27

»

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST

En

door een samenleving, die

juist

van op willekeurige verhou-

in plaats

dingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een

kunst gesteund en gevoed en voorbijgaanden prikkel, Mediaeval

«

zijn die,

in

meer dan

in uiterlijke

bizonderheden

het eeuwige haar wortel wil zoeken. l.ellerf;ieliTij

"

.<

Amsterdatn

v/h. N. Tetterode,

o

Amsterdam.

En juist door een samenleving, die in plaats van op willekeurige verhoudingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in het eeuwige haar wortel wil zoeken. «Mediaeval-Kgy|ilis.li

En

I.etUT(;ielerij

door een samenleving, die

juist

KUNSTBESCHOUWINGEN.

»

in

plaats

Van

del- liorght

& niimoni,

ISrusbel.

van op willekeurige ver-

houdingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden

en voorbijgaanden prikkel, Romische Antiqua

«

En

in het

eeuwige haar wortel wil zoeken.

door een samenleving,

juist

Genzsch & Heyse, Hamburg.

Letteigieterij

»

die

in

plaats

op

van

willekeurige

verhoudingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker

een kunst gesteund en gevoed

zijn die,

heden en voorbijgaanden prikkel,

meer dan

Bauer'sche Giesserei. Frankfurt a/M.

Florentiner Mediaeval

«

En

door een samenleving, die

juist

uiterljke bizonder-

in

het eeuwige haar wortel wil zoeken.

in

in plaats

van op willekeurige verhou-

dingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een

kunst gesteund en gevoed

en voorbijgaanden Romaansdl

«

meer dan in uiterlijke bizonderheden eeuwige haar wortel wil zoeken.

zijn die,

prikkel, in het

Amslerdam

I.ettergicterij

-

.

v /li

N. TetleriKle.

Amsterdam.

6n juist door ccn samenleving, die in plaats van op willekeurige verhoudingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, Uncial-Gotliiscli

«

in het

eeuwige haar wortel wil zoeken. I.ettergietei

.

ij

Willielm Woellmcr,

Berlijii

En

juist door een samenleving, die in plaats van op willekeurige verhoitdingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een

kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in het eeuwige haar wortel wil zoeken. «

Kloostersclirilt

28

" »

Lettergieterii

«

Amsterdam

<•

v;h N. Tetterode.

Amsterdam.

.

En

juist

door een samenleving,

MIL\ ClI TS-

I

ES XU VEIUIEIDSK UNS T op willekeurige

die in plaats van

ver-

houdingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed

zijn die,

en voorbijgaanden prikkel,

in

. (;rassit-Aiili<|iic'

En

&

LclliTjiH-l.Tijon PciRllol

.

door ccn samenleving, die

juist

meer dan

in uiterlijke

bizonderheden

het eeuwige haar wortel wil zoeken.

in

Ills,

I'arij'.,

en (cnzsrli

.V:

lleysi', Ii:inilnilK.

van op willel^eurige verhoudingen, op

plaats

een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die,

meer dan

in uiterlijke

haar wortel wil zoeken. •

Auriol

En

bizonderheden en voorbijgaanden prikkel,

[..•Ucrjiieti-rijon

»

door een samenleving, die

juist

in het

KUNSTBESCHOU^INGEN,

eeuwige

JAN VETH.

PoijjnnI

&

tils

in plaats

I'Miijs. cii

(;cn/s.h

A

Flcyse. ll:iiiil)urg.

van op willekeurige ver-

houdingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in het eeuwige haar wortel wil zoeken. .

PlaiUiii-Aiilii(ua

En

I.clliT-ii'teiiJ

.

door

juist

een

samenleving, die

.V;

Hi'vsc. Ilaniluiii;.

van op willekeurige

plaats

in

l.c-nzsrh

verhoudingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed

heden en voorbijgaanden €]Antiqun Augenheil

En

in uiterlijke

bizonder-

eeuwige haar wortel wil zoeken. l.cltprgictcri.i

»

doorieen samenleving,' die

juist

meer dan

zijn die,

prikkel, in het

plaats

in

I.iuhvig

& Mnyor, Franklurl

a/M.

van op willekeurige ver-

houdingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed

heden en voorbijgaanden <

Ksparantn-type

meer dan

zijn die,

prikkel, in het

in uiterlijke

eeuwige haar wortel

•

I.i-llci-};ii-lcrij

I.iulw

ij;

&

bizonder-

wil

.\Iay<'.,

zoeken.

Frankfiiil

a;.VI.

juift door een famGnleving, die in plaats van op willekeurige verhoudingen, op een harmonifcher grondslag mocht beruften, zou zeker een kunft gefteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in t)et eeuwige haar wortel wil zoeken.

En

•

Saxonia Anlirpia

Ea

juist

.

van Richard Crimiii

I.ctlcj giplcrij .Uiliiis

^

door een samenleving, die

in plaats

K linkhardl,

I.oipzif;.

van op willekeurige verhoudingai, ao

esa harmomscher grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en ge/Oi zijii

die,

meer dan

in

uiterlijke

£ou-/vige haar .vortel wil zoeken, ir.heltenham

>

bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in

{

Ihi:

KUNSTBESCHOUWINGEN JAN VETH I.pllergieleiij

f

AinsliTrlam.

v/li

X. 'rirttciode, Anistcrclain.

29

AMBACHTS- EN MJVERHEIDSKUNSI die j>aandeweg door de

teclinische

achtergrond waien geraakt, ja

volmaUing van den boekdruk, op den

zelfs in

de

eeuw geheel verloren

19<;

geraakt.

Trouwens deze achteruitgang werd niede verooizaakl door economische redenen, en wij kunnen haar zonder onderscheid l)ij alle kunstvakken constateeren.

Voor de prentjes in de boeken vverden in de zevenliende en achttiende eeuw veelvuldig kopergravnres gebruikt, waaraan men de voorkeur gal', om dat deze een scherper en juister leekening niogelijk niaakte dan de houtgraviire, die vooral op het ruwe hollandsch papier onvolkomen afdrukken gaf. Men bepaalde zich niet tot de prentjes, maar graveerde op deze wijze ook T-

«J

•

J

T

lllSI (lOOl

lie

titelpagina.

(^.,.

,^^p( gj.^„(

t?(3Il

geheel

S^iHIGIIIg Vl llii' Letter

ill

leller;

technieken, het

nil liet

traclitte

hot Diddt-type.

Hierdoor ontstond een letterkarak-

vei-sehil in

men ook

te

kiinst

of kunst-ambacht

een

lijke

is

le

achten,

omdat

wanneer

Iracht te imiteeren. Jiiist

bekoring van elke kunst. Trouwens geheel straffeloos overschrijdt

deze gi-enzen

niet.

Zoo ook

in dit

geval.

De

van gravure-schril't hebben

nadeelen.

De

dunne halen

te

te

in

Inm soort volmaakte

besehouwen, hebben

lijden te veel

men

Bodoiii- en DidotkUev de voor-

beelden in deze omgeving die wij als de meest ties

zeg ongelukkig,

Ik

vorm

de nieergevorderde

aanpassen der vorm aan de techniek de werke-

het goed begrepen

in

de gegoten druk-

in

zij

onlieil

het een door een andeie werkwijze ontstane ligt

bereiken

waarin men, dank

ongeUikkig lamelijk goed slaagde.

voor eike

op en neerhalen. Dit type,

procede, de gravure, voortgekonien

en,

in

't

iniita-

gebruik veel

vooral de kapjes, verliezen

spoedig hunne scherpte, doordat voor een goede afdruk van de dikke halen

een meerdere spanning wordt vereischt dan voor de dunne, die ook minder inkt noodig hebben.

een met

Ook

de groote onevenredigheid en de

te

bij

letter

een ware bederver der oogen, terwijl

de Didotletler tusschen de uiterst-dunne ophalen

wonder

schijnt dat de oogartsen dit een kleine

hebben aangezien. Eerst

van de niedici

het

deze

dikke neerhalen vormf de letter geen geheel, maar valt uiteen, zoo-

dat het ons een lijdelijk

is

gedrukte pagina een weinig aesthetisch aanzicht biedt. Door

dit type

te

bemerken

om

honderd jaar

in 1886 zijn werkelijk energische

verandering in het lettertype

te

pogingen

verkrijgen.

Zeker niet in het minst omdat eigen tijd geen stijl aangaf, zochl men in midden der vorige eeuw, voor de architekluur en de uit haar levende

gebruikskunsten, aanknoopingspunten in voorafgaande

slijlen. In

werd het oude

in ietwat gewijzigden,

lettertype der zeventiende

eeuw weer

de boekdruk

technisch beter maar flauwer vorm, in gebruik gebracht. Men noemde deze beurtelings Elsevier en Mediaeval. Het laatste vooral een minder juiste naam,

daar de middeleeuwsche typen veel steviger van

30

lijn zijn.

Toch was de invoe-

.1

ring ciczcr typen reeds een Uleiiu'

MH. I CH TS- t:\ M.I \ EliUEIDSK I \\S T

veii)elei'iii<^ te iielilen, le iiieer

lettervorm ook de McitidciHil Eduplisch

onlst;i;m, die zells ini

is

zeer gcbrnikelijke, niiioewel niel ideale. lellersooii

dezc types weer

gebruik testellen

in

de dnitsehe gieterijen die ze

de

(i|)

waiir nil deze

een

iioi; jjlijid

De aanieiding

te zijn.

oni

uitgegaan van Engeland en I'rankrijU en

is

l>iaeiiten, nioesten bij

niai kl

Engeland of

Frankrijk terecht konien voor de slenipels; een /eer verklaail)aar verseliijnsel

waar Duitschland een

besiist nationaai letlerly])e beelt in zijn IVaktnur.

Wij gevcn Morris gaarne feil

eer die beni toekoml, niaar toeh

lie

is

iiet

een

dat reeds voor zijn stieliting der Kebnseott-Press, door teekenaars als Otto

Huppomstreeks 1880 de /.oogenaannleMiincheiwrRichtiing werd ge|)ropageerd, analoog met een soortgelijke beweging op -pj^-g -^ ^^^ Golden type. ander knnstniiverbeid gei)ied, die zieb richte t^t^'^'^^t^ >T" .^ ,

t:bi9 19 tbc ITroy type. ' CbaUCCt typC.

"^

,

, naar de duitselie vroeg-renaissanee. In tegen,

met de hidiens

stalling

lande nagevolgde

ook hier

sleebte en

/'"/('//jia/f/V/zoebl

' '

'^^^^ '^ ^^^

te

men aan

hot drukvlak een rechtlioekig gevnld aanzien letters

en ornamenten gelijk aan die der

ricbling

maakte ecbter

verricht en over

deze zetwijze,

Toeb

niet veel opgang,

Eerst nadat William

oppositie.

zij

Amerika been, bet

Morris

te

geven,

mede door de Engeland

in

zijn invloed in

het dan

ook met

tegen haar gevocrde

zijn pioniers

Duitscbland

ook met meei" modern maleriaal,

zijn uit die

zij

en zesliende eeuw. Deze

vijt'tiende

in

werk bad

gelden

Iiet

kwam

de mode.

miincbenei" periode eenige goede lettertypen overge-

bleven, door Heinz Konig of Olio Hn])p geteekend en in den bandel gebracbt

door de bekende E.

J.

Genzscb

beste, zij

meerdere

siicces

lettergieterij

van (lenzscb

Miineben. Van deze typen

A:

is

Heyse

vorm van Bradford en

variaties

nagevolgd.

gedaebt en dns

sleclits

Zij

is

te

Hambnrg

tot zelfs in

Macf'arland-facc bekcnd

Amerika waar is,

en ook

oorspionkelijk als monnmenlale

in klein

kapitaal nitgevoerd.

dezer kapilalen aangemoedigd i)esloot de beer Genzscb

letters bij te snijden, die

en door

de Romische Anliqiia wel de

meest gebriiikelijke en bet meest verspreidde;

Gilder den

sebrift

te

in

litel-

Maar door bet ook gewone

ei'

door Heinz Konig werden geteekend.

Merkvvaardig bestaat bestaat er baast geen verschil onder de vakkiindigen,

zoowel lecbniscbe

als aestbetiscbe,

dezer leltersoorl. Arlistiek konit

zij

over de praktiscbe en arlistieke waarde gnnstig uit

en baar fijn-gebogen uitloopende

kyjijes,

Insscben op- en

dit

vorm

becfl

zij

neerbalen

:

aan

om

baar kracbtig letterbeeld

ook door bet gelemperde versebil

geringe veiscbil en

tevens baar duidelijklieid

te

baar eenvoudige

danken. Deze kwalileiten braebten

er zeker de leiders der Steglitzei- Werkstatt, dit

type

te

willen niet

prefereeren boven de meer

beweren dat ook deze

Ebmeke, Klenkens, e. a. er toe, modern gedacbte Eckiudunlellcv. Wij

letter

geen gebreken

beeft.

Zoo

zijn i).v.

de

31

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST b, d, p en q in hellenden stand geplaatst en de o die daarvoor wel het eerste in aanmerking komt niet, ook wordt het letterbeeld wat

oogen van de juist

zwaar

het aansluiten der oogen van de d, van onder en bij de b, p, en q,

bij

vanboven; de k

door het korte bovenste schuine stokje gemakkehjk

laat

een opening onlstaan enz., maar ondanks deze kleinc aanmerkingen verdient zij

toch onze sympathie.

Na deze goed geslaagde onderneming van de Haniburgsche gieteiij ondernomen voor het bezieleiid voorbeeld van Morris, l)rachten later de meesfe gieterijen een gelijksoortig type op de markt, wij noemen de Romanische Antiqiia van Schelter & Giesecke, r 1 o^/T'^ JCU4... FormonneStoffistnurderischatten ^''^ Ronmna Arlistica van Nunirich einesBesitzes,undalleKunstfertig'

keit

im Ausdruck kann dem nichts

^^

helfen,dernichtsauszudruckenhat. Wenn also die schone Kultur nicht .Larisch-Antiqua

Antiqua van HofT-

Bauer'sche Giesserei, die haar later Hetcn VolgCn door een FloiCnlilU'r

K. K. Hot- unci Staatsdruckerei,

«

C°, Ilollandische

meister en de Victoria Antiqua der

Weenen.

Mediaeval. Maar geen dezer soorten

zoo goed

lijkt niij

de Rumische Antiqua van Genzsch

als

&

Heyse.

Door de Lettergieterij Amsterdam wordt met verdiend succes een Romaansch in den handel gebracht, die wat hooger van letterbeeld is dan hare duitsche zuster en zich evenals deze uitstekend leent voor het zetlen met kapitalen.

Ofschoon Morris

in

liet zijn

zijn 7/01/ en

typografische kringen nogal

te

invloed zich, toch hoe langer hoe

Chaucer

keer werd gegaan tegen meer gelden. Eerst werd

door den Amerikaan Bradley voor de praktijk

type,

geschikter gemaakt en daar zoowel als in Dnitschland in velerlei herhalingen

met onmerkbare afwijkingen

in

den handel gebracht onder den naam van

opgang

Triumph-, Morris en Uncial Gothisch. Toch geloof

ik niet dat zij veel

maakte

haar gedrongen en ondui-

als boeklefter,

wat

delijk lellerbeeld. Later

licht te verklaren is

werd ook

zijn

iiit

Golden type, de romein, die Morris

naar het type van de Venetiaansche drukker Jenson (+ 1471) ontwierp,

in

meerdere navolgingen door vele gieterijen gegoten en in den handel gebracht onder de naam van Kloosterschrift, Elsevier Brod Schrift, Jenson, enz. Ongetwijfeld Ireeft dit lettertype in

ook en vooral

kan is zij

zijn

't

algemeen zekere decoratieve kwaJiteiten maar

in de schraveeringen veel gewilds,

van haar mindere gebriiikelijkheid

beter geschikt, doordat

zij

dan

allicht

wat de mogelijke aanleiding

als boekletter.

Voor smontlelter

minder compact gezet wordt. Ware

de Jenson beter nagevolgd of liever beter begrepen, zooals Cobden Sarderson er in zijn Doves-Press Bibel (1903) een interpretatie van geeft, die streng en

voornaam van vorm en rijker zijn

32

duidelijk

is,

dan zonden wij een zeer begeerlijke

letter

geworden. Het wil mij toeschijnen dat de Cheltenham, bier door de

HETDRUKKERS JAARBOEK VOOR 1907

T

W

E E

D

E

JAARGANG UITGEGEVEN ONDER MEDEWERKING VAN VERSCHILLENDE VAKKUNDIGEN DOOR IPENBUUR 6. VAN SELDAxM TE AMSTERDAM IN JULI MCMVII

TWEE BLADZIJDEN

UIT HET DRUKKERS JAARBOEK GEZET UIT DE NORDISCHE ANTIQUA VAN GENZSCH & HEYSE TE HAMBURG, DOOR IPENBUUR & VAN SELDAM TE

AMSTERDAM.

i

n

}fn A CI I TS-

.1

EX

XI J XKU IIEIDSK UXS 7

En juist door een samGnleving, die in plaats van op willekeurigG verhoudingcn, op ecn harmonisclicr grondslag modit berusten, zou zeker ecn kunst gesteund en gcvoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderhcden en voorbijgaanden prikkel, in het eeuwige haar wortel wil zoeken. .

Ncuc

HOmisrl.i- Aniiqu:!

.

L.-llcrgicterij .hilius Kliiikli:inlt. I.cip/ij..

En

juist door een samenleving, die in plaats van op willekeurige verhoudingcn, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker

een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in het eeuwige haar wortel wil zoeken. •

Archiv. Anliqi.n

En

.

I.ctlei yi.l.i

door een samenleving, die

juist

in

ij

li.-nj:niiin

Kivhv,

I-

raiil.liiil ;i/M.

plaats van op willekeurige ver=

houdingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke hizonderheden en

voorbijgaanden prikkel, ..

in het

Lettergietenj Gcnzsch

Lettergietorij Amslfrtl;ini nil AiiKriUiu initcvocrd,

der oorspronkclijkc

.Icnsoii hcell

oudere, door den bekenden dekoralieven

lets

genoemde

Grassct letter

.

De aanleiding

lot

i

artist

te

Ilambuig.

Ik-yse,

veel van do nol)eIe

ovcrgenonicn, zondcr h;iar

Alvorens ons verder met deze nieuwe romein bezig

de

VETH.

eeuwige haar wortel wil zoeken. J.

XoidisclioCiirsiv

vormen

iniileeren.

le

houdon, wal over

oiitworpen en naar

hem

het ontslaan van dll type wordl

J. W. Enschede geschetst in het tweede deeltje der door van SehUiii nilgcgeven .Mcdedeelingcn over l)ockkunsl naar door den kunstenaar zelf verslrekte gegevens

door den heer Ipenbuiir

«&

;

«

In 1891

Guerin

te

werd

Parijs

:

zijn

leergang

met

gaandeweg brcidde

Toen

decoratieve kunst.

van

(irassel belast

—

doen voor de typen,

hij

dil

geven van onderwijs

onderwijs zich

nil lot

een paar jaar geleden bcsloot

het boek

kwam

liet

is

hij

nog

niet

verschenen

er toe prole.st aan

te

tot iiet

—

aaii

de Ecoie

een cursusover

doen drnkken

en een kens moesl

teekcnen tegen dv

letter-

soorten, die gemeenlijk gebruikt worden. Zijn aangeboren liefde voor oude

boekcn,

zijn

vroegere aanraking met het letlerschrift

bockomslagen, liadden reeds

bij

negenliende-ceuwsche hoek-ioniein

met vroegere

ling

hij

het ontwerpen van

le

verwerpen

is,

onulal

zij,

in tegenstel-

van een grauwe, armzahge kieur kan zich inniger bewust, hoe veel beler de oudsle typo-

sieelite

geven. Tiians werd

liij

iiem de hilente cmotie gewekt, hoczeer de

i)la(lzfjden

graphie was. »

Besprekingen van Grasset uifgaande, leidden er

door de

leltergieterij

en cursief

le

van Peignol

ontwerpen, met

zijn

toe, dal

hem

in 189!)

werd opgedragen een romein denkbeelden overeenkomcndc.

el fils

leParijs

33

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST Moest dat type een herhaling wezen van eeii vroeger, wat Morris gedaan had? Neen. Le moiwemcnt Morris est en partie sterilise d' avoir ete archaiqiie, »

d'avoir lutie eontre la vie tons et

les

et

dn passe sont

regrets

la

marclie scientifiqiie

appropries: ainsi agit la nature, zou

niij

inonde.

dii

La

vie marclie,

snperflns. II fant creer des organismes hij in

moest eene moderne

(E) als uit hel hart gegrepen. Het

nouveaux

19Q2 formuleeren in tcrmen, letter

bUjven,

maar doordrongen van logische, decoratief- ornemenlale denkbeelden het beginsel van de vlakversiering moest op de nieuwe letter toegepast worden. » Het toepassen van vlakversiering is een niting van weten, het vasthonden ;

van het logische, een gevolg van kunnen. Bekend is de gulden regel van toute forme qui n'est pas indiquee par la structure, doit etre Violet-le-Duc is de structnur van een letter? De logische, anders gezegd de Welke repoussee. :

oeschrevene letter is de natuurlijke. Zoo zien we dan ook als logisch gevolg van Grasset's architectonische ontwikkeling, dat hij voor het concipieeren van het nieuwe type geen ontwerp teekende volgens geometrische figuren, maar een nieuwe letter schreef. De a bleef de a, de d de d, oordeelende dat het

dwaasheid zou

zijn

andere lettervormen

als

de gewone als het ware

vinden, onidat niemand die meer zou kunnen lezen.

verder zegt Grasset zelf nog:

lets

v.

uit te

»

UOrigine de i Alphabet repose mains

sur I'etnde de la tgpographie proprement dile que snr celle de la paleographie.

En

ejfet,

ma

de

celle

documentaires en 1880 pour

Ay man,

m'avait fait recherclier cette etude

curio>
corollaire interessant

illustrer le

iecriture carolingienne

rond. Ce texte, qui

est

me

roman de

des recherches

clievalerie,

Les quatre fds

fiappe par sa nettete

encore de Vecrilnre latine,

comme un

fis

da Moyen-dge. Lorsque

me

je

son aspect cursif

el

fU voir plus clairement

le

et

sens dans leqnel on pouvait s'orienter pour des essais de caracteres nouveaux ou fantaisistes. Cette ecriture eut des lors

ou

tions

une influence directe sur toutes

tion absolue.

les inscrip-

quefaieu I'occasion de faire depuis, sans toutefois alter a J'ai meme, a cette epoque, compose pour moi un alphabet

litres

gien regularise

et

rendu plus accessible a nos geux, nmis

it

r imita-

carolin-

n'a jamais etepnblie.y>

Schoon dus van het Karolingsch minuskulschrift afgeleid, is toch deze letter van een beslist modern fransch karakter, en dat van de niet te vaak

voorkomende goede waar

zij

laatste

soort fransch.

maakte opgang ten

Zij

wordt

zij

tijde

der Wereldtentoonstelling

te

later in

den handel gebracht door Genzsch

Een pagina met de

&

Heyse.

meergenoemde daarom een groot genoegen met de

Grasset gezet, voldoet zeer zeker aan de

eischen van vlakversiering, en het was mij

uitgave van Morris, Kunst en Maatschappij haar in Nederland te

34

Parijs in 1900,

Amerika, Engeland en Duitschland, in het met hel recht op den alleen-verkoop ook voor Nederland in

uitkwam, en ook

hebben helpen

1

.

invocreii. MogeliJU dooidal

nisiiKiking

met de praktijk

i>fkonK'n soorten, zou dil i'L'iii>;c

slatoerde ik

andoion en

bij

en

welliclit

nu

door nireTcU'ro

ook door de

dicn

in

f
kcii-

tijd iiit-

als vooi-

en ook con-

u\v\ iiistjo genoi'g incer aan,

niij zell'

l)ij

1

zoo onveideeld

nil nict niOL'r, niij

M.I KRIIEIDSK I XS

oniiicol zicli siiulsdii'ii

niijii

\vijzi<>dc,

jarcn lerui^. Zij doct

KX

MliA ClI TS-

\

vermoeienis na het Iczen van enkele

paginas.

De

gene

een overigens gelijke kleur, waardoor het sonis verwarrende wif

de

bij

erhij lielioorende cursief doel rnstioer,

minder

letter

Hoezeer ook

is.

om

blijkt dit schriftlype

door het

als karaktervolle

schepping

praktische redenen, alsook

cm

nieer gedron-

iels

te

in

beschouwen,

haar dnidelijk zicht-

bare fransche afkomsl, niel de voor ons begeerlijke boekleller

te zijn.

De eenige jaren later onlstane Konig Anliqna van de zoo arlistiek werkzame Rudhardsehe Giesserei te OfFenbacli am Main (nn Gebr. Klingspor) beeft haar ontstaan aan vrijwel dezelfde

de naar

hem genoemde romein

der Schrif tying ich von

overwegingen

Hand

dem Wnnsche

wieder

aus, den stcifen

den Romiscben Anli(jua

de Grassct.

leb ibn,

Grossbnchslaben nut ansgedehni

.

«

:

Bcini

bij

Eulwui [c

Formen der Anliqna

ein

dem

sie

im

Laiife der Zeit

in der Druckschrifl verloren haite. Bereils

Versnch, (dierdings nnr

ich diesrn

linlle

Gemeinen, gemacbf, hicr babe

als

ncbcn ncuzeitlicheren Formen den

Grllung zu bringrn,

ziir

durcb die scbemalisebe Wiedergabe in

danken

ontleenen wij het volgende

belebteres, fliesserendrs Bild zu gcbrn, in ihr

Federzug der

te

den bekenden schril'tteekenaar Heinz Konig

Uit bet inleidend schrijven van

wenn

cnicli

Die bisber gebrancbUche

buchstaben Irdgt noch imnier den Uipidaren

l>ei

den

mil Einscbrdnknngen, anf die

('Jun'(d;ler,

Form der Grossdem Federzug,

der sich

anderer Teehnily, nwnig anpassen anil Die grossen Li'icken im Scbrifl-

als vollig bikle, die

bei

dem

gem

heule

gep/h'gte Versalsalz bei einzelnen Bncbslaben

entsleben, ivaren nacli )[6glichl<eit zu nermeiden. So versucble

Grundform, wie

sie

Iniliab'n weiter lebte,

met Jieranzuzieben,

sie

aber

umzugestalien. Der Federstrich unirde, so weil

Gemeinen Hess sich

icli,

ans romanischer Zeil noch bis znr Ben<ussance in

die nnziale in

golischen

dnrchans modernem Sinne

es ging,

ungewendei. Bei den

noch besser durchfiihren, da ich den rundgolischen

dieses

in jreier modernen Linienfiihrung anf Doorgroole schraveeringen met ronde punten

Charakler italienischer Grundschriflen die

Antiquaformen

iiberlrug. »

heefl hij getracht de onregelmalige

A, L,

W,

te

romein de voorkeur geef boven arlistiek

vorm van sommige

verminderen, met bevredigend

prodnel verheven

lijkl

dj;

Grassel

is dit

bij

Als ik aan de Konig

niel onidal

over de Iweede, niaar

en meerdere, gemakkelijker leesbaarheid,

hoofdlcllcrs vooral van

re.sultaat.

om

de eerste mij

als

het rnsliger aspeel

een ongeveer gelijke kieur-indrnk.

Eenigszins van belzeli'de karaklcr als de Konig Antiqua zijn er meerdere soorlen in Duilscbland onlslaan, die mij echler niet zoo goed lijken als deze.

Wij noemen de besten

:

de Scheller Anliquu met eursief, van Seheller

&

35

AMBACHTS- EN NUVERHEIDSKUSST Giesecke

te

Leipzig en van dezelfde firma de nog

Rtindgolisch.

Mayer en

Van deze

laatsle lettersoort tot

het Bauer nschr if L van

zoodoende geheel

in

meer geschreven, gotische

Nnmrich & C°

is

& om

komen. Maar

wij

slechts een

de specifiek duitsche scliriften

willen deze soorten, tot het slot bewaren,

kleine stap

de Rnnde Frakliir van Ludwig

om

het

te

mindere behuig daf

zij

ons hebben. (Wordi

36

uoorigezel).

^-

H. DE ROOS.

voor

KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N DENTEN)

ANTWERPEN

DD UIT

toien hot oude Brugge metzijn Minnewater, zijn

geschiedenis en zijn Reitjes, waarboven

bet Belfort als een koning oprijst.

FRAXS BLOCK

^S^f^^\^ l^^^l^^i^ kS^I ^A^

BUYLE-ZAAL,

VEMBFR

1907

'^

W^t^^^Bci^

het wcl

Hit

maar

—

verpliclit

flffcyl S^r)

DK

XO/C-^ Men

— om

\v:i:ir

wcet

ik

gewetens-

vol alle salons ken,

IX

'J-IS

bespic-

te

i^cdurende elk seizoen honderden

exposities elkaar verdringen. Maarlalcn \vc

het eerlijk bckcnnen, na een verrukkelijke vacantie, doorgebracht in

gezicht van een

is

te

zij

zelf nieeleefden,be\vaarden.

een betere bui,

bedenkingen,

Op

vrij

li('[)

in

van deze boeveerdiglie ik

het kunstzaaltje

i)ij

Buyle binnen. Het Minneiiialcr het heiligc nieer lie III

jamais de consecralion

vind

doorde

gralien

"

(inoi-

liieraliqiie

»

dcur, zooals

il<

poezie,

Een zwart kader

cfTen vvatervlak

groen,

en

godvruchtiglijk

twee

sleile

hoogc

beschei-

"t

uitgespaard,

oevers

met

droefgeeslig gras begroeid. Als een vr(*nuisoortig Usher-huis,

met

pathetische, met het zicht, strekt het

water

Iielzelfde

stille zirli

somber

en strenge uitnil in

eon vier-

kant, zwijgend vlak.

den aciilergrond. vagelljk aflossend tegen den liemel, bewaakl de SI. Salvalor-

't

avondlicht een rood schijnscl

werpt over den eenzamen weg daarbniten en liet duistere grasveld; en dc spranken van het innerlijk vuur, die sommige stukken van Block verlichlen, zijn daarom zoo mooi, ze

cnkel

dingen

beschcidcn

be-

zelf toonde mij de zwakkc van enkele zijner stukken ik gaf hem

De kunslenaar

leverde Frans Block het motief voor een zijner kleinste doekjes.

In

Wellichl

waarvan de schilder vervuld is, om ze op te merken in zijn werk. Maar van dan afziet men ze schijnen, als door de retcn van een

omdat

lusschen

om

gaan

zijn

schijnen.

den

!

zoo'n plekje

mend onder de gramve Noordsche

't

te

er dan weer bewoond, zoo'n gczichlje dat mij verrukt, zoo'n masker dat mij nicl meer loslaat. Hit stukje beviel me vooral, omdat de individnalitcit van Block, wiens dcbuut ik

bezoeken

het Brugsche minnewater, eenzaani droo-

omlijst

tcntoonslcUinkjes

levenskraclit, de ernstige geesldrifl vooral,

villegiatuur,

een gegeven oogenblik echter, of liever

fju'il

alle parliculicrc

een

doeken

niiddehnalige

herinnering aan een anderc die welke

kleinste doekjes

toch voortaan nopen zal

veracblen, waarin dc schildCrs de

bet een wcelde oni den strooni van

nieerendeels

weinig

niij

bijgewoond heb, cr zoo dnidelijk nit sprak, heel eigen opvatting van de dorre droogte onzer Heide, waar ze onder den nevel ligt. Maar men meet zc kcnnen de

't

echt landschap, aan de kuslcn van een echle zee,

was een van Block's dat

zij

;

enkelc zijner vergissingen aan,

we

bcs|)ra-

ken ze samen, waartoe zou 'I dus dicneii om den lezer er op te wijzen dat de lucbt bier en daar niet aan den eigen wenscli van den

kunstenaar voldoet, of dat enkele kleurenovergangcn te korrelig of te glad zijn

''

Zeker, het cerlijke en

volstrekt 0|)rechte

werk van Frans Block, kan nog heel wat veranderen, meer verschciden worden en minder gelikt. maar hij behoorl gelukkig tot

37

KUNSTBEIUCHTEN — UIT AXTWEIiPEN gemakkelijk blijven stildezulken, die staan, zich niet met eeii beelje tevreden wie stellen, die allijd zullen blijven zoeken iiiet

ven

—

UIT

te

spelen,

ROTTERDAM maar

Minnewaters

eid<el

schilderen, altijd door... J. d. B.

;

slil blijft

slaan, gaat achleruit.

In een schemerlioelije mijner lierinneiin-

gen, van een goeie tien jaar

lier, is

hel beeld

van een jongen scbildcr blijven hangen — het type van een eerlijkcn jongen, vol gcestdrift en geloof, die zich volkomen onleerd zou hebben geacht bij de minste schennis van zijii kunst en 't ideaal van leven — een jongen schilder die lange uren verbracht met het zoeken op zijn palet naar kleur en kleuren-harmonieen, zwijgend gezeten in een lioek waar veel licht viel, in de weikplaats

UIT

o o

i:

met een Jan

een verslaggever zijn veislag met een raad-

men

zou nierken dat ik deze gewoonte gehoorzaam, indien ik er niet aan hield dat men het opmei'ken zou. Ziehier dan wat niet enkel tot de-en kunstenaar gericht is Voor den Bourgeois bestemd zijn er duizenden stukken. Zoo heeft Frans Hlock ze nooit gemaakt, vervolgens zijn er andere die enkel tot de schilders gericiit zijn — het zoet gespeel van den borslel, hoeve met enkel een paar daken, of een doodgevvone vlakle lot onderwerp. Dezulke werdeii er begaan door Block, die zich

geving besluil,

dat

naiiwelijks

—

:

hierniee

een

overtuigd

Maar hij artiest, omdat

heeft.

blijft

schilder betoond

daarbij toch ook een

hij ons toonde de Ilerfsl, Naderen van 1 Onweer, het Minneuxiter, stukken, die te rangschikken zouden zijn onder-een derde categorie. Ueze voldoen den rnensch van fijnere beschaving, in zalige 't

onvketenheid stiel,

die m.

verkeerend i.

aangaande den

enkel de krilikus hoeft

te

kennen. Deliterator, demusicus, de dichter, de geleerde, moeten lang met liefde kunnen

—

dit is het criterium — het een of ander geschilderd tooneel. De kunstenaar, enkel werkend voor hen zou nooit

beschouwen

vingeioefeningen

38

ol

gammas moelen

lioe-

het

Porcellis,

teekenis van dezen voortrclfclijUcn atmosfeer-schilder in

aangeduid zoozeer gewoonte geworden dat

in

een aanwinst, die de be-

telijk. is

is

afgeloopen jaar verrijkt

licht

't

d d

verzanieling van zeven-

tiend'eeuwers

van Albreclit de Vriendt. Block zoekt nog allijd voort Hij zoekt nog altijd harmoniecn — hij begrijpl die welke de schoonsle zijn in de natniir, en zijn landschappen onthullen deze wetenschap geheel onopzcl-

En

ROTTERDAM

MUSRl'M BOYMANS

stell.

De heer Haverkorn

een liclder heeft

met

dezen koop inderdaad een zeer gelukkigen greep gedaan. De breede scliallende rumoerigheid van dit zwalpend Woelend water, de strafheid van den driftigen wind, zoojuist in

de kantigc bonding der scherp-

zeilende scliepen, de zilveren, zalig-doorlichte

blondheid van den tintelenden damp-

kring. de hooge koepeling van den wolken-

hemel,

— dit

alles

doet onwillekeurig vra-

gen, of er sindsdien in deze lets

nieuws bereikt

materie wel

is.

der modernen trekt sinds maanden een belangwekkeiid Bosehgezichl van Voerman de aandacht, een In bet zaallje

een

paar

onze hedendaagsche schilderkunst zelden behandeld sujet. Een geheel door groen in

omsloten, zonverlicht doorkijkje, als een iiestje zoo warm. De behandeling is kiesch en geduldig, het geheel doorwerkt tot een email-achtige pate. Het wil me echter

fijne

voorkomen, dat het streven

cm

de groene,

binnenbosch-toon vol te houden aan de stevigheid van de modeleering afbreuk heeft gedaan. Naast het forsche, toch

limpide

66k prachtig in toon gehouden Maanlicht van Jongkindt doet het wel wat week. Door de medewerking van eenige kunstlievende sladgenoolen slaagde de dirccteur

van het Museum er onlangs in, de hand op den Vroegen Ochlend van te leggen Willem Maris, zoolang een sieraad van de coUeclie-Van Eeghen in het sledelijk Museum te Amsterdam. Men kent het Ihema eenige koeien, roodc en bonte, vvier ruggen en sclioflen rosgoud of zilvci blank door de :

KUNSTBERICHTEK — UIT ROTTERDAM vroege zon gckantliclil wordcn,

in

den van gloed sineulendeii oclilendiievel. waarin verrc boomeii en ceii niuleii wegdommeleii; in dit werk even grooteenvoudig als fijngevoe]ig en subtiel voorgedragen. Nu de builengewone verzamcling van den Anisterdanisclie Macenas voor een groot gedeelte op zoo jammerlijke wijze uileengespat

reden

lot

is,

mag

hct een

verhenging heelen, da

I

dit

belangrijk sink lenminsle voor

oiis

land beliouden

is

gebleven en

— wat in de tegenwoordige omslnndigheden nieer zegl, — veilig en wel

een openbaar

in

museum

op-

geborgen.

^ ^^

>«^ *^ «#^>«'S' ^"^ *'S 5«'^'

KUXSTZAAL OLDEN'ZERL ^T1;NTOONSTELLING OYKN'S > XOVEMBER-DhXKMBKH z^*. Op het kloeke oog-veibeugende werk van deze twee IrefTelijke rasschilders, hoop ik een andermaal in een uitvoeriger

komen. Hier is nu eindelijk lets, waarvoor men nict met weifelende en wel-overwogen woorden belioeft te spreken, waaraan men, al is het niet zonder een zeker voorbehoud, zijn voile bewondering kan geven. Er is vaak belaiigrijkers en ook artikel terug te

wel beler geschilderd en een geschiedenis onzer kunsl zou le schrijven zijn, zonder de

gebroeders Ovens te noenien, buiten gevaar van oiganische onvolledigheid doch ;

zelden

is

—

er guUer, spontaner, uit voller aan-

drifl gewerkl. In het keurige inleidingje, dal Jan Veth voor den catalogus sclireef, wordt

het zoo

gezegd

juist

:

«

(beschikten) in hun bcsle

de Oyensen werk over een

....

volheid van talent als in elke school zou verdienen opgeld le doen en waarvan de eigcnaardige bekoring durend zal ^Ijlijveii

voor een

elk,

echlheid

van

schatten.

die in sniijdig scliilderen de

het

rijp-sponlane

o.Waarhun

weet

te

lustig geschilder uit-

FR.\NZ

dan dal

Voor

BLOCK

:

.Minnewater.

zooiels behoort, dunUl

a^»5 c^fi

^

(^* ^#5

^ ^ ^9i

^9t {^fb 35f>

KUXSTZAAL RECKEHS -TEXTOOXSTELLIXG VAX WERKEX VAX AUGUST W.VAX

— MAAXI) XOVEMBER yO». Deed onislreeks denzelfilen lijd van het vorig jaar de onderiiemende Heer Reckcrs ons kennis maken met een jong Rollerdamsch schilder, W. van Xieuwenhoven, — nu heeft hij in den heer Van Voorden een andcr aankoniend talent ontdekl. Ik geloof, het is nu zoover, dat men met een inipressionislische techniek geboren wordt! Niet dat het een niensch van talent zoomaar aanwaait, dat bewijsl het vele en serieuze werk van Van Voorilen juist andersom, maar van den VOORDEX

—

beginne (het Kaarsjc en het groole Slillevrn als jongensarbeid nu buiten besehouwing gelalen)

lieel'l

hij

den

kijk

en den lossen,

vierkanten opzet van den imi)ressionist. Hij

hangt, heerscht een atmosfeer van vreugde-

flapt zijn verf uit

gocdsmoedsch sans-gene, dat gecn ernst uilsluit, maar zonder eenige zwaarwichtig-

snieuig nat in nal, dat bet een lust

vol,

heid

Men

konil

oiii

le

genielen en oni niels

me,

ccn exlra-slreepjen aan den balk.

met durf en zwier, smcert is.

Zijn

groole aquarellcn zijn vaak van een voclite vlolheid, die van een goede school

is.

.Men

39

-

KUNSTBERICHTEN kan zoo

dnt

zieii,

hij

op

UIT

ROTTERDAM

techniek van zijn

(ie

de mogelijkheid van kleine rampen geiing tell hij Let avontuiirlijk genoegeii van iiii jiiisl le schikieieii,

werk

al vrij

zeker gaal

gelijk hel lioni in

hem

En

hoofil koiiil

't

ilat liikt

HOTTERDAMSCHI- KUXSTKRIXG :f TI-NTOONSTELLIXG VAN WERK VAN ROTTERDAMSCIIE SCHIEDERS EN I5EELD-

maar

HOUWERS >TWEEDEGROEP >2SN0V.-

nicl alleen grif bij kleine sliulies,

doeken en vellen papier van ordentehjke afmeling. Groole straatgevallen met ventende nieidcn en rijen van sleeperswagens en lonipe paarden langs de kaai; gi'ijs ook

^^r:^f5 ^fs ^9i ^9i s^»i-S»5c^»5c^»> a^»ii^»b

eii

l)ij

11 DEC. /C-^ Deze groep niaakt een heel wat minder onbeholpen indruk dan de gedenkwaardige vorige. De diletlanlen, die

het voor een paar

nu

weken breed

lieten

hangen

een hoekje gedrongen. Al

zijn

en stoom; een enkele maal ook polderge-

omdat op deze sans-gene-receptie de groote

zichten met een lurfpraam in de vaarl oiidcr

den melankolieken, nuciiter-liclilenden

lie-

mel, ofin blijder toon, kleurige kinderljes

spelend

in

liel

weinig, naar

der

al

korten

zon-gele zand. Het

men

aandurft.

ziet,

is

niet

wat deze jonge schilte bedenken, hoe

der aan den gang

is

kunslschil-

groote voorgangers inspireert, als dat zijn

niet altijd rijp

is.

clou, het

algemeen

de aanblik van het gehcel

is

is

peil is liooger;

rustigeren, laal

ons maar zeggen, falsoenlijker geworden,

zoo ongeveer

als

een ordentelijk zaaltje van

een vierjaarlijkschc,nog ietwat aangenamer,

•

machines))

lot

veler aanmerkelijke

lichting onlbreken.

De landschappen

ver-

(huise-

llollandsch gevoel!) zijn Ihans in de meerderheid. Aan de hand van den calalogus mogen hier enkele opmeikingen volgen. lijk

Van

G. de Groot een

paar frissche land

schapsstudies; van H. E. Mees twee waar

deerbare portrelten (vooral hel geteekende)

!

Hiermee wil niet gezegd zijn, dat dil alles, nu wat dieper dan oppervlakkig bekeUen, ook maar even goed geslaagd zoii zijn. Er beslaat nog wat builen en boven enkelschilderbravourc. Dat de heer Van Voorden nog niet zelfstandig is en zich vooral in zijn sladsgezichten gaarne op het werk van grijpelijk

ook geen

En dan

tijd hij eerst als eigenlijk

in

er

op de plasnalte keien, vcrlevendigd door het blauw van een coquet dienstnieisjes-japonnelje; de iiavens met stoeten van sleepboolen, als een in 't honderd geloopen optocht en hooge scheepsrompen legen den wal in poefende wolken van rook stacisgevvoel

is

even be-

kleur nog volstrekt

Ze heeft een lekort aan

wezenlijkc stolTelijkheid, dat

bij

den be-

en een Londensch straatgeval, dat wal min-

der bont had knnnen

zijn, als de rooden bescheidenergenomen waren; vanP.C. de Moor o. a.

een

klein

(Piiesteresse),

miniatuurachlig paneeltje

eenigszins onvast van opzet,

maar keurig van kleur. S. Moulijn heeft drie maar niet zeerslerke stemmingslandschapjes; W. Van Nieuwenhoven een paar interieurs, knap, maar geheel en al niinutieuse,

volgens hetzell'de verfrecept in elkaar gezel; J.

Nachlweh een goed

zijn

slillevenlje, oni

van

portrelten te zwijgen. Van F. G.

W.

schouwer een gevoel van leegte en holheid laat. Ook is alles vaak te veel berekend op het uitklinken van een enkele hooge noot

pen, serieus,

van cilroenen en sinaasappeleii, hel blauw van een japonnelje) te midden van naar het zvvarte trekkende

van H. A. van Oosterzee rustige maar wat weeke landschapjes; van C. Pouderoyen een van ouderwels gedaan appel-slilleven

men

Mevr. M. de Roode-Heyermans eenige Iceke-

(het geel en oranje

grijzen. Dat

is

een gewichtiger bezwaar:

zou wenschen, dat de schilder zijn elFecten niet zoo kende, dat hij desnoods weilelend in zijn

opzet was;

kortom dat de dingcn

aanvankclijk minder en

bij

wing raeer deden. De zaak

nadere beschouis,

dat

men

har-

begiut te verlangen naar een jong kunstenaar, wiens c4oen nu eens lijnrecht tegen den keer ingaat. telijk

40

Oldewell een paar portrelten en genrekop-

maar

le veel in

atelier-toon;

;

ningen

nil

een besjeshuis.

Edema van derTuuk

heeft alseenig beeld-

liouwer een paar gipsfiguurtjes ingezonden. R.J.

;

KLWSTVEILIXGEN

?^ «^ ^^ 5«^ ^^ D

^ ^'

'•^ «»'S 5«^5^

KUNSTVEILINGEN

rciiroduclies voorziene calalogus dezer veiling beschreef

a

VEILING VAX POirrUi:TTEN VAX SEDERT DEX GRAVi:XTIJD TOT IIEDEN IX XEDERLAXD GEREGEERl) IIEBBHXDE

PERSOXEX EX VAN LEDEX VAX HET HUIS XASSAU, UIT DE VERZAMELIXG A. J. XIJLAXD. BIJ R. \V. P. DE VRIES, XOVEMBER 1907, TE DEN 26^" EX AMSTERDAM

ongeveer 1300 nummers. De om Iiel zoo ecus nil le drukkeii, wel de hoofdschotel voor dc speculecrcnde handelaren. Wij geven slechts porceleinen vormden,

enkele prijzen. Porceleinen

Japansch /

blaiiiv,

ii"

:

Chiiieesch en

Fransclie-punl

5,

slel,

950; no 25, paar rohvagen-vazen, / 1400;

no 31, stel

van

vijf lleschjes, / 1950

;

i/eklenrd,

27-^^"

s

(le

verzameliiig A.

Xijland, die

/925;

Nederlaiul-

BM*'

dlt

het eerste dat onder den

hauler

kwam. De goed

—

de gedrukte en geilluslreerde calalogus beschreef na een eerste van een vijflal

—

—

woord van Dr G. Van beschrijver der alias Van Slolk

den RoUeidam — 700nunimers, waaronder zieh goede bladen bevonden. De volgcndc hooge prijzen werden besteed voor in den calalogus inleidend

:

:

Scliolt, / 201

1805,

naar

G6rard, door A. Bouclier Desnoyers,

/

n'^

407,

;

F.

100

n" 380. dezelfde, zwarte knnsl door C. 1811, / 300;

II.

Xapoleon en

keizerin Josephine, twee portretten ten voe-

door J. Rados en Dominique Cavalli, naar J. B. Bosio, / 350 n" 439, Frederique Louise Wilhelmine van Pruisen, kleurdruk, kleiirdrnk, door / 385; 11° 460, dezelfde, ten uil,

;

Descourlis,

/ 875.

^^^ ^ VEILIXG

;

Van het Delflsch aardewerk deden twee door Adriaan Pynacker met rood, blauw en goud versierdeschotels, ir" 413 en 414, ieder / 800 no 416, scholel in goud en kleuren, / 540; no 418, diep scliaaltje met bloemcn, /350; no 429, paar in goud en kleuren gcde;

coreerde paardjes,

Rijn,

;

Hodges,

1023

bordjes, / 440.

/

540

;

no 458, vijf bliksem-

Meubelen

groote

n" 595,

:

te

no 53, Prins gereproduceerde portretten Willem I, / 103 n" 80, Prins Maurits, / 102 no 106, Prins Frederik Hendrik, / 100; alle drie gegraveerd naar A. Van de. Venue door W. J. Dclir(mel adres van J. Pz. van de Venne); n" 189, Prins Willem III, zwarte kunst door J. Verkolje ladres van C. Allart), / 100; no 361, Xapoleon Bonaparte I''', consul de la Republique Franeaisc, zwarte

kunst naar David door C. J. dezelfde in kroningsornaat

/

321, eierschaal dejeuner van 5 sinks, no 332, vier eierschaal kojijes, / 570.

11"

.1.

sihe hislorie-prenlen en

poiirettenomvatjWas

iv 268, paar groole Japansclie vazen, / 1125; 11° 269, opengewcrkle famille rose vaas,

^'^^'^^'^ ^%«'^ !«'^

^

«^^

VAX AXTIQUITEITEX EX

KUXSTVOORWERPEX BIJ FREDERIK MULLER it C, VAX 26 TOT 29 XOVEMBER 1907, TE AMSTERDAM /0». De als gewoonlijk voornaam gedrukte en van

talrijke

kasl,

jialissaiider

en

no 646, Boulle-bureau,

ebbenlioul, /

1430; 2750; no 628, eiken/

houten belimmering, / 560. Van de luinbeelden brachlcn twee salyr-paren, no* 726 en 727, respectievelijk / 1130 en / 1850 op, terwijl no 730, een

balksleulel,

—

goed gesculpleerd liouten David en Golialh voorslellend,

welker voiidsl

korlen

lijd

in

een huis

le

Kampen

geleden cenigen opgang inaakte

werd

:

van den Oudheidkuudigen Bond gereproduceerd, /730 en zijn pendant, no 731, / 300 opbrachten. Een sink Venetiaan,sche kant, 4 m. lang en 17 cm. breed, no 801, giug voor /' 1000. het sluk

in het bulletin

—

^

'^^ ^*i '^* -^ ^* '^•J ^* 2^* iS,^ S*

VEILIXG VAX PREXTEX

BIJ

FRIiDERIK

MULLER & Go, VAX 10-12 DliCEMBER 1907, TE AMSTERDAM >c,^ IJikele zeer mooie drukken van hoofdbladen der'prentkunst

:

de groole

Forluin,

het

St.

Huberlus, de groole

Wapen met den Haan,

hel

Paard van Diirer, Rembrandl's Hut met den hooibergenzijn porlrel van Glcment kleiiie

zijn Honderd guldcnblad en Verkondiging aan de herders, porti-etten door Goltzius, Suyderhoef, Xanteuil,

de Jonghe, zijn

e. a., bet prachlige ruilersportret van Petrus Scliowt Muylman, dalAbr. Blooleling graveerde naar hel schilderij van Thomas

41

KUNSTVEILINCiEN de Keyser (luiin

museum), gaven

licl

- BOEKEN

Amslerdamsch

aaii

deze

S:

riJDSCHlHITEN

Rijks-

veiling

fijiieii

smaak een

veizameling

liaar

lieeft

kleiiie

inaar uitgelezen

welen bijeen

le

brengeii,

groolsle aantrekkelijkheid, welke aantrek-

die
nog werd verhoogd door enkele Van de laalslen noemen wij dat uilerst merkwaardig houtsiieedje dat blijkens de van 't zelfde blok

allerguiistigsleu

gedrukte Nederlandsche text een

Vlaamsclie

kelijklieid

zeer inleressanle bladen.

aflaatbriet'

van pans Julius II, (1503-1513), en een goede conlre-epreuve (de calalagns spreekt van een co|)ie) van een prent van Israel van

is

Meckenen. Twee rijkelijk geillustreerde catalog! beschreven de ecne de portretten, de andere alle overige koperprenten en houtsneden. Wij geven de volgende prijzen No 528, Nederlandsche houtsnede van +. 1503 (aHaatbrief), /" 1010, (aangekochl voor :

het

Amslerdamsch Prentenkabinet)

Diner, n" 601,

St.

Hubertus,

/

;

Alb.

1-150; n" 607,

Wat deze

langrijk,

honderd guldensprent (2^' staal), / 1525; n° 863, boerderij met hooimijl, /'1640; u" 876, portrct van Jan Lutnia, tret

/

van Anslo, /860; no

bruid (Rarlsch

340), / 630

;

16U0; n" S72, por885,

de joodsche

no 810, triomf van

Mordechai,/800. Op de veiling liet de Duilsche liandel zich niet onbeluigd.

boeken

Bis.

&

tijdschriften

nii-:i)i;hlani)Isciii-: (;i:mali)i-:

aus dkr

sammlung des hkhhn alexander in wlen ^von gustav gll'ck > mit 25 tafeln in heliogravure uni) 21 textabbildungen, darunter 5 radierungen von william unger > \vn;:n 1907 > verlag der gesi'lltritsch

vervielfaltigende schaft fur kunst > preis, geb. mk. 60.— -;

den

Heer

Alexander

42

tc

uilslui-

en geen enkel ervan draagt een

naam bovendien werden bedorven of bijgewerkle doeken, die in andere collecties van « beroemde meesters » sonis een zoo groote rol spelen, zorgvukiig geweerd. Het I'eit alleen dal de Heer Tritsch een kenner als Guslav Gli'ick gelegenheid heeft ;

alle

om

zijne verzanieling critisch te

behandelen, levert het bewijs van het hooge

waarop

hij

zich heeft weten le

Want de nieesle « liefhebbers » hebben helaas maar tot zooverre lets met crilici van aam uilstaande, als zij hopen

plaalsen.

i

een welwillend oordeel over hunne schatten te kunnen uitlokken; zoodra dit oordeel

minder gunstig dreigt te zuUen uitvallen, blijven ze hen angstvallig uit den weg en

wenden

zich liever tot dezulken die het

zij

met hun geweten zoo nauw niet nemen. Met buitcngewone scherple heeft Guslav Gliick

deze verzanieling gekarakteriscerd.

Vcel vond

hij

daarbij te ])rijzcn, vele zeld-

zanie of eigenaardige stukken hier doen kennen.

loopen van

zijn

Men

mocht

krijgl bij

vloeiend

hij

ons

het door-

gesteldcn

tekst

zoo dadelijk den bevredigenden indruk, dat hier iemand aan het woord is, die zijn stof

volkomen beheerscht. Men kan zich gerust aan zijn leiding toeverlrouwen, en zal het boek niet sluiten zonder het verkwikkelijke gevoel, van weer wat nieuws geleerd te hebben, van vele dingen beter te hebben

Tritsch begroeten wij met

leeren zien.

grool genoegeu een der

zamelaars, wien het noch

Wij geven thans een kort overzicht van de voornaamste hier afgebeelde en beschreven werken uit dexvi^ eeuw een curieusen

omluid klinkendenamcn, noeh om 't groote aantal .doen is maar die met

jongeren Bruegel en een ook folklorislisch belangrijken Marten van Cleef. Onder de zevenliend-eeuwsche Hollanders vooral een

weinige particuliere ver-

kunstwerken

ze

—

geiisurpeerden

sland|)unt,

;

vooral

oiis

dal

— Hollandsche en kunstwerken is saniengesleld. Men vindt er niet nieer dan 46 stukken — waaronder Rembrandt niet eens voorkonit, — maar geen enkel dezer stukken is onbe-

Adr. Van Oslade, n" 713, het feest onder den grooten boom, / 335 Rembrandt, n" 823, de

;

is

lend uit Nederlandsche

gegeven,

;

maakt,

aanlrekkebjk

de groote Fortuin, /710; n" 611, het kleine n" 612, het groote paard, / 215 / 275

paard,

indiuk inaakl.

verzanieling voor

—

:

nOEKEX A- TUDSCIIlilFTEW reeks zeiicnschihicrs

waarvoor

Hccr

de

Tritseh een bizoiuit'if voorliefiie

aaii

dag gelegd Diick Hals,

dcii

heel'l

:

Picter

Quasi, Ficler Coddc. Ant. Palaniedesz, Picter de Hooch, Quiiyn Brekelenkam, Jan Miense Molenaci',

Klaes Molenaer,

van

Ostade,

Dusart,

Adi-.

Coin.

Gerrit Lnn-

Verder

dens.

ecu

prachtig porlret van Barth. Van der Helsl en een van Jacob Gerrilsz

Cuyp; een Prins

Frederik Hendrik

hij

Hensden van Alb. Cuyp; goede slukkcii van Saloiu. Koninck. Jan Victors en Nicolaas

Maes; een paar

archilectuurschilders

H. C. Van

Vliet

en

Emmanuel de Wide, gevenden HeerGliick enkele

lezenswaar-

dige bladzijden

ovei-

kunslsoort in de pen. dit

De Vlamingen

ANT. VAN

portret van Gonzales Coques,

cji

een Feexl-

Fiancken II. de verzamelingaanwczige slnkkcn

nuiat van Ilerodes van Fians Alle in

overigens in

dit

werk afgebceld

—

de

belangrijkste in licliogravure, biftlen lekst,

de miiiderc

in

autolypie lussclien den leksl.

van W. Unger vcrlioogen nog de-aantrekkelijklieid van dit werk. Het spreekl vanzelf dat alle |)lalen, zooals wij dit van de Gesellschufl gewoon zijn, met de grootsle zorg wcrdcn uilgcvoeid. Het boek is dan ook naar vorni en iidioud beide Vijf aardige etsjes

;

.\l:ins|

oilrcl. I.

zijn

vertegenwoordigd door een kiein nia:ii- lypiscli sclielsje van Hubcns; een niansporliet van van Dyck, blijkbaar uit do Vlaaniscbc periode van ]627-l{)32, twee belangrijkc en een kleiner slukje van Teniers, ecu faniilie-

zijn

DI.K.Ii

(Vcrz. Alexander liitsrli, Wi-ciicii

een

bcnijdcnswnnrdig

bflang

slell

in

Ix'/.il

voor

al

wii-

de Ncderlandscbf kiinst der

xvn= eeuw. B.

i^* C^»5$>»5 $,»5 '$,9i!

'5-,fi

$,»5 >^pt %9i-^P: ''$Pi

KARL VOLL, DIK AI.'l NIi:i)ERL.\N'l)ISCHK MALEKin VON JAX VAN EYCK HIS

MEMLiNG. EiN

i:nt\vi(:keu\(;s-

GESCIHCHTLICIIEH VEHSUCH, TEXT END TAEEEN, LEIPZIG !!)()(!, POESCHI-.L & KIPPENBEHG. M. 13.- yC». Een beleekenisvol work. Met lijn slijlciionderzoek, wordcn de groiidlijnen

liscli

ontwikkelingsgescliiedenis van hel Nederlandsche Quallrocenio gelrokken. De

cener

selirijver verdeelt

neialies,

de

xv ecnw

in

de eersle, de arebaieke

drie gesciiool.

BOEKES S: TIJDSCHRIFTEN van Hyck liem Icr Hogicr van der Weydeii, de oMeester van hcl Joliannesaltaarlje leFiankfort » en de Mcesler van Flenialle. Op de oiide, statij<e ktinst, wier gebied bijna uilzijcle

lioold Jaii

'1

niel anil

;

tiedeii

religieus

sluitcnd

volgt

is,

ecn

stijl,

die

weet le verlolken, die zich ook liet wereldsche leven eigen maakt en genretooneclen scliepi, waarin men reeds de voorloopers van den laatslcn slijl van de tweede viiidl. I)c liooi'dniecslcrs reeds

sierlijke

liet

geiieralie zijn Dirk Bonis

hel Hollandsclie

van Haarlem, die

elemcnlop den vooigrond

brei:g(, en Hngo van der Goes. Om lien heen grocpecren zich dan de overgangskunsleiiaars als de « Meester van de Parel van Brabant ». de Mecsler der Hemelvaart van Maria, Pelrus Christus, Albreclit van

Ouvvaler, Joosl van Gent.

De derde genei-alie Irekt in Memling en Geerlgcn van Haarlem de laatste consequenlies uit de leer der voorgangers. Er openbaart zich een nienw gevoel voor ruimte en de gebeele compositie

sluit

volkomener

aaneen. Met nicuwe technische problemen voert

zij

loltigen

ecliter legelijkertijd

weg van

virtuosileit

op den nooden sleur, zoo

dat reeds ten haren lijde bet verval begint.

Het

is

bier niel de plaats oni de geestrijke

nader te bespreken. De knnslgescliiedenis zal er nog lang haar voordeel knnnen mee doen. AUeen de met absolute zekerheid aan de groote meesters toe te schrijven werken aanvaardt Voll als echt, en ontneemt ben een heele reeks stukken, die thans nog op uiteeiizetlingen in de onderdeelen

hun naani

staan.

Hij zelf echter heeft er

bhuizij,

bet

subjeclieve

den

van

gevoel

doorscbemeren en dat

scbrljver

juist is er

voor een deel de bekoring van. Het HollandscliGermaanscbe element, ligt beni klaarblijUelijk nader dan het Fransch-Vlaamsche. Zou vindt hij bijv. voor Dirk Bouts, Ouwater, Memling, Geertgen van Haarlem, eeii warmer loon, dan voor Rogier van der Weyden, den Mcesler van Flenialle en zelfs voor Hugo van der Goes, die niettegenslaande zijn HoUandsche afkomst toch verder van Holland afstaat. De grootste tegenspraak zal hij wel met zijn hoofstuk over van Fyck ontmoelen. Voor hem ligt « het geval van Kyek », heel eenvoudig; hij veiwijdert zoo maar uit zijn Werk, alles wat niel volsliekt met de onbetwistbare hoofdwerken in voile overeenstemming is. Zoo komt hij tot de siotsom, dat we hier te doen iiebben met een volmaakt consequent afgedeeld en gerangschikt geheel, aangezien de

Meester van

vroege,

zijn

wat bevangen, maar

weliswaar nog

techniscb opzicht

in

reeds ongemeen vaste werken met reuzen-

schreden

tot de onovertrolTen boogie zijner mecslerslukken opstijgt. Welliclit ligt de

belwistbare zijde van Voll's boek in te

zijn al

vaste overtuiging aangaande de ontwik-

keling in de rechte

nietalleen in gaiische

lijn,

maar ook

kunslenaars-geslachlen.

bij

de

enkele kunslenaars.

hoofdsluk over op zeer interessante wijze aan, hoe de Nederlandsche kunst, zonder onmiddellijke aanraking met de Italiaansche In

zijn

Memling

voortrellelijk

geefl hij

renaissance

uit

zich zelf

is

gekomen

oplossen van gclijke problemen

tot

— tot

het het-

niaar een omgedoopt. de aan Dirk Bouts

zelfde ruimlegevoel en voor alles heendringt

toegeschreven Gevongenname van Christus,

en voorlstuwt

in

de Pinakolbeek

le

Munchen, met

de

naar

uiterlijke verzorging

de

Renaissance.

van het boek

is

daarbij beboorende slukken

niend De scheiding tusschen tekst en

geeft hij aaTi Alb

band

te Neurenberg, Ouwater. Het met verkwikkende zakelijkbeid geschreven boek, laal loch, bladzij voor

44

iiioest bij alle

uiigaveii regel

De

uitnetafel-

kunstwetenschappelijk

worden.

W.

B.

ADRIAEN BROUVV^ER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST iVcrDolg).

Ik'I

I

(le

wer cr

Vail lui atzal

gedenipler

ince

wer

hel eiiid van

tegeii

eenige werkeii

cm

niert zich licht,

van

ailes

nil

Op

liet

hij

gebrachl, eenvoudiger en

is

Broiiwer door Ueinl)randt

niet onwaarsciiiiiiiijk dat Broii-

Ilaarlemseh verblijf,

d.

w.

z.

omslreeks 1030,

de studie van alnioslcer, van licht-en-donker, van

avond-

liel

wat verzaciit en harinoniseert. De heldere roonikleuren van in

soniheie goiuk'n, het rood der keisen wordt verslenst

kopergroen verdwijnt voor leeder

liet feiie

olijl'groen.

— een derzeldzanie oiiderschilderde — heefl de nachl alle lokale

Avomitoilet, in de verzameling Sehloss,

werpen met

kunstliciit, die

kleiir uitgewischl. zit,

de levendige kleuren die

heeft

oogeiil)lik

l)eiii\loed eii liet

/.ijn

mogelijke wijzou liiou-

de jeugd van den groolen meester heeft gekend. Hij bekom-

vroeger verantleren granaat en

alle

makeii. Reeds Biirger veronderslelde dat

te

op ecu gegeven

was

op

trachlcii oin

iiaar

Vlaaiulcroii

nil

ook

soc'pelcr wordcii van dc makclij, wij/igt zich

kli-ui'.

dat uilziet

oj)

Moet men

Brouwer zieli

voorstellen dat die ijoer voor een venster

dat soml)ere groen,

Die aciitergrond met

dien iagen wolkenvoUen hemel ?

oj)

noot

zijn vreenuieii sehijn, voegl een liigul)erc

deze

hij

compositie, die niettegenstaande de komische zijde van het onderwerp, reeds

van zoo een aangrijpend fragment

ler heifl

weerglans van is

met

liet

effekt

is.

Hoeveel nifdrukking

door een groolen hreedgeranden llakkerende

iieht,

ligt

cr in dit figuur-

hoed verhorgen

De

(jlaris is

breed vanvuilvoei

men de

lioren en

waar

kieuien geldeii doet. Eenige der

i)este

duwen alom diepe gaten uit

Ichrua

met

zijn

door-

hem naar

nevelige keUIer-

hicht kan snijden, vvaar de scha-

het Hcht niet

paneelen

die

meer dan twee hij

van dezelfde werkwijze. Tot deze nianier behoort

Onzf. KlNsT. Deel XIII.

De

ing.

studie van clair-oi)seniir en atmosfeer trekt

verbhjven, naar tabakskitten, waar

!

de doorschijnendiieid der vleeschdeelen,

veel meeslerschap weergegevcn. Het landsciiap vooral,

schijnende

gaan

vilten

hiter

bijv.

:

of drie

scliilderde

De Tahaks-

45

AI)H]AE\'

BROUWEH EN DE ONT]VIKKELING

ZIJNER KUNST

krocg en de Operalic, l)eide in de vcizjuiieliiig Schloss

wordt enkel het voorplan door hot

ADRIAEN BROUWEU

:

liclil

getroffen,

In

d;it niels

de Tahakskiocii doel uiltirden

Avondtoilet.

(V-»M. A. Schloss, Parijs).

dan twee gekleurde buizen en een prachtige ligt

verdronken in nevelen, niaar

bewegen enkele figuren

De

links,

als cliineesche

Urnik.

De achtergiond

rechts

voor den gouden glans van den haard,

schimmen.

Operalic vooral, reeds tot een volgende periode belioorend,

is

van een

groote volkomenheid, wat betieft de weergave van de atniosfeer. Het stuk, gelieel

46

door schadnwen ingenomen, wordt enkel door een kelderopening die

ADHIAES liliOrWEn HS eeii sliikii> liu'lil,

Men

voell

Heelits

tie

lood van ecu dak

'I

der

\()eliliij|liei(l

l)E

inel

cl-ii

atinosl'eer,

Uoiiil eeii deiir uit in eeii licliliT

hecljo

vcrti'el^.

l)iiinL'iilaal, VL'iiiclit.

i
zoowel

l^eii

i^la/.eii

ADKlAh.N

vail scliildeikunst,

initlden

cliii iiif>ijn,

in

het

vcilrek

als

hiiilen

(Louvre, Parijsl Aaii de bencdcnzijilc der

beroep van

ZUXEH KUNST

OXTWIKKEI.ISC,

I'olo

()|)^eliangon,

hiiiiieiisluiis.

1)()1,

wondertje

lillUL Wl'.l!

.

TaliaU;.ki oeg.

ontbreekt ecn smallc strook.

karakteiiseerl

hel

die in dien tijd allerhande curiositeilen verzameldc,

waaroiider de kiokodil ecn eersle plaats innani. Hronwer, heel sober kunste-

naar die

hij

was, hield

Het niooiste en

Louvre

hezit,

zicli

tevreden niel dc weergave van een enkcl detail.

tej^elijk niinst

opgemerkte werk van den

een TdlKihsLrucy, loonl aan lioezeer

de studie van het

lieht

bezorgd was. Een

liclit,

hij

scliilder, dat

op zeker ooi>enhlik

de

om

geheel Remhrandtesk, concen-

op den machtigen rug van den een of anderen slapenden hoer, waar het een leeenspel van kleuren te vooischijn toovert een brok van ecn treert zich

—

wit henid tusschen vest

— alles

hem

licht cilroengeel

van de broek en een parelmoerif^-jjcige

opgehaald door^enkele roode rijgveters, terwijl deze aantrekkelijke

helderiieid rondoni

De

I

nog door donkere groenen verhoogd wordt.

t'ranke kolorist, die

Hrouwer

i)ij

zijn

aankoinsi

in

Holland was, heeft

nooit geheel verlalen. Zijn tonen hlijven altijd helder en als eikaar legen-

overgesteld. Nooit, zooals

l)ij

Teniers, lijden

zijn

schakeeringen onder een

overmaal van vernienging. In die onderlinge tegenslelling van twee of drie

47

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST kleuren

van

't

legt

Brouwer zooveel kunst, dat de aandachtzich vaak geheel afwendt

onderwerp

Een

om

enkel de prachl der kleiir

kostclijk stiik

de

uit

te

genieten.

vertoont ons een der-

Dutuit-verzameling,

gelijk

Een krachtig

geval.

op het voorplan,

valt

licht

waar

twee

Diinkel)roers

neerhurken op bankjes en een derde op den

grond zich meer

duw

in

achter-

de scha-

houdt. Een der dron-

kaards

makker

in

lioofd

van

zijn

een dier aanval-

van

len

zingende de

legt al

hand op het «

verteedering

»

die lot een zeker dronken-

mans-stadium

Maar

vval

behooren.

ons nog meer aan-

trekt in dit paneeltje fijiie

psychologie,

dan de een

is

kostuum, geheel geschilderd in

schakeeringen van gre-

naat, heel dof, heel sober,

hier en daar opgehaald

met

crevees van carmijn, en het

door

zon

de

beschenen

groenachtig-blauw van het

andere kleedingstuk, gereleADRIAEN BROUWER

:

Drinkebro.

i

vecrd door hei oiijt-groene

s.

(Veizameling Duluit, Petit Palais, Parijs

email van een krnik op het voorplan.

Bij

deze reeks schihierijen en in hetzelfde verband vermelden

fraaien Vroolijken maaltijd, nit de verzanieling van den heer

we den

Leo Nardns

te

Snresnes, even^'gns merkwaardig door zijn koloriet en waarvan het sappige

groen bizonder

trel't.

De eelwaren, waartusschen een baring

in

mooten,

zijn

verbazend knap weergegeven. In dat zoeken naar licht in duister en die transtbrmaties van het koloriet, telt

de invloed van Hals voor heel weinig

grootendeels dankte,

is

dat hij

hem

tot

;

maar wat Brouwer hem wel

de studie van het spel der physionomieen

heeft aangezet, misschien de grootste dienst dien Hals

Voor

48

zijn

aankomst

in

Haarlem had Bronwer

hem

heeft bewezen.

er zich toe bepaald,

om

in

ADIUAENBROUWER FM)K OXTWIKKKIJXC

/.IJXKR

plaals van veiscliillcnde individucn, vffk'cr vi'ilogcnwoordiiiicis

van

liol

ras, alk'ii nu't

k'

KUNST

schikleren

dcnzelkk'n iamiliclirU op liim lypiscli gesolioren gczich-

\|)I!I.\i;n

iiniirwiji

:

!>, \ .....iiju.

(VlT/.. L. N;i]
ten.

Dat was nog van do

portrellist,

Bfouwer

iKaditie

had hem de hekoring

van

dc-n

j<elecrd

oiuk-n Riiu>>cl. Hals voor alles

der individinilc liokkcii. Indien

die fijne navorscherderniensclielijke Irekken

de virtuoos der vlietende expressies, hier

in

De verzameling van liaron Steengraclit in den dokumenl hclrcfk'nde de hetiekkingen

eigenaairjig

is

gewoKkii.

hooge mate Haaj^,

Iiceil

Hals,

toe l)ijoediagen. is

in

t

bezit

van een

tusseiien iJroiiwei- en Hals.

49

ADRIAEN BROUWER EN Het

is

ONTWIKKELING ZIJSER KUNST

l)E

een pniclitige Tdbdkskroeg, waar

kenneii,

in

den

«

men

Broiiwer

zelt'

nieenl op

te lier-

Toel)acUdrincker» op het eerste plan, die Icrin^etjes

zit-le

blazen en die ievendig hcrinnert aan den Rooker nit de verzanieling La C;i/e.

Het

is

zeer vvaarscliijnlijk dat

niaar de grijns

lieet't

ADIUAI-.N niiOl (Verz. Ch.

gische waarde

te

we daar inderdaad Brouwer voor ons

zijn gezicht te zeer

Wl R

i:\pr

doen i)ehonden

hier veel

jonger,

meling

Paiijs.

door

hel)i)en,

het eenige psycliolo-

ekoj).

met

liet

als poitret.

zijn

Brouwei's lavvaaiige hoiiding

rechts gezeten personnage, die, en

door de overlevering wordt aangeduid

iiiterlijk,

om

Si-dc-liiicyi'i-, Piirijs

in eigenaardig kontrast

te

vertrokken

komen overeen met

is

met leden,

als

Frans Hals. De trekken, hoewel

zijn

zelfportret in de Porges-verza-

Hals onderscheidt zich van Bronwer door zijn verzorgd

zwarte kleeren en zijn breeden witlen halskraag. Ondanks

teruggehouden en zeer oplettend uit. De drie koppen op den achtergrond, waarin men eveneens het portret van kunstenaars meent te herkennen, zijn eer varianten van den rooker op het voorplan. Zij wijzen

zijn glimlach ziet hij er

op de pogingen van Brouwer Het

50

is

in

de weergave van het mimisch

de heftige mijiiiek, die

hem

in

effekt.

de eerste plaats aantrekt.

Waar

M)IHm:.\ liHorwr.n Hals

i\v

in

en (ion

wongiivf

vnii

muiit. /(H'kt IJidiiwrr /ijn grijiis

Hals

dun

hijiui oiiiiu'rUbaifii

Zijii

lainsi, diu lu'l

wordt

overiliijft,

de osi'wikkei.isi, /.user kisst

i-:\

vrijcii l;icii

<;liinliuli

iii'lijUc

i

xonr

il-

{\r

vooibocld v:m dcr

eeii eclite kuiisl

miiiiiek. Hij bi'stiuloeil sensalics die /icli

dooi'

Hij

lu'tlige

spierlrckkingen

l^oiid ilocii.

ohserveert zingcnde en gilleiule ge-

zichlen, de riekers van den

de proevers

v;ni tlen

nien vervolgens

tie

kwaden

wrangen

genr,

diaid<.

Ko-

sponhiiie giiniassen

voorschijn geroepen door de

le

of

|)eii.slill

het insnijmes van den dorpsbarhier; de

trekken. die door alle niogelijke

tochten misvornul linge

razeiiiij,

/ijn,

dooi"

liaits-

door een plotse-

aiigsl,

door een of ADIilAIlN llliOrWI.H

andere beinieiijke begeerte. Als tegenlian-

A

iV,-iz

:

ICxpi

S.-li:">

ger van die verdraaide smoelen, scliildert bij

ties

weldia ook koppen verstonipt dooi' van oveigave en zieb-lalen-gaan

;

!iel

genol. Hij ()i)serveerl alle grada-

veivolgens dc onlspanning der gelaals-

trekken in den slaap of na de iiilspallingen, de die ergens in

Oni

zijn

een boek liggen

waaineniing des

le

l)i'eslaelilige

faeies

van

lien

ronken.

le \)v[vv

samcn

le

vatlen, voerl IjIomwit kleine

expiessiekopjes (iiMi

nil,

gekke lypen, die

beselionwei' viagend aaniajken,

beni aanspieken of doodeenvoudig de

long legen beni nitsleken, zooals op iiel

aniusanle tondo

in

de veizanii'ling

SedilnR yer, naar lijdsordewaaiscbijnijk

geesl.

bezit

waaivan de

dien

ik

linlclend van

er Iwee,

(lyiano-neus de is,

De beer Adolf

een der eeislen.

Seiiloss

linker

fijnsle

met

zijn

en spirilneelste

ken.

Broil wer's

voor niiniisebe

uilgesproken ell'eklen

sniaak

veiklaarl in

zekere mate zijn voorlielde voor die dnistere liolen, die verdacble tabakskillcn. waai' in dikke, aw'^rsn^'p''"''^''""""''''''''

P^'". iHl

drabbige dam-

nilvaagsel der niaalscbappij

51

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST ligt te

wriemelen en

te

wroeten op en onder elkaar. Nergens vond

hij

grooter

verscheidenheid van hartstochten dan op de Ironies van die niels meer

te

verbergen hel)bende zwelgers.

ADRIAKN BHOLWFR: Twee rookende

Boeren.

(Pinakolheek, Miineheiil.

Zijn levensbeschrijvers verhalen dat

werken en indeidaad zien zijn.

zijn

Brouwer

teekeningen er vaak

zelt uit,

in

of ze

die

op

kroegen zat 'i

Tot belere obsei'vatie van dat eigenaardige kanalje dat meer en meer de

plaals van zijn spelemeiende boeren gaat duidciijk, deel

nemen aan bun

overigens dat

bij

rakkers, wier

nauw

innemen, moesl de schilder,

spel en aan

bun

lage uitspattingen.

dit blijkt

Men

voelt

ze in zijn bart gesloten had, die kortgedrongen, scbunnige

aansbiilende buizen bun stevige constitulie verraden.

Brouwer zoekt bun kring op,

niet enkel als

nauw speurend

artiest,

nienscb van gebjken aanleg, die zicb in geHjke uitspattingen vermeit.

52

te

leven betrapt

maar

En als

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST l^rouwer

((

oils

Biilhiert,

warcii

—

(le

etoil

cxtremenient adonne au Tabac

zijii

liiognuil.

Dal

dit

weiken van den kunstenaar

Taliak on

el

a I'Eau de Vie

iiulcrdaad zijn

»

verhaalt

bevooikeiirde zoiiden

lierhaleii liet liiid.

Brandewijn waren Iwee nicnwe haiisloclilcn, die

zicli

in

liel

eeuw hadden verspreid. Het gelnnik van onveiinengden aleoiiol was in de IG'i'^ eeuw nog lamelijk zeldzaam en beperkle zicii zooals Miehelel verliaall, bijna uitslnitend tot medicinale doeleindeii. Doeh in

begin der zevenliende

Europa meer en nieer vervaardigd.

maakte deze veroorzaker van

alle

denk-

baar kwaad zich weldra van de bevolking nieester. Sedert de zevenliende zijn de gevolgen van hel drankmisbruik in niets veiandeid. Met de labak echter, die verdoovend werkt, waar de alcohol als opwekkend niiddel optreedt, is bet geval geheel verscliillend. Eenige eeuwen van

eeuw

DAVIO THNIKUS

(?,

:

Ur

(Verz Maurice Kami,

lUxikcr. I'arijs).

53

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELISG ZIJXER KUNSl een

(.iiltiiiir,

diL-

hoedanigliedeii, i(

petuin

rt

genieten,

voornamelijk

zicli Ilmi

toelei

op

vermeerdering der geurige

kosLe der iiarcotische eigenschappen,

van Brouwer's veranderd.

tijd in

lieeft

het sclu-rpe

het bijna onschadelijke kruid, dat

Het petuin,

wellicht

we heden

nog met liennep en wolfkers

vermengd, was veeleer een op opium gelijkend product. Drie ol viermaal daags bedwelmden zich de rookers door middei van hun pijp en in de Nederlanden werd ze met den

ADIUAKN (Vcrz.

54

l!lH)L\VlJi

Hmlolph Kami,

.

naam van

lul.ii.

l':iri.js).

«

Toeback-drinckers

»

aangeduid.

Op

M)RIAi:X BliOllVKR

i:S I)H

OXTWIKKELlXd ZllXER

ADIil.U^.N lUiOl Wl.r,

:

/.ich alV.omlci elide

KlWS'l

rookcrs.

iPinnkotlieek, Miinchen).

Brou%vc'i''s sliikUeii

kan moii dv

lievige iiitwi'ikinf^ dici' vioc^i.' tal)akss()oileii

nagaan. Ill

verscliilleiule landt'ii vciontriisttf

De lookers werden

passic.

Url)aiuis VIII


over doze vreemde bcslialt.

lagere slanden der bevolking, nieeralgemeen.

tegen

Frans Hals

in

I'aus

deed ze in den kerkban. Nicltegenslaande den tegeiisland der

aangaande de sehadelijkheid of heilzaaniheid van voor en

zicli

verbreTdde zich hel tabaksmisbruik en werd tegen

regeering,

ondcr

de overlicid

met de galg of neus-afsiiiiden

parlij

en

zelfs

sehilders,

de veizameling Scbloss,

De

Een

1(125,

dit kiniid. Diclilers

gelnige schildei

de

vooial

ledelvvist onlstond

trokken

supcrl)e Hooker van

bevestigl daar

met een

55

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST Latijnsche iiiscriptie tabak.

De tabak

»

«

dat er geen kostelijker kriiid hestaat dan de heilzame

heeft, waarschijnlijk

door den steun der

faculteit,

gaande-

weg hel pleit gewotiiien. Men smoorde voortaau onder voorwendsel van behoud der tanden en verbeldering van bet brein. Nieniand heeft bet beter dan Brouwer verstaan, oni bet verleidelijke van den toel)ack en

opeenvolgende nitwerkingen

zijn

scbilderen. Het nieuwe

te

krnid werd in de vnnzige kitten opgediend op kleine papieren servetjes

daarna

aarden pijpjes

in korte,

den rooker

te

worden

de onbeil voile kracbt der nicotine deden ondergaan.

al

Brouwer voert ons voor de

eerste stil-aandachtige

momenten,

steUen van de pijp door een lont of gloeiende kool tusscben een houdeii.

om

gestopt, ecbte nensbrandertjes, die

Vervolgens

kwamen

de eerste rookwolken, die in

dit

ta

bet aanngetje ge-

wonderbjke

gezelscbap voorafgingen aan de verbalen vol gesnoef en opsnijerij. Weldra treedt een bot zwijgen in, elkeen zondert zicb

het neerzijgen,

iiet

flauw vallen, het

herinnere zicb den Rooker

de banden

delijk

te

laten vallen.

onder de bank

uit

is

met

even expressief. Hoe geeft deze

is

gemshuid en kastanje-bruin genuanceerd.

bebben hem gestoord.

smoren

of zicb

bij zijn

't

vuur gezeten, heeft

De

pijp.

ten zoo vaak verleent.

Hij aarzelt. ZaI hij in zijn

minder

Dit paneeltje beboort

't

drie zangers die

lustige kornuiten

soepel lichaam vertoont de bijna eurythmische bonding, die

tot

onvermij-

onder Brouwer's onmiddelijken invloed ge-

tinten van

vernieien,

eentje blijven zitlen

Rooker, dan

bij

vagelijk de lichte rookspiralen die de atmosfeer verduis-

teertjes

hem

en zijn kroes niet

Met golvend licbaam, de kop achterover

!

De Rooker uit de collectie Rudolf Kann, voor tangetje reeds opgenomen voor t aansteken van z'n zicb achter

Men

groen

de collectie Maurice Kann, waarschijnlijk werk

Dit vermakelijk doekje,

scbilderd,

zijn |)ijp

Binnen enkele oogenblikken gaat

ontaarde zicb over aan zijn genot bij

om

in

rollen.

De pracbtige Rooker,

teren.

kant; dan begint

zijn

Miincbener Museum, gebeel

bet

van Teniers naar een schets van Brouwer, gebogen, volgt

aan

at'

gehik en eindelijk het braken.

nog net genoeg benul over beeft

gekleed, die uit

in

stille

tot

voegen

Brouwer

'?

Zijn

zijn sujet-

de studien van den

de algemeene psychologic van den brunt, waarin Brouwer

zoo cigenaardiglijk uitmuntle.

De psychologic van den Rooker vinden we gebeel

volledig op de schoone

Museum van Dulwich en de zes Rookende Boeren in de Noenien we dan nog het vermakelijk Rookertje uit de verzame-

Tabakskroeg in het Pinacotbeek. ling

Adolf Scbloss, met

zijn

woesten

onmetelijken vilthoed uitsteken en

anderen

terrorist

Na deze

56

met versuizelden

uitwijdingen

blik, z'n

hem

't

verwarde baren, die onder

uitzicbt

zijn

geven van den ten of

bol.

over alcohol en tabak

begrijpt

men

beter de

ADRIAKN lilfOLWKK

:

I)K

(Vcrz. A. Schloss, Parijs).

KI.KINK liOOKIJi.

ADRIAES BROUWER EX DE OSTWIKKELING ZIJNER KUNSl beteekenis van scheppiiii»eii

;ils

cie

Vroolijkc GpzcI bij Adolf Scbloss.

De

Ranker

verstunimeld gezicbt, drukt draiiktk'scb en

iiit

de La Caze-collec-tie

eii

de

met wijd op^espnlkle oogen en

CL-rste,

|)ijp aaii zijii liaiM,

lerwijl de

dikke

wilte rook nil /ijn inoiul welt, iiilslekend zinneheeld van dan waanzin die

ganscb een volk Vroolijkc Gczcl

[)l()lselin.i< is

nieeslenrde naar deze twee vreeselijke j)assies.

eveneeiis voorzien niel pijp en kruik,

maar

Ue

loont veeleer

de zedelijke ontaarding en lichanulijke verwoesting door deze twee tegenovergesteldc liarlstochten verwekt. Zoodanige stukken zijn even zoovele belangrijke bescbeiden voor de iWordt

uoorlgezell.

zeden van den

tijd.

F.

ScHMIDT-DeGENER.

57

ANTON MAUVE EN (Vervolg

rii

ZIJN TIJD

Slot).

Ewerken der tegenwoordige, der Impressionnistische nader nog gezegd, der Haiigsche

scliool, in

of

den aanvang

der beweging door de leekenwereld zoo eensgezind ver-

smaad,\vorden

nil

door

diezelt'de

wereld als uitneniende

kunstproducten geroemd. Naar beide lichlingen betoont de

officieele

meening echter haar onbevoegdheid

oordeelen, slechts gedreven door voor-

menheid. Een gewoon verschijnsel

bij alle

of

tot

tegeningeno-

evolutie.

De stroomingheefl reeds beroeiing gebracht in verdere walerl)anen als de afgelegene oevers eindelijk doorde flanwe naspoelingen van haar gang worden geraakl. De oogen hel)l)en zich tot zien-van-scbilderijen eenvondig anders gezet. Maar ook bet gemoderniseerde pnblieke kunslbegrip bleef hechten aan bet onderwerp en was liet mildst in waardeering, daar, waar een aantrekkebjk tafereel door de nieuwerwetsche schilderwijze werd voorgedragen. Onder de erkende grootnieesters der moderne school vonden dan ook Israels en Mauve met him kunst wel bet willigst ingang lot de burgerlijke ontvankelijkheid. Beider werk beeft om den kens van onderwerp, om bet opschrift van den inboiid, vermogen tot sireelen van den vulgairen kimstzin en

zoetelijke

scboonbeidsneigingen,

dragen eener gedachte, verwezenlijkt

om

werking, Mauve's landscbappen,

— in

Israels'

figuurstnkken

een vertooning,

lietst

om

bet

van tragische

bet gekozen tafereel, welgevallig aan

den

smaak der minnaars van erkend poetiscbe natnurtooneelen. Want een herder met

zijne

kndde, schapen die naar kooi worden geleid tegen den avond,

een boor die zijn

koeien

voedert op een grasveld,

Maar,

is

't

toch alleen

inboud en vorni, dat hoedanigheid

van

Manve's landscbappen genoolen,

58

le

in

de

drijft

langs den weg, een meisje dal haar geitje

zijn alle builentalereelen

"t

bij

die

landschapvoorslellingen bet essentieele der

dicbterlijke

zijn,

om

die zeer gelieid zijn.

erkenning van bet naiiwe verband tusscben

ze

le

verbeelding

moet gevonden worden.

onderscbeiden van die zijner groote

tijd-

kwalificeeren als muzikale overzetlingen der schoonbeidsbevin-

ANTON MAUVE EN Zl.JN (linj?

eii

lijii

ill

v;m hot

kleiir.

En zoo

Uleiiii'amiiui,

in zijn

blonde kunsl do

maar vooral ook de

fijne,

brooze geledingen

waardeii

suliliolc

Tl.TD

in

tooiiver-

lie

ANTON MAUVE: Op weg naar liuis. (Eigenaar; de Heer H. W. van Dtiden. lioudiiig, zicii

door de

acsllietischc

vibreerende groiuilooru'ii

in

hel

bevadclijUiieid

lateii

o|)iieiiien

de

als

veirnisclien van niuzikale accooi'den,

is

de

stemming in zijne landschappen, als lesullaal zijner visionnaire te denken als een gezongen melodie, op een ietwat weemoedigen,

gegeven

opvalting,

langonrcnzen toonaard. Manves opvalting van hel iandscliap leele neigingen. Is iiet

overheerschen mogen arbeid, dal

in

haven

— wijl dcze zijn

—

niel

onafhankelijkiieid Jegens zijn eigen peisooniijkheid,

Mauvt»s weiken

in

sentimen-

de geslenidhcid van den knnslenaar tijdens zijn

legenover zijn plaatselijke en

is

lieelt

ook waar, dat de individueele genioedsbewegingen

is

tijdelijke

er een

ontroeringen

lieefl

te

harmonische opslieving der

handzielsbe-

wogenheid van den menseii met de verrukking van den schilder. Het werk

uit

groeicn was,

van ken,

is

den

tijd,

dal

liij

den invloed van

zijn kunsluiling. In Maris' vroegste is

al

zijn

leersehool aan

reeds, als hij Jacob Maris en Israels, kenleekenend

wcrken,jnist ook

die gedragenheid van vornuiildriikking,

welke

'I

onl-

den aard

in zijn fignnrstnk-

later

den climax

59

ANTON MAUVE EN

TUB

in het rliytmisch lijnenslel,

zou bereiken

gebouwd

ZIJN

zijn

waarop

zijn land-

ingeboren sentinienlaliteit, dat

Israels

;

en stadsgezichfen

een neiging

is,

nog

vermeien

vrijelijk

in

den sfeer dei romanliek

tot

zich

kon zich toen

verlustigen in patbetische en weekbarlige levensaanscbouwing,

Mauve's aanvankelijk weik

;

doet blijken een genoegelijke belangstelling geneigd

tot

luimige opmerking

van bet alledaagsch levensverkeei 't mtest vertrouwelijk met tooneelen, slille voorvallen, in bet vreedzame builenbedrag. Van uit deze psychische eigen,

scbappen

ook bet essenlieele verschil lusscben bet landschap van Mauve en le duiden. Mauve de opmerker van bet voorvallende,

is

van Maris aan

dat

met een ontroeringsvolle

karakleristiek voor de plaatselijke onigeving,

neming, maar

tegelijk fijnen kijk

meer algemeene

bet lanclleven in zijn

de iiitieme aangelegenbeden

de

rust, die zicb

gaande wat

in

uit

op bet menscbtype,

—

minder gemeenzaani met maar met wijder begrip van

proportie's,

in zijn verscbijning,

de wisselvalligbeden van het

en het voorbij-

tijdelijke

den duur veiheft. En dan kan opgemerkt worden, dat de

men kan noenun den

vvaar-

Maris de ziener van

zin

voor

huishoudelijken kant van bet landscba]), en die in

den beginne zicb nog meer verbalenderwijs uitte in den kens van onderwerp, voeilieden met bunne paarden, die elkaarop een landweg ontmoeten, of, als :

een oud ecblpaar wandelend

Want

we

later zien

zijn

in

een i)ark

figuren,

— steeds in zijn werk

hoewel

in

is

aan gebleven.

bandeling of bonding minder

anecdotiscb gedacht, loch bovenal strekkende,

om

slelling het landelijk milieu te karakteriseeren,

de bedoelde slemmingsaard

scbragen en stoffage,

te

door een passende voorte

completecren. Zijn fignren bebben volkomen het karakter van

maar zeker werd dan ook zelden

stoffage

met

fijner takt enjuister

plaatsingsbegrip in scbilderijen aangebracbl dan in het werk van Mauve. Dit

wanneer bet figuur zeer klein in proportie is tot de in zijn karretje rustig eenzaam op weg naar buis, een het is, meer dan een richtige trekschuit in een vaarlje

komt temeer

omgeving

:

uit

een landman

scbipper met zijn

—

verlevendiging van hel tafercel, bet ware leidmotief van de gegeven natuur-

stemming. Soms neemt hel bedrijf der menschen hel overwicht

wordt de figuurgroepeering zwaartepunt der compositie, van een boutveiiing

in bet bosch. Daarbij

dan vooral

Mauve's observalie, wanneer die zicb beperkt

schenbandeling trek eigen

is

in bet

tot het

in hel kader,

de voorstelling

als bij

laat zicb

den aard van

plaatselijke

buitenleven, nog eens nader herkennen

:

van men-

dat daaraan een

van dien specifiek hollandschen, eerzamen humor, die

in

bet

figuur-typeeren beurtelings naar het grappige en het ontroerende doelt. Niet onjuist lijkl lets

me

de opmerking die

van Hildebrand's geest aan zicb

En wanneer dan leerlechniek gegeven

60

ik

eens hoorde niaken, dat Mauve daarin

beefl.

zoo'n buitenlooneel in de zeggingsvaardige aquarel-

werd, vond

Mauve's spiritueele teekenwijze met bet

ANTON MALVK: DE MELKUOCHT,

(Aquarel).

ANTON MAlVh: KN ZI.IN

ANTON MAUVE: (Kigenaar

;

tie

TIJD

Winlcrlandschap.

Heer

.1.

T. Oenior).

i

wateivt-rfpenseel, hicT wel v;in liet

't

vlotst zicli

op dreefoni

teekenachtige, ecn kjimklerislieke, nnuir

in

snc'(lij
illiistr;ilifve

iKuuliiiding

alsclK-tsing

te

geven van het Icven. In

Mauve's kunst

is

Ik'I

nK'nsclii)C'C'l(i

tegenwooidiger van cen eigen leven,

;illij(l

nicer figmniit

secoiidaii' aaii zijn onigcviiig,

(i;ui

ver-

waaimee

61

A.\rON

MAUVE EN ZIJS

TIJD

het iiilusschen innig verband hoiuit, om aldus in zijn eeiivoudige eii natuurlijke pose of verriclitiiig, de stemmingsaard van het scliilderij aan te vuUen en

op

te

Yoeren. Hij schijnt voor zijn figuren enkele vaste modellen gehad

hel)ben te

;

zijn

te

herders en koewacliters vertoonen, als van liun gelaat de trekken zijn, veelal hetzelfde type. In Mauve's opvatting is deaanwemenschwezen en van de diergedaanlen gelijkwaardig als de mooie verschijning van het aigemeene builcnleven.

onderscheiden

zigheid van het

onderdeel

in

— vooral der bnitenheden — en de vachten der

De kleederen der menschen,

dieren zijn even belangrijke factoren heel;

tot

verrijking der kieurwerkingvan hel ge-

hun houding en beweging, suggereert de

ilhisie

door den onlroerden

kijk

van den schilder aan een bepaald landschapstafereel toegedicht.Een ploeger op

den rug gezien en achler zijn paarden gaande over den zwaren bodeni, heefl het bovenlijf bekleed met lichtbhuiwen kiel deze kleurnoot is van gewicht, ;

is

op aangelegd

er

om

luchtigcr

te

verglijden in de atmosferisclie tinten van de

ruimle, waarin de nienschengedaante gaat

van deze figuur en in

...

in

de wijdschheid, waarin

dichterlijk uitgedrukt

een man,

;

een kruipende gebogen liouding,

maar

lijken arbeid,

vornit

met

keren bodem, het centralepunt

—

zijn in

is

;

hij

"s

en aldus

de verwijderende gang

avonds aan

t

werk op

niet de dramatiseering

zijn

schemerende silhouette boven den dondroogen hangt,

te

lichaam wel juist getypeerd, maar bovenal

at'gevverkt

de plaatsing van het figuur

akker,

van mensche-

de lyrische verbeelding van een avondstond;

een vrouwtje dat in de duinen haar waschgoed

aUure van haar

is

zich beweegt, reeel waarschijnlijk

in dit milieu dienslig

om

is in is

de

toch

den geestelijken inhoud

der schoonheid van zilverblanke toonverhouding die den schilder ontroerde, te

conimenteeren. Mauve heeft de vermaardheid

schilder

;

zeker heeft

de grepen der techniek,

om

van die

talrijke

enkelheden,

te treffen,

als

schapen-

men noemt natuurgetrouw, van ordeloosheid

dat

is

in orde,

en meer nog,

om

het

gezamen-

een aaneengeslotenheid van onder-

als

lingheden, met hel golven der vormen in

lijkheid

munlcn

van de onbestemde gedaantevormen dier woldra-

gers de karakteristieke uitbeelding lijke

uit te

het voldongen meesterschap over de teekening en

hij

hun schuifelende beweging, wat

zonder stoornis der realiteits-waarschijn-

weer

te

geven. Hij beschikt daartoe als

dierenschilder over-een beeldend vermogen gelijk Willem Maris, wijl ook zich dit

won

uit

aanhoudende

studie, die

wezen aanbracht, voor goed. Maar het

is

hem

hij

diepere kennis van het vorm-

de heideruimte tegelijk die Mauve

kudde schapen die wiegelende klomp leven van een zoo ondefinieerbaar vormwezen, is als een dwarrelende lichtwolk,

schildert bij het afbeelden eener

;

verstuivend in de placiditeit van de atmosfeer. Ik las ergends dat

Mauve,

bewalmde boven de lamp, om

als er gasten ten elen uit

waren, wel ecus de horden

de toevallige schikkingen van die roetnevelen

MM

A\IU\ hiiiilscliappoii

ineegal'

vV).

lanlasccrt'ii,

to

Doze

wclke

iiiodoilcoliiii; kaii

op

liij

dan

ilcn

zicli

/oil'

maar dr

VE

A.V

vriciulcii

Z/./.\

als aaiulciikL'ii

waarde

IjLirckkeliJko

AN'ION .MAI \L: (Eigenaiir

hebben van een locale toch

is

eigeiiaardiglicid in

lict

TI.II)

:

ile Heei- F.

il.iulhakkcib

1'.

ter Mculen).

levensverkeer van den meester,

ze bij nader inzicht wetenswaaidig tor kenschetsing van zijn aeslhelische

neigingen. Als ieder uit den aard en de laktiok /ijiur kunsluiling, een bepaald

precede of

te

bezigen werkmateriaal

kan bevinden, dan

is iict

wc!

vlckken dezer zwarfseilaag,

't

l)t'giij|)elijk

hem de

dal

uit

Den uit

de

in

de

fijnsle

den chaos van

geeigend

fiitieie

wasem-

l)eelden togensciuMncrden van dc wcield

zijner eigen im|)ressie"s van het landschap.

blonde landschap

zijn liandelen

gunslijisl lot

Mauve

is

de s(liep|)er van hct

spanning der kleurnuancen.

foonafard van grijs heeft hij in zijn sublieisle giadalie's nagesjjeurd,

fijnste

ontbloeien.

weefselen

van

De duinstreek

henvelingen, waar do kienr (') .loll,

(iram

in

lichthondendhcid

zijn

met

de

in i\c ijie

een sink over Mauve

zachte

de kieurvveclde zicn

deiningen

van

zijn

almosl'eer van de zeeluehl l)k'ckt

grillige lot

een

in Else\\v\'fi Scltildcrsbock.

()3

AN TON MA U VE EN

ZIJN

TUB

parelenden schijn van groenende kleurigheid, de heide met haar fluweellg

donkerende huid en de malte blinkingen van de schelle zandplekken, grasvelden in diffuus

intiem onder het

licht

lommer van boomgaarden,

de verzonken

lichtgloren in een avondlucht,

het

van boschschaduw, de

stilte

ongerepte effenheid van een sneeuwdek, een glazige witte stofFelijkheid, die in hoogste

blankheid afkaatst de glimpen van

—

liet licht,

't

waren hem

zijn

gehefkoosde motieven.

En waar schildertoets

van

in

de (uitvoerig voltooide) schilderijen de dehcate, smeltende

soms verkwijnt

in het

landschapvisie wel in

zijn

behaagzieke en het weeke, heeft Mauve

aquarelleerkunst de meest precieuse uiting

gegeven. De praktijk van waterverfschilderen, zoo eigcnaardig geheeten, heeft nooil als in onzen

«

wasschen

resultaten bestrecfd, eqnivaleerend

»

met

welke door aanwending der kneedbaie, dekkende oheverf slechts bereik-

-die,

baar schenen. Het als

tijd

«

teekenen in sapverf)^ bedoelde nieer een notitie der kleuren

voorbereidende arbeid

En dan

schilderij.

is

tot

de meer doorwrochtende behandeling der

met gedistingeerd

het wel vooral Mauve, die

beleid en

soepele behandeling, de eigenschappen van de brooze, onbesmette aquarellinten
gedegene

olieverf.

Daar waren

met het expressie-vermogen der door wasschen resultaten

er verscheidene, die

verkregen van kleuisterkte en rijpe tonaliteit

geen

er geweest die

is

zoo vast en Het

is

tegelijk vluchlig,

zoo gaasfijn en van

licht

schilderijen, heeft

maar

doen uitdi)en

doorwasemd,

als

Mauve.

daarbij wel vooral, in de zuivere eenstemmigheid van lichttinkende

en klare kleurigheid, dat deze kunst van schilderen van muzikalen

tonen geest

bun

als in

op het witte papiervlak de kleur

is.

Intusschen heeft Mauve met zijn sensitieve uitbeelding van het landschap, ook wel de oogen wijd geopend gehad op de reliefwerking der realiteit, zijn talent aanspannend op een krachtig plaslische wedergave van het object. Zijn kloeke dierstudie's zijn

portret

—

daarvan de schilterende resultaten en een enkel

bier gereproduceerd

—

is

tusschen zijn voortbrengselen werkelijk

een verrassing. Hij heeft schilderijen gemaakf,

Suasso-Museum

te

Amsterdam, waarbij

heid de visueele karaktcrtrekkcn van

hij

als

de Houthakkers

in

het

met sterk aangebonden oplettend-

vorm en kleurwezen der dingen

deerde, schilderend zoo nadrukkelijk mogelijk

wat

hem

daaruit

bestu-

als

het

klaarblijkelijke impressionneerde.

En

dit

klemmende expressievermogen

wel moet aangenierkt worden oni tieele zijner

We Hij

64

gaven, en

tot

tot

is

een kant van zijn talent, die

algehecl besef

te

komen van

het essen-

grondiger waardeeren van zijn kunst.

raken hierbij aan de technische beteekenis van

was een teekenaar van uitnemende vaardigheid.

Hij

dit

was

schildersbedrijf. in

de beoefening

ANTON MA UVE EN ZI.IN van

zijn

kunst een

kwalificatie.

Hij

virliioos zclfs,

kon zich

maar dan

den goeden

in

TIJD

van deze

zin

hel spel der penseclvoering, los en

vcrliisligcn in

veerkrachtig, scherp accentueerend en teedcr-loetsend. In

het

werk van

zijn

vroeger

struikgewas, nilvoerig en nauwkeurig,

een teekenvaardige hand

wone detail

te

tijd, is

in

leekenen van boonien en

zijn

reeds die vlolte gemakkelijkheid van

bewonderen. En wanneer

zich later bij onge-

hij

uitvoerigheid, als in het schilderij der Koningin, in de

iederen vorni,

tot in

de vezelen van het bijzonderlijke

alle

uitgeslepen.

fijn

Het sentiment, dat door deze technische hoedanigheden is

waarde van

kleur, het karakter van

werd de hocdanigheid van iedere

verdiepte,

sinds lang door de wereld van schilderij-minnaars en

«

zijn niting

kenners

»

vond,

geweten,

weer als bij alle kunst, in zijn bodenilooze wanneer de vvaarachtige smaak voor wat naar de uiterlijke gedaante een schilderij genielbaar kan doen zijn. herhaaldelijk tracht aan te

maar

laat zich natuurlijk altijd

diepfe naspeuren,

proeven, de koslelijkheden van den vorm.

Dan

slechts

kan men van den geestelijken

zin

sionnislische interpretaties's van het landschap, in als pastorale vertolkingen

dezer moderne, impres-

bun

dichterlijke beteekenis,

van het hedendaagsche hollandsche buitenleven

Duin- en Gooistreek, fen voile overlnigd

zijn en

...

in

blijven.

W. Steenhoff.

65

DE TEGENWOORDIGE DRUKLETTER (Vcri'olfi

AN

liet

nen

I'll

slol)

streveii Roineinschiirien te

met

geest,

onhverpen

nioder-

in

tusschen op- en neer-

niiiuler verscliil

van haast iedere duilsclic gieterij een danken. De Plantin Antiqiia van Genzsch en

lialen hel)l)en wij

type

le

Heyse en de Ausirid van Klinkliardt zijn in den geest van hel Kloostcrschrifl en de Mediarunl Egyplisch. De oni zijn studies over leltcrvorming en

kende Oostenrijker Rudolf von Larisch, ontwierp voor de Slaatsdruckerei een Larisch AiUiqua zeer dicht

komende, maar zwaarder van een boekletter

mag

lijn, zelfs

Tocb maakt

zijn.

de fypen goed tegen elkaar

als niaar

met mogelijkheid

een aangenamen indruk, doordat

Nog nocnicn

sliiiten.

wij

de door Liidwig Mayer

aan de niarkt gebraclite romeinsoorten Aiujenheil en Esperanto. zijn

de d\varsstree|)jes weggelaten, en vervangen door het

vorm

iiilioopen der letlerstokken. Zij vokloet

aan praktisebe

een pretlige kieur aan de pagina, maar de vorm lichtdoor

liet

Hof- iind

k.

de bovengenoemde soorten

bij

zoo zwaar

zij

verdeeling bek.

is

Bij

de laatste

driehoekigen

in

eisciien, geeft

ook

roemen, wel-

niet juist te

ongewone gemis der gebruikelijke schraveeringen. DeAugenheil iets breeder van beeld beeft overigens van vorm veel

ofschoon zwaarder en

overeenkomst met de, door den Krefelder Klinkbardt

te

Leipzig

ontworpen

ombuigen der ronde onderkast enz.

Grimm

leesbaarheid acbt

dit niet

letters als f te sluiten,

Ricbard

letters

te

voor Julius

beiden

bet

naar de recbte stokken, zooals

korte

in b, u,

doen winnen, maar bracbl deze ook onder den regel aan;

gelukkig,

omdat dan meerdere kans

en de lange duitsche

waarvan

ik in

letters te

s,

Om W,

fraai

exempel

letters

zag.

De

te

komen

a en g zijn

voor elke klank een karakteristiek,

verwarren teeken

ik

ontstaat dat deze uitbangende

op de naar boven uitstekende

de proef een minder

gotbiscbe typen in T, U, H,

niet

met

vinden, voegde de ontwerper eenige

Z, terwijl bet

ook

uit aestbetiscbe

gebeurde, zooals met de altijd slecbt aansluitende A, T,

Saxonia met eenige weglatingen, vereenvoudigd onder den

66

Grimm

Bij

zocbt door vermeerdering der onregelnialigbeden, zijn type in

ecbter gelukkig opgelosl.

andere

artist

Saxonia Antiqiia.

W. Ook ni\a\n

oogmerken vvordt

de

Nene Riunische

AMBACHTS- EN NIJlKlillEIDSKUNSr Antiqiia door dczell'de firma

Augenheil

Eon van

als

wel

,t>c'i
In

te gebriiiUcii l)ooklellcr

in velerlei

dozen voini komt

opziclil vcrdiensk'lijke letter

niaaide Zweedselie drnkker Waldeniar Zaelirisson

ook

het

navolging van

in

.

1500.

|)agina

eeii

.

le

Goteherg de ontwerper

^

-

.

rr

p ignoraaa

Ziehier wat Zachrisson er

o per inaduercentia manchato traffot'

in

den laatsten jaar-

niaco:ouer incompofitanience^ferto

zijn

met dat type ge-

ueramente rechiedo perdono fempre

wel verzorgde Boktryekeri

fopponendoui ad ogni fpintualc dC temporale corredione de qualunque diuotiffima perfona di Safchaduno

schrijt't

gang van driikt

Kalender. uToen voor twee jaren mij de opdracht

beurt viel oni

te

een nieuwen drukstijl

te

ontwer-

pen, die zou beantwoorden aan

onze zweedsche behoeften, daehl aan CbiistofTel Plan-

ik dadelijk tin's

de hier door

is

lo in alcuna colla hauelle

defransehe romcin vanomstieeks

van

mij evcimls de

Driikkers Jaarboek ingeleide Xordisclw Anliqiut, waarvan de ver-

liet

is, zij

zc-

voor.

en

niooie

ronieinen

krachtige

zeer

midden van

het

nit

1500, welke, zoo mij

tocscheeu,

gemakkelijk zouden kiinneii wor-

den omgewerkt en dan

zelfs

zou-

den kunnen voldoen aan de

tech-

nisclie

aeslhetiscbe

en

van onzen

tijd.

eiscben

perito maeftro &C fapiencifljfo dodlore

de la uoflra fadifTima madre cacholica di roma.

ANNO A CHRISTI INCARNA / TIONE.MCCCCLXI.PER MAGI/

STRVM NICOLA VM lENSON HOC OPVS QVOD PVELLA/

RVM DECOR DICITVRFELICI/ TER IMPRESS VM EST.

Dat omwerken

evenwel ging gepaaid met gioote moeilijkiieden en het

beboefte hier

ecclefia

is

LAVS DEO.

mij een

mijn dank

Romein van Nicohias Jenson Colophon

te

nit

uit

o

Decor Puellarum » van (lit artiltel).

(Zic hel eerste deel

s|)reken aan de

&

Heyse

Heeren (ienzsch

Haml)urg, voor de goede, maar tijdroovende samenwerking

te

moderniseeren van ontstond,

dit

karakter, vvaardoor de

De Heer Enschede,

»

zoogenaamde

N()r(^isk

die het wel kan welen, toont in het

i)ij

het

Antiqua

Drnkkers

Jaarboek aan, hoe door een min nauwkeurige wetenschap van Plantin's bedrijf Zachrisson er toe

is

gekomen over

het iioofd

Plantijn^ gebruikte letter uit Frankrijk afkomstig twijfelt,

«

Wat

ik

te

zien,

ofschoon

dat de door

be-

hij (E.) niet

de eerste im])uls voor deze boekletter uitgegaan

dat

Plantijndruk.

is

is

van een

»

op de

letter

zou willen aaimierken,

is in

de eerste plaats het nogal

markante verschil tusschen dunne en dikke halen, maar vooral het ongewone dat de kapitalen lager zijn dan

de

staaitletters.

Niettegenstaande dat,

is zij

67

AMBACHTS EN NIJVERHEIDSKUSNT

En juist door een samcnleving, die in plaats van op

willekcurigc vcr=

boudingen, op cen barmoniscbcr grondslag mocbt berustcn, zou zckcr

een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderbeden en voorbijgaanden prikkel, in bet eeuwige baar woicel wil Kunstbescbouwingen. Jan Vetb. zoeken. Konig Antiqua

(I

<''el>r.

>.

Klingspor OlTcnliach a/M.

En juist boor een samenleving, 5ie in plaats van op willekeurige verhoubingen, op een harmonisdier gronbslag modit berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoeb zijn 5ie, meer ban in uiterlijke bizonbertieben en voorbijgaanben prikkel, in het eeuwige haar wortel JAN VETH. KUNSTBESCHOUWINGEN. wil zoeken. (1

Schelter Antiqua

En

juist

Schelter

»

door een samenleving, die

in plaats

& Giesecke, Leipzig-

van op willekeurige verhoudingen, op

een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in het

KUNSTBESCHOUWINGEN JAN VETH

eeuwige haar wortel wil zoeken. «

Chelienliani

(Sn juifi

I.illergieterij

».

door een famenfeving

,

die

in

dingen, op een harmonifcher grondsfag

gefleund en gevoed zijn aanden, pridHef, in Trianiin

On

I'aiSt

•

fief

die,

meer dan

•

Amsterdam

»

v/h N. Tetterode, Amsterdam.

pfaats van op wi[fetieurige verfiou=

modit

zou zeUer een

beruflen,

in uiterfijke

eeuwige Haar wortef wif zoefien.

'iKjin fbefcfiouwinaen.

Bauer'sche Giesscrei. Frankfurt a/M.

van Heiniicli Wicynk.

door een Samenfepina, die in ptaaCS van on iviUeKeuriqe perAoaainaen, on een ^armoniSc^er

qrondSlaq mocrfC oeraSten, zou ze^er een Runft qeSceuna en oepoeo zijn

die,

meer dan

oizonderheaen en pooroirqaanden prikKef, in net eeuwiqe naar wortel mil zoeKen. «

Jugend-Schrift

ee/i

^armo/i/sa^e/' ^ro/ic/s/a^

^e/ eei//v/ge ^aa/€

Ridingersclirift

En

in uiterlijKe

^J/""

fl^etn.

Gebr. Klingspor. OlTenbach a/M.

•

C/? ////s/ Joor ee/7 same/i/et^/zz^, o/>

(cunjf

bizonderheden en voorbij=

/)/aa/s ca/r

c// //!

moc^/

feras/e/?,

o/>

/v/ZTe^eur/^e c^er^out///i^e/i,

zou ze£er

ee/z

£u/ts/ ^es/ea/ic/

e/t

/for/e/^/v/'/^zoe^e/z. Leltergieterij

»

juist door een samenleving, die in plaats

Benjamin Krebs. Frankfort

a

.M.

van op ivillekeurige

verhoudigen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker

een kunst gesteund en gevoed zijn

die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in het eeuwige haar wortel wil zoeken. «

Bomische Cursiv

o

I.ettcrgiolerij

Genzsch & Heyse, Hamburg.

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST "En juist door een samenleving,

die in plaats van op willekeurige ver-

houdingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een

meer dan

bizonderheden en

kunst gesteund en gevoed zijn

die,

voorbijgaanden prikkel,

eeuwige haar wortel wil zoeken. J. VETJi.

€ (;i:issel-(

En

ursi.l

juist

in het

in uiterlijke

&

l,cllcr(;k'toiiji'n Pci[;iuit

.

door een samenleving, die

in

fils,

Parijs,

en Gcnzsch & Heysc, Hamburg.

plaats van op willekeurige verhou-

dingen, op een liarnwnisclier grondslag mocht berusten, zou zeker een

kunst gesteund en gevoed zijn en voorbijgaanden prikkel, Romaansc'.i-l'.ursief

«

cn

in

die,

meer dan

Lettergieteiij

»

in uiterlijke

bizonderheden

het eeuwige haar wortel wil zoeken.

juist door een samenleving, die in plaats

n

Amsterdam

i v/li.

N. Tetterodi-,

Amsterdam.

van op willekeurige verhoudingen, op

een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoea zijn die,

meer dan

eeuwige haar wortel Cheltenhnni-Cursief


in

uiterlijke

wU

zoeken.

bizonderheden en voorbijgaanden prikkel,

Lettergieterij

»

in

het

jAN VETH KLhSTBESCHOUWINGEN «

Amsterdam

» v/h.

N. Tellornde,

Amslordam.

En juist door een samenleving, die in plaats van op willekeurige verhoudingen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in het eeuwige haar wortel wil zoeken. JAN VETH. KUNSTBESCHOUW/NGEN. <•

Sil.clli-r-{;iirxi\

6n

l.i-tlergictiTij St-lii-UiM

,.

A

(.iisc-il
door een samenleving, die in plaats van op willekeurige op een l)annonisd)er grondslag mod)t berusten, sou seker een kunst gesteund en gevoed sijn die, meer dan in uiterlijke bi3onderl)eden en voorbijgaanden prikkel, in l)et eeuwige l)aor wortel wil zoeken. JRD VeTfo. RUnSTBESCbOUWIDGen. juist

verf)Oudingen,

« Rumlgotisch-Cursiv »

I.ctlirnicterij Sclioltcr

* (iicsecke,

Leipzig.

5uDe5 man ie begunde, des iDas sin lip bereif. er truoc in sime sinne ein minnecliche meit und ouch in ein diu frouiDe, die er noch nie gesach, diu im in heiTnliche uil dike giietlichen sprach. «Nicl)elungcn-Llter von Joseph Saltier

Die Kunft,

Buch

>

HijksdrukUerij, Ik-rlijn

Ganzes fthdn £u geftalten, hat niemals hdher geftanden als BudidruAs. Was Gutenberg und feine 6enoffen im engen Rnfdilu^ an die fidiere IradiHon der gothifdien Handfdiriften gefdinittcn, gegoffen, gefe^t und gedruAt haben, das hat keiner ihrer tladifolger daheim Oder im Rusland an Kraft und Harmonie tibertroffen. Einen zuieiten Hdhepunkt erein

als

in Deutfchland zur ltx\ der Crfindung des

<

Neiideutscli

von Gcorg

Scliiller

»

liijksdi iikki

rij,

Hirlijn.

6!)

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUyST vooral door liaar duidelijkheid en fijne fie, te

meer daar

vorm een aanwinsl vooronze typogra-

haar oud nederlandsche verwantschap niet verloochent.

zij

Behalve Frankrijk en Duilschland, heeft Amerika ons ook eenige boekschriften geschonken,

onze drukkers meeslal door de Lettergieterij

die

met prijzenswaardig goed inzicht wordcn aangeboden. Wij wijzen op het Roycrofl lijpe hier Columbia genoemd, de Chellenham of Moderne Elzevier, en de in voorproel vertoonde Caslon type, de laatsle af kom«

Amsterdam

»

van de Inland type-foundry. De Columbia

stig

bewees

als

zoodanig reeds goede diensten.

gen, eenigzins

ruwe vorm, zooals

den indruk van geleekend

er in

te zijn,

van een zware en ongedwon-

Amerika

welke

meer een smoutletter en

is

Zij is

veel typen bestaan, en

illusie bij

doordat de eigenaaidige onvolkomenheden zich berbalen.

dwijiit

De Cheltenham Gedenkboek,

is

standkomen van gekost,

om

op

hier

luisterrijke wijze ingeleid

mijne bespreking (bladz. 285 deel XI)

zie

heeft intusschen bij veel

door het Bilderdijkin dit tijdschrift,

en

boekdrukkers een verdiend succes genoten. Het

tot

ongewoon

dit lettertype heeft

men

de bijzondere eischen die

een behoefte der Linotype

Company

veel moeite en hoofdbrekens

wilde vervulkn.

Zij is

ontstaan

uit

reeds in 1898 gevoeld aan een lettertype

dat flink, kleurvol en bovenal leesJjaar zoude zijn. tot

maakt

nader beschouwing ver-

Typen van

alle

landen en

op de vroegste tijden werden onderzoclit met groote zorg, en ofschoon

velerlei

mooie vormen werden gevonden, was er geen dat devereischte kwaliHet was daarom en ook na nauwkeurige vergelijking

teiten in zich vereenigde.

van het werk van Morris, Shannon, Ricketts en andere schriltteekenjiars van

dezen

tijd,

dat de Linotype

kingen vervoegde Press

te

bij

Company

zich

met de

resiiltaten

dezer onderzoe-

den Heer Ingalls Kimball, direcleur der Cheltenham

New-York. Men veronderstelde, en

niet

zonder redeiien, dat het

verlangde type het beste zou kunnen worden ontworpen door icmand die door

meerspeciaal met Icltercombinaties bekend is, dande iiitteraard meer op de enkele lettervorm geschoolde teekenaar. Kimball niochl voor zijn

zijne professie

taak

medewerking vinden van den bekenden sierteekenaar B. G. Goodhue, die De Cheltenham is dus ontstaan door de goed begre-

de teekeningen maakte.

pen sanienwerking van typograaf en teekenaar en lijkheid

gemaakt

zij

mag

zich

om

haar duide-

en goede vorni7 verheugen in Amerika en Europa grooten ojigang te

hebben. Wij meenen de eigenaardigheden van

dit

zoo gangbare

kunnen aantoonen aan de hand van wat de Lettergieterij Amsterdam er o. m. van vertelt in haar Cheltenham-boekje. « Het streven was nu om de leesbaarheid, die bij het inlerlinieeren vertype het

beste te

kregen wordt,

te

bereiken, zonder de daaraan verbonden nadeelen en kosten.

De werkelijke oorzaak van

die

meerdere leesbaarheid bij interlinieeren, is niet, zooals vaak beweerd wordt,

zagen wij nog nimmer uiteengezet. Het

70

AMBACirrS- EX SUVERHEinSKUNST omdat want

on^ hel begin van een

licl

dit is slechls

dan gemakkelijker

re<^el

toond, dat de waardc van de inteilinie

boven den

Wij laten onder, regel

twee voorbeelden

iiier

regel

:

juist hot

II

Probeer de regels

I.

ligl in

iiet

opncemt, aange-

licefl

meerdeie wil dat

zij

geefl

lezen regel, en niet in het meerdere wit daarondcr.

te

duidelijk aantoonen

aan de

in zicli

con qiiaestie van ivffoliengte. Maar de ervaring

I

uit

dit

omgekeerde. en

te

II

lezen,

zonder

boven en onder slaan

regels, die er

een andere letter volgen, die

wat wit boven de regels en weinig er

heeft flink

I

Uw

aandacht ook

te

schenken

:

mag sleclils voor een derde gevuld worden met den van ons blad, de overige twee derden moeten voor adverlenties l)eschikbaar De eerste pagina van den omslag mag sleclils voor ccn derde gevnld wonien met den De

eerste pagina van den omslag

tilel

II

Bij

de Cliellenliam

is

beoogd en verkregen een meerdere quantiteit wit

name boven de ronde

lusschen de regels, en wel met

met dat wat

er

onder

Herhaaldelijk

vertrouwd tellers

is

is,

tegelijkertijd

aangetoond, dat men, een

waaruit bet woord «

woordvorm

is »

taal lezende,

waarmede men

samengesteld. Vandaar dat ieder letterbeeld,

(de bnitenlijn van het geheele

bijdraagt tot de leesbaarheid,

bovenkast gezet,

is

woord)

rersclierpt,

en daarentegen letterbeelden, die den woord-

vorm verzwakken, de leesbaarheid verminderen. Een uit

dier ronde letters.

de woorden in zich opneemt meer door bnn vnrm dan door de

is,

Iietwelk den

tegenstelling

letters in

behondende de grootle

moeilijk

te

lezen,

pagina, bijv. uitshiitend

eenvoudig hierom,

gebniik van enkel hoofdletters den woordvorm gehcel

ziet

wijl

men

bij

verdwijnen

;

het alle

woorden gelijken zeer veel op elkaar, uitgezonderd in dc lengle der parallelogrammen, die ze vormen. « Een tiveede eisch voor de nieiuve letter was dus een verschcrping van alle onregelmatigheden van den woordvorm in de bovensle helft van het woord. Maar toch bij het meer laten uitkomen van den woordvorm moesten zondervermeden worden. « Ten overvloede gaal hierbij nog eene pagina uit de (^hcllciiluan gezet, die beter dan elke uiteenzetting den lezer met de kwaliteiten van dit type bekend kimnen maken. Mogelijk dat in het begin, de wat ongewoon lange stokken, vreemd voorkomen, maar bij nadcre kennismaking rakcn wij er mede linge afwijkingen

vertrouwd, temeer waar overigens de leltervorm zoo eenvoudig

Ofschoon ten nauwste verwant aan de romein, en

gelijk

is.

met deze bier

ingevoerd wordt door onze hollandsche boekdrukkers, de cursief weinig gebruikt.

storend,

Slcchts te

waar

zij

dient

om

doen uitkomen, vindl

zij

bijzondere plaatsen, zoo min mogelijk bier toepassing.

Maar

er zijn

ook voor

71

,

AMIiACHTS-

EN NIJVERHEIDSKUNST

Das Jahrhundert, an

deffen

^nfange Kant,

hdpen, Stein und Sdiarnhorft,

Sdiiller, <5oeth€

und Dect-

)5umbpldt5, 0au^ und Ranke, BismarA

in deffen JTTitte die

und Ciebig, Cebriider 0rimm, Semper, Cift und JTTciltke, an deffen €nde )5elmhol^, Dunfen, JITommfen und Dirdiow, friedridi Krupp und die Siemens, Ridiard CUagner und Letter

en

v;iii

[(ijksdi iikkoi

Paul Voigt

juist

ij,

Borlijn.

door ecn samfnleoing, die in plaats uan op milleKeurige ucp'

l)oudin0en, op cen l)armonistl)er grondslag motftt bcrusten, zou zcUer

een Uunst gesteund en geooed zijn die, meet

bcdcn en uoorbiigaanden NeiuU-ulseli v(in Otto

..

Hupp

dan

priKt^el, in bet eeuroige

in uiterliiKe bizonder'

baar wortel mil zoeUen.

l.elleigicliiij (U'uzscli

"

& Hejse,

Berlijn.

juist door een samenleving, die in plaats van op ruillekeurige uerboudingen,opeen[)armonisd)ergrondslagmod)tberusten,zou zeiter een iiunst gesteund en geuoed zijn die, meer dan in uiterlijVie bizonderbeden en uoorbijgaanden prikiiei, in i)et eeuruige \)aaY Kunstbesd)ouruingen. ^an Vetl). n^ortel ruil zoeiien.

€n

Wnltliari vou Heiuz Knriig

..

r, ()llVnl>:i.-li

.

a,M.

9ie in plaats nan op roilleheurlge juii! aoor een jamenleDing, Derhou9ingen, op een harmonisttier gronflsiag mocht beruften, 50U 5eher een liunst gesteunfl en geooeS 5ijn 9ie, meer 9an in ulterlijhe bi5on9er-

£n

he9en en oorbiigaangen Holienzolloin


mhhel

in het eeuroige

haar

roortei roil joelien.

Bauer'sclie r.iesseiei, Frankfurt a/M_

»

boor een samenleving, bie in plaats van op willeKeurige op een l)armonisd)er gronbslag mod^t berusten, 30U 3eKer een kunst gesteunb en gevoeb sijn bie, meer ban in uiterlijKe bi3onbert)eben en voorbijgaanben prikkel, in l^et eeuwige baar wortel wil 3oeken. JRH VCTlo. f^UHSTDeSCloOUWineen.

Cn

juist

verl)ou5ingen,

«

RuudgDtisch

En

juist

Scheltei

.

,S

'.ie^ecke, Leipzig.

door een samenleying, die in plants uan op willekeurige uerhoudin=

gen, op een harmonischer grondslag mocht berusten, zou zeker een kunst

gesteund en geuoed zijn

die,

meer dan

in uiterlijke

bizonderheden en uoor-

3an Veth. bijgaanden prlkkel, in het^euwlge haar wortel wll zoeken. — Gcbr. Klingspor, OfTenbach a/M. « Ecluiian »-ljtter juist door een samenleving, die In plaats van op willekeurige veriioudingen, op een iiarmonischer grondslag mociit berusten, zou zeker een kunst gesteund en gevoed zijn die, meer dan in uiterlijke bizonderheden en voorbijgaanden prikkel, in het eeuwige haar wortel wil zoeken. KUNSTBESCHOUWINGEN.

En

«

Lang-Sclirift

72

»

von Paul Lang

Lettergieteiij Flinbcli, Frnnkfuil a/M.

AMBA CHTS- EX MJ VF.RHEIDSK USST en

boor een samenleoing,

julst

bie in plaats

oan op ipillekeurige oertiDu=

bingen. op cen harmonisctier gronbslag modit berusten, zou zeker cen

kunst gestcunb en geoDcb Bchioii-.-lelloi-

.

€n

meer ban

zijn bie,

en DDorbijgaanben prikkel,

plants

ni

houDniQcn, op ecu liarniomfchcr gronDslag kunfr gcftcuiiD en gc\)oeD ;iju en

(£n

tJOorbiigaauDcn

i>oot

juift

priUkel.

t)oorbijgaan6en

Redivivn

£n

in

6ie

van

plaats

plants can

in

op

ioelicn.

toilletcurigc

in uiterlijfc bi3on6ert)e6en

^aar

ceuroige

Vuil

moc^t bcruften, 30U 3cEer

l.,>llcr}iictcri.i

door een samenleoing, die

l)i;onDerl)cDen

in uitcrlijlie

meet 6an

6ie,

^et

in

prittel,

.

juist

zoeken.

bcruftcu, ,011 ;clifr ccn

cculuigc Ijaar Uiortcl

her

famenleuing,

een

Dan

nicer

Die.

in

een tunft gefteun6 en get)oe6 3iin

.

tpil

op Vuilichfungf Ucr^

\j.in

nioclit

Dcrt)ou6ingen, op een t)armonifc^cc grondslag

en

roortel

Cclir. KliriKspoi-. ()irciili:u-li ;\/M.

»

Door ccn faniculcVinig. Die

juift

uiterlijke bizonbertieben

in

eeutrige haar

het

in

n^ortel

njil

3oeten.

licnjamin Krcbs, Fniiikluit

:i/M.

op iDillchcurige oerbou-

dingen, op een hormonischer grondslag modi! bcrustcn, zou zekcr een hunst

gcsteund en geooed

gaanden .

(;hrisli;m EgcnollT

£n

zijn die,

prij^hel, in bet

meer dan

in uiterlijj^e

ecuioige haar loortcl

bizonderiieden en ooorbij-

zoeken. Kunslbeschouioingcn.

Lettergieterij I.iulwig

» .

boot een samenleDJng, bie

juisf

toil

in

plants

&

Mnyc-r, l'i:inUfurt a/M.

Don op millekeuciae oec:

boubjngen, op een bacmoniscbec gconbslog mocbt becusten, 30U d^kQt een kunst gesteunb en geooeb

Doocbijgaanben pcikkel,

En

sijn bie,

in bet

meec ban

eeuroige boac

door een famcnlcoing, di

juift

in

bigonbecbeben en

in uitetlijke

model

roil

aoeken.

3an

iDetb.

plaats can op tDillekeurige Dcr=

t)oudingen, op cen t)Qrmonifd)er grondslag mod)l beruftcn, ?ou ?ckcr een

kunft gcftcund en gcoocd ?ijn die, meer dan in uiterlijke bi^onderbeden

en t

Doorbijgaanden

prihkel,

in

bet

eeutcige boar toortel

Krankfurtcr-Buchschrifl »

Cn juigrDoor

Lcltcrgiclerij

etn gamcnleoing, Die in plants

oan op

toil

?oeken.

Benjamin Krebs, Krankruit a,M.

roillefeurige oerhoutiingcn

op een

f)armonisffier gronDslag nioft)tbfru9ten,jou jeter cen tunst gesteunb engcooebjijn Die,

meer Dan roil I

in uiterliiPe bijonDerlieDen en

I.iturgibcli

•

ooorbijgaanDen

Jnn

joefen. Mjil

Olto

Hupp

priftel, in f)et eeuroige tjaar roortel

IDetf).

lfiunstbesri)ouroingen. (.i!ljr.

Kliiinspiir, ()llcMii);icli

a/M,

73

AMBACHTS- EN NIJVEBHEIDSKUNST ander werk, gedichten, circulaires, en kleiner smoutwerk,

mede

effekten

bereiken

te

;

geval

in elk

niet te

versmaden

verre le verkiezen boven de

is zij

welgLibruikte schrijfleUer, ter onzaliger ure uit Engeland ingevoerd, in navol-

ging van het lithografisch

De nieuwere

z.g.

Engclsch

ook de

eisclien Helen

dat reeds, vooral in Amerika, de

schrift.

schrijfletler niet ongenioeid.

En behalve

romein-soorlen bijgeleverde cursief

bij alle

meerdere appreciatie vindt, ontstonden ten gevolge van het verlangen naar een loopend type van moderner en krachtiger snede, eenige fraaie schriflen,

waarvan

door Heiniich Wieynk voor de Bauer'sche

dat,

Trianon wel de nieest bekende disch verloonende neiging,

bekend geleid,

is

wellichl

een ininiddels

type der kopergravnre-tilels van de

naam

ontworpen

xvni"'

neigende manie heeft

ter ziele

ook Wieynk aanleiding geweesl

zooals trouwens de

gieterij

onze kunstnijverheid zich spora-

in

naar Barok, Empire en Bas-Empire, die zooals

in Duitschland tot

is

De ook

is.

zicli

te

inspireeren op het

eeuwen

het sclioonschritt dier dagen,

hem

gelukt een vlugge, sierlijke,

aangeeft. Het

is

ietwat kokette lettervorm te ontwerpen, die zonder er de factuur van te wilien

verwant

bezitten, toch

is

aan haar voorbeeld. Wieynk

inleiding voor zijn type en nit o. m. de

meening dat

de kleinstc bijzonderheden, de geschreven

voor de meeste typen het voorbeeld heit eines Biichslaben, bci

denkbar

is

hem

dit

«

fi'ir

nader toe

na

te

in

de

tot in

is,

volgen, ofschoon deze

Lediglich die formale Schon-

gi'instigstcm Anschluss

im Wort-nnd Satzbild. gibl den Massstab Schrift, die dabei als

letters

geweest.

licht dif

het niet noodig

an seinen Naclihar

den kiinsllcrischen Wert einer

Ganzes klar and iibersichllich zu

gaarne na, omdat het eenvoudig onmogelijk

lesen sein

is,

muss.

«

Ik zeg

en door de technische

en testhetische bewerking die de drnklelter behoeft, toch geconstrueerd moet

worden

om

ter niet

l)ehouden kan en

geest,

de noodige eenheid

mag

te

verkrijgen,

blijven.

waardoor

Ook Eckmann

het geschreven karak-

uitte zich in

denzelfden

toen de Rudhard'sche gieterij zijn letter de wereld instiuirde, die wij

hopen

straks nog Bij

te

bespreken.

de Trianon ontwierp Wieynk ook een

veel wat ons

rijk siermateriaal,

waarin naast

minder geschikt voorkomt, toch wel bruikbare randen en vul-

en hoekstukjes.

De meeste

hun loopend schrifttype De Gebr. Klingspor te Oftenbach am Main staat met haar « schwung » voile Jugend Schrift mede bovenaan en leverde daardoor tegelijkertijd een uitstekend te gebruiken materiaal, bij hun

min

builenhuidsclie gieterijen hebben nu

of nieer in den geest van den Trianon.

door den worpsweder dekadenten schilder, etser en kunstnijveraar Vogeler

ontworpen Frankfurt

Sierat.

am

Volgen nog het Ridingerschrift van Benjamin Krebs

de meer een schrijfletler imiteerende Marly van Flinsch en

74

te

Main, met schuiner stand en minder afwisseling in den vorm, als ik mij

niet

AMBACHTS- EN MJVERHEIDSKUNSl vergis de laalst ontstane de/.er soorten, de Ri'iblsche Kiirsii), onlvvorpen en ge-

sneden door

bekeiulen stenipelsiiijder Georg Schiller.

deii

Ofschoon begeerlijke kwalileiten hezitlende, geloven wij loch doze typcn hier opgang

ninkcn;

ziilleii

dit

zondcr

is

iiiet

dat

ook de roden

twijiel

zum

geiftigen 'Bifdner 'Deiner Cruder, zum Tdrderer ernfter ZOi/Jenfc^aff und zum viefgeftaffigen Sc§6pfer einer die gemeine ZOirfific^Heif ver= kfarend en §edanRenweff wardeft, fte BfeiBf der unverfiec^=

affer §indurc§

fief eingreifenden

«

Ruhlsche Kursiv

waaroni onze

hoewel wij

.

van Georg Schiller.

te

hezitlen als b. v. de vroegere Cioilile,

van Eiischede indertijd Grschrcven

De Rdmisclie

qiui Ciirxiu

in

De Amerikanen knnnen

verkrijgeii.

te

de Gntssel

Ciirsii>,

cursicf, Chelleiiliaiii- en

ik

verwaclit, dat do

meer

oiis

frakluur- en golbiscbe ty|)en bvbandelen,

ook de karakteivoile

rekenen, hoewel de

de

z. g.

niaar

om

is

bet, dat wij eenige

te

niemoreeren, tenieer

van den eersten als roniein isl)edoeld. Eveiizoozijn

letter

als

niiddenlype bedoeld, oni aan den gednrigen

van uitgangspunl of resullaat van een van 1900. konien

den

iiUislrator, ;

de

eiiui le

nil

:

bet

Nihi'liiitf/ciitijpi'

door Joseph Satller den beken-

voor een uitgave der Uijksdrnkkerij van Georg

AVi/^/('i//.sr/i

Scliiller,

te Berlijn

van de oude

voor de katalogns van de dnitscbe

inzending op de wereldlentoonslelling en de

letter

van

Panl Voigt,

beide lypen ook voor dezehde drnkkerij; de Xeudeiilsch door Otto worpei*- voor de gieterij van Genzscli 'scbe gieterij

typen

(liet

inaken,

beslist duitsch karakter.

terzellderlijd, bij gelegenbeid der Parijsche Wereldtenloonslel-

ling

.sage

Aiiti-

van Kckmaii en Hehrens daaionder

|)reslalies

Neudeutscbe Schrillen,

Ongeveer

bewij-

eenige voor de luiidige

tusscben de voorstanders van Iraktnnr en lomein een

sirijd

oiis dit

Nordische

beslist duitsche lettersoorten bet

stand der typogiafie zeer zeker belangrijke scbriflen wij

gielerij

gcdacbte loepassingen.

destijds genoten buigerreclit wedei- zulien verwerven,

waar

door de

den handel gebracht onder den naam van Oucl

leenen zich bet beste voor de door

Niet onidat

En

loch met de ciirsief van sonimige der bcste romeinsoorten

zijii ei-

wel aardige resiillaten zen.

soortgclijk materiaal ter niarkt konieii.

ongetwijfekl een aanwinst zouden rekenen, vvcer een karakte-

loopend type

ristiek

met

gieterijen, niel

liel

C. lUiliI, Leipzig.

&

gieterij

loch niel iuiinie roL'jjing vervuld te

ont-

lijd

heeft

bewezen dat deze

uitgezonderd) en de navolgiiigeii er van als de

HohenzoUern van de Bauei'sche toegelakelde frakliuir

deze

Heyse, en de Wallhuri van de Rudbard

door Heinz Konig geteekend. De

NibpluiKji'iiltipi'

Hupp

en de Ainjsbiiryrr Schrifl van Bertbold,

iiel)i)en,

die was, oni de reeds nieerniaien

vervangen. Wijzen wij nog even op bet vormveischil

75

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST dezer boekletters. Het Nibelungentype van Sattler,

teekenaar

verwachten waren,

le

soms groote

het

en voorheeld geweest zijn

De

veel wat ons niet lijkt in dit type, vooral

bij

onderlinge vormverschil der

sympathieks. Ongetwijt'eid kan bij

meer een roniein maar

is

van den eenigszins archaistischen

heeft veel gothische herinneringen, wat wij

heeft

letters,

de firma Schelter

zij

&

maar

alle vicr,

nadruk op

Voigl- en Hiipptype leggen bijzonderen

Schiller-,

veel

het snijden van haar Rundgoihiscb.

Neiideutsch van Hupp, heeft de oudste herinneringen

Eckman-,

toch

zij

Giesecke, aanleiding

de

rechthoekige drukieltervorm in vcrband met het geiijkvormige drukvlak. Dat is

deugd

zeer zeker een

te

noemen. De

Neiideiilsch

van Hupp

is

mij

om

liaar

en krachtig letterbeeld en haar door de penmanier ontslane rondingen

flink

van de drie

laatste het

te veel dat te

meest sympathiek.

de

Bij

letter

men

van Schiller merkt

de vermijden ronde overgangen, moesten worden gemaakt door

korte rechte streepjes.

De door den te vroeg gestorven Otto Eckmann onlworpen romein is een omdat er zoo duidelijk in uitkomt dat zij met het penseel is ontworpen, en zoo volkomen aansluit bij de lijn van zijn modern ornament.

geniale creatie,

Eckmann versmaadde

ook aan de gothische en frakluur vormen

het niet,

ontleenen, die er toch niet uitvallen. Het

hem

samenwerken met de

voorzeker behoed zijn ornamenteervreugde

te vrij

gieterij

te

heeft

den teugel telaten. En

ofschoon van een geheel andere vormenlaal dan de onze nioeten wij toch zijn

soms gelukkige oplossingen bewonderen, door een gebogen

stok, die alzoo

een krachtige loodrechlc

lijn.

ofschoon niet onduidelijk, te

lijn

b. v.

begrensd

de boven en onder verdikte tocii

den indruk maakt van

Trouwens aan kracht komt

blijkt

niet te korl,

zij

en

voor het meeste boek- en smoutwerk

zij

zwaar.

De duitscher Gustav Kuhl

zegt dat

zij

een

te

internationalen indruk maakt

en daarom de fraktuur-lievende duitsche burger haar niet in zijn bijbel of

gezangboek wil

Mag

zien.

Voor ons

zijn.

karakter, en dat niet van dezen

land ook

te

boven

is.

de vele navolgingen. te

overleven, dat

Eenige jaren

Rudhard'sche stadt

is

lijd

Zij is zelfs

Zij is

te

zij

een

na de Eckmann,

te beslist

die

duitsch-modern

men

in

Duitsch-

die redenen verdrongen gelijk

Eckmann om haar wordings-periode

niet alsr-een verwijt bedoeld,

gieterij

wonenden

om

daar

veel

heeft

maar van een periode

in

1902, bracht

maar

het

is

met lang

haar ongeluk.

de zoo artistiek werkzame

een andere letter in den handei, door den toen in Darm-

professor Peter Behrens ontworpen.

Hij

ging van vrijwel

Hupp, maar het is hem beter gelukt de met een ganzenpen op zijn in modernen geest ontworpen

dezelfde beginselen uit als Schiller en

oude schrijfwijze

druklelter toe te passen, mogelijk ook doordat hij de laakbare kwalileiten van het Scliillerlype

76

kon vermijden.

Hij schrijfl

in zijn

voorwoord

o. a. «

Es ware

,

HOOFDSTUK

VIII

HEX AVONDMAAL BIJ WILL GREEN Ik wandelde mee met de anderen, mijmerend alsof ik niet tot hen behoorde, tot we kwamen bij Will Green's huis. Hij was een van de rijkere pachters en zijn huis was een diergenen waarvan ik u vertelde, wier onderste verdieping gebouwd was van steen. Het was niet lang geleden gebouwd, en zeer proper en net. De aanval van verbazing had weer van mij afgelaten tegen dat ik het bereikte, anders zou ik u mogelijk een nauwkeuriger beschrijving er van geven want het was een mooie pachters-woning voor die dagen, wat zooveel te zeggen is als dat zij treffend schoon was. Het huis aan de andere kant van dit, het laatste huis van het dorp, was oud of zelfs uit een ander tijdperk, geheel opgebouwd van steen, en behalve een nieuw er aan gebouwd gedeelte een hal scheen het had het ronde bogen waarvan eenige sierlijk uitgehouwen. Ik wist dat dit het huis van den pastoor was, maar hij was een ander soort priester dan John Ball, en deels uit vrees, deels uit haat, was hij teruggekeerd tot zijn klooster met de twee andere koor-priesters die dat huis bewoonden zoodat de mannen van het dorp, en voornamelijk de vrouwen, met vreugd er aan dachten hoe John Ball morgen de mis zou lezen in hun nieuw koor. Will Green's dochter wachtte op hem aan de deuren vatte hem in een innige en vurige omarming en had een kus over voor elk van ons met dat al een sterk meisje was zij, zooals ik gezegd heb, en lieflijk en aantrekkelijk ook. Zij schertste met haar vader, toch was 't gemakkelijk te zien dat zij het hart in de keel had al dien tijd. Daar was nog een jonger meisje zoowat Iwaalf zomers oud, en een knaap van tien jaar, die licht kenbaar wsuren voor zijn kinderen; ook een oude vrouw, die haar kost

—

—

;

:

119

Breede

€

Cheltenham

>

van de

Lctlergieterlj

•

Amsterdam

»

v/h N. Tetterode, te

Amsterdam.

AMBACHTS- EK NIJVEIWEIDSKVNST

im )formoerfrt)ieDenl)eit Der einjelnen |

Mk

"smi^irriT'

III

^iii.

'

'^

I

r* !

!!

!

Detiiturgifrij" unt.-

*-

...iii.

'

.ujj

'.nji,

'..iji^

.

-..in '^

5 Cicero £iturglf4

IllaDiemngen

i Cicero litarglftb

fiadierungen

4fo(f)e Ocrgrofierung Oer -

untenftefjeniieR fiorpus

un&

(lonpareille £iturgi(d)

RoDierungen Rorpns

Rabierungen

£itnrglf(f)

HonpareiKf

RaOieruncirn

Eenige corpscn en veigrootingen der Liturgiscli van Olto Hupp.

das bochste Lob fur die Srbrift, ivenn boheitsvolle Sprache Nielzsches, als

man

(iclir

£iturgif(()

Kliiigspor OllViiliacli a,M.

befriedigt wiirdc, in ibr

auch Journul-Bericbte zu

lesen,

sowobl die

und wenn

zugleich ihre Buchslaben ein gutes Bild im Salz geschdftlicber Anzeigen ergeben

nmrden.

»

maar toch er zijn

In lioeverie hij daarin is

zijn letter

mag en

zeker

is

geslaagd willen wij

door dei
te

in

in

iict

midden

lalen,

de eersle plaats,eene die

prefereeren boven de minder ieesi)are Uobenzullern.

Zij

gemaakt, maar wordt reeds weder verdrongen door de inniiddels de mode geraakte, nieuwe uilgaven van onde fniktuur-typen aisde Breilkopf

heeft opganti in

Fraktur van Gebr. Kiingspor, van Genzscli

& Hcyse

Riilil

en

Liidwig

of de vereenvoudigde

&

Mayer, de Alle-I-rakUir

bewerkingen van Krebs liediniua,

van Flinsch Frankfurter Fraklur. van Numricii

&

C Leipziger

Fraktur, Diirer

Fraktur van Ferd. Tbeinliardt en bet Kanig Igpe van Gurscb. Wij kunnen nu tegebjkerlijd wijzen op een serie van meer moderne omvvcrkingen die bet scberpe karakter der oude duitscbe letters missen, waarvoor dan roiider en kracbtiger vormen in de plaats zijn gekomen, zooals de liimde Fraktur en

77

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST het EgenoljJ'-tiipe van

van Stempel en Het zon ons

omdat

liet

le

Ludwig & Mayer,

Baiiernschrifl van

ver voeren

al

deze typen nitvoerig

te

loch voor ons land geen beteekenis bebben; wij

zij

uitzondering voor de laalste schepping van Otto Hn])p,

Kbngspor

te

Offenbach

am Main

in

bespreken, temeer

maken

Litiir(/isch.

De naam

reeds op hare voornaamsle bestemming, ofscboon ook ander dan

drukwerk,

Voor

dit

zeli's

doel

is

briefhoofden, adreskaarlen er zij

ecbter eene

door de Gebr.

die

een zoo voornaani uilgevoerde, zeldzaam

proef wordl uitgegeven onder den naani

lijvige

Numiich, Bek-Gran

Fnwkfurler Buchschrifl van Benj. Krebs.

mede

in proef

juist

duidl

reHgieus

worden verloond.

bier absoluut niet te gebrniken, en voor kerkeiijke doel-

einden, tenzij kathoHeke, zal de praktijk moeten leeren, hoewel bet mij niet

onmogelijk schijnt, vvaar wij nog veehil voor kerkl)oeken de

z. g.

duitscbe

denken aan een geregnlariseerde en lechniesch

letters toepassen. Zij doel

vol-

maakter bewerking van het gotbische type van Gutenberg. Voor bijna elke lettergroolte zijn

nieuwe teekeningen geniaakt,

niet zichtbare details te

doet

zien.

om

niogelijk slorende en toch

vermijden, wat het hierbijgaande voorbeeld dnidelijk

De grootere corpsen

zijn

gecompliceerder van vorni dan de

kleinere niaar niaken toch denzelfden indruk. Bij zijn letter teekende

Hnpp

ook een aantal versieringen en synibolische figuren, sterk onder den invloed van de oude duitscbe houtsnijders, niaar toch zou het, zoolang wij anders bezitten op religieuse prentjes

dit

gebied,

geen

zelf niet

achteruitgang zijn indien de banale

werden vervangen door de sonis zoo

sniakelijk gegeven

toepassingen van Hupp's gemakkelijk ontworpen sierniateriaal.

Wij sluiten hiermee de lange reeks van opsommingen, die lang ledig

kan genoemd worden, trouwens slond

vreezen wij dat, gegeven de menigte van

dit bij

typen,

niet voi-

ons niet voorop, en ook veelal

door concurrentie-

geest in de wereld gestuurd, volledigheid buiten gesloten

is.

Ook werden

eenige der hierbij vertoonde lettersoorten niet besproken, wij laten het gaarne

den lezcr over vergclijkingen

te

niaken, ook omdat zoodoende ons doel het

beste wordl bereikt,nanielijk interesse in staat le

te

wekken voor

een, tot zooveel scboons

geven zijnd, kunstvak. Door de sncl wisselende slroom der tijden

en de daaruil voorlvloeiende veranderde inzicbten, zal worden uitgemaakt

welke

letter in staat zal blijken te zijn

Hope

dat dit het geval

moge

zijn

haar ontslaans-periode

te

overleven.

met de lang en nog verwachte neder-

landsche boekletler. November.

78

1907.

S.

H. DE ROOS.

KUNSTBERICHTEN ONZE EIGEN CO RRESPO N D E NTEN)

(VAN

UIT AMSTERDAM

D G

IT

n

teiilooiislt'llinf<sleveii

licrl Iiier in

(icn

lijd luslii>or (hin

Innlsleij

ooil. V;)ii

W'isselinghcxiiosL'crdi'cen

kleincniaur/.eerkoslelijke vcrzaiiieliiig

van waarbij

teekeiiiiigeii

Fransche

Mecsters,

zestal Millet's vooral

I'l-ii

uitcrst

belangwekkend waren. Een aiideie tcntoonvail buitenlandsche kunsl, schildevan Scliotsche Mecsters, werd onlangs door dcM Larenschen Kunsthandel gehoustelliiig

rijen

Doch we hebben liicr in 't bijzonder onder de aandaclit te brengen, wal or voor merkwaardigs aaii Xederlandsclic kunsl — Hollandscbe en Vlaanisclie vcrscliijnt. deii.

—

^

'•^ '•^ '•^ '^

'^"^ ^"^

5«^ ^"^ ^'^ '•^

veel volk langs de bedrijvige kadcn en over de lange bruggen. (In Rotterdanii. Dit

genre, en hij voelt er zich oiimiskenbaar ook gocd mee vcrlrouwd welhaast is zijn

—

als

Jacob Maris soms

met bet aanbrengcn van verfloetsjes, om het licbtklateren in bet bewelijke water met lallooze trippelgolfjes, het wriemelige van het drukke verkeer, de onderscheidenheid in het aanzien der huizcnrijcn, uit te drukken. Hebendigbeid kan bier niet ontkcnd worden en zoo zijn werk door dezen scliildertrant met flikkerende toetsjes een cachet heeft, is het die van de kunstvaardige true. Er is te weinig overtuigiiig, te weinig bartgrondige bedoeling, dan dal de kleur er uit tot

ecnigc rijpbeid

uit le liij

weiden

zijii

over de cale-

deel uitmaakt

:

de uilge-

breidescbaarvanniet-onbekwanie vaklieden, die het talent

bebben schildenjen

le

ver-

kwam. Het

is

alleeii

verdienslelijk als illustratieve veibeelding

bedriegelijk

waarvan

zeer royaal met

tiger

van dezen

gen.wel zou er

is

dienstig

pas echter

gorie

Hij

de vulling zijner composilie's en nog kwis-

BIJ BUFFA y EFX TENTOONSTFLI.IXG MASTKNBROEK yC». Kr valt overhet werk scliilder eigenlijk niet veel te zeg-

!

van het groote stadslevcn, ongunstig van

niet

is.

schildeiijvorni en daarom voorwendend te zijn wat het Temeer werd dit duidclljk, door de in

tocvallige aanwezigheid

van enkele jonge — een paar aquarellen en een zeer complect schildcrij.

werken

van

Isaac

Ishaei-s,

vaardigcn, welke met een, voor den vulgairen

Dit laatste gaf te zien een straalgeziclit

kunstzin. beliagclijk uilerlijkeen afneembaar

met eenige jonge meisjes, die daar passeereu De compositie was trefTcnd door ongedwongenbeid, een greej) gcheel in

voor de kunstniarkt zijn. Waar zij dan somsin enkele scliilderproeven blijken geven van ceiiigen werkelijUen aaiilcgen oprechtcn zin, is er locli voor een gedeellelijke appreartikel

ciatie te

hunner

weinig plaals lolale

in is

een kunstscbilder, die specialiceeren wil

ill

sladsgezichten, en wel bijzonderlijk in liavengezichten,

van boolen en

een uur van den dag, dat een modeatelier

werkzaainbeid. Mastenbroek

is

wijde

—

het wilde uit het straatverkeer in Parijs, op

een lieoonleeling

bij

niel

scliepcii in

veel

gewoel met

het water,

in

Parijs

de buurt geopend ofgesloten wordt Het duidelijk dat bovenal de darlele kleur-

iiolcn

van die figuren tegen den grauwen

toon van asphalt en luiizengcvels, doch nu sloveud in de zon, den schilder voor dit sladsgezicht iiilerresseerdc. Maarhij galdan

79

—

KUNSTBERICHTEN ook van

zijn belangstelling zijn

AMSTERDAM

UIT

met de voile

iiialeii

werkelijk zeldzame begaafdheiil,

in vollediger,

evenwichtiger uiling dan zoo

De teederheid van schakeering kleurverscheidenlieid,

helder

een

l)ij

lichtend

en

door reflectiewerking van alle zijden, is werkelijk lot den zuiversten graad hier opgevoerd de verfniateiie is geworden tol een uilbloeseming van kleur, zoojuistaangeduid in haaifijnste verhoudingen londanks ;

de schijnbaar schetsinalige slaat) dat alles

geweid reeel-waarschijtilijk van uitziciit, maar z66 als we soms de iiatuur in liaar schoonste monienten ontdekken. Het Iniin Isaac Israels,

de her-

haling lan zijn bloei in nieest verfijnden staat.

^^'^^^^^'^^^^^^ TENTOONSTELLING VAN DER VALK BIJ VAN GOGH /C^ Een scbilder, wiens weik inboud

zeker rijker van

is

dan dat van

Maslenbroek, maar dat weer niet

kunst

tot

zoo weelderig kon ontbloeien als onder de

Van der Valk is nierkwaardige jongeren, die

lianden van Isaac Israels.

een van

de

kwamen

onmiddellijk na de groote voor-

gangers. Ik duid bier als

merkwaardig aan

hen, wier arbeid recht van

ziii

is

en door-

drongen van overtuiging, in tegenstelling met diescliare pseudo « moderne meesters » die zich zelfs niet bewust schijnen van de zinlediglieid bunner praklijk. De eersten zijn de (min of meer waardige' opvolgers, de laatsten de onmondige ndvolgers der grootmeesters van onzen tijd. Hel is moeilijker

weg te willen vinden, dan met de oogen steeds neerwaarts op de voetstappen van anderen, ontheven te zijn van den stnur eigen

eener eigene koers.

Van der Valk,

't

tegelijk valt

van doelingen, te

uit

de verscbeidenheid

scbilderwerk vooral,

in zijn

constateeren, dat beginsel en meening

in

deze kunstuiting vooral gevesligd werdeii

iiienig aiideren keer.

pressionnisme viert

maar

moet ecbter gezegd, heeft

tioor een In

intellectueel estbelisclie

de laatste tijden intusscben,

is

aanleg. er afwij-

merkbaar van bet eens scherp geformuDe ontwikkeling ricblte zich meer naar buiten, naar de volmaking van den uilerlijken vorm in tecbniscbebekwaamheid, bebagelijken kleurscbijn. De stillevens. kiiig

leerde streven

meest saniengesteld uit blinkend metalen luiisraad, als koperen of tinnen potten en kannen, toonen den vlotten gang van een geroutiiieerde band, gedreven door verlustiging in den vollen penseelstreek, in de vleescbigbeid van de kneedbare verf. En tocb valt er

uit die stoute

scbilderoefeningen

Van der Valk bet temperament van den colorist op te merken. Als teekenaar beeft bij zijn onmiskenbare kwaliteiten, en kwalileiten die op prijs le stellen zijn als van niet algemeenen aard. Want de nadruk wordtdaarbij vooral gelegd op de expressie van de zelfstandige lijn op de beteekenis van niet bij

de construclie.

Maar de beginselvastheid van bet streven heefl zich allengs gezel lot een stelsel

van

meeningen, ageerend met onverstoorbaar der verworven gelijkmatige toepassing inzicblen over expressie en karakler van lijn

en vorm. Er

is

teekenwerk het

in dit

aplomb van een weifellooze handvaardigzich vergenoegend

heid,

met een fiksche

maar oppervlakkige aanduiding van wat den kern in het vormwezen, de lijncombinatie uitmaakt. De teekeningen zijn veelal anders dan bet geraamte, of wel de ferme doortrek van een werk, dat men emit in zijn lijncn scherp gedefinieerd en in construclie deugdelijk gebouwd kan denken. niet

de verwacbtingen nog niet vervuld, die zijn

Men kan

vroeger werk deed koesteren

heldere beloogingen over de beteekenis van

Zijn tentoon-

ze

ook

't

meest waardeeren als

bij Van Gogh deed die gedachte weer opkomen, ondanks de respectabele

bet

kwalileiten, die in zijn scbilder- en teeken-

dezen scbilder

werk uitscbijnen. Zijn streven was voorbeen meer gericbt op bet vergeestelijkeii der

door inkeering van den geest, en de ontwikkeling van de habiliteit te veel naar het vormelijke zich gewend

stelling

werkelijkheid, hield

zich

strafTer

in

een

Een geprononceerde meening is ook nu nog in zijn werk onmiskenbaar, richting.

uitdnikkingsvermogen

vorm Het wijdcr

heeft.

is

jammer

door

weinig blijken

uit te zetten

lijn

en

dat het streven van geeft

zich

KiXSTBERICHTES Hel (led iji

iler colleelie Six,

door aankoop

hct Rijk,

cit>eii(loni ovcrf^cgiian aaii

3;t

scliiliierijen,

is

llians

De verzame-

geplaalsl in hel Rijksiiiuseum. ling tell

—

waaroiiiler buileii

hel Metkmeisje van Vermeer, als het beste

goed

kail

wonien aaiigemerkl wcrkeii van v. Oslade. J Leysler, R Ruysch.

Metsu, Adr

en

Ph. NVouwernians, Adr. v Asselyn Een Rubens heeft sleclils gedeellehjk mooie kwaliteilen. We konien uitvocd.

Veldt-

aanwinst

op deze nieuwe Rijks-Museum terug riger

in

iiel

W.

S.

^

^^'^^'^ ^^'^^' 5«^ '•^ ^"^ '•^ QDG UIT BRUSSEL ODD

IIT

AMSTERDAM - LIT BRUSSEL

maar belreurden zoo Inng dat ze dal

ze niet

ook

reeds scderl

Is

t

grootc diiigen beloven,

oiis

we beginncn

zuUen

men

het dat

liefhcbbcn kan

tegelijk

of ze

te betwiit'elcn

'I

ooit

doeii.

^* S^ 51^ 2K.*^* S.* $;.* i^ HIJ 1)K

^ 2^ ^

AKWARKLLISTEN yC*. Hoe genre ook moge

nelijk hct

dc zuivere akwarelli^ten,

niel tot

bemin-

zijn, is hel

tot

toch die

welke men dc kUissieke walcrverfschilders zou kunncn noemen, naar L'ytterschaut en Cassiers bijvoorbceld, dal onze bclangstelling en plaats.

onze voorkcur uitgaan in de eersle Het moge den parlijgangers der

van de zuivere watcrcoloitr, zonder hertoetsing of alliage al of niet behagen, maar volgens ons zijn de mooiste akwarellen, die welke vervaardigd wordcn eerlijkc akwarel,

N DF.X

«

SILLON

Ongctwijfeld van

»

iiuislenaars scliilders,

oiider l

onze

al

de

besle

maar geenszins

onze

schilders

nieeste artist. Juist voor

deze uitstekende werklui, voor dc virtiioscn in deze groep, ware de oordeelkiindige l)eschou\ving van den heer

Dumonl-Wihien aangaande de huidige

loe-

sland onzer schildeischool juist en gepast (zie

nr

de correspondentie uit Parijs Heel kranig van Onze KiinsI

—

.

krachtig, beschikkend over een

dige knapheid,

in

(lit

heel

merkwaar-

met een oog-gevoeligheid

—

en lenigheid, een aanpassingsvermogen inderdaad verblulTend. blijrt ons voor de

heeren Smcers, Swyncop en Wagenians niets te wenschen over dan dat ze nog eens echte schilderijcn mogen sanienstellen. Tot heden

men

wil,

maar toch

niets

anders dan

borrelen over van krachi, van

adem van

•

genie

uilerst

sympatiek-

uilstekend

van

en

loon

inniger

dan de waar-

nieeste der lieve, lachcnde werkjes,

mee de tentoonstelling voor drie-vierden was gevuld, waren de drie inzendingen van Charles Hartlett

Teruykeer

Kaartspelers,

:

hooge mate belangrijk waren ook Xeger en Werkdier van den Hollander Breilner en niet minder

van het vee en

In

lireisterlje.

aangrijpend en bclcckcnisvoi de Jiidaskiis

den

Zeilivedslrijd

»,

men

niet moede wordt ze tclkens en weer le bezien. Hoe tooverachtig hun werken ook mogen zijn, streelen ze toch maar enkel ons zinnclijk verniogen, ze richten zich noch tot onze ontroering, noch lot ons gevoel. We bewonderden zeker en

en

vondcn conipositie en het

gevoelige in houding en gebaar. Eveneens

stu-

van scheppingswcelde maar ongelukkiglijk heeft nog geen huiiner die buitengewone gaven aan een zijner werken meegedccld, in zulk een mate dat ze de aandacht voor goed verniogcn te boeien 't

oorspronkelijke teekening, de gelukkig ge-

van Gaston La Touclie Onder de Belgcn noemen we Baseleer, die er met gocde Marinen was, maar wiens

leverden ze enkel studies, meesterlijke zoo dies. Ze

met ander procedes, zooals f/oKdc/ie en lavis. Hnkclc vreemden haddcn allcreerste-rangs wcrk tentoongesteld, waarvan o. a. Brangwyn opgang gemaakl heeft met zijn

telkens

lerecht, de inzendingen van aldle schilders,

we

niet

groote afnietingen

en waarvan

de

bewonderden, van

om

belangrijk zvvarc

slijve,

te

le blijven

zeilen

van

bordpajiicr of liout schenen tezijn gemaakl. Alfred

Dclaunois

waardig

om

geloovige,

zijn

is

allijd

vurig

verdwaald

in

bewonderens-

myslicisme, een

deze

eeuw van

cynische onverschilligen of leligieuse cabotins. Pieler

Dierckx bad er twee aangrijpendc

bladzijden, door het leven der nedeiigen

visschers

of

wevers,

bezield

;

:

Mevrouw

Gilsoul, de bloemenfec

is de vertrouwelinge van cicmalus en winde, .Maurils Hagemans,

81

KUI^STBERICHTEN — UIT BRVSSEL nog

die zicli

eeiis te

meer hernieuwl

eii zijii

van ecn anclere zij doet kenneii, Theo Hannon, de kunstenaar-Proteus, die evengoed schildcrt machtig

en

ontioerend

als hij dichl, d.

w.

z.

talent

voortiefTelijk, Fernaiid

KhnopfT een gewild en beslolen talent, belust op raadselaclitiglieden en acliteila da Vinci. Theofiel Lybaert, gedachten wiens snuilje van Kobus den Koewachter ons wel heeft behaagd, Amedee Lynen, dien achterneef van Breughel, wiens schilderachlige fratsen samengaan met een geheel moderne opmerkingsgave en een I'l

ongegeneerdheid.

Keljcs-aclilige blijt'l

allijd

Marcette

de uilstekende niarinist, Alfons

Pecquereau heeft

voorlrefTelijk

den eigen-

—

UIT PARIJS

tige

droomen.

In

kuil een niooi en eerlijU

l

artiest.

Herman sle

(^ourlcns Ireedl onder do gunslig-

voorteekenen

in het

renperk, wanr zijn

vader zich zijn glorierijken naam heefl gemaakt. Van dien jonkman mag men zeggen dat het schilderen hem in hel bloed zai. Hij bevestigt ecns te meer de gaven van een weelderig koloriet en zijn loels is van nu afaan aanlrekkelijk door zijn kracht,zijn vuur en gelieel mannelijken durf. Bovendien bepaall iiij zich niet tot een enkel genre. Hij vat allerhande onderwerpen aan en er is er geen dat hij op banale of middelmatige wijze beliandelt.

We

KoorjoiK/en,

zijn

zijn

bewonderden vooral stadsgezichljes,

zijn

Uinderkopjes en met genoegen

aardigen ronimel van de oude Ridderslraal

alierlicfsle

te Antwerpen, een der laatste oveiblijfselen van bet volkrijk St. Andries-kwarlier, weergegeven, Louis Titz, met zijn suggeslieve en |)oetiscbe verluchtingen van de goede

zagen

oude stadjes uit de Demer-vallei Aerschot en Diest Frans van Leempulten, die met evenveel geluk als succes het Hageland en

enkel aan een beetje gevoel, aan poezie,

:

;

de

Kempen

afzwerft en eindelijk,

last

not

Jacob Smils, wiens vverk, met dat van Brangwyn, de clou, de parel vormde van de expositie. Zijn Ziimebeeld der Teerlieid was zelfs een mecsterstuk van gevoel, een inspiratie, opgeweld uit "t iiinigst hart van dezen grooten dichter-schilder

we weer zijn Rosse FInp, dien liij, naarwe meenen, reeds opdelaatsle tenloonvan de Socielc des Beaux-Arts gehad onlbreekt Herman Courlens

stelling

Het

heelt.

men

en, als

zoo noemen mag aan ziel om meesters der jongere

't

aan de beste

liein

school gelijk

te

maken.

G E

least,

ao

o

o

a

UIT PARIJS

o

D

o

o

RLGISCHE KUNST OP DE

HERFSTTENTOONST EL LING yc^. Men DEN KUNSTKRING, ISIDOOR M.-:Y1-:RS, HERMAN COURTENS /C*. Isidoor Meyers IN

lieeft

gemaakt aangaande de Europeevermaardlu'id onzer school. Mel uit-

wordt een der veleranen onzer school, maar in hoe hooge mate Idijft de kunst van dezen

sciie

zeventigjarige kranig en kiachtig, wat een

zondering

jeugd en een frischhcid ken,

die

hoezeer licht

hij

onlangs

is zijn

in dat dertigtal

lieeft

leeft

op

een harmonieuse trilling in

Hoezeer niunt

tentoongesteld,

visie juist gebleken,

en een gloed

doe-

wat ecu welk

zijn palet, zijn

penseelen.

weergeven der nevelige of avondschemerige uren aan de oevers der Schelde, in de Vlaamsche vlakten, zoowel als in de stralendste momenten van den zonier, bijv die zonnige dag te Veere en zelfs van het Park bij Tervueren geeft hij alles weer wat het ons biedt ter bepeinzing en zwaarmoedig-plechhij uit

in

't

:

82

zich eertijds in Bel-

gie veel illusies

van enkele schilders, zooals Stevens en Rops, die den Parijschen stenipel op luin talent zochten en vonden, zijn de

merkwaardigste meesters van het vorige gebuiten onze grenzen bekend geworden t'l ook onder de thans levenden slacht, nooit

zijn er slechts

enkele habitues

salons, wier ontwikkeling peescli

roeni indicii

iler Parijsclie

door een Euro-

kunslpubliek gevolgd wordl. Hun ten minste altijd individueel en

blijt'l

Ouitscldand, waar denalionale kunsl»iiiinder inliem en weelderig is,

beweging

reeds sedert eenigen

verdiensten

tijd

onzer scliool

de gezamenlijke erkende, heefl

-

Kl'SSTBERICHTEN Frankrijk, ten miiislo wal hot f^roolc piiblicU

do aamhuiil ami

belrefl, er wcllieht nooil

verleeiul,

liie

ill

keuze-tcnlooiislcllinf>, die veilcdcii jaar

het Parijschc Herlslsaloii

Dit

kader was voor ecu

was

iiigericlil.

dcificlijke

beloo-

ging uilstckend gckozcn, waiil liel Herfstsalon, veel minder plechtig dan de Iwee

uil

liet

de ver-

land bestaat een eigenaardige wijze

dil

ill

van

van de wereld

zieii,

in zijn verscliillende

vornicn.

Aan den

aiidereii kanl bepaall de heel ge-

do richling eener volgebouden kunsloiitwik-

ideeeii,

bijiia

allijd

kcliiig,

van de generalie der beide Slevensen

allot en met de scbilders van beden. Heel

dezer Maalscbappij

zijii,

voor

lict

groolsle deel, ondeniemeiide en vlijlige slrc-

vers en indieii

men onder

doolden en fiimislen

bekomnierd

bij

met de vreemdelingen voeleii dal al deze artiesten lets met elkaar gemeen hehbcii. De School is er en toonl aan dal er

oogpunl der onUviU-

is

belangrijker. ledeii

rcchlmatig

men

lukkige kens der scbilders en bun doeken

keling der cstliclisciie

De

deel der uitzondciiiigcn zal

UIT PAIilJS liel

oiieindig beter

groole Lenle-exposltles, geschikt en

onder voorhehoiid van

(.11

gelijking

zc veniieiuic.

Dit zelleeeu buileiif>c\voon l)elangl)ij aaii (le

—

zijii

lien

viiidl, die

enkele vei er

meer

oiii

oni den bourgeois le ver-

de artisliekc Renaissance van ons land, van

Iweede lielft der vorige eeuw, il. w. z. van bet oogenblik at' toeii de kunstenaars,

i\e

hrekcnd met de

dan cen kunsl-gewaarwording uil le drukken, vindl men er ook enkele der meesl bclangrijke liedeiulaagscbe scliil-

dan ooil

ders

van

schrikken

bij.

tradilies

acadcinisme, moedig bun luiUiur

sleriel in

de

volkomener vcrscbeen. Kvenals op de Helros-

en

pccticvc al'

van een

weg zochlen

bet

leven,

1905, heefl

ill

de

bun

de Belgische school,

groole lignee

van

de

beide

en verwonderlijk inlercs-

Slevensen, de Groux, Rops, Artan, Dubois,

milieu, was de keuze-tenloonslelliiig van Belgische kuiist in de xix^ eeuw, ilie men aan liet inilialief van Oclave Maus had tedanken,aan de verliclile inedewerking van ons BesUiur van Sclioone Kunsten en van de heeren Cardon en Wauters,builciigewoon belaiigrijk. Daardoor kwam ze bizonder gelukkig lot baar reclil en deed bovendien haar voordeel met de onrustige Brani in bet overige gcdeelte van bet salon. Onder zooveel zoeken en beloven zijn onze scbilders, met hun vaste, stevige kuiist en bun van ouds bekende tecbniek, aan een grool deel van bet publiek als uilslekcnde verlolkers voorgekomen. Iiiderdaad voiideii ze bun meesl geestdriftige besvoiideraars onder die bedeesde liefbebbers, die allijd wacbten met bun lof, tot de een of andere uiling van kunst, de wijding der publicke opiiiic licell ontvangen. Wal ons op deze keuze-lenlooiistelling

Bonleiiger, de Braekeleer, Agneessens, Ver-

Ill

dil koorlsig

sant

allereerst

opviel,

was

dal

alle

Belgische

scbilders, boe ze

ook onderliiig verscbillen, iets danken aan bun midden en aan bun ras. Men vindt de Vlaamscbe wijze van zieii en den Vlaamscben penseelslag bij Van Bijsselberglie en Knsor, bij Ciaus en Lenimeiis, zoo

goed

als bij

de Braekeleer, de Groux, Stevens

Meunier en

wce,

Baron,

bier

blijvende

hoedanighedeii geopeiibaard, die haar een

eerbiedwaardige

|)laals

verzckeren

in

de

Huropeesche kunst.

Op

wereldteiiloonslellingen coiisla-

alle

men

Er beslaaii geen meesde kunstenaar geboorzaamt enkel aan zijn eigen wellen en de Republiek der Kunsten, zooals men vroeger zei, is ten prooi aan een regeeringleerl

helzelfde.

geen

lers,

loosheid,

scholen meer,

waar enkele buileiigewone talenmaar waarop vooral de

schilleren,

U'li

iiiiddelmaligbeid en bel liel'bebberig geknoci

wclig

liereii.

Deze toesland

vail te

Londen,

.Miinchen en I'arijs, zoo goed als te Brussel te iiemen. Maar wijl men in den vreemde, en in Frankrijk vooral, een welisvvaar nog wal verward maar gezamenlijk slreveii bcspeurl naar een classicisme, d. w. z. naar eeii kunst van synthese en lucht, vermeien we ons bier In Belgie, in een toesland, die onzen kunstenaars veroorlooft 0111 zicb zoiider gewelensknagingen over te geven aan bun scbildersgenol en in

waar

te

dullen

in

vredige

oiiwetendlieid

aaii-

gaaiide alle bedendaagsche culluur

Deze onwetendheid

is

onze andere on-

83

KUNSTBERICHTES' (ieugfl, die oiis in

vertoont

UIT PARIJS

levenciij*

lieel

zicli

—

bizonder eigen

't

salon. Natuuiiijii, er

in

liet

is.

Ze

Herfst-

waren uitzondcringen

:

van Rljsselberglie en algemeen niaakl aiuleren nog. Maar over onze schildeikiinst den indruk van ongeKlinopfT, Rops, Clans,

t

ons nocli eenige

Ze vertolkt

letlerdlieid.

aangaande eenige algenieenc

bezorgdlieid

culluur, noch eenig slreven naar

doel der kuiist

;

men

zijn elen verleert.

goed, omdat goed schilderen ranienl

ligt,

eind-

nieerendeel dezer be-

liet

wonderenswaardige werklieden, zooals

liet

schilderl,

Ze schildcren in

bun tenipe-

ze liebben zicli cen vak gekozen,

maar wat supeiieure kunsl

is,

weten ze

niet.

Kdoch, bet Europeescb publiek heeft behoefte aan iets anders dan deze sclioone peintuur. Hun ontruste, oververbitte, van

oude bescbaving veruioeide en naar iiieuwe bescliaving bakende zielen, verlangen eene geleerdere, zeldzamere, precieusere, intelleclueelere,

Men

meer

idealiste kunst.

versta mij wel

Als ik van een

!

ge-

leerde, verstandelijke, idealiste kunst spi eek,

denk

ik

tige

kunst

I)

er niet

aan

om

een

verbeerlijken

te

—

«

boekacb-

er

is

geeii

cm

door schilderkunst zuiver lileraire gewaarwordingcn of zelfs nialafyzieke ideeen in synibolen weer te geven Arj' ScbelTer, noch zell's Guslave Moreau beboeven bier als voorbeeldeii genoenid te worden, maar wel om op plastiscbe wijze een bescbaafd en geen ruw gevoel weer te geven. Een landscbap, een portret, een stilleven zelfs, kunnen bet kenmerk van de sprake van

;

—

veifijning, de vveelgierigbeid, de intellectualileit

als

van den scbilder dragen, net zoo goed

een bistoriscb scbilderij, boewel er voor

't

hardst dat kulluur, lilcraluur en idealisme

de dood waren voor picturale kunsl. Dat

rook naar de Academie en bet

alles

Men moest

en alles wat «

als

men

een bruut

zag iiaivelijk weergeven

Alle compositie, alle

».

diende vermeden.
Iiistiliml.

zicb stellen tegenovei de natuur

geheim der kunst en

vergeten dat


te zijn,

keuze

ziedaar

scbilder moesl

bersenen had en tracbten

bij

van alleen nog maar oog en band te zijn. Een booze, noodlottige leer, die geen rekcning bield met bet aanzienlijk werk der verlolking die zelfs noodig is voor de voorstelling van een appel op een bord. De kunstenaar kon zeker bier vergeten dat bij ook een breiii bad, maar aan zijn naluurlijke Iraagheid toegevend, verzuimde bij enkel

om

Deze

bet te onlginnen.

leer,

indien

die,

getrouwelijk

ze

ware gevolgd, geeindigd zou zijn met de schildeikunst tot een bandwerk te verlagen, dat nog een beelje minder volkomen dan de in ons land nieer kwaad dan ergens anders, omdat onder andere volken een algemeene oude bescbaving, gebeel was doorgedrongen in de zeden en als 't ware automatisch op de

overigen was, beeft geslicbt

gevoeligheid

van den

inwerkte.

artist

In

Frankrijk en Engeland, leefden de scbilders in

een

Belgie

gedacbten-zwangere

waren deze milieux

atmosfeer. In

zeldzaam

en

bleven ze gesloten. Intellectueele weelgierigbeid

is

een nieuwtje

bij

ons en de scbilders

der gencralie, die aan de onze voorafging,

hebben geleefd volgens bun temperament en de wereld, waartoe ze beboorden, als voorziclilige

stamgasten

en

weloverlegde

burgers of

in bet estaminet. Valt

't

dan

te

mijn gevoel als een onderscbeid in den rang

verwoiideren, indien ze met geestdrifl den

der verscbillende genres beslaat. Toch voelt

raad van esthelici aanvaardden, die van bun onwetenbeid en bun onverscbilligheid een deugd hadden gemaakt? Oi'ze scbilders hebben alle kwaliteiten, die ze aan bun ras, bun omgeving en de atmosfeer van bun land verschuldigd waren, bewaard. In bet Herfstsalon hebben we dit heel duidelijk gevoeld voor de uitstekende doeken van Courtens, Heymans, Struys, Elisor, Gilsoul,Gouweloos, Janssens, Eugeen en Jacob Smits, Stobbaerts en vele anderen. zonder van de groote dooden te spreken,

men maar al

door de onzen onderteekend, geborsteld werden door boeren met een heel teeder oog, of door gezeten bui-gers voor wie kunst een te

dikwijls, dat destukken,

stiel is.

Kunstcritici

—

culpa uitspreken,

laten

we

—

een beelje veranl

zijn

bier ons

meu

woordelijk voor deze rustige onvvetendbeid, waarin onze Belgiscbe Scbilders vveelderig tieren. In

den goeicn

tisch streven,

84

lijd

van bet naluralis-

berhaalden alien met Zola

om

KIXSTVEILINGEN. die de kern der exposilie voniuien.

Maar

indien ze in Kuropa den ran}5 willcn herne-

men, luin voor liun vcrdiensten beslemd, moeten xe den raad volfjen van diegencn onder hen, die zicli niet met een bloole handvaaniigheid levreden willen slelleii en die Irachteii

om

in liun

werk de vele verweer te geven vaak wrced gelroe-

Nvikkelingcii en conlradiclies

van de lieiieiuiaai<sche, bleerdemaar van nieuvve rijkdoninienaangczwollen sensibilileil. Dit is de les voor Belgie van hel Herfslsaion. Enkelen liebben haar gelukkig bcgrcpen eii deze zijn lict wier glorie de gienzen overgaal en wiir

werk beklijven

^^ ^ >«^'

'•^ '•^^ '•^' '^

-

In

Amsterdainscli Prenlcnkabinel) Die prent toch werd

i

II. Pli.

ELSEVIER

«

•>.

een op-

— met talrijkc aiidere

Gerrilsen

tc 's

Ciravenhage. Bts.

»

>

de groolcre en Uleiiiere

-

die

de

oni

fentoonstelling

\an 1905 heenzwermdcn, is,

inel

lied, het

slatigcMi

slaligc

c

het kabiiiet ten geschenke gcgevcn door lieer

DAM, UlTGEVERS-MIJ.

ANTWERPEN, DE NEDERLANDSCHE BOEKHANDEL ^ 1906

*^ '•^ 5#'^

helderiiig.

den

I,I-Vi:\ K\ WKHKHN DOOR MAX RO().Si:S, COXSI'RVATOR VAN HET MUSEUM plantin-m()hi-:tus te antWERPEN > MET 147 AEBEELDINGEN IN EN 3.3 PHOTOGRAVUREN EN AUTOTYPIEEN BUITEN DEN TEKST > AMSTER-

.lordaens

ons herichl ipag. 42

^

TIJDSCHRIFTEN

&

JOHDARNS-

Dl'mont-Wildkn.

van dezen jaargang, over de prcntenveiling van 10-12 Dec. 1907, bij Fred Muller &(> le Amsterdam, vereisclit, onder de opgaven der hoogsle jirijzen, de zinsnede « N" 528, » Nederlandsciie houtsnedc van ;j; 1503, (af1010 (aangekoclit voor het » laali)riefi, /

—

BOEKEN

schiilturen,

KUNSTVEILINGEN RECTIFICATI1-;

TirDSCimirrKS

S^•^ ^9i ^•ia^fS ^9i ^#5 ^^9i ^9i ^9i

zai.

L.

»

^

— BOEKHWH-

van

liock

Max

Houses gekonien.

Ann Booses Uwani oni

aim

het

eerslc

(leii

voile de ecr toe,

ten

grondige,

uitvoerige

groolen Vlaanischen

werk

meester

te

Niemand voelde zich beter te huis geestesleven van het Antwerpen der

wijden. in hel

Renaissance, dan de geschiedschrijver der

Anlwerpsche Schildersehool, de Rnbenskenner bij uilnemeiidheid, de l)iograar van Plantijn en van zijne o|)volgers.... Waar zijne sludicn en opzoekingcn hem telkens en lelkcns weer rakelings laiigs Joidaens' figuur heenvoerden, kon het vvel niet anders, of hij moesl den lust gevoelen om, le gelegenei- lijd, ook aan dezen meester zijn

voile

aandacht

le

wijden.

Ilij

vond

daarloe de gelcgenheid na de vollooiing van zijn groot Rubens-weik, dat destijds te dezer plaalse uilvoerig l>esproken werd.

Mel Jordaens-boek

is

in

alle

opziclilen

een tegenhanger van hel Rnbens-ljoek ge-

worden. De slofwas zoo

hiei-

uileraaid eehter

veel-omvattend.

Vooreeist valt over .lordaens' leven, dat zonder groote gebeurtenissen vcrliep, heel wal minder te zeggen dan over dat van Rubens, dat zoo iiauw verbonden was aan de geschiedenis niet

van zijn land en van zijn lijd; en dan zijn Jordaens' werken ook niet zoo overstelpend lalrijk en verscheiden als die van zijn

ouderen kiinstgenool. l-ji locli is het gelicel nog een lijvig boekdcel geworden, dal zicli.

85

BOEKEN ook zijii

S:

TIJDSCHRIFTEN

van belKinileliiif<, voorganger aansluil.

j<elicel bij

in (1e wij/.e

elk (ler negeii hoofdsUikken, waarin de tekst is

verdeeld,

is

gewijd

van den meester of

levensperiode

aaii eeii

aaii

Andermaal

verd, dat voor alle

chronologiscb;

zijn stof

Rooses behaiidell

slade.

beeft bij een

komende

werk

gele-

gescbiedschrij-

onzer nationale kunst een slandaard

vers

zal blijven.

Hescbouwt men

zijn

werk van een nieer

een groep werken

subjectief standpunt, dan zal ieder natuur-

Wij volgen op die

lijk

in die periode oiilslaan.

wijze van stap tot stap den oiilwikkelings-

gang van den kunstenaar, van zijne geboorte tot aan zijn dood, door al de gebeurlenissen van zijn leven been; wij leercn er de werken kennen die hij acbtereenvolgcns voltooide;

volgens eigen aanleg en temperament minder of meer afwijken van de wijze, waarop de scbrijver Jordaens' kunst beeft

doorvoeld en beoordeeld. Wij willen niet

dnidelijker vooi' ons af; wij onlmoeten de

we onilrent de waarde en soms omtrent de attributie en rangscbikking van sommige scbilderijen vvel eens tot andere slolsommen zijn gekomen. Docb bier treden wij op een terrein,

ouders, buis-

dat wel tot eeuwig meeningverscbil aanlei-

persoonlijkheid,

zijne

wezen

karakler,

zijn

liet

zelf zijner kunsi teekent zicb allcngs

personen

nil zijne

onigeving

vriondon,

genoolen,

:

kunslbroedei-s

wij

;

bun bandel en wandel — en naarniale wij bet boek doorloopen rijsl v66r onzen geest, beel de lange reeks van volgen zc

in

meeslers werken op,

's

Museum

tot

een ideeel

als in

leering en genoegen verzanield.

Hoe moeielijk

bet bier volbracble

werk wat

van

ontveiiizen, dat

bijgevolg ook

ding zal geven, daar een objectief, absoluitl criteriuni

tot

de beoordeeling

vooreerst nog niet gevonden

In zijn gebeel ziet bet boek, rijke, fraaie platen er uit, al

wat

van

kunst

is.

met

zijn tal-

verzorgd en sniaakvol

scbijnt bet ons in de uilvoering een

al te

angslvallige copie van den Rubens

kennis geniaakt. Van de bonderden werken,

voor deze eenvorniigbeid, die allicht eentonigbeid wordi, beslond bier o. i. geen reden, en we hadden Jordaens wel liever in

die van den meester liewaard zijn gebleven,

een

eenieder

zal

is,

naderbij

zijn er

heid

die

beseffen,

met Jordaens' scbilderijen beeft

boogstens een paardozijn met zekergedateerd.

Waar

ons

andere

bij

meesters als Rubens of Van Dijck bekende bistoriscbe fciten ler bulp looi)baaii van te

komen,

den kuslenaar

in

om

de

tijdvakken

verdeelen, waarin de werken

dan met

genoegzame zekerbeid kunnen geiangscbikt worden onlbreken in Jordaens' leven deze keerpunten bijna gebeel. Aan de band van zeer spaarzame cbronologiscbe gegevens moet men Iraebten om de eigenaardige evolutie van zijn talent te volgen, door een

—

overvloed

scbilderijen gebad bebben, zoodat de toets

van den meester er baasi niet nieer in te onderscbeiden vail. Dal Rooses door deze n iloolbol een eivarcn

behouwbaren

niet zijn

pen

86

zeggen

te

rijUe l)lik

;

bem

eigen kleed zien verscbijnen.

boek van barte welkom, om den scbat van afbeeldingen die bet bevat, en wij bopen dan ook dat bet een ruime verspreiding zal vinden want boven zooveel andere kunsthistoriscbe werken beeft bet dil voor, dat het niet enkel gescbreven is voor geleerden,

Tocb

zoowel

beeteii wij

om

t

zijn tekst als

;

voorcrilici of gescbiedkundigen, niaar dat bet

ook voor ieder belangstellende genietblijfl. Kens te meer beeft Rooses bier

baar

de daidvbaarbeid van bet Vlaaniscbe volk verdiend.

van sonis weinig aantrekkelijke

werken. Deze taak wordt nog oneindig benioeiebjkt (b)or bet aandeel dat leerlingen en medewerkers aan de uitvoeriiig van vele

en

te zijn

gills is,

Zijn

belioeven

we zeker

uilgebreide

ker.nis,

ervaring evenzeer als zijn scber-

kwamen bem

bier

meer dan

ooit te

UE

s(:i'ili)1-:hkunst

van hoototisoo

DOOR MAX ROOSKS > 450 a 500 PHOTOGRAFISCHE AFBHELDINCHN IN I<:N BUITRN TEKST > AMSTI-;R1)AM, UITGEVERSMIJ. « ELSEVIER.. > ANTWERPEN, DE NEDERL. ROEKHANDEL > 12 AFL. a CENTIEMEN A*1)1)

Wij laten de vraag In Iiet midden, of bet van veel takt en kunstsmaak gctuigl, om een

werk over scbilderkunst

in hetzelfde

kleed

BOHKEN S: TIJDSCHRIFTHN lesteken, als bockcii ovei- huisdicrcii of over rijst-

en koffiecullures

en of hel gcpennil-

;

leerd isoni op een schreeuwleelijk onislag,

waar men gewoon

een aa]) of ecu varken

is

opeens met een porlret van

afgebeelci te zien,

Helene Fourment voor den dag

Maar daargelalen de uilgevers-speculalies

eenig gevoel voor

komeii

le

ergernis, die dergolijke

ieder mcnscli met

bij

belamelijke moeten

iiet

opwekken, erkennen we gaarne, dat dcze zeer goedkoope uitgave wel geroepen is, om in ruimer kriiig mil te slicbten. Voor een goede tien frs. toch komt men in het bezit van een verzameling platen, met ecu l)ondien onderlioudend gesciireven den leek zeker een vrij volledig

—

riaal dan wel het mocizaani vcrzanielen van aanteekcningen.

Men

krijgt dan ook bij de Iczlng van zijn den indruk, dat hier icmand aan hel woord is, die met de grootstc zekcrheid en dus nu'l het giootste gemak zijn taak ver-

teksl

die

richl,

zijn

underwerp

volkomen

heerscht, hoe veelzijdig dit dan ook

den lezerdan ook klippen,

brenk

waarop

en

veilig heensUuirt langs

zooveel

de andcren schip-

lijden.

Nalnurlijk beweerl de auleur,

—

bock geen compleel werk biz.

be-

—

is

Icllcnd

omvat

230

dit

in

—

platen niedegeteld

leveren

te

inimers hel

;

maar

niet enkel schildcrkunst,

gen, lielder

deel

teksl, die

ook beeldhouwkunst en architectuur. De slof is dus zeer uitgebrcid en de schrijver moest zich beperken, oni binnen dc hem

denkbeeld van de onlwikkeling der kunsl moel geven.

scliildcr-

De afbeeldingeii, in autotypie uilgevoerd. over 't algemeen bevre
zijn

;

kleurde platen doeld

—

—

blijkbaar als lokvogel be-

hadden we dit werk,

toch beloolt

liever le

er thans van versclienen te

is,

zullen worden. die door

veel zai

kunnen

Maar

gemist.

oordeelen naar wat een ieiddraad

woord en beeld

l)ijdragen lot de versprei-

geslelde grenzen te blijvcn.

Nietlemin telijke

en zal

werk

blijlt dit

in zijn

oveizich-

beknoplheid zoo volledig mogclijk er veel kunnen toe bijdragcn om de

voor onzc oogen nog Iroebcle geschiedenis Ic hclpen

der negenliend' eeuwsche knnsI opklaren.

De uitvoering van

het

bock,

met

zijn

publick. Als zoodanig bevcleii wij de uitgave dan ook gaarne aan.

doorgaans bcvredigende tekst-illustralies is neljes, zonder nicer. We hadden aan een werk als dit door den uilgever wel

^^^

leggen. Het gelieel ziel cr, in onzc oogen,

ding van

kunstkennis

onder het

^'^ ^'& ^?; v#^^ ^"^ ^'^

GESCEIICHTK DER

groote

^^

MOOKHNEN KUNST >

HKLGISCHE KUNST I)i:.S 19. .lAIlRHUNDKRTS J« VON HENRI HYMANS > MIT 2(30 ABBILDUNGEN > LEIPZIG

talrijke

wat meer vindingrijkhcid wat erg saai-correcl

zien ten

koste

uit.

M.

VI,

VERI.AG VON E. A. .SEEMANN, 1906 jC^ Toen de firma Seemann voor haai- recks dcelen over moderne kunsi, er toe besloot om na Frankrijk, Oostenrijk en Zweden. ook Belgie zeker

le laten

behaiidelen, kon

zij

zich

geen ineer bevoegd medewerker wenden, dan tot Henri Hymans. Deze thans tot

meer dan zeventigjarige, lieetl niet enkel de ontwikkeling van de knnsi in zijn land voor een gioot deel medegelccfd, maar hij hceft

^^ '^ %^ 2^* 2^ ^^ &^ S*^ ^•^ ^*^ THE BURLINGTON MA(;AZ1NE

/:

November

1907

Het nuinmer van o. a.

twee nolities over

C. J. Holmes schrijft over den invloe(l van Jan Pynas op Rembrandt. Houbraken verzekert ons, dat Renibrandl Pynas navolgde, met name wat den brnincn toon van zijn werk betrcll. Rcmbrandl-kcnncrs als Bode en Hofslcdc de Grool bcsihouwen dcze verzekering niel als overtuigend en

achtcii

het gemeenschappelijke

brandt en Pynas tcrug

vloedig

gesproken zou mogen worden

beschikkiiig sIiuhkIc

iiialc-

bcvat

Reinbrari
haar nog met een meer dan gewone belangsteiling besludeerd. Het schrijven van dit bock moct voor hem meer gcwecsl zijn een rangschikken en schiften van het zoo overlot zijne

^

te

voeren

van tol

Rem-

invloed

van Elshcimcr, terwijl er intcgendeel zclfs zckcrcM ziri van icdcx-invloed van in Renibrandl op zijn oudere tijdgenooten

87

BOEKES dc De

7

IJDSCHHIETES'

sclirijver in

The

Btirlinston

Magazine

meeningaaii de laatgenoemde tegengesteld. Een werk van Jan Pj'nas, een opwekking van Lazarus, thansin de Carlton verdecligl een

beschouwend, meent neiging zou hij dat men hier inderdaad gevoelen aan Rembrandt's invloed op Pynas Galleries, gedetailleerd

denken... indien niel

te

Pynas' schilderij

duidelijk 1615 gedateerd was.

Rembrandt was toen negen jaar oud en de schrijver nieent dat Houbraken dus vvel degelijk gelijk beeft met zijn bewering van Pynas' invloed op Rembrandt. Omlrent hel

door Houbraken geeft hij

beweerdc leerlingschap

toe dat generlel zekerheid bestaat.

Een andere notilie over Rembrandt is van W. Restorir. Deze lieeft verwantschap ontdekt tusschen een werk van ;mogelijk een kopie naar) Elsheiraer, een allegorische

S;** cB*>

'^ 5^

Miinclien

te

en

Rembrandt's

c«^

^S* ^ ^

-y

schrijver geeft daarvan een uitvoerig over-

merkt daarbij op hoe gelijkmatig Rembrandt's opvatling van het gegeven in den loop der jaren bleef. Dr. Valenliner meent dat den schilder bij het uitbeelden van een zelfde stof een in wezen steeds gelijk beeld voor oogen stond. In de behandeling van het motief sloot Rembrandt zich ook hier bij anderen aan, (Laslman), maar hij wist een schoonheid uit het onderwerp te putlen, waar zijn voorbeeld ver bij zicht en

achtcrblijfl.

^^

In

tijdschrifl

voorstelling

^^

ZEITSCHRIFT FUR BILDENDE KUNST Het November numnier bevat een verhandeling van Dr. W. Valenliner over Rembrandt's Suzanna-voorslellingen. De

December-nummer van

hel

wordl voor het eerst en

in

dil

voor-

fotogravure een bekoorlijk OudVlaamsch vrouweporUet gepubliceerd, dat trelFelijke

roof van Proserpina

te Berlijn.

De schrijver

noemt eenige punten van overeenkomsl. Het Decembernummer van dil tijd-

-y

schrift

bevat

o.

a.

een notitie van

W.

H.

James Weale over het belangrijke fragment van een groote schilderij in Christ Church te Oxford, dat hij met zekerheid verklaart afkomslig lezijn van een der meesterwerken der Oud-Nederlandsche school, de Kritis(ilnemin;/

van Hugo van der Goes.

(')

uil

Russisch privaal-bezil onlangs aan het

Berlijnsch

Museum

overging. Het

was aange-

boden onder den naam van den meester van Flenialle, maar Bode en Friedliinder herkenden hel als een Rogier van der Weyden. Ferdinand Laban, de bibliolhekaris der Berlijnsche Musea, geeft

een

uitvoerig en

geestig begeleidend arlikel, waarin hij naar

<«^ '•^ ««S <«^ '•^ 5«^ W^ '•^ <«S '•^ «*S

aanleiding van

LES .MITS (NovEMBEK) A-^-

scbrijving op spirilueele wijze zijn meening

schrijft

J.

A. Kroiiig

aan Nicolaes Elias vier porlretten

in

waarvan drie op naam van Mierevelt en een als onbekend meester zijn het

Louvre

toe,

gecatalogiseerd. Zeven illustraties versieren hel

waaronder eenige naar werk uit hel Rijksmuseum.

opstel,

van Elias

zegt over de

Zie hierover de bijdrage

van onzen medewerker

Novembei-nummer onzer Fiansche volgend nunimer der Nederlandsclie Red.

uitgave zal verscliijnen.

waarde van

toe-

vele kunslhisto-

rische toeschrijvingen. Niel altijd

zil

daar-

achter een ernsl en een geniale inluilie als bij

Bode en Friedlander En die

daar koml het op aan.

te bezitten,

Slijlkriliek

kan nog

aangeleerd worden, maar deze voert slechts tot

(1)

Jos. Destree in het edilie, weike in een

Bodes en Friedlander's

aan den drempel. Zooals men de krijgs-

kunst kan aanleeren... alleen niel hel ovei-

winnen. C. G.

DAVID OYENS PORTHET VAN FIETEH OYENS, :

(Aquaiel).

DE GEBROEDERS OYENS i.s

David en Picter Ovciis

ik zcg, lial

soms

—

het groote naderen

kennis van hun groote l)crfiken.

meenen,

—

en,

in Inin schiKiering

geiijiv

dan loop

kans misverslaan

veel

ik

derende filosofen of hijzondere psychologen, ofwel voor zielen, poeteiijk gecultiveerd en overvhieiende

mee

tot

bedoel, dan dat

lijne

voor

sehil-

iiooggestemde

van verlieven intentien

die te rangschikken zijn

zij,

le

de veronder-

hen voor diepdenkers houd

steiling, dat ik

voilediger

l)ij

wciU ongetwijfeld l)iiji<en zou, het meer dan men zoo oppervlaUiiig zou

worden. Het kan aanleiding geven

iker niels meer

"

;

terwijl

onder de

luimorislische kiein-genre-sehilders, vaak en op onverwacht-verrassende vvijze,

groole werkelijkheid gesehilderd hehhen.

van hoe geringe waarde kunstenaar

maar

dan konden we dat

het echter,

is

Kleinmalerei

men

we nog

te

lecren liadden

liier.

Ue Oyensen met den soms fijnen, Verwon-

nuffigen David Rles en luimige teekenmeesters in een ruliriek!

derlijk II

is,

Indien

voor het wezenlijk bcgrijpen van een

elassiliealie

dat

in

Holland,

het

klassieke land

deze soort van knnst nn en dan (en

»,

lul allerminst

verwaehten zou)

a priori

hij

van de groole

menschen van wie

een zekere geringschalliiig ont-

moet, omdat ze een aneedolisohe bijhedoeling

heet't.

Men

haalt de seliouders

op met het minaehtend hoogslens vergoelijkend gebaar van: <mui sehildertjes van grappige gevallen

!

Daarmee

»

is

Ja, die

de zaak afgedaan, hoewel

dan pas begint. Een vooroordeel even

het

billijk als dat van sommige Duileeuw geleden, legen alles wat buiten de groote hislorieEn aan de naneven der zeventiend'eeuwsche Hollanders nog

schers, een halve

schildering valt. veel

minder Het

illustre

te

vergeven.

genrestuk leiding en

dus zoo'n beetje

uit

patronaat staandc

«

den booze, uitgenomen de onder Armeleutemalerei

liefhebberij, hoogstens voor bniseiijk

gezelschap nauwelijks nog kan aankomen. iM

Xaar

aanlei
»,

die

bnrgerlijk

humor een onderwetsehe gebruik en waarmee men in I'atsoenlijk

sentimenteel, toch ook niet zonder strekking

een lenloonslelliiig

in

We

is

;

hebben

(of

hadden) de sym-

den Kiinslliandel-Oldenzccl

tc

Hotterdain

(No vemlicr- December 1907i.

Onzf. Ki'NST. Deel XIU. Maart 1908.

89

DE GEBROEDERS OYENS boliek

toekomstkunst

vaag vooruitzicht op een

benevens het

— alles zaken, beel

;

eendags-richtingen met

« -ismeii »,

verschillende

en

reclame-fanfaren,

wat belangvvekkender dan eenvoudig en

bescheiden geschilder. Redenen genoeg te

verwaarloozen, waar

om

Ovens

figuren als de gebroedeis

bovendien door hini langdurig

zij

begeleidende

problematische

verblijf te Brnssel

vrijwel buiten den Hollandschen horizont geraakt waren.

Thans, jaren na hnn dood, konit hnn werk, aan de jongeren zoo goed als onbekend, onverwacht voor den dag. In de doode, doffe Novemberdagen hingen daar de wanden bij Oldenzeel vol met dingen van levende, bloeiende kleur,

een zacbte praal,

stillekens de

zich

die

niet

zelden

of slcchts

aandacbt vordert en gevangen

lioiidt in

opdringt,

niaar

blijvende bekoring. Die

twee bebben de discrete weelde van hun genoeglijk l)eslaan, de innerlijke als liefde

zoo zoete blijdscbap van hun schildershartstocht geprojecteerd

hun doekjes, anderen zijn

van die

vreugde en vert'risschend nagenot.

tot

Belgie

iets

van

zvvaardere

die

zij

door hun opleiding en

gefonceerdbeid overgenomen

hebben, die het palet onzer zuidelijke buren kenmerkt, heid welen

te verniijden,

oj)

Ulcuren

van die stevige beslistheid, van die bloedrijke

voile, rijpe vetheid,

warmte, die den echten schilder verraden. Mogen verblijf in

Hun

tenminste bijna

altijd,

zij

hebben de

schril-

die gewoonlijk nit de ver-

smelting van twee verschillende kleurprincipes ontstaat. Slecbts een enkele

maal kan men van een vroeg werk van David zeggen, dat het van kleur

is

;

dat wil

harmonieerend kleurelement

waarop

zij

niet

in steekt.

Universeel, in den zin van terrein,

ctBelgischi)

dan zeggen, dat er een vreenid, met het eigene

:

van vele markten tbuis,

zich i)ew'egen

zijn rustige, zitvaste naturen,

is

met

zijn zij allerniinst.

Het

noch uilgebreid, noch afwisselend. Het weinig avontuurlijke nei-

in het artistieke

gingen en het oude vaganten-liedje zou hun waarschijnlijk geniond bebben

:

Beatus illc homo, Qui sedet in sua lionio Et sedet

jiost foiiiaceni

Et habet

bonam pacem

men kunnen beweren,

Met eenige overdrijving zou

mos (van David

tenminste) begrensd wordl door de

en dat hun schilderkrnk daarvan het middelpunl

om

en

aan

alien kant,

om

!

en waaraan het oog

te

waarheen men zich

van verscheidenheid voor

is.

dat hun mikrokoswanden van het atelier

Daarop draaien hand

gast gaat, dat schildert de

;

keert. In die beperkte ruimte,

het gevoelig scbilderlijk

oog,

zij

zich

sujetten

wat rijkdoni

wat fantaslisch

licbt, wat wondere gebroken tonen in Hoe worden de nuchterste en simpelste dingen helangwekkend, wanneer men hun alledaagschheid een oogenblik

blinkend kleurenspel in bet klaterend

de dompige schaduw daarneven

90

!

DE CKHliOEDERS OYEXS vergelond, ze mot oiihevaii^on ooi; als consliiu-licve als

kleurenboiiwsels

in lu-l liclil l)osclu)iiwl

van onder bcdekl door hcl blank en

stijlon

iini»eljes-goi-dijn,

mot Piotcis stevig-gelon

;

Daar

licliaiiu'ii in

is lu>l

voond

Hoiiaiidsoho kast mot

(k'

ezel tcgen

snitlsanto panoolon

het

ilofghinzendo kacholgovaarto or

in

aan don

licht nit, is

cen dor

do groote Oud-

do ondorck'uron on do drie

dc sclioorstoonmantei mot

;

liel l)laii\v-

danispie<<eltjc'

familiaar gokioond door zijn ronden hood. Daar

cniiouso karyatidon ondor dc kroonlijst

de luinite en

grook- akliiTvciisUT,

interossant als

weerkaatst wordt door hot oudc

grijsi^ec'l

nuiur daarnaast

!

liot

zware

voor, den warm-roodon, gozoliig-gopletton

leuningstoel in het hoekjo van don liaaid, waaihoven dc |)enduio on aliorloi rariteilen

schuin-oogen naar

iiet liolit

;

ol liet

rood-malionio |)onantkastje met

de vorgnlde pendnle, getlankeord door blaiiwe Delftsche vazon, oon drieklcur, die zoo nobol uitkiinkt logon de wonderbaarlijke ros-liia en groono tonen van het wandtai)ijt

:

of een pas-voltooide aqnarol, in

mnur

een paar boeken tegen don

zwaaronilijst schildcrij torst en

bohomien-baret

vorsierd

is.

gezet

met

;

scherpe, koole licht op

iiet

of do kloino brnino ozel, die eon

Pietors nit Parijs gcimportoerde roode

En de hooge Brugscho kandelaar van groen

aardework, en een viuirtest met een aquarel-glas, en

kopercn

een

zwa-

velstokken-doos, en een groene teekenportet'enillo, on oon voolonkleodjo, on

een

half-geleegd

zienlijke stille

bierglas

met oon fabakspijpjo en hondord kloino onaanals i)ijkomstiglie(lon in aliorloi stukkon, bun

voorwerpen moor, die

maar daarom nog

volstrokt niot onbolangrijko rol s|)olon.

opmerkelijk, hoe vooral David het kleinsle klomnootjo,

de groote harmonic woot

in

le

lii't

Want

hot

is

vluobtigsto tikje

doon meesj)reken. Een rood sohaakstnkje, oon

bloemetje op de borsl van een vrouw, het geel-roodbruin meerschnini van oon pijporoor tusscben grijze, doorrookte knevols, het glooiond |)nntjo van oon sigaar in hot overstoorbaar gozicbt van don rnstondon koetsior.

Wannoer nu

zinnolijke onlvankelijkhoid nog dat

bij

zou haast zeggen primitiol'-animislischo govool voor dc

ondolinioi'rbaro, ik

ziol,

bet «

stille

lovcn

»

van do voorwerpen komt, dan wordt do artisticke wedergavo van een nadrnk on oon innige overtiiigdhcid, als de oude Hollanders zoo vaak bereikt hebben, als is

ook de Oyensen

in luin beste

het niet en le omschrijvon

zoo waarachtig en

teer,

zoo

is

als

momonten mecrmalen trelTon. To ontledon maar is er vaak oon Doiltsoho |)ot

hot niot

;

omstroeld van kieschc genogenheid gesohil-

derd, als die aan de voefen van Piolor in dat nobelc en gave work Dc hiatslr

hand (David Ovens)? Het

is

cnrieus

:

andoron arrangooron bun

bet opzien naar den

werken en

bij

poozing

verschallen

te

;

zij

wand

hot

atelier

cm

schijnen het vceleer ingericbt

schilderen. Zooals hot daar reilt en

zeilt,

er behaaglijk in te

oog de rust eener vrengdige ver-

want

in het

te

hebben

om

bet te

gemaakt opstollon van

DE GEBROEDERS OYENS angslvallig-bestudeerde stilleven-hoekjes schijnen ze geen

hebben. Daartoo was bun geest ongezocbte werkeHjkbeid

spontaan,

le

zijn, die

te

geiioegeii geliad le

impressionabel

moet de

bet

;

ben plotseUng geboeid houdt. bet

toeval-

bge sanienspel van Ujn en kleur, bet ondcrbng natuuilijk verband van de dingen, dat fijn

kunstmatig arrangement aUijd verloren gaat,

bij

web van gebeinie relaties verbroken. Wie beel't nooit l)ij zicbzelf, als bij in een

gevoel ])espeurd,

moment

is

stillc

kamer

plotseling iets stoorde, alsof

iiij

vreemd gezelscbap kwani? Die

in

pen, dat

aisot'

liij

werd

als

trad, dat

er een

dwaze

op een ongelegen

intimiteit zicli niet te laten ontglip-

voor den interieur-schilder de groote moeibjkbeid. En

op

dit

beeterdaad betrap])en van dien gladden glimlacbenden scbijn gelukt David

soms wonderwel in dat meesterlijk uitgesneden boudoir-boekje met de pittig-belicbte bamboezen meubeltjes o.a., waarin de porceleinen scbemerlamp baar groen-zijden llappenden kap zoo parmantig uitspreidt, als was ze de koningin van de cosy-corner, terwijl meer naar acbter op bet tbeetafeltje bet fijne gerei om de buikige bouilloire met slil-wenkende lacbende glimpjcs ;

gescbaard

Docb

staat.

bet atelier

met

zijn stillen

opstand van onbeweeglijke voorwerpen

was tocb

niet

met bun

gezellig gedoe. Zij wilden niet in de eerste plaats stilleven-scbilders,

compleet zonder de levende nienscben

schikkers van kleur en toon, maar genrescbilders

met zij

al

erin, die

zijn.

de leegte vulden

Met voile bewustbeid,

de overtuigdbeid van bun kracbtig en levendig temperament waren

markante van een

Het

anecdoten-scbilders.

luimoristiscbe

de

gelaat,

koddigbeid van een bonding, bet expressieve van een gebaar, bet mimiseerend sanienspel van een groepje, korlom de kleine

aandacbt minstens evenzeer gespannen kleur.

—

Maar

en

dit

dient op den

als

«

voorgrond gesteld

optiscbe ontvankelijkbeid waren

zij te

de anecdote

bet zicbtbare

in

de situatie

zelf, in

de uitdrukking voor wat ze

is)

vcel schilders,

scenetjes

;

zij

vertellen niet,

toonwaarde

lot

Tusscben

te

om

leggen,

bet verbaal af te sluiten

»

bield

—

de pointe van

niet

met bet

en

door bun

ji'ist

niet

om

bun

licbt

(men neme

lijstje

van de

maar zoo men wil, blijspelmaar dramatiseeren. En bun kracbtig kleurge-

de scbilderij. Novelletjes scbilderen doen

voel vereenigt flguren

comedie bumaine

de gloed en glans van

zij niet,

en omgeving door de bindmiddelen

van

licbt

en

een becbt gebeel.

den gezelligen

rommel van bun werkplaals zien we dan want ze werden niet moede elkander tot

allereerst benzelf rondscbarrelen,

model

te

dienen.

We

zien ben voor

bun

ezel gezeten, of in

een portel'euille

snufFeleUjOf van een pijp genieten in de rust van gedanen arbeid

bun

rol spelen in kleine alelier-looneeltjes

stevige joviale

92

beeren met

;

we

zien ben

met bezoekers of modellen. Twee

karakteristieke

koppen en vierkante ruggen

;

;

GEUROEDERS OYEXS

l)E

David wat

(k'ltiotr

lickkcn.

lijUiT

on lucr;ulili<^rr incl inlrllocliRilc-r vooihoofd en

Pielcr wat

en on^eiU'erder,

iiii^fr

>A\

(k>

III

baret schuin l)oven dc riistiji-kijkende, donkergrijze

de man,

die

niel

desnoods

tot

stevigen,

vleezigen

zie

den

meer

wat

loshuit,

INS

l)o\veei>-

tijnsche

I'm

o()<)en.

I)at

is

wel do

hij

lu'el't

eenniaai aangcvat heeft, die volhoudt

niiskikkens toe. Zie dat gelieeie /.ware, plooiige ge/icht, den

forsclien

neus,

de hreede onderkaak, de sterke eneigieke kin

knuist, die de pijp vastlioudt

genre-aciitige poiiret

(genaamd De

Zie

!

maar half mee ingenomen was, Rembrandt behandelt. Of

a la

hem ook op

roocle barel),

ongemakkelijk en ongenaakbaar gezicht kwasten

moeiend

l^

lil)ei

zooals David zijn hroeder afgel)eeld

onverzeltelijke werker,

stoere,

I

roodc,

waar

;

dat andere

liij

nut een

staat te spoek-n, alsoi hij er

dat de ondeugende David zijn kop een beetje elders

waar

hij in

een dor|)siierberg na ver-

i)niten\verk over zijn glas bier in slaap gezakt schijnt en zich

met

haast kinderlijk-ontspannen trekken aan de zoete rust overgceft. ^kt zuivere

genegenlieid en fijnen zin heeft David in als

noesten, stroeven werker getrofl'en.

al

uithangen. beminnelijk en sociabel zijn. als heeft bij zich netjes aangedaan,

—

deze dingen zijn Iweelingbroer

- Evenwel, Iiij

wil.

—

kan ook den

iieer

of als bet nioel.

Daar

hij

glanzende hoed van respectabele boogte,

93

DE GEBROEDERS OYESS zwierig-gestrikte das, breede mancliclten, zakdock in den borslzak, tot hand-

schoenen incluis en vrienden-atelier,

een oogwenk terwijl

waar

bezoek

naar

is

zoo geadoniseerd op

hij

een aiieii)ekoorlijkst Italiaanscb model aantreft. In

getogen

een

prinsheerlijk naast haar op den breeden rooden divan en

zil hij

de vriend, verdiepi

in zijn

weik staag-aan doorploetert, niaakt

hij als

een echte ateher-Don Juan, die van zijn onweerstaanbaarheid overtuigd

de schoone het hof, dat bet een aard heeft. Zie

den gekroesden knevel opdraaien,

hem

zie

uit

hem

is,

daar genoeghjk zitten en

de kleine verlekkerde oogjes

kijken met de amusante welwiliendheid van den ervaren bean, die weet, dat hij

van de

meester

situatie

is.

Maar

of hij

hij

deze dame, die met een

lenk-afweiend glinilachje zijn mooie praatjes aanhoort, zoo gemakkehjk spel zai liebben'?

—

den zondaar

snood

l)edrijf,

De alom-tegenwoordige David was ook zijn

lot

in

slial

al

zondei- intusschen

vergeten zich

te

bonte wandtapijl, aan de flikkerende zvvaveIstokken-l)ak,

aan het contrast

goed

te

schilderij-lijst

zijn

doen aan het

en koperen sehotel en

cm

de situatie paste

jjij

te

den groenl)lauwen omslagdoek

van

der vrouw en het scherprood van de sofa, een nogal waarschijniijk in de meening, dat dit

hier aanwezig en heeft

koddigheid afgemaald midden in

zijn

!

en ordinair

effect,

{*)

Doch ontoegankeHjk voor vrouwenveileiding toont meester David zijn in een ander gevalletje (Domino-spel), waar hij met een

goeden l)ioeder

model

een paitijfje maakt. Het juffertje, het hoofd een

of zooiels

sehuin, lonkt

hem

schalks en

maar de ondankbare

liefjes toe,

Pieter

beetje is

van

haar avances niet gediend en toont een veliemente aandacht voor zijn sigaar, die niet behoorlijk

branden

Een andermaal want

Pieter, die

duifwitte suit

en

tie

is

wil.

er bezoek in het tilelier tier i)roeders. fJoog bezoek,

zijn

in groot pontificaal.

Een

gezicht, ietwat Engelsch

van

honneui's moet waarnemen,

oude beer met beminnelijk blozend

is

pikanle donkere dochter. Zie nu Pieter zich uitsloven, breed-uit

en even-voorovergebogen

gezeten,

met

iets

gaslheerlijks

en

tegelijkertijd

fijn-gedienstigs in zijn bonding, aandachtig hiisterend (doch niet

nauw'-merkbaar

naar de kunstwijsheid, die de oude beer met vriendelijken betooggebaartjes voordraagt

;

terwijl

zonder het

den schilder tegenover den leek)

ironisch glinilachje van

de dochter, zwijgend

mond ter

en kleine

haar

zijde,

groote bruine oogen onafgewend op het gezicht van den schilder gevestigd

houdt.

hoe

Hoe

is

de kostelijke intimiteit van

fraai speelt

dit

blijspel-momentje hier getrofifen

ook de achtergrond mee met

zijn fijne

;

gebroken tonen van

de in den hoek hangende kleeren en het gemeubelte, een discrete herhaling

van de hoogere kleuren der in het voile

(')

Aaiigekoclil vooi- het

Museum

le

lichl gestelde

Dordreclit.

menschengroep

;

hoe

DE CKHnOF.DKliS OYESS en karakterislicU.

zijn hier actio

nisch-k'vend geheel opgevoerd

Het

dunkt me, de

hier,

is

loiialilcil

eii

woord

plaats, oin eeii

gegisple (trouweiis niet moeilijk op

vaste constnictie

klL-urwaanlc

rii

vvn vast oioa-

lot

!

te

over hel vaak

te zeggeii

inerken) tekort der i)eide iiroeders aan

Zoowel David

i)erspectivisclie juistheid.

begaan teekenfouten, die een enkel niaal

als vooral Pieter

over

(h. v. in Pieters

geheel niet

liet

gelukkige groote Atelici\ met de witte rococo-stoelen in hel midden en de

met de karyafiden, waarvan

kast

lood hangt

)

het i)C)vensluk draait en eon weinig nit het

men

storend werken. In verscheiden werken kan

besiist

derge-

gelukkig mcestal onbelangrijke onjnistlieden aanwijzen, hier in een

lijke,

stoelpoot, die zijn stand mist, daar in een schilderijlijst, die nil de perspectieflijn zakt.

Het

is

niet

kennisgeving aan

te

voldoende,

nemen

;

dit

gehrek

te

eonstateeren en het verder voor

het gaat niet aan nn

Oyensen slordig en onbeholpen

in iuin

maar

teekening

te

verkondigen, dat de Veeieer dient er

zijn.

hij

technisch zoo bedreven en vaak ook zoo raak-teekenende schilders naar een verklaring voor zooiets gezochl

David

zeh',

aangehaald in de

te

worden. Men vindt die

op bhjki)aar gegronde aanmerkingen van dien aard.

maar

van

1.S74,

denheid en

zijn

te

i>

antwoord nitsjjreekt,

nemen

volkomen

voorgenomen. telkcns bemerkte tafereel

ik,

aan

geiijk

dat ik

als

is

ik

als

t

om

dien hier

daarin: en ook ik wenschle nanwgezetter en te

worden. Doeh

dit

lie!)

iU

weer een nieuw stnk op tonw

weer daaraan

het mij

brief,

:

niet

voldaan had, maar

voor oogen heb. dat mij, zooals

dan

De

is.

ouden .\nislerdanisehen teeken-

huii

karakterisliek voor Davids l)eniinneiijke beschei-

consciensieuzer in mijn werk

dit in

mij duizendmaal zette

als ik

en telkens

een dergelijk

de natuur gaat, enorm gel)oeid

ware of die personen, die daar voor mij

zitlen,

voor mij poseeren. maar of die mijne tegenwoordigheid volstrekt

opgemerkt hebl)en van hnnnen kant. ik ze in iets

ten

peceavi

over-secnren maar degelijken gedaclitengang,

niet gedeeltelijk over te Gij hebt

gericlit

is

meester Veldhuizen en

niet

•

een brief van

werkwijze, die tevens zijn kraeht

in zijn aanleg. in zijn

dateerend

heeft,

zijn

in hij

zich tevens eenigermale veronlschuldigt door de bekentenis van een

zwakheid

«

waarin

\ieuu>(> Roll. Courant,

l*^n

dan heb

ik

eens wel op mijn doek zon willen hebben. en dan

van datgene, dat mij

bij

mij aan het werk zet, en

al

hen zoo

])oeil,

l)en ik

bang, dat er

verloren zal gaan, zoodat

werkende van

niet

een gejaagd gevoel, daar

ik gretig

het eene iignur oj) het andere

spring en overal tegelijk wil zijn, daar ik mij anders dan verbeeld de inlimiteit,

of liever de affiniteit, die tiisschen de personen,

omgeving beslaat

niet

In een woord, ik lien in

te

zullen valten, of het

enorm bang,

de natnnr maakle, niet

te

znilen

te

de voorwerpen en hnn

zullen laten ontglippen.

dat aspect, dien indrnk, dien hel

knnnen weergeven

o|)

—

mij

of te verliezen.

95

DE GEBROEDERS OVENS «

Daaruit volgt, dal \k dan niet gaarne weer op de

die naluurlijk

En

daaionder moeten

lijden,

toch, ik orken het, dit

is ceii

colossale font....

Eeii kolossale font, die echter, gelijk

ik reeds zeide,

wordeii.

DAVID OYENS Do :

vormen leiugkom,

daar ik vrees dan koiider

te

zullen

»

nezoekeis.

een groote deugd, zijn gevoeligheid voor de

iijiie

de keerzijde

is

van

vluchtige essence der wer-

kelijkheid.

Maar keeren wij Hebben we tot nog

iiaar

toe

het atelier terug.

We

zijn er

nog

niet uitgekeken.

voornamelijk David aan den arbeid gezien, thans

werk van Pieter onze aandacht. Vooreerst valt op le merken, dat op deze tentoonsteiiing heel wat schaarscher gerepresenteerd was dan zijn

vraagt het hij

broeder. Al ging het werk

96

hem langzamer,

slugger van de hand,

— met 22

PIETKH OVENS: NAAKTSTLDIK.

v^

DE GEimOEDERS OYENS tegen 53 sliikkcn

hot artistieke

me

lijkt

toch de quantitalieve verhouding van l)eider anivre

Hcl schijnt mij toe, dal

onjuist vooigeslcld.

bij riiiiiier keiize

tenniinste zoo, dal terwijl de lij^nur van David mij

van

Pietei"

vaag en eenij^szins

tej»enstrijdig blijft.

duideiijk en klaar

Hij

onderwerpen

mende

interienr,

:

landscbap; bet laatste vooral met een

naakl,

stilleven,

portret,

die

broedcr.

zijn

van een veel grooter verselieidenbeid

zijn

liel

is,

een veel

in elk i>eval

is

gecompliceerder natunr, minder geeqnilibreerd, onrustiger dan Zijn

werk,

zijn

uit

beeld van PieU-r ons vollediger IkuI voorgeslaan. Mij gaal

|)aar iiitne-

vertegenwooidigd.

staaltjes

Zijn beide groole interieurs, waarover ik reeds teiloops gesjjioken lieb,

kan

ik

verder met stilzwijgen voorbijgaan. Ze staan in perspectivisebe jnist-

heid, in savoureusbeid,

in

gebied beeft

deze beicie stnkken gronilt zieb ook waaisebijnlijk

verrielil.

()|)

inlimiteit beslisi

de vrijwel algcmeen gangbare meening,

dal

bezwaarlijk overweg kon, dat

bij

llanw van

de xerf

is;

— kortom,

broddelig

tactnur,

in

en de aanmoediging

v;in zijn aitistiekeren

zon zijn gekomen, dat

Een

m.

opvatting,

i.

besebouwing van

zijn

genre van David

mag

minslens zijn gelijke; standig

is.

Ook

bij

bij

iioogstens

moeilijk vol

te

acbter

met

Pieter

ei'

dit

werk maar

bet

en onvast van

scbraal

visie,

dal

wat David op

bij

zonder bet

v()ori)eeld

bem

broeder niel veel van

tereebl

op bescheiden wijze dezen aanvnll.

bouden

bij

een

oni)evooroordeekie

andere dingen. In bet boven-omsebreven, geliefkoosd bij

dezen aebtergebleven

bij

ler.wijl

ik volstrekt

was

daarbiiiten

zijn,

bij

niet toegeven kan, dal bij onzelt-

zocbt en vond zijn stof in bet atelier,

maar

bebandelde

hij

analoge onderwerpen tocb eenigszins anders; minder geestig, maar nneb-

meer

terder,

sensueel-scbilderlijk

;

plomper, maar realistiseber, minder

maakt, onbevooroordeclder. Voortreffelijk word!

dil verscbil in

oj)ge-

temperament

en opvalling geillnstreerd door de vergelijking van twee overeenkomstige twee modellen met verslehverk

sujetten,

onderbjfje, hals en

armen

bezig.

Beiden

zitten

daar

in

bun

bloot, beide zijn even smakelijk en sappig geschil-

derd: docb terwijl David nit zijn fignur vooral bet ebicpie, bet prellig-lenige

weet

balen, k(jmt bet in Pieter niil op, liaar door een verstrakking van

te

bjn, door een geestigbeidje van eontonr wat meei'

bonding

zijn

vrouwlje vorsebender, meedogenloozer bekeken

van

alle

alelier-romantiek,

neergezet

in bet

sirakke

te

geven.

bij beelt baai-,

:

liebl,

zoodat

Ilij

beelt

onldaan

zij,

niet in

maar in baar halve naaktbeid, ik zon banst zeggen genant wordt. Wal drommel, in zulk een licbl, onder znlke oogen beboort een menseb haar

«

neglige,

'»

ordentelijk gekleed

te zijn

Datzelfde streven

I

naar anatomiselie observatie,

zakelijke stofschildering vei'loont Pietei". Ik

een

naar ernslige slreng-

andere vooilreHeiijke akislndie van

geloof niet, dal David ooil een

model

zicb

zou liebben lalen onl-

97

DE GEBROEDERS OYENS kleeden voor het louter technisch genot van een mooien rug zag aan zijn vrouwen ander schoon.Maar Pieter in zijn

hij

te

drift

schilderen

naar

;

realiteit,

naar zuiver-stoftelijke weergave acht het niet l)eneden zich, tegenover de

natuur weer nederig academie-leerling

smukt en oprecht

dit

prachtige naakt

te

worden en zoo beeldt

hij

onopge-

het lichtgespeel over arnien,

uit, volgt

schouders en heupen, de dehcate schemering van

en ruggestreng, den

taille

stevigen beenderenstal onder het gladde, ghinzende vleesch, tot hij het geheel

zoo vast en degelijk, zoo logisch en eenvoudig in elkaar gesmeerd heeft, dat dat

mooie veerkrachtige,

heid daar staat. Zeker, er

en tegehjk sterke lichaam in

fijne is

het zinnehjke, het optische konit het niet been; het

is,

men

dient

voorzeker

eerUjke bedoehng gebleven

twijfel

met

portret van

— doch genomen

Tevens, dat Pieter hier

is.

niet behoeft

de gelegenheid geweest

ik, in

nagekomen

waarachtig-

voor wat

erkennen, dat het resultaat niet beneden de

te

zijn breeder, voorzichtig gezegd,

zooals

alle

deHcater en gevoehger naakt geschilderd, over

is,

onder

te

als rasschilder

doen.

het tegen de shiiting der tentoonstelling

den bankier Oyens door Pieter

te zien, zal zijn

dienaangaande wel hei)ben voelen wijken. Zooals die

zijn vasten, vleezigen kop, zijn

voor

Wie trouwens,

man

laatsten

daar zat

sprekende klaar-koele oogen, in den veel-

gebruikten, mahoniehouten bureau-stoel, welk een levendigheid, welk een

eeuw over Een toch meer dan middehiiatig zelfportret van David, waar het een oogenblik naast stond, werd er ros en troebel bij. En ik geloof waarhjk niet te bond te spreken, wanneer ik beweer, dat geen menscheHjke waarheid! Het

of hier de geest der zeventiende

is

den schilder vaardig geworden

is!

enkele der thans levende portrettisten portrettist Pieter

Oyens, zooals

hij

hier

zich in dit

lande in staat

te

werk openbaart,

Maar deze scherpkijkende, misschien wel wat den schoonen schijn

al

gelegd in zijn landschappen, leven daar

hem

tenslotte te

de atmosi'eer niet

stilstaat,

de gevoeligheid,

— als

was het

al

is,

het den

verbeteren.

fantasielooze realist, die

niet altijd bereikt in een genre,

zoo gemakkelijk vindt, heeft

te

waar

zijn

breeder dien

de nobelheid van zijn

atelier

ziel

en het nauw-omsloten

eng geworden. Hij heeft de ruinite gezocht, waar waar het licht komt uit de oneindigheid en de

plannen zich in schuivende verte verliezen. Een Stramhjczichtje was niet meer dan een aardigheid, maar bij de drie andere, een Stodsyracht, een Polderwei, de Smidse is

grijs,

—

te

Doom

dienen wij

te

blijven stilstaan.

Dc stemming van

hier wat blanker, daar wat geslotener,

— van

alle drie

die eigenaardige

aan het groen zulk een krachtig-schijnende waarde en bijna-niysterieuse beteekenis geeft. Ze zijn zoo soepel en rijp, zoo ruimtelijk-klaar en plastisch geschilderd, als men het van een geoefend landschaps-

HoUandsche

grijsheid, die

man maar verwachten schiiit in het

98

kan.

Het Stadsgezicht met een breede roodbruine

even-zilverende grachtwater, met zijn

grillig

en toch in het vlak

DE GEBHOEDERS OVENS geliouden

IniiziMipcrspi'cliet', slcrk in

aangcduid

l)nii;<^i.'lj(.',

wcnden booinLMiwal

;

iil'geslok'ii

lict

veikort oezieii. nu-t

zijii

kniitig,

fijii

door den hoogen, z\vaar-o])sliiandcn, hlau-

ccn vioeg moment, de iijn-j)einzende ongeieplheid van

PIETKR (1YENS Polden :

de nog

niel

onlwaaUle slad, shiinifilimw.

de vier muren, leven

de

n,

in zijn atelier,

affiniteit

in

Zicl

men

wel, dat wal David i)innen

salon zijner

iiet

van de doode voor\ver])en,

—

vronw vond,

buiten nagespeurd, vastgeliouden en niissehien nog

gegeven werd

Van

(lit

geval

is

eerst

dunkl me, van het Kn. gelijk

gegaan.

schilder krijgt

geen

gelijk.

waar

hij

kwam

« stille

nuanee

eeii

(ijnei-

weer-

'.'

schilderij te zien geweesl. tocli,

het

dat datzelfde door Pieter

het

de studie en vervolgens hel meer-gedetailleerde

Hoe mooi

dal

allerlijnste,

meer

gaat,

ook nog was,

—

hij

de

van het teer-ademende de overwegende

rejjrise

lets

was

verloren

en componeerende

legenover den onbevangen uilbeelder van de werkelijkheid

Een

loevalligheid, een

boom aan den

niel-zichtbaren voorkant

gezeten heeft, die met zijn slam wat onbeholpen dwars door het doek

snijden en waarvan het bladgesni|)j)er uit de bovenlijst even nedei-

hing, heeft hij in zijn sehilderij weggelaten, tot schade voor de rnimtelijke en locale suggestie.

Minder ongemeen, maar van

iR-tzellde

eenvoudige en

lijne slreven

is

de

£9

—

!

DE GEBROEDERS OYENS Poldenvei. In het

midden een

sloot en een vlondertje

met een klaphek en

De aarde ademt

breeduit aan weerskanten, het rijp-groene, schijnende land. nevel, die laag

onder den hemel voor het verre geboomte

hangen en

blijft

daarin vlekken en stippen de grazende beesten, rood en zwartbont, die het «

doen

zoo voortreffelijk doen! Sprak

»,

knnnen

Pieter's millimeter-koetjes

wel wat vaster van stof

Het beste heb

me

menigeen er

van Davids schaakstukjes,

De grond mocht echter

zijn.

voor het

ik

verwonderen,

niet

ik

er naast staan.

als

laatst

bewaard. De Smidse

dat nog eens een

beroemd

Doom. Het zou

te

stukje

werd en dat

over zal voelen, het nu niet voor een prikje gekocht

spijt

te

hebben. peinzend-stille,

het

In

even-weemoedige shiierhcht van den zomer-

namiddag. Onder de zware, deftig-groene iepen kijken de grijs-paarse en rose dorpshuizen

proper en puriteinsch.

uit,

hooge boerenwagen eenzaam

waarvoor de hoefstal

rijst,

Het pleinhoekje Hgt veriaten, een

midden. Door de deur van de smidse,

het

in

schijnt bleekrood het ovenvuur, dofgeschenen

den klaren, hoogen dag. Zoo

overlommering der ernstige

staat

daar

alles, i)lank-starend,

boomen,

te

wachten. En

door

onder de donkere

tusschen de beide

kruinen peinst de Hchte zilvergrijze lucht.

Waar

men met ontroering staat tegenover wanneer men gevoelt, hoe dit stukje natuur in des schilders ziel herboren is tot een hooger leven, wanneer de zachte en toch zoo doordringende geur van zooiets het heimwee van oude blijven de

woorden, wanneer

een dergehjke teer-trillende

realiteit,

herinneringen wekt? Zal ik nu met

van

zijn

fraais, dat

tegenover de levende

bijkomstigheid zelden

hem

«

mee gaan

mooie behandeling, van loonwaarde en

boomen

is

Slechts dit wil

'?

grootscher,

van een

ziel

schilderij toch

ik zeggen,

starende huizen, zwaarmoedige in

dat

Ook

wat sensitieve kunst, en waarlijk van de minste

maar weinig

»

ik

bij

en spreken

van

maar

boomen en

dat

al

uiterlijke

onze modernen

met zulk een sublieme minachting voor

peuterig kleurgepruts geschilderd gezien heb.

alles

schilderen

verfkwaliteit,

alle

dat er sindsdien zich heel

niet,

is

dergelijke

eenvoud en onopgesmuktheid

komen aanmelden maar dat van dat :

;

dit

kostelijke

stukje

evenaart

Indien het waar

is,

dat zich in Pieters nalatenschap nog

meer (men sprak

mij van een veertig) landschappen bevinden, zou het dan geen

ook deze eens voor den dag Laat ik thans nog even, atelier.

La Reine-modele zou

nobelste werk, dat

hij

te

brengen

bij

worden,

wijze van contrast, u David toonen in zijn

ik het willen

noemen,

dit wellicht zijn rijpste

en

geschilderd heeft aan het eind van zijn loopbaan, in

1893, een jaar voor Pieters dood. Het

100

tijd

?

is

of hij, zich bewust van de catastrofe,

CKBHOEDKUS OYIiNS

/)/•:

(iio

(Hik

/ijri

|)riuliKiiviliil

vi-rlieorliikcMi

do

diiini'ii

.;(ui

afsiiijdi'n,

iioi; I'l'iis

die zijn schildcrslKirl liad

)VKNS:

laatst

Ic

/.anu'ii

donkenoode NaasI

liaai-

•^eslrield

l)ren<
de Delltsche porceleiiifn

cm

Heclils eeii lioekje

«

machines

liet

ze

llescli,

»

op

een aquarel crop.

Links

in

di:n

|)as

ezel,

te zetlen,

schilderwel zeer zelden van dienst geweest zal sanle gewichtiglieid nn juist van

dat alU's voor

lu'l

model,

lict

Kc

/.it

liaai'

te

van de mooie oiide kast en naar

van de «grande peinture

:

iit'l

hoist hloot komt.

die hij zoo dikwijls

met vleiendc streeUjcs neer

een lioog, Irotsch gevaaite van een >»

l.:\

podium

jakje open, zoodtit do i)lanke weelde van

liaci,

j<esclioven

op ecu dock. Op

willeii H'siimciToii,

lu'cl'l

lii'li^cliad

zijn,

zetlen

met de oogen op het dock.

acliter tegen

den nuiur

een reuzenezel, die

om

de

den gehoren geme-

niaar die

om

zijn

komt; (hiarvoor een kleinerc

impo-

ezel

met

hock een dof-groene teekenportelenille,

101

!

DE GEBROEDERS OYENS oudachtig

waarin Pieter

schilderijen breken den

voorovergeliogen

wand.

In

staat

dige ezel, Ijouwsel van lioogc beslemming, in dc fier

snuflelen

bet opvatte

:

zicb

hield bij

is

een paar

;

staat de gewel-

wemelende kamerschemering;

en van haar waardigheid bewiist,kijkt bet model tegen bet

haar gezicht en borst schatert. Dat hij

le

zware gesmoorde kleuren

licbt in, dat

over

de trionifvan bet scbilderleven, zooals

bet leven in bet ateber. Terwijl zijn broeder bet buiten zocbt, «

post fornaceni

»

en bad er zijn

«

bonam pacem»,

dat

vei'-

zeker ik u

Wie heeft

zal zeggen, dal

geiiad

bet

een van beiden ongeHjk beeft gebad

?

Maar ongebjk

kunstbevend Nederlandscb publiek, dat deze twee

in-het-bjntje-loopende arlisten

le

niet

weinig aandacbt beeft gescbonken en ook

tbans nog niet van beeler barte de waardeeiing gunt, waarop

zij

aanspraak

kunnen niaken. Dr. R. Jacohsen.

102

OUDE TEEKENINGEN HET AMSTERDAMSCHE PRENTENKABINET

IN

Amslcrdnmsolu' niooiste zaken

ook

tal

Die sclialteii /.I'kcT

—

liet is oveibckcnd — is rijk :kiii van preiitkunst iiiel allecii, inaar bezit van prachlige voorlbreiigselen onzer oude leekenkunst.

s (le

is

het dat

|)ronleiiU;ibii)et

op

zijii

i4ebie(l

naUiurlijk wel aan velen

jjekend,

Ainslerdam bczochtcn, hoe dikwijis ze ook zelfs in iiigaii'' van het Prentenkabinet geloopen

langs den

cuili-Llie-vaii l.yiiden le ;^aan zien

maar even

honderdeii kunslliefhebber.s, hoe dikwijis ze ook liet

zijn

Rijksinuseum

(om

b. v.

de

toch nooit een voel binncii dal prcnlenkabinet liel)bcn

gezef.

Daar kan men nieniand cen verwijl van niaken. Het gaan zien van tentoongestelde kunstwerken is nu eenniaal veel minder omshichtig dan iiet bezoeken van een prentenkabinel, waar geen andere inriciiling niogelijk is dan die welke in Amsterdam en overal elders gevolgd wordl en die noodzakelijkerwijs eenigen lijd in beslag neeiiit. Toch kan men de heerlijkheden van znlk een verzameling toegankelijk niakcn voor de velen, wien het niet aan belangstelling tnaar eenvoudig aan tijd ontbrcckt en vaak ook aan kennis om te weten wal ze te zien nioeten vragen als ze acliter de kijktafel van het prentenkabinct hebben plaats genomen. De legenwoordige Directeur van het Amsterdamscli Prenlenkabinel, do lieer K. W. Moes, heeft sinds zijn optrcden reeds veel in die richling gedaan. Alleieerst is hij begomien met het organiseeren van tijdclijke tenloonstellingen over verscliillende onderweipen. Zoo gaf hij in Sei)teniber 1903 de ontwikkeling van het Nederlandsch landschap in de prenlkunsl der !()'- en 17= ecuw, tot van Goyen; in December van dat jaar werden 97 werken van Fransclie portretgraveurs der 17" en 18- eeuw tentoongesteld en ill Maart 1904 volgden een kleine hon
Ook leekeningen toonde de lieer .Moes op die wijze, o. a., in Nov. 1905, gctcckende Nederlandsche portrelten. Kn bovendien stond, op zijn initiatief, het kabinct hcrhaaldelijk prenlen en teckeningen in bruikleen at" aan tenloonstellingen elders, o. a. in 1903 aan de van Cioyen-lentoonstelling le .\nisteidam. Zoo doef de Heer .Moes dus al het mogelijke, om in den nicest breeden kring kuiisldoen uilgaan van de knnslwerken, die aan zijn hoede zijn toeverlrouvvd. nog een ander niid
hij

te

heeft

OUDE rEEKEMS'GEX IX HET AMSTERDAMSCHE PREXTENKABINET origineeleii.

verspreiilen

Wat van

het l)este wal er

is

een beler midiiel tot hel verschaffen van tiat geiiol, dan liet leproducties? Zijn ze goed, geveii ze bovcndien een keuze van uilgezoclit door een icenner, welnu, dan mag men het uilgeven van

diis

/nllce is.

een serie van reproduclies wel een der meest toejuichelijke middelen noezulli

'f'?^-"'"

~""

'-^

men, die de directeur van een prenteniiabinet kan aanwenden om in ruimen kriiig de scliatten van zijn museum l)ekenil te niaken.

Het resullaat van zulk streven liceren Moes' praclilwerk

s

is

Oiide Tee-

«

:

keningen van de Hollandsche en VlaamSchool

sclie

Amsterdam

ill

»,

het

Prenlenkabinet

te

onlaiigs versclienen bij de

iirma Maiiinus Xijliotrte 's-Gravenliage.

Met bevat bonderd bladen reproducties,

tweegroote sniaakvoile portel'euilles. De Heer Moes, die de al'te beelden teelieniiigen beeft uitgekozen, deed dit o. i. met veel smaak en tevens met de blijkliarc bedocling, om Iiel werk voor

in

befbebbeis van kebjk

te

alleilei

aard aantrek-

makeii. Zoo beeft

keuze van Adriaen Matbam

b. v. bij s

de

penteeke-

{n° 55) Dbjkbaar meer dan de aesihetische kwalitcit van liet oiigineel den doorslag oegeven, evenals bij Bernard Vaillants grooten kop van den Hertog van I-lstraiiing

Uoclor Faust

cuiiositeit

(le

des

111"

80).

Maarhel esthetisch gelialte derorigineelen was den samensteller blijkbaar de eerste vereiscbte en ging bem, op deze en enkele andere uitzonderingen na, boven de curiositeit. Zoo onlstond een gebeel, dal een sterken iiuiruk van ieder die het bekijkt,

genot nalaat

bij

een indruk

bijna even

bet

bezicbligen

na

sterk als

der origineelen.

Dit

koml bovendien doordat de heer Moes en

de uitgever NijbofT

te

bescbikken

badden over uitmuntende technici der Iirma Emrik & Biuger te Haarlem, die onder bun leiding met de uiterste nauwgezctheid de reproducties maakten naar

H,

al

die zoo verscbillend uitgevoerde tee-

keningen. Als

-^ HERAUT VAN HE Naar een

OIUIE

N

In hel nijk'-pri-nicnkahinci

104

AX DEN KOUSEBAND.

teekiMunj; van Sir Pf.tek te

I.ei.y.

Anisier.iam.

men

bedenkt, dat daar

te

reproduceeren waren potlood-teekeningen en teekeningen in zwart krijt, ge.^ bewerkte potloodj.,^^^^.^,^ ^^ ,^^^j ' krijttcckeningen. zwarlc (il'niot l)ruin

d

Ornt:

TEEKEMXCES

IX IIET

AMSTER[)AMSCHE PREXTEXKAniXET

jh-'

:^-

MAHIA,

HKT

KINIJ

JI-.Zl

S

AANBIDDKM). Nanr

een geteckendc studie van Hugo van i.fii C.ois. In hot Rijksprentenkabinct te Amslerdam.

opgewasschen penleekeningen, en dat leiid

van

lint

al die soorten dan weer waren op papier, verschilen soorl. glinimend en mat, glad, korrelig of geribt dan krijgt men wel een

—

beclje een idee van de technische vaardiglieid, die noodig

is

om, langs den weg van

lichl-

druk en sleendruk iwaarvan hetprocede een combinatie is) zulk een resultaat te bcieikeii. Dat resultaat is inderdaad schitterend en toont, hoe en de techniek van het procede en de vaardigheid der makers der reproducties steeds grooter is gevvorden in de iaalste jaren. Er zijn in deze portefeuilles tienlallen van stukken, die den liefhebber, die niel

gewend Zoo

is,

reproducties en origineelen

is b. V. in

te

onderscheiden, er onverbiddelijk

het GezichI op Delfl van Jan van

kunslhcht of achter

glas,

wanneer men tenminste

Goyen

(no 40),

in doen loopen. wanneer men het bekijkt bij

met behulp van een vergrootglas het verscliil te zien, op de achterzijde, waar het toonloos wit van het papier

alleen

niet let

en het ingedrukte Nijholfmerk dadclijk de reproductie verraden.

De

iliusie is bij

de meeste reproducties op het eerste gezicht volkomen. Het eenige wat

105

OUDE TEEKEMSdEN

LV

HET AMSTERUAMSCHE PRENTENKABlMiT

de besle ervaii ondeischcidl van hel origincel, is dal icisje gcmis geflxeerde leekening van cen ongefixeerde ondcrsclieidt.

aaii relief, dal

\

I)

.

eeii

De ecrste porlefeuille beginl niel een in zaclile Ideuren getint ijsverniaakje van Hendrili Avercamp en een aquarel-aehlig polderlandscliap, in i\en Irani van Aert Aerlsen, van denzelfden Slonime van Kani|)en, beide nioeilijU le eproduceeren slukjes, waarvan de tweede i

geslaagd voor-

oils liel Ijesl

konit.

Dan niel O.

volgl

ecu

vlolle,

inkl gelinte pen-

I.

leekening, de Moitlalbauiiste Amslerduni, door Ludoir Backhuysen en, na

loren

een voor onzen sniaak wat

zwaar gekleurd Studs-

al le

i/czicht

liekl

van

van

een

("i.

Anionic aanilaclil


v.

I5eershaalen :

hel

stddluiis

(laiusiii

Halleni,

praclilleekening

brand, van inel links

't

Anisler-

na

dcii

liokin gezien,

de beurs,

reclils

de waag, cen van de besle leekeningen

van

dezen

nieesler.

Van de oveiige leekeningen dezei" i)oilefeuille zijn vuoral nieikwaardig

:

een

Slndie van Bega, in zwarl

en wil krijl op blauwpapier,

voorslellend

een

vrouw,

aclilerover geleund op een sloel,

een

conscienlieuse,

schoon verre van peuterige JONGENSKOP. Naar

een teeUeniiig van GEn.Uiii

In hel Rijkspi-entenkabinet te

ti;

houdings-sludie,

BoiK.n.

waarbij

vooral op den plooival gelel

Amsleidam.

is.

schelsen van den fijnvoclenden Terborch, jongenskopjes. zoo

Dan Iwee

fijn

leere roodaard-

uitgevoerd als de grove

roodaardslifl dil loelict. Als een zeventiendeeuwsche Weissenbrucli is de met bruin, licbtgioen en rood gewasschen penleekening van den zeldzamen Anionic van Borssom ino 16), een poldergezicht op een slillen zomerschen ochtend, niel een molen in hel midden, links de scliilderaclilige slructuur van een overloom. Een reproductie naarde praclilleekening van den Boeren-Bruegliel, waarop SI. Jacobus en de Toovenaar is afgebeeld, nioclit in deze uilgaaf zeker niel ontbreken. De leekening^

Heyden in 1565 is gegraveerd, is voluil gemerkt en 1544 gedalecrd. De reproductie is uilniunlend geslaagd. De andere aan Boeren-Brucgbel loegeschreven leekcning is een bekend onderwerp de St. Jansdansers, de « pellegronimen die op "sint Jansdacli buylen bruessel le muelebeeck danssen », leekening vooral bekend door de drie prenten, die Hendrick Hondius, met eenige veranderingen in de groepering, in 1642 maakle iiaar details van deze leekening, of die door Pieler van der

:

van hel exemplaar, dat de Alberlina

ID6

le

Weenen

bezit. 01 het

Anislcrdanische exemplaar

AAP. III

N:i:ir I'cn U'l-kciiiii);

vnn Koki.ant Savihv

hit ltijks|iri'iiteiikal)ini'l

tc-

Ainslirdiiiii.

*«1P?'

OlDE TEEKEMSCHS wel weikclijk van Nveini-^

(io

IS IIET

hand van Unieghcl

AMSTERDAMSCHE PHEXTEXKAlilNEr is.

zou

ik

willen helwiji'clen

dc Icckcniii}^

is

zoo

ilicpgaand. de ••ezwolien halsaderon en hel sclicelkijkeii der vrouwcii, dal zoowel

de prenlcn van Hondiiis uitgedrukt, kaii

men

als o|)

de Wcensclie teckening

iiauwelijks in terugvindcn.

liier

•|r.l-Ki:NAAI'.,(jEZF.Tr:N

VOOHLI.N

— ni

De

I'.ol.lUlMIUIS.lK.Naa]

I'ailor

op

— zccr gcptonoiicccrd

gcliccio tcekcninj;

lircl'l

is

ids slaps.

\ *\ in n I-*i:< kmovt. In het Rijksprcnlenkal)inpt ie Amsterdam.

?ekciiiiiji \:in r;i:niinAM>

lets nafietrokkens. Dat zc iiier gepiiljiiceerd is, lieeft nntuurlijk dit nut, dal men ze nicl liet Wcensclie exemplaar geniakkelijker vergelijkcn kan. f') Op deze teekenin}; volgl een Cezichl op het Rolcin le Anislrrdani in 77.S'.), door .Jacob Cats, een zeer goed f<econserveerde karakteristieke zepiatcekening, nit de collectie

Wurfbain afkomstif?. Daarna Ireft ons een potloodscbcts van Albert ("iiyp, ecu Cezicbl op Loereslein, denkelijk uit zijn vroegen, van Goyen-achligen tijd. Een i)rachl van een studie is het Boerenhiiisje met den teekeimar, van Cierbrand van den F.eckliout. den leerling van Rembrandt, die, als zoovele van zijn medelcerlingen, in het navolgen der manier van leekenen van zijn nieester vaak zoodanige resultatcn bercikte, dat men telkcns zijn teekeningen met die van Rembrandt verwart, en omgekccid. In 'I

algemeen

is

bij

hem

het

Rembrandtieke

in


loon en de technick hoofdzaak. Hier

lommer moctcn aandniden en aan dc manier van teekenen b. v. van bet wicl van den kruiwagen links. Allcs is evenwel ipis minder krachtig dan Rembrandt, maar, hoe kranig is ondanks dat, ondanks die « manier », de opzet van dit slukje, hoe scbildcracbtig het gegevcn, hoe zonnig hel lirht, \wv rei-el het « builen » van heel het geval ziel

men

dit

o. a.

sterk aan de pennehalen, die het

!

Sodcrl ik dil schreef, verscheen de catalOKus van Brueghels Icekcningcn van van Hastclncr, in diens bock over Rnirghel 'Brussel.Van Ocsl &. ('.•). Ook deze houdl ;blz. 191, n* 84) het Amsterdamsclie exemplaar voor een copie. (1

107

OUDE TEEKENIXGEN

IN

HET AMSTEUDAMSCUE PRENTENKABISET l)e Hlf'abetische

volgorde,

waariii

lie

reproducties in

de

portefeuilles

liggen,

doet,

iia

Esselens, op Eeck-

hout

volgen

eeii

teekening, die met

een

vraagleekeii

aan Jan van Eyck

wordt toegeschreven.

Gerustelijk

men

kan dat

zeggen,

niet

zij

van

zijn

hand is. Wat we kemien van de nianier van teekenen van Jan van Eyck

—

zooals die b.

v.

uildeAntwerpsclie

Barbara

blijkt,

klopl lieel niet niet

dilslappeprodukt,

waarin wel is waar rem inescen ties aan
stijl

—

teeren

vooial

in

hoofdenharen der Madonna, die met lielKindekededrie

Koningen picert,

tocb

—

reci-

niaar dat

verder

niet

valt te dclerminee-

dan

ren

VIOOLSPEI,i:[i. Naar een teekening van J.ix Srutx. In het Rijkspienlenliabinet te Amsterdam.

sche

streeks

dat dus

mag

iii

zooverre, als specimen van een teekening

nit

dien vioegcn

tijd,

>.

Vlaam-

om-

school 1440

stellig

m

en

curieus

heeten.

Na een paar scherpgeteekende en uiterst bedriegelijk nagebootsle mansportrcljes van Jacques de Gheyn en een ontroerende beeltenis van een vrouw op haar sterfbed — onderwerp, zoo vaak in de kunst van het eerste kwart der 17<^ eeuw behandeld — komt weer een « priniilicve » teekening. Deze is, in tegenstelling tot de eerste, ongtiiieen belangrijk. Immers, in dezen ragfijn geteekenden Madonnakop met zijn teere lippen en zachte liaren herkennen wij een sludie van Hugo van der Goes voor de Madonna op het middenstuk zijner beioemde triptiek van Portunari, die hij vermoedelijk in 1473 schilderde en die thans in de Uffizi te Florence bewaard wordt ('). Op de schildcrij is de koj) iels meer naar voren gewenci, maar de val der haren en de lijn, langs welke hcl onderkleed den hals ('I

afsluit, is dezellde.

Deze

ti-iplici; is o.

m. nfgebeelil in

dil Tijdschrift. jig.

lillG. 2-

luiHj

.

hU

J2-4:).

<)[I)E ri:i:Ki:\L\Ghy

I'OHTIIKT

van

.IAN

HKT AMSTERDAMSCHE PRESTEXKAnr^ET

/.V

van ISUONCKIIORST.

Naart-L'n Icckcning van een In

liel

onhkkknu Mkesteii.

Kijksprcnlenkahinel

tc

AmstLTdani.

van deze porteleuilli' willeii we noj4 nociiicn die van Hendrick (iollziiis, Jan van (ioj'cn, Guilliain do Heerimansportrel, met een voorgrond, die in beliandelin<> aaii Dupont's Pot tcr-gra vine doet denken), Jan van der Heyden, Hobhenia, Conslanlijn Huygcns Jr. en
Omicr

(ie

nicest Ircllende Icckeiiingcn

Op gevaar

van den lezcr

nog even opsoninien enkcle eerste, een penleekening Hoerderij i\uor Lievens. is reeds dadclijk een der aanlrekkelijkste van de gelieelc seric. Dan is er bij een zeer doorwcrkte roodkrijistudie van Macs uit zijn Hendjinndticken

der

mooiste I

at'

afl)eeldingen

uit

le

vernioeien willen wij

de

tweede

aflcveriiig.

tocli

De

Ol'DE

TEEKENINGEN IN HET AMSTERDAMSCHE PREXTENKABINET

DEKLOSBAAN.

N.un

.,11 1,.

In het Rijkspienti'nkniiinot te

I..

nii,„

wui A

Amsterdam.

eeii oud vrouwtje, dat bezig is de muts van haar man le stoppen een oud vrouwtje van Metsu, en uitvoerige gewasschen teekeningen van Ostade, waarvan wij er hierbij een afbeelden, curieus 00k om het « sjoebakken », het spel dat de boeren rechts er spelen. Van Potter zijn door den heer Moes drie teekeningen ter reproductie uitgekozen, van Rembrandt slechts een, de bekende merkwaardige studie voor den meest links zittende der staahiieeslers. De reproductie naar den Hobbema-aclitigen Ruisdael (n" 69) is — althans in het exemjilaar dat voor niij ligt — minder gelukkig. Daarentegen is weer de aap van Roelant Savery (no 711 uitmuntend geslaagd. t Is een tcekening, waartoe menigeen, die alleen Savery's conventioneele landschappen kenl, hem niet in staat zoii achten en ze behoort onlegenzeggelijk tot de aantrekkelijkste der serie. tijil,

;

Ten slotte noemen wij nog de teekeningen van Jan Sleen, Troost, Adriaen en Esa'ias van de Velde, Cornelis Visscher, Simon de Vlieger, Ant. Waterloo, Thomas Wyck, Jan Wynants en, van een onbekende, een kranig jongensportret, dat aan Jan de Bray doet denken en in ieder geval lets Haarlemsch, lets Hals-achtigs heeft. Van wie het is? De uitniuntende reproductie bevordert misschien het

spoediger delermineeren van deze

mooie leekening. Met het bovenstaande moeLen wij volstaan, want het zoQ ons te ver voeren, wildcn wij stilstaan bij al die andere aantrekkelijke platen dezer uitgave, die zonder twijfel haar doel niet missen zal en die bovendien tot eer strekt aan den Heer Moes, den drukker en den ondernemenden uitgever. Den

110

Iliutg,

Met I'M?

W. Martin.

%:^

^/^''^^^

OUD-EGYPTISCH VLECHTWERK dun

|i:i)i;in'

naar

liet

huilsleii

tijcl

wordl

aaiulachl

ow/.c

Iclkens

Oude Egypte getrokken, berichten over nieuwe

opgravingeii en ontdekkingen vragen iederen keer weer

opnieuw onze l)elangslelling en met interest lezen wij dan over openen van een dier oude graven, waardoor t

langzanieihand

"t

laadselaehtig verleden

knnnen en

wordcn

iluur een

stelling

van weten

kan

gebiaclit,

te

niaken.

Wat

andcrs gcweest

niel

l)eseliaving,

I'en

die

zijn

waar

wij ons

oude Egyptenaren

dan

t

resultaat

nagaan met welke eenvoudige miiideien

zij

Het slijpen van een enkele vaas heeft arbeid gekost te

(').

Waar zoo

l)Oven gaat, daar geeft

iels

liet

nog geen voor-

tot stanil

hel)l)en

van een nanwe samen-

werking gepaard aan een levenslange toewijding en een wij

eeniger-

zicli

weer gelrolTen

niate hi'ginl to ontslnieien en wij lellcens

uiterst geduld, als

zooveel l)ereikten.

welliclit

een ganseii leven van

ons begrip van doorzetting en bekwaamheid

Oude Egypte ook andere werkwijzen

te zien,

welker l)eknoptbei(l en vingiicid wij eveneens l)ewonderen. Zij. ol'

die verleden jaar, de eolleetie Eiseiii)aeii uit \Viesi)a(ien, te Utreeht

Haarlem, gezien liebben, lierinneren

te

open

weel'sel in tamelijk grot

stuk grove kant en

Wij hebben

oudste techniek, op

den

tijd

iiet

liier

is

zicli

misschien een klein stukje

garen uitgevoerd. Het geleek het meest op een

liierover, dat ik

voor ons

textiel gebied,

wal naders wenseli

te

vertellen.

een stukje vlechtwerk, waarscliijnlijk de volgens Prof. Riegl

('),

der Keizerinnen Galla Placidea en Theodora, ja

leruggaande

tot

op

tot

op dien van

men

verseheiden

een

kantachtig

zell's

Livia en dien der labelaehtige Androniaehe. Hij

de opening van vele dier mysterieuse graven voiid

vrouwen-

zoowel

als

niannenmutsen,

weefsel in linnengaren, fijne wol en lit de eeiste vondsl, naar

soms

vervaardigd

van

zelfs in zijde (Alb. 1.)

Weenen gebracht door den beer

(iraf,

verkreeg

(', Egyple voor deii tijd der Pyramideii, Alexandre Moret. licrnc de Paris .Mauri Overgenonien in de NVelensch. Bladen Aug. en Sej)!. liiO". (';

1907.

P'rau Sciiinnercr « .\nliel<e Ilaiid.Trljciten. »

111

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNS'l K. K.

Iiet

Museum

aldaar deze kostbare schatfen in zijn bezit en werd de

geboden

f>elegenlieid levens

tot

nadere studie.

Het leed dan ook niet lang of de aandacht van eenige knappe vrouwen

op

viel

dit

ringen van

bijzondere werk en wij hebben, vooral aan de rustelooze naspo-

Mevrouw Schinnerer

te

danken, dat deze techniek voor ons verklaaicl is tijd is

en misscbien voor onzen

bebouden kan

blijven,

ons niet alleen

te

want het

doen oni de

werkwijzen der oude volken den,

maar ook om

te

voor den tcgenwoordigen toegepast

[Museum

1.

niek

— het

te

vin-

tijd

nog

kunnen worden.

een eerste bekijken bleek

Bij Afb.

te

zien of deze

bet al dadelijk dat bier geen sprake

Agram).

was van een West-Europeesche techwas dus wel een moeielijk zoeken, maar na veel onderzoek en

proefnemingen gehikte bel Mevrouw Schinnerer toch digend resultaat

tot

een alleszins bevre-

komen.

te

De eigenaardigheid van de Egyptische werkwijze

is, dat bet werk uit waarvan de steek even wel in tegenovergestelde richting loopt geen enkele bekende techniek toonde dit zeUde principe en wat de steek zeif belreft, zoo kan men oppervlakkig aan

twee volkomen geUjke

iielften

bestaat,

—

kloskant denken,

maar

bij

nader bekijken

deze soort kant, noch met naaikant dat

het Egyptische

hetgeen

bij

ziet

men, dat de steek noch met

gemeen

beeft

en

wel

hierdoor,

werk een rekl)aarheid en een verschuifbaarheid

toelaat

geen enkel kantwerk voorkomt.

Uitgaande nu van

t

feit,

dat zeer veel

baar verloren, toch nog bier en daar, zig zijn,

iets

begon Mevrouw Schinnerer

in Gallicie bij

al is te

oude technieken, hoewel schijnhet

dan maar sporadisch, aanwe-

zoeken en vond werkelijk eindelijk

de volkstammen der Rulbenen ecu

toestel,

waarop de vrouwen

door gespannen draden een vlecbtwerk maakten, dat groote overeenkomst

aanwees met de Egyptische mutsen. Zonder eenig technisch bezwaar heeft

Mevrouw Schinnerer op dit eenvoudige toestel kunnen maken en nu was dus gebleken, dat wijze was, een eenvoudige

om

elkaar

alle

die

steken der oude werkwijze oude techniek een vlecht-

heenstrengeling van draden, zonder

De Rulheensche vrouwen werken nog veel op dit mutsen, tusschenzetsels, randen voor handdoeken

verder bijkomstig materiaal. toestel

en vervaardigen er

enz. op.

Of weten

112

dit

wij

Rutheensche werk een niet.

Want

wij

overblijfsel is

van het Oud-Egyptische,

zien ook dikwijls, dat eenzelfde gedachtengang

AMHACJITS- EN NlJVERHEIDSKUNSl plants viiuU

volkcii, die

vcrscliillciuli'

liij

eu loch

staaii

in geenerlei

verband mel elkaar

eeiizcH'do ri'sullaal koineii. In zoo'n geval zal wcl

tot

verschillende volkcn

hehhen vn

ceii zcll'de hclioot'te l)eslaan

is

l)ij

die

de gcvonden

oplossing tlan ook zcker de meest logische.

Wij geven

hierbij een afbeeldiiig

van een Rutheensch

vlecliltoeslel

en

wie meermalen Egyplische afbeeldingen van

vazen enz. zag,

een groote over-

zal dadelijk

eenkomst zien tusschen

loestel

dil

en dal

eigenaardige vierkante raam met draden

om-

spannen, waarnaast aan weerskanlen een Egyptisch fignurtje gehnrkl

Een

zit.

eerste oogopslag doet al zien, dal

doen

wij hier niel te

bel)i)en niel

een inge-

wikkeld probleem. Hel houten raani

is

de drager van een

paar strak gespannen lonwen, waaronilieen bet

wcrk

en

"l

loopl.

Met de vingers wordt geweikt

dwarshonl, hel zwaard,

iiulpniiddel dal

liij

dil

Oni de eersle oefeningen

Mevrouw

gebruikle

lijken

plaals

van hel groole

raampje en beenen

in

slaafjes,

eenige

le

vergeniakke-

Schinnerer,

toeslei,

plaals van

om

is iiel

werk gebiuikl wordl. in

een klein ijzeien hel

zwaard

vier

de loeren van elkaar

le

scheiden. Ik beb deze werkwijze zell'gevolgd

ili

\

li-chlloestel.

en goed bevonden. Het opspaimen der dra-

den gescbiedl van links naar rechls en van onder naar boven over de twee staven of eigenlijk over de twee gespannen touwen. Er vorml zich diis een voor en een achterliggende

vak kunnen noenien,

rij

draden

"I

weven.

als bij

— de ruimte

hierliisscben zon

men

hel

Hel begin der vieeiiling wordt gewerkl rechts van den bovenkanl van bet raampje, terwijl

mel bebnlj) van een smal beenen

slaafje een bovenlig-

gende draad met een aangrenzenden daaronder liggenden draad gekruisl en de laalste op het staafje genomen wordl. Door dit regelmatig langs de rij te

komen

doen,

boven rijen

alle

te liggen.

bovenliggende draden onder en

Een tweede

alle

onderliggende draden

staafje (Afb. 3.) lusschen

de nu onlstane draad-

gescboven en stevig legen den onderrand van hel raampje aangedrukt,

vorml dezelfde draadslingeringen gestelde ricbting.

De heide

een derde staafje (Afb.

4.)

als

aan den bovenkanl, alleen

slaafjes blijven

nu op

liun j)laats.

in

legenover-

Met behulp van

wordt deze zeltde loer eveneens van rechls begon-

113

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNSl nen, herhaald en nu ontstaat door de draadkruisingen de eerste vlechttoer.

Een vierde en tegen

staafje (Afb. 4.) tusschen

de nu ontstane diaadlagen geschoven

onderste staafje aangedrukl, geeft hetzelfde resultaat als

't

van

boven.

Op dezen grondsteek

zijn

welke

variaties gebaseerd,

alle

in bet

Oud-

Egyptische werk voorkomen.

De

staafjes

namen

deze procf de plaats van de vingers en de vlakke

bij

yv^YfvYQp

-^«\^'\\<>^.

Afb.

hand aan

in

:i,

i,

5, 6.

en deden ook den dienst van bet zwaard,

om

de onderste vlechtingen

te slaan.

Toen

ik mij

pas met

(lit

werk bezighield, was mijn

eerste

meening, dat

hoewel de Egyptische tecbniek geen overeenkonist met de kantsteken zij

toch de voorlooper geweest was van onze kloskant

mean

ik hiervan terug te moeteri

voor een betere

geef,

een ander werk geleid technieken

zoo nl.

heeft,

komen en hoewel

ik

—

bij

mijne meening gaarne

volgens mij, deze vlecht-techniek eerst tot

bet kaartweven. Nadat ik nauwkeurig de beide

bet Egyptische vlechten en bet kaartweven nagegaan had,

:

beel't,

nader zoeken,

mij Prof. Riegl's uitspraak pas duideHjk n.

der oudste technieken moet

zijn. ja

1.

werd

dat bet Egyptische vlechten een

zoo oud

lijkt

bet mij zelfs toe, dat het

kan grenzen aan het meest primilieve vlechten van twijgen en biezen. Wij

bebben bier motief (afb.

te 7)

doen met de eenvoudige ineenstrengeling van twee einden een dat ik op een heel oud Egyptisch potje

beteekenis mij lang onopgelost bleef. Het

wat de oermensch moet gedaan bebben ter

vergrooting tot stand Ik

heb

in

(*)

114

om

(')

vond en welker

bet eenvoudige ineenstrengelen

een verbinding ter versterking of

brengen, zonder meer.

mijn bezit een touw

van twijgen maakte. Het niet

te

is

(afb. 8) dat

een visscher in mijn bijzijn

door elkaar gedraaide wilgentakken, gevlochten maar gestrengeld. Hierdoor is een onbreekbaar touw verzijn primitief

Kunstgewerbe Museum, Crefeld.

AMHACinS- E\ XIJVERHEIDSKUNST kregcn. Dit zelfde zal de oermenscli <»cdaan hel)l)en te

makcn.

"t

Afb.15.

Gordel

twee aan

naast elkaar hetzelfde,

hetzij

kaii,

Wanneer men nu

om

elkaar

wat het Egyptische werk

plaats

in

heendraait,

dan

vcrkrijgt

men

in zijn oeisteek te zien geeft.

kan mij voorstellcn, dat de niensch naast het dierenvel

Ik

bindniiddel

twee twijgen,

hiezen of draden, er nieer neenit en die

twijgen,

twee

ceii slcrk

in kaaitwcefsel.

lieten, biezen of di-aden oin clkaar heendraaicii.

van twee einden,

om

wal ecu menscli docn

Is lu'l^alk'rpiiiiiitiel'slc

als kleeding,

gezocht heeft naar een andere bedekking en de wijze van ineenstrengelen,

welke

hij

voor twijgen gebruikte, overgebnichl

gescheurde biezen,

b. V.

overneming zien

lijke

iels

wij

iieeft

onze tegenwoordige

als

op elk gebied, zoowel

in

op dunner materiaal, ral'fia (').

Zoo'n derge-

vioeger tijden

als

nu

:

een hestaande werkwijze toegepasl op een nieuw materiaal of ook wel omgekeerd, totdat het nieuwe materiaal zijn eigcn werkwijze veroverd heeft of

de nieuwe techniek haar eigen materiaal machlig

Zoo gaan

zal het

zijn,

het

ook bier misschien

ge-

ineenstrengelen

van

is.

takken en twijgen vereischte geen werk-

maar zoodra werd dunner, soe-

tuigen,

peler materiaal gebruikt of de eigenaar-

dige bezwaren deden zich in de bewer-

king voor. In dit geval was het zeker de

verwarring van de draden zijn strak

gen, zullen bij

—

twijgen

en hoewel moeielijker zij

te

bui-

zich niet verwarren, wat

draden dadelijk het geval wel

was maar een weg,

om

dit

te

is.

Kr

verhin-

i'l Toevallig kwam mij dezer dageu in handcn Het Vlechtwerk in den fndischen Archipel door J. A. Loebcr, waarin iiiclditi^ geinaakt wordt van gevlochten kleeding, pag. :

55.5g

Afli. X.

Touw van

wilgcntakken.

115

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST

om de draden vast te maken aan de beide uiteinden. Nu gekomen en tevens een zekere spanning van de draden en daar-

deren en dat was,

was

er orde

door de mogelijkheid geschapcn

Afl). 9.

zonder verwarring draad voor draad

Taschje in zijde gevlochteii.

elkaar been

le

vlecbten

zal

«

om

«

Taschje in zijde gevlochten.

Afb. 10

slrengelen, wat ik nu in

't

vcrvolg

om

maar

ter

vereenvoudiging

noemen.

Tevens doet zich nu wat nieuws voor en wel, dat door bet vlecbten van den bovenkant aan den onderkant dezelfde vlecbting

En

in tegenovergestelde ricbting.

dit is juist

gelijktijdig plaats beeft

wat bet Egyptiscbe werk onder-

scbeidt van alle andere mij bekende tecbnieken.

De menscb aardigbeid

worden en

en

in

de oudbeid beeft

ingezien

wij zien

de

dat

dan ook

bij

partij

weten

te

trekken van deze eigen-

gevlocbten onderkant ook gebruikt kon

de Egyptenaren

dit

principe

tot

een volmaakte

boogte opgevoerd,door bet aanslaan van de onderdraden met een dwarshout,

bovengenoemde zwaard, waardoor twee volmaakt gebjke deelen werk snel vordert. bewonderenswaardig dat met een dergelijke eenvoudige werkwijze

bet reeds

tegelijker tijd ontstaan en bet 't

Is

is.

De rekbaarbeid en

maken,

geeft een levendig-

door de Egj'ptenaren zoo macbtig veel scboons bereikt de verscbuifbaarbeid van de

stof, die zij

wisten

te

beid en een gegroeidbeid welke gepaard gaan aan een bijna ongeloofelijke

116

A MBA Cll TSeenvoud en

i
EX

.\7,A

\

-EIUIEinSKl XS T

Meestal in linncn tlraden en in wol iiilgevoord, zijn er

onk enkele cxemplaren

Ik lich zeir lasclijcs in zijdt' (all). U. 10. 11. 12i gtMiiaakl

:

'

..

mm

iilii

II iiiiiiiii 'I'll

locli

i<evon(lt'n in lijno i»c'kkMndc zijdo. v\\

kikcns was

ik

1

\

<

Ath.

Tasilije in linnciiKn

11.

opnieuw getrollen door dc van werken

liet

Men

vleihtv

zijde

di'

door

hewaard

tk-zc

manier

hlijll

en het

matcriaai door den cadons van de sleken verloont.

Hoe mooi ook en voor alle

niatlo scliittciing, die

de soepelheid die volkomen

verkrijfi;t,

levendige, dal

K-lii'l'

i-l

vele dingen bruikl)aar

is

het vk-ciitwerk niet voor

doeleinden geschikt, vooral dan, wanneer sterker weefsel verciselit wordt. zal bijgevolg gezoclit

hebben naar een werkwijze, oni

die

meerdere

stevigheid te verkrijgen.

Toen sterking

ik te

een stevigen hand wikle niaken, heh

maken en

ik

viechttoer een dwarsdraad in

Toen

ik later

met

ik zell'

gezoeht hoe die ver-

verkreeg die meerdere va.stheid door t

vak

te

na

iederen

leggen.

het kaartweven kennis maakte, voekie ik direet de

overeenkomst tus.schen mijn eigen poging oni

niijn

werk

te

vcrsterken en de

werkwijze van het kaartweven. Bij

mijn proeven nemen

mijn beide handen

niet vrij

door nogal bezwaarlijk ging. te gelijk

stuitte ik al

spoedig op de moeielijkheid, dat

ik

had en het inleggen van den dwarsdraad daarDaarl)ij

inleggen. Deze bezwaren

kon

ik (k'n

nioesteii

diis

draad niet onder en boven oveiwonnen worden en wat

117

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST het eerste bctrefl,

dat dan ook het geval

is

van den draad onder en boven

door

scbijnlijk

het kaartweven. Het inbrengen

bij

niet

te gelijk is

bebouden gebleven, waar-

groot techniscb bezwaar. Allereerst nicest nu gevondeii

te

worden een vervanger voor de band, die de rij onder- en bovendradeii scheidde. Het meest voor de band liggende was, volgens mij, den voordraad van den acbterdraad te scheiden, door een stokje met twee gaatjes tusscben beide te zetten, den voordraad door het eene, den acbterdraad door bet andere gaatje te leiden. Door omwenleHng van het stokje kwam de acbterdraad voor en de voordraad achter, zooals

bij

bet Egyptiscbe werk. Het

was

geniakkelijk door het nu op mechanische wijze verkregen en steeds open-

bbjvende vak den draad

ter versterking in te leggen.

In de ontwikkeling zullen de stoivjes geleid

kaarten met vier,

vijf,

bebben

tot

de plankjes of

somszes gaatjes waar de draden doorheen

geleid

werden

en door welkcr vernuftige wenfelingen die fraaie patronen ont-

(alb. 13, 14),

stonden waar nog in ceintuurs, leidsels enz. zooveel mooie voorbeelden van overgebleven zijn (afb.

15, bl. 115).

Het kaartweven behoort dus ook

oudheid zoowel

gedaan

in

i

Westen

als in

in verschillende streken in

Dit weefsel sterk en fraai

't

tot

de heel vroege tijden en

Oosten beoefend

—

't

is

in

de

wordt ook nu nog

Rusland en in Perzie.

blijft

evenwel beperkt

een zekere breedle,

tot

daar bet omzetten der kaarten met de handen geschiedt en

men

moeielijk de

breedte der uitgespreide vingers kan overschrijden. Dit heeft wellicht aanlei-

ding gegeven

tot het eigenlijke

—

weven

maar dan pas, als het vlecbtprincipe bebouden is, tusscben bet nu niel vak wordt bij bet gewone weven

losgelaten en alleen de doorgestoken draad

meer door draaiing verkregen vak.

Dit

verkregen door de eenvoudige op- en neer-heffing of been- en weer-trekking der draden zonder draaiing, doch het principe der gespannen draden,

op den buidigen dag, kloskant

is

ook

Wanneer andere, dan tegendeel

is

zij

bewaard gebleven.

Bij het

is tot

maken van

principe losgelaten.

zoo neerschrijf van het overgaan van de eene techniek in de

lijkt

het, alsof dit alles

zoo gemakkelijk en vlug gegaan

Het

is.

evenwel waar. Een dergelijke ontwikkelingsgang gaat heel lang-

zaam en waar zullen

dit

ik

in deze techniek

wij

nu de technieken zoo gescheiden van elkaar

zien,

daar

waarscbijnlijk in die overgangstijden naast elkaar en met betrekke-

weinig verandering eerst, heel langzaam gegroeid op zichzelf staande werkwijzen kennen. lijk

zijn, tot

wat wij nu

als

Zooals ik reeds zeide wordt bet Egyptische vlechtwerk, voor zoover wij

weten alleen nog

bij

de Ruthenen beoefend

;

in Croatie

komt

bet

nog spora-

disch voor.

Door de eeuwen been vinden

118

wij bier en daar

nog overblijfselen van deze

.

Zoo nuuikt

ttxliiiiok.

K. K. Miisomn lift

i*e\vorkt is,stamt

dit

nit liet

.1//;.

;

NS 7'

{(J I TS- i:S A/,/ \ -EIUIEIDSK I

van con slukjo

Prof. Hici^l mekiini<

Woimumi

te

1

kaiit,

aaiiwezig in lui

vol<(ens hel i^cstylecnle lijiu'iionuMmMil,

waarin

laat-Ro-

maansche of vroegGotliische tijdperk.

Een

vroiiwen-

bchoorende

iiiiits.

hel kosUiiiin van

bij

een

Zevenbergsche

edelvromv 17i

eeiiw

de

uit

eveii-

eii

eens bewaard

Weeiische

in lu'l

.Miist'uni,

bewijst door bet kost-

baremateriaal.goiid

en

zijde,

gemaakt tcr tijd

waarvan is,

zij

dat loen

geen sprake

kangeweest

zijn

iiitsbiitend

boeren-

kiinst.

van

niaar dat de

gegocde klasscn ook

handweik

dit

be-

oefenden. Sedert een paar Afb.

jaar mij verdicpend in

i:i.

lift

Kaaitwecfsel

r

ATI). 14.

geopende vak.

van

Kaartweefsel de (Iraai'ing rien sleek toonend.

deze tecbiiiekcn,

lijkt

mij zoo van zelf

vinding

nil

"t

een

uit

ook wenscbte neer

't

te

ander voortvloeiendc, dat

ik niijne

onder-

schiijven, nogniaals er bijvoegende, dat ik

mijn opinie gaarne voor een betere geef. Intusscben hoop ik bier en daar ieinand opgewekt

te

bebi)en tot

't

be-

oefenen van deze twee interessante werkwijzen. Wij krijgen boe langer boe

meer eerbied voor de energie en iiel gediild van den menscli der oudbeid, met de meest eenvoudige niiddelen pracbtige dingen scbejjt en langzaani maar zeker elke moeibjkheid overwint

die

\i.

OnsUrbcek. Januari 1908.

Afbeeldingen

I, 2,

3, 4. 5,

6 over^eiiomen uit:

S.

VAN ReESEMA.

Frau Schinnercr, Antike llandarbeilen.

119

KUNSTBERICHTEN (VAN

ONZE EIGEN CO RRESPO N DE NTEN)

UIT AMSTERDAM

d d

beteekenisvoUen

en

sympathieken

schapschilder, schildert

Larenschc Kuiistliandel

H

— aldeeliiig te Amsterdam — bcijverl zich zeer voor ceil

en

geregeliie

(oonstellingen.

van ecu groepje

scliilders

leveii-

van ten-

(ligc afwisseliiig

Nu was

werk

er

bijeeiige-

bracht dal, zeer onderscheideii van aard en

een lenloonslelling vormde, die wel zoo opwekkend en zeker minder vermoeiend was om te zien als zoovele oflicieele gehalte,

scliilderijuitslallingen.

De iiamen der

scliil-

ders waren Albert Roelofs, Andre Broedelet, F.

Deutmann,

S.

Kramer en Piet deze, als ik Kramer

Garf, M.

van Wj'ngaerdt. Van alle met zijn etswerk in aanmerking laat komen, was laatstgenoemde de technisch minst beschaafde, maar daarmee nog niet de alleen

Wat

bijzonder

dames,

figuur en

rijk

landin

het

getoiletteerd.

Hij

manier van schilderen, en hij maakt daar goeden sier mee tot het uitbeelden van den vrouwenpronk in kostbare en veelkleurige stoffen met veelversclieiden dartelheid van kreukels en plooien. En ze dragen ook veelal luin kleeren niet zonder elegantie. Maar zijn werk heeft nog andere doelingen. De dames zijn meesttijds figuranten voor een romaneske vertooning. Ze zijn geplaatst in een omgeving kunstig gemonteerd met attributen van heeft een levendige, vlotte

een zinnebeeldige voorstelling. Maar het toch niet veel meer dan tool

om

is

het aanlok-

kelijk aspect zijner schilderijen te vcrhoo-

de wufte verfijndheid uit den tijd van Boucher, de weelde-droomen van Watteau, zijn ver te zoeken in de mise-en-scene van gen

;

zijn

deze dichterlijke tafereelen. De kwaliteiten

landscliappen, heeft nog lang niet de waarde

liggen bij Roelofs geheel in het uiterlijk van

minst

belangrijke.

hij

geeft

in

van voldragenheid, eigenlijk kenmerkt het werk zich door onrijpheid en tekort aan vermogen, maar in al zijn onbeholpenheid heeft het tocli een cachet, dat hem van de groote massa aan middelmatigheid vastgeroeste schilders onderscheidbaar doet zijn. Deutmann en Garf zijn te achten als kunstschilders met locale verdienstelijkheden. Van hen kan gezegd worden ze wevken niet kwaad en in gelukkige oogenblikken :

leveren

zij

prijzenswaardige

studie's

of

een

losse

en

ning.

Zijn

luchtig,

techniek

tegenstelling.

120

Roelofs,

de zoon

van den

niet

speelsch

en Hij

schildert kindervoorstellingen, kleine boere-

meisjes meest, aan bun spel of in bezigheid,

en het motief van een op de

liteiten

ik,

is

maar doorwerkt en gedegen.

nauw gewogen moest worden

meen

nog

Een geheel andere richlinguit is het werk van Broedelet. Het is in den grond deugdelijker van uitvoering, voUer ook van mea-

knaap neemt

zou,

penseelvoering.

zijn virtuositeit

het voordeeligst in zijn aquarellen.

presentabele schilderijen. Als het dan nog

Garf de knapste blijken. Roelofs en Broedelet bezorgden de eigenlijke attractie aan deze tentoonstelling. Hun werk vormt een groote

smakelijke

Maar toch toont zich

hij

fluit

spelende

herhaaldelijk op.

De kwa-

daarbij ontwikkeld zijn lang niet van algemeenen aard. Beschikkend over een zeer hechle techniek, even systematisch, wordt op de plastiek der dingen voornamelijk

aangestreefd, in

vorm en

in kleur.

De

wg

j|gjaKata»a«(a^-^gag«a
l»*««^|

<»'<

I

^AanDocbor PeTRUS J05EPHU5 HUBERTUS CUyPERS^^den kloeken Kunstenaar, aieceaurenae meer dan vijpti^ Jaren doorheei Nederland zijn machticg^e bouwwerken Keeft

gezeb adel

als

ae iietuiiien van zijn^enie en van den

zijris i?emoecfe^;*^i.-»«ik.»*-»'A-'»**-A9'».-»-*.-»«k-»«-

^den man

die doorde volmaakte samensbemmn.* kunabenaarsAaven.het eersb in Nederland een kijdperk. van konsbverval en kunsbverwordinc de harmonieerende samenwerkin^ ^an alle vn,een ambachbskunsben doorschouwd.en als onapwijsbaren eisch _^esbeld heepb voor elk waaracKtiA, kunatsJeneelj 6.^A**«»«>i'y«Ky*f^*«;«.^'»®»k*-*.,«'»>t K wordb uitdiepe veneerintf en inni^e dankbaarheid voor zijn onschabbare verdlensben je^ens de kunsten .a'-: neb ambachb,5»«•a*Asri^.'•s^«a;^•«sasrai•r**^

vanal

zijn

in

dele^enheid van de benboonskellinrf, zUner peesbelijke herdenkin^ van zijn fiO*^ Ae\aoorbedaa^,'^SKgA'<^'^»SL-fr'»,yr-^i^,^'^^-^^ ^hec lidmaabscKap 4^e3cnonken als eersbe**..*^*.' ii-

cer

werken inderichb bob

!?^

-jrf^^UD VAN VERDIENSTE^TH^ doorde Neaerlandscbe vereeni^^infi, voor

Arribachbs- en Nii'verheidskunst.'**-*-'^'*.*^^... '. "

Heb

'

.63un;l907

Bescuur,

^Vj^^^

-V, jiaK.UA.tuL>f1l

OOKKilNDKDiiDRDi;.. NEDKKI.ANDSCIIKVERIlKNir.INO VOOR AMBACHTS- EN

AAXGEBODEN AAX

Dr. P.

J.

H.

CLYPERS. ONTWORI'EN DOOR

J. B.

Nl.l

HEUKELO.M.

VIKIIErnSKLNSTx

KCXS'inERICIlTI-X kleur

doorworkl

/\v;i:ir

wiKirdi',

do

lot

_

[IT

Vdiiii sli:ik begii-iisd cii luidruU-

kclijk. Knu-lil in klcur eii kiaclil in

vorm

hier

daaruit

belangrijk

hot

resulleerende

liet

slreven

cii

is

tegcn elkandei-

positicl"

groote ledigheid

speciilatieve

iiei<
W.

>«'S^f 5»^f ^"^ >«^* = -

UIT

?«y? ^•'y?

S.

a u

I.XTOONSTELLING IIHHMA\ HICMIR > KUNSTZAAI, FORST JJt VAN 22 I'OT

31)

/i-^

.lANUARI

lu'ii

lechniciis,

ware dock

al

\

l'.)08

crbliill'cnd

die

als

speleiide

het zijii

toovcrl. Men viiidl up licl bij beni geen spoor van nioeilevollen aibeid, van gespannen aandacbt. VIot en sierlijk porliL-Ueii

dal zoUor (hil ocii

kan verhorgen.

niet

Do

is,

—

zit

zal

diopor

iiici

nioji

do hiiid,

i\:\\\

dozo

bij

lo

soliillorondo

gedaanten naar do teekenen zoekon, die het leven op bun aangezicbl beeft gegrift en waaruit men iels van do geheimoii hiiiinor zou kunnen lezen... Maar de clienteel van den beer Ricbir zou

ziel

cr misscbien niet ecus zoo erg op gcsteld

^^' ^'^; ;«'3"; ^'^

ANTWERPEN

—

maar

gclijkenis zijner portretlen, die slollig altijd

niak

Als

hem na kan doon

niet icder

vergeefs

(ionkcr.

onbovredigd.

looli

louter uilerlijk verloon,

sicllen der parlijen,

met stcrke tc'tjenstellinkleurwaarden en van lichl en

ons ton slotle

laat

reii,

Ilet is

{;en

(ier

— PAlilJS

AMSTERDAM _ AXTWEIWRX

siihsUniliccle

om op de wijze van ecu kanunnik van de Paolo of ecu weduwe lias voor iiel nageslacht verccuvvigd Ic worden... B. zijn,

-1* '$,^ Cti*i 'S»i =$,9i

^,9i

Op ill

11)

.Maarl

do kuiislzaal

a.

s.

^Jfi

^9i {g,»J $^»s ^9i

konioii

l-'orsi, .lo

Aiilworjion,

le

workon

iiagolalon

van Theod. Versliaolo in opeiibaro veiling. Wij bopen lo gologoiior lijd op doze belangrijke vorkoopiiig lorn.u

lo koiiioii.

^^^9i {^•^ ^^ '$,9i ^^9i -^Pi ^Jti f^fj ig.»S^»i n

o

o

o

o

UIT PARIJS

o

o

a

o

o

vloeien ben) de beeldtenisscn uit het pen-

— met eeii kranigbeid en een gevatbei
die

;

<<

laiigrijkstc \

vail

Kami, zooals

men weet

is

jiarticuliere

crzaniclingen van Parijs, zal

Rudolf

wijioii

uilooiigaail

ze vcrleden jaar

;

bloc

cii

door den heer Duveen van Louden en zijn associd dc beer Wildcnstein van Parijs gekocbt. Ik hcb ze nog gczieii in dc woiiiiig van den eigenaar op de avenue Ivylau. Kn bij niijn wetcn bestaat er geen Iweede, biniicn de laalsle jarcn gevormdc collectic, die in verhoudiiig

zooveel

uilneniende

werkcn

;

dat oils oeii oogoiiblik kan bocicn on bcko-

Rudolf Kami, die ze zclf binnen een twintig jarcn vcrzamelde, had nooil anders dan uitgclezeii stukkcn gekocbt; zij Iclt.

t

dat hij zclf een t

zij

dat

keniiers. (1)

hij i'<

zekeren smaak bad, raad volgde van orvaren

heel


Zijn

Oncler dezc leUh:

voorkeur liij

giiig

dfii (liicilcui-

nil

viiii

naar

hul

seum

Mu-

Ic Bprlijn, Willielm Hodf. die in lilOU cen calalogus inel praehlige ri-pioduclii-s lieeft tiilKeni-vcn :

(leniuUlesailiniliinii ilis lUirii ItiKhilJ Imiiiii. Wii-n

Ulllll.

121

KUNSTBERICHTEN — UIT PARIJS de Hollandsche school van de xvii'' eeuw. Was hem gelukt om 12 stukken van 't

krachtiger

Rembrandt, waarondcr een lialf dozijn kapilale doeken, le verzamelen en zijn colleclie stond in dit opzicht op den eersten rang,

konden volgen, was

't

Is

eigenaardig

dat

laatste jaren

oudste,

Porlret

het

stukken

die

al

Rembrandt's

behooren

van een

:

tot

hot

Oubekeiide,

hij

zich voelde.

Door

het publiek

hem

verlaten met nog slechts enkelen die

zijn genie

die eenige

hij

des

te vrijer

zich aan

over telaten.Toen was het dat hij werken schiep waarin alleen zijn

govoel, door eigeii niiddelen werd weergegeven, waar alles vast aaneensloot, van de scheppende gedachte, tot aan de

eigen

Home-

minste penseelslag. En juist deze werken

van 1653, het Porlrcl van Tilus Rembrandt van 1655, de Oiide viouw, die zich de nagels knipl van 1658, Clirislus endeSanui-

lalen een onniogelijk te omschrijven indruk

staande, met de hand op de busle van ros,

is

Geen

na.

ander

voelen, geen

van een Jungen Jood van 1661. De niel gedateerde werken, verscheiden studickoppen. een Chrislus, de Vronw met den A njer, tlians overgegaan in de vcrzanieling van

de

IGGO,

Manrits Kann, eindelijk

de Ilanden

unis-

scliende Pilatns, beliooren klaail)lijkelijk tot die

ook

periode van Remi)randt's leven, toen

boven liet artistieke peil zijner tijdgenooten had verlieven om nog door lien op prijs te worden gestchl. Tegenover de geheel aan de oppervhikle iiij

zich te lioog

(ier

liangende Holhindsche school,

diiigen

steldehij een kunst van loulerdiepte,

been waren er andere scliilders die liem nil 't oogpunt van

bekwaamheid trotlen, in

nabij

kwamen

bij

om liem

de

vleet,

teclinisclie

en zelfs over-

de uiterUjke weergave muntten ze

van t liclit, de hoeckuiigheid der de scliikking van een binnenliuis met

nit: liet spel

sloH'en, zijn

meubels, tapijten, vloeren van nitgeen zijn eigenaardig licht.

ons

doet

zoo

ander die zoo vergeestelijkt Tegenover enkele zijner doeken ons een huivering aan alsof het

lilaansche van 1659, het Porlrel vein Saskia

van

schilder

onniiddellijk en intens het myslerie ovcral

stof.

grijpt

ons de Icvensgeest zelf openbaarde, eensklajjs oprijzend voor ons oog. Zoo waren ill de colleclie Kann het Portret van den Man, (lie de hand legt op de baste van llomeros en de Pil(dns. De

—

raadsel,

zin

lijken

is

liet

van

bet

Rembrandt

Heefl

eerste

een

is

waarlijk in den eigen-

woord een

porlret'.'

om

er bier naar gestreel'd

het karakler van zijn

model weer

te

geven

model thema voor de ontwikkeling

of heefl, zooals dikwijlsgebeurde, het

hem

slechts als

zijner eigen

om

neigd

gedachlen gediend? Men

is

ge-

die laatste veronilcrslelling te aan-

vaarden bij t zien van dat prachlig fanlastisch kosluum, den grooten hoed, de opengewerkle gouden keten, de antieke busle van Homeros, die zich, zooals men weet in Rembrandt's verzamelingen bevond. De

Rembrandt zijn persoonlijkheid

rijst uit het duister omhoog, een mouweloos lluweelen kleed bedekt hem

lievrijdde, lioe nicer hij alles vervvaarloosde

op dat fluweel vereenigt de lioog bewerkte

wat

ketting de verspreidde vuurslralen en schijnt

zochte reinlieid

En hoe lot

nicer

een zeker tijdvak, een zeker uur, een

bepaalde

[ilaats

behoorde. Het

licht

kreeg

bij

figuur

;

uil

echte edclsleenen te bestaan; van het

liem een algetrokken beteekenis, zijn fignren

andere kleed

doemden uit de duisternis op; men wist niet van waar ze kwamen, ze droegen de klee-

wijde,

ding van geen enkelen

tijd.

Ze moesten die

goede, veeleer huisbakken, vooral het tafel-

genot beminnende, Hollandsche burgers wel

doen verschrikken, zooals ons die van looze ons

tal-

bewaard gebleven Schuttersgilde

en Rederijkersstukkeii zijn bekend. Naarmate het succes hem verliet verkoppigde

Rembrandt zich manier, zijn

122

meer en

nicer

in

zijn

van zichzelf te geweest dat hoe eenzanier hij was, hoe hij

schijnt zoo zeker

licht

ziet

men

getinte

niets

dan de zeer

ondermouwen, met

den de rechterhand rust op hel borstbeeld waarnaar de figuur, een grijzaard met langen baard, met peinzende blikken schijnt te staren. Schaduw en glans, groote donkere en lichte partijen nauwelijks met enkele bescheiden tonen genuanceerd... en de uitwerking is tooverachtig. De manier is vluchtig niaar magislraal, niets van die zwaarten en aarzelingen, anders zoo vaak voorkobier

en daar

weerglans van

er

overheenschietend

een

koslbaren

steen

;

KUNSTBERICHTEN — IIT PARIS Remhraiidl die

nieiiii bij

te

wcrkei! en

iiooit

o

chic

»

wist

die l)eiirleliMgs praclili}< of

naarmale de

afsciuiwclijlv

i<()n

ratie licm

al

of

wcrp hem

aanstoiid of niel. Hier is alles op punt gcsteld en men voelt hijna

zijn jiiisle

zijn,

dicnde, of

iiiet

inspi-

oiider-

liet

van wellce stof de stof gcmaaict is. I'ilatus.diezich de handen wascht,

innii;

is

dramatisch. Dric figiucn, half gezien, vullen dit groole schildeiij. licm,

met gebogcn

Pilalus

zil.

Naast

lioofd, staal een grijzaard,

voor iiem een jeugdig dienaar, die liein water over de lianden giet, in den aclitergrond enljele diiistcre soldatenligureii. Ken avondschcmerliclil

zwijgend wcrpt zijn wccrsciiijn op den koperkleurigen mantel van Pilatus, speclt in de wilte rokken van den grijsaard, haalt dc lichte noot van liet kindcrklcedje op. Ken onlicilvol zwijgen weegt op deze drie gedaanten Daar heneden raadt men hot drcigend gerommel der zenuwachtige nienigte, wier hloedige instiiikten zijn opgcwekt. Hier liondl elk zicli

de

looneel,

in zich zelf

omhiilt

besloten

dit

dagschijn

laatsle

:

het

kind enkcl aan-

aangedikte gezwollen vleezen, hceft ze in oogcn en houding lets Innig drocfgeesligs. Uiterst aanlrckkelijk door het gcvoel is dit stukmet vcrbazendevirtuositeil gcscliilderd,

men

indien

zich ten minsle

men voldoende

zachle, ecu weinig droevc (iguur en haar

aan de

ziel

van den beschouwer mee

ziel

legelijk bitterheid en droefheid, minacliting,

onmacht. iiulpelooze ovcrgave; men voell wel licel de tragcdie, die zich afspeelde in zijn ziel toen liij moest toegeven aan de dreiging van het gepeupel en hem dien Mcnscli overlevcren


op 'I gelaat van Pilatus, in dit vrecselijke avondschemerlicbt ('i Naast deze beide ka|)itale werken merkte men dan nog op het pracblige Porlrel uan ultgedrukl

als

llendvikje Sluffels.

Ouder gcworden

al,

met

Ilel

Porlrel van den Joinjcii .food

Kinile

Miclicl,

monograpliie

werk. lundelijk zou ik nog van twee bcroenide slukken willen spreken, bet Porlrel van Tilus Rembrimdl en dc Oiide Yrouw. die dc imgcls kiiipt ('). Maar deze wanii,

ill

reeds

Chrisliis,

coUcctic verdwenen, zeker

om

de

nil

ovei- le

gaan

de handen van den ecu of anilcreii Aine-

rikaanscheii milliardair, die, altijd ten

dank aan

zijn,

koslc van ongelukkigen verkregen

vcnnogen, hel ontlrekken zal aan de oogeii van hen die veistaan en die er vooideel nil zouden lialen van verhevcn soorl. l

Wan

I

er-

hoop dat deze

bcslaal geen

terslukkcn van Hembrandl

in

niees-

0|)enbare vcr-

zamclingen zullen ovcrgaan. Die slukken, die bun maker zoo slecht werden bclaald, die liem nu niel

minder

den worden, indien

sleclil

belnahl zou-

Icefdc. lialen

hij

beden

zulke prijzen dat de staten, enorme sommen betalend aan hel ooilogsbudgel, zoo dat ze

voor kunstwcrkcn kunnen beenkcl krijgen kunnen met dc

nicts nicer

sleden, ze

{^).

die over Heiiiliriindl ei-n uilvoe-

nooit ids bctjri'pfn vnn ilil sink. I'il.ntiis wascht zich. volgens hem, iiiel eon tiililrukking van klnarblijkclijkc zclfvolilocning fie handen (sic I). Dit l)cwijst eens Ic niecr dat 'I niel genoeg is om over een kunstenaar een lijvig lioekdeel vol geleerdhcid Ic helilicn volgeschrcven, oni ids le

snappcn van

een

is

sober, slrcng, krachtig en bijna kleurloos

grootslc moeiljjkheid ilj

rigi-

le

dceleii.

evenals de groole

—

het sink

tc

gebogen onder dc smart maarwie zal de dubbelzinnige verwar
om

achteruit

omvadenien of ze verduidclijken en vormcn zicli, — iicmcn aan huii cchle waarden en men ziel dal alles juist op zijn punt is gcsteld, dal alles meewerkt om bet innige leven wcer te geven van die geheel

in zijn

:icli

peinzcnd en

Hembrandt

nevelachtig ais ccn Oarriere, niaar zoodra gaat

dacht voorhetstroomendc water, degrijsaard zijnerjarcn. Pilatus,

bij

van zulk een uitdrukking bediencn mag, en een buitengewoon bcgrijpen van de begeerde uilwerking. Dichtbij gczion schijncn de stof die dc rechlerarm bcdekt en de rechtcrband zelf, even gebrouillcerd. even

.sclirrcf,

zijn kunst.

liecfl

(1) lieidc/.ijn

in 1S98

ling, tc Anistcrdaiii |2)

Knkcl het

op de

Rcniliniiiill tcnlmiiislel-

geweest.

Museum

tc IJeiiijn is

gcslaagd oni

dc

vrouw en een

kicin Jczus-kopjc

porlrcl

door

CInistus

cj-

1

mocilc

in

met dc Saniarilaansclie Ic redden. Het Mans-

met de l)usle van llomcrus is voor 1,100,0(10 jr. Huntington van New-York gekocht. Dc

Mme

12:5

KUNSTBERICHTEX

—

UIT PARIJS

Het meerendeel der groote kunstenaars van de HoUaiidsche scliool, waren in de coUeclie Kann door uitge/.oclite stukken vertegenwoordigd. Een Jong, slapend Meisjc, van Vermeer van Delfl ('), is, als bijna alle van den meeslcieen uilslekend stuk, schoon

minder

scliittcrend dan zijn beroemdcrc werken. Een Bimienluiis van Pieler de Hoocli, met een jong paar, dal op 't punt staat om

weerglans van een sluimerend, bescheiden lichl, spelend langs de met kostbaar leder bedckle wanden. Het uit te gaan, is vol

Bezoek aan de Kracmnuouw, van iMetsu zonder ik uit als een der eerste werken van dezen voortrelTelijken praktikus. Van de beide stukken vanTerborch, is \\n\.Manspovtret het meest karaktervol. De beide Jan Steenen geven integendeel geen denkbeeld van de onvergelijkelijke geestigheid van dezen grooten meester het Morgentoilcl :

eener joiige Vroiiiu vertoont niets van de geestige opmerkingsgave, die hem eigen was

De stukken van eveneens tamelijk

Ylaamsche School waren minder

de

talrijk,

Een Dierick Houts Mazes voor het brandcnd Braambosch, een groote Annunbelangrijk.

ckdie, een Licve

Vrouw en

't

Kind, een Fortret

van eenbiddendenJongen Man, loegeschreven aan Rogier van der Weyden, twee luiken van een altaarstuk vanMeinling, een teederCiVa-

Gerard David, een Aanbidding der Koningen, van Quinten Melsijs, waarop men (/o;i;i«,van

het Antwerpsche Drieluik weervindt, benevens'eidiele werken van minvele typcn van

der bclang, vertegenwoordigden de Primi-

Er zijn vier Rubensen, maar behalve de schets voor de Marleldood van St Lieven, dateeren ze alle van kort na zijn terugkeer lieven.

uit Italic

en hebben

lets

koudsenacademisch;

de buste van een ouden

Man

der beste portretten, die

hij ooit

Van van Dyck

hccfl.

is

buitengewoons, bet beste

is

er

is

echtcr een geschilderd

evenmin

lets

een Vrouwenpor'

is een leelijk tooneel uit een « Draak » door kerniisacteursvertoond.De Paul Potter, met den titel Voor de Smidse, een beetje

Durazzo uit den Genuee de leerling van Snijders, was er met verscheiden van zijn stukken, ten geiioegen van hen die in een schildersluk niet anders dan mooi schilderwerk wenschen

koud van toon,

te zien

en Esther, die

Human

bij

Ahasi'erus beschid-

digl

van onverwachten huadmirabel vertegenwoordigd door drie groot gezienc, in lucht gedrenkte landschappen. Hetzelfde geldt voor Salomon Ruysdael, van wien de heer Kann twee prachtstukken met de gemor. Filip

is

Wouwerman was

wone bekende motieven van den meester bezat. Wanneer we hier dan nog bijvoegen :

zes Jacob van Ruysihiel,

waaronder twee heel goeie, vier Hobbenias, wee van Goj'ens, vier Cuypen, met bekende, innige gouden licht, vier Portretten van Frans Hals met zijn gewone virtuositeit geschilderd (1643t

t

1G45) en enkele Ostades, dan zullen we bij benadering een denkbeeld hebben gegeven van deze eenige verzameling van Hollandsche Meesters, die niet enkel een privaat-

persoon, niaar zclCs een groot zou aandocn.

museum

eer

tret

van de

schen

tijd.

;

EaTiiilie

Jan

Fijt,

een Ontbijl,

;

over en

zal zich steriel

gaan verloopen oj) is te bevruchten.

een terrein dat onmogelijk

Hoeveel voordeeliger ware het staat

om mooi

te

voelen,

124

1!I07.

voor in

voorde beschaving

indien een dergelijke verzameling openbaar eigendom was geworden! zclf,

tusschen

800,000

Juli

niet

knnst en kunstenaars geweest, voor alien

JaCQIJES MliSNIL.

en 1,200,000 fianken geliaald. P. Morgan koclit de beste priniitiven. (21 Gereproduceerd in Onze KiinsI, deel XII, bl. 22.

dit

;

die zich de iiayels knipt, Titus en Pilalus werden het eigendom van den Heer Altman (Xew-Yoik). allc prijzen

Bij

mooie geheel zouden we nog eidicle Ilaliaansche, Engelsche en Fransche doeken nioelen voegen, die de colleclie volmaakten, welke op 't punt slaat om uiteen te spatten ze is en bloc voor ecu niillioen pond sterling verkochl aan kooplieden die ze sink voor stuk aan den meest biedende zullen gaan verhandelen voor "t grootste deel gaat ze waarscliijnlijk in de handen van Amerikanen

vrouw

Ue groote Rembrandt's heblien

tonen

in lichte sajjpige

en Honden die dood Wild bewakcn.

^miy

•

KrSSTBElUCHTEX

^

'•^

^^ >«^5 *'S '•^^'•^'^^I- '•^>«'S «•'^' n a

KcislkMitooiistolliiij^. DiliiKial

proevcn van

Irnliekuiisl

plaals

lie

:

150 oiij^incclc

lcckcnini
en

inlernalionale

dooden

:

Walter (-rane. rij

V.nn

geluclc

van niecsters, levenden en

Abbey, Briton Riviere, de HiozicU, !?enjaniin Constant, Waller

Hurnc-Jones, Crane,

Dicksee,

Kani|)f,

Laurens,

Morclli,

Ilja

Geronie,

.losef

Lieberniann,

Repin,

kicur,

zijn

Rackbam

lot

den geeigen-

dcn illustrator van lictic-verbalen in bet Idi'iiicre genre. Tot het even-griezelige kan bij het hrengen, niaar van bet schrikwek-

kende

blijlt bij

ver. Dat vereischt een talcnl,

maar

diaboliscb

iiiet-geraffuieerd.

van dc

hijljcl-uilgavc l)cnevcns ecn

nnntal kopvij^ncllen en randleekcningen van

de hand van

wecke

zijn

lijn,

Nchildf-

lijen ten l)chocve

nieuwe capilalc

illus-

de eerstc

in

ROTTERDAM

speelsclie vindingrijkbeid in bet spookacbtig-

potsierlijke,maken (:AI)i:Mli:yO».l)c()l)li5.nte

(77'

Peter Pan en Rip van ^Vinkle. Zijn soepelavonliuirlijke

ROTTERDAM

UIT

D c

-

Israels,

Doineiiico

Swan,

Roelicj^rosse,

Sascha Sclineider, Segantini, Alma Tadeina. Fritz von Ulule, Villegas, Juliaan de Vriendt,

RO'ITF.ROAMSCHE KUNSTKRING > TENTOONSTHLLlNti VAN AQUARELLEN,

ti:i:keningen en sciietsi-:n van vincent van gogh > |22 dec. 1907 — 12 .IAN. 1908)

llidde

A-^

Nijland

door hem

collectie

Dordrecht,

van den beer welwillend

ter expositie algestaan. Zij bevat,

zooals bekend zijn

De

te

is,

Vincent's teckeuwerk nit

van

periode,

cerste

onheholpen

zijn

beginnerspogingcii, linkscb van doen

maar

iiluiniage.

reeds zoo stout van bedoeling, uit de Horinage, tot zijn .Scheveningscbc en Brabant-

Rustig of i)evredigend kan zulk ecn elalage van zoo lietcrogene opvattingeii en voorslel-

sche dingcn, waarin naast zijn grool sentiment en diepc menscbelijkbeid ook al

Vogels

enz.

lingen

van

liel

niet

van

zeer

diverse

genoemd vvorden

:

loopt

liel

docunientair-oppervlakkige

lot

iiet

vrorae en innigc, van het banaai-niooie

tot

grootsch-eenvoudige, van bet willekeurige en gezochtc lot bet wijdingsvolle en

mcnigniaal zijn

soms

geweldigc beeldendc kracht, vaak over bet boofd gezien

/.ijn

te

meesterlijk kuMiuMi

te

bewonderen van

eigenlijk

Wat

vail.

niecl

liet

toont

is wcl duidelijk,
over alle onbandigbeid been, een landschapsmeester van bet eclite ras Hoe praeludeert bij b. v. al niet, wat de groolscbe

eerbiedige Het

slacbten, bet niodernc, algcnieen-gesproken, niet nieer lijking sieciils

waarachtig inspireert.

Bij

verge-

met bet vcrleden constateert men een

bislorisebe

vooriiitgang

belangrijken

en

arelieologiscbe

in

aan

picteit.

Cewilde ecnvoud en gcmaakte

zicli

niel

wedcrgave der ruimlelijkheiil Scheveningsche boljes en

zijn

hleekveldjes,

op

niet

der !

is

zoo korlen tijd zooveel en zooveel goeils gescbreven als over hem en lul wonll wel boe langer boe duidelijker, dal bij, de jnan in

begrijpeii

onmetelijkheid

in

Ibrmeel buiten de

vrooni

in

bokkerige

Over geen enkel bedendaagscb scbilder

kunstjes van (lien aai'd kunnen dit jan)merlijk eerlijU,

de

belrefl,

vlakten en golvendc boogten rondoni Aries

naiveteit, (|iiasi-primilier aulo-eentrisme en

lekort aan

at,

!

keiiriis,

l)overe winst tegcnover bet groote verlies aan psj-cbologiseiie waarbcid, aan teerbcid,

bij

de

bijt,

tradilie,

de vreemde eend

de markante persoonlijkbeid van

de Hollandsche kunst na

'80 is,

en niet alleen

doen bet onloocbenbare wereld voor den feit, dat de bijbelscbe hedendaagschen .scbilder, op een enkele

van de scliilderkunst. Want, waaraan dat dan ook toe te schrijven is, bet scbijnt wel

uitzondering na, een verloren paradijs

artisliek zich

bedekken en

te niet

is

geworden. correct, iiianr Bebalve deze collectie koud-geteekende sprookjes-illnstraties van Herouard en de fantastiscbe, lijn-gemanierde leekeningen van Artbur Rackbam voor :

een

onveibreekbai-e

schildcren

allijd

wel, o])

z'n

dat

ons

volk

groolsl in bel

nil.

bestek over deze lenloonslelnog ecus een nabetracbting te bouden, heeft geen zin. Slechls moge bier nog melding gemaakt worden van bel Voorwoord In dit kort

ling

125

KUNSBERICHTEN dal de lieer

—

UIT

Bremmer voor

schreef ter verheldering van hen, die nog altijd

bij

zoeken,... dat niet bij

ROTTERDAM Catalogiis

deii liet

inzicht van

van Gogh een schooii hem te vinden is.

««^ ^'^ ^^^ ^'& '•'S ^•^ ^"^ ^•'S ^'^ <«'S ^"^

TKNTOOXSTELLING VAN WERK VAN HOTTERDAMSCHE SCllILDEHS & BEELD-

HOUWERS ^ DERDEGROEP 5 FEB.) /c^ De derde groep, minste niet! In de eersle plaats

(18

JAN.-

niaar de

Mevrouw

:

Suze Bisschop-Hobeiison niel vijfwerken, vol donker-gronimeiule kleur, die in de lichtlooze heldeiheid van de rest zondeiliiig

den toon vallen. Men kan vragcn, wal cr van deze diepkleurigc duisterheid in een nit

niet-oveiveiiicht kanicrinterieur overblijft;

doch hier beeft men

in elk

geval

le

doen met

een steikc, haast-mannelijke natuur, hier parti-pris.

Ongelwijfeld het schoonste was

haar stilleven, (No 3);

is

donker

olijf-groen tegen diep-indigo

tcgenwicht.

Hoe zulk een sonore

har-

monie in bet gehengen hangen blijft Tegenover zulk een kleurkracbt wordt !

veel

en

vlijligs

bleekjes en dun.

bescheiden-knaps,

niaar

De exposantcn der beidc

vorige groepen hebben zulk een gevaarlij-

ken buur

niel

gehad en het

is

de schuld van deze derde

toch waarlijk dat

niet,

men

langer naareen augurkjesflesch dan naar alle

landschap|)en, interieurs, koeien, inmaak-

potten en citroenen

verontwaardiglng, niaar uit cyiiisme gcboren wordt; indien men slechls ernil

—

kent, dat ze

vaak

geestig, bijna altijd frisch,

zwaar op de hand zijn, deze Simplicissimus-teekenaars. Er zijn er nooit vervelend en

onder deze giaphische Witze, die een onbedwingbaren lach te voorschijn roepen, niel altijd gemoedelijk ol'onschuldig; maar enfin,

men

lacht mee zonder voorbehoud. Hoe ook den duur dc Simplicissinnis acbteruit

o|)

mogc

gaan, gelijk alle satiriekc bladen(want

spoedig verschoten

dil kruit scbijnt

— af en

te zijn),

komen loch weer de beslen, als Th. Th. Heyne en Gulbransson, bun oude repntatie handhaven. En dan toonen zij toe

weer door vindingrijkheid, snijdenden boon en Icekenkracht aan de spits der moderne satyrici te staan.

Flesch met aiiciurkeii

een

fond met het gedekte geel van een citroen als

ideaalloos en negaliefis, dat deze spot niet

te

zamen

kijkt

!

Niette-

MAAND JANUARI > SCHILDERIJEN EN TEEKENINtiEN VAN CH. DANKMEYER ^-y Dankmeyer is een van die benijdensdie wat ook gebeure, het ideaal hunner jeugd

vvaardige na'ief-fanatieke zeloten, er

nooit zien verbleeken, die den

en de

tijd

gebeurtenissen blinderoogen aan zich laten

voorbijgaan en onverdroten voort blijven profeteeren op den ouden lekst. borslelt

bij

met

dezelfde

twintig jaar zijn doeken,

furie als

Nog

altijd

als

voor

gold het de

wercld voor het impressionisme le veroveKleur en nog eens kleur en de rest komt er niet op aan. Zoo sehildert bij een polderreii.

min was

ander der vermelvan M. Schildt een knappc Vriichteimilstiillifuj en een Inlerieitr [N<* 33 en 34), van Willy .Sluiter een aantal kleurteekeer wel het een en

ding waard

:

ningen,snel-genoteerdekomischegevallenop de Volendammer kermis en de renbaan, van C. Tbijsen

A.

J.

J.

een zorgvuldige aquarel (N"

55),

van der Voo had een paar goede

koeienslndies,

J.

H.

Weyns

een aardig konijn

(No 77) en een Winlerlje {N° 78). Boetseer- en

beeldhouwvverk was ingezonden door H. Schellenberg, L Wensing en Carel Wirtz. ^-:

<«^

^

'•^ 5«'S 5«^

^

*^^ ^"^ '•^ ^"^

KUNSTHANDEL BECKERS ^ iMAAND DECEMBER > ORIGINEELE TEEKENINGEN VOOR DEN SIMPLICISSIMUS /0». Men mag ervan zeggen wat men

wil

:

dat het

tie

grenzen van do kunst overschrijdt, dat het 126

geval op dezelfde wijze als een stilleven van

appelen, of als een Brugscb grachtje of bet

Minnewater, d. w. z ruw, ongelikt, outre. Mel wat kleurtegenstelling, hoe goedkoop

soms gekregen,

is hij

tevreden.

Toch, er schuill een zekere krachl in dezen man. Het is alles grof, onfijn, onbeschaafd bij hem, geen van zijn z. g. • schilderijen » zijn over den eersten aanzel heengekomen maar meuigeen, wien het aan ;

smaak en aesthetische culluur niet liapert mochl wenschen, dat hij van den kleurenzin van Dankmeyer lets meegekregen had. Hij is

eenzijdig;

hem ontbreken om zoo

te

zeg

gen, een paar onniisbare schildersorganen; maar, hoe elemenlair dan ook, hij is ten slotle een schildcr.

Kl'SSTBERICHTEX

^^ ^^ 1^

— UIT ROTTERDAM —

*^ '•^ '•^ '•^ '•^ ^'^^

««^-

KUNSTIlANniiL OLDKXZKKI. /C». V;m hair December tot half .hinuari ctMi tt'iilooiistcllinj; van werk van Willein Hoelols, schilOver dc

(ieiijcn en studies. tie

laatslc wellichl

volgciule maal eeii paar opinerkini^cii.

Van

23 Jan.

tot

exposeeiilcii

Febr.

16

M. P. Hens. Prof. Louis Douzellc en W'ally

liOEKEX

laatstejaren verkwikkelijk

I!. .1.

5«^ ^'^ '^ 5«^'

BOEKEN

^

^^5 ^^5^^ '•^ ««'S 5«^'

&

TIJDSCHRIFTEN

M.\ITRES SLUTRP. ET LA

DE LAUT > Cl.AUS SCULPTURE IU)URGUI-

L1-:S

DU XV'^ SIECLE > PAH A. KLHINC", CLAUSZ > PARIS, PLON-NOUHHIT l-.DITI-.LF.S y^ l\ VOL. ILLL'STli I"li.

GNONI-:

.V:

:t. .")!).

wfl

is

|i:i'

vour

lianl

Ir'cI

een Neilei'laiidcT. out, ccn

de

die

rol,

le inoetcii

een

en als dcze

:

»

iioo-

is,

mod ernes,

critiques

Ncdcrlanders

aan

I

hof der

van

—

er ons den niccslci- in zijn

liionl

hij

haiidel en waiide!, in zijn lu'lrcUkingcn

met

Ijcschermers, met zijne leerlingen en

/.ijne

knnstbioeders. En

hij

karaktcriseert op zeer

Irelfende wijze de niachtige, overweldigende

kiinslwerken die daar,

in

t

hartje van Hour-

nog den

roem van den groolcn .Xederlander verkondigen. Ecu jjoekje als

Parnii les

ct les

ecu onpai-

bewonderaar der vroegste Vaamsche kunst een vroinen pelgrimslocbt zoo overwaard

(lit

hisloriens

—

Rourgondie hebben uitgeoefeiid. lui liij resumeert op zeer bevatftlijkc wijze, wat over den kunstenaai-, zijn voorgangers en navolgers gewelen is. liij doel ons levcn in dal scliilderacbtige Dijon der niiddeleeuwen — dat ook nn nog voor ieder

goiuiie,

waai'hcid I

\aii

vii'i'mdi'liiij;,

is

met zeer prijzcnswaardige objeclivileit de geschiedkundige waarheid zoekt. Omtrent dc herkomsl van Sluler en dcii oorsprong van zijn kunsi, l)rengl liij weliswaai- niel veel nieuwc gegcvens aan. Docli hij erkent gaariic de oveiwegende tijdigen gids. die

lleilogeii

Moes

TIJDSCIIRIFTEX

Si

in

is

den gnnsligslcM zin popuhiir liel in vcic handcn.

wij

:

wensclicn

([uel(|ues-uns li.

ont parlc dc

lui iClaes Sinter) acc'i(hMitelle-

syslematiquement,

aucun

ment,

et

ses

oeuvres soul mal connues jus(|ue dans son pays, la HoUande. An fronton du musee

une

de

royal

dWinslerdam,

metres

raj)pelle les gloires artistiques natio-

frise

sept

un Moise dans ses Rembrandt. Ce Moise

nales, et Sluler, tenant

bras, y fait pendant a

est celui de Michel-Ange

!

> I'l

Ondertusschen mogen wij den dankbaar /ijn voor de monografie, die liij aan onzen grooten veertiend' eeuwschen beeldhouwer gewijd heeft." llet werkje is bescbeiden van opzet, naar den geesl der reeks, waartoe

clausz, Hoogleeraar te Lyon,

hehoort, voor bet groolerc publiek bedoeld — niaar ook voor ineer ingewijilen is bet een zeer leerzanie lectuur. De schrij ver, die o. a. reeds studien over betzelfde oiider-

het

in

ceerde,

de Gazelle des lieaiix-Aiix publiblijkt

zijn

niachtig te zijn.

onderwerp volkomen

Wij vinden

in

hem

een

wat iia de verontrustende uitbarstingen van chauvinisme der

vertrouwbaren,

(Ij

«

haar gewone nieuvvjaarsgave, afgewisseld en belangrijU.

en,

Vijorwo.iril vail l.oviiiKemclil lini-k.

Zij

als

immer zeer

bestaat voor-

eersl nil de vierde en laatslc allcvering van

haar

tijdsclirift

waarmede lieer Klein-

werp

DK GESELLSCHAFT FUli Vi: RVli: LFALTIGENDE KUNST » in Weenen, zendt ons

«

die Graphischen Kiinsle

»,

liaren 30i" jaargang sluit, en

zij

de eerste van het jaar 1908. In de vierde allcvering van 1907 vinden wij een zeer uit-

vocrig artikel van Karl M.

Kuzmanys over

de jongere Oostenrijksche Etsers De schaar is verbazend dicht wij minder dan 26 namen onder de mcdegedeelde proeven van etsen. De beerschende tranl is kleurigc breede bewerking, verlalen van de begaiie wegcn, zoeken naar oorspronkelijkhcid en als gevolg daarvan ccn ongemeene afwisseling van bewerking. Er zijn heel wat stukkcn, waarin de vlek nicer dan de lijn werkt; aiideic weir, waar dc lijnere iiaald, naar ouder gewoonle, scherper teekent. .Merkwaardigst zijn onder

dezer kunstcnaars

:

tellen niet

de

eerste

dc

Sladsgezichten

van

Luigi

127

BOEKEN S: TIJDSCHRIFTEN Kasimii-,

Leglcr,


(le

van Wilhclm Lebens-Kanon van Fritz

Lniulschappcn

Cycliis

Hegenbart; in
over

rijk geilluslreerd

en

Goya's leekeiiingen

cen

andcr over Andre Daucliez, den Breloenschen ctser van landgezichlen. Terzell'der lijd verscheen de « Jaliresniappe », waarin zich vier etsen van groot formaat bevinden. Twee ervan zijii uitgevoerd door jonge Ooslenrijksche kunslenaars de Wind door Simon en een Gezkhl op Diinistein door Kasiniir, een uilerst fijne

zevental

teekeniiigen

in

de Kunstballe

te

Bremen, tot beden doorgaande onder de namen van Rembrandt en Rubens, maar die bij als authentiek werk van van Dyck aanwijst. Somniige daarvan staan in verband tot erkende werken van dezen meester. De teekeningen zijn dukties

alle bij

bet artikel in repro-

te zien.

^»i S* ^9i eg,* c^»i f^ ^9i '^9i

^ 2^a^

THE BURLINGTON MAGAZINE

(Januaui)

•->' Een aanzienlijk deel van dit nummer wordt gevuld door reprodukties en bescbrijving van wat een tweetal Amerikaanscbc

:

kleurenels. Vcrder Piocessie in

Vollendam,

cone gekleurdc lilhografie door den Weener Ferd. Kruis, aanvalligc visschersvrouwen in zachte heldere toiicn. Findelijk een oiigenieen glanzende els van ecu lot overdrijving forsch gcspicrd Werkpaavd door den Neder-

lander Paul Dupont.

De

jaarlijksche premie bestaat nit eene

groole nieuwe

els,

de Uildeeling der kloosler-

soep door den le rechl gevierden scliilderetser Fcrdinan
^•^

Weenen.

«^ ««^ ^^ ««^i 5«^ ^"^.^t;

^

M. R.

^^'•^^

GAZI-:TTH DFS BEAUX-ARTS (Janlard De Vlaamsclie primilieven in de National Gallery te Louden en luin booking in den laatst-verschenen katalogus van dit

museum

geven den beer Durand-Greville stoi kritische opmerkingen. Hij komt met

(1906) tot

verscbillende nieuwe toescbrijvingen. Zoo meant hij in een anoniem genoteerd werk met de H. Maagd en bet kind tusscben St.

Pieter en St. Paul {no 774; een ecbtcn en

zelfs

merkwaardigen Dirck Bouts

te

mogen

Ook cen mansporlret aan dozen meester. Eenige onder andere (u" 243) geel't bij

zien.

uamen gekatalogizeerde werken kent

bij

den meester van Flemalle toe. Voorts bespreekt bij nog werken van of toegescbreven aan Gerard David, Quinten Matsys, J. Patinier, Herri met de Bles, Joost van Cleef en

Hugo van der Goes.

kuiisllief

bobbers, boide leden der familie

als buit uit de verzamelingRudolf Kann aan bunne kollekties koiiden toevoegen. Uit de aan Nederlandscbe kunst zoo rijke verzameling,verwierf Mrs HuntingIon o. a. (le praelitige Geleerde met hot borstbceld van Homerus 'in dit nummer weorgegeven door een fotogravure) en de Hendrickjo StofTels, beide van Rembrandt. Verder twee porlrettcn uit
Iluiilington,

toegescbreven. In de serie nolities over scliildorijen in de Engelschc koninklijkeverzanieliiigen,bebandelt Lionel Gust de groole familiegroep van Karel I met koningin Henriette Maria en

bun twoo oudste kindercn door van Dyck. i:g»5;^*

^9i ^•>2^sft*i^^

THE STUDIO

^ a^ ^^

Januard jC^Een artikel over Johannes Bosboom geschreven door Ph. Zilcken open t ilit nummer. Hot was een good work van Bosboom's beteckeiiis in te

geluigen,

weinig kent. land ziel

(15

buitenlandschen lezerskring

waar men Bosboom veel te Trouwens in Bosboom's vader-

men de

draebt zijner kunst nog

ver van algemeen. De repiodukties

bij dit

kunnen de scboonbeden van Bosboom's kunst slechts ten deele doen uitkomen. De wedergave in kleuren van een olieverrscbilderij ware beler weggebloven. Sludio-artikel

C. G.

ZEITSCHRIFT (Januari)

FUr" BILDENDE

KUNST

/C>^

G. Pauli doet nicdcdeelingen omtrent een 128

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST {Vcrvolij en slot).

i;n liecl't

reeds opgemerkt

in heel

{l;it

deze uitslalling van

ondeugden, de vrouw slechts een zeer ondergeschikte plaats

Een

bekleedt.

wauneer

wij

verschil dat

Brouwer's werk,

Hals vergelijken.

bijv.

te

meer opvalt

met dat van Dirck

Inderdaad vertoont ze zich maar

zelden op de composities van den meester,

een grove

overdrijving

heett gescliildcid. IJurger veronderstelt dat

om karikalinen

hield

er een ernstiger

France

in

van haar

te

voor aan

iiitleg

Brouwer

maken. Maar te

beweren dat

te

liet

veel

te

maar

hij

ze

't

is

niet

van vrouwen

zou niet moeielijk zijn

om

voeren. Michelet heeft in zijn Histoire de

den breede aangetoond hoe een overdadig gebruik van alcohol

en tabak afkeerig maakt van

liefde.

Laten we ons met de opmerking verge-

noegen dat de vrouwen zich klaarblijkelijk

niet in

's

kunslenaars gunst ver-

heugden. Men onderscheidt ze nauwlijks tegen den duisteren achtergrond

van

zijn

stukken en ze treden maar zelden voor

dienen veelal maar alleen al 't

te

om

de

veel omslag het hof maakt, feller

't

licht.

Die arme schepsels

van het geboefte, dat hen zonder

bestialiteit

doen uitkomen. Gemeenlijk

te

lange, vcrslenste, at'grijselijk bleeke Megeeren, met een ineen

vod

als

hoofddoek en een echten scheldmond. Een enkele maal

zijn

gefrommeld

is

't

een grove

boerin, die in een kit verzeild geraakt, met zich laat dollen, zonder al te

geneucht, zooals op het mooi verlichte stukje van Dr. Bredius

juist besef of

in

den Haag.

(*)

Nooit toont

Brouwer ons de mooie,

jonge

meisjes die

Hals heeft

geschilderd en waar de zoogezegdc Bohemienne in den Louvre zoo'n aantrekkelijk voorbeeld

van

is.

Hals had z"n plezier in regelmatigc trekken, in een

frissche huid en gulden harcn,

die lacht. Bij !'j

Heugel

Een

Brouwer

niets

van

fraaie repliek hiervan,

in

de heldere rozige tinlen van de jeugd

dit al.

Bij

met enkele

hem

geldt alleen de expressie.

varianteii,

bevindt

zicli

in

En

de collectie

te Parijs.

Deel XIII. April 1908

129

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJXER wellicht geeft hij de voorkeur aan

KUNS'l

den man boven de vrouw, omdal hem omgaan.

zijii

gezicht duidelijker weergeeft -welke passien er in

De verzameling Rudolf Kann

l)evatte eeii

piachlig voorlieeld der vrouw,

Brouwer

zooals

haarheel'topgevat.

Ze

stelt

de Tniag-

heid voor,

de

in

heroemde

Serie

der Zeven Hoofd-

zonden,l)ekenduit tie

plaatsneden van

LukasVoisterman,

waarvan ze onzes inziens het meest

bewonderenswaaronderdeel

dige

voiml. Zonderzijn loevluchl tot

te

nemen

uitleggende at-

lrilHiten,isdeschil-

der er prachtig geslaagd

om

in

enkel

door de uitdiukking, de zonde, die

deze vrouw zinnelijken

weer

te

te

ver-

beef I,

geven. Als

overwonnen door ADRIAEN BROUWER De Traagheid.

haar eigen inertie,

:

(lit een reeks der

(Verz.

Zeven Hoofdzonden).

Rudolph Kann,

steunt ze met den

Purijs).

elleboog op de fel,

die

met een bruin kleed

is

bedekt.

Op den muur

ta-

teekent zich de zwarte,

onbewegelijke schaduw van haar log en omvangrijk lichaam. De traagheid zelve

boetseerde die dikke lippen,

dien vleezigen nek,

die

duhbele kin.

Enkele zwarte haarvlokken ontsnappen aan haar witte muts. Het wit van het linnen, en de klare toon van haar blauw-groenachtigen kasak,

vormen

een eigenaardige tegenstelling met haar bruingele gelaatskleur. Uitdrukking,

licht,

koloriet, uitvoering, alles

is

op

dit kleine

even volmaakt; Brouwer heeft daarin een der hoogtepunten van bereikt.

130

paneeltje zijn kunst

ADRIAEX BlWrWlili

hlS 1)E

OXTWIKKELISd

Als tcgenhanger van dv Tnuuilu'id hcvoiid

Zomlon-roeks, de Toorn,

in tiivcirile colleciie.

ecu soort imisUetior. Ken

|)I()tsrlini
l)locd -

ecu aiulcr sink van de

Dczc wordt

i^rijpl

KIWST

vrrziniiclijUl

hem aan

door

on zijn oo^en zijn

beloopen.

Mel

eeu

vaart

liij

I'el

woode

zicli

ZI.ISER

sprong

op. de la-

luinielt oni.zijn

kroos

op don

roll

grond on

hij trekt

als razend

van leer.

heldenoodo

Een

pluim wappert op zijn vilt-hoed,

als

de vlani van zijn toorn

zelf.

DezevenHoofdzonden,

ziedaar

nog tens eon dor tradilioneele

on-

derworpen, weiko reeds door Joroen

Bosoh, die in velerloio])zichtopBron.

wer

gelijkt. in

een

beroenuie coniposilie

waren weer-

gegeven,

evenals

door den grooten

ADIUAKN KROlWKIl Dv ;

(lit

Bruegel, die ze in

<;tMi

(Verz.

een

lamelijk

't

wel

te

Parijs).

toegeliciit.

verwonderen, dal ook Brouwer

deld, evenals de vijf zinnen,

waarvan

hij

hem zouden

schilderon.

dit

onderwerp

de schilder was

Hot zijn niet de niakke, een boctjc koniieke ze na

Rudolph Enini,

ge-

compliceerde allegorieen-reeks had Valt

looi n.

reeks derZeven HnoMzondeni.

Brouwer

bij

heeft l)ehan-

uitnemendheid

?

vijf

zinnen, zooals zijn nabootsers

geot't

ons veeloer weer de uitspat-

tingen van bet gehoor, de uitspaltingen van don ronk on dor andorc organen. In

hot

schemer-duister van de kroeg, waar beurtclings alkoliol en tabak

slompzinnigheid en furie

om

zondenreeks voorbij en

wordon

bevredigd.

zich

been verspreiden, trekt ons de ganscbe alio

zinnen

tot

aan

do

uitspatling

toe

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST De verwoede Rooker van de La zijn

pendant

te

Fi-ankfort den

Caze-collectie verzinnelijkt den Reiik en

Smaak. Een inferieure copie van het Gezichl. deel uitmakend van dezelfde

serie,

was in 1903 te Glas-

gow

vinden.

te

De

kunstenaar was er

om en-

in geslaagd,

kel

door het door-

(liingende

turen,

het zintuig, dat hij te

verwezenUjken

had, weei

te

geven.

Hetoog-gehaarhad overigens

altijd

grooteaantrekking

voor hem. Zijn sujetlen zijn dikwijls

verdiept in

een

"t

of ander lijn of in-

spannend

werk,

hun

geheele

aandachl

hezig

dat

houdt

:

boeien die

eeninsekttusschen

hun nagelen doodchirur-

knijpen,

gyns, die de een of

andere

moeilijke

extractie uitvoeren

ADRIAEN BROUWER :De (Vei-z.

Rudolph Kann,

— verderop

Miindolinisl.

Parijs

is

teen

.

die

niandoHnist, zijn

instrument herstelt (Rod. Kann) een versteller,

die zijn

naald

zit

te

vessemen, een gewichtige schoolvos, die zijn ganzepen vermaakt. Deze Serien der vijf Zinnen zijn in volkomen overeenstemming met het streven naar

treffende

woede, afgunst, luiheid paneelen alien

mimiek

— de

aantreflfen,

;

maar

al

die

oneindige schakeeringen van

Zeven Hoofdzonden

strooken vooral met de

feitelijk, die

felle

we op

zijne

psychologie waarin de

kunstenaar zich zoo gaarne verlustigt. Soldeniers zitten kaart

132

te

spelen.

Een

stall

triomfantelijk al zijn azen

ADHIAKN ItUOLWKH: IIKT (L'il fcii

(.I.HOOl!

rcL'ks ilcr Vijf Ziniien

.

Il'inakotlu-i'k. Miinclu'ii..

TSEt*

ADRIAES niiOrWER HX DE OSTWlKKEI.IXd /.USER KISST nil

I'll

dv overiyeii

(iratlil los

zilti-M

en gaan it

avoiiliiiU' eindiLit

dan

l)ij

Op

it l)enij(U'iul luuir Ic locrcii.

op dc

kiiiiUcii

dfii

«

Mi;Ksii-:!i

»

iiu'l

crns

l)aisl di-

twec-

kopprii j^t'ljioUcn wordfii. Hel

viMliillr

vvw

pansi'incnt.

pijnlijl;

ADIUAL.N l;UUL\Vl.l;: (Uit

cen reeks

lli-l

(ievocl.

dci- \'ijf Zinnt-iiJ.

(Pinakollicrli. MiincluMii.

Andere panecleii

de vorschilleiide

iiialen oiis

sladic-ii

dor vcrdiorlijkinj^.

ramve keelen lain zinnelooze liederen uit. Xa de uitspatting zien we de oogen zonder iiildrnkkint*. hel zich zonder weerstand lafen gaaii of de zware slaap met liet lioold op de armeii.

De

geestes-afwezige

En

terwijl de overigen

hoeren

inel

domnielen of op den grond

enkele met overtuiging en IJij

l)riillen

tot in

't

oneindige,

'I

een

zijn gerold, herliaall ol

de ontleding van het werk van Biouwer, zou

stelien dat zijn

talent

zich hinnen een

ander dwaas

men

tameUjk engen

een

relrein.

zich allicht voor-

cirkel heel't l)ewogen

133

ADlilAEN

BHOUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNEK KUNST

en dat

geenszins een univeiseel genie

hij

geweest.

is

plaatsom van een heel eigenaardige bladzijde

ADRIAEN BliOLWEl!:

in het

Daarom

is

liet liior

de

weik van den kunstenaar

L;liul.-,chaiJ.

(Vera. Ad. Schloss, Paiijs).

tegewagen;

—

aanmerkehjk

het

I'eit

Bromver

dat

Brouwer's Kandschappen een twaalftal. Moet

men

Het

te

is

landschapschilder uitmunt, verhoogt

moeilijk aan

zijn uiteist

zeldzaam.

nemen

Was

't

ook

uit

er niet

meer dan

dompelt

omdat

hij

de uitvoering er van heeft gelegd. In deze

sponlane werken schittert zijn genie

zicli

telt

dat hij er zoo weinig heeft nagelaten,

ziel in

meest overtuigende wijze. Nooit voelt

wanneer men

Men

veronderstellen dat er enkele van zijn verdwenen?

zooveel genot en zooveel uiterst

ais

zijn prestige.

men

op de meesl rechtstreeksche,

zich zoo na

bij

den meester, dan

in de natuur, zooals hij die zag.

Haarlem, dat Brouwer

zijn

smaak voor

meebracht? Er waren daar toen uitstekende landschapschilders

het landschap :

Pieter

Molyn

en Salomon Hnysdael die in 1623 in het schildersgilde trad. Maar niets in die

134

ADRIAHX liliOrWER EX kt)rk

laiulscli;i|)-si.'ri(.' oj)eiil);i;irt

door

er

kiiiiiH'ii

NVi-ni

doLMi

ujiMiispiiToril.

ons

KiiUcl

viToiult'istolU-n

ilat

OXTWIKKHI.lXd

l)E (l;it

Hroiiwcr

lui

cciiii^

laiidsc-luip

Hioiiwcr

1)1]

/.I.IXER

voorlji'ild

AI)IiIAl;N

"ekend.

lu'cl'l

HMorWICU

:

M:iii,-s,liijii.

(MiiM-liin,

wieiis landschap nil

met

analogiccii

dil

lu-t

Vlaamsche atmosfeer en i.

eiikele

cLMii>*c'

tot

zijn

laatste jaren te

en den

d\ver<^{>roei

.

dit

scliijiil

le /.ijn

behooren. Enkele

herinneiin^en aan de omstreken van Haarlem met de

zandige zone

l!.-flijii,

vcr vorwijdL'rde

andere vertoonl. Xiellemin

trouwens versclieiden andere, doorlrokken

landstliapje, zooals

o.

Miisi'iim le IJriinsvvijk (lG2li)

weik en

ol'

AdoH Srhloss zou

Molvii

I'lelcr

KVXS'l

v()li>(li.'

Mal)ije

van de

l)elielzen

de

zee,

van de duinen; welliehl dat Bronwers

smaak voor de nalnnr sleclits (la<>leekent nit Haarlem en dat hij onder Viaamselie Ineht, de

liel

in

eind van zijn verblijf

te

Holland ontvangen indruk-

ken verder ontwikkelde. Xooit in

is

Brouwer oorspronkelijker geweesl en meer

deze landsclia])pen. Conslable alleen heeff

dat

in

bet

Museum

te

Hijssel,

natuur.

Rembrandt

zijn

zijn iijd vooriiit,

zell's

niet

Bronwcr

en uitvoering

de groote Huysdael,

eigen persoonlijk gevoel weten

alleen konil liierin

dan

enkele kieine slnkjes, zooals

een eenij^szins analo<>e visie

gegeven. Kn geen enkel landscliapscbilder,

zoo duidelijk sprekend

in

le lei^gen

lieeit

in

de

gelijk.

135

ADRIAEN BROUWER E\ DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST Uit deze kleine paneeltjes oiitwikkelen zich voorl)ijgaiinde,

omschreven emoties. Somszijn

t

bcsclieideii luiljes, in de

blonde diiinen, waarvoor, oni nadruk

ADUIAKN

l!:iOl\Vl;ii

Mlisi'lim, Hcrlijii

herder die

;

I

lichle,

leggen op de pastorale noot, een

.nnilsilKip.

kudde, die op

zijn scbalinei

een landelijk wijsje

zorgelooze moinentjes, openJjaart Brouwer ons een

Giorgioneske sereniteit. Integendeel wordt een soort van koorls bevangen,

bij

t

hij

onweerseft'ekten

te

zit te

ziel

spelen. In

van gansch

door een vreemden angst

verduisteren van den hemel en

ren van den storm, als de dag in een bangen avond eindigl. hij

duidelijk

vroi'Ki-r in d,- V.-rz. Maurii-i' K:iiiii,

bij zijn

lici)te,

:

lo

maar

wacht van do

hebben geschilderd

—

t

't

—

nade-

Liefst schijnt

een verdwenen stnk heetfe

het Weciiichtkcn.

Onze

drie landschappen, uit i)arlienliere Parijsche

verzamelingen geno-

men, geven wel deze verschillende geestestoestanden van Brouwer weer.

De Collectie Warneck, die bovendien een stuk uit den eersten tijd van den meester en een kleinen Drinkebroer behelst, van een schoon rood en groen, bezit er een der meest eigenaardige voorbeelden van. Bij

stuk.

den eersten aanblik

Enkele boomen

blijft

lossen

at"

men en

verbluft door een dergelijk meester-

steken

uit

met

bun schemerende

stammen, tegen de zware partijen van het groen en tegen de lucht, waar duislere wolken drijven om een kleine plek van intens helder blauw.

grijze

13fi

ADRIAEN liRorWF.R EX In dc struiken

worden do

verspreid licht

veiliel(l(.'il

I)E

sc-lK'iiu'iiiigen iioi;

OXTWIKKELlXd

zwaaider en zwaaidtT,

heuvelaclitigcn l)odt'in van

dcii

Rechts brengt cen vage boiiwval een toon aan

Maar

vval

die

zijn

als

velerlei

punlige loetsjes,

kleine

KISST

niaai-

liier

is

die vcrhazciuie

nog viijer dan

kastanje-bniin,

Hals

i)ij

grijs,

in

de

doorschijnende pale. In die onvergelijke factnur bevveegt nog

van

de koorts

de scherpte der

En

duisternis.

is,

grenaat,

olijvengroen en goud, magisliaal neergeworpen op dat nietige pancellje voile, vette,

heel

cfii

itislr ])lan.

"I

van verguld okcr.

van den aanvang aan de aandachl vaslhoudt,

kracht van den penseelslag, de lechnick, die 'I

ZI.ISER

menschheid

scheppen.

't

Wat

past de heftige iiilvoering goed

hoe vernieerdert ze

visie,

in

haar oni

list

bij

de drciging van de

deze nalnur, reeds zoo angstwekkend, met welk een sinistere

heel't

Brouvver ze bevolkt

weerende vrouwen.

Bij klaarlichten

!

Brutcn woistelen met gillende en zich

dage gaat er een zich veihuhlen. Een

ander, geheel in wijndioesemrood, loopt wankelend been, als verzaad van lage zonden. Is

't

gelijks,

noodig

—

te

herhalen dat de landschapskunsl nooit nieer

nooit zoo iets

aangrijpends heeft voortgebraebt

fel

Het prachtige landschap

uit

de veizameling Thieme

pijnboomen, dicht aan zee en het fantastisehe Landschap nit

het

Berlijnsch

Musenni,

dateeren wellicbt

nit

te

in

iets

der-

'.'

Leipzig, met zijn

den Manescliijn,

dcnzelfden

als

tijd

bet

paneel van den beer Warneck.

Het kleine doekje

veld, strekt zich

de Scbloss-collectie openbaart een ganscb tegen-

uit

Het Vlaamsche of Brabanlsche land,

overgestelden zielestaat.

onder een lichtblauwen heniel

doorschijnende en onbevvegelijke wolken. lucht, in die

kalme natuur,

boom

zondag. Een enkele uitvoering

levendig

We

adenien wel

;

te

bemel

uitgevoerd

is,

limpide

at',

waarvan de

bruine rooden en lichte okers, wordl door sprin-

tot

de

laatste jaren

van den

booren.

Tusschen deze twee landschappen bebooren geplaatst

mooie paneel

die

aan den einder doemt een dorpje op. Dit kleine

zoo vol ruimte en belderheid, schijnt

kunstenaar

in

vredige gevoel geeft van een seboonen

teekent zich tegen den

uit

geiljes verlevendigd

stukje,

t

geheu-

aan de techniek van bet vorige stuk berinnerl. Het

voorplan, samengesteld

gende

die ons

lichljes

gemarmerd door enkele

uit,

uit

de verzameling Maurits Kann

niet

enkel

om

(*;,

het Vlaanisch decor,

te

worden

dat zeker te

bet

Antwerpen

maar ook omdat deze

compositie een aanmerkelijken invloed op de ongeveer gelijk opgevatte land-

schappen van Teniers heeft uitgeoefend.

De bemel, op een gevorderd namiddaguur,

(*)

Thans

in licl

Museum

schijnt

zwaar van onweer. De

te Herlijii.

137

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST temperatuur gaat veranderen, het

op

zijn

't

licht is wijfelachtig

punt oin de zoiineUlaarte

geheel, de heniel

met

dan het vergoude stroodak van een hut,

is,

pannen en de meesterlijk geborstelde struiken.

naast het teedere rood der

Verschieten met een luchten, iiet

klokketoren,worden even aangeduid door

fijiien

wit, rozerood en geel,

derheden van kleurschakeering. Alles

is

nog

vindt.men ongeloofeHjke tee-

stil,

de rook van de huisjes

Maar we verwachten den windstoot, doen sidderen en die het ouweer vooraf gaat.

recht op naar den hemel.

stijgt

boomen In

zal

kleine

dit

moment en een alle

Welk een schoon

glanzende impasto's, dal golvend terrein, waar

zijn

roodachtig en donker bruin in

groenachtige ghicis. hi

en de duislere wolken

onderscheppen.

te

in

landschapstukjes behelst

aantal

elk

bijzonderen karaktertrek. Het zou ons

onderdeelen

te

van groote afmetingen

te

stuk een

die de

bepaald

ver voeren

om

ze

Evenwel kunnen we een somber stuk

beschrijven.

niet stilzwijgend voorbij

gaan, dat zich in de verzame-

Hng van den herlog van Westminster te Londeu bevindt. Het verraadt geheel den geest van Brouwer, maar een andere kunstenaar, waarschijnlijk Teniers, schijnt er een laatste

hand aan gelegd eu het

Museum

landschap van dezen laatste in het gelijksoortige visschertjes.

Maar niemand

te

als

gestolTeerd

te

hebben.

Op een

men

geheel

Schwerin, vindt

Brouwer kon een zoo indruk-

wekkende en bewogen hemel opvatten en de boomen hebben wel inderdaad waarmee hij ze leven inblaast. Deze machtige evocatie, door Dr W. Bode aan Brouwer toegeschreven, staat heden nog op naani van Rembrandt en doet hem zeker geen oneer aan. De wijd uitgestrekte avondhemel werpt door de verwrongen wilde boomen zijn oranje weerschijn op het sidderende water van het voorplan. De zacht voortschuifelende nacht omvademt van uit alle hoeken dien grootschen dat eigenaardig losse,

zonsondergang, die aandoet

als

de slot-episode van een heldendicht.

Evenals op het kleine stukje van den beer Warneck de kunstenaar zijn aangrijpende visie met een bitter pessimisme heeft doortrokken, zoo mengde hij,

onvergelijkelijk natuurtooneel, heel de dramatische kracht waar-

in dit

voor de

ziel

Verlaten keeren.

welen lief

van den niensch vatbaar

we thans

het

is.

landschap

om

tot

den figuurschilder terug

te

— Brouwers terugkeer naar Antwerpen hebben we reeds vermeld. We

niet

moest

wat

hem

besluiten deed

zijn, te verlaten.

Was

Antwerpen was teruggekomen

?

't

om Haarlem

en een omgeving, die

hem

de roem van Rubens, die onlangs weer

Van

af

t

eind van 1631, vinden

te

we Rrouwer

aldaar weer vermeld. Uit Holland bracht hij noch voorspoed, noch voorzichtigheid niee. In den zomer van 1632 Iiet een zijner schuldeischers den inventaris van zijn boeltje opmaken, waaruit we vernemen in welk een berooiden staat de beroemde

13S

ADRIAES lUiOiWER EX

I)E

OMWIKKELJXG ZUSER KUNST

kunstenaar verkeerde. In het begin van 1633 vinden we sche citadel, waar

liij

werd opgeslolen onidat

gunslige gevoelens voor de Ilnllandors.

gevang;

in

ber 1633.

wer

hem

de Antwerp-

in

had gegeven aan

Lan^c niaaiukii viiidopcMi

in

zijn

het

Septemis

Brou-

or nogniet

Hij vierde

uit.

goeden

de bakkerij

sier in

en

hij luclil

de

biouweiij

van het garnizoen en maakfe erzulke onniogelijkeschul-

moetlen

men vermag dal

hij er zijn

vrienden

den, dat

dikwijls heeft ont-

Een open-

haalil.

lucht-looneel

uit

Musenm

het

teekenen en

tijd

niet

le

zou dag-

Brussel

nil

dezen

zou,

wat

onwaarschij n-

lijk is,

kanl

de binnender

vesting

vooistellen. In die laatsie

AURIAEN nuOLWKU Ge

Vlaamscheperiode

*n Vesting.

:

.

mag men met kerlieid zijn

verschillende

weergegeven,

t

zij

weiken

jjlaatseii,

lietzij

dat

ze

nageboolst of wel gecopieerd hebben. Verscheiden, reeds

te

Duiwieh, vinden

waarvan eenige

door

plaatsiiijdc-rs

dat zijn naslrevers, zooals Teniers en (Iraesbeeck, ze

dezc studie gemelde stukken,

Tabagie

Biiisspl).

ze-

o. a.

in

den loop van

de serie van de Zeven Zoiulrn en de mooie

liier luui plaats,

fraaie slukjes in het

evenals een serie der

Museum

Brouwer's terugkeer naar Vlaanderen

valt

te

op

Munehen liet

VijI Ziniien,

zijn

oogenblik loen de kunste-

naar definitief zijn weg had gevonden; nu geen plotseiinge veranderingen

meer van techniek tot

ol slijl;

geleidehjk i)rengt

hij

aile

eiementen zijner kunst

grooter volkomenheid. Zijn composities worden

en volledig, maar het schijnt,

meer en meer behingrijk volgens zekere dokumenten, dat hij ze met

139

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST eenige langzaamheid heeft voltooid. Zijn opsluiting van een maand of zevenacht, zal ook weinig geschikt zijn geweest om zijn ijver aan te vuren.

De invloed van Rul)ens en diens onigeving

liecl't

zicii

noodzakelijkerwijs

doen gelden. Rubens wakkert tot

hem

meer verzorgde

schikkingen

en

aan,

samenstel-

tot

lingen, die dikwijls

ware vondsten zijn en die een groote

bekwaamheid

ver-

laden. Zijn opvatting

wordt drama-

tischer en de lian-

meer

deling

ste

be-

deze laat-

l^aald. In

periode vooral

openbaart zich de

vobnaakte

vertel-

ler.

De

livist,

in

verzameling

de

Rudolf Kann met olijfachtig

zijn

groen en verzacht lozerood, waarvan

een

heerlijke

pliek in

ADRIAKN BROIWKH (Vcrz.

Rudolph

K:inn,

seum

:

te

bet

re-

Mu-

Dresden

I

bestaat,

is

in een

scherpe drieboek aangelegd, die aan de groep een zekere eenheid geeft en bet

psycbologisch

moment van

bet gebeuren onderstreept.

Deze beginselen beeft Brouwer herbaaldebjk te pas gebracht bijv. in stukken uit de verzameling Adolf Scbloss en de Pinakotbeek te Muncben. De groote en beroemde Vechlpartij in dat Museum is bizonder karakteristiek. Daar zijn

de vier antagonisten in een trapezium geschikt, zoo dat de dreigende

armen de diagonalen vormen, betgeen eigenaardig bijdraagt tot de verwarring van bet gevecht, terwijl bet er tevens ook een sober en logiscb element bij te pas brengt.

140

•

Men dozo

ADHIAEX BROUWER EN DE OSTWIKKELIXG ZIJNER Kl'NST

l)L\v()iukTt'tlej»einatii
lu't'ligc

tooneeleii hlijk

den kunsteiiaar

hij

Dr.

nect't.

lieeft j^ewijd,

Bode maakte

waarvan Brouwer

in

dc prachtuitgave, die

de opmerkin^, dat Broinver nooit, zooals

nahootsers wel gedaan liehbeii, ons

zijn

in

ijselijke woiuleii

verschrikkelijke gevolgen van den strijd doel

en

lijkcii tooiil.

De

iiauwcriiood ver-

oiis ter

IiiJ

moedcn. Die

inatij
iiroiiwer ceii opvailende deugd, lieedt iiieer en ineer

op den voorgiond tegen

"t

einde van zijn leven. Hij past zeldzaam sober het

aanbrengen der kleine voorwerpen

toe, hij trekt

volop partij van hun verras-

sende bevaUigheid, hun eenvoudige en verslandige verdeehng. Zijn vroegste stukken staan soms vol vaatwerk en alierhande gerei. Maar weldra verslaat liij

al

de bekoring van die aarden kommetjes, die geglazuurde kruiken of van

een schabeltje waarop een blinkenden l)laker of een blank servet. Zoo zal een voorwerp den indruk geven of

daar loevallig

't

is

neergezet en inderdaad

een essentieel deel van het stuk vornien.

En welk een bekoring

gaat er niet

iiit

van die zuivere omlrekken, van die

verassende weergave der materie, van de llikkering der liehlen, glanzend op email van een krnik, heenglijdend over het

liel

tin

van een deksel

Brouwer's

!

nahootsers daarentegen snappen niets van die subliele kunst. Die welensehap

van in

"t

kleine, ontaardt

een grove

maar

uitstalling,

de handen van Teniers,

al te dikwijls, zelfs in

Op

een kiinstlooze oj)eenstapeling.

hebben ze de enkele, hun door Biouwer

naf^elalen

hebben ze verbreed en uitgerekt en

in

tot

t

dezelfde

wijs

motieven i)eiiandeld. Ze

oneindige iierhaald. Met den

soms met inhegrip van Teniers, niet anders dan onverdragelijke wouvvelaars. Wat aan hun schepjjingen ontbreekt, is de vurige en legelijk argelooze geest van Brouwer en voorai zijn

meester vergeleken schijnen

humor, Kn thans

fijnen

leven

heeft

zijn nahootsers,

zijn

doordringende zielkennis.

zijn

we genaderd

de stukken, die

tot

gemaakt. De i)elangrijke compositie

tegen

de verzameling

Maurits Kann, de Meester-Drunlc, moet ongeveer van interieur voor, waarin atmosfeer en

sterker doen spreken.

haard in,

in

te

zil

bakken. Daar

heldendaden van den waard

te

in

zijn

is in

stelt

van een

ahiemen of

gewelf, voor den

man

en een kind

de touen uitsluitend grauw en gedempt

het voile licht,

die,

Is

zit

onder

een vroolijke kring de

niet

liij

t

inchukwekkend en

ontspannen

gordel, den inhoud van een geweldige krnik naar binnen giet Hij

Het

l)eurleiings de kleuren

hewonderen.

majestueus, die dik gebuikte,

"t

zijn.

een oude vrouw, tusschen een

goud. Maar op het voorplan,

bijna

Ifi.'Mi

Onder de vochtige sciiaduw van een

den achtergrond,

pannekoeken

liclil

eind van zijn

hij

uit

groenachtig blauw gekleed, een heldere loon, die

van

zijn

.'

hem

reeds als

de hoofdpersoon aanduidt tusschen heel dat koor van verbaasde, verblufte

141

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST omstanders, die

hem

toejuichend

aanmoedigen.

Zelfs

de bond naast de

groote stoop met gouden tonen, volgt de bewcgiiigen van zijn meester met

aandachtige oogen.

ADRIAEN BROIWER De :

(Verz.

Mceslerclronk.

Maurice Knnn,

Parijs).

Brouwers

tethiiiek zal

nog volkomencr worden. Nooit

heeft een kunste-

naar gewerkt met zoo weinig materiaal, met zulke dun-doorschijnende glacis. Ternauwernood beroert bij bier en daar bet paneel, waarvan de scboone achtergrond van doorschijnend bruin

de honingvbeg vergeleken

—

zicb

—

door Burger

}nj

't

rosse

goud van

overal doet gelden en bijdraagt tot bet

kleurengeheel.

Was

bet

ook bet voorbeeld van Rubens, dat Brouwer een meer en meer Vroeger werd de aandacbt slecbts gedragen door

objectieve opvattingingaf

•?

een enkele figuur, van wien alleen bet gezicht of de rug de opmerkzaambeid trokken, terwijl de overige figuren slecbts dienden ter karakteriseering van de plaats der bandeling. Die figuranten verdwijnen of treden, zooals op den binnen de bandeling. De belangstelling vestigt zicb op bet

Meesterdronk, gebeel.

Verder merkt

men

personnages toeneemt.

142

op, dat in die laatste jaren de verscbeidenbeid zijner Bij

de boeven van vroeger, die langzaam aan bun

AlJRIAES

BROrWER HX DE OXTWIKKEUXG

bestialiteit vciliczeii,

voegon zich vreemdc

sjofclde zwierigheid.

Ook

zijn opvatting

Zc woidl met meer ontzag,

gcliik/.oekers,

/.USER KUNST

van min

ol'

nicer ver-

van de vrouw wijzigt zich hicr en daar.

— met meer hoffclijkheid

hehaiideld.

De trekken

worden kalnier en veredelenzich.Het gelieel

wordt nien-

meer

sclielijker,

wel overwogen, de

kunstenaar schijnt l)oven zijn onder-

werp

nit te slijgen.

van objeetiet. zoduls hij sedei

was,

t

korl

raakt

liij

eenigszins van zijn

ondei'NverpIos.Ken zwartaehligeshiiei-

omiiult zijn kolo-

Het vunr kai-

riet.

de fouyiic

meert,

verdwijnt. Het na-

derend einde van een

knnslenaars-

leven

doet

zieii

overal voorgevoelen.

Vourde eersh niaai

wer

waagt Broiizieli

aan aan-

grijpende

ADKIAKN

ondei-

ItliOl

WKIi: (iocdc

(Vcrz. Maurice

\] i.rul.ii,

Knrm,

I>:iiijs).

werpen.

Een mooi voorbeeld van het gevoel van dezen laatsten tijd vindcn we in een slukje Goede vrinden, in de verzameling Maurits Kann. Geheei gesehilderd in tegelijk doorseiiijnende en eenigszins korrelige frottis, is het gelieel, met zijn

schakeeringen van kerseniood en loodgiijs, een der meest exquise. Een zijn beide iianden de oorcn vast van zijn liond, die zijn ver-

boer hondt met

standigen snoet naar den meester ophel't. Die twee zien elkaar hing, oog in oog. aan. Welk een gevoel wat een aangrijpende menselielijkheid in dit

—

geheei pretentielooze paneeltje

Op den

!

MecsterdrnnU iiebben we

al

denzeHden bond ontmoel, dien we

143

ADRIAEN BKOUWER EN BE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST nog eens op een latere compositie weervinden en dronk, de Miinchener slukken wellicht nog oveitreit. in

de collectie Adolf Schloss Het

die, evenals

de Meesler-

— Ik bedoel hef schilderij

laatsle Nieiiivs.

Dit paneel behoort tot zijn laatsten tijd en beantwoordt geheel aan de

eigenaardigheden die

scheppingen van

't

opgemerkt door Dr Bode. Evenals op

eerst zijn

opmerkelijk dat Brouwer niet langer

vinden we weer op de Dobbelaars

oude man, die vergeet

is

bet levende en eerlijke van zijn

En

den

gioepje

humeur van den kunstenaar.

zijn

wonderljes van zielkennis en

omgeven door

is

meer raken. Moelen we nog eens zijn koloteekening? De schilder

hecft bier wel zijn laatste

woord gezegd. Het

is

een

tecbniek waar de klenr bijna van bet sfofTelijke

licbt,

is

sober verdeeld, een

ontheven, een teekening

en grootscb dat ze vergelijkiiigen oproept

dien

onversioorbaar goed

't

zijn tecbniek, zijn licbt, zijn onovertroflen

roemen,

vreemd

Muncben. De peinzende

Inchter wordend, altijd fijner, evenals zijn

altijd

kleuren, die bet paneel nanwlijks

zoo vast

tc

drinken, de vronw met bet geintrigeerde

bnigt,

stoel

dit treffend

Musenni

in bet

zijn glas leegte

die zich over

gezicbt,

observalie.

altijd

't

boofd scbildert, niaar op nienw,

Denzelfden jongen, die met een ernslig gezicbl de gazet voorleest,

kunst.

riet

nit bet

meer voor

niodellen necnil, een bewijs te

al zijn

de figuren een beetje grooter en

dit laatste jaar, zijn

met Micbelangelo. En

even zwart omsluierden toon. Door een enkel detail worden we

getrofl'en,

door een stoop van een beel bleek, bijna onwezenlijk, maar

oneindig doordringend blauw.

De reeds

gloed

van

die zoo langzaani

zijn knnst,

gewaarscbnwd dat

dagen van Januari

bet

einde

zicb

gaat verslerven, beefl ons

voorbeieidt.

Een der

laatste

de knnstenaar. Als door uilspaltingen verteerd,

sterft

zeiden zijn biografen. Ze badden er

mogen zeggen

bij

:

Maar een onbevlekt

zniver artist.

De vreemde

geestesstaat,

uitgevoerd, vat zich

samen

Haag, dat sedert eenigen Zijn

zijn laatste

tijd

als

is

bet

composities beeft

Museum

in

den

een porlret van hemzelf bescbouwd wordt.

eenig gedocumenteerd portrel vinden

van Dyck en

we

in

de Iconografie van

waarscbijniijk kort na zijn Haarlemsch verblijf uitgevoerd.

Ongelukkig stellen te leur.

waarin Bionwer

in een klein scbilderij in

de portretten

in

deze

beroemde collectie ons soms edele bonding en bet ridderlijk

Van Dyck was te zeer bekommerd om de

uiterlijk

van

zijn sujetten, dat in enkele gevallen de zielestudie er niet

zou geleden bebben. Hij beeft nocb

't

onder

karakter van Jordaens, noch dat

van Brouwer weergegeven. Van Dyck verleende bun de bonding van den schilder-edelman die

bij zelf

was. Persoonlijkbedcn als Jordaens en Brouwer

moeten noodwendig aan karakter verliezen wanneer deze bijgebrachte eigenscbappen te sterk worden geaccentueerd. Dien hij bier voorstelt, is een beel

144

ADlilAEX

BROCWER EX I)E

Hroiiwcr, zwierig v;in

elegaiiten

Xiottei^i'Mslaaiule

(iecnl.

de

()XT\V[KKEf.lXr, ZilXEH

uitorlijk

i*ro()(e

nuinr ook

Iccliiiisclie

KVXST

eenigsziiis gcponinia-

verdieusten van dezc plaat,

ADRIAEN BROUWER

:

llol lanlsli-

Nieuws.

(Verz. \. Schloss, Parijs).

ons hijna niets aaiifjaande

leert ze

de geus. die vcrteld

modeklocren

liet

Uarakter van den kiiiistenaar. zooals

vcrachtte,

biogiafcn

zijn

ons

Was

dat

hebben

'.'

We

hadden bet geluk

herkennen

om

bet

in bet kostelijke portret

den beer Alexander Tritscb

te

model voor de

plaat der

van Dijck, dat zicb

Weenen

l)evindt,

uitgave van den beer Gustaaf Gliick bekend

is.

in

Iconografie

te

de vcizameling van

welke door de pracbtige

We

oiilboiiden ons van bet

Ireden in details, omdat de vergelijking zeer overtiiigend

is.

Scbelte a Bolswert,

die de plaatsnedc voor de Iconografie vervaardigde, beeft, zooals dat destijds

dikwijis

gebeurde, zijn

model

direkt

op

bet

koper gccopiecrd,

waarvan

natuurlijk een prent in spiegelbeeld

licl

resiiltaat

beroemden graveur, bovenal bcgecrig

om

een plaat van sclioon aspect en

groole tecbniscbe kwaliteiten

te

was.

maken, dat we de wijd

Het

is

aan dezen

iiitgeplooide klceding,

de plecbtige bonding, de opgestreken snorren,die weinig aangenaam aan-

145

ADRIAEN liliOUWER EN DE OMIVIKKELING ZUNEIi doen,

daiiken hebbeii. De

datum verstreken

en

van de plaat,

te

portret

uitvoereii

het

tussclien hul scliilderen

om

dien

van nahij moet gekend liehben, een weinig ouder

die knevels er aan toe

Op welk

lijdslip

mag van

van het

den graveur

waarscliijiilijk

heet't

genoo|it hij

KiXS'l

voegen, ten einde den kiinslenaar,

te

niaken.

te

Dijck het poriiet van den jongen Bronwer

gemaakl hebbenV Xaar den stiji oordeelend plaatst de heer Gustaaf Gliick deze studie in de Antwerpsche periode, tusschen 1627 en 1632. De jonge

man

dan 22 en

sehijnt niet jonger

ouder dan 25 jaar

niet

had gedurende den winter 1627-28 en

later in 1630,

Tot een dezer datums dus moet het portret behooren de meesl waarschijnlijke. Het

feit

dat het op papier

van Dijck

;

Holland bezoeht. ;

de laatste sehijnt

werd geschilderd onder-

steuut de veronderstelling dat het in den loop van de reis

werd uitgevoerd.

Houbraken verhaalt dat de beroemde portretschilder

kunstbroeder

zijn

Haarlem op ging zoeken. Deze overlevering verdienl wellicht meer geloof dan men er vroeger aan gehecht heeft. Voegen we er hij dat de

Frans Hals

te

heer Gliick deze studie reeds als een portret van een kunstenaar beschouwde.

Wat

het karakter van

conterfeitsel

Brouwer

dienaangaande

als

Naar portretten van andere kunstenaars weten we maar

—

het

portret van Hendrik Liberli in de Pinakotheek

brengen

— er van hield

niet dit portret volgens

om

zijn

zijn

modellen

te

is

voldoende

Munchen

te idealiseeren.

in

om

dit

betrachlen.

te

uit hetzelfde tijdvak tc

wel dat van Dijck

al te

zou het gewaagd

betreft,

een onbetwisthaar doknment

oordeelen,

om

hier het

herinnering

Zou

hij

te

dan ook

een vooraf opgevat ideaal hebben verbeterd, door

er lets in te brengen van een schoonen St. Sebasliaan, zooals hij ze omstreeks

dezen

tijd

schilderde?

Denzelfden krachtigen jongen man, met den breeden, die een fier en eenigszins laatdunkend gezicht

onvergelijkelijke Tabagie in

op het brutale

af en

het

te

het naar de juiste

gedragen nek,

Dulwich, hier echter forsch,

minder poetisch. Ongetwijfeld

zelfportret, dat uit dezelt'de jaren is bij

Museum

vrij

vinden we weer op de

trekt,

bezilten

we

hierin een

moet dateeren, en dat een kostbare hulp

waarde schalten van de beeldtenis door van Dijck.

Uit die beide portretten

mogen we

besluiten dat

Brouwer zeer

regel-

matige trekken had, met een hoog voorhoofd en gewelfde wenkbrauwen, fijnen

neus, zinnelijke lippen en

geweldige, zijn

een vroeg zich vormende onderkin. Een

ongekemde haarbos, droeg

tot zijn

weinig verzorgd

door den bloot gedragen hals en breede schouders. In

zamen

blik ligt veel vrijmoedigheid,

;

zijn

lichaam en

zicl

kalmen, opmerk-

een hooge mate van zelfbewustheid

en geen enkel spoor van kleinheid van welken aard. In

146

uiterlijk bij

buitengemeen onafhankelijke bonding wordt buitendien nog onderstreept

't

stevige constitntie, een gezondheid, die hier

kort,

een naar

nog onverwoes-

ADRiAKS

iiR()r\vi:i{

i-:\

de oxtwikkei.isc,

Ar)KIAi:\

Kissr

ziisEii

imoiWER lEN CRAESBEECK ?)

:

Tabakskroeg.

(Museum, Haarlnni).

telijk scliijnt,

iiiollcgenstiiaiule

ceii

reeds laniclijk ^eniaikeeide

vernioeid-

heid roiul de oogen.

Het kleine al

|)aneeltje in liel Mauritsliuis, dat

do keiiteekenen

van iiniand. die Icii.

De

te

we

reeds noemden,

scliijiil

hezitten van een zeltportrct. Het heelt den scluiinen hlik

/iciizeit

in

den spiegel

kniisliiiaar draajil de dui)l)ele

beziet.

De handen

moiiwen van zwari

zijn

liaii'

satiin,

verselio-

waarvan

147

ADRIAEN BROUWER EN DE ONTWIKKELING ZIJNER KUNST ook

in zijn boedelbeschrijving

oordeelen behoort bet

Wat een

al'sland tusschen die beide portretten

van bet eind van gelijking,

zijn leven

!

men

van

op

zijn

jeugd en die schets

De

sterk

bonding en

versciiilien in

van dat de voorgeslelde een en

er zicb rekenscbap

hetzelfde personage kan zijn.

om

te

Eerst na een zeer zorgvuldige en langzame ver-

nog moeiHjker gemaakt door de enorme

opvatting, geeft

neiging

gewag wordt gemaakt. Volgens de techniek

tot zijn alleilaatsten tijd.

gednnde baren vertonen nog dezelfde bedekken. Het voorhoofd en de

gelijke vvijze de slapen te

vorm der oogen zijn onveranderd. Een stoppelbaard scbadnwt de onderkin zwart. De wangen zijn ingevallen, de rug is gekromd, de

eigenaardige

breede nek, nu nog zwaarder geworden,

Hoe

gezakt.

is

dat

vervallen

lijf

diep

is

tusschen

De ongeveer zeven

!

de scbouders

jaren, die deze scbets

scheiden van bet portret van van Dyck, bebben beel wat ongeregeldbeden

moeten aanscbouwen scbeen

te zijn gezet,

kleeding laat bet

om

zoo

dezen slevigen kerei, die van mortel en

op den naad

tot

te

ijzer

ineen

doen versbjten. Zijn wijze van

ongeveer dezelfde gebleven, bet eenvoudig toegeknoopte buis

is

ongeordende bemd

Brouwer

lieeft

zien, precies

nog zooals op het van Dijck-portret.

zicb bier voorgesteld, in de open lucbt, voor een licbtjes

aangegeven landscbap, saamgesleld

grocn en een grijzigen

uit helder, friscb

hemel. Dit verloopen, slecbt gekamd, zeer op

zijn

geniak scbijnend individu,

vertoont wel de echte ongegeneerdbeid van den onverbeterlijken zigeuner, die

Brouwer was. hij

In plaats

van

te

wilien poseeren voor het nageslacht,

genomen onder

zicb naar bet leven

zijn

lieefl

alledaagscben scbijn.

De blik is geestig, de glimlach zacht en geduldig, de stemming eenigszins nadenkend en zelfs zwaarmoedig. Wat ons in dit schetsje, zooals in al zijn laatste

werken,

humeur

treft, is

Diezelfde fijne,

we op de

fraaie

laatsten tijd. Dr.

er

zicb

afwezigheid van alle innerlijk vuur. Alleen zijn goed

verlevendigl dit een bectje vermoeide en ziekelijke gezicht.

niet

bleeke kop, datzelfde

Tabagie

Bode

in

bet

vrije,

Museum

te

open voorhoofd herkennen

Haarlem, eveneens

beeft dit stuk betwist en er

heelemaal zeker over

andere hand enkele details

te

is

voelen. Hier en

te

Men

is

waarscbijnlijk Craesbeeck geweest,

vindt er den als cavalier gekleeden

pijp sfopt en daarbij

om

daar schijnt een

die deze geestige, vermoedelijk onvoltooid gelaten compositie, beeft (•).

zijn

bebben bijgewerkt, maar het geheel, de teekening

vooral, schijnt wel die van Brouwer. Het

afmaken

uit

inderdaad grond

den toescbouwer aanziet. Ook

Brouwer

dit portret

op,

moeten die zijn

verraadt het

He inventaris van

Adriaeii Brouwer van 1(532 vermeldt elf onafgewerkte grisailles. zijn dood nioet hij er minstens evenveel hebben nagelaleii ze zijn door andere kunstenaars afgemaakt. Ken in den laatsten tijd door Dr. Bredius gevonden dokument, spreekt van grauwscliilderingen van Brouwer, die door Jan Miense Molenaer warden afgemaakt. I')

Op

't

later

148

oogenblik van

ongelwijfelci

;

ADIilAEX geheel ondermijnde

BROUWER EX HE OSTWIKKELISC, /.USER KVNST v;in

fjeslel

heeft te leven. Volgens

"I

ucn

vrofj^i'i-

verluial lua'tl dv pcsl

sterkcii

hem

man.

maanden

ten toonen in iedcr gcval dal l^iouwcr al sedeit laiige

was opgeschreven en dat Lit

t

een brunt

voorgaande

hij

hoe onrechlvaaidig

blijkt

dwaald. Xiet enkel eigenschap|K'n

als

bij

l

zoii zijn

oni

kunstontwikkeling,

Zijn

doode

ten

Brouwer

is hij

als

lechnische bekwaaniheden

volmaakte,

maar

ons oni vele

i)eginnend

Dorpsbarbier en eindigend met de Goedc vricnden, toontaan dat zijn

mecr

wien de goddelijke vonk toevallig was ver-

kunstenaar, niaar als men.sch ook

symi)atiiiek.

laiit*

niisschicn wel geweten heeft.

l

beschouwen,

te

die nict

wcf^geinaaid. Zijn |)oitret-

dat

met den

hij niet

enkel

opvatting,

zijn

zijn

gevoel, zijn ziel zich eveneens vertijnden.

De geringe roem dien de kunstenaar moeilijkheden

geniet,

de beoordeeling. Zijn werk

in

tusschen zijn eersle stukken en die van afstanden en eindelijk vindt

men

't

kan worden verklaard door is

zeldzaam en verspreid

sonis schijnbare tegenspraken tusschen zijn

kunst en zijn leven. Hij loont ons de ergerlijkste tooneelen, waarover

goeden luim

eenigen

als

te treden. Hij is

de

i)rol'eet

;

eind van zijn leven, liggen groote

sluier werpt,

en zonder ooit

als

zelt

hij zijn

reehter op

van de soberheid en den goeden sniaak, nieltegen-

staande zijn onmatig leven. Zijn kunst schijnt beperkt, terwijl ze integendeel universeel en onuitputtelijk is als de nafuur zelve. Hij vcrschijnt onder de

gedaante van wat

men

een

petit

mailre noenit, zoo

lets als

een schilder van

vele gelegenheden

de statuur van Craesbeeck of Ryckaerl en

hij

den meerdere van Hals en soms de

van Rubens en Rembrandt. Gerang-

gelijke

loont zich

schikt onder de Kleinere meesters, beliooi-t Adriaen te

worden

lot

bij

Brouwer niettemin

geteld

de heel groolen. F. Sc.HMn)T-l)KC.ENEB.

149

MATTHIJS MARIS X de laatste jaren vverd er '

onder schilders nog

gesproken over de photographie

als

al

eens

hulpmiddel der

schilderkunst, dat wil zeggen in hoever het gebruik er

van

of niet nadeelig

al

schilder wiens

was voor den gebruiker. Een

naam een goeden klank

heeft,

was

overtuigd dat de photografie, als hulpmiddel voor het

geheugen, een groot nadeel was gebleken voor onze oordeelde dat de aandacht, aan het

schilderkunst. Hij het totaal

van

het

eigen

van

den ontvangen indruk van

geziene,

verzwakken

perspectief,

een

nioest,

kleur,

ongerekend

opnemen

hesteed,

noodwendig het beeld nog dat de kleur een

eigen verdeeling der massa's met zich brengt,

en

het licht, die zoo belangrijke factor in onze schilderkunst, niet alleen slecht,

maar moeilijk anders dan onzuiver weergegeven kan worden omdat althans in gewone kiekjes cnkele kleuren bun waarde verliezen. De povere, kiekjesachtige landschappen op onze tentoonstellingen bevestigen deze meening al is het ook niet tegen te spreken dat sommige schilders ook zonder Kodak, het landschap of binnenhuis kiekjesachtig zien.

Een ander schilder eveneens een der krachtigste onder de jongere vond dat deze redeneering er vrijwel naast was. Hij zag niet in waarom een goed schilder, niet even goed iets nioois zou kunnen maken

meesters,

van een photografie dan bijvoorbeeld van een model. Principieel

is dit

verzwakt, daarmee

evenmin tegen kan een

te

sterk

spreken. Datgene wat een zwak schilder

kunstenaar

zonder schade voor

zijn

persoonlijkheid zijn voordeel doen. Treffen niet de groote Vlaamsche Primitieven en

ook enkele onzer

17^

eeuwsche interieurschilders door een zekere

photografische wijze van zien, door een zekere photografische overal-gelijkeuitvoerigheid,

door een scherpte van zien ook van kleinigheden, die het

vermoedcn kon wettigen

datzij

met lenzen werkten'? En zouden deze schilders dan onze van diffuus

die de werkelijkheid zooveel sterker en scherper zagen licht

houdende schilders der

dan toch

niet gereedelijk

IQe

schappelijk procede kon trekken ?

150

eeuw, zouden deze, zoo niet met vreugde,

erkend hebben het

prolijt dat

men van

dit

weten-

i'iiot. (J,

MATI

III.IS

MAlilS

(V.TZiiniilinj;

v:iii

:

S TADSCKZICIIT.

dcli

Her

van Handwijk, den

Hiliigl.

M.

l>.-".il.i,

.ii-n

IL,

MATTHIJS MARIS Eeii

opsli'l

vail

nature

la

«

netait

geeii

kwaad

in

niais

dal een scliiiik'r zieh

—

inspireerde, zelfs niel dat hij zich bediende van een photografic,

er

dus indirect wel tegen dat de sckikler de photografic

inen

ot

was hem helzeUde

sensatie direct of indirect van de iiatuur oiitvangt

was

a nion ;

».

Dat wil zeggen, (Cezanne zag er

hij

jias,

jieintre s"en (de pliolografie) servil

qii'iin

veel

tlR-oifliscli

volgeiide opmerkelijke

ink'rpreler eelte reprodnetioii exaek- coninie on interjii-ele

falhiit

il

(k>

aklus Hernard,

« Ce/.aiine »,

;

grand etonnement, ennenii Iiii

nanedaelil, l)raclil in

lieelt

zin iets nieer lieklerlieid

pour

over (A'zannc, die ook

Kinik" BiMiiard

over de sehiklerkunst

(k>

— niaar

als hulpniid-

del voor eigen zwakheid van geheugen zou gehruiken.

Het resultaat van Cezanne's sciiikleren naar photografic

0ns werd

er evenwel een voorheeld van vertekl dat

betreft niet slechts voor onzeii tijd niaar voor alle tijden, ccn

kon wezen voor de opvatting van den iiierboven genoemden als

akloend bewijs scliikler

zoowcl

voor die van Cezanne.

Enkele dagen vooriiaaiu

hekcnd.

niet

is

waar het een niecsterwerk

de Berhn

y>,

n()()dk)ttigcn

Mevrouw

vertelde

schilder Artz mij terloops

hij

dood op de geslrande Hai'wichhoot,

Suez-Scliemel,

de voordeur

— wij

eerder

man

gesproken, over de vriendschap met haar eerstcn brieven waarvan

Holland aan

mij

er

k'zing

tcr

woonden

gat'

—

iioe

INhitthijs

Maris

en met haar, over zijn l)ezoek aan

Artz na een

destijds l)eidc te Parijs) een stereoskoop-

Amsterdam meel)rachl, een stadsgezidil, naar wclk plaatje beroemd stadsgezichl, Soiiucnir d' Amsterdam, nn in

van

phiatjc

zij

Nkittliijs (zij

weduwe van den

hadden over

Maris zijn

Matliiijs

het hezit van den Heer van Uandwijk, gcscliiklcrd iiad.

Zooals hierl)oven gezegd

waar

Mevrouw Suez

ik

is,

mededeeiing had piaals

(k'ze

uithet terwijl ons gesprek gestoord

l)ij

de voordeur

werd door een

andere persoon die aanbekle. Bovendien hadden wij al'gcsproken dal

dagen

later hij haar

Londen

niet ten uitvoer

kennen dan nadat zag

Zij

hij a!

weer jarcn

Wat

in

zij

de gave van aanschouwelijk vertellen Alle

commentaar

Alleen

Maris voor

naders

te

dit «

is

mededeeiing

leerde haar eerslen

eersl daarna.

ook

zij

twee

gebracht werd.

Overigens was hare terloops gedane bespreking valhaar.

ik

zou komen, een afspraak weike door haar vertrek naar

niel

voor verdere

man, den schilder

Ariz,

niet

den Haag woonde, en Matlhijs Maris

was uit verhalen van ongewonc mate hezat.

wist in

Ariz,

die

hier overi)odig.

genomen een opstel over Mattliijs wcnde mij lot Jacob Maiis om wal

nog. In 1899 had ik op mij

Elzevier

»

le

schrijven.

Ik

vernemen over de jeugd van dezen onze

fantasie zoo heheer.schenden

151

MATTIJS MARIS gewone welwillendheid verdieple Jacob Maris zich ten hun beider jeugd en vertelde onder meer waardevols hoe de schilder Kiers, destijds met Matthijs op bet ateber van Louis Meyer, dezen meegenomen had naar Amsterdam om hem typische stadsgezicbten te laten schilder.

Met

zijn

niijnen gerieve in

zien, en dat Matthijs daar of geschilderd of opgezet

voerige stadgezicht, bekend onder den bet stadsgezicht, waarbij Jaap Maris mij scbilderij in

had dat wonder

naam van Souvenir

uit-

d' Amsterdam,

de reproductie van bet bedoelde

den catalogus van de Voorjaarstentoonstelbng van 1899, van de

Goupilgallery

te

Londen Met

zien, er bijvoegehd, bet

oude Damrak, dat wil

zeggen bet zelfde dat zich nu in de verzamebng-van Randwijk bevindt, bet

door Mevrouw Sues-Scbemel Het uiteen.

tijdstip

genoemde werk. loopt met haar verhaal nog al schilderstuk zelf stemt evenwel met haar medeuit die collcctie

waarop Jacob Maris

De dateering van

het

dit stelde

deebng overeen.

Toen Jacob Maris mij met karaktertrek

—

voorthielp en

die waardige eenvoud — wel zijn bizondere mededeeHngen deed van werkebjk voor de

kennis van zijn broer onschatbare waarde, wist ik dat enkele door

genoemde datums scbilderijen. Docb

ik

bizonderheden aan kritiek sterk

hem

overeenkwamen met de door Thijs zelf gedateerde was te schroomvallig om deze zoo genereus verstrekte

niet

ondermijnden man

onderwerpen, en ook durfde

te

ik

den toen reeds

vermoeien met navragen. Bovendien werd ons

niet

gesprek door het hezoek van den docter afgebroken en ondanks de vraag of ik terug

kwam, durfde

ik

van

aanbod geen gebruik maken. Ik boopte dat

dit

Jacob Maris het opstel later zou willen lezen en mij dan aanwijzen wilde

waar

ik onjuist was,

Een dezer

weinig vermoedend dat het einde zoo nabij was.

niet sluitende

betreffende het stadsgezicht.

was

hij

men hij

meedeelingen was, zooals hier boven gezegd

Want

toen Thijs met Kiers

een jongen van dertien, veertien, desnoods

zelfs bij

bij

is,

Louis Meyer werkte,

vijftien jaar,

van wien

een zoo vroeg ontwikkeld schilder niet verwacbten kon dat

zulk een voldragen werk zou concipieeren, laat staan schilderen. In een aanteekening vind ik

zomer van

'59 of '60 plaats

dat Jacob van bet gezelschap

van Amsterdam bad.

En

nog dat bet uitstapje naar Amsterdam

naar het door

hem

is

zelf

als bet stadsgezicht in

den

was maar nog geen oog voor de typiscbheid

volgens weer een andere aanteekening schilderde

Thijs nog een ander stadgezicht in den zelfden

Het bewuste stuk

in

had, Thijs was toen twintig of een-en-twintig, en

tijd,

voor Antwerpen.

in Parijs geschilderd. Artz zag het

meegebracbte stereoscoop-plaatje.

hem

Is dit

schilderen

nu hetzelfde

de collectie van Randwijck?

Dat wat voor den lyrisch aangelegden Jacob Maris onaannemelijk zou

152

MATTH US MARIS schijnen,

bovcn

voor eon Thijs Maris

is

in

.lacoli

de

plaats

kleurrijke

bel

bij

het

al'

In con zclt'df

:

worden door de

Amstcrdanische

eener

rusl

roer,

niel onniogelijk

gctroiTen

voorgrondje, van

pracht-fijne

vrouwlje

eerste

'ie

<>raciit

baliekluivend

het

gegevcn zou der Incht

niajestcil

en

;

ventje,

lieele

liel

paarsche

hel

heerlijkuitvoerige kajnitje, hel lolhuisje,

bruggen met de ontelbare figuren

toe,

zou

Op hem zou de soms

geheel van zijn eersten indruk.

lot

de

opgeollerd hebben aan het

hij

verrassende perspecliel'

van een stereoscoop, de levendige details op den voorgrond, zou heel hetliinenspel daarvan, geen ol'althans geen sleiken indruk hebben kunnen maken.

aanvaardde

daarentegen

Malthijs

Parijschen

het gegeven zooals

tijd,

Hollandschen

zijn

in

stnkje voorgrond, of beter, het complex van het gegeven dat

Voor hem waren de

of andere reden getroffen had.

op den voorgrond belangrijk, op,

hij

omdroomde

ze door ze

te

hij

nam

ze, verinnerlijkte

zien in

en

in

zijn

het zich voordeed, dat wil zeggen het

hem om

ze, subtiele realist die hij

de op zich

de een

kleinste bizonderheden

was, in zich

zelf geringe feitjes, verteederde

hun eigen wezen, tot zooals Coleridge zegt, « natuur " is geworden en zijn drooni naar builen zicht-

gedachte, en gedachte natuur

baar wordt,

objectief, dat wil

beleekenis,

kelijke

hun

zeggen zoo dat de dingen hun eigen, hun wer-

samenhang,

eigen

dnidelijker

nog,

inniger en

eigenlijker, terug krijgen.

En wanneer men nu de Goupil-catalogus, de

zelt'de

kunst in de XIX^' eeuw

»

reproductie hiernevcns of de photogravure in de die als litelplaat in «

De Hollandschc

Schilder-

eens good met de loupe bekijkt, niet het

slaat,

aesthetische alleen niaar vooral het perspectievische, vooral het onnoemelijk

aantal

figuurtjes,

eeuw

17^ zijn

men

Barbara het

meer dan een Hollander van onzen alleen van Eyck

er bij te pas zou brengen in

Antwerpen komt

eenvoudige volgen

—

dit nabij, overtreft

der

ontelbare

details

en zells van de

tijd

de Louvre en

in

hem

—

hier,

in

wanneer

de ongeloofelijk

ziet,

uitvoerigheid van lijnen, vlakken en o])standen, de bizondere enkelvoudigheid

van coloriet

:

iets

van een warme

grisaille

met het

fijne lila

zoo heelenuial van

hem, met het diepere roodbruin, eveneens een eigen kleur, en n:cn weet dan vvel, dan is hel niet zoo heel onge
—

loofelijk

dat

de lijnenopstand,

de lijnenperspcctief van

sterescoopplaatje de aanleiding kon worden

Maar ook. de oplossing

is

alleen bij

tot

een

een meesterstuk

den maker,

i)ij

eenvoudig

als dit.

—

Matthijs Maris le

vinden. Den

(i.

llaag. Februari.

H. MaIUL'S.

g^^gjj^^^ 153

I'hot.

JACdl!

JonOAKSS:

II.

C. M.

Ileiial.l. ilcn

Haag.

FAMIME.

(Vprz.-iniclingSlccngniclil. (Icn Ilnag).

W

KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N D E NTEN) U IT AMSTERDAM gromlaard natuialistisch, nict mecrder •

D

bij

loeleg op voniikracht dan naarkk'uifxpres-

RTI

/C^

Arii

el

De niaatschappij

sie,

Aniicilia- gaf een

kcn

belangrijke

groepenlen-

hoogcr oiitwikkding liad kumien bercino{5. Hiiincnhuizen van Nculiuys l)ofien oiitegenzeggelijk door klcuibloci, maar "t is

wal

sonis of de neigiiig lot voiin geveii daarbij

alleen

loonstelliiig,

wonderlijk saniengesleld. Willen)

Maris,

Hreilner,

Xeuhuys, Versler, Wilsen, Tb. Schwartze, Frank-

Dijssellioir, Haslerl, fort,

van

(lorler,

Martens,

—

Essen,

d.

v.

Waay

en

ziedaar locb wel een zeer ge-

mengd gezelscbap van

werkelijke en zeer

groolhcdcn. De

twijfelacbtige

vijf of

zes

wal onderdnikt werd. Zijii figiireii zijn meer dan die van Israels; liij is zelfs draniatisclier dan deze vooral bij uildrukking van een enkel figiiui'; ecn realileits-gedaanleii

vrouw

nicl

kind aan

een

tie

borsi,

een

beeld van sjol'elheid, bijna slar realislisch,

- dat hier geexposeeid was, verloonde een slalische kraclil. Breitner en Versler, tref-

laatstgenoeniden kunnen een leiiloonstelling

fend in elkaars nabijiieid, hielden, ongewild,

zeker niet ongemeen aantrekkelijk niaken en

een wcdstrijd

binderlijk in ieder geval

was

er een groot

en

Versler daarbij in

l

I

won

nic

lijken,

dal

voordeel kwani. Althans

en groolscbdoenerig landscliap van Gorier.

verlooni zijn legenwoordig werk meer groei-

Deze panorarnaschilder, die, ik l)egrijp zoo ongeveer oni welke redenen, de gunsl genoot van een verlegenwoordiging op deze bijzondere lentoonslelliiig, liad van die eervolle uitnoodiging bescbeidenlijker gebruik kunnen maken en zicli tot inzending van zijn kleine, welvoegelijke studies moelen bepalen. Maiis overbeerscble niel, als verwacbl mochi worden zijn onigeving. Daar waren drie werken van hem, waarvan ertwee loch niet meer dan een schilderij-opzel konden heelen of hoogsiens een macbtigc aanbef, die afgebroken blcef Meesler Neubu ys deed zicb

dan dal van Hreilner. Heiden liebbcn, gedreven door koorlsigen kleurzin, op aanzienlijke wijze bijgedragen tol dc glorie der nioderne hollandsclie kunsi, en van bun

kracliliger gelden

;

hedeti

van

kloek,

iiollandsch

zijn

eenige stukkcn

de gewichlige hoedam'g-

schilderwerk,

in

vooral, vollen

positief en

op, of deze

in die ricliting nu ook lol de spanning geraakl en waar Hreilner onderlioud der veerkracbl blijkiiaar iiel

beiden

zijn

uilersle tol

heil zoekl in verheldering is

van den klenr-aard

Versler gaan inzien, dal een volkonienc

inkeering

lot zicb zelf

legenover zijn

noodzakelijk was oin

kunstslreven

ecn

nicuwc

omvang kenncn.

aan bel uilvieren raakt. Kn bij zijn legenwoordig encrgiek slreven naar uilvoerigbeid

terteekenaar, en de overweging

me

Anisterdaniscb sladswezen door Hreilner daartoc zeker bel belangrijksl aandcei. Maar liel

rcgeling le stelien, nu de eersle hartslochi

zicb

wel onder de hollandsclie boerenbinnenhuisschilders, wal men noemt de karakin

beider productie, in bedniile gelijksoorligheid, Jeveren de stoulc verbeeldingen van

in

tieden

Hij is

weer

kraclil

kwam

kunsI,

in

hier

baar

langs logische bepaling van den vorni, met

scherpeajialyse van hel detail, blljktberbaaldelijk

nog dal de onsluiniige

scliilderliisl

met

155

KUNSTBERICHTEN wijsheid

betoomd

is.

—

Want

UIT AMSTERDAM hij

— lU'l

ANTWERPEN

UIT

ANTWERPEN

schildert slu-

van bloemen, landschap-impressie's, die nog als voorheen niaar tevens zinrijker, kleurexplosie's zijn. DysseliiofT had eeii wand vol studie's en doorwerkte schilderijeii, aquariums voorstellend. i)e coUectie hood die's

dan vermoed kon worden. Als ik reeds meer zei, er wordt te weinig speling gelateii bij zijn zeer bekwanie en nauwgezettc teekcning. Maar

levendiger verscheidenheid

D D

waren hier verschillende, nicest kleineie, werken waarin de karakteriseering van gedaante en beweging der visschen minder

KN belioorlijk lokaal voor groote tentoonstellin-

er

onder controle stond van een bovenniatige verzorging van den vorm daar was in dc uitdrukking lets van de snedigheid, en luchtige correetheid der japanners. Witsen was verlegenwoordigd met werk uil verschil;

lende, en onderscheidbare, perioden van zijn

werkzaamheid. Uit

Gelderland

waren er

Antwerpen

sedertlangeen behoefte.

BBj HKUfO^yi^

Tot nu toe werden de

_^AS^^-^^2Au oude Muscum-zalen

in

gebouwenconiplex der Kon. Akadeniie daarvoor gebruikt, maar die kale, ongezellige omgeving voldeed sedert lang niet meer aan de belioeften, licl

Doorliet opricliten van een groote

des

feestiialle,

zijn allerlaatste

te

iSi^Tlj

boschstudie, een fijne kleurschets van hui-

met snecuw. Van

gen was

^^^^

eenige knappedierstudie's, en een krachtige zen, beide

d d

INHDLDIGINGSTENTOONSTELLING DER STADSFEESTZAAL > INGERICHT DOOR DE KON. MAATSCH. TOT AANMOEDIGING DER SCHOONE KUNSTEN MET DE OXDERSTEUNING VAN HET GEMEENTEBESTUUR ^ VAN 8 Febr. tot 9 Maart 1908

tijds.

in

't

centrum van het moderne

verrichte bet Antwerpsch ge-

stadsleven,

werk, gezichten in werk])laatsen met een of twee figuren aan den arbeid, opgewekter

meentebestunr een goed werk, waarvoor kunstenaars en kunstlievenden dankbaar

dan zoovele zijner Amsterdamsche stadsgezichten, waren er ook een paar slalen. Hindelijk van Bastcrt eenige van zijn goede, en dan altijd aantrekkelijke buitenstudies,

mogen

en tevens een zijner beste impressic's van

niet voltooid zijn, en vertoont

een zonsondergang boven een weiland.

alleen

De overigen kunnen onbesproken blijven, van Th. Schwartze waren er een

— alleen

paar barer beste portretten

;

de gelijkmatig-

heid in weinig belangrijke kleurkwaliteiten bij

Frankfort verloochende zich niet

studie's uit bet

in zijn

Zuiden en van Jan van Essen

een paar aardig-fijne buitenstudietjes. Breitner en Verster, en Neuhuys

met enkele

stukken, gaven vooral de zwaartekracht aan

deze tentoonstelling, maar Vester bovenal.

W.

156

S.

zijn.

Over de

gebouw De zaal

men

eigenlijke architectuur van bet

valt alsnog niet ligt

een

goed

te

oordeelen.

achter winkelhuizen, die nog

ingangspoorl

;

aan de straat

binnenin krijgt

niets te zien dan betrekkelijk lage houten schutsels, met velums overspannen, waarboven de zich hoog welvende koepel van glas en ijzerwerk vrijwel onzichtbaar blijtt. Een zaal, opzettelljk voor lentoonstellingen ingericht, en als dusdanig te beoordeelen, is (lit dus niet. Het is een reusachtige halle, waaruit de houten beschotten bij gelegenheid kunnen verwijderd worden, en die dan als concertzaal ofwal ook kan gebruikt worden. Overigens heeft de doelmatigheid der inrichting daardoor niet te lijden. Het licht is er goed en in de kleine hokjes komen de nieeste schilderijen beter lot hun recht, dan in menige groote museunizaal. Nu de Tentoonstelling zelf. Het was een tentoonstelling van Anlwerpsche artisten, d. w. z. dat men zich, in princicpe, beperkt had tot dezulken, die

KlXSTIiERICHlEN •jcwoonlijk

in

— UIT AXTWERPEX — VIT BRUSSEL

do Provincic Anlwcrpen ver-

te

0(1

trouwen

Of men zijn work moosl iiilroduooorcii met een {<eluiosclirifl vnn den policiecommissaris, weten wij niet. Maar in icder f^eval betoondc do jury zich, tegenovcr onzc poorlers, zeer breed, en er werden, indien

stad. tijd

bebbon bet grootstc verAntwerpcn's tockomst als kunsl-

vattcn. Wij

blijf liDiuleii.

in

Maar we

geloveii dat

wc

Icvcn

van overgang, tusscben ccn

en een

morgen

n

u

een

in

gistcrcn

»

en dat er nog beel wat

)\

ik mij niel vergis, alleen schilderijen afge-

water langs onzc lagc Scbeldcoevers zal nioetcn stroomcn. ccr tiic wccr lot een hoogcn, rijkcii kunstl)U)oi zullon bovrucbt

wezen wegcns plaatsgebrek,

zijn.

fiebrek aan kunslwaardc. Hit als

niel wegens was zooveel

een revanche voor sommigen, die op

vorige officiecle tcnloonslellingen van een

hervormingsgezinde jury den bons badden gekrcgen. Doze lenloonstclling zou nil eens voor eenicder opcnslaan, zondcr onderscbeid van slrekking of... verdiensto al

B.

BRUSSEL ddd

DDc UIT

le

—

en, lalen

we maar bekennen

niel veel slecbler

dal ze

..

van

al

was. dan zoovele andoro

Hel heeft weinig nut, kaf

te

zoeken, en

om

stil

fe

((

bij

Do

toiiloonstelling

(Ion

Kuiislkring

Voor dc Kunst

» is dit

jaar niet scbittercnd geweest. Beboudcns enkclc

bier hel koren

staan

»

^-/

(entoonstellingen van helzelfde soort.

uit

van vooh dk kunst

i:n"toonsti:llin(;

hot

paar dozijn wcrken, die, tusscben ruim zevenbonderd tentoongestelde numniers icts kunstroem zullcii kiinncn bijlot onzcn

uilzondcriiigoii blcvcn de mecste der cxpo-

sanlen l)cncden bun cigcn pcil en

met

niets

nieuws voor den dag.

kwamcn

(Icon cnkelc

op wie we rekenden badden zicii onlboudcn of badden beter gedaan met dit te doen. Fabry van wicn we ons nog dc praclitigc beeft zicb zelf ovcrtrolfcn. Zij

dragen.

't

Wij vergenoegen ons met de verbeugende opmerking, tiat Antwerpcn's kunstenaarsbent. quanlitatief ten minste, voor geen andere uit den lande bcboeft onder tc doen. Waarlijk, de artiesten scbieten bier als paddestoelen uit den grond en in den catalogus vonden wc beel wat nieuwe namen. Wat

de Dans, door de slad Hrussol aangckocbl,

bet eigenbjke gebaite betreft, doet zicb een

cigenaardig versciiijnsel voor. Antwerpen vcrtoont, vcrledeii

— misscbien wel door baar groot — in kunstopzicbt zeer conserva-

tieve neigingen.

I)it

wii zcggen dal een kunst-

soort, dal ovcrai elders beefl uilgcdiend, bier

nog bardnekkigc bcoefenaars en... koopers vindl. Daarnaasl treft men kunstciiaars aan, die meer meegaan met den geest van den tijd. Docb dezulke zijn bier meestal nolgelingen, die van elders bunne impulsic ontvingen, geene leiders, zoodat wc tusscben seniclo aanbangers van een ten doode o|)gescbreven kunstsoort, en jeugdige voorstandcrs van een nieuwcre richting. bijna vrucbleloos zoeken naar een slerke een forsche pcrsoonlijkbeid, die op baar midden en haar tijd een eigen stempel zou kunnen drukken. Men beboeft dit niet als een jammcrklacht

—

nicest

dccoraticve pancelcn bcrinncrcn, waarvan

de groote

traj)

siert,

stclde

Ilalii'

ten

van bet Munt-tbeater ver-

ccn

toon,

intercssantc die cdel

Indriik

gezicn

nil

en zeer

scboon van stijl was, maar tamelijk onbebagelijk van kleur. Ciambcrlani was cr met een kranig opgcvat karton, fragment van ccn vcrsicringsonlwerp. Langaskens een beginner — bad vele doeken uitgestald, waarvan de nieeste niet meer dan zinnebceldige embryoes waicn maar waarvan enkele goed opgevatte brokken ons tocli een temperainent licbben geopcnbaard. Amcdec Lyncn, was een van do wcinige kunstcnaars in den groep, dicn ik zonder voorbelioud beb kunnen bew^ondercn. Hij is een meester-teckenaar en ccn wcergaloos bumorist, bij wien bet lieilig vuur nooit bluscht in canailleuse gemeenbeid, die een vlek op onze iticcstc scbilders werjit, wclke aanspraak mccnen le mogcn niakcn o|)

—

geest en satire.

Dicrickx gevoel,

dat

was zicb

met ccn stuk vol volkomen aan den

er

die]) titel

157

KUNSTBERICHTEN — LIT BRUSSEL

—

Droefheicl aanpaste. Baes,

^*i^^^9^ S* 2^»5 ^^ o n o UIT PARIJS

Fichefet, Vieriii,

Opsonier, Viandier en Van Holder liadden eveneeiis

stukken geexpo-

verdienstelijke

seerd.

Noemen we dan nog de beeldhouwers Rousseau en Boucquel en Philip Wolfers,

UIT PARIJS

^^^^

o

o

c

a

o

c

a

TENTOONSTELLING VINCENT VAN GOGH IN DE « GALERIE BERNHEIM » yL-^ li

die de edelsmeed-, juweliers- en emailleei-

impression nislische kunst

nu zoo goed als akademisch gevvorden en het is

kunst weer

lieefl

doen

lieiieven.

publiek

woon, IN

DEN KUNSTKHING

volgen de tentoon-

stellingcn clkaar onafgebroken op, maar zonder zich ooit boven 't middelmalige te verhefTen en in ieder geval niet bovon dat banaal talent, dat niel veel nieer dan marktgeschrceuw is en waar men niets nieuvvs meer van weet te zeggen. Af en toe, bij gebreke aan eenige heel diepe of heel hooge kunst, komt men dan eens den een of ande-

werkman

ren kranigen

tegen, een dier sen-

lekkerbekken wien, op de wijze der Kleinmeesters van vroeger dagen, het sueele

schilderen in het bloed

heer Smeers, het

waaruit

Zoo

is

de

bijv.

der meesle kvvali-

in het bezit

men ontbreekt hem

teiten,

zit.

groote schilders maakt, enkel aan fantasie en

scheppende verbeelding. Al

heffen

kunnen. Het blijven

we wachten

rechte orde was,

naar

ergerlijkst

liet

verregaande,

altijd

vergeefs op

preludieen, het

maar Of

concert.

te

de

kijken

gesmeer en de meest kleurenbaldadighe-

rauwste

den. Schilderijen, die in dagen, die nu reeds

lang vervlogen schijnen, tig

—

ik

bedoel twin-

verandert alles op

jaar her, zoo snel

—

den schijn van al te gewaagde nieuwigheid hadden, en heftige gedachtenwisselingen deden ontstaan, loopen gevaar, heden,

te blijven

verwijlt.

hangen, zonder dat iemand er bij Maar de naam van van Gogh blijft

steeds voortsuizen in ons oor

:

hij

ons

is

welbekend, wij weten, dat hij een rechtzinnig kunstenaar was en goedhartig, dat hij met hartstocht aan zijn kunst verkleefd was en wel trachtte te doen zonder bijgedachte onitrent eer en voordeel

wonderbaarlijke impressies verzich nooit boven t ambachlelijk

tiie

doodge-

staat

alsof alles in

brieven op na

(').

Hebt

:

gij

men

sla er zijn

die roerende,

gelezen ? Weinige geven sterker de zielsnood weer van den modernen kunstenaar weifelingen, aarzeling, Iwijfel, lijk van Gogh ze heeft gekend,

zwaarmoedige brieven :

werden

ileze

alleenlijk

aangeboden

meesterlijke

ons

voorbereiding op

ter

de geneuchten van het

studieen

van het echte schilderstuk, zooals een kunstenaar van 't talent van Smeers ons verschuldigd is. Onder het overstelpend heer onzer doekbekladders verdicnt Pinot mede een loffelijke

vernielding.

Hij

schilderij,

is

wellicht

minder

randen hem aan, tenzij liem de ijdelheid in onbewustheid voort doe leven hij last in het donker rond, spant hij zich in om den rechten weg te vinden moet zich aan alle valsche leering ontworingeval hij akademisch onderricht stelen lieeftge had indien niet, een eigen techniek zien te vinden en alleen het werk van vermoet hij scheidene eeuwen volbrengen door eigen oogen leeren zien, struikelende over een hoop theorien, die hem verhiuderen in eenvoud de zaken aan te blikken. Er is veel innerlijke kracht toe noodig om zulke hinderpalen te boven te komen. Het is inderdaad te verklaren, hoe iemand, zoo rechtzinnig en met zulk ontwikkeld gevoel als hij, iemand, wiens hart zoo hoog was, de hand aan zichzelf heeft geslagen. ongeneeslijke ;

;

;

Smeers, maar hij schijnt meer bekonimerd om een kunst, die virtuoos dan

de

heer

zich niet uitsluitend bepaalt tot het uitvoe-

Onder de voltoch ook een zekere

ren van bravoerstukken.

maakte techniek

trilt

aandoening.

Eveneens in den Kunstkring is ook een mooie tentoonstelliiig geweest van Mevrouw Gilsoul-Hoppe, van wie ik vooral een heerlijk Vlaamsch Binnenhnis heb bewonderd — een echt schilderij, en dat

gezegd

in

dezen

oefeningen. 158

tijd

is niet weinig van schelsen en vinger-

G. E.

;

(1) Verschenen in Le Mercure de France^ en in Van Nu en Straks, (I"" reeks N' 3j.

[1893

en

vlg.)

-

KLXSTlUiRJCIITHS Hel

is

bckend

vnii (uij^li oinliciil 1880

liat

begon le schildereii cii in den bcginnc ondcr den invloed der Hollanders, vooral van Israels,

stond

;

in

dien

lijd

bckritikeertle hij

de kunstenaars, die niet dan heldcre lonen

verkozen en nooit schenen te willen schilderen dan tusschen 11 en ,1 uur. Maar loen liij zich in 1886 le Parijs had gevcslifjd, werkten de inipressionnisten stcrk op hem in

ill

:

waar hij woonde, ontslonden de

hel Zuiden van Frankrijk,

van 1888

lot

1890

schilderijen niel de lol hel uilersl ^edreven

IIT I'ARIJS

Hij dacht dal «als hij cr

zoo liondcrd niaakle, er loch wel ccnigc goede onder zouden zijn ».

waarheid zijn er meer slechte dan goede Maar bij nader toczien, treft men er

In

bij!

hoedaniglieden in aan, die verborgcn liggen onder de vlugge en brulale uilvoering hier vindt men een bevv'ogcn lijncnrylhine, daar trekken, scherp naar hel Icven, ginds een koor van kleuren, al le vluchlig wecrgc:

maar ondcrling juist aangebrachl. Van Gogh zell" begrecp dat hel niel meer

geven,

leelijk

dan stndies, schelsen en geen ten cinde gebiachtc werken waren. « Ik zoude niij lien jaar lang willen oeteneii, door niels dan door sludies, om een schilderij of een paar van de figuren te maken ». Hij gevoelde, dal hij mel de Iradilie niet af nioest breken en al het vroeger gevondene verwerpen zoodra iels nieuws werd ontdckl « Laal het hcilige Impressionism zijn wat het wil, maar ik zou loch gaarne dingen doen, die hel vorige geslacht, Delacroix, Millcl, Rousseau, Diaz, Monticelli, Isabej', Decamps, Duprii, Ziem, Jongkind, Israels, Mauve, en menig andere

slralen der

Corol,

loelsen, de

schreeuwende kontrasten,

hel

(•ebrek aan luchl en dieple, die opvallen in laatsle |)eriode.

zijn

Uil die

werken voor-

nanielijk bcslond de lenloonslelling in

de

iicrnheim-Galerie. In zijn brieven j^cwaa^t hij

van verschillende lenloongesleldc

derijen en het

ken

inel

de

is

schil-

de moeile waard, die wer-

slaande

daarloe

vergelijken. B. v.

is

lekslen

le

hel Cole de Xiiil briilaal

en kinderachlig bonl gcschilderd, defignren vallen uileeii, biljarden lafcls vergrijpen zich

aan de wellen der perspeklief, de lamp worden allernaiefsl weergegeven en hehben niels van hun onstolTelijkheid behouden. De lezer slaal niel weinig verwonderd, als hij verneenit dal de knnsteiiaar

beduidde, dal

waar men

«

een herberg-een plaats

gronde kan gaan en tot waanzin en misdaad vervallen o en dal hij wenschle le doen voelen « iels als het donkere verderf, dal huist in een kroeg, wel te verstaan onderden schijn van een vreugd, lijk bij Japanners, en van een Tartarin goedleefsheid ». — Men blijve verder staan voor zijn Slaapverlrek naar zijn oordeei meet de kleur > vereenvoudigd, de voorwerpen in strenger slijl doen voorkomen en zoodoende de rust en den diepen slaap in hel algemeen inlluisteren... Ue lijnen der meubelen moeten uildrukking zijn van onversloordc rust (leen oogenblik vernioedl men het bestaan van al die literaire en symbolischc bedoelingen bij den aanblik van hel schilderij, dat eer gelijkl aan een gekleurde prent. werk van een welende, die zijn best doel cm van niets te weten. Naast die nauwgezet bewerkte stukken, vinden wij een aanlal schilderijen, zooals van Gogh er voortbrachl in een zilling, op een dag. zonder ze naderhand over le doen. is,

le

—

:

.>.

:

:

Jacques...

de kleur mel
wenschle smclleii

een

verstaan."

kon
ver-

te

<

».

Hij

zijn

op

dal de tegenwoordige kunste-

leeftijd,

naars doorgaans hun voile rijpheid eerst

bereiken

om

en

bij

de

t

Is twijfel-

veel,

de aller-

vijflig?

achtig,

want hem onlbrak

eerste

onderlegdheid,

een

begrip

klaar

omlrenl hel na te slreven doel, ile madit van het genie. Te oordeelen naar de lionderd schilderijen in de Bernheim-Galerie, hij

in

zijn

derde periode,

die,

moet

waarin

hij

alles het versle doordreef, zijn kraclilen en

bedrevenheid niel liebben welen te ordenen en saam te doen vloeien in zulke male als noodig is, om een sink van hooge zijn

waarde

in

hel

lichl

le

breiigen.

vroeger, van 1886 tot 1888, ricbtte, laat,

le

zoo besclieiden

Wat

als het

hij

ver-

Parijs is,

een

beteren intlruk, omdal hel betcr evenwicht houdt. Een der bcste stukken het schilderij

Dc Vcrwelkle

in dit tijdschrifl

uil

dien

lijd is

Zoiinehtoenien,

gercproduceerd

iJuli 1904):

bloem is goed weergegeven en de schilder heeft op uilstekende manier partij getrokken van de ornamcnlale mohet uitzichl der

lieven, die

De

zij

hem

ten dienste slelde.

eerste periode

is

niel

voldoende ver1.59

;

KUNSTBEIUCHTEN legenwoorciigd

ken

te zien,

:

-

UIT

ROTTERDAM

er zijn slechts enkele stuk-

onlslaan

te

Nuenen.

J.

ROTTERDAM

UIT

gH^^^S^

I^PmH

OTTERDAM '"^UNSTKRING

S y-

M.

overblullendsl

n n CH E TEN-

V\M\f/Im^l TOONSTELLING VAN HEDENDAAGSCHE I

EHI.^^»M^ _Bjk^01^8^

FRIESCHE KUNSTNIJVEHHEII) ("23 FEBR._ 15 MAART) yO». Van

dcze lioofdzakelijk voor den verkoop gearrangeerde tentoonstelling valt niet veel le zeggen. Voorwerpen als deze schijnen wel uitsluilend geproduceerd le worden, om aan de binnen- en buitenlandsche vraag naar dergelijke bonte larileiten te voldoen. Welk nut, anders

dan

dit uitsluilend

cominercieele,

hel natrekken b. v. van de naieve grolesken

der Hindeloper

lafels beeft, is

me

niel rechi

De oude modellen in hun eigen onigeving waren goed en wel; de nieuvve coijjeen nil hun milieu gerukl en in cen modern allegaarlje geraakl verliezen daar duidelijk.

eigenlijkbunkaiaklervangebruiksvoorwerpen. Een uilzondeiing moet gemaakl worden voor bet gedreven zilvergoed, waarvan ecbler

maar weinig een

speciriek-F"riesch

^

««^ 5«^ 5«^ 5^ ;«^^ ?«^;«^

..

FEBR.- 15 MAART) /C-». De beer G. L. M. van Es, bezilter van een aantal goede moderne werken, heeft de welwillendbeid gebad een deel van zijn colleclie ler bezich(26

aan bovengenoemde vereeniging af te slaan. Jaap Maris is er vcrlegenwoordigd met Iwee rijpe studies, o. a. eene voor bet bekende gezicbl op Dordrecht met de kerk in den linkerhoek boven bet zvvare geboomle tiging

Door bet blauwen zet

van den blijden de luchl en de prachtig-

rijke contrast in

gemodeleerde wolken met de grommenddonkere stadsmassa scbijnt bet op bet eerste gezicbl kleurrijker dan bet is: bijna-monochroom bruin met pittige licbt-accidenljes van room-wit en even-oranje. Zijn onna160

Van

J.

H. Weissenbrucb

hel

narrige,

gegeven viol

druilige

licbt

voortrefl'elijk

Een Drinkende koe van Mauve, opgezel, maar in enkele partijen fijn zijn.

doorwerkt, innig en leer van groen, zooals bij dat in zijn besle oogenblikken wezen kan. Witsen beeft er een builengewonen Winter, groolscb van verschiel, waarin de

waarden van wit prachtig tegen elkaargezetzijn; de ruslige, bezonken stemming beeft niets van dat vermoeide, verscbillende

dat in zijn latere

werk niettegenslaande de le bemerken valt. G. Poggenbeek met drie goede studies; W. de Zvvarl met een donkerkleurig, iets degelijke kwaliteilen vaak

naar

bet

Franscbe trekkend Mavktplein met een Japansche vroiiw in

G. H. Breitner

rood, een kleur, die even vloekt (hel scbil-

moest trouwens een andere lijst bebben) Albert Neuhuys met een voorlreffelijke aquarel Moeder met kind Bauer's groole aquarel, een van zijn bekende Oosderij

;

tersche voorslellingen,

een knap maar

vrij

is

zooals gewoonlijk

onverschillig ding, wal

de kleur en onklaar

in

in

de groepee-

Van De Moor zijn er een paar kleine fantasieljes, waarvan vooral bet eene, twee ring.

ROTTERDAMSCHE VEREENIGING .VOOR DE KUNST ^ TENTOONSTELLING VAN SCHILDERIJEN EN TEEKENINGEN VAN MODERNE HOLLANDSCHE MEESTERS ^

uil.

uit.

een groole aquarel, Strandgeval, uilerst dun in de verf, waarin de vocble atmosfeer en

bont

karakter toondc.

5«S ««^ 5«^

volgbaar talent, om met baast onnaspeurbare middelen de constructie van een sladsgeval le suggereeren, koml hier op bet

onbegrijpelijk

maar

acteerende

heel zwakjes

figuurljes,

locb

is.

Over bet gebecl een aangenaam en door ook wel leerrijk ten-

zijn overzichlelijkbeid

toonstellinkje.

KUNSTHANDEL OLDENZEEL ^ TEN TOONSTELLING VAN SCHILDERIJEN, TEEKENINGEN EN ETSEN VAN W. DE

ZWART

(Half Februari— Half Maarl) yc^. Over De Zwart's scbilderwerk heb ik bet

vorigjaar naar aanleiding van een tentoonbij Reckers reeds gesproken. Zijn zwaarbeid, zijn wreedbeid in de kleur bleef stelling

me ook nu weer

binderen maar bij de krachl en de cordate zelfbewustbeid van zijn voordraehl dienl men deze onaange;

name eigenschappen op den koop nemen.

Zijn

slemmingen

toe

zijn ten slotle

te

even-

;;

KUNSTVHfLISGEX
uit

voorkeur voor liij

met

opzel

dil

—

ofdat

uilerst vast en

volkomcn

:

zijn

krachtij^, zijn

lijn

en vaak van groolc zwierigheiii,

geilurfil

zonder ticnianicreerd

hebben

te

Ic

worden. Wat

hij in

opzetlclijk schijnt ondcr-

zijn scliildering

drukl

iets

in

Als teckenaar en elscr kan

beslen vergelcken woiilen

lie

is

iiatuur,

en warmere van anilcrcii en

als lie lijiiere

persoonlijks.

HoUaiuischc

ilc

het pogen

:

—

om aangenaam

wat evenzeer den scliilderals naar aloud klassiek maxinie den dicbter vrijslaat, — het maakt zijn gralische werk dubbcl aangenaam voor wie Ic zijn

en

behagen.

te

iets

er voor het eerst nice kennis maakt. Kn bel is

wellicbt good, van het laatste nil te gaan

om

tot een bcterc en biilijker waardeering R. J. van het ecrste te geraken.

^% ^% ^% ^$ ^% ^% ^% V'^' ^'$ ^% ^'$

KUNSTVEILINGEN

D

n

VHHKOOIMNG DKH SCIIILDi:K1J1-:N, TKKKKNINdKN KN KTSHN, NAGi:LATKN DOOH WIJLKN THKOl). VERSTHAKTK > IN DE KUSTZAAL FORST, TK ANT\Vi:m'KN. OP 10 MAAIiT 1908 OFIiNBARI-:

zonder een gevoel van diepen weenioed iietrad

niet

— nOEKEX tc

scluu'l. frs.

TFJDSCHIilFTEN

S:

hoog betaald; N"

7,

een

maanliclitschets,

2090.

—

zeer

No

;

Boomgaard,

fraaie

Xacht

zaal,

voor de

waarin men

laatste

maal een

zestigtal schilderijen, een

dertiglal lijslen

met

keningen

evenveel

en

een kleurige Zeeiiwschc 3300.—; No 12, Aiigiisltis-

ochtertd le Blankenberghc, een groot zecstuk, in

Verstraete's

frs.

4950.—; No

No

CEiwre nogal ongcwoon, Reek in hel liosch, fr.2420

17,

Mijn buiirmaii de Uovenier.

18,

No21, Klopjiichl een frs.

I'ijiier, frs.

3300.

frs.

7150.

N"

3.300.—;

.3740.-;

frs.

Auoiidsleniniing,

—

43.

;

belangrijk stuk,

Schoorc,

No

;

6050.—

frs.

;

tijd,

met

felle,

vroolijk schitterende kleurcii, en

enkele van de laatste jarcn, toen

men

ook

in zijn

kunst als t ware reeds de sporen onldekte van de kwaal, die dit groote talent allengs ondermijnde, maar waarin de weenioed

Dor/) le

:

275. — De etsen gingen daarentcgcn vrij hoog van 50 tot 10 frs. De lolalc opbrciigsl bedroeg frs 97.300.-. X fr.

.

1

:

^^ 'S* ^*i ^*i ^* 2^ '^9> ^^

BOEKEN I'HTKH

&

'$^9t

^9t

!^9i

TIJDSCHRIFTEN

HIUHC.IIKL

DliM

Ai:i,TKHI-:

KIRMKS MIT TANZENDKN BAUKRN

jji

>

KO.MBIN.VriONSDRUCK UND VKRLAG DKH K. K. HOK- UNI) STAATSDRUCKl'.RHl IX WIKN > PRKIS 30 KRONHN :

l.liUHENKEI'RODUCTIE

is

be-

paald aan de orde van

Het wareii werken van nogal ongelijke vroeger

N'o 53,

De zeer knappe en doorgaans vvcinig bekende teekeningen van den meester, gingen o. i. niet zeer hoog zelden boven de 100 fr.; een schetsenboek uit (^almplhout deed

/..

uit

inm

31, Iloek

Rlwdodeiidrons.

frs. 2759.

(Icii

sommige

— —

Koeimirlilerljr. een

lict

vend.

—

5940.

N" 27, een lecdere

—

N-^ 42.

etsen van den groolen meester vereeiiigd

waarde:

frs.

vooronzen smaak wat le bout gekleurd stuk, frs. 3520; N'o 47, Board eener Bivier, een zeei-

tee-

een wat koud, grijsachlig licbt; latere, met

Hras-

8,

frs.

iicT

men de

le

g.

dag. "

Terwijl

de

diieklcurendruk

ondanks al de welke daaraan

»

nioeite

wordt nog steeds onbevredigd laat, wordt ons hier onder de eenigszins vagc benaming « Kombinationsdruck » weer wat anders aangeboden. De grondslag van dcze besteedt, ons

re|)roductie schijnt een folotyjiie of fotoli-

op-

thografie te zijn, waarop de kleuren dan in steendruk werden aangebraclil. Dus meer een voortwerkeii in den geest der gewone

De Catalogus volgend, vermelden we hier

chromolilhografie, wel met behulp der foto-

soms

tot

het

aangrijpend-pathetlsche

sleeg.

enkele der doorgaans prijzen; N"

De Kerk

betrekkelijk liooge

voor ons een der beste van de hier aanwezige werken frs.

4950

—

1,

;

N'o 3,

In

numentaal stuk, met

l

le Sclioore.

Peersbosch, een

frs.

7700.

—

mo-

goed maar

grafie,

maar

waarin de

combinatie

kleuren loch hoofdzakelijk luindwcrk

der blijft

- terwijl dit in den drickleurendruk zoogezegd automatisch geschiedl.

Ondanks

hel sceptlcisnie.

dal

we

legcn 101

BOEKEN & TIJDSCHRIFTEN de kleurenreproductie van oude schilde-

—

moeten nog steeds l)lijven voeden we bekennen, dat liier een zeer te waardeeren uitslag werd verkregen. Brueghel's rijeii

vlakke.scherp-omlijnde kleurpartijen waren zeker bij uitstek geschikt, om in een dergelijke

reproductie

hun rechl

lot

te

komen.

Bovendien had men het origineel, dat in Weensche Museum hangt, op de Hofund Staatsdruckerei aldaar vlak bij de hand, het

en konden de verkregen resultaten voortdurend aan het echte schilderij worden getoest.

Door de zeergroote afmetingen van

deze reproductie

ook van het gaan.

X

(85

niet

detail

Op deze

58 cm.) behoefde er

veel

verloren

werd dan een

wijze

te

afbeel-

ding verkregen die, zoo niet in volstrekten dan toch als geheel getrouw te noemen

—

zin

de kleurenganinia van het origineel zeer nabijkomt, en b. v. als kamerversiering een zeer prettigen

indruk kan

maken. N6ch

het wezenloos-vervelende van een ouder-

wetsche chrome, n6ch het leugenachtiggetrouwe van een driekleurenprent bederven hier den indruk. De afbeeldiiig bevredigt ons in dezelfde

mate

als

een goede akwarel of pastel, door

een handig copiist naar het origineel gemaakt.

Wanneer wij ons in de kunst van den ouden Breughel willen verdiepen, dan zal een eenvoudige fotogravure, als b. v. die van de Photogr. Gesellscliaft ons toch steeds dichter tot

hem doen

naderen. Maar wie

een vroolijke kleurenvlek in

zijn

kamer

wenscht, en zelfgeen oorspronkelijk werk kan koopen, zal zeker niet beter kunnen kiezen dan deze fraaie prenl der

Weensche

Hof- und Staatsdruckerei.

B.

^ ^^ ^ ^^ HANDSCHRIFTEN UND DRUCKE

S*S* C^^ S*S»J

DES MITTELALTERS & DER RENAISSANCE > KATALOG 500, ANLAESSLICH DES 120 JAEHRIGEN BESTEHENS DES ANTIQUARIATES, JOSEPH BAER & C HERADSGEGEBEN > 111 TEILE MIT 15 TAFELN DND 154 TEXTABBILDUNGEN FRANKFURT AM MAIN, JOSEPH BAER & C", HOCHSTRASSE 6. 1905-1908 ^o*. jji

Deze met meer dan gewone zorg ineengeen rijk geillustreerde, volumineuse calalogus is niet alleen voor den bibliophiel een aangenaam bezit te achten, maar ook voor hen die belang stellen in de versiering van liel boek en de houlsnede Het eerste deel geeft een overzicht van een collectie handschriften met en zonder miniaturen van de 11= lot de 16" eeuw, waaronder eenige zeer belangrijke, en over typografische inkunabelen van 1-150 tot 1500. De laatsten zijn alfabetisch gerangschikt naar desteden; de persen van elke stad en de drukker van die persen, zooveel mogelijk in chronologische volgorde. Een uitzondering op deze methode werd gemaakt voor het eerste nunimer der inkunabelen, een buitengewoon goed geconserveerd exemplaar van het Mdinzer Psallerium, hier genoemd Psallerium Btirsfeldense, naar

zette

de Bursfelder Benediktijner-broederschap, waarvoor het gedrukt werd door Johann Fust en Peter Schoffer

te

Mainz

in 1459.

Aan

de beschrijving van deze, ook om zijn in kleuren gedrukte initialen, zeer merkvvaarf'oliant worden 4 bladzijden gewijd. Een reproductie van het impressum wordt op een buitentekstplaat in rood en zwart

digen

.

162

licl's

heren

Jilt-

afgedrukt.

nOEKES

Si

TLinSCHRIFTEN

'Son 5Cd(§frcuttctn /®eni«rc/?5«¥H?n&edicf)cnB4nicrt fonwrt pflcgt3umcflcrt.

HANSWHIDIIZ: In dilzelfde dec!

komen ook

eenige

te ley-

XXV.

een blijkbaar gezochte en productieve tee-

en Noord-Nederlaiidsche inkunabeleii voor uit Brussel,

ons

liefs

Leuven en

uit

Leiden

:

heren ihesu xpriste. Gheprent

den. Bi inij

Hugo

Jassoen... 1M8. opten

Leven

met onf^evcer 50 houlsneden versierd, blijkbaar liet werk van twee personen. Een prenlje van de bcste dezer twee, in gehalle nog al uitecnloopende soorten, krachtig van lijn en decoratief van

dach

in

Meye. Dil boek

is

kcnaar en vormsnijder komen

minder waarondcr

niet

voor,

slcchts enkele dujilicaten.

Een

smakelijk

van diens werk geven wij hierbij uit nr 1336 Dryander, Arlzenei Spiegel en ook

staal

komt

drukken der bekende Duitsche person en ais vooral van Venctiaansche drukkers Jenson, Renner en Ratdolt, en uit Rome o.a. van eene Martinus de Amsterdam en Julian

vrij

:

nummers

dan zeventig

opvatting, gaat hierbij. Verdere belangrijke

in

het voor, bewijs dat toen reeds een

algemeencclichc-handel werd gcdreven,

N"

!39()a,

Plalina,

lichen, aiich erlaublen

Von der EerlichcjzimWolusl des

leibs,

Sich

inn essen, enz.

Het derde deel op gelijke wijze bewerkt

Besinken.

Het tweede dee! bevat eene opsoniming van 951 drukken uit de zestiendc eeuw met illustraties van Duitsche kunstenaars, die in zpover dit mogelijk was zijn geordcnd naar de namen der kunstenaars, waarvan ook korte levensdata worden gegeven, lerwijl de bibliografische aanteekeningen tot het noodzakelijkste zijn beperkt.

Onder deze nummers

Iloutsncdc.

Ueham, Cranach en Holbein zoowel als van minder bekende nionogrammisten uit liel blocilijdperk der houlsnijkunst. Van Hans Weidilz, bijgenaamd de Petrarca-Meister,

Zuiii-

zijn

weder zeer

ge-

zochle en merkwaardige werken met versieringen en prenten van meeslers als Ourer,

als het vorigc

van

bevat drukken met illustraties

Fransche,

Ilaliaanschc,

Vlaamsche,

Hollandsche en Spaansche kunstenaars. dc Fransche uilgav^n o. a. Les qucitre

Bij /ilz

te Lyon Een zeer zeldzame en kostbare uitgave, waarvan noch de Bibliothe(|ue Xationale noch het Britsch Museum een exemplaar bezitten. Bij de Nederlandsche drukken vele van Plantijn en ko|)ergravures van Lucas van Leyden. F-^nige titelbladen

aynion door Rcnuud de Monltndmn,

gedrukt

in 1506.

163

BOEKEN& TIJDSCHRIFTEN van Fransche en Spaansche drukken, prachtig dekoratief van vulling, doen ons weder te

meer betreuren

de, sindsdien

bijna uit-

sluitend lechnische, vooruitgang der boek-

drukkunst. Een literatuuropgaaf en een zaakregisler vergemakkelijken het naslaan in deze in

menig opziclit gelukkige bekende antiquariaat.

publicatie, van het

juistheid van zijne hieronder nader aange-

duide stelling aan

wen

werk

jongsle

Dit

kunstnijveraar zich

in

en

den bekenden

van

onderscheidt

leeraar,

Iioofdzaak van andere bestaande

voorbeelden-werken

op

gebied,

dit

het niet zooals deze, verschillende

dat

a. b. c.'s

dan op goed geluk niaar gevolgd moeten kunnen worden, maar doordat alle

geeft die

er in voorkomende letters en

cijfers

zijn

geteekend op een lijnenschema van vierkant encirkel en de daarin getrokken diagonalen en onderverdeelingen. Op deze wijze is een zekere vormeneenlieid, een gelijkheid in de

nam van Leeu-

voorkomende op gothische en romeinsche gedenkteekens, penningen en zegels, die ons doen zien hoe schoon dergelijke opgaven kunnen worden opgelost. De letterconstructie van Diirer uit diens werk

BENNEK0M(G.)yO».

toonen,

opschriflen,

Underweysiing der Messung, mil dent

:

zirckel

LETTERBOEK VOOR DEN TEEKENAAR EN AMIJACHTSMAN DOOR K. VAN LEEUWEN, LEERAAR M. O. M' EN M^. VIEREN-VIJFTIG PLATEN IN KLEURENDRUK MET TOELICHTING EN OMSCHRIJVING. UITGEGEVEN DOOR G. SCHREUDERS TE

te

eenige reproductiesop van mooie oude

richtscheyt,

Ntirnberg

1538,

is

bekender dan die van GeofTroy Tory diens boek u Champ Fleitryn. Au quel

uit

iiti

:

conlenu Lart

Science de la dene

it

Properlion des Lettres Altiques,

&

Antiques,

Lettres

Rontaines

etc. etc.

dit

est

vraye

el

aulrement

imlgairemenl

Lellres

Maar

die van

Paris 1329.

den laatste wint het in bruikbaarheid en vormschoonheid. Aan de hand van wat deze beide zestiende-eeuwers en de Italiaansche archilekt Serlio, in navolging van den

Vitruvius,

Leeuwen

;

van

er «

ver

Na deze

Romein

besluit

telt,

toelichtingen

is

van thans

voldoende aangetoond, dat harmonische eenheid in het alphabet moet verkregen worden met behulp van meetkundige figuren, waarbij de lettervorm berust op positieve gegevens. Hierdoor was het alleen mogelijk, dat de oude Romeinen over gelieel Europa, van deZwartebezaten, dat

tot

deNooi'dzeecenlettertype

we een

zelfde

schrifleenheid

verhouding in de onderdeelen der letters doorgevoerd, welke ten lioogste bevorderbet lijk is voor de rustige eenheid van alphabet. Er is hier dus niets aan het toeval overgelaten, en met liniaal en passer zijn

waarnemen in de Middeleeuwen en evenzoo op de monumenten der Renaissance*.

de meeste letters te teekenen. Wei vindt men hier geen groote verschcidenheid van lettervormen, maar waar deze verscheidenheid zoo vaak leidt tot allerlei wanstaltigheden, kunnen wij deze betrekkelijke soberheid een deugd roemen.

geslaagd.

Behalve eenige variaties van verschillende

zoogenaamde blokletter Leeuwen ook andere ronieinsche lypen geteekend, waarbij de vorm soms zeer

lelterdikte van de

heeft van

gelukkig uit de constructie

Ook a.

treft

b.

men

c.'s in

is

voortgekomen.

er de bekende geconstrucerde

door de Bazel en Lauvveriks,

jammer genoeg,

slechts in

kapitalen ont-

worpen.

Om als voorbeelden van goede letter- en woordenverdeeling t.e dienen alsook om de 164

Het

is

wellicht doordat wij de gothische

ontwend zijn, dat de daarvan gegeven voorbeelden minder gelukkig zijn

letter geheel

vooral de

Zij zijn s,

en

hier en daar

te veel

wat

schriel,

geconstrueerd. Dit

nog enkele letters te bemerken zonder nu op het overigens zoo sympathiek en smaakvol uitgevoerde werk lets af te dingen, lijkt ons dit toch een vingerwijzing, om toch vooral de constructie hulpmiddel te doen blijven. Nog dienen wij te vermelden, dat dil werk niet wil voorbeelden voor de geven,

zelfde zou bij zijn en

gedrukte maar voor de geleekende

letter,

waardoor dan ook sommige lettercombinaties, die in den boekdruk niet uitvoerbaar zouden blijken, hier wel gebruikelijk kunnen geacht worden. Ook de ontwerpen voor sierletters en initialen zijn te loven.

deR.

DIRICK JACOBSZ. VELLERT SCHILDER VAN ANTWERPEN

''

III

VROEGE TEEKENINGEN ^^V^^^SIB^d^

(Ic

1.1

hcsprcking van Vellcrt's piciilkiinst tnichlte

loonen hoe deze

li'

l()()|),

IMt'iilcMi

Anlwerpen koperen plaat gedurende eenigen derlijk

echler

is

het

feit

beschreven teekeningen zich van dit

clusie

hem

komen

teil

lieeft {*),

verschillend

geeii

'

bclioc'l'l

tijd

zijii

hisl

(-)

hebben

tot

in iiet

gesteld.

vail,

Zie Onze Kmtsl. Deel X, biz. 127,

De door Gluck aan

ver-

heef't,

in

stijl

Wei verwon-

zal

men

(").

(iliick

daarvan

lerwijl

eene jaar 1523 onstonden

dat zijn

hem

iiiel te

nu bekende en door

een vastere gewoonte maakten

die weike

ons

de glasschilder op de bewerking van de

zal

voor 1523, geen na 1532

maar tevens

was van

aan

na hct l)ezoek van Diirer en Lucas aan

rekenscliap gegeven

tot

ik

koit lijdsver-

hoof,'slwaarscliijnlijk <^een

haiui bestaan,

dat Veilerl voor en na de Ivvintiger jaren

het signeeren

geteekend

l)elrekkt'Iijk

van voor 1520

zijii

dat van de IG

zeker7. hoogstwaarsehijniijk 10

men

t>r

van

woiuic'ieii. Ecrsl

^Hij^^S^J^Pm

cen

lioogstens een zeveiital jareii, van 1520-1526,0111-

stond.Dat

K^luS^^ol^^l

in

Wanneer

aiiieht lot

de con-

— foen zijn

prenten

—

zijn

work zelden

van voor 1523, van na 1532 zoo

den tusschen die jaren gelegen

(December

tijd

1900) en Deel XI, biz. 109 (Maart 1907).

toegeschrcven en at'gebeclcic doodenilans-teckening pi. VII, aclil ik niet van zijn band. In de teekening van het Londeiische Prcntcnkabinel, een donalcur onder dc hoedc van St. Barbara geknield voor .Maria, Anna en licl Kind, die (jliick evencens afbeeldt en voor cen werk nil den vroegen tijd, 1510-1515 lioudt, zic ik een copie of ecu doorlrek van een iets latere teekening. De rozige kicur dcr bet papier dekkende ver.'' en de plaalsing van bet monogram builen den cirkelonilrek komen niij tc verdacht voor. De zeer siccble loestand van het blad sluil echler een bcslist oordeel uit. Zeven dragen hel jaarlal 1.523, een 1525, een 1532. terwijl Gliick van de overigcn nog vier (waarvan m. i. drie terecht), ongeveer 152.'5 dateert, en Iwce in bet jaar 1,5.32 plant.sl waar ik eerdcr aan 1.522 zou denken. Te opvallendcr is de volledige naamlcckening en dateering o]) zijn ruilje van 1517. Men vergete echler nict dat we liier met een voltooid kunstvverk te doen hebben terwijl de teekeningen niccstal slechls de materialen waren voor verderen arbcid. (-

Veilerl

',">

';*(

Onzf. Ki'.NST. Deel XIII. April 1908

165

DIRICK JACOBSZ. VELLERT kenmerkte, dat ze zonder dat teeken moeilijk herkenbaai- was. Dat die conkans heeft

clusie zeer veel

vroegen

Lucasgild trad,

wordt, aan

te

juist te

zijii,

welke dan van 1511,

tijd,

tot

liet

het jaar zijner kennisniaking

uit

dien

—

tijd

liet

liij

als

viijmeester in het

met Diner,

echler verklaard dat geen volkomen

rnitje

van 1517 en een zeer belangrijke mij

onlangs bekend geworden teekening van 1520 uitgezondcrd kracht kunnen bijzetten. Ik zal er uit

—

het gevaarlijk

— mijn

betoog

vcrzwakkende woord nioet

— bijna uitshiitend stijl-critische argunienten moeten aanvoeren.

Reeds eenigen

tijd

zag ik in de groep van werken die Gliick

rabeeld der Tiburtijnsche Sibylle in de

van die bewegehjkheid

—

altijd

der handen vooral

kenmerkt en waarop

om

het tempe-

Weensche Acadeniie rangschikte

—

iets

van dat streven naar ietwat

geaffecteerde gratie ook, welke Vellert's wat zwaarder

nog

gemeten

1521,

zij

toonen. Reeds dadclijk

zekere werken

tracht ik allereerst voor Vellerts

jaar dat

geworden werken toch

wij bij de bespreking der teekeningen nil

twintiger jaren nog zullen wijzen

(').

Bij

de

rijk in overgangsstijl

de

georna-

menteerde architecturen der reeds met een enkel woord vermelde teekening welke de

in de Albertina

zien

geel't,

te

midden barer jonkvrouwen badende Bathseba

vormen van

Vellert's

bouwsels en siermotieven vertoonden. Steeds scheen het

mij bovendien toe dat het moeilijke vraagstuk der vroege

ook van

te

kwani het mij voor dat arehitectnur en ornament wel de vroege

Vellert nit i)enaderd

Bles

«

»

werken

moest worden. Zoo gebeurde het dat toen

iU in

Fransche werken over glasschilderkunsl naar ramen van Vellert zocht, de afbeelding van een raam in de Parijsche kerk van

St.

Gervais onmiddellijk

mijn aandacht vasthield. In bet groote venster dat beneden het oordeel van

Salomo en stieren,

in

de tympaan drie andere episoden

Gods verschijning

uit zijn

leven

:

het offer der

den droom en het bezoek der koningin van

in

Saba, geeft, vielen mij vooral enkele figuren van

dit

beneden gedeelte op.

bewogen handen en naast hem het tegen donker fond sterk afstekende gezichtsprofiel en op den voorgrond de groote eveneens van terzijde geziene grijsaai'd meer naar het midden de voor

Ter linkerzijde

:

Salomo met

zijn

;

— de — en de

Salomo smekend geknielde goede moeder met de nerveuze vingers linkerhand der Samaritaansche aan de put op Vellert's prent (B.

op

zijn

rug geziene jonge

1531 gedateerd

is,

lot

een

man ti^vrij

geheel rechts

deden mij, hoewel het

(-)

vroegen Vellert

6)!

»

raarii

besluiten.

de door Gliick gereproduceerde teekeningen. Ook aan Vellert s (') Men zie iiu al vast prenten B. 5, 6, 10, 13 en 18 waarvan de drie laatsten in oiize beide vorige artikelen wcrden gereproduceerd, en aan zijn ornament Uan men zich trouwens onze bedoeling verduidelijken. (-)

zijner beenen meende ik mij le herinneren van een der ramen (boven het Calharynenkerk te Hoogstraeten. Ik heb deze herinnering echter nog niet

Den stand

gestoelte) in de

kunnen controleeren.

166

DIRICK JACOBS/. VKLIJIRT Ik yiL'loof lial di' l(H'sc'lirij\

plaatse nieer. nu'ling vail

Hij

het

oeii

mij

iiii;

Louvre een op

meening door laUie vondslen wijzigde, Vellert liieid,

en

men

die

voml

in

ik

zeker met

ik,

ranm

hct

hoewel zich

Ic

zijiior

kcki'iiiiini'iivt'iza-

ilc

groeiiig j<epre])areerclen

uilgevoerdc penleekeniiig die

liooi^sels

Over

i^clul; l)r;icht.

I'arijs

aaii

l)(.'ziH'k

j^roiul

in

met wille

opziclil niijn

dil

voor een zeer vrocg werk van

eerst

de Weeiisciie

kan hrengen, Merkwaardig' omdat ze een nienw

i5aliisel)a

verhand

in

weipi-n op de

lieiil

iiaai'

aanleiding der Halhseba gesleide vraag Leidsch of Antwerpscli, zijn de piinten

van overeenkomst vooral

VAX

gelegen in een ander

i'eil.

oogenblik

iiet

In

[-is

van Metsys'

zijhiik

ecliler liaar

Londensch prenlenkahinet vond

liel

in

helang voor ons ik

name-

een grool aan Cornells Engebrechtsz. loegeschreven carton eviiueiis met

lijk tie

den Herodeskop met het

in

voltooide Pieta. Voor

pen op groenig fond, met witte hoogsels uilgevoerd, dat zooals

aanloonde

(')

met enkele wijzigingen voor het raam

in

gebruikt niaar waai'van tevens de tigiuir der staande moeder

teekening werd overgenomen.

werk

icts

ouder docn schijnen dan

hel mollige knaapje,

(h'

met den hazewind

kinderkens ommeloopen in het

is

meen

ik

dat het

»

moeders

elders

de Parijsehe

in

zijn

het die het

De twee heulsknechlen, l.")17 als vroegslen datum

is.

haaie dwaas welke. voor op den grond gezeten, terwijl

vi'rniaakl

naast

hem

raam van Salonios wijsheid

Het

figuren der twee

doen mij eehter aan het Jaar

denken. Zoo doet ook zich

De

ik

Gervais werd

St.

nu deze teekening

ligt

een

("-).

molentje

« als

waarmee de

Salomo's nar, een aaidige vond

I

die, evenals het

raam, door

zijn

aan de

|)itiilen

herimierende protielkoppen links, door den op den rug gezienen hellehardier rechts,

door de kniclende vrouw

in het midden, door al die handen met dc maar hovendien door den soms wat langzamen gang der de omtrekken van den bond — mij bevestigden in de meening, dal

bewogen lijn

—

vingers,

!

we bier een eigenhandige teekening van Vellert voor ons hehhen. Dal hel onderwerp den meester die gedurende het jaar 1518 voor de eerste maal deken was van het St. Lucasgild, hezighield, behoeft ons niet te verwonderen. Het is toch bekend dal in ile 1505 met groote pracht nieuw ingerichte schilderskamer, een der wanden werd ingenomen door een oordeel van Salomo, dat door bet volgend rijm der gilde-rechtspraak ten voorbeeld werd gesteld :

He<»r Dekcns,

Gheeft rechl

Oudermans en Oudcrs allsamen, vonnisse, al.soo Salomon dede :

persoonen, arm, rijck, naar 't bctame; Dordinantie onderhoiidi bier ler stede, .Soo leefdy liieriiamaais niel Chrlslum in vrede. ('j

.\ensiet glieen

Revue de TArl Ancien el moderne. XXI paf^e 393 v. v. Wellicht een der vroegsle illuslraties van de s|)reek\vij/e » met molenljcs loopen. Sloett. Ncderlandsclie spreckwoorden n" 1.326 noemt. mcen ik. slochls latere. Geschiedrnia der Aniivcrpschc Schitderschool. pag. 81. (*) Van den I'jranden (') (')

:

»

DIRICK JACOBSZ. VELLERT Het

is

onmogelijk dat hel aan den pilaster links bevestigde schildje

niet

waarop men getracht heeft een signatuur te herkennen, een dergelijk rijm moest bevatten, hoewel een tweeregelige dateering met jaar en dag als op het ruitje van 1517 — het karakter der letters daar konit met dat der onleesbare teekens hier overeen

—

Vellert's vroegste zekere

Men

springend.

is

—

in

profiel

teekening niet levergeefs zoeken en wanneer

triomfwagen zittend knaapje en aangeduid, naar

zijn

(')

nu,

— wier

sierlijke

toonen. Gemakkelijker

ik

bij

men

— zal

men

in

de

de origineelen eens naast

waarmee

bij

het op den

de knielende moeder neusvleugel,

mond

vertrouw een beslissende overeenkomst ver-

controleeren

te

efTect

— Remhrandt-belichtiiig wordt

elkaar kon houden, zouden de korte dikke haaltjes

en kin

ruitje

naar Mantegna werden gecopieerd. De eenigszins op

tegenwoordig photographen-jargon genoemd

in

lets

Met dat

den op den rug gezienen hellebardier wel een aequi-

berekende behandeling van Mercurius" zoo

zijn.

de overeenkomst weliswaar niet in het oog

vergete echter niet dat de twee hoofdfiguren

houding Irouvvens valcnt vinden

ook wel kan aangegeven werk,

is

misschien de verwantschap der

twee jongetjes met de hijna vierkante hoofden, wier hemden de dikke beentjes bloot laten.

Voor

vergelijking

in

het kopje

wat wij

op de teekening vinden

Vellert's

ChristoiTel gedragen Christuskind

teekening voor die prent

moeten

zijn

htrt

vroegste prentjc (-).

wij

bovendien punten van

genoemd

Wanneer we ons

hebl)en, het door

voorstellen hoe op de

kopje van Christus en de lichtpartijen daarvan

aangegeven, znllen we ontdekken dat dat bijna niet anders kan

zijn dan geschied is in het kinderkopje op Salomos oordeel. Het is merkwaardig hoe op dezelfde teekening rechts de giiminige van voren geziene krijgsknecht met zijn grof-sterken neus en onder den helm als loerende oogen

gebeurd

het type van

Waar gelijking

den Christoforus reeds voorgevoelen doet,

de vormentaal

met

in

Vellert's latere

de ver-

de twintiger jaren een andere werd,

is

werken zeer moeilijk.

hoewel

Dit geldt zelfs,

in

geringere mate, van die vroegste gesigneerde teekening die 1520 als jaartal en

datum draagt en die de Heer Moes onlangs in de Parijsche verzameEdm. de Rothschild vond (^). Die teekening wijkt, wat het uiterlijk voorkomen der figuren betreft, de Heilige Drie-eenheid in het midden, Mozes en 9 Mei als ling

Petrus rechts en links, reeds af van Salomo's rechtspraak.

Men

Het

is

of na

zie de groole reproductie bij Gliick, PI. I. Geieprod. in Onze Kiinsl, Deel XI, pa^. 115. Het was mij loen ik hel prenlje als door niij terug gevoiideii publiceerde lot mijii spijl niet bekeiid dat Campbell Dodgsoii in een bespreking van Gliick's arlikel in de Miltheihmgen der Gesellschaft fiir uervielfaltigeiide Kiiiisl Beilage der « Grapbiscben Kiinsle » 1902, pag. 82), bel reeds deed af beelden. (^) Mel een zeer belangrijke iels latere Apocalypse-suite van niet minder dan aclitlien ronde leekeningen, waarvan er zevcTitien Vellerl's gewone monogram dragen. Baron Edm. de Rolhscbild bad de zeer bijzondere welwillendbeid mij van alle voorlrelTelijke folografiecn op bijna ware grootle toe le zenden. (*)

(5)

168

niRicK .lAconsz. veu.eri Mclsys. Lucas van

(Jiiiiiloii

Toch

de soms wat /.ware

is

—

teekcning

Li'vclcii

liju,

duidelijksl

hel

in

do

Vclli

il s

kimsl

is

Uoiiu'ii

noi> onlJari' (ira|iceiinq in

den nar

k'ruL;

Ic

hi'iiivloiHiiMi.

do Londcnsclu'

xiiuitn.

l",ii

ook dv

linkervoel van deii heilel)ardiL'r

met

„

is.

schadmv,

zijn

wel geteekend met

pen

dezelfde

die

Paiilus'

later

iels

linkervoel

neei-

zette. Ik nioet

ii()j)eii

—

dat dit weinige

nog bovendien

dat

door middel van

zinco graph

isclie

reproduelies

niet

scherp leeren

te

contioer lot

is

mijn

leiden

zal

aan

toesciirijving

Vellerl

van

Salo-

mo'soordeelnader tc

onderzoeken.

Voorhetoogeniilik

i

^

men dat dat onderzoek mij lijk

V--

wil ik aanne-

in hel ge-

gcstcld heefl.

Xiet in oveimoed.

omdat

de

onderslelling

mij

niaar

,A.'.,^l,[A.^

...I. J.,li,.:iii,

.

a. n lJw>,|„

1.

ling in het IkTlijnsi-li l'renlcnk:il)iiict).

eenhypotheselaal,

door weike

ik

denis

Antwerpsche

der

in slaat zal zijn hier

bieden, aan een

te

kiinsl

reien en af

te

eenige teekeningen, die voor de gcscliie-

toch

in

ieder

hruikhaar

gevai

beelden. Misschien dal

voor de waarheid dier iiypothese zelve

daari)ij tevens

ik

nialeriaal

de aanwijzingen

met eenige

zal Uiiihkii

vermeerderen.}

Wanneer

ik

dan de teekening

in

Louden

als

een vasl-puul

iu

Viiicrrs

1()9

DIRICK JACOBSZ. VELLERT vroegen werktijd beschouw, laten zich de volgende werken (nrs

1-8),

tot

een

groep samenvatten. Ontbonfiling nan Johannes den Dooper

1.

NederlandsoliL' School l)egin xvr'

0,192

111.

ceuw;

(;ifb. 1)

Berlijn, Preiitenkabinet,

n° 4350-376-1907;

hoog

0,260, breed

De

Penteekening, zvvarle inkt op groengrijs geprepareerd papier.

caricaturaal behandelde beul aan wiens voeten Johannes'

romp,

reiki,

met

geaiTecleerd gel)aar, diens hoofd aan Salome, wier sleep een page ophoudt. In

den achtergrond, voor hooge gebouvven met slechts weinige renaissance-

vormen, twee edellieden met een nar en een groep van vier vrouwen van wie eene bijna op den rng gezien wordt.

De bovenvermelde teekening mocdiT

houd

het

in

het

Louvre,

(^)

Salome brengl haar

hoofd van Johannes den Dooper, meet hier behandeld worden

haar niet meer voor een eigenhandig werk. De hoofdpersoon

ik

al

toch

is

een omgekeerde copie (overtrek van een glasruitje?) van de Salome van

n"

1,

terwijl

ook een kopje op den achtergrond een mislukle herhaling

lijkt

van den narrenkop.

Een der jonge vrouwen

zooals wij reetls opnierkten, het

is,

zeei-

onhandig

tegenbeeld der slaande moeder in de Londensche teekening. Misschien zijn

de overige iiguren wel ontleend aan eene teekening die een tegenbanger zou

vormen van

n"

1,

we

en hebben

door een slecht betalend

client

hier een atelier-manipulatie voor ons waar-

aan een slecht

ruitje

geholpen moest worden.

Badende Bathseba. Weenen, Albertina, inventaris-nummer 2996, Oud-

2.

Nederlandsche school,

0,31

X 0,22.

op

Penteekening,

grijsgroen

gegrond

papier met wit gehoogd. Gereproduceerd en beschreven in Schoenbrunner

und Meder's Handzeichnungen der Albertina,

Door Diilberg (Berlijnsche

Dissertatie, Die

n« 439.

Leydener Malerschule

p. 81/82)

verkeerdelijk aan Cornelis Engebrechtsz (met twijfel aan de eigenhandigheid)

toegeschreven.

De van

tweede plan, geheel

terzijde,

tweede plan, rechts, van slotte

toe aan

n'^ 1.

Dit en de wat harde

een dergelijk geval als

leekening vermoed werd,

te

durf

nemen.

ik

bijna van achteren, geziene

geen beslissing

vrouw op het

omgekeerde copie (caique?) derzelfde figuur op het

links,

te

bij

denken. Daar

ik

lijn,

brachten er

niij

ten

de zoo juist besproken Salomede teekening zellechter niet ken,

In elk geval zou hier een handiger leerling

aan het werk zijn geweest dan daar.

Engebrechtsen

Schrey 0.28 x 0.184 papier, i')

Anna

Sterfbed van St.

3.

Cornelis

;

;

(afb. 2) F'rankfort,

Stsedelsches Kunst-Institut.

volgens vriendelijke

mededeelingen van Rudolf

penteekening, grijs-zwarte inkt op

Duitsche scliool, n"

18,874,

gepreiiaroeril fond, witte hoogsels.

170

grijs

geprepareerd

met wit gehoogd. Volgens Diilberg (Leyd. Malersch. pag. hoog

0.278,

breed 0.204

in.

81) die het

Penteekening op groen

4

.JWiWi Wl Afb.

2.

— DIIUCK VELI.ERT: STKIil-liKI) VAN

(Tcektning in

li
Slacdc-Kclics Kunsl-Insliliil

li-

S"

ANNA.

I'lankfo]

Ij.

171

DIRICK JACOBSZ. VELLERT weder aan Cornells Engelnechtsz. Ploos van Amstel en

is

Diner's

stamt het blad

toeschrijft,

monogram

er

uit

de colleclie

met andere inkt opgezet. De wat

harde manier waarmede de profielkop en het hoofddeksel der vrouw met het napje en den lepel zijn geteekend, haar stijf-bewogen ailectatie,

met de vrouw

die,

op n^

beteekenis der handeiing

vermoedde), de

Bathseba Uria's brief

2,

zijn,

n"

niet het

der

profielkop

vrouw met de Salome op

en

1.

rechts

Van

teekening der geboorte van Maria

wel de

aangeven van zeep, zooals Diilberg

op de

groot belang (')

te vergelijken

reikt (dit zal toch

is

schabel

gothische

gezeten

de vergelijking met Vellert's

die ik, in afwijking van Gliick, vroeg in

de tvvintiger jaren zou dateeren. De handen der Maria's, de flauw gebogen

gevormd wordt door voorhoofd en neus der vrouwen rechts voor; de o. a. gemakkelijke punten van vergelijking. Mozes wiens

lijn die

bedhemels, geven

onder het gothisch baldakijn boven de deur

beeld

teekening, keerl later terug,

in

|)rijkt

de vroegere

geschilderd op het drieluik boven het aardige

De teekening in Frankfort zal met een minder gepunte rietpen dan die in Weimar. De vevloving van Maria, Weenen, Albertina, n" 7809 in overeenstem-

huisaltaartje.

geteekend 4.

zijn

ming met Diilberg (Leiden. Mai. p. 71) Cornelis Engebrechtsz.; 0.280X0.25; blijkeus de reproductie bij Schonbrunner und Meder n° 615 penteekening op

grijs

gej)repareerd

ornamentvormen In

fond.

Reeds de behandeling van de architeclurale

wijst duidelijk

op de hand die zich

in u" 3

kenbaar maakte.

beide teekeningen hetzelfde Mozesbeeld onder zeer gelijkvormig gothiek

l)aldakijn. Als

de reproductie mij niet bedriegt, draagt het beeld nu 66k een

op de teekening

staf als

in

Weimar. De geheele teekening

geeft een aardig

voorbeeld van vervlaamsching van Di'uer's houtsnede (B. 82)

door Vellert gebruikte reeks van het Marialeven. In wat schoner Portriitkopf wel

te

hem

»

noemt

zijn

5.

liij

de ook later

Diilberg,

«

ein

de reminiscensen aan Diirers Jozefkop nog

herkennen. De hoogepriester en de

staan echler dichter

uit

man met den

bun voorbeelden

Tibiirtijnschc Sibylle (afb. 3)

vleezigen kop achter

(").

Louden, Prentenkabiuet, 1860-6-16-57.

Afgebeeld in liclUdruk bij Gliick, PI. III. Hel zou hier inisschien de plants zijn een teekening, de Afwijzing uaii Zacharias ofjer voorstelleiid, die zicli op Willonliouse bevindt en afgebeeld is in Strong, Drawings in the colleclion of the Earl of Pembroke at Wilton House III, 31, in te reien. Sidney Colvin, op wiens gezag de naam « Dirk van Staren » in den text bij de afbeelding genoenid wordt, wees er niij op. Helaas is mijn herinneriug aan de afbeelding zeer vaag, daar ik er slechls vluchtig kennis van nam. Ik lioopte bet boek bij mijn thuiskomst te zullen vinden, wat echter niet het geval was. Ik noteerde mij dat de teekening wel een vroeg werk van Vellert zou zijn en dat iU haar moest vergelijken 1^ met Diirers hetzelfde onderwerp behandelende houtsnede nit het Marialeven, 2^ met dezelfde voorstelling op het naar mijne meening onder Vellert's invloed staande Maria-allaar van 1518 in de Liibecksche Mariakerk. Aan invloed van Lucas van LeydeuH die Campbell Dodgson in zijn reeds aangehaalde besprekiug van Gliick's artikel bij deze teekening constateert, heb ik toen geen oogenblik (') i-i

:

ic

gedacht.

172

Afli.

3.

— DIRICK VELLERT: DE TIBL'RTYNSCIli: SIIiVr.l.K. (Tcckening in hct Londimsch

Prciiti'iikiihincI).

173

DIRICK JACOBSZ. VELLERT 0,383

X 0>236

penteekening,

;

Fragment

papier.

inkt

briiine

op licht-blauwig geprepareerd

— rechter helft — eener zeer fraaie

een glasraani bestemd zal geweest

zijn.

Op

de linker

teekening die wel voor

helft

kunnen

wij ons

den

geknielden keizer Augustus (wiens kroon en mantelslip nog zichtbaar zijn)

met

gevolg in aanbidding voor de

zijn

hem

met het

verschijnende Maria

Kind voorstellen. Het gcheele raam waarvoor deze compositie bestemd was, kan vier lichten breed geweest zijn, de Sibylle en haar maagden zouden daarvan vullen. Het lemperabeeld met Weensche Akademie, hangt met de teekening ten nauwste samen en vergemakkelijkt ons de reconstructie. De zeer groote zorg-

dan de twee rechtsche hetzelfde

onderwerp

hebben moeten

in de

vuldigheid van uitvoering geeft aan de teekening in deze groep wel

een

meenden wij, na langdurige aarzeling, tot de attributie aan Vellert over te moeten gaan. De lijn is niet zoo vast als het totaal aspect zou doen vermoeden en lets van de regelmatigheid der dichte arceeringen zagen we in de teekening naar het bad-meisje in het Louvre wier neus-, mond- en kin-behandeling men wel terug vindt in het overigens wat geidealiseerd gelaat der jonge vrouw met den papegaai. De eigenaardige lijn die bij de Sibylle en de meest voor staande vrouw het gezichtsprofiel met het week-slappe open mondje vormt zuUen we ook op latere, gesigneerde teekeningen nog aantreflen, terwijl we een ornamentdetail als het aan een bal bijzondere plaats. Toch

bevestigd drieblad reeds van Vellert's ornamentale prenten

van den Lucas Maila schilderend

L

n»* 3,

—

— in

en ook met die van 2 heeit het gevolg der Sibylle

4,

het bijzonder

vrouwenfiguren van

kennen. Met de

talrijke

punten

van aanraking.

Een teekening die tot de zoo juist besprokene en nieer nog tot het lemperanauwe betrekking staat, bevindt zich in de verzameling van het Louvre (m 18,879 Duitsche school). De houdingen der Sibylle en van keizer Augustus, van den op den rug gezienen hoveling vinden wij op het Weensche beeld, in

De eveneens op den rug geziene jonge krijgsman

schilderij weer.

door

zijn

bonding en de wijze waarop

hij

zijn

zwaard onivat,

Man met

tweede artikel gereproduceerd prentje van 1522, den schild, in de gedachte. Zelfs

teekening in

is

er in het lijnengestel

Frankfort, herinnert.

wel

lets

rechts roept

Vellert's in

het

ons

wapen-

dat aan n" 3, de

Toch verhieden de buiten verhouding

zware omtreklijnen, de houterige handen, aan Vellert

zelf te

denken.

Een over trek van een vroege teekening van zijn hand acht ik echter waarschijnlijk. De techniek komt met die der meeste nu bchandelde teekeningen overeen 6.

:

penteekening op

Charlemagne staande

Grossherzogliches Diirer)

Museum,

grijs

geprepareerd papier, wilte hoogsels.

tiisschen twee te

kolommen, fragment

in

oordeelen naar de foto van Braun

door welke de teekening mij slechts bekend

is,

Weimar, (no 79551,

met de pen. op

Afh.

4.

-

DIRICK Vi:iXERT:

(Tcekening

HEX OORDKEL VAN

in hct Lon
SAI.OMO.

DIIilCK JACOHSZ. grijs gepi-epareerd

loud:

de ruitjes dcr raincn

Dc

witk' lioogsels.

wordcn

4evL'n

als

vrij bolto

in lu-l

VELLERT

din^oiialen waarmc-e

laam van

ii"

3.

Keii viij

zwakke teekening aan wici' eigcnliandigheid men zou kiiniieii Iwijlelen. 7. Ooideel van Snlomo (all). Louden, Prentenkahincl, O.O'J-l; Coi1). nelis Engebrechtsz; 0,48.') x 0,3()7 penteekening; donker bruinr inkl oj) donker groenig gepreparcerd fond; wittc lioogscls. Volgens vriendc'liike nicdedeelingvan A. M. Hind in 1821 aan het Museum gekomen uit de Payne-Knighl ;

Collection.

Boven met

moderne heb

et

van

St.

van 1517, met

Vellerl's ruilje

en met de teekening van

Mei


l;i2()

beliekking

ik liaar

zijn Chrislol'oru.sprentje

vergeleken. In de Revue de I'Art ancien tot

een glasraani

in

de Paiijsche kerk

Geivais hehandeld.

Nog

vergelijken de knielende moeder niel de vioinv die Haliiseba den op n' 2 en met de vrouw die bet bakjc aandraagl op n» 3: liaar profielkop met de reebts voor zillende vrouw op de laat.sle teekening; de le

:

brief reiki

troonbemel

en

gordijn van n" n"

5,

opgebonden

zijn

een vogel die bet meest

De pseudo-klassieke plaatst

—

een papegaai

areiiileetuui- die

ruine verkregen

— in

is

in

op

liaar reebler

band.

een .seboone booge ruimte

de Miinebener Aanbidding der

in

met verauderingen ontleend aan Diirers boulsncde

den tempel

De knielende moeder

(B. 88) uit bet

Marialeven.

en bet bovenlijf van de links voorzittende grijsaard

gecopieerd (door middel van in bet

lijkt,

de iiguren

opgebouden

der vrouwen op

Henrieus Blesius op dezelfde wijze door de booge

inscbriit

der Voorstelling

afneming

draagt, evenals een

een dergelijke werking wordt

Koningen met bet

zijn

o|)

met bedbemel en


De staande moeder

3.

overtrek'.')

Louvre. De teekening

is

op een teekening met de kruis-

zeer bot uitgevoerd en vooral bet

opzelten der witte licblen gesebiedde uiteimate ongevoelig. Ze zou dan ook de

vermelding nauwelijks waard vroeger onmiddelijk den

zijn

naani

zondcr de twee mansfigureu reebts die

lilis

bebben doen

zotiden

daardoor onze groep met de werken die zieb Miinebener Aanbidding groepeerden, nogmaals

in

om

uitspreken en

de zoo juist genoemde

verband brengen.

beb tegenover Salomo's oordeel Vellert's aan bet eiiul van een vorig arliaangekondigde gesigneerde teekening van 1523 (afb. 5) voor zijn preni van Ik

kel

1525 geplaatst.

De teekening beboort

jaren besproken

te

natuurlijk onder de

werken der

worden. Daar echter de tecbniek van bet blad

twinligei:

donker

gepreparcerd papier waarop met zwarlen inkt en wilte dekverf de teekening is

aangebraebt, aan de

tot

nu bekende zekere werken van onzeii meesler

vreemd is, maar tevens gebcel dezelfde als die van Salomo's oordeel en de ermee samenbangende groej), werd ze reeds nu afgebeeld. Men vergelijke bovendien Pelrus' kop mel de kopptn der twee beulsknecbten. 8.

AVkk/

Gods

(ati).

(i).

Haarlem;

.Ibr

Cb. van dc Poll; 0.128x0.225;

175

DIRICK JACOBSZ. VELLERT zuivere penteckening. zwarte inkt, afgebeeld in Kleiiimanns' teekeningenwerk.

Figurenrijke compositie die wel aaii Metsys" Antwerpsclie Beweening heiinnert

en

waarschijnlijk

daardoor

aanlei-

ding werd dat in

den

bene-

linker

den hoek de naam «

Quinten

Metsys

van Bredael » werd

Een

gesclu'even.

der fraaiste vverken

van deze groep. De van

der

figuur

smart spichtig ge-

worden Maria, der handenwringende Salome Maria rechts

van

zijn

groote

tragische

Poppig

werking.

daarentegen

is

de

Maria

geknielde

Magdalenaeneven-

min

geUikkig

is

hoofd.

Christus'

De overeenkomst met

hiervoor

de

behandelde teekeningen :

komen gemis aan geprepareerden grond en aanmerkelijk plegen

te

niet

is

middellijk

Afb. 5. - DIRICK VELLliRT Pelrus op het Water. (Teekening in het Amsterdamsch Prentenkabinet).

on-

opval-

lend door het volwitte hobgsels die de draperie

verzwaren. Te vergelijken zijn echter toch

van Maria en vooral bet rond kinderkopje links boven

liaar

:

de kop

met de vrouw die

op n" 3, welke teekening overigens met veel minder zorg werd uitgevoerd; Maria Magdalena met de vrouw welke Bathseba den brief aangeeft op no 2; de Jozef van Arimathea links met n° 6,

zich over Maria bnigt en het kinderkopje

niettegenstaande daar de handen veel slapper

zijn. (')

(') Yoor copieen naar of doortrekkeii van vroege Vellerl-werken houil iU nog vijf leekeningen waarvaii er drie een onlmoeting van twee krijgsoversten, een Manna-regen :

176

DIRICK JACOBS/. VELI.ERT Hoi sproekl vanzcU'ilal iiiel

—

veel

waardo zou hebben

(lio (lor

lialhst'lia

bijei'nl)reni>en

liol

van

niis-.cliion

iiili^c/omhTil

al

dozo m'lijkvoriniaheden

hior i)olian(U'l(lo lookeningen

iiulieii iiiol hij alio

ixik

dv

iliicliis dci- lijii

^I'oote

U'

n

7^

V

,' I

%^m' All.,

(Teokcning

overeenkomst vertoondo. Dio

lijii

in

liiM

bizit

— en

- DIIUCK VELI.EUT Jhr.

CIi.

—

mon

zio

wordt slechls zwaarder en lanf^zanier waar

behoeve van don ^lasschildor,

scbaduwen dioper

wil

van de

:

Noocl Gods.

Poll, lo

Hnarlem).

koiinioikl zioli roods als in hoi laloio

van Vellcrt door haar nerveiizo bowegelijkheid

handen

li.

v:iii

j^rooto

zo,

vakken dnidelijk wil

maken. De draperie

is

work

do vini
hoj^ronzon

dikwijls onklaar als in

vroegsle werken der twinlif^er jaren. Zoo wijzen we, voor

we

ol'

de

oonigo werken

en een Sabynsche Maagtlcnroof in liel Hcrlijrisch Prcntciikabiiicl otuler hcl wcik viiii Vellerl ligj^en. Van de twee overigen, die bciden episoden uit de gesciiicdcnis van Hsther le zien geven, bevindl er zich ecu in het Dresdensch Prentenkabinet (Hraunfolographie, n° 2!5, Lucas van Leyden:. De andere, die wel de beste is, zoodat men haar ook wel voor een zwak eigenhandig werk zou kunnen houden, wordt in de portefcuille met vroegsle Nederlandsciie teckeningen van het Amsterdanisciic Prentenkabinet bcwaard. l)c laatste teekening hecft, rneer dan die in Dresden, puiiten van verwanlscliap met de Lcidsche school, en wel in het bijzonder met het door DQlberg bekend gcmaaklc leekenwerk van den glasschilder Pieter Cornelis?. Kunst, den zoon van Cornelis Kngebrechtsz en, volgens van Mander, Lucas van Leydens leermeester in de glasschilderkunst. Ren zijner teckeningen -- voor onze vcrgelijking niet de nuttigste vindt men gereproduccerd (PI. I'Oi in Moes" Oude Teekeningcn van de Hollandsche en Vlaamschc school in het Rijksprentenkabinel tc Amsterdam.

—

177

DIRICK JACOBSZ. VELLERT oni de teekening van 9 mei 1520 rangschikken,

behandeling

in die

op de overeenkomst der

Waar

teekening met die der Beweening.

plooi-

de wijde gewaden

van Maria en Maria Magdalena op den grond zich kreuken en Christus' mantel den bodem raakt

is

het warrelspel der lijnen

in een vraagteeken-achtig spiraaltje eindigendc lijn

men

rechterknie zich vormende plooien zal

der handen wringende,

reciits

volkomen

hetzelfde.

Een

onder de over Christus'

geheel in het

opgenomen kleed

op de Beweening, terug vinden.

Reeds vroeg in de twintiger jaren raken

zooals wij zagen, op een

wij,

genoemde teekening welker beschrijving we nu, naast de afbeelding, geven en die we, met een vijftal andere werken,

vaster terrein door de zoo juist

een twecde groep vereenigen,

tot

9.

De

geornamenteerde triumfbooy 0,260

X

(n°* 9-14).

Mozes en Peirus,

Heilkje Drieeenheid met lechts en links

*

penteekening,

zuivere

0,200,

monogram D

V

;

in een n'/A"

verzamehng Edm. de Rothschild, zwarte inkt, geteekend met het

(afb. 7) Parijs,

gedateerd 9 Mei 1520. Uit een ornamentaal oogpunt

is

de

teekening van zeer veel belang door haar grooten rijkdom aan motieven. Reeds bijna alle

vormen door

in later jaren gebruikt,

Vellert

komen voor

in

een

jaar waaruit van de Duitsche kleinmeesters nog geen ornamentprenten bekend zijn.

Merkwaardig

reeds de geadosseerde griffioenen wier lichamen,

rijp zijn

op

die der phantastische vogeis

als

vormige winding eindigen, en

van

rijp

«

G.

ook

is

bewogen

het geiieel. Allerlevendigst

w's

I

groteske, in een siakkenhuis-

de volkomen symetrische zijn

reeds de op

opbouw

dolfijn of

rank

rijdende putti en amoretten. Slechts dierkop-eindigingen en hangend doek

komen nog

niet voor,

daarentegen wel het later alleen

bij

«

G.

I

»

le

vinden

halvemaansgezicht en, op den bulk der vier gelijkvormige kandelabers die het l)ouwsel kronen, bet eigenaardig schub-ornament dat ook slechts even in de groteske van

G.

«

1

»

verschijnt.

Een moniimentaal gebruik der vormen. niet aan. Merkwaardig onhandig is

een groote klare beweging, treffen we nog in dit opzicht in

iiet

basement, de plaatsing,

minder dan acht-en-twintig

Ook in

bij

de iiguren,

te

we wezen

de drapeeringen nog ver

reden zich verdikkende

te

er reeds op,

is te

omdat een overvioed van

glasschildertechniek

van niet

is

en de donkerten

worden aangeduid. Blijkbaar

klaarheid en groote zwaai

den plooienval aannemelijk men bijv. het ruitje van

opvallender wanneer

1517 opmerkzaam bekeken heeft. De plooival lijnen gegeven,

rij,

zoeken. Tal van kleine dikwijis zonder veel

lijntjes trachten vergeefs

maken. Het verschijnsel

dubbele lange

in een

S-spiralen.

is

lijntjes

daar slechts door enkele strijdig is

door het korrelig

met een goede konden

grisaille

heeft hier de teekenaar de netheid

van drapee-

ring van den glasschilder moeten leeren.

Zeker zou de taak van

178

hem

die, bij

gebrekc aan signaturen, zou moeten

1)1

RICK JACOBS/.. VKI.LKRT

:^ i:^-

-i^-:'.-:'^'-'?X

j\ Afb.

7.

—

DIRJCK VELLKRT: DcHeilige

Driei-enlieid.

(TeckcniiiK in de Vcrzauieling Edni.

bevvijzen dat dezelfde

figuren

hand


Mozis

cii

Pilins.

Hotlischild, !< Parijs).

die in lol? het ruilje sciireef, drie

jaar later de

der Heilige Drieecnheid, van Pelriis en van Mozes leekende, niet

gemakkelijk

zijn.

Dat deze teekcning voor een glasraam

i)estenid

was, konil

niij

niet

179

DIRICK JACOBSZ. VELLERT waarschijnlijk voor. Voor een hoiitsnce-blazoen, alsdat van het lijken niij hare

afmetingen

we

Misschien zouden

St.

Lucasgild,

groot.

te

mogen

er een schets in

zien voor een dier talrijke

tooneelen vvclke aan weerszijden waren opgericht in de straten door welke Karel

V den

aangegeven

23*^cii

September 1520

figuren

zijn intocht in

zouden dan bestemd

zijn

geschildeid of om, wat ook zeer goed mogelijk

Antwerjjen nam. De vlug of

om

is,

op doek

in

te

worden

levende beelden

te

worden vertoond. Dat alleen het jaartal, niet de datum, in de compositie werd opgenomen, maakt deze veronderstelling die voor de theorie van het beiang der feestdecoratie in den ontwikkelingsgang van het ornament van waarde zou kunnen zijn, zeker niet minder waarschijnlijk. 10.

Vcrlieeiiijkiiicj

Galerie,

17,

20,

van

Chrisliis

gereproduceerd

Lucas van Leyden-Schule) en in

donker

up den Berg Tabor. Budapest, National-

in

])lijkens

Schoenbrunner und Meder den

tckst aldaar « feine »

(no 970:

penteekening

bister.

Christus staat tusschen Mozes en Ella op een recht uit het vlakke huid

opsteigenden heuvei, aan welks voet de apostelen Petrus, .lakobus en Johannes, in

Op den achtergrond

overdreven gebarenspel, kniclen.

vele

figuren:

de scheepspredicatie

een strand met

?

Hoewel deze teekening voornamelijk door de lange magere figuren op den berg, wier geheele bonding en ietwat karikaturaal uiterlijk wel aan de Leidsche school nicest doen den ken, zeer groote afwijkingen vertoont van V'^ellert's gesigneerde teekeningen na 1522, meende ik toch door de heftige beweging der knielende apostelen, door den met de Gidconfiguur eener ver-

leden jaar in het Berlijnsch

teekening overeen-

prentenkabinet gekonien

stemmenden Johannes, Vellert onder invloed van Lucas van Leyden te herkennen. Daar alle eigenaardigheden dezer van Vellert nog niet iiekende, men zou het kunnen noemen karikaturale manier in de gesigneerde teekening van 1520 te vinden zijn, geloof ik dat die meening door de vondst van deze teekening tot zekerheid mag worden en dat men voortaan ook op deze uitdrukkingswijze van

dil

vormentaal aansluitend

zoo wisselend talent, zal

en

zich

moeten bedacht

gemakkelijk aan anderer zijn.

de reeds uiterst vlugge aanzet der achtergrond-figuren laatst

besproken teekeningen zou

(M Het zou misschien inittig gereproduceerde penteelieningen

zijii

ik

Zeer merkwaardig (*).

Aan deze twee

is

het

nu tenslotte vier groote kartons die wel

twee andere op een blad van

liet

Albertina-werk

(Oberdeutsclie Scliule, XV Jalirli. n' 1131), beide in verscliillend fornianl en iets verschillende compositie Maria, Anna en het Kind vertoonend, die zich ook in de Budapester Nationalgalerie bevinden, eens naast dit blad te leggen. In den text tot de reproduclie wordt nog als van denzelfden meester genoemd eene Heilige Familie die op de tentoonstelling der Burlington Fine Arts Club te Louden voor een

werk van

180

Diirer doorging.

in l)islre

^.

DIRICK JACUnSZ. VELLERT den

in

zclt'den lijd ziilloii oiitstann zijn eii vvaarschijnlijk

maar

scliildering

veeleer voor

tie

evenmin voor

glas-

bestemd wareii willcn doen

tapijt-ulcliers

aansluiten.

Episode

11.

dc

nil

slicliliny

ixm

Rome

kabinet, sinds de loeschrijving door Dr. M. 0,36")

X 0,433

(alb. 8).

(beneden 0,426); waternicrk

(')

Dresden, Prenlen-

Friedliinder op Vellert's naani,

J.

(iotbiscbe

P,

lichtftewasscben

pcnteekening, gevlekt, vormplooien. De Gothische boofdleltcr volgcns Prof. <(

augenscheinUch

zelfden

boven rechls

later,

»

mededeebngen dank beneden wel niel uit den

ook bet lettertecken

tijd.

Het onderwerp

is niet

duidelijk. Missebicn

bovenslaanden

niet

anders dan een

bedoeld. Ik

mogen wagen en daarbij aan de Remus koning van Latium zal zijn,

Romulus

felt

boewel anders voorgedragen van

»

niet

Rome

Madrid

te

Orley toegescbreven

om

().

«

meen

Voorecbter

uitspraak der Augures

titel te

dat

sticbting

is

Rome

spelbng der toekomstige grootheid van

te

A

L. Sponsel wien ik deze tecbniscbe

J.

te

mogen denken.

Dil

behandeld op een der zes tapijten met de De kartons voor die tapijt-serie worden aan

is

geen andere reden dan dat zicb

in bet

prentenkabinel

Miincben vier door Orley gesigneerde en 1524 gedateerde teekeningen met

de sticbting van

Rome

de reeks even dicbt ning

staat.

bevinden. Later

De scbikking der groote

bunner boudingen,

zal

ecbter

zal

te

onderzoeken

reeks tapijten der Spaansche Kroon de

ornamentale Renaissance-vormen! Phaeton's ixd

sommige

figuren op den voorgrond, en

dan tevens bet oog doen slaan op die andere beroemde z. g.

«

Deugden en Ondeugden

door de kartons soms eveneens aan Orley, soms aan Gossaert

12.

zijn of niet

de nu besproken en aan Vellert toegescbreven teeke-

bij

(afb.

9).

—

— om

waar-

de vele

toegescbreven worden.

Dresden, Prentenkabinet, 0,37

X

buik der op den voorgrond liggende vrouw gerestaurecrd, overigens

Ook deze mededeebngen dank

»

ik Prof.

Sponsel daar

ik

0,57.

als

De

boven.

de teekeningen sk'cbfs

ken van de voortreffelijke groote fotogralieen die men mij op bet Prentenkabinet maakte.

Bebalve Pbaeton's val deld.

Daarvan berken

ik,

zijn

op de teekening nog

recbts van den

zwaan veranderden vriend Cignus,

wagen

links

:

:

lal

van gegevens beban-

Icarus' val en Pbaeton's in een

een aan handen en voeten geboeid

koning, een figuur die op een der bovengenoemde Madridsche tapijten der

Deugden en Ondeugden (')

Op

tiel

vriendelijii mij

als Hero|des|

wordt aangeduid, Cleopatra met de

bestaan van deze en de volgende teekening was Prof. Max I.eiirs zoo opmerkzaam te maken, toen voor mij een onderzoek naar Vellert's werk in

het Berlijnsch kabinet werd ingesteld. ('J

De

tapijten zijn

goed afgebeeld

in

de Valencia's Tapices de

la

Corona de

Hs/hiiki

I,

pi. 41-46.

181

DIRICK JACOBSZ. VELLERT slang, Apollo

met

zijn pijlen

lijk,

de honden die den

hem

slechts stukken

de dochters van Niobe doodend, en, vernioedeeen hert veranderden Actaeon

in

van een gewei

bazuinblazende engel

— verscheuien.

— plotseling een herinnering aan de

en hun straffen aan. Voor een

ziel

Apocalypse'?

twee godinnen, alien gevleugeld, zien, op wolken staande,

dit

— men

van

Neptunus, Mercurius, een

al

— en

deze menschen

een reeks deugden en ondeugden ware

tapijt in

een bruikbaar karton.

De

toeschrijving van deze twee teekeningen aan Vellert schijnt mij juist

en door de vondst van het blad der Drie-eenheid moeilijk meer betwistbaar.

Met de kennis der werken van 1523 en volgende jaren alleen in

is

erveel, vooral

de drapeeringen, wat verwondert en niet alleen verklaard kan worden

door het zeer groote foimaat en de daarmee gepaard gaande vluchtige nilvoering.

Met

alle hier

met de onder

n'*

behandelde vrocge werken vergeleken

— passen

9 en 10 behandelde

aan het eind der door ons gevormde reeks. Het hetzelfde. vlecht,

De

sierlijkheid der

van den van

uit

zijn

Vellert's lateren

— de dikke

kenmerkend

figuren

is

volkomen

korfe i)eenen zijn in de latere

vrij

—

wordt een uitzicht gegeven op

stijl.

Het meest onmiddellijk treflend ging. Het schijnt wel of

daaraan

bij

den meester

in

alles

offerd werd. In Phaeton's val doet de

jonge paarden

lijnenstelsel

op den rug geziene jonge vrouw met de lange

de eerste groep terugdenken. Slechts door de reeds

zwaarder geworden vormen

werken voor

het bijzonder

wagen tuimelenden Phaeton ook wel, doet nog aan

zijn

enkele vroege figuren

— in

de teekeningen echter geheel

de beide teekeningen

—

dikwijls

is

met goeden

weder de beweuitslag

— opge-

warrelklomp der vier schichtig geworden

iets als

een Rubens-temperament vermoeden.

Van de bewegelijkheid der Antwerpsche, der Zuid-Nederlandsche kunst, vinden wij in Vellert's werk al zeer vroege stalen. Men zou 66k hier, en niet alleen in de vormen van zijn ornament, waarschijnlijk den invloed der Italianen alle

kunneu naspeuren. Lucas van Le5'den's voorzichtig-schilderende, en « chic « missende lijn, is er langzaam en ras-echt Hol-

virtuositeit

la ndsch bij.

13.

Steekspel (afb. 10).

Amsterdam, Rijksprentenkabinel, Duitsche teekem. Penteekening,

ningen, grootste hoogte 0,247 m., grootste breedte 0,396

bruine inkt.

Voor een tribune waarin, door zijn gevolg omgeven, een vorstelijk paar bekampen elkaar twee edelen terwijl links en rechts ridders, knechten en muzikanten de kamp])laats vullen. Op den achtergrond, links,

is

gezeten,

schijnt voor een kerkportaal het huwelijk der twee personen te wier eere dit

tournooi plaals vindt,

wordt opgediend.

182

te

worden ingezegend,

terwijl

rechts de feestmaaltijd

183

184

DIRICK JACOIiSZ. VELLFJiT Met de zoo talrijk.

Men

besi)iokcn teekeiiiiigen

juisl

op het

belialve

letle,

lotaal

/ijii

dc puntcn van ovcrcciikoinst

aspect der lijiieinvarreling,

oj)

de

groote gelijkvorraigheid der vrouwenlioofdtn waar de oogen met zulk een

vreemde expressie

instaan,

op de

—

nerveuze

dezelt'de

en

toeli

op

gelijUe behandeliiig der paardekop|)en,

Men

kleine details als gehouwen-onitiekjes op den achtergiond.

vindl allijd

sonis weer wal slapjie, als op glasgeteekende

—

lijn.

Een nioderne

liand schreel' o|) de aehleizijde van lut

Liieas Cranaeli.

l)la(l

Werkelijk trellen we hier voor de Iweede niaal wel eenige geringe

—

Diiilsche invloeden aan.

De heide muzikanten

— hoewel

nog

links en daarvan

voornamelijk de op den rug geziene tamboei', lijken

niet Nederlandscli.

Ze

brengen ons de woorden

zijn reisverliaal bij

de

beschrijving van den

gebruikte

Das ward Het

:

in

ommegangte

Do waren audi

«

herinnering die Diirer

Alls liart geblasen

aul'

Antweri)eii op zondag na Maria-hemelvaarl

October 1523 en Maarl 1525

trouvvens

is

und Tromnielseldager.

teulscli viel Pfeiiler

und rumoriseli gebraucht.

zijn ecliter juisl die llguren

(B. 17) vooral,

in

» (')

wier vergelijking niel Vellerl's etsjes van

met den tandioer met bet kind

(B. 15, IG, 17),

de toescbrijving waarscbijnlijk niaakt.

Ook

andere opzicblen

in

met

het verband met Vellerl's prentwerk, juist met die etsjes en

het Dolfijnmannetje (B. 13,

ons eerste artikel al'gebeeld) van 1522, bier

in

duidelijker dan in de beide vorige teekeniugen. Het karikaturale lintje dat in die prentjes aantrefTen,

vinden we ook bier

in

die bet gevolg der slrijdende ridders uitmakeii,

over de ondieining zieb

koningstribune

geestiger teekening van den meester 14.

De inachl van Venus

10-19-11; 0,277X<'.384

bruinachtige inkt zal

;

;

(afb.

is

in bet

rekkeiule

Boven.

in

bet

van dien haar

van het

11) (^)

Louden,

l'renleid
teekening met een vermoedelijk

vrij

Een

(')

'i9(l5-

stompe rietpen;

het op een beschadigde plaats aangebraebte jaartal

M24

toe le sebrijven zijn.

midden der teekening, wordt de God in vereerd op een oj) Vlaamscbe lapijten

open Beniiissancetem])eltje zooals er

een wijnkruik

l)lad

vnlgu>.

mij niel bekend.

wel meer voorkomen, geplaatst

tijd

zeli's uit

aan weerszijden der

|)r()l'anuni

wel aan een verkeerd lezen van wat er vroeger slond

altaar dat in een

we

de ruiters en voetkneeblen

toe.

is.

ILen barei-

aanbidders drinkt

Links en recbis, en over de gebeele lengte

beneden geven dan

Jul

Parisoordeel en de daaruit gevloeidc

oorzaken van den Trojaanscben oorlog, een beeld van baar machl. Lanf^e und Fulise, pag. 118. kennen door een folof^rafie welke de Heer .Iiiles Destree tnij vertoondc en toeslond hier tc docn reproducccren. ('; 1523 of 1525' Duidl de naam Adam van Oil onder dat jaartal soms aan dat de teekening in het be/.it geweest is van den zeveiitiendeeuwschen Antwerpschen schilder van dien naam lieise in die Niederliinde, cd.

(*)

Durer's Tagehucli der

(')

Ik ieerde de teekening het eersl

"?

vJ

4

a I

181)

.5

DIRICK JACOnSZ. VELLERT Hoewx'l

vn dv inisschicn nog haasliger teckenvvijzt' I'cn van wciUcn wel afwijUfnd lolaalaspecl vei-ooizakm, zal iikmi, waiineer men liel met mijn laatste toewijzingcn eens is, ook dezc teekening (liklviMc lijn

(11-

de diie vorigc

als Velleils

zijii

weik willcn aanvaarden. Vooral een

met wclks

spel, ;

door de wijze waaiop oogen, neus en

reeds alleen

met het

vergelijkiiig

stcck-

plan het ook overeenkomt, nioge overtuigend

synietriscli

mond

vluclilig

werden aangegeven. Meer nog dan de ontwerp voor een

drie vorige teekeningen, doet deze

De wat

tapijt-karton.

architecturen, het plaalsen van

voile

zicli

voor

als

een

vorm der

compositie, de

nanien naast de figuren der luH)rd|)ersonen,

het wijst alles in die richting.

Dat het ondervverp voor de tapijtweelkunst gesehikt geoordeeld werd is 15'22 werd den Briisseler lapijtwerker van Aelst door de Gouvernante opdracht gegeven voor zeven tapijlen met de gesehiedenis van Troje (').

hekend. In

Dat Velkrl niets

heid rekening

Over ik

Brusselsch atelier voor die reeks patronen leverde

liel

bewezen. Toeh komt iut

later

staat

werkzaamheden blijkt uit

in

door mij vermoedde hetrekkingen zijn

te

meer zekers aan

niet alleen

fe

verband gebrachte

(-)

maar nog

Het heet daar dat wegens

arcliiefplaats.

bij

de tapijtwevers hoop

aan de glasschilderkunst ten goede deed komen,

en 1517 gegeven opdrachten betaald die,

tot

voeren. Dat de meesler zijne

een reeds door Pinchart medegedeelde

van Antwerpen,

door

houden.

te

Vellert's in

is

verkeerd voor ook met die niogelijk-

niij niel

is

niet in

aan « Diedericke Jacopssone, schildere

bevele van den generaals, geschildert liadde zekere

patroonen van den zelveren realen van Spaingnen ende andere heere den Coninck

te

met Vellert

de jaren 1510

thoenen

:

VI

s

om

die onzen

VIII d. gro. »

Ik acht het zeer waarschijnlijk dat

de

sierlijke zilveren reaal

van 1517

weike op de eene zijde het groote wapenschild van Spanje en Oostenrijk,

op de andere de insignien van het Gulden Vlies draagt en welke de Anlwerpsche muntmeesters

«

hebben doen wercken ende munten

alregenedichste heeren des eonincx van (^astillien enz. zijner

genaden voyagie van Spaengnen

keurd patroon

zal zijn uitgevoerd

»,

om

bij

ordinancic ons

te

gei)riiycken in

naar Vellerts door Kaiel goedge-

(•').

[rdg. 166. Ook touriiooi-ta|)ijten kuiiien in de i') J. GuifTrey, Hisloire de Verzameliiig van Mai-f^aiellia van Oostenrijk voor. Guifl'rey cileert (pag. 200) uit den in 1523 voor liaar opgcsteldcn invcntaris Six pieces de tapisseries de personnages de tournoi. ('] Revue de la Xiimismaliiiue Beige, 11'- serle 3, pag. 400. (^) Het muntje is o. a. beschreven en afgebeeld bij Aikemade, De goude en zilvere gangbare penningen der Graaven en Graavinnen van Holland. V\. XLI, n"4, en bij van der Chijs, De inunlen der voormalige Hertogdonimen Hraband en Limburg van de vroegslc tijdcn tot aan de Pacificatie van (lend. (Verliandclingen uitgegeven door Teyler's Tweedc Gcnootschiip XXVI, b, p. 23.5, pi. xxiv. 1.

la Tapisserie,

:

DIRICK JACOBSZ. VELLERT Voor staken

het oogenblik willen wij echter het

om

gesigneeerde

over

te

gaan

teekeniiigen

opsomming bckend

zijn

tot uit

de

Vellert's

we

attributies

talrijke,

meestal

welke mij na

Gliicks

vrij

geworden.

van achtlien teekeningen

zooals

der

middeltijd,

Uit de in ons volgend artikel het eerst serie

moeizaam werk der

beschrijving

(*)

te

bespreken reeds even genoemde

welke onder sterken invloed van de hem,

zagen, door Durer zelf geschonken houtsneden der Apocalypse, in

het jaar 1522 of 1523 nioeten zijn

ontstaan, geven

we

echter alvast van

eene de afbeelding. Voor den belager der hier verdedigde toeschrijvingen een Parthen-pijl. /Wordl

N. BeETS.

voortgezetl.

•) De (•) bij Gluck, blad in die reeks.

pi.

V, afgebeekie Marteling van den Apostel Johannes,

is

het tweede

APOCA

METTE

ME

PIE HIEB- OM PE llSCHt: SAI^t

Af I). (Uit

12.

—

"V

SIJN V

CLE-EDI DEP^ GLO Sl| BEDECK-T,

DIRICK VELI.KRT DE :

IVANGE

I IV

t

ACWT. VI IVVOLCHI

OEDOOb T. BESPODT. BEGECKT. M.AE K PI X^OLOtRS SLIJFT

WOIVBDI

•/

PEEvVlGE -WRAKE,

0I>I:NI\{,

VAN

IIKT VI.IIDK ZKC.KI.,

de recks dcr Apocalypse).

(Tcckcninfi in dc Vcrzimiciing

F.clni.


Uolliscliild.

li-

F:irijs).

mh

HULDEBLIJK AAN

KUYPER

Dr. A.

ALBUM TER GELEGENHEID VAN ZIJN 70 t" VERJAARDAG AANGEBODEN, ONTWORPEN DOOR DEN HEER JAC. PH. WORMSER K-^—r^^g^S^J^jE _

Lfc'ir^i^Ml^l

zuivere pennekunst heett helaas haar is

wel jammer, want

un dal

lijd i>c'luid

zien wat die zeventiend'

als wij

bijv. Van den Steene, Morante, Moreau vermociiten, dan was dit waarlijk der moeite waard. Gcen nagepeuter van de vaardigheid derklooster-

eeuwsclu' meesters

broeders, geen imitatie van teeken- of drukweik,

eeii

De

maar

letters

waren

iiarnionisch ding naast elkaar gezet, de rijen regelmatig en

strak,

eerlijke,

degelijke schrijfkunst.

halen met een mooi veiloop, de krullen met een aangename zwieriglieid

;

lot

de het

geheel was een niting van schooniieid in eenvoudige schrijfkunst, er was niet

naar getracht

iets

anders

te

en verdeeling het mooiste

geven,

maar

te

dit

is

hier thans

pennewerk langzamerhand

hoe langer hoe minder

simpele letlervorming

stelt.

de plaats de oorzaken

niet

in

bereiken was, en daaibij geheel

blijvende binnen het kader, dat de schrijfkunst

Het

om

slechts

maken wat

te

in verval geraakte,

te

onderzoeken waardoor

en het schoonschrijven dat

een kunstvol ambacht werd beoefend. Tegen het

als

einde der vorige eeuw echter werd de calligraphic weder opgcvat. en

stelden schoonschrijvcrs

dienste van het publiek, dat voor o|)drachtcn, oorkonden, fraai

geschreven en versierde |)agina wcnschtcn

meer halen

bij

als

een beroep

hunnc bekwaamheden op nicuw

;

ten

fccstalbums een

helaas dit wcrk koii niet

de pennekunst der zeventiend' eeuwers, het was dc renaissance

der renaissance maar er zat geen leven meer

in.

Of de oorzaak moet worden toegeschreven aan de aanvragen en eischen van het publiek, dan wel aan de schrijvers zelf, zal moeilijk zijn uit te maken ;

misschien was het ook de geest van den

van weinig persoonlijk letters

karaktci". Zij

tijd,

:

koitoni

wcrk deed maken

schrcven Gotisch en zeventiend' ecuwsch,

met schaduwkantcn en hoofdletters

een getijdeboek gesnedcn

die hen dit

zij

in

goud met roodc krullen,

maaklcn

allc

stijlcii

cvcnals

als

uit

dat

in

meubel- en scbilderkuiist gel)ruik(liik was.

189

EN

A MBA CH TS-

NIJ VERHEIDSK UNS T

De hervorniing echter op

het gebied der versierende kunsten,

zij

heeft zich

ook op dat van den schoonschrijver doen geldcn, de denkbeelden omtrent boek- en paginaversiering, schrifturen hierniede in

zij

Een oorkonde, werd

men

wijzigden zich, en

overeenstemming

te

ging trachten

zijn

maken.

van de imitatie van een oud handsclirift-

in plaats

pagina, weder een stuk ziiiver decoratief I

I

werk verdeeling, kleurharmonie, overeenstemming tusschentekst en versiering, ;

kwamen nu in ernstige men zocht naar eenheid in de geschreven pagina, evenals men ter al

deze dingen

overweging;

mecrder schoonheid

zelfder lijd

in

een

gedrukte bladzijde wildc brengen.

De

believing van het boek met

daar aan vast

als

is,

fische oinamenlatie,

versiering,

al

wat

lettervormen, gra-

bindkunst en band-

gaatgeheel samen met den

zij

opbloei der schrijfknnst, zoo zelfs dat Monogram

een combinatie van

niet zelden

Dr. A. K.

ontstaal. In beginsel

zoo zuiver, daar de mechanische aangebrachte

overeenstemming siering,

maar

te

brengen

is

beide

dit wellichl niet

letter bezwaarlijk geheel

in

met de door penseel of pen gemaakte ver-

is

vele specimini uit

den begintijd der boekdrukkunst,

roode en blauwe initialen de pagina verlevendigen,

vvaarbij

bewijzen de mogelijk-

zij

heid van een goede harmonie.

Bovendien

zijn er in

gingen, die niet

immer

dezen

oplossing zou denken, en

omstandigheden Wij weten

van haast en snelheid dikwijls overwe-

tijd

uitvoerbaar maken, wat is

men

veelal

men

genoodzaakt

zich zelf als de beste zijn

plannen naar de

te wijzigen.

nit

ondervinding dat de opdracbten

tot

maken van oorkonden,

op een bepaalden dag aangeboden moeten worden, meermalen slechts kort voor dien datum inkomen, waardoor het onmogelijk

gedenkalbnms,

is,

enz., die

het dikwijls zoo uit te voeren, als

ontbreekt

tot ernstige

Ik wilde dit even

men

wenschte, en vaak den

tijd zelfs

overweging.

voorop

zetten,

daar het mij noodzakelijk

lijkt,

beoordeelen van een werk niet alleen met het resultaat rekening

te

bij

het

houden,

maar ook met de omstandigheden waaronder het gemaakt moest worden, en moge men mij toewerpen, dat een kunstenaar zich niet moetlaten dwingen,

al

regeeren, zelfs intluenceeren, door bijkomende zaken en alleen laten leiden

door

190

zijn eigen conscientie

en schoonheidsgevoel, daar kan ik

dit

misschien

AMBACHTS- EX MJVERHEIDSKUNST

TITKI.BLAI) ontworpen door JAC. uilgevoerd door JAC. PH.

in L'eni<>ernialf toi'slemnien

ook

daiul)ij iiog

deralie met andeniians

kunsten

voor de

vrije

wel eens (wij deiikcn

is dil licel

aaii

P,

VORKINK

scliiUlorkiinst,

I'H.

t-n J.

al zal

WOHMSKK, DK MKYKR.

(if

schildor

])ortiet-opdi-aclilen), eeiiige consi-

wenschen nioelen hoiiden

;

doch

niel

de nijvcrheids-

zelden het geval en l)eslissen, zoo niet de laslgevers, dan

toch de onistandigheden en de finanlien

mede

Zoo maakte de zeer omvangrijke arbeid den ontwerper van

WORMSER,

liet

album voor Dr.

het

in

de wijze van uilvoering.

den

lieer Jac. Pii.

Worinser,

A. Kiiyper, onmogelijk, het geiieel als

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST school! schrijfwerk

op

te

vatten en uit te voeren. Wij

mogen

het hetreuren,

daar het ongetwijfeld grooter eenheid aan het geheel zou gegeven hebben, maar kunnen het begrijpen, en biUijken vvaar het aantal namen, opdrachten, enz. zeker een ontzagHj-

ken arbeid had vertegen-

waar de

woordigd,

tijd

toe ontbrak. Hij trachtte

thans king,

materiaal-wer-

in

verhonding, in

in

kleuraspect zijn sclioonheid

te

zoeken.

De

letterkeuze en pa-

gina-verhouding met den

daarmede samenhangendenbladspiegelen niarge-

verdeehng waren

in

deze

dus het uitgangspunt.

Om

nu,

zooals wij

reeds opnierkten, zooveel

mogelijk de afstand tus-

schen de

sneden

scherp ge-

tijne

letter

en de hand-

versiering te verniijden,

gaf de beer Worniser de

voorkeur aan dat,

betrekkeUjk LEZENAAR

ontworpon door 1'. VORKIN'K, uitgevoerd door K. BOONSTRA.

brnikt, (in

men het best

De

«

met geteekende Egyptienne

« is

inilialen

beer

Wormser

;

type

weinig

meer

het

ge-

Engeland past toe), zich

en omlijstingen verdraagt.

een zeer simple

zwart van werking op een pagina

een

hoewel ten onzent

letter,

onversierd en daarbij mooi

het lag dus eigenlijk voor de

zich deze koos, in verschillende corpsmaten voor

band dat de meerder of

minder sprekende gedeelten.

De groote van een

pagina,

werd

stevigte,

dubbel gebruikte

;

45 cm.

breedte,

het vel voor

meerdere

vastgesteld op 36

deels aangewezen door de perkamentmaat, daar

men

een verhonding van 4

bij

bij

5 dus, waarbij een

8 en 10 een goede bladspiegel deed overblijven.

margeverdeeling van

4, 6,

breedte hiervan

aansluiting tot de gekozen letter leidde

drukken

192

in

in

twee kolommen.

weder

tot

De het

.

I .\//)'. I

CH IS-

/-;.v

mj\i:hiii:ii)sk i xs r

BAND, onlwoipendoor.lAC. Lilgcvoeid door

Tcr

veraangt'iianiiiif^

de uitgangcii

in

blauw

ol

van de pagina

IS...].

MENSIN'G, Driifwck \:m

zijn hier fii

rood aangebrachl,

terwijl

wapens, door lu-ldere kleiiren, door wal goud en

jiiov iiuii-

zilvor,

lu'l

men

en het

WOIIMSI.H I.ANTMAN.

I'li

gemeente-

algonieen asj)ect

in

karakter, zijn zoo streng mogelijk gehouden. Meerdor klcm-, in

II.

danr dc kapihdcn en ook

verhoogen. De decoratieve vormen, noodwendig Idijveiid

weelde kon de heer Worniser

I'll

(..

liel

licraidisch

rijkcr

voinien-

enkele hoofden, siuitslnkken, nionograni-

litelblad belrachten. Hier

was

hij

geheel

vrij,

en

kon

bij zijn

193

— '

BEJfS^Syty^iagcBgaSiwpH^SII^fj^PB^ .OPDHIVAh--:l)i

^1 den WelEclelGestreugfn' He<-r

^;r

.".'

;

.•

'

H J DE GROOT^^it

hevM' vu- aait- hot: VakoR.c[crwMSiu.cl(--niPi:,'.t iK'clncirle-lK'toclvfwi.'j .-....--.<-. y-- •'.'.-,-'-• I

it<'ii/ci.;(iNf)('tovti-f4\<'irtk'ii-allcK'lcrn<)P.ateiii's

\'<MX'ei>iifiiM(.

\M'r((.iviH\-irtdt" l.u'iii

.

l'ii
VM?rjy^rininlieidiii-

2c)jrinyp.-

Viil.o|>lc>)Anii

riitalf>um-nirt-l«-;t-daarbj;-biTlp«>reiz

ab-^?i;ldcblijh'Oar>-tc-biedci?.

Zl) cci'K \>\

\ny. -Vci (

'(

,

j.^.^. -..-•. -.-.-»a>.<.

lioiij-epn-clcfoprifVtGro

H' '

I

>.

I

^

i

ii I,;-

\0\>.

•

Lnrci.' • ecroipj;* Voorjittfi

cr>tc'>^i.'iA\\ooridii;-Eit'iielid

•••.•.••.•.•.•-•.:•••

deM'»i;atTdic.\>clbel'-niccst-()e('ft'lij)yf'draiyi/. tol-Hci2.-b!oci'Uaar-i»;-lvct-V:ik()i'd<-i\\r);-.' r^icV^-hfdcij-ni.iy, \i'clvrty'u. •

Dp

©ommisffc'^ViUilKA'i

TTBartchSerV.Pb».m
FEEIsen

m&mm\^^mimmmm^mMi f^-'^n;?

AIIj

2.

—

Allninihlad in \\atcr\Lrl gcteekend op zwaar Hollandsch papier door H.

1. — All.uiiihand ill biuin leder met rood leder inyelegd en vei-sieringen in handvei-gulding. Ontworpen door H. ELLENS, en gebonden door JOIl. l-IiElTAO. (Firma Weu. BRONSVELD,

Afb.

AIJ).

194

ELLENS.

Albuniblad, ontworpen en geteekend

door H. ELLENS. te

Amsterdam).

I

.1

oniamenlale gaven den zwierige

lijn

teii<Jel

XU

MliA CI I TS- i:\

\

'ERIIKIDSK

XS T

viereii. Blad- en rank-motieven onishiiten in

de

smaakvolle entourage oni

de opdiacht, en vornien ecn

hoofden. Door huiine Uleurensamenstelling, rood, hlauw, goud

wat groen

op hel

gelige

eii

pcrka-

ment, herinneiend aan de

enlii-

niinures van oiide manuscripten.

domineeren

zij

eclitei-

ten

nitl

koste van den gedruklen teksl, wat

de bijgaande reproduclies wellieht

zouden doen veinioeden, waarin hot toonveischil en de klenrwaarde

geheel veiloren zijn gegaan.

Bepaalde de inwendige ver-

— Alhumbaiid in bruin leder met hancivergulde versieringen. ontworpen door .1. L. VAN ISHOYEN en

Fig. 0.

siering zich tot titelblad, entetes,

uilgevoeid door JOH.

iFirma

sluitstukjes en wapens, liijzondere

zorg

is

zelf reeds

FREITAG.

Amsterdam).

iiier

oni degelijk

matei'iaal

te gel)iuikeii,

dat

oj)

zieb

een goede werking waarborgt. Ook bier vindeii wij leniiniscensen

teruguit goeden handwerklijd

:

zijn

de bladen aaneengenaaid op stevige ribben,

een bestikt kaptaalbandje kop en slaait van den

bladen

te

l)ovendien aan den liand besteed.

Voorop stond ook

sluit

Wkd URONSVRI.D.

uit

stevig eikenbont,

iiig at,

veriioogde knoppen op

zijn

aangebiaebt, oni scbaven enz.

De rug

van

zcll' is

van gebrnind

te

i)estaan de

dek-

de beide platten

voorkonien, enz.,

dot' iieitsleei, iiet plat

met l)bndslem|)eis, kope-

kaifs,

ren pareiranden en in nietaal gevalte knoppen versierd. In hoot'dzaak klenr,

is

door speling van

hierbij gelracbt licbt

door

en donker, en

door verdeeling en verbouding, een aangenaani aspect,

te

krijgen.

den en een band van

uit

De

nietalen pareiran-

de band mat gepersle

kleine ornamentaties omsliiiten een

midden

vak, dat in een zeer geslaagde ornamentale

viilling,eveneensin enkel blinddruk,den naani

van den jnbilaris

De

in

gouden

letters

omvat.

saillante punten, (eebteralweer

de aandacht trekkend dan op de loto)

minder zijn

de

kruispunten derbanden, de knoppen, waarop bet Fig.4. -siuitvignet

H.ELLENS.

boek

rust.

Hier

is

een combinatie getroffen

tusscben ivoor. roodkopcr met beldere bloed-

195

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNSl

.1.

koialeii en

mat

zilvcr.

I,.

VAN ISHOV

l-.N

Hel rood koper veidiaagt zich

in

tint

geheel met

liet

gebruinde kalfslcder, terwijl het zilveren vierkantje even naar voren schittert. In hoofdzaak heeft de heer Wormser bij dit album getracht door goed materiaal, door degelijke beweiking, iets

Het

uitziet.

is

niet

maar een werk et!"eetl)c'jag,

Hel

te

maken

dat er solide en

voornaam

een onivangrijkcn arbeid van sierkunst die ons oveibbifl,

dat door de logische gedacbtengang in deze tijden van valsch

een aangcnamen indruk maakt.

lijkt

ons

billijk

een dergelijk omvangrijken arbeid, naast den

bij

ontwerper, ook zijn verscbillende medewerkers de heeren P. Vorkink en

te

vermeiden. Zoo hadden

de Meyer een niet gering aandeel

J.

in

de uitvoering

Mensing de eer toe als maker van den band, en G. H. Laiitman liierbij weer in het Ijijzonder als drijver der zilveren en koperen versieringen terwijl, hoewel men gewend is steeds het werk van een drukker te negeeren, wij de prestaties der firma Roelofl'sen en Hubner in deze der ornamentaties, konit C.

J.

;

niet over het hoofd

De

mogen

zien.

album werd aangeboden, is naar een ontwerp van den heer P. Vorkink, door den heer K. Boonstra uitgevoerd in palissanderhout, ingelegd met ebbenhout en ivoor. Ook hierbij is meer naar goede materiaalwerking dan naar uitvoerigiieid van ornamentatie getracht. lezenaar die

bij

het

R.

NOG TWEE JUBILEUM-ALBUMS —

W.

P. DE Vries Jr.

Afbeeldingen

1, 2, 3, 4, 5 en 6, geven de banden, titelbladen, opdrachten en sluit-vignet weer van twee albums, het eene door de Vereeniging tot bevordering van de Vakopleiding in Nederland en het andere door de Directeuren der Ambachtsscholen, den Heer H. J. de Groot, inspecleur van het Middelbaar teekenonderwijs, aange-

boden 196

ter

gelegenheid zijner 25jarige werkzaamheid

bij

dat onderwijs.

KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N DENTEN)

ANTWERPEN

UIT

DO

dd

bij

de gcboortc van elke school overluigl

ieinand, dat evolueercn een behoefte van de 1

1

XTOONSTELLING VAN DF.X KUNSTKHING V//i Maaut jjiZAAL FOHST yO^ Indicii Vinck, Cap

kunst is. Deze evolutie gebeurt niet bij sprongen en schokken maar geleidclijk en onophoudend gclijk de bcwegingen van een uurwerk. De dilettant, de snob, het naar zijn pers luistercnde ]Hibliek hccft geen oog voor

en soorlgelijke eerzaiiie

die iiaiiw

U Mil-

A-

HI-,

VAN 18 TOT

2(\

iKUKiwerksgezcllen et'iiij^eii

(le

.m)i-(icMi

schilders,

dan

locp

{^cliad

licbbcii

deze

ooit

Iicbben oiidcr hcii

nu lotaal

vergelen of vindcii gecn woordeii vermindereiid en

kleineerend f^cnocg

om hun

diep

voor hun werkcn luc-hl te geven. Maar elke school konit vroeg of huit aan de beurt om den wcg naar het land der vcrgcniis|)rijzc'n

wor-

telheid in te slaan of achteraf gezet te

den.

t

Is

de dwingende wet van

liet

vroegere

en van het hcdendaagsche snobisni, in dezen

'

merkbare ontwikkeling, zooals zij haar werk verricht in overeenkomst met de langzame uitingen van ons ras; hij voclt zich allcen gelrokken tot de school van zijn lijd en blijft haar verknocht bij ultsluiting van alle

wen

anderen.

Want

wat hem

hij

stelt

alleen vertrou-

ware door schoolonderwijs eigen gcworden is; daar hij bovendien noch smaak noch kracht genoeg bezit om na te denken, noch tijd om le gevoelen of zelfs nauwkeurig le zien, laal hij in

als het

zich vooral leiden door het

iiiterlijk

voor-

en door het pu-

komen van een werk. Voor de romantiekcrs

bliek, dat volgt. Hiijkbaar echter verniogcn

moest een schilderij bruin van toon zijn (lod weet wat al gewildheden, vrecn7d nan alle kunst, de rcalisten op het doekeischten; voor het oogenblik zijn de iniprcssionislcn aan het woord en veri)lichl helder le schilderen. De kapel is dus met haar bewonderinggcreed zoodra er melkachtige of grauwgrijze verfvegen binnen een rcchthockige omlijsling te vinden zijn. Kigenlijk bietit de ontwikkeling der kunst haar hoogste genieling slechls aan de enkelcn, die der scliiidcren weerga zijn... Maar hel zijn, cilaas, dc snobs alleen niet, die de golvende lijn der evolutie doen slremmen. Schilders van derden rang, wien een zin voor klcuren, vooi' poetische bezigheid, voor de hedcn ten dage zoo liclil le verkrijgen lokale berocmdheid aankleeft, loopen de kunst in den weg. Zij leven en

lijd

gedreven door de

deze beidcn

])ers

onderscheiden tusschen de figuren eencr zelfde school en boekt ze zonder nader ondcrzoek kollcktievclijk op nict te

het zwart register. Noclitans gelooven ze al

zeer eklektisch tezijn door Mertensen Claus

op

lietzelfde

vooral zijn

plan

lijd niet

te

plaatsen.

Men

spille

met aan deze estheten

de eerstc rijen eenig voortbrcngsel van nieuwerc inspanning of van pogingen lot uit

herschepiiing zij

te

toonenl

gelooven gebroken

le

Om

niets! Tersvijl

hebben met

alle

verouderde kleingcestigheid, beginnen zij opnieuw met de bctwislingcn en de gevechten omlrent school enz. die voorhcen zoovcel kleur bijzetlen aan
ophcmelingen en de verguizingcn ontslaande

;

KUNSTBERICHTEN

—

UIT ANTWERPEN

Ueren ten koste van tie slerkere persoonlijkheden juisl als zekere gele luizen de schoonc blauwe kevers, om wier poolen zij liangen, het loopen helemmeron. Zij leven van de slerken en van den arbeid dier sleiken, want, op den keper beschouwd, beteekent iemand volgen zooveel als dat men nooil aan zijn zijde gaat. De plaatsen aan zijn

voor degenen, welke op hunne

zijde zijn

beurt werken aan de evolutie der schoon-

Maar hoe ook zouden onze

gecn enkel van diezell'de kiemen of aiulcre'.' Niet weinig belang zou het ons inboezemen I

Een innerlijke behoefte dwingt ons tegenwoordig aan nieuwe pogingen verkleetd te er ligl in den mensch zijn en ze te volgen lerecht misprijzen voor het afleggen van loten en het plaatsen van stokken. Daar zijn al te vele eigenaardige en vaak schoone ;

dingen

en den lust schenkcn aan onderkomelingen van het impres-

te zien, die

ons den

benemen om nog aaudacht

tijd

te

dui-

die late

zenden van schilders alien een welomlijnde, welafgeteekende persoonlijkheid kunncn bezitten? Daar zit het hem: wat aangc-

sionism.

vangen met die duizenden schilders, elk gemiddeld leverende twee stukken per maand Moest overigens de smaak voor het landschap afnemen, dan zou hun getal vcrwonderlijk snel slinken. De moeilijkheid om een niaatstaf te vinden voor de waarde der

het impiesso-pointillisme heeft zijn stelsel-

heidsleer.

!

kunstwerken, was oorzaak dat ontallijke

drommen kunslbeoefenaars van vaak sterk te betwijfelen aanleg aan kwamen rukken. Laat ons meer bepaald van een betrekkelijk nog jonge school spreken, waartoe de tentoonstelling van Vie et Ltimicre gerekend het impressionnism. wil zijn, ik bedoel zijn het kort begrip van de :

Twee punten

geschiedenis dier school I" behoefte aan lucht en licht, 2° ontdekking, ganschelijk :

door de rede en het verstand, weliswaar, en niet door het gevoel, van de verdeeling der toonen. Evenals het symbolism in de letterkunde,

heeft

het impressionism zijn

dagen van glorie gekend vooral het boek van Camille Mauclair gaf aan de schilders dezer groep reden van bestaan en een soorl ;

van

uiterst voorrecht.

Maar sedert het verschijnen van dit boek zijn er nog vele meer in het licht gekomen, welgemeende wij hebben veel nagedacht, veel gemijmerd, langs onderscheidene wegen zijn voormannen opgedaagd; ten laatste heeft de schrijver van hooger vermeld boek ;

Kr

een

slechts

is

teekenen

:

hij

enkcl

die het ergst

gevvin

aan

te

dweeple met

vaarwel gczegd. George Morren heett een boschgezichl waarin de stippen onderling voldoende verbonden zijn oni voor het oog te verdwijnen. Glaus behoudt zijn koelen, kalnien, zuivcren kijk op landschappen en woningen hij wil geen afbreuk doen aan de wijze van zien die hij voor vast heeft aangenomen het is goed werk en welbekend. George Buysse drijft de impressionistische manierin alle eerlijkheid door, zonder stelselmatig te zijn. Zooals hij ze ons te zien geeft hebben wij inderdaad malig stippelen

;

;

vele gezichlen en mosselschuilen gezien. Alois de Laet

is

een neo-romanticker, zijn

spruit voort uit persoonlijke gewaar-

werk

brengt de

eerste

wordingen. Zijn

Hitisjc

na'icve en leedere

werken van den kunsteWij drukken hem op het

Ijinnen.

iiaar

Ic

liart

lot

deze schoone gevoelens terug te schoone toekomst ware voor

keereii; een

hem dan weggelegd. AUes wel

ingezien, zal

de loekomst wel wetcn te scheiden het kaf van het koorn hij de gister. heden en morgen werkende kunstenaars. Wellicht zal zij ecnige

namen opschrijven onder degenen

die wij hier

vermeldcn

:

Mevrouwen Paula Deman, Anna de Weert,

zijn

MejufTrouwen Jenny Montigny, A. Wallaert, de heeren O. Coddron, R. De Saegher, Gustaaf de Smet, A Hazledine, Modest Huys,

ill

R.-H. Monks, Willcm Paerels, Henri Roidot,

opmerkelijk artikel over het Dilemna de Schilderkunst gegeven. Dit laatste is krachtig van vele kiemen gelijk een ingekalfde bulk van Breughel en, schoon er niets

afdoende

in besloten

is,

kan het beschouwd

de eindpaal van de bewuste periode. Waarom bicdt ons Vie et Liimiere

worden

198

als

Fritz

van den Berghe, Jan van den Eeck-

houdt, Edniond Verslraeten.

KUNSTBERICHTE^

^ *^

J*^ ^S 5»S 5«^ '•^^^^ '•^^'^

— UlT AXTWERPKS —

^

TENTOONSTELI.ING DKH « SC.ALDKN « > KINSTKRING > ANTWKHPKN > MAAKT

o'

Deze

lenlootislellinf^ viiidt telkeii jure

groote belaiigstclling onulat

zij

blijk gccl't

i'lT

liRlSSEL

voeldheid, elders slemmigc en sicmmende

omgeving, verder nog rechtzinnigheid. Emicl Vloors, een schilder van nicer dan

gewone begaafdheid, vcrloont zediglijk een slanke bronzen schaal, klein maar kostclijk becldhouwwcrk, waardig van den dcgclij-

van ernstig pogen. Ilet wcl van een bouwmccstcr als dcii licer Van Hcelh zon zclfs in een lenloonslelling van grooler waarde niet onopgenierkl \oorbij gaan. Laal ons in hot midden laten of het wel overeenkonil

ken en fijnen kunstenaar. Als voorzitter van dc « Scaldcn heer Baetes telken jare enkele van

met de overlevering, dal een zinnebeeld verwerkt wordt in de vornien van een wo-

teekening niet,

ning, of in

Iiet

gewilde archaism dal

Idijkt

de

mcdaljcs tcnloon. Wellicht

in

—

—

Delrue

heeren

des

want schooii is tie zouden wij smaak vinden

wclliclit,

Beoticrs zooals

hij die

van een monsterachtige

de bouwkunsl de schakels der overlevering sterk geslelen zijn en dat

zijn

opschrift,

bijtend

maar het recht

loespraak

s])in,

indicn

gaf,

lol

de

klecdt in degedaante

een gebouw waarvan
stclt

»,

zijn fraaie

waaronder een wcrk hem

zijn

zoo aaiinialigciid

te

het opwellen van aiidere, nicuwe bronnen

ons slechls denken aan de ietwat kinderachlige uillalingen van Wierlz tcgenover de verbaasde krilick. Wij kcniicn

nog over-

betere teekening van dczcn dekoralciir, die

bekend dat

te

wachten

in

staat. Eigenlijk

is

alle

geblevcn overlevering sanieii le vatten in wat de logiek, niets dan de naakte logiek

manncn uit de voorgaande eeuwcn in ons heeft vaslgelcgd. Moot men nu aannemen, dat de hedendaagsche bouwmeester zeer vrij, vrijer dan elk ander kuiistcnaar mag zijn ? ^Yat het archaism aangaat is cr

;

nil

doet

hij

overigens niet zondcr vcrdiensle .Ian

is.

de Bosscheke.

der

D D n

UIT BRUSSEL

d n n

1)i:n kuxstkhing > TEN TOON STKL LING

X

maar een enkele reden te vinden de onlwerpen van den heer Van Heelh schijneii ons even modern te zijn als Breughel zelf, waargenomen door het oog van den vcr:

VAN EMIEL GLAUS

MAAHT

1908)

iM-.'il

>^»-

De

lentoonstelling van Glaus

een der kunslgebcur

le

fijndcn knltuurmensch.

is

Dezc ontwerpcn in fraaie waterverfscliildering loonen ons verschillende kijkjes in en eenige kamers van een aangenaam huis. Daarzijn ccnvoudig opgevatte tegelvloeren,

nissen geweest van dczen

lambrizceringen, plinten en muren geel,

bruin en blauw. De

in

bouw van

Breughel-huis

de jonge knoppen en de eerste slralen van dc zon. De tentoonstelliiig van den schilder bij uitstek van het licht en de zon, was de voorbode van de mooie dagen. En dcze expositie viel samen met de verschijning van het gecstdriftige enweelderig geillustreerde

»

een

kwam

met de vroegc bloenien,

zulk

goed portret; van C. H. Dee, bloenien in walerverf, de eenen in blauwe en mauve toonen, de anderen geelachtig en frisch, velen kunstrijk en smaakvol uitgevoerd. Nog te vermeldcn werken van de Wit, Verbraken, Dupon, Strijmans, Pollraann, ofschoon niet van allerecrste hoedanighcid. Hier ontbreekt ernsl, daar door-

van Joors,

ze in het lentcbegin

goud-

zou zeker niet tegenvallen. Wij liebben over den heer Verhccs gcsproken in dee! VIII van dit tijdschrift. Enkele stukken zijn merkwaardig, zoo

«

langcn, doodschen winter. Eigenlijk

bock,

dat

Lemonnier

de

Meester-schrijver

Camillc

den uitgeverVan Oest) aan den Mecster-schildcr, den beniiiide van Phoebus-Apollo gewijd heeft; waul liecM deze niet zijn Cottage te Astene onder het teeken van den Lichtgod gesteld en Zoniieschijn gedoopl? Voor ons bezoek bij (^laus liadden we het werk van Lemonnier gelczcn een en het was als een voorbereiding (bij

—

KUNSTBERICHTEN — UIT BRUSSEL opwekking tot het genot dat ons wachtle in de groote zaal van den Kuiistkring. Het was het meest indrukwekkend ensemble van werken, dat de even krachtige als vruchlbare meester ooit voor het pubhck hartelijke

heeft gebracht.

minder dan 70 studies

—

De kalalogus noemde niet nummers, schilderijen en van liet blonde, van Vlaanderen en Venetie en de omstre-

verlolkingen

vette, lichltrillende land

indrukken die hij uit ken van de slad der Dogen heeft meegebracht. Deze laatste zijn, indien niet de schoonste, in ieder geval de eigenaardigste en meest onverwachte van de werken die door den stralenden kunstenaar werden

men den

tenloongesteld, dien

of lichtdragende zou

Clans

is

lichtgevende

kunnen noemen.

—

Canaletlo op zijn eigen gebied gaan

verslaan! Verleden jaar had ik mij in Sep-

tember, op mijn vele tochten naar Chioggia en de Eilanden, voor die feeenpracht, dien

bovenaardschen toover van het licht in den hemel en op het water, dikwijls afgevraagd wie de schilder zou zijn, in staat cm dien grilligen glans, van dat bijna verbijsterendverblindende licht weer te geven... En zie, nu En laten we is die toovenaar gevonden bekennen dat het procede van Clans zich op bewonderenswaardige wijze leent lot de weergave van die feecricn, die men zich niet kan verbeelden als men ze niet heeft gezien en die — ik herhaal het zoo !

—

onwaarschijnlijk lijken, dat ze een ongeloovigen glimlach zullen bebben geroepen oni

de lippen van meer dan een bewonderaar

van den grooten artiest, voor die studien, die hij meebracht van de Lagune. En toch is hij nooit waarder, nooit oprechter geweest! Na Canaletto heeft allcen Turner getracht oni in zijn kunst te wedijveren met die Venetiaansche verlichling... Ach, dat Dogen-Paleis, die Salute, dien Torcello (rose reflex)

Chioggia,

—

die zee en dien

hemel

—

die

— van

onuitspreekbare doorzichligheid, die apotheose van koslbaresteenen,

schietende genimen

— van vlanimen

Deze serie alleen zou voldoende zijn geweest om dezen nieuwcn triomf van limlel Clauste wettigen. Maar er waren ook «Zichten» van het land, waar hij woont, van zijn eigen terrein op de verschillende uren, gaande langs het ge-

•JOO

!

heele

gamma

langs de licht, in alle

der meest subtiele tonen, meest verfijnde toonschaal van de verschillende jaargctijden, op

—

uren. Een veerligtallicb In itslralende doe-

ken waar devirtuositeit van den meester zich temper! enveredelt door ingehouden tranen van liefde. Er ontbraken aan deze zonnige synthese van het schoone land van Vlaanderen enkel een paar menschenfiguurtjes — van die kleine koewachtertjes of smakelijke boerinneljes

—

een schilderachtigen Leie-

veerman, die Claus zoo sclioon te schilderen placht en die hij nu zeker nog beter schildert. Een enkel kwajongenskopje in dil weelderig landschapsgeheel, deed ons belreuren dat er niet wal meer jongens, meisjes, — mannen

waren tusschen heel dien

rijkcn, sappigen

plantengroei.

^^"^ 5»^^^^^ 5«'S ^"^ 5«^ «»^ 5«S <^ 5^ JUBIL.EUM-TENTOONSTELLING VAN DE (.LIBRE ESTHETIQUE» (1 Maart-5 April 1908)

den

yO^ 25e"

De

Libre Esthetiquen vierde

verjaardag van haar slichling of

liever van de stichlingder "Twinligen

Kunstkring, waaruit ze

is

door een even eigenaardige,

Wat

expositie. 25 Jaar!

raad van

is

!

den

als beiangrijke

er na dien dage-

strijd en verschil

geen dock beklad

»

voort gesproten,

van meening

al

In zijn belangrijk voor-

bericht van den

kataloog, wijst de beer Octave Maus, de kranige en heel arlistieke besluurder van de « Libre Esthetique » op den weg dien ze aflegden, de posten die ze vcroverden — de positie die ze thans bekleeden « Alorsque lesportes des musees semblaient devoir rester rigoureusement fermees aux revoltes qui oscrent proclamer :

I'independance de

Une

publiques.

voici que I'esprit

I'Art,

nouveau illumine pen

peu

les

galeries

salle entiere vient

de leur

a

au Musee de Bruxelles. Et la impressions de clarte que degagent ces etre consacree

lumiere

impose pour

a

les

presenter aux

visileurs, I'obligation d'une decoration speciale

».

De tentoonstelling vereenigde werk

van bijna elk van hen, die men eertijds de aTwinligenn noemde. Min of tneer beroemde Impressionisten verkeerden er in goede buurschap met hun Belgische o^Ver-

bondencn

»

«

Stippelaars* en andere. Einde-

KUNSTBERICriTEN lijk

nog

slenaars

eiikelc Uclgische en :

vreemdc

kuii-

Vcteraneri en nieuwcliiigcii, wier

den eigenlijk ge/egiien Twintigen synipalhiek was en die niede bijdroegen tot den glans en het prestige dezcr exposilie en zoodocnde een retrospeclief en historisch karaklcr boden, dat er niel de niinste aantrekkelijklieid van was. Hel ging hier bijna om een synthese van de kunstbeweging der laatste vijf-en-twintig jaar, in en slicven

talent

conceptie

als

—

;

t

—

VIT BliUSSEL

correct,

is

uitslekcnd voor gravuur,

Icent zich

't

maar

ik

bctreur

zijn

vroegcre.l (/<•;•, waaruit de Krijtkoopman

zijn

Hooyslraat, zijn vier Lec/lijden van den

Landman,

liel

Yolk zai de zon zien

zooveel

en

lieek,

andcrc

licltlen,

de

ineesterstukken

zijn gevloeid.

Met gcnocgcMi zagen we weer En ecoulanl du Schumann van Fernand Khnopfl', heel mooie, harmonieusc, bezonken schildering

Belgic en in Frankrijk. En wij stonden hier tegenover een keur, want op de 218 nummers van den kalaloog, waren er niaar

van opperstc voornaandieid, op dc aangrijpende wijze bcliandeld, die bij 't onderwerp past. Twee stukken van Laermans, niet van

Noenien we hier, de den laatste volgeiul Mevr. Mary (^assatt, wier Kopje Thee, een der opzienbarcnde stukken geweest is van de expobitie, cdel van kleurschakeeriiig in rozen-toon. Frans Charlet was er met een Gezichl van Markcn, Eniicl Clans slechtsniet

zijn

een enkel doek, een Zonsonderyiing, aangc-

en siiobisme.

weinig niiddelniatige

!

van

rangschikking

:

Kunstverbond op hetzelfde moment cell geheel zijner werken aanbood aan de bewondering van het publiek. (Charles Cottet, van wien ik vooral de prachlige teekening Afscheidsnicial verkies. Edgar Degas met zijn zoo veelzijdig besproken Danseressen, die hij zeker op een. niels minder dan conventioneele wijze hecft gezien. William Degouve dc Nunques met zijn zeer troublanle » winterlandschappen, in dicn

zin dat hij een der cersten geweest

weer

is

om

geven de teeder-intieme zij van het dat hij met liefkozende oogen gezien heeft, wijl het door anderen enkel als bar en ruig wordt gevoeld. Henry de Groux, wiens pastels ons altijd edele dadcn en legende-helden in de herinnering riepen. Maurils Denis, aandoenlijk en bevallig als een Italiaansche Frimilief, met zijn Maand van Maria, Madonna in bloeienden Tuin, Eersle Communic, wiens teekeningen en studies men tevens niet verwaarloozcn

een

lieele scrie,

Lemmen,

waarin deze lang aarze-

lende en onrustige schilder, cindclijk zich-

gevonden,

zelf heel't

krachtig

ruslig,

heel bevrijd van allc iiivlocdcr; van

—

ge-

mode

Xavier Mellery, een myslicus, ccn hcrc-

bcminnend dc ecnzaandieid

mijl,

— in ovei--

op bijna aandoeidijke wijs weer voor ons verschencn met zijn innig gecon-

|)einzing,

is

cenlrcerdc suggeslievc kunst, die levcn en

mecdccll

betcekenis

zinnebeeldige

aan

schijnbaar levenloozc dingcn, als die Dcnren en die Kasl. Een

woord van

lof

komt mede

toe aan den Schoenlapper van Karcl Mertens,

waarmee verwend had. Claude Monet hebbcn we met ecnige bc-

prachtig en van een cdel koloriet,

ons

hij

te

seizoeii,

niaar wcl van zijn bcsic

Uilstekende dingcn van George

—

zien het

«

beste weiU,

teekening.

lot hicrloe niet

langrijke teekeningen weergezien.

De lilanwc Sloep van Georges .Morren

we onder de

tellcn

nicest cigcnaardige en ecrlijk-

doeken onzer luministcn-dichtcrs van

sle

het blanke, teere rose-azuur. Auguste OlelTc stelde een heel lofwaardige liordniirster ten-

toon.

Van Jean Peskc

nierkte ik een teeke-

ning op voor het portrel van den dichtcr Fontainas. Van Robert Picard, een Fi(/nur, die

van een ernstig strcven

in

de gocde rich-

raoet.

ling en zelfs van grooten voornitganggetuigl.

James flnsor, een van hen die eertijds hij de kritiek t meest in de knel geraaklcn, treedt heden beslisl als een meesler op —

RafTaclli,

durfdcn,

een Groote met zijn verbazende sludicn van

der parelen

licht.

't

Komt ons voor

digder begint

te

of Leon Frederic l)eza-

worden en

zelis eenigszins

banaal, zoowel ten opziclite van uitvoering

een der lieruchl-bcrocmdc kunslcnaars van eertijds, die allcs deden en alles

te

was

er met zijn Ilerslehle Zieke, een

uit

de Octave Maus-verzameling

Elsene.

Auguste Renoir sloeg in licl Salon een goed figuur met vier zijner teekeningen en

KUNSTBERICHTEN — UIT BRUSSEL vier van zijn

beroemde doeken,

Felix Val-

met zijn Voorlezing, de Spaiijaard Zuloaga met een zijner beste stukljeii Pepilo en zijn Briiid, waarvan liet koloriet aan lollon

Goya en Velasquez deed denken. En vergeten we vooral den Vlaming van Strydonck niet, wiens Boogschiillers, Machelen schilderde,

die

hij

eerlijds

zijde der niel te

en meest persoonlijke wijze partij weten

trekken van een precede, dat er naar neigt

tc

cm

manieren gelijkvoiniig te niaken, alle te supprimeeren en iede-

eigenaardige loets

ren kunstenaar zijn stempel, zijn

stijl,

zijn

onlncmen. Hoewel we nog veel eigenaardiger werk geleverd had als hij niet al te gelijkmoedig in het voetspoor dcr eigenaardig cachet

te

blijven gelooven dat van Kysselberghc

heercn Seurat en Signac was getreden, is zijn talent als kolorist en teekenaar toch

van dien aard dat erkennen,

in

spijt

ergerlijk precede

!

hij

van Hij

ons dwingt

Onlivuken van de Hoeve,

vol

als

een luchtheveling doorkruist, alle

krachtige en breede bladen, waarvan die in

We

behelsden.

herinneren ons vooral zijn

Zonnestraal, Herkauwende Koe, Roo koe en

dan nog enkele van die fijne wazige stukjes zoo fijn en vloeiend van almosfeer, die hij Vesper-nevel, Hooioppcrs en \Vil(jen gedoopt heeft. Eindelijkzijn Onweer, waarin Abeloos zichecn even knappedier-alslandschapschilder betoont en waarin hij een pathetische noot doet lijke

trillen. Beslist

een der verdienste-

tenloonstellingen van dezen winter. G. E.

D D

MATTHIJS MARIS

n n

Naar aanleiding van het stukje over het stadsgezicht van Matthijs Maris, het Souvenir

in helder-blijden

en

Toorop, Valtat en Vuillard. Het beeldhouwwerk was vertegenwoordigd door twee meeslerstukken van Auguste Rodin de Kus en SI. Jan de Dooper, een Beethoven en een Droomer van den teedergevoeligen Victor Rousseau. Drie goeie dingen van Van der Stappen, waaronder een bronzen buste van den dichter Emicl Verhaeren, een studie naar een Olifant van Caspar, een heel belangrijke en van goede houding geluigende inzending van Paul du Bois een Blinde en een Porlret van Willem

202

bodem, weiden tentoongesteld

schapcn en runderen, vaak door slaperige rivierljcs en droomige kanalen onder heme-

ondankbaar en

van gevoel ontblooten toon. Niettemin behooren we tot hen die de oude manier van dezen Meester-landschapschilder en vertolkcr van de Kempen verkiezen. Noemen we verder nog Signac, Jan

;

schcn

te

niet

Charlier.

Abeloos, een andere zanger van den Vlaam-

er met een reeks

dit

was

hem

leekeningen en drie goede doeken, waarvan onder de eerste het Porlret van Mevrouw Eugene Demolder bijna even belangrijk als zijn schilderwerk was. A.J. Heymans een tweede tot de stippelmethode bekeerde Vlaming, exposeerde een

:

S^

heefl Victor

het kleinste tormaat echte, gezonde poezie

bekeeren impressionisten en stippelaars, was er Theo van Rysselberghe, een van hen die op de beste

alle

DE KONINKLIJKE GALERY,

IN

len

sappig werk blijven.

Van de

'!^^ft ^ft 1^ 2^*l^ftc^C^ ^ft ^^

te

een krachlig en

altijd

— MATTHIJS MARIS

de vorige aflevering van

d'Amstcrdam,

in

dit tijdschrift

gepubliceerd, vernam ik van

wclingelichte zijde de volgende waardevolle toelichting

:

Tijdens het beleg van

Parijs

waren Jacob en Matthijs Maris oni geld verlegen en Thijs went dus gedrongen om ook iels te maken dat verkocht kon worden. Hiertoe gaf men (dat was dus Artz) hem een photographie (dat wil dus zeggen het door de weduwe van Artz genoemde stereoskoopplaatje) om een onderwerp te hebben. Aan deze onistandigheid dankt men een

meesterwerk. G. H.

Marius

;

BOEKEN ct TIJDSCHRIFrEN

^ ^^

'•^ >«'^

BOEKEN

>«s

'•^ >«^' >«^- ^'3? >«^'

^'3:'

TIJDSCHRIFTEN

&

ILLLSTRIHTK GESCHICHTK DKS KUXSTGKWERBES > HKUAUSC.HGKBEN IN VHRHINDUXG MIT WILHRLM HKHNCKE, MOHIZ DHKGEK, OTTO V. EAEKE. JOSEF

we

willcn

al

dadclijk zcggen, dat dc vcr-

schenen afleveringen

een zeer gunstigen iiuhuk niaken. De tekst scbijnt ons over 't algenieen bevaltclijk en zondcr onnoodigen ballast gesteld, vooral met bet oog op de practische bruikbaarhcid van iict boek — dc illustraties zijn overvloedig en wel ;

— die

ons

FOLNESICS,

verzorgd. Zelfs de klcnrdrukken

FERNICE

voor reproductie van scliilderijen nog steeds een gruwel zijn - blijkcn hier voor de arbcclding van gebruiksvoorwerpen meer-

OTTO KUMMEL, i:Hir.H UND GEORG SWARZEXSKI, VOX GEORG LEIIXERT > VEIU.A(; VOX MARTIX OLDEXBOURG IX BI:RLIX S. W. 48 ABTEILUXGEX

niaals vrij gcnictbaar. Wccfsels, glasranicn,

MIT ZAHLREICHEX ABBILDUXGEX UND UBER 100 TAFELN > PREIS JEDER ABTEILUXG MK. 4.25 /u».

aardewerk, vvaarvan de kunslwaarde niet zoo uitsluilend op fijne nuanceering berust

van alom onlwakende belangstelling voor de oude en nieuwc kunstnijverheid, zai een werk als dit zeker veel nut

in

> VOLLSTAXDIG

IX

S

In dezeii tijd

stichten. Het is populair opgevat, w. z. gcschreven op een wijze, die ook voor liet groolere publiek verslaanbaar en gcnictbaar is, al wordl daardoor in gccnen dcel afbreuk gcdaan aan dc degclijklicid van

kunnen d.

den inlioud. Zooals in de laalsle jarcn in veelonivallende kunslhistorische boeken meer en nicer gebruikeiijk wordt,

werken hier meerdere

deskundigen aan de uilgave niede ieder kiest de stof, waarmee hij hel best verIrouwd is, en bewerkt deze, onder het toezichl van een algenieenen leider, naar een vooraf vastgesteld plan. De waarborgen tot bet verkrijgen van een in alle ondeideelen

met

als

scliilderijen wi'l bet gcval

deze reproducties mccstal

is,

komen

tot lain rccbt.

boude de uitgever ongaarne zagen wij, dat onder de afbccldingen niet steeds vermeld staat, waar de origineelen zidi bevindcn Een

kleiiie opnierkiiig

ons bier ten goede

:

;

ill

vele gevallen kaii dit een kostbarc aan-

wijzingzijn. Wij vertrouwcn dat cr b. v in

de inboudstafel alsnog

deze IcUurlkoniing

in

worde voorzien. Wij wenschen deze betrckkelijk zeer goedkoope uitgave in vele bandeii, — vooral van dc jongcre kunslnijveren. die bier op zeer geschikte wijzc bunne kennis verrijken en

;

betrouwbaren luurlijk veel

worden bierdoor

tekst,

grooter

na-

daarlegenover staat

;

de moeilijkheid om de verscbillende deelen in bun onderling vcrband le bouden, been hoorlijk in elkaar te doen sliiiten mogelijke

daarbij

tcgenspraak

te

eenvolgens bebandeld en oudooslersche

;

Fl.SGHEL

Mykene,

— de

tijd

enz.)

;

;

:

IN 8" GEILLLSTK.

de voorbisloriscbe

vroeg-cbristen

o

vorklassiscbe

klassiekc oud-

tijd

;

—

—

de mid-

de vroege Renaissance. deleeuwen Over een definitief oordeel moelen wij maar loch ons vooreerst nog onlhouden ;

—

yi

AXSTALT

inleiding, acbtcr-

— de — de

— TEXT VON MAX VOX

1818-1842

jjn

Mk. 6.—

worden na een algenieenc

n

MODE > MEXSCHEX UND MODEX

IM XEUXZEHXTEX JAIIRHUXDERT > XACIl BILDERX UNI) KUPFERN DER ZEIT > AUSGEWAHLT VOX Dk. O.SKAR

voor-

Voor zoover \%ij uit de vier tbans verschenen afleveringen kunnen o])niaken, zijn deze bezwaren hier vrijwel uit den weg geruinid. In de derlien eerste boofdstukken

heid

DIE

—

konicn.

Zeit

bun sniaak ontwikkelen kunnen.

F.

BRUCKMAXN ;

liOI-.llX

MUXCHEX, VERLAGSINGEN.

:

a.

Mk.

G. 191)7 4 80;

>

GEB.

:

/-»

op "t eerste gezicht, niet zeer duiwal mode met kunsl te niaken bceft maar wanneer men, l)ij "t bladercii in dit Het

is,

delijk,

zeer rijk geillustreerde bockje, prenlen ontmoet van Ingres, Schwind, David, Gavarni,

Menzel, Madou, enz.,

—

krijgt

men

al

dadc-

den iiidruk, dat hier naar nicer dan naar bet verzamelen van curiosileiteii wcrd gestrcefd. We krijgen hier een brok costuumgcscliiedcnis, die ook voor den kunstcnaar en den hisloricus haar belang bceft, even goed als die uit vroegere ceuwen. Wij zijn

lijk

•<>03

BOEKEN & TIJDSCHRIFTEN er fataal toe geneigd oni de crinoline's en

cliapcaiix-bas oiizcr overgroolouders superlatief Ijelachelijlc le vindeii

zen

—

bejegenen

te

teeken des

tijds,

liof.

en met niisprij-

tocli

evengoed

de chaussures a gondisclie

en

als

zijn

poulaine van

la

zij

eeii

de hennins of 't

Bour-

En wie weet wat men over bieden

vijflionderd jaar zal

om

een der

macbtig le worden, die wij scdert lang met anderen lileedingstulilceii

autlienlieiic

romiiiel hel)ben opgeruimd...

Dit boekje

blijft

een document voor den

waaruit veel leering dan meest in negaHet kan tevens een waarscbu-

smaak van een

tijd,

barbaarsch-klinkende naani Stepbanus Hollandicus willen maken, maar de veronderstelde beleekenis van de letter H is reeds

daarom onwaarscbijnlijk, onidat de genoemde kunsteiiaar, die eerst in Holland en Engeland werkte, zijn portret-mevan Hollanders in zijn vaderland gcmaakt, dus v66r zijn vertrek naar Engeland, reeds met de letter H teekende. Men kan niet aannemen, dat bij zicb reeds toen in Holland als Steven de Hollander zou hebben aangeduid.

later in dailles

The Burlington

geeft

opmerkelijk

vele reprodukties

werk

van

dezen

valt te putten, al is bet

naar

tieven zin.

kunstenaar, wiens persoon tamelijk raad-

wing voor ons

zijn

:

juist

wanneer we

in die

ouwerwelsclie toiletten icts aardigs vinden, blijken bet eenvoudige en ongezocbte modellen le zijn, waarin men de natuui' bet minst geweld beeft aangedaan. Onze toonaangevcnde scboonen kunnen dus weten in

welke ricbting zij de mode zuUen te leiden bebbcn, wanneer zij niet wenscben, dal onze naneven zicb even vroolijk maken over B. ons, als wij over onze oud-tantes.

THE BURLINGTON MACiAZINE

/^». James Weale i)cspreekt in bet W. Februari-nummer Memlinc's Passie-scbilH.

derij in bet

Museum

kritici liebben

te

Turijn. Verscbillende

gctracbl te bewijzen, dat dit

niet het scbibierij

dat aangeboden

is,

werd

aan bet boekverkoopers-gild te Brugge. Aangezien dit een uit historiscb oogpunt jjelangrijke vraag is, was bet een nuttig werk alle feilenmateriaal

bijeen te brengen, bet-

wenken voor een

van museum-katalogi, bizonder lettend op den nieuwen icatalogus van de National Gallery te Londen. Het Maart-nummer van dit tijdscbrift brengt de reprodukties van twee geteekende

betere

daarbij

inricbting in

het

^

landscbappen van Rembrandt wortb-verzameling van den Devonshire. De redakteur C. J. Holmes geeft

de Cbatsberlog van

uit

een bijscbrift.

Van een HoUandsch medailleur en scbilder de XVI'' eeuw, die zijn werk teekeiide

uit

met de letters S T E-H, spreekt een artikel van G. H. Hill. Men beeft uit deze letters de 204

selacbtig

is.

De redakteur Holmes

schrijft over den oorsprong van drie schilderijen van Albert Cuj'p. Een studie van drie ossen en een geit, tbans in het bezit van de Londenscbe kunsthandelaars Dowdeswell, diende blijkbaar daarvoor als grondslag. Waarscbijnlijk schilderde Cuyp deze studie direkt naar de iiatunr. De drie schilderijen, die bij er op bazeerde zijn een stal met vee in bet Brusselscb Museum (n" 141); verder de berbaling :

van dit scbilderij met kleine wijzingen, tot onlangs in de verzameling-Rudolf Kann ten slotte een scbilderij in bet Rijksmuseum (n° 746), waar bet stal-interieur voor een ;

omgeving

landscbappelijke

beeft

plaats

gemaakt.

GAZETTE DES BEAUX-ARTS

a*.

(Maart>

De Gentsche konservator L. Maeterlinck houdt zicb bezig met een onderwerp reeds

hem in andere puulikaties aangeroerd: het verband tusschen de oudNederlandscbe schilderkunst en de kamers van rbetorijke. Hij toont de wisselwerking van beide kunst-uitingen aan. Onder de vrocger door

geen Weale bier doet. Dezelfde scbrijver geeft

bet

scbilders, die

kunst van zijn

den invloed van de tooneelonderging, rekent hij den

tijd

meester

gebeimzinnigen

der

vrouwelijke

balf-figuren. Hij bespreekt de vraag ot

men

dezen anoniemen meester mag vereenzelvigen met Lucas dHeere, een bypothese, waarvoor bij vele gronden kan aanvoeren.

^9t^ ^9>

^ ^^^^^^ ^ft

THE STUDIO van

Februari bevat een artikel over Frans Courtens door Fernand KhnopH". C. G.

DE COLLECTIE SIX en de AANW^INST ERUIT DOOR HET RIJKSMUSEUM i:t

het overnenien

eeii

door

dcii

dcel der colleclie Six,

is

Nederlandschen Staat van or ecu aaiinieriijke gaping

ontstaan in een dor oiidslc en kosthaarste schilderijverzanu'lingen van ons

land.

coliectie

l)e

Six

hceft

iuunvc i)elrekkingen inel Holland's kunslhisloiie

hetrokken de vriendschap-relatie vader van

dit

—

meesters

nit

geslaclit,

Jan

de

de eersle

;

den dichterlijken, knnslminnenden voor-

tnsxclien

s

;

den kroon uitniaken, zijn hand zc brengen in herinnering

ervan

die

sc'hildcrijon,

en

Six,

den allergrootsten der hollandsche

de porlrclten, die Rembrandt van dien Amsterdamschen biirge-

meester-poeet en zijne nioeder maakte, deden wel bovenal de coliectie Six

vermaard worden over de gansche wereld. Intusschen, aandeel

deze kunstscbatten wenscbten

in

totaal der

ailijd

als

worden aangevvezen,

de Heercngracbt van Prof.

nog

fe

realiseeren,

te

noteeren

:

.1.

is

Six. Als

het kwantimi

in kwaliteit

zoo

is

bet

als bet

acbtergebleven in bet bekende

van bet belangrijkste

blijft

daar

bet liricfsrhrijfstrrljc van 'ierborcb, een scbilderijtje,

een kleinood tusscben de beste producten der

kiinst,

is

verzameling er niet zoo voelbaar door gescbaad. Want, wat

uilgelezen deel kan luiis o|)

al

beschikking van enkele erven, die bun

thans aanzienlijk verrninderd door

17''

eenwscbe bollandsche

vlekkeloos in zijn teeder-scberpe uitvoerigbeid

compositie, als een kunstuiting grootscb

in het iijne

;

en al'gerond van

een Maneschijn van

Alb. C.uvp, voornaani en ernstig, van een diepen doffen klenraard, statig als

een

(lliuuie

Lorrain; een nitnemende Saenredani, de Buurtkerk

een ranke teekening en volrijp

in

de

ijle,

iiucbtere kleur

;

te

Utrecht, van

een deflig SliUcoen

op naam van J. Dz. de Heem, sonoor van klenrwerking; een zeer l)oeien(l, stemmingsvol hoUandsch ]Vinterlaii(ls(/uij) van Isaac van Ostade een Slniiulfie:

zichije

van Adriaen van de Velde, zoo fijn-gevoelig en atmosphcrisch,

later in

als

deze

bet zoetelijke en gemaniereerde verzeild geraakte schilder er niaar

weinig zal gemaakt hebben

;

een voor

hem

nogal omvangrijke verbeelding van

een Maannachl aan een breed water door Aert van der Neer, gloeiend zonder

Onzf. KlNST. DpcI XIII. luni 1908

205

DE COLLECTIE SIX EN DE AAN WINST ERUIT DOOR HET RIJKSMUSEUM overtoUige zwarten in de schaduvvkleuren

een verrassend stout portret van

;

Mierevelt, dit wel zeker geen atelierwerk, als cr zooveel

voorkomt

Dan nog

duclie van dezen toen zeer gezociiten |)ortretschiider.

de pro-

in

zijn er uitniun-

tende stalen van voorname oud-hoiiandsclie kunst als van Brekeienkani, van

der Heyden, Berckheyde,

Maes, E. van de Velde, Bol. Verder

Hackaert,

meer zou er worden opgemaakt. Voegt

eenige interessante vroeg-oudholiandsche portretlen, en nog wel bij le

men

noenien hieraan

zijn, als er

loe,

een voUedig

de

l)uiten

vijf

lijstje

nioest

Rembrandt's, het Strnatje van Vermeer, en

bet levensgroote Ruiterportrel van Potter,

—

werk en van voor-

zijn laatste

namer schoonheid dan de Stier nit bet Maniilsluiis — dan moeten we wel tot de conclusie komen, dat, ongerekend de Vermeer, bij deze scbilting der bet Rijk niet

collectie,

met den groolen buit

is

gaan strijken.

Dit valt allereerst te constateeren bij inspectie van bet overgebracbte deel

we

der collectie Six naar bet Rijks-Mnsenm. Voor het overige boeven niet in

bescbouwingen

verdedigen

o("

Iracbten nit

te

te

bestrijden,

('t

welk trouwens nu zeer

melen de rekbaarbeid eener nationale

te

onpas zon

trots en

bier

om

die te

zijn)

nocb

gaan treden over de kwestie der aankoop,

te

gebecbtbeid aan

bodem, tegenover den eiscb van groote ofl'ers nit de met den Vermeer 38 andere scbilderijen moesten overgenomen worden. Aan deze bescbikking der verkoopers viel niet te tornen. En onder dezen sleep van bet « Melkmeisje (of de Keukenmeid de kunst van

eigen

Waar

scbatkist.

is

bet, dat tegelijk

i>

de oude

als

zijn er enkele, als

titel is)

gehalte, lerwijl de

kunstwerk van

beslist

minderwaardig

gewicbt der vertegenwoordiging van oud-hollandscbe kunst

Museum

te

om

meerderbeid slechts zeer malig elementen inbield

versterken. Buiten den

Vermeer konden

voor uitbreiding van Hollands grootste

in

werken

slechts zeer enkele

Museum begeerenswaard

beelen

daarna mocbl er wellicbt over de aanwerving van verscbillende andere gelegenbeids-lekoopaanbieding met niet

al te

bescbouwingen

bij

;

een

booge eiscben, ernstig beraad-

slaagd zijn geworden. Dit alles diene als verklaring, dat zicbt onze

het

het Rijks-

we

bij dit

korle over-

slechts aan een klein deel der collectie wijden, en

van het merkwaardigste kennis doen nemen door reproductie.

De is

K('iil
mm Johannes

Vermeer. Slojjelijke lioedanigheid. Het stuk

gescbilderd op dock en nog gespannen op bet oude raampje, zonder spieen.

Vermeer's meeste werken

gewone verzorgbeid van

zijn

op dock gescbilderd

zijn techniek,

en, lettende

den opbouw van

een bepaalden grondtint van het plamuur, kan deze keus van materiaal wel eenigzins bevreemdend lijken. Dit

den

tijd

is

op de buiten-

zijn kleurenslel uit te

beschilderen

temeer opmerkelijk voor

dier precieuse schilderijbewerkers, die, strevende naar een ongerepte

gladbeid in bun werk, steeds het paneel en soms bet koper verkozen. Een

206

I)E

COLLEC TIE SIX EX DE A A .V WV.V.S T ERl 7

scliilderij

was

pkmkjc

eeii kosll)a;u- «

spoicn civan

te

zieii,

misschien door een zijn, licl valt

op

».

Hot

monogram

of Vornieer's l)ekeiul

l

gcheel ondoraan

;

/'

l)()()l{

het Ijloole

in

/on

den

iiu'ii

i>ezielit,

mel hel

selierpsle

den Ibnd vooral. weinig l)ednidende retouches waar

den

koji

te zijn

verholpen. Het vornit

:

A7r' h.,

nemeii.

le

in het

een klein. en nitersl gering opvallend henrs

het sehilderiitje zijn

en daar,

staal, al ziJn er liier

Oj) het

naar de schaduwzij, sehijnt een liehte heseha-

eeliter,

diging door bijsehilderen

lelters

vordwenen

tiuen, onnioiielijk ni(

in

goeden

Of de

plekje vloer

maken. Verder verkeeil

voorhoofd der tignnr

M

kiiiuuMi iiuhmumi de

rt'chtcriio(.'k.

le

het stnk in

SEI

scliildcrijtje liraai;! i^cen IkuuIIoc-

allccii

overschilderin<4 van dit

liclite

HE T HI.II<S]H

\\

klenrgeh.eel

De

[)lekje.

van

inaten van

hr.

De aankoop van dit kleine sehilderijlje heetl lieei wat geiuclit in den lande vervvekt. Er waren voor- en tegenstanders, in de kunstkringen zoowel als daarbuiten. Het hehoud van een der nieest zeldzame Kiinslwaardiy

ijchdUi'.

en vermaarde voortbrengselen van Xationale kunst

hedrag

nit

de

l)eiirs

vorige geslachten hadden zich in de tockomst tiie

eiseiite

een aanzienlijk

van den Staat. De koopsom was ook ongehoord hoog

voor zoo'n klein schilderijtje zou woiden

het vervoermiddel zonder

al

liesleed.

lot

man

;

i)rijs,

knnnen liroomen,

paarden en een gesprek van man

honderd kilometers afstand. Toeh nog moet voor

den

zekcr evenniin

als

over een

alien de aankooj) een ver-

hengende gebeurtenis wezen, alsblijk dal de Hollandsche Regeering andere mogendheden minder ongunstig dan voorheeu aisteekt

tiissehen

in behartiging

der nationale kunsthelangen.

De

l)epalingder waarden van geld en kunstwerk

wordt wel eens ondoenlijk geachl,

wijl

tot

onderlinge inrniling,

de waarden zich hier absoluut onge-

verhouden van het menigvuldigbare tot het unikum. lie! geld heei'l een domme waardekracht, is niets anders waard dan zieli zeli, kan met zich

lijksoorlig

zelve verhandeld

worden

kunstwerk kan door

al

(de

lijkheid daartoe hangt af van

appreciatie's

mecst waarachtige handel missehien!); een

het geld der wereld niet verkregen

—want, ook kan

worden

;

de moge-

omstandigheden, de koo])som van de wisselende bet gel)euren, dat het den inruil met weinig gelds

waard bevonden wordt. Zoo heeft dushet geld een teilelijke, het kunstwerk een betrekkeiijke en zeer wankele waardekracht. Toch moet ereen norm te vinden zijn voor eenige reeele waardebepaling. Hel geld is louter milmiddel zelfs niet

en daarop doordenkende, zou het juisl andersom knnnen gezegd worden en eraan een fictieve waarde zijn toegekend. Hel brood heeft reeele waarde voor

den dierlijken mensch, het kunstwerk insgelijks voor den geestelijken mensch. (De voorwaarden van vraag en aanbod mogen hier buiten bespreking blijven, de noodwendigiieid der behoclten

tot

onderhond van het bestaan, tegenover

de eveneens natiiurliike, maai- meer onbewuste behoeften aan levensweelde

207

DE COLLECTIE SIX EN DE AANWINST ERUIT DOOR HET RIJKSMUSEUM den mensch). Het opmerkelijk verschijnsel doet zich echter voor,

in tot

bemachtiging van dezen laatsten factor uitstek

bij

grillige

keuze doet

en

blijken,

djit

de vraag een

tot levensgenieting,

waardeschatling van het

de

eene uiterste aldra in het andere vervalt. Voor 100 jaar werd het Lezend vroiiwije

van Vermeer gekocht voor/'95, een

schilderijtje

daarentegen voor duizenden. Zoo moet er dus van

wing een

maatstaf gevonden

worden voor

geldswaarde van een kunstwerk, een vergelijk

waarden met de vraag; wat

lijksoortige

bepaalde geldshoeveelheid

wordt van

Wat

?

zelf

tot

grenzen

nadere

daardoor

zijn

men door te

bepaling der

stellen zijn bij deze

te

verkrijgen van iets wat op

men gedwongen

zal

ofTert

eenige

van Gerard Dou

een andere beschou-

uit

't

onge-

het missen eener

oogenblik begeerd

ontberen? En dan laten zich

toekenning der geldwaarde van een kunstwerk,

stellen, bij

scherp afgel)akend. Het moet gezegd kunnen worden

hoewel

niet

derij is

bovenmatig duur,

meenen

prijs-standaard van kunstwerken, in vcrgelijking met wat van elders

nog mogelijk verkrijgbaar

wijl generaliseerende,

is,

tot

den

prijs, die

Om

een voorbeeld

te

noenien

omdat

het hier in

:

hoe zou

in

nu voor dezen Vermeer besteed werd, een werk

de Arnolfini van Jan van Eyck geprijst moeten worden

als

dit schil-

de draagkraciit der beschikbare fondsen over

de wereld zou uitgeput raken.

verhouding

:

door toelsing aan den alge-

aanmerking kan komen

'?

neem

(Ik

als gelijksoortige

dit

werk,

kunstgrootheid,

is als wonder van schilderen in meest gepurifieerden teciniischen vorm). Dan moet worden ingeslemd, dat diteveneens kleine schilderijtje, in gelijken

dat

:

aard van kwaliteiten, toch onberekenbaar superieur

bovendien nog zooveel kostbaarder moeielijk taxeeren,

dreven,

tot in

maar de

prijs

om

zou

is

aan

cle

Keukeiuneid en

de zeldzaamheid. Het

tot

een fahelachtige

huit zich

dan

som worden opge-

de millioenen beloopen. En... legen het uitgeven van zooveel

geld zou er van een anderen kant

met economische bezwaren

verzet

komen,

en met recht. Daar moeten dus verhoudingen in acht genomen woiden.

Er

zijn bij

de besprekingen over den aankoop van

meeningen gegeven over

zijn kwaliteit.

dit

schilderij

Daar werd beweerd, met

aanprijzen, dat het onder de allervoornaamste werken behoort, die heeft voortgehracht. Mij

dunkt, dat

hier van overschatting

ook

het doel van

Vermeer

mag gewaagd

worden, dat het

niet

Vermeer, dat

zelfs

onder de drie schilderijen welke het Rijksmuseum thans

van Vermeer

bezit, dit in

bij

op den eersten rang volkomenheid,

is te

plaatsen in het a»uvre vaii

in aristocratisch gehalte, achter staat

het Lezende Vrouwtje uit de collectie van der Hoop.

De tegenwoordige

algemeeneVermeer-vereering,is een verschijnsel dat,oppervlakkigbeschouwd, zeer verheugend te

is te

schap een zeer hoog

208

noemen; want de conclusie

valt

daar onmiddellijk

uit

halen, dat schoonheidsinzicht en kunstsmaak in de hedendaagsche gemeenpeil

hebben bereiki! Van de geheele kunstnalatenschap

JUHANNKS VEKMEKIi VAN (Kijksiiiii.seiiin, Aiiisturdaiii

UEI.KT:

DK KICUKENMEID, LIT

lU;

CULL. SIX.

i.

w

DE COLLECTIE SIX ESDE AASWISST ERllT DOOli HET liUKSMrSEVM der oud-hollandsche school

locli, hcliooil

vennogtMi en

kunst

die

zelt's zij,

weer

zich altijd

I)egrijpen,

te

niotieveii

eisolit

van den onj^erepten,

te

zicii iuin

teieclit

stiilen

zorgde en propere penseehverk

De naakte sehoonheid,

!

Vermeer. en het

worden,

als

lieikennen.

dat

is

i)ei>rij|)elijk

dat

zij

dit

le

naar

om

de ware

iiileiiijl;,

welvei-

viiiden

liet

seliooiitoelef^j^eii

um\o dus aan de tei^enwooi-

\iv

eritiseii zell'loezielit loejiewensclil

verscliijnl

zij

ieven iang ero])

de knnsl van den Delflseiien

in

kond en voinielijk kan hevonden

de ook veel onbegrepen plastiek der Anlieken. Maar de aan-

doeningloosheid

werk

is

zulk ecu ;iaiivoelin<>s-

liei)i)eii

glans in

dige onverdeelde Vermeer-vereerini> wel wat zijn

v;in Nltiiici'i- lol lict iiu'csl liior

van de j>roiidnierkon der iiniverseelo

l)e])rocfd inziclil

heid in hct kunstwerk, dal

work

hot

uitgelezene en de keuriiig dor kwaliteitcn

is

iiier

niet doorgloeid

siechts van schijn

door de zennwsterkle. Vcrnieer's

van einotie

van Rend)randt,

als dat

derandere liollandsehe hinnenlniissehilders.

Hij

niel harlelijk als

volslrekt een ai'zondei-

is

en wat zijn werkzaamlieid voor de kunsli^esehiedenis ook zoo helano-

lijke

wekkend

niaakt

is,

dat daarin de enllnur der liollandsehe knnst een eulniinatie

punt bereikte, toen er reeds teekenen van

nilpullinf>

en verval zich ojjenhaar-

den. Hij, de leerling van Carel F'ahritius, die weer de

leerlinj^

was van Hein-

brandt, gaf aan zijn knnst als vervolg op den gloed en de expansieve kracht

van ill

zijn nieester,

een richling, die naar de de sehoonheid voerde, vtizniveid

picturale neigingen, veredeld van vorni. Niets

hel woelige,

tie

is

vreenider aan zijn werk als

hevigheid van tegeiistellingen en voor de coniiiosilie zijner

inlerienrs hezigt hij siechts een een

eiikelen keer twee

menschheelden.

(lu'ii

overeenkomst met Michel Angelo). De heroenide Koppclaarster, uit Dresden, niaakt een nitzondering (een vrij vroeg werk tronwens) en met al verre

zijn

iiiinie

hreedheid

is

dit

werk

in

coni|)ositie

zijn

niet

mooi. Vernieei-

had opvallingen van eomposilie, van talereelvniling, voikoniiiig alwijkeiui van die zijner tijdgenoolen genre-schilders en die gelieel overeenkonislig vvaren aan

honw en

aard en streving zijner kunsl. In

het kennierk van

den heslierenden

geest.

vorni en klenr znllen als iniddel

opstreven naar den staat van

van

iioogste

De

rnsl

inoct

volvoering draagl

zij

zelelen in zijn werk,

iiitdrnkking volkonien

harnionisch

en zniverste evennialigheid

in

het

af'heelden der

het alledaagsche Ieven. Iji dit

sfreven

allerminste; de kojieren

is

doodgewone vcrschijningen van doorgevoerd hij waarneming van het

knop

van een stoel parelt van ongerepten kleurstaat en we weten hoe hij zich verdiepen kon in de waarde der gelijktonigheid van een gran we landkaart,

zoowel

als

plooien. Hij

in is

de klenrweelde van een oostersch een

jjiirist

Tot zijn voile grootheid nn vvassen. Ik wil

aannemen,

tapijt

tnel zijn niajestiiense

onder de schilders. is

Vermeer

in

de Kruhrnmrid nog niel uitge-

dat het ongcveer uit den middentijd zijner onlwik-

209

DE COLLECriE SIX EN DE AANWINST ElUIT DOOR HET RUKSMUSEUM keling

Er onlhreken door gemis aan jaarteekeniiig op

is.

(alleeii

de Koppelaarster draagt een jaartal

gest. 1(375)

wel vaste aanwijzigen voor, niaar

Rijksmuseum naar

1()50

ik

—

't

Komt

Dit schilderijlje uit de coUectie Six

waardig. Het

is

allereerst groot

in het

de Keukenmeid,

:

bereik van het

nie voor, dat hij na

hoogtepunt zijner onlwikkeling, de pointilleer-methode

1632

geb.

is

zou de drie scliilderijen

lijdsoide willen rangschikken als volgt

het lezend Vrouivtje, de Brief,

scliilderijen

zijii

Vernieer

niindei- toepaste.

ontegenzeggelijk zijn vermaardheid

is

van figuurheelding. Geen der hollandsche bin-

nenhuisschilders zou zeker van een onderdanige handeling

de bcdri jvigbeid

nit

van bet kleine leven, zicb een zoo nioinimentale figuratie iiebben gedacbt

Vermeer de

een deftig kleed. Inderdaad

realiteit in

deze nielkscbenkende

is

boerenmeid, monumentaal, maarin een anderen

Rembrandt

uit

de

die van Vermeer, in

coll.

stijl,

als

(ielijk

de teekenirig

slevige

de NayclknipsleiYan

Kann. De koloristiscbe eigenscbappen

den onafbankelijke.

een geordend lijnenstel

dekleur

als

de Keiikenmeid. Terboreb, de gedistingeerde, gaf daarnaast slecbts

bij

zijn

ook gansch

opgetrokken

als were!

bcpaling van contoer en \velving,

tot strikte

ook

is

scbikkingen nuanceering synthetiscb. Posilicf en nadrukkelijk

in

de kleuren tegenover elkaar gesteld,

in bet voile

zonder zwaar of bard

beid, massiet' en stellig omsloten,

zijn

gewicbl van bun zelfstandigte zijn.

De kleur

is

bier gebeel de steun voor de reliefwerking, nadere veranlwoording voor de

gedaantevorming. De kleur

is

bovenal beeldend en ze beeft

in

uildrnkking

een zekere ruige kracbt, geeft aan bet gebeele scbilderijas|)ecl een martiale

Vermeer

licbamelijkheid, die aan

meen

is.

Dal

is

in vele

de bijzondere waarde van

inferiorileit

tegenover andere

het Louvre.

De

dit stuk,

knnnen

niet

geestelijkte overzetting der werkelijkbeid in

heid kleeft bier nog aan de

meerder bezonkenbeid

is

kleur,

geraakt.

maar duidt

le gelijk

op de

Lezend Vroiiwtje en de Kdiitiverkster

als bet

reeele kwaliteiten

andere zijner werken vrijwel onge-

opwegen tegen de

genoemde stukken. De

stoflelijk-

waar elders bet eslbetiscb mzicbt

De kop

uit

nieer ver-

tot

wat biokkelig van peinture, de

is

arnien en de banden, vooral de recbter die scbenkt, zijn van teekening en kleur voor

Vermeer bepaald vnlgair, hoe malscb de « pate » banden van bet lezend vrouwtje zoowel

er

vergelijke slecbts de

damsche

als

vormbegrip

is.

in

bet

Dresdener

Het stilleven op de

stofuitdrukking van

bijkomstigbeden,

tot

een

Museum tafel is

;

boeveel

ook

in bet

idieeler

zij.

Men

Amster-

daarbij

van een buitengewone kracbt,

welbaast sculpturale wezenlijkbeid.

bet als

Maar andere

vulling der compositie, zijn zonder aanmerkelijke belang-

bet niinst, tervvijl bet koperen bakje en de mand aan den muur met een ietwat benepen zorgelijkbeid tot naluurgetrouwe navolging rijkbeid, de stool' wel

geschilderd zijn.

ook

niet als

De

witte

muur, een zoo

gelield

motief van Vermeer, beeft

op bet Lezend Vrouwlje, de gave vastbeid en

is

legelijk

een vlak

DECOLLECTIKSIX ES DE .\.\S\VI\STF.nnT DOOU

IIET

HUKSMESEEM

.rArOHKLISDAKI,

van

l)lanklK'i(i,

dnl

de schaduwpartij is

scliijiit k'

is

er zelfs

eciiter die vedeiTijne

gloron

kil. In

in i\vn

daiiw

aanduidin^ van

liet

liet

in als

ieder

bewijsredenen

Vermeersche kunst, en dan

hooglicht tegen

mag gerekend worden

liold

valt

liet

gedemple wit

in dit sehilderij.

bij

de kwaliteitsscliatting van

tegenover de

als bijv. de Miizicklcs

niet die gepolijsle

volkomenbeid

ligbeid als in de bier reeds berbaaldelijk

al te

iiit

werk

dil

tot

Windsor

is

(laslle en, dat bet in

beeft bereikt en die edele gcvoe-

genoemde werken. Want de kracbt

dezer kunstuiting, zoo uniekin de iieelt

le

de aanzienlijksle

zai

ingewisseld worden tegen een sereniteit, een verbevener rnst waaruil de

Infusscben

als

uitbundige lofprijzing

van scliilderwijze, de strakiieid van vormduiding, bierin betoond,

gerezen

;

niet

conslateeren, dat bet eerstens in de conipositie nog niet

de tecbniek

it'

genomen worden als eriliselie pluizekunstwerk onvolkomenheden zijn na le wijzen. Ze

Deze opmerkingen niogen hier daar wel

v;hi licl mildi' lu'ldt

VimihIh.

koud-groene tafelUleedzijn eindelijk

de aan kleiir-klank minder gewielilige deeien

lijen,

il.>

de lichlzijde der muts, die de vrouw diaagl,

van den achtergrond. De loode rok en

dienen eeliler

:

17«;

eeuwscbe bollaiidscbe

de vertegenwoordiging van Vermeer

met den Kcukcunnid op aanzienlijke wijze gewonnen

:

nog slijl

sciiool.

in bet Hijksnuiseiini

eerstens oni

di'

kwali-

211

DE COLLECTIE SIX EN DE AANWINST ERUIT DOOR HET RIJKSMUSEUM maar ook

verschillend weer van de twee andere,

teiten zoo

meen, daarmee nu de ontwikkeling van Vermeer

wijl,

zooals ik

in drie verschillende stadia

wordt aangegeven.

I)i'

Vounle door Jacob Riiisdael. Een goed schilderij, maar toch niet van

het gehalte

om

tot

een groote verlieuging

te

strekken als nienwe toevoe-

Een

ging aan de collectie Ruisdaels in het Rijksmuseiini. dit

werk

is,

heid van het

dat

monogram wordt

verzet op Hol)l)ema. Het

ma-achtige Ruisdaels,

is

bijzondeilieid aan

over den maker. De

meeningverschil beslaat

erbij

helwijfeld en daarenboven

thema der Ruisdael-achtige Hobbema's en Hobbe-

een van die onderwerpen

in

de beoefening der kunst-

wetenschap, die bun eigenaardige behingrijklieid bebben vakgenooten, maar daarbuiten weinig kumien dienen

kunstkennis

in

beter

al

is

in

tot

om-

geen zuivere Hobl)enui meer en

gekeerd met Ruisdael. De grondaard der kwaliteilen van in

den kring der

bevordering der

Immers, een Hobbema die

begrijpen der meesters.

bedricgebjk op Ruisdael trekt,

zoeken

echt-

het auteurschap

een nuchtere natuurwaarneming, die voert

tot

Hobbema

te

is

exacte bepaling der

vormen en een klare etTenheid van het kleurwezen onder een gelijkmatig licht. hij teekent In de boomen komt vooral uit zijn belangstelling voor het detail ze, zakelijk verklarend bun organisme van stam, takken en bladergroei. Hij ;

vormt ze

uit als

't

ware. Bij Ruisdael

is

een

boom

een machtige uitwas

uit

de

aarde, een zeer groeikrachlige gedaante aanzwellend in zijn bladertrossen.

Hobbema

zijn

is objectiet' in

eerste het begrip, bij

waarneming, Ruisdael meer

den tweede de

visie.

subjectief. Bij

den

Dat de nuchtere kunstniting, die

trachl zooveel mogelijk overeenkomstig de werkelijkheid te zijn, toch groot

kan wezen, bewijst het Laantje van Middelharnis in de National Gallery Maar hij is koel, correct tegenover den norscheren Ruisdael, wiens kunst vol van verkropten hartstocht is, als muziek van Beethoven. Bij een meer tech!

nische bescbouwing, waartoe trouwens deze Voorde als specimen van Ruisdael's

kunst

't

meest aanleiding

geeft, vertoont

de behandeling ook de meer gedegene

schildering, den zwaarderen verfzet, die de schildervvijze van Ruisdael kenschetst tegenover die

van Hobbema. De voorste figuren op het werk, de ruiters

en het springend hondje, acht

ik

een door andere hand hier kwalijk

te

pas

gebrachte stofTage.

Dc Schaatsenrijder door Adriaen von Osladc. Er kan dit schilderijtje alle andere werken van Ostade

worden, dat

museum kunstwaardig

overtreft.

Toch mag het

als

niet

bcweerd

in het Rijks-

een aanwinst gelden,

vooral daar in verhouding tot de ruime en uitnemende vertegenwoordiging

van Jan Steen, die van Ostade maar

212

vrij

schraal

is.

We

hebben nu met een

/)/:

COI.LEC TIF. SIX i:X

onhings

van eon

als

briiiklceii

Ijoeri'npiiar

I)E A A

.V

viMworveii in

WAYS T FAUIT DOOR IIET HIJKSMl SFl'M scliildeiij,

ecu scluuir,

voorslellciulc dvn

Osladt-

in

AUKIAKN VAN OSTAUK De :

zijner knnst

uii

nil

vcrscliillende

nog onvoldocndc oni

lol

een

wildoii

ondcisc'lu-idoni-

Scliaatseiii

lijdvakken aanwczij;. Maar de

diej) l)esef' te

dans

nilini>en

ijilci

.

voonaad

is

konicn van wal de eigenlijke waarde

uilniaakl in de knnslniting van di^/x-n HoUandei-.

die sieelils

<<einleiesseerd

scheen voor de vulgaiie «el)enrlelijkiieden, grove l)nilens|H)iiglie(len zeils, nit goednioedighet levensverkeer in zijn naasle onigeving. zonder evenwel den o|)vatting, wijsgeerigen kijk ei- op van Jan Sleen, en weer l)nrgerlijker van de zinrijke bolter van waarneniing dan Hrouwer. Zijn (yiieereii iueH niel lellieid van den iaalste. HiJ is

strekking van den eerste, misl in expressie de nooit salvriseii als Steen, grnwelijk als

Hrouwer. en,

"l

nioel gezegd,

IiiJ

is

213

DE COLLECTIE SIX EN DE AANWINST ERUIT DOOR MET RIJKSMUSEUM daarom hun mindere. Maar een

tentoonstelling van Adr. van Ostade, waarbij

vooral de leeUeiiingen en etsen niet mochten ontbreken, begrijpen den kunstenaar in dezen populairen

ook

er in haast geen ceuvre

l)lijken, dat

schilder, zooveel kaf

onder het koren

is

naam

zoii eerst

genre-scbilder

».

recht t

doen

Zou dan

van een door het publiek gevierd

gaan schuilen

er zijn onteil)are schilderijen, die ten onrechte

valschelijk zijn

«

— van

lieverlede,

want

Ostade worden toegekend of

dragen. Als van Goyen heeft

een menigte teekeningen

hij

nagelaten, veel penteekeningen, fluks aangewasschen of luchtig opgekleurd,

en als

dien zuiver hollandschen landschapschilder, zijn het aanteekenin-

bij

gen van veel-verscheiden impressie's,

Rembrandt

schilderij. Als

te

verwerken op een gelegen

zich geopenbaard wat wel als het rembrandlieke element

wordt aangewezen stellingen.

heeft bij

Maar de

hem

:

een emotionneele waarneming van

Scluiclseiirijder

bij

en donker tegen-

uit

genomen naar een

den

tijd,

illusionnaire

dat (3stade's talent zijn vollen

de geest bezadigder was gevvorden, en,

keling van zijn aanzienlijke schilderskwaliteiten, hij zich in

Ostade's kunst

in

licht

op de werkelijkheid van den grootmeester. De

het gezicht

ongeveer

is

heeft bereikt, toen

tot

dichtcrlijke aanvoeling daaruit der inlimiteit van het leven,

natuurlijk niet de verheffing

verbeelding, als

tijd

heeft hij voortdurend geetst en daarin vooral heeft

wasdom

in rechler ontvvik-

meer verdiepen ging

de atmosfeer van het binnenhuis, oni de geconcentreerde lichtwerking

legen het schemerende kwalitcit verdient zijn

u'crkplaals,

luisterlijker

Daarna

complex van donker gloeiende

dan het

schildcrijtje nit het

tinten.

Rijk-museum

:

En

in deze

de Schilder in

den voorkeur waar de donkere omberfinlen doorzichtiger,

en dieper

zijn, het licht

ging Ostade zich

meer

beijveren

intensiteil bezit.

naar volmaking van het metier,

Irachtend naar deiigdelijke en zeer verzorgde uitvoerigheid, waarbij de kleur in

haar w^aarde nadrukkelijker werd aangednid, maar ook de algemeene

toonaard koeler aandoet en minder boeiend karakterteekenaar, ik,

is.

Langs deze drie phasen van

stemmingsschilder, en zorgzaam technicus,

het verloop in zijn ontwikkeling aan te wijzen

;

vail,

maar daaruit

is

meen ook

te

verkrijgen het dieper inzichl van den werkelijken aard zijner kunst, met de

gevolgtrekking, dat wat in zijn vroegste werken niet stabiel

kon

zijn in

soms Brouwer verwant

schijnt,

de neigingen en het streven van dezen trouwhartigen

gevoelvollcn kunstenaar die,

'k

zou haast zeggen uilsluitend, schilder was.

Bloemen door Rachel Ruysch. Deze schilderes

is

nog

te

weinig gekend

hoewel het Rijks-museum reeds twee werken had oni haar op rechte waarde te

doen schatten. Deze nieuwe

stelling

uit

de Six-colleclie kan misschien de belang-

voor haar werk vermeerderen. Rachel Ruysch staat op den drempel

van den vervallijd. Ze was ongeveer 20 jaar vroeger dan Jan van Hnysum, de

214

DE COLLECTIE SIX EX I)E AAXWIXST ERL'IT DOOR llET lU.IKSMCSECM kunsteiuuir-iii-liet-v;ik tooiiiiif

op

l)ij

dv tcolinirk v;m

iiitiU'iiuMullu'id, die

zekei- zeldznim- wij/t-

niucliti\i>

wns.

Zijii

idc-juil

\v;is

RACHEL RUySCH nooil vLMloonde proeven van keurige iiilvotMi<>heid

punt zou

l)eieikt zijn in liet

Kn buiten de

allerlei, geschikl in

selijke

levcren,

wcl,

om

Bloeiiieii.

\v;uirl)ij liet

lop-

naluurgelrouw schilderen van een walerdruppcl,

die lani^s een bloeniblad afslipt, Iraan.

te

:

iiilcisle volliul

ruinie

op neervallcn

verscbcidenbeid

slaat als een

zware biggelende

bloemen. dikwijis een

lioiit

een luxe-vaas met basreliels versierd en sonis van loepas-

spreuken vooizien,

— scheen

bij

nog gedrongen de veelvuldigbeid van

bijzonderlijkliedcn te vermeerderen door toevoeging van inseclen, vlinders,

rupsen en kevers

;

eindebjk nog vliegen en mieren, die met bun respeclieve-

lijke slagscliaduwtjes slot

gaven

tot schier

mikroscopiscbe delailverwerking.

215

DE COLLECTIE SIX ES DE AASWIXST ERUIT DOOR HET RIJKSMCSEUM En, het

of de luiiid, die zoo precies en net de slingers van de hloemslengels

is

omwendingen der bladcontoeren, de zoo beweiUelijke met de fraaie krulletlers van de naamteekening. Toch

tick, de sieilijUe

taaU voleindigen wiide

mag

— einde 17«,

het niet gczegd zijn dat deze kunst,

begin

18'=

eeiiw

— slechts

is

oni de knnstige handbevveging van den schoonschiijver, (die van

Huysum ook

was) of dat het geheini van de gaafheid en gladheid zijner schil-

belangrijk

derijen moel gezoeht

kwast.

sehnilen

El"

woiden

(dit

van Hiiysuni, die welHcht.

weiden gezien

als

in het

is iiet

den

in

veivaitijd, dal knnst sieciils

opmerken,

niel

onlwikkelt in

worden

liet

tot

zelf,

blijkt,

die

is

:

ook

knnst

geworden

en

Zij

tot

een

dat

van

Scrciuidt'

is

tot

de slofnitdriikking een delicaat-

in

verwerking van de snbtiele kleurverhoudingen

fijner

zij

daarbij innig vervuld

was van deze schoonheid

werk met dat van van Hnysum, kan vooral dienen afhankelijkheid

de

door

.Jiidilh

Leijstcr.

vertegenwoordigd, doch

voller

haaf werk doet nog kunstmatigheid.

dat

der

ontwikkeling

begaafdheden, aan het tijdvak waarin de kunsk-naar

De

den

uit

om

haar

oneindige varialie van vormsierlijkheid en kleurrijkheid. Een ver-

inzicht

museum

de nieening

al

minntienze afschilderen barer bloemen, een voor een,

gelijking van haar

diger

hij iiaar

de niterste en naiiwgezetsle vervulHng aan de

is

een ])ralend bouqnet, toch

heid van toels,

waarnit

minder koud-kleurig en

echter. zijn loeii

een oogbekorend schiidersas|)ecl. Maar

eischen van

evenmin

tegenwoordig.

van teekening. Waarschijnlijk was

\olstiekt

de l)loemstukken van

in

dat hij in hooge eere was,

lijd,

De bloemen van Rachel Ruysch liard

zij

handig gebruik van frekjx'nseel en das-

woord) kwaUteiten

waardeeren,

—

lot

gron-

aangeboren

staat.

Deze schilderes was reeds

dit schildeiijije

in het Rijks-

doet haar grondiger kennen

dns onhetwislhaar

is

bij

een

werkelijke

aanwinst.

Jndith Levster, die gelrouwd was met Jan Miense Molenaer, beloont zich in

de Vroolijkc Drinker (een fignur op levensgroolte dat reeds sinds eenige jaren in

de coUectie

is)

een verdiensleiijk ieerling van Frans Hals. Maar die ver-

nog maar de twijfelaciitige waarde van hekwaamheid De onmiddellijke nabijheid van Hals' « Vroolijke Drinker" iaat ware met den vinger nawijzen, toels voor op die van Jndith Levster als toets, een banaliseering van de lechniek des meeslers. De stoulheid van dezen wordt bij de leerlinge klakkelooze overmoed; zij schildert o]) gelijk snel dienslelijklieid heeft toch in navolgen.

t

tempo, zonder ijlingschen

eciiter te

raken aan de voldongenheid van nitiirnkking

beeldingsvorm,

van vernnftige invallen

met de overslelpende

als bij

in

meest

kracht eener stortvloed

den meester. Dit groote, maar nogal piompe

schilderwerk, geeft slechts een groven afdruk der gedaante van Hals' lechniek, en de eenige kant van persoonlijkheid

is

te

vinden

in

iiel

lichtgroene

1)1-:

COLI.KCTIE SIX EX

l)E

AA.WVLXST ERiri DOOR IIET HUKSMrSElM

JUDITH tatelkleed is

met

deii test viuir eioj). Dil kleiiieie stuk,

in alic opzicliteii Jijiier: (ioor(irin'>eiuler

I.KVSTEi;

had de schilderes denkelijk beter

in

talent ineer in eigen element. Ecrslens

den kop, van onder

oj),

met

zijn

is

sclierp

Ue

Seieiiaile.

de Sfreiuuic f>fnoemd,

van vorm en kleiiiexprcssie, wijl

de iiitvoering nicer l)eheerscht was. Het schiideien van liaar

;

machl

:

fij
daar

op

i)eNV()()g

liaif

leven

zicli

er in opmerkelijk de l)elichting

»

liaar

van

gemarkeerde schadnwen, die even

aan de Utreciitsche school doen denken. Maar

niet alleen

de veilichtingswijze,

DE COLLECTIE SIX EN DE AANWINST ERUIT DOOR HETRIJKSMUSEUM ook de krasse kleur- en lichluitdrukking, op bet wambuis vooral,

bet

in

tot

schelle opgevoerd, vertoonl een neiging naar iel-reabstiscbe uitbeelding als

de scbilders

bij

fijner

uit

de scbool van Caravaggio, docb

van duiding dan

bij

bier persoonlijker en

is

de meesten. Er zijn mooie kwaUteiten van kern-

acbtige scbildeiing en sterke kleur in dit scbilderij, en

't

iszelfs vaster gesleund

door vorni en kleurexpressie dan de Nar van den pseudo-Hals,

Museum,

me nu meer dan

die

ooit copiewerk van

J.

in

't

Rijks-

Leyster naar baar nieester

loelijkt.

Jammer,

alleen dal deze geestkracbl van scbiideren niet gestadig zieb op

eene boogte bield; ook in

zijn er ongelijkmatigbeden,

werkje

dit

gespierde tecbniek soms los en onzeker van beweging. Toch

woordiging van Juditb Leyster van bet gebalte

om

is

wordt de

deze vertegen-

baar als een der beste

leerlingen der Frans Hals-school te doen waardeeren.

De Hariiujkoopvrouw door dienen in tot

aan

iiet

zijn eindelijke ontvvikkeling als

we

der, die

Dit schilderijtjc kan als een scbakel

Melsii.

oeuvre van Metsu, vanat' den W(tj)ensmid in ons Rijksmuseum

bem

in

hoogscbatten.

de nauvvgezette, kostelijke kieinscbil-

De Wapensmid,

voor Metsu zeer opvallende breedbeid,

aanscbouwen. Op de voldragenbeid van te

dingen

niet

;

bet

tot uiting

erbij duidelijk, dat

is

kwamen. Hel

veel grooter, geeft een

zelfs stoutbeid dit

werk

van scbilderswijze,

te

nog wel wal

at

valt echler

met deze bravoure Metsu's kwaliteiten

stilleven

op den voorgrond

wel bet beste. Van meer ingetoomde uitbundigheid

bebandeling beeft er ook den lossen gang

bet

;

maar tevens kernacbtiger van uitdrukking bekwaam en correct, er is een gloed in de

is

tot in

kleur,

is

mouw

deze vlotte,

der koopvrouw, dat wat

meesterlijke

niocbt wenscben, trant

is

factuur,

lot

is

is

ondanks

bet wit

zicli

Van eigen

uiterst geserreerden scliiider-

van den minutieusen detailvorscber, die ecbter nooit

en weeke

is

een gebondenlieid in den

stcrk uit bet gebeel slaat.

den

de

;

de details. De teekening

menig modern scbilder

die

Metsu overgegaan

te

er-in misscbien scbilderijtje

breed en vlot gescbilderd

algemeenen donkeren toonaard, die zeer aanlokkelijk van de

is

dit

in

bet kleinlijke

vervallen.

Daar komen onder dit deel van de collectie Six nog enkele namen voor dunk kunnen geven van deze nieuwe aanwinst Rubens, van Dijck, Moreelse. De nog al groote Rubens kan men veilig brengen onder

die een bijzonderen

bet

talrijk

Magdalena

atelierwerk zijn

:

uit

er alleen

eveneens weinig gewicbtig zijn.

218

zijne

bem ;

't

oeuvre; enkele partijen in de knielende

waardig.

vermoeden

De grauwtjes van Van Dijck is zelfs

Zeker worden ze minder belangrijk nog

als

zijn

gewettigd dat bet replieken

men

de gravuren, die ervan

DE COLLECTIE SIX EX l)E AAWVISST EIUIT DOOR IIET liUKSMESh UM

liAHKlEI. METSi;

bestiuiM ziet

cii

\()oral

tish Miiseuin. \)v

kijkl

—

is

:

de orif>ineele teekening van hel

Moreeise, genaanui Vanitas

als s|)ccimen nit

den

vervaltijd,

— een

l)>-

ll.-iniiKkoupvroinv.

eeiie portret in

nieisje dal in

waardig pendant, lioewel

zoet en behaagziek, van de

bekende Schoone Herdcrin. Er was

geluigenis noodig van de

demoralisalie

i)ij

't

Bri-

den

s|)iegel

lets

minder

niet

een nieiiw

dezen eerlijds voortreHclijken

knnnen nog genoenid worden goede werken van Bercheni, Asselijn, Frans Post, Adr. van de Velde maar bij bet noemen van dezen Ia:;lslen naani iiier, gaat men weer watertanden over bet kleine strandgezicbtje in de colieetie Six achlergebleven. Een voortrelTeiijkbeid, maar in zijn portretschilder. Eindelijk

;

soort,

is

nog de copie naar Dou door

zijn leerling

van Slaveien.

W. Stkknuoif.

219

DE BAZEL

K. P. C. .

.

icli

.

iibcr sage

:

voii

unlen liinnuf zu dienen

Haiidwcik zu bcschranken ist das Beste. Fiir den geringslen Kopf wird es immer ein Haiidwerk, fiir den besseren eine Kunst, und der Beste, wenii er Eins tluit, thut er Alles, oder, um weniger i)aradox zu sein, in deni Einen, was er recht thut, sieht er das Gleichniss von Allem, was recbt getban wird Grellie. Wilbelni Meisleis Wanderjabre. ist iiberall

lu

nolig. Sich auf ein

meernialen de mcening wordl uitgesproken, dat voor l)ouw- en

nijverheidskunsl

ontwikkeling

is

aandacht getrokkcn

aangewezen leideis.

ccn nieuw

aangel)roken,

woidt

als

tijdperk

van

zelf

van de

naar die kunstenaars, weike als zulk een

zijn, oni in

op

lijd

te

Iredcn als

Naast de vraag of er gionden aanwezig zijn

voor bovenslaande meening, en weIke, konit dan de belangstelling op voor deze levende leidende kiachten, voor

hun

de plaats, die aan dezen arbeid kan worden toegewezen tijd.

hun persoon en vormen van

arbeid, en kan hel zijn nut hebben zich een denkbeeld te

In dezen geest wil het navolgend opstel

in

bescbouwd

de zijn,

lijst

van den

dat handelt

over den persoon en den arbeid van een onzer meest erkende werkers op het gebied der bouw- en mcubelkunst zal het

ook

tirieledig zijn

:

Karel Petriis Cornelis de Bazel.

Daarom

en achtereenvolgens belrekkiiig hebben op de boven

uitgesproken vraag, op de Bazels persoon en arbeid en op de plaats, die in tijd aan dezen arl)eid kan worden toegekend. Hetgeloofaan een nieuwe ontwikkeling van bouw- en nijverheidskunst

onzen

kan moeielijk voortspruiten ziet.

Wie nieenen mochl

leven in dezen zin

te

dat

uit

hetgeen

men

hij slechts heeft

over het algenieen rondom zich

op

te

merken, oni nieuw kunst-

ontdekken, vergist zich ten eenenmale. Een wandeling

door onze moderne steden en dorpen, een bezoek aan onze hedendaagsche niagazijneii, een

kennismaking met de woning van den gezeten burger geven

over het algemeen weinig aanieiding stelling

van het publiek

gering, dat

220

zij

slechts

in

tot

frisscbe

indrukken en de belang-

bouw- en nijverheidskunst

is

dan ook gering, zoo

den ingewijde kan opvallen. Dit moet temeer

treften,

AMBACHTS- EX MJVHHHHIDSKrSST omdat

ditzelfde publiek toch

afgeleid

mag worden

derkunst schenkt en nioderne

lang

iiiet

de groote

uit

onbelangslellcnd van natiiur

aaiidaclit, die het b. v. aaii

nan dc ingeiiieuiskiinsl, waar ze het gcbied van de Nu kan voor de oiitwikkeling van bouw- en

zelts

ijzeriiuiiislrie betroedt.

nijverheidskunst de i)elang.stelling van i)nilenat niel gemisl worden en

dan ook zaak deze op of de oorzaak

wekken en daaroni

le

alleen

liier

bij

het

is

iiel

is

het wel good eens na te gaan,

is

publiek gezocht nioel worden, dat de

schoonheid van bouw- en nijverheidskunst niaar niet wil deze ook in den aard dezer kunslen zelve kan Hggen. Het

wal

is,

de vrijc schil-

l)egrij])en, oi (hit

reeds meermalen beweerd, dat met de negentiende eeuw de nude

ami)aehtskunsl o])gehonden

lieeft te

Ook

bestaan.

van bouw- en nijverheidskunst geen eigen brengen. Duidelijker

is

dunkt me,

het,

te

dat deze

stijl

zeggen,

eeuw op

het gebied

vermogen voort

heeft

de ambaehtskunst

(hit

te

zieii

heeft gesplitst in de haar samenstellende deelen, en dat elk dezer declen zieh

zelfstandig heeft ontwikkeld en zijn eigen gcbied

gewonnen.

Uit het

groeide de nioderne nijverheid, de allesomvattende ijzerindustrie,

ontwikkelden

zicii

de vrije heeldende knnslen.

En de

kunsten kwanien

tot

worden

dat uitnemende teehnisehe ariieid

afgeleid.

ongekeiulen hloei

in

welke

die elementen, het gebrek

werken. in

om

dus

is

iiaar

aan inzichi tot

algemeenen

in

niel

zin,

stolTelijke malerie, te

heid

de kunst de vrije

kon worden

mag

verriciit en

Het verval van bouw-

sehrijven aan

de afwezigheid van in

de wijze. waarop deze elementen mocten samente

kunnen

vraagt het samengaan

van

niet geheel hij elkaar is

leiden.

een stoifclijke kunst

behooren

bij

De

architectuur,

twee mcnschelijke eigen:

liel

een kunst, die geheel en

zakelijk vershind

gebonden

al

is

aan

uitnemendhcid, die daarbij

practische eischen van doelmatigheid en brnikbaar-

voldoen aan

die in alle opzichten heperkt

heid,

t'li

wezen uilmaken, maar moet gezocht worden

en het ontvankelijk gevoel. Ze

heeft

te

een aannemelijk resullaat

schappen, die schijnhaar

de

toe

nijverheid

ambacht

de negentiende eeuw, waaruit

dat het schoonheidshegrip zeer intens aanwezig was.

en nijverheidskunst

uit

is

en loch schoon-

en gereglementeerd

moet belichamen, toch karakter moet ontwikkelen, idealen wil verden waren zin van het woord. De mogelijkheid kunnen bestaan, wanneer aan de archilecluur een

tolken, kunst wil zijn in

hiertoe zal slechls dan

zuiver arbeidsveld

is

toe te wijzen.

een arbeidsveld, waaroj)

om

der zaak het zakelijk verstand en het schoonheidsgevoei

omdat

slechts

eischen en de zijn dat

nil

den

aard

elkaar vragen,

dan datgene kan worden voorlgebracht, dal voldoet aan de verlangens van eigen tijd. Dit arbeidsveld kan dus niet

van de zakelijke moderne nijverheid, ook

dende kunst. maar

iiet zal

niet dat

aan beide grenzen, met heide

van de

in

vrije heel-

verband

sl.ian

en

toch zieh zelf moeten zijn.

221

AMBACHTS- EN NUVERHEIDSKUNST Bij de scheiding van kunst en ambacht heeft de vrije kunst de banden met bet werkelijke leven in zoovene verbroken, dat zij zich niet meer in diensl slclde van bet alles omvattend aichileclonisch geheel, dus niet meer

de verklarende en versie-

o])trad als

rende kunst, wier taak bet was aan de arcbitectunr nadere,

tol

verstand

otgevoel sprekende, eigenscliappen le

verleenen, of bet wezeii eivan

Uitgaande van

accentueeren.

W:%MJ^^Lj^ifkMJ^

te

bet

gi()nddenkl)eeld dat de nalnnr de

leermeesteres en hel groote vooibeeld

der kunst en dat de taak

is

\an (leze

is

bet

wezen der natuur

ligen arl)eid te verloiken, vrije

in

de

kunst baar standpunt zniver

L;eslel(i

kn

beel't

en baar eigen idealen, bui-

bet verl)and der

oude ambacbts-

Unnst oni, l)ebcbaamd. In legenstelling

daarmede koos de nijverbeid

bet pracliscbe

leven

tot

baar

L;angs])unl en betrad liiermede lerrein, dat in i^roole

uit-

een

de negentiende eeuw

veranderingen beett ondei'-

saan. Ongekende bulpbronnen tocb K. P. C. DE BAZEL, Architect. TuinhekjevanH«ize''DenDenoord„. Woonliuis van den Heer Dr. C. W. Jansseii,

zij" te

Naarden.

den menscb Ontsloten, Ultvm-

din"en zelfs niet

waarvan de mO'<eHjkbeid

werd vermoed, bebben de

prodnclie, bet vervoer, de samenwoning, de voeding, de reiniging, de verlicbting te

dermale gewijzigd, dat bet bedendaagscbe leven

vergelijken

is

de wetenschap voorscbrijft, beefl gesteld

en

in

in

weinig opzicbten meer

met dat van een eeuw geleden. Regelrecht uitvoerende wat

de zakelijke

ook de nijverbeid baar standpunt zuiver

beHcbaming van

bet

noodige

en nuttige baar

eigen doelwit gevonden.

Tusschen de beidskunsl zijn. Dit

en

gebied

voile beteekenis

vrije

kunst en de nijverbeid staan tbans bouw- en nijver-

mag dus gesteld worden wat baar gebied zal dunkt me, overal, waar de menscb zicb toont in de

de vraag ligt,

van

geestelijke verlangens,

zijn

menscb-zijn, waar dus niet in bet bijzonder zijn

ook

niet speciaal zijn malerieele beboeften zich uiten,

maar waar al wat in beni werkt in stofT'elijken en ideeelen zin samenklinkt. De plaats van deze samenklinking zal wel l)ij uitsfek die van de woningzijn.

222

AMBACUTS-

/

M.IVF.RHI-IDSKL'SST

i:\

.

/

I

'

.

.

UW^'-J^VS,

K Situatie

wnniiccr

eii

Tniiuianleg van het Imis

men

(inartoe tins

de Wilgeiiakkcr

voelin<5 liondt

het stadsheeld in ()nafzienl)aar

met den

vail

liet i

veld van

.sanien\verkin<>

UK BAZEL,

Architect,

alleen rekeiil de keik.

niaar ook wat daarinede in veiliand staat. wat

wat

P. C.

het Eiiidhoveiisclic kai)aal te Stratuin.

woord woiiing een /eer alf<ei)ieenL' l)C'leokc'iiis {^cef't en lief openbaar {<el)Oii\v en liel woonluiis,

;ian het

iiiel

*

stoU'elijk

iiinisten

en

arheid, da I slechts ontjionnen

die eleinenten,

materieele hehoeften en begeerten, zai

hooger genot

zal

overeenstemminq

zijn

erin en eroni licviiidl,

het hnis in den engsten zin. Hier

vvaaraan

schoone kunst haar kracht ontleenen. zake dienstig

zieli

en geeslelijk-Ieven van den menseli

Want

eiselil

een

kan worden door de

de zakelijke nijveiheid en de als

kind

van

zijn

lijd.

met

zijn

de menscli, dat zijn omgevinf<

en als gevoelsmensch verwacht

liij,

dat

verschaflen, dat slechts de kunsl kan ^fven in

dus

:

lif>l

zij ;

die

hem rust

ter liet

en

het veiseheidene, dat evenmalij^c en wcjocvaliii^c, dat

223

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST dat stemniingsvoUe en verhelTende, dat voorl-

genoegelijke en natuurlijke,

een oplossing, welke in algemeenen zin doel

vloeit uit

treft.

Terwijl dus de vrije kunsten de schoonheid als een op zich staand ideaal trachten

te

benaderen en de nijverheid tegemoet komt aan de zakelijke tijd, zujlen bouw- en nijverheidskunst hel noodige menschen dagelijksche omgeving trachten te adelen en

behoeften van

den

en

's

nuttige uit

wat

datgene voortbrengen

de levensljehoel'ten eischen

door elken

zijn,

en practisch bruikbaar

en levenseischen tijd

uitspreken, niaar in haar wezen

eigen

tijd te

tocli

is

waar

bijzonderen vorni

in

leven in schoonheid

bchten

uit

te

is,

kan

men ook kunnen

zou

lietzell'dc blijtt,

de taak van bouw- en nijveriieidskunst

dat

bet stoifeHjk

en bijzondere

voor zich gesteld, maar de schoonheid een

algemeen begrip inhoudt, dat zich wel zeggen,

en schoon. Daar nu

is

bijzondere belioeften

bijzondere van

bet

veralgemeenen, of bet bijzondere van

de Hjst van dien

tijd,

oni bet een plaats

te

verzekeren

onder bet algemeen doeltretlende. Bouw- en nijverheidskunst zullen

iets

van

bet algemeen menschelijke in bet stotTelijk bijzondere tot uitdrukking hebben

brengen, anders gezegd

te

De negentiende eeuw opgevat.

:

kunst en ambaclit weer een doen heeft

en ambacht

Kuiisl

zijn.

haar taak over bet algemeen niet aldus

bleven

gescheiden

en van een

natuurlijke

ontwikkeling van bouw- en nijverheidskunst kon dus geen sprake toch den schijn

zijn.

overmaat van ramp de uitertijkheden van vroegere tijdperken over,

tot

bedenkende, dat deze haar ontstaan dankten aan een ander wezen hare.

En daar

er geen bepaalde reden bestond

een enkel vroeger tijdperk

en dan af

in

Oni

hebben van een kunsttijdperk, nam de negentiende eeuw

te

haar kleedij,

om

te

om

slechts

dm

niet

hel

bet kleed van

hangen, wisselde de negentiende eeuw^ nu

naar de

mode van den dag

ol"

de

gril

van bet

oogenblik. Zoo ontaardde de ernstige en mooie oude ambacbtsbeoel'ening in

een verkleedpartij zoo werd bet wezen opgeotterd aan den uiterlijken schijn; ;

zoo waren bouw- en nijverheidskunst steeds volwassen zonder ooit herboren te

worden. Niet wat natuurlijk en zakelijk was

in

den smaak

viel

;

niet

kwam

aan de orde, maar wat

wat in des kunstenaars innerlijk wezen aan schoon-

heid lag bezonken vond zijn stofFelijke uitdrukking, maar wat aangewezen

werd

als

navolgenswaardig; niet wat goed en waar en schoon was vormde den

grondslag van den menschelijken arbeid, maar wat daarvoor werd gehouden omdat.... ja

Er

is

omdat wat geweest was

dan ook

in

al

weer verveelde.

de negentiende-eeuwsche voortbrengselen van bouw- en

nijverheidskunst weinig, dat blijvend vermag

geval

is, blijft

of gebruiksvoorwerpcn

werkelijk goed en mooi

224

te

boeien en waar

bet een uitzondering, die den regel bevestigt.

wekken den is,

lust

noodigt steeds

op ze terug uit tot

te

dit

wel bet

Weinig gebouwen zien en

iets

dat

nadere kennismaking, wint

AMBACHTS- EX XUVKRHEIDSKUNST vooitduieiul aan belanjvrijUlicid. In

ceii

verwerkl,

en zoovcel

zoovecl

is

doordacht

goed en niooi voorwoip doorvoeld.

da(

zoovcel

is

niaar

niel

tp3:^:'i!-^fEiai

'^

^^TZn

k^ !

!

'

sa

^ -^^

jL

-

'

K.

Plan en opstandteekening van

voor het grijpen

ligl,

liet liuis

dal

liel

de Wilgenakker

„,

l)()ii\v-

en nijverlieidskunst is; lerwiji

tot

1'.

C. 1)E

aaii liet Kindliovensclie

BAZEL, kanaal

Architect.

te

Stratum.

de i)elangstelling steeds liooger ojjvotil, en

doen de negentiende-eeuwsehe voorthiengselen natuurlijk

Am-C

—-r

' .

ons

veelal

niel.

'lerwiji

spieken, onidal wij voelen dal

i)lijfl

dil

de oiide zij

de moderne ijzerinduslrie ons belang inboezeml, onidal

ze ons verlell van ons eigen leven en drijven, van den stand onzer weten-

schap,

van de vindingrijklieid

hegeerlen van onzen i)ou\v-

en

men voor

lijd,

onzer

ingenieuis,

van

de

i)elu)eilen

nijveriieidskunsl ons niels,

omdat

een oogeid)lik aardig zou kunnen

het een

vernioniniing

vinden,

als

zij

liedoeld ware geweesl. Het publiek heeft onbewust gevoeld dat vermomniing te doen had, waarom zal men het dan te iiard zijn

en

zegt het grootste deel onzer negentiende-eenwsclie is,

niet liet

die

eiiistig

met een

vallen

over

gebrek aan biijvende beiangstelling.' Intusschen iiadden ernstige werkers sinds geruinien

wend, oni bun

kinist

weer naar

iiaar

aard en wezen

zuiver begrip van vakl)eoel'ening en een

meer grondige

te

lijd

pogingen aange-

dienen.

stiidie

Hun

eigen

van goede oude

AMBACHTS-

M.IVERHEIDSKUNST

£A'

nijverheiclskunst gaven huii

bouw- en

mag

fundamcnteel

kunsten

heeteii

en gevoelvollc.

werd weer goed vakman,

redelijk

op

tot

aan eigen

traelitte

op

erkennen en aan

te lossen, doorzicli, in stoffelijken

door de eischen van dien

te

door hen

hen

te

in

nienwe

passen aan zijn

vele opziciiten zijn

niel

onde voorgangers

tot

brengen

in zijn arbeid,

door

gebracht.

naarswezen. En hierin vooral moclit

om

eigenen,maar

de architecfuur

ervan tot

te

hij

doorgronden en

Ook

te

maar

om

in

iets

te

in

tijd

hunne eigen

weer sciioonheid

trachtte

Hij

van

leggen

zijn

niet

om

hun kleed

zich

toe te

leeren hoe de schoonheid in een zoo stotl'ehjke kunst

nitdrnkking kan worden gebracht. De genoemde knnste-

in eersten aanleg schuilt in

bewustcr vorm voorkoml

worden,

om

Zij

indrukken

te

zelf

en

zij

bevonden dat de

de zuivere ambachtsbeoefening,

in de practisch-doeltrefTende

haar zniversle heteekenis voortvloeit te

te

knnste-

de onde nieesterwerken prijzen en

ook nu weer

hun denkvermogen op wat aan de orde was.

ontroerd

te

kon

voigen, niaar door van

naars zochten de waarde van het ambacht weer in het ambacht

schoonheid reeds

hier

als zijn iecinieesters l)escliouvven,

in dien arbeid

zich ten voorbeeld stelien, niaar

te

de eischen van hnn

zij

oplossing hadden

werken

in reeds

den

en geesteiijken zin, kind

tijd

vakl)eoet'ening.

hnnne oplossingen vormeUjk na

leeren, hoe doellreflfend

richtten

hij

poogde de aan de orde gestelde vraagstukken op doel-

Hij

tijd.

zijn tijd te gevoelen,

hij in

liij

de onde regelen der vakbeoefening

een nieuwe vakl)eoefening, die, leerende van de oude, zich aanpaste

treffende wijze

als

l)ou\v- en nijverheidsknnslenaar

sporen, niaar erkende de vorderingen der wetenschap. Zoo legde

te

grond

van

Dc

deze

samenwerking van het

jiiiste

denker en zniver voelend kunslenaar en

zonder vooroordeel. Hij

dit

dc

:

stoffelijke, verslandelijke

werd

inzichl in wat voor

opnicuw een

nit

doen

oplossing,

de gave van den kunstenaar

natrillen

op

zijn

sentiment en

zich daarnit beelden te vornien, beelden van organische eenheid en algemeene

heteekenis.

Deze opvatting bracht bouw- en nijverheidskunst binnen haar natuurlijke grenzen terug.

Men mocht nu

zijn

zonder zich daarbij angstvallig af

met een vormverschijning, die

te

ambacht weer beoefenen naar

zijn aard,

vragen of deze vakbeoefening wel strookte

al hij

voorbaat aan de orde was gesteld.

Men

mocht de vraagstukken van den dag weer vrij in studie nemen, een gesteld programma naar zijn beste vveten trachten op te lossen, zonder gehinderd te worden door de belemmerende bezwaren, welke voort zouden kunnen vloeien uit het niet voldoen aan zekere vormelijke regelen, waaroni niemand had gevraagd. Men mocht nu weer zonder voorbehoud geven, wat men aan schoonheidszin meende in

een keurslijf

men

226

te

te

bezitten,

zonder verplicht

te

zijn

zijn

ontroering

wringen, naar vasfgesteld model vervaardigd. Toch mocht

een ding niet en dat was

:

zijn

persoonlijk inzicht voor echte kunst

.

A MBA CU TS- h:S waniu'ir

verslijteii,

iindenkou vu

ernstii<

gevaar.

voorlsproot

Kii

voor

nil

dil laalste

cclite

iiinhaclilski'iuiis,

beslond worki-lijk veel

ik-

navol-

voniielijke giiig

iiiot

ocvoi-l.

ElillEIDSKUSS T

liooi-

dat

dringeii,

inziclit

iiinio

]

toon

W'aiil

het besfi'begon le

dil

MJ

dor hislorisclic niet

slijlen

nieuwe

lot

euii

kon

kuiist

leiden. meendeii vc-

len dat

lui

hut rijk

van dvn persooniijkcn sniaak, van do originaliteil

was go-

konien,on hioiondor

werd

(laii

niol vor-

staan oon geloulord begrip van do

werking

hai-

samen-

monische

van

slot'

verstand en govool.

maar dalgono wat, nauw contioleei-

als

bare opwelling, aan

de orde werd geslold Dit gevaar werd nog

vergroot

door

dat eon

foil,

niot-vakliodon ])l<)tseiing lot

het

aantai zioli K.

l)onw-

en nijvorhoidsknnst

Kast iiitgevoenl

in

1'.

C.

DK BaZKL,

Archilect.

mahonieliout en ingelegd met ebben- en esclidoornliout.

voelden aangetrok-

omdat zij moonden dat voor de riohtigo Ijcooloning daarvan slooiits werd vereischt en er even vast van ovorlnigd waren doze inspiratie le l)ezitten. Het gevoig liiervan was dat de verwarring tijdeiijk nog werd vergroot en dat er drie stroomingen in bouw- en nijverbeidsknnst violen ken,

inspiratie

op

te

merken:

die der vormelijke stijbiavolging, die van de persooniijko

willekenr en die van de gezuiverde ambachlsbeoefening. Zoo was de toestand op het laatst der negenliende eeuw en zoo is zij nog op heden on do boanl-

,

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST woording van de vraag: of aan eene nieuwe oiitwikkeling dezer kunsten mag worden geloofd, wordt er niet eenvoudiger op. Maar er is nog iets anders, dat met dit antwoord in verband staat. Men verdeelt de bouw- en nijverheidskunst in bloeitijdperken en nu heeft elk dezer tijdperken zoo zijn eigen kenmerkenden .^^_..^, detailvorm gebad. Hoewel nu deze detailvorm _

niet steeds de

kern der zaak

is,

zoo

toch

is hij

wel dat deel ervan dat het meest opvalt en

4KS8BI 'X

jS«r

VCi

t'^BIf^ !**

daarom is het ook begrijpelijk, dat in het algemeen de detailvorm voor het kenmerk van een

I

bloeitijdperk

5>*

wordt aangezien. Nu heeft de

negentiende eeuw geen bepaald kenmerkenden detailvorm in het aanzijn kunnen roepen en het K. P. C.

DE BAZEL,

Architect.

Detail van den tenasvioer van Huize " Petersburg „ te Bussum.

vorm

het laatsle

tot

kan

aan

juist

zoozeer gebonden niet

outwikkeling ziju gekomeu, omdat het haar ,"

of de outwikkeling

l)estaan

is

p

te

aan de

nemen. Het stoffelijke

is

Men

» Men mag

<

ligt in

is

van den vorm

den aard der dingen

zeker waar dat een kunst, die

materic

als

bouw- en nijverheidskunst,

zonder vormen. Pas dan, wauneer gevormd

werk geboren geworden. Maar tusschen vorm en vorm verschil.

,

het gevolg

het gevolg van de outwikkeling en het als

heeft

men

dus eveiizeer voor de hand, dat

aan dezen vorm heelt outbroken

echter met reden vragen, of de

ligt

niet aannecnit dat bouw- en nijverheidskunst •

de

in

is

is,

het

is

toch wel een groot

negentiende eeuw zooveel aan den detailvorm

gedacht, dat het begrip van den kernvorm daarbij op den achtergrond geraakt; er

men

is

zoozeer aan bijzaken gaan hechten, dat

ook hoofdzaken

is

aangebroken.

Want

worden alvorens de tijd voor de detailvormgeving krijgt pas

het bijzondere in de

waarde, wanneer het geheel, het algemeene, ook waard

worden, wanneer

dit

is

heeft vergeten dat

dingen van meer algemeene en hoogere beteekenis,

zijn,

die eerst aan de orde gesteld dienen te

leering

men

is

verbijzonderd

bijzondere op natuurlijke en treffende wijze

algemeene kan worden ontwikkeld, wanneer het geheel door het

uit

detail

te

het

hoo-

ger wordt opgevoerd, beter wordt verklaard of nader wordt geaccentueerd.

De hoofdindruk wordt teweeggebracht door het geheel, maar de bekoring van het detail ligt meer voor de hand, zoodat de belangstelling veelal het eerst door

liet

detail

wordt opgewekt, terwijl de beteekenis van het geheel pas

om

later

worden ondersteund. De bloeitijdperken in bouw- en nijverheidskunst hebben treffende detailoplossingen voor een belangrijk geheel kunnen vinden, maar ons naar voren Irecdl,

ook geleerd, dat

228

daarna weder door die van den detailvorm

dit niet het

werk

is

te

van den enkeling, maar van vele geslach-

AMBACHTS- KX SUll-NUI-lDSKlXST

K. P. C.

Teriasvloer van Htiize

ten en het

is

"

Petersliiirg

„

aan

ileii 's

DE BAZEL,

(JravelamiscliPii

Architect.

wi^^r te Biissiini.

van den liedendaaj|sclieii hoiiw- en niJvcMlu'idsUiinsleiiaar

verwachten, dal

een langen proeflijd liebl)en zijn arlieid. die o])

iiiel te

plotseling zal kiinnen doen, wal zijn vooroiiders pas na

liij

tot

stand gel)iacht

kenmerkende wijze dezen

:

ecn delailvorni vinden voor

arl)eid als prodidct

van den

tijd

typeerl. Is liet

tijd in zijn

dus de laak van den niodernen werker lut hijzoiidere van eigen arbeid

weer hehben

te

te

veralgemeenen,

in

de voiingeving

zal

liij

dil

algemeene

verbijzonderen, niaar niet voordat lul proces der veralge-

229

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST meening risclie

niet

voltrokken

als

weid

stijleii

van eigen

originaliteit,

mag worden

was;

tijd

beschouvvd.

Bij

de navolging der histo-

in vormelijken zin verbijzonderd, terwijl het bij

algemeene

de persoonlijke willekeur, de ongereglementeerde

werd verbijzonderd, zonder dat het algemeene aan de orde was samenwerking van het stoffelijke, ver-

Slechts bij de harmonische

gesteld.

standelijke en gevoelvolle

de kunstenaar in staat het algemeene weer

is

bouwen, de kunst weer

het bijzondere van eigen tijd op te

ambacht onzer dagen en

te

brengen

nil

in het

de toekomst ertoe kunnen leiden dat

vvellicht zal

algemeene, deze massale kunst, weer

dit

een kenmerkenden kunststiji in

tot

vormelijken zin kan worden verbijzonderd.

De hedendaagsche werker

aan het begin van een nieuw tijdperk van

staat

veralgemeening, daarom zullen zijn werken ook zeer ingetogen moeten

Pas dan wanneer

in

algemeenen zin weer schoonheid gekomen

zijn.

het

in

is

zakelijke, zal de tijd voor de ontplooiing dezer schoonheid in detailarbeid zijn

aangebroken.

Moest thans een antwoord worden gegeven op de vraag, of er gronden

om

bestaan

aan een nieuwe ontwikkeling van bouw- en nijverheidskunst

gelooven, dan zou ik willen antwoorden

:

ja,

zulke gronden zijn

werkers worden gevonden, die de gave, de wil en de macht hebben bijzondere van eigen

ken

tijd in

schoonheid

ambachtsman en scheppen

als

van bun

tijd, bij

verhouding

tot

hun arbeid bewaren, maar is,

niet wil

gevormd

kenmerkend karakter eerst in zijn

zijn, dat

zal zijn.

zullen

tijd

zich

als

kinderen

erkennen, steeds de zuivere

kunnen vergeten,

zelt'

nieuwe kracht

te

om

uit,

putten voor nieuwen

te

de

volbrengen tijd

nabij

als juist

is

en goed

is.

te

Maar

waarop een nieuwe

stijl

Alvorens bouw- en nijverheidskunst haar

kunnen vastleggen in den detailvorm, zullen zij stijlvol moeten zijn. Zij, die hieraan arbeiden,

algemeenen zin weer

de wegbereiders voor den nieuwen gedetailleerden

{Wordl verimlgd).

230

maar hem zoo

hiermede gezegd

in bijzonderen zin

het

met de bedoeling hun arbeid mooi

arbeid. Werkers, die werken, niet

of welgevallig,

om

veralgemeenen, werkers, die den-

denker. Kunstenaars, die,

als

elken nieuwen arbeid dien

wat algemeen menschelijks in hen

maken

te

te

sinds er

er,

stijl

C.

der toekomst.

W.

XlJHOFF.

ELBERFELDER BATIKS 1.

OKN op dc groote, Koloniale Tenloonsielliiig van 18X3, later op de 'rentoonstcUiiig van Vroiiwenarbeid van IS',).'),

.

voor

ung

«

Holland

cersl in

lict

Javaansdie balikken

werd, toen hecft wcl nioinand onder

»

loeschouwers vermoed, dal met deze

talrijkiI

liet

voitoond

di'

Vortnli-

«

een nieuwe versieringstecliniek weed iiigevoerd,

een allerbelangrijkste opl)loeiende versieringskiinst,

zieb

die

bijdrage geleverd

tol

de nieiiw

enkele jaien over verscheidene

in

landen van Europa zon versj)reiden. Dat balikken zag er toen wei wal nneideiuit

pralende,

al

;

nauwelijks

loeziende,

tcekenden

vrouwtjes bun waslijnenspel op zakdoekjes. Vhig hot ander en

zwarte

baast niacbinaal-geniakkelijk

lijntjes versierd

meer dan

kende, zag ojjmerkzanier

tjaiiting tocii eigenlijk

scbap over

witle

een na

doekjes met

dit

lie

pracblstukken van Java's vroiiwen-

toe, voelde,

boe

dit

speiend i)e\veeg van

waslijnenspel.

nu, terwijl die invoering toeb niet zoo beel lang geieden

van Knropa

niel

bei)l)en.

een virtuose uiting was, een bewijs van nieester-

zeer nioeiiijk zijn met zekerbeid iiici

afdeebngaan de van

werden de

(ioid<ere

iiet, liet

werken van andere, inlandsclie voiken zou gedaan

Iiet

i)eter

Kn

kleine.

en voor een rijksdaalder verkoebt.

Alleen de zeldzame Nedeilander, die

den

die

band ging

daardoor maakte die vertooning weinig indruk, ten minste

Jnist

kunst

ter

tijd tot tijd

gebatikt wordt.

te

is.

zon bet

zeggen, in welke der bescbaafde landen

Sinds verscbillende werkstnkkeii

nil

niijn

Eiberl'elder Knnstnijverbeidssebool ge|)nl)lieeerd zijn, konien

vragen oin inliebting binnen, die bewijzen. dat

iiaast

ovcral

gebatikt wordt.

Van bier en

iiet

Noordsehe Stoekbolni

daar,

werkers, die

bij

tot bet

Zuid-ooslelijke Odessa vindl men,

gebrek aan vaklileratuur.

zicii

moeien met

batikproeven. 01 bet nu alien voortzetters van den ceuwenlangen, .lavaan-

schen kunstarbeid zullen worden, dat Het

zijn

is

een andere vraag!

meestal sebilders en seliilderessen, die misscbien diagelijk een

2.'n

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST kunnen makeii, doch nooit of te nimmer eeii behoorlijk ornament hebben geteekend, menschen, die vergeten, dat het batikken is een iieuschornamentale ar-

schilderijtje

bcid, die Icchnisch

en

eslbelisch

ter-

degeverzorgd moet

worden.

Daarbij

komt, dat

men

in

Europa op zuiverornamentaal bied

nooit

sterk

ter

ge-

heel

been

is

geweest. Ornament

na de Gothiek,

is,

steeds een bijvoeg-

geweest

van

allerlaagsten

rang

sel J.

A.

LOEBERJr.

:

Gebatikte boekbaud

men

en geestelijke

armoe goedsnioeds bedekt met

liefelijke,

vruchten-gnirlandes, die met schildersbandigheid overal

naakte

heeft die

engeltjes en

gebruiken vvaren.

te

Alleen daar, waar de techniek een dwingend heerscherswoord

ontstonden fraaie vlakornamenten, maar zoodra die techniek

meesprak,

bijv. bij weefsels,

werd het najagen van plasEen overvloed van zuivere ornamentweelde,

zich tot boogeren tecimischen trap ontwikkelde, tieke efTekten sobering en inslag.

die

tot

een

eigen

kunstvorm

heeft

ontwikkeld,

zooals

de

we

bijv. in

werken

oude

der

^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^

Maori's

op

Nieuw-Zeeland daar-

aantref!'en,

van kan

zelfs

geen

enkele stijlperiode

Europa

in

analogie

den

een

aanbie-

!

3E

gl^L^ir

Op tentoonstellingen ziet men nil J.

en dan produkten

232

A.

LOEBER;Jr.

:

=^

Gebatikt boekbandje.

AMBACHTS- EX M.IVERIIEinSKVXST vail

(lit

«

batikkcn

».

In de allermeeste gevalk'ii

geniakkelijk vanaf geniaakt.

naar

tie

nieesterwerken

En

sprcekl

men

in IloUaiul gL-niaakl,

.1.

haald.

.la.

dat

is

nu'l

Iu'lI'I

dv

uieii er

liii

/.v\l\

zich

lamelijk

vtrwijsl nu-ii zc

dan worilen de sclioudcrs opgc-

A.

LOEHKR

Jr.

:

Gebalikt tatVlkleeilje.

overdreven, zooals die Hollanders weikeii, dat

is

lieelemaal

grandioos overbodig! pied-de-slal gebaar wordl zoo'n bonte lap in de boogie gehouden, over een kleinenniooi gelegd met veel vouwen en plooien. Men ziet dan werkelijk blaiiw doorgevloeid met donkenood op de glanzendezijde, veel warm-gloeiend Ziel u, het

balikken, dat

is

kleurwerkiiig

eii

met

eeii

punlen. en groen, o])gelicbt met toevallige strepen en vlekken als lichtende kennelijk sleelite aniline-waar - echl? Oeb neen, En zijn die klenren

_

dat beboeft

iiiet!

In

welke salon komt zon, en welke kleur lioudt

hel iieden

ten dage uit legen zonlicbtV gezien, die op de volgende nianier ik weleens « batiks een sneller instrument dan de daaibij bad kunstenaar De waren. versierd

En zoo beb

-.

233

AMBACHTS- EN NUVERHEIDSKUNST kleine tjanting gebruikt, namelijk een bos lijsstroo. Die wordt in de ^esniolten

was gedoopt en men spienkelt daarniee wasdruppels op verven worden die wasplekken duchtig gehroken en als

het doek. Tijdens dil niet

ci

lict

nialeriscli

»

.4

dv origiiu'ck'

iiKial niet iiu't

MBA CH TS- EX ver^elijken

.l;iva-l)aliks to

M.I VERHEIDSK UNS T is.

Behalve

liet iiiooic,

Indische rood zijn de kleiiien vaai< on verwassclien; het ornamonl

— toont

Javaansch

met

dat alleen

jicin

pola's

Javaansclio ornaiiientiek

maken is. En ook

—

waardeerend

word

quasi

diiidelijk,

le

moot

(lit

ik

—

eikenncn

regeeringskrin^cn

in

nu't iiadruk gezegd, dat, lioe

de Javaansche

niooi

ook

onmogelijk als die

dezeil'de kaii zijn

van een

Waarop de

tro])iscii volk.

i)e\vnsle seliiidei

weer naar

in het vorige jaai-

Java vertrokken

al die

l)eh()ett

is,

men

zieh

uitwassen niet

verontrusfen.

ven

ver-

te

I

Echter

over

zijn

hiij

is,

ondankbaar vaderland laten

batik

dat onze kunstiiiling

is,

Waar jong

moeten

te

le-

die bokke-

sprongen voorkomen. En ze zijn

daar de

ongevaarlijk,

vergelijking

met serieus weik .MAin llA liAKME Gebatikte blouse. :

ze onmiddelijk als zoodanig

doet herkennen. Hoofdzaak is,

dat er overal hartelijke beiangsteiling

schap betere stnkken

Het batikken veidient

aanvang van

dit

heid

is

i

die

met goed onderlegde weten-

iiiniseiioots die jjelangsti'lliiig!

reieveer,

arlikel

geweest, vergeieken

is,

knnnen voortbrengen.

zai

dat

ornament steeds

Want, iiet

als ik in

den

lijdenskind

is

de boogstaande kunst niet meer dan... kunslnijver-

bij

geworden, dan geloofik ook, dat bet den artistieken werkers veeUd

aan middelen

iieeft

ontbroken met

wezenlijken. Bijna steeds was

doen uitvoercn.

Bij

meubelen

eifjen

band de

men gedwongcn

artistieke gedaeiite

dit

te

ver-

door werkmansiuuiden

seiiaadt dit minder, daar

te

goede werkleekenin-

gen veel onbeil veriiinderen.

Docb hoever

bij

versiering

men gaan kan

in

komen meer gevoelsredenen, men moet lijn

voelen,

en klenr, wat met elk tecbniscb procede

te

235

!

AMBACHTS- EN NIJVERHEIDSKUNST maken

hoezeer van toevalligheden kan geprofilcerd worden en hoe

is,

men

het leehnisch kaiakter moef laten nieespreken. Dat zijn allemaal dingen, die

beheerschen,

alleen de geeslelijke werker kan beoordeelen en

Geen keurig uilgevoerd ontwerp op papier kan een uilvoering verzekeren. Evenniin als hel mogelijk

alleen

hij

soortgelijke werking in

is,

dat een schilder door

een handworker zijn schilderij naar zijn ontwerp laat schilderen, een heeldhouwer zijn groep naar zijn teekenlng laat modeleeren, evenmin kan dit op

ander en toegepast kunstgebied het geval zijn. Zelf's met de beste technische evenals bij de krachten zon hel resultaat heel anders gewcesl zijn, als denker en uitvoerdei- in een persoon belichaanid waren schilderkunst

—

geweest. Dit

nn

is

veclal niet

een jarenlangen

te

doen. De

meeste technieken vereischen, behalve

leertijd, uitgebreide inrichlingen

met werktuigen en materiaal

en slniten alzoo elke gedachte aan eigen uilvoering nil. En dit is het belangrijk voordeel bij batikken het technische deel is bescheiden, wat den eisch van hulpmiddelen bolreil. Men kan, zooals onze ;

school

te

Elherfeld, een niooi ingerichte ververij gebruiken,

men uitkomen met

maar ook volko-

pannen, een gootsfeen en een waterleidingkraan. Voor een geoefend ornamentteekenaar is het lecren allerminst moeilijk; in 8-14 dagen tijd is het met eenige goede methode zeer wel mogelijk een eenvoudig ornament te batikken, lerwijl het verven evenmin eenige

tijdroovend in leertijd

is

geemailleerdc

is.

Technische bezwaren staan dus allerminsl daardoor in slaat, zijn artistieke gedachte

in

den wcg en de kunstenaar

zelf in doeltreffende

wijze in

zonder van anderen hinderlijk afhankelijk te zijn. Zijn arbeid zal van dieper, hooger waarde worden Daarbij koml aanmoedigend het bekoorlijke van het batikken. Het is lets heel moois, waarvoor men steeds meer gaat voelen. Zelf batikkend gaat men begrijpen, hoe die Javaansche vrouwtjes geduldig weken aan weken aan een materiaal vast

te leggen,

1

dock werken kunnen. Hel is lets, dat niet loslaat, steeds verrassend blijfl en telkens nieuwe vondsten voortoovert. Ik merk het meermalen bij mijn eigen leerlingen; als ze door de een of andere oorzaak een lijdiang den tjanting niet gehanteerd hebl)en, dan vragen ze verlangend weer te beginnen. Daar is allereersl die teekenarbeid, dat spelend voortglijden over het doek, weeke, vloeiende lijnen gevend, die weer ingevuld worden met sterker vloeiende was, gulzig de aangegeven ruimte bedekkend. Zienderoogen ontstaat het ornament, mooikleurig goudgele was, zacht glimmend op het dott'e, witte doek.

Dan

het verven, dat al die blankheid

wegneemt, de wasglans doet ver-

een doffe, donkere kleur. Het schijnt dan of al die arbeid te vergeefsch is geweest. Maar in den ketel met het borrelend water komt een nieuwe sensatie. De was lost zich op, in vettige blaasjes drijft ze naar boven,

dwijnen

in

vormt een

236

vieze, onsmakelijke laag.

Doch

als die afgeschept

is, ligt

in

het

.

J.

A.

LOEBER

Jb.

:

ill

cii

al

I

als

liiiii

ClI TS-

EX XI.I VERIIEIDSK XS T I

Gebalikt gezelsthapstoiN't,

lu'ldir

kkuii^ dock

tint linlclnidc klruicii

t-ii

keld omf>id()overd. Dc kleuicii zijn doiikor, de stof gedroo<
blanke lijnen, verrassend veel le diep

.1//;.

Gebatikt avoiidtoilet.

kokcnde, (lanipciide water ecu

scliijn

1

in deii

gloedvolle wnardr. Fijiu'

smctleioozc wil en vermooien

liel

klciii-.idfit'ii

veisciiijiuii in

lul

ornaiiieiil.

koml verrassend te zicn. wal men ^cwerkl lieclt. W'al e( rsl in zwaar was, wordt nu lieht en kleurij^; de niageie wastcekenin^ op het

Nil eersl

was

te

wille veld krijgl na het verven zijn voile waarde, verloont o|)

zieli lielder-

en

fijn

donker klenrend fond. Uat nilkokcn van de was, dat

stiik

is

lul niooie nioinenl. da! hij

wel telenrstellin<> kan {^even, niaar

verrassende werkiii<^ EWerfeld. Mauri

I;h>S

'dijf'l

in

elk

iiieuw

de nieesle ^evallcn van

Ijlijdf,

zijn. J.

A. LoiillUt

Jit.

(Wordt veruolgd)

237

KUNSTBERICHTEN (VAN ONZE EIGEN CO RRESPO N DENTEN) D D

UIT

AMSTERDAM

a o

UTI ET AMICITLE >

WERKENDR LEDENTENTO ON STEELING

^^ (Ifs

Hel

lijkt

criticus'

mij

taak,

niel

waar

zoovelen en zoovelen van geeii bcduidenis, te sanieii

zich te vervelen haiigcn, oni eeii presentielijst le schrijven van aanwczigen, wier al of niet

tcgenvvoordigheid niel van

belang

is

bewaard

zulk een

dat ze hot opleekenen, dal blijven,

waard

zijn.

het mij een sclioone taak, liond rond te zoeken

om

is, licl

Maar meer als

is

een speur-

met een staag gespan-

nen uitgaan van gevoel naar de gevoelsrondom en luid aan le slaan bij

uitingen 't

van wat cdel wild.

treffen

Als ik op Arti's leden tentoonstelling « de neus in den wind steek)) en zoek, van welken

kant daar de wind waait, dan meet ik meldeu, dat weinig edel wild te vinden was en dat, als er al een zuchtje van leven

adenide

van

in velen, bitter

passie

over

weinigen de stormen

liunne

doeken

deden

daveren.

Want laait in

ik

de

heb het

als

lief,

er bartsloclit

lijsten.

Als de kleuren trillen en beven en rillen

en leven en heerlijk zijn

wolkenlooze nachlen en zoo klaar als schitterende lichtzeeen, de gelen als brandende avondgloeden zoo warm en als bezonde duinzandsluivingen zoo bleek En dan de bruinen geniaakt niel warnie I

als

en de groenen van

alle

Maar op weinig

te

rijk,

zoo

Arti

was van dien kleurdroom

speuren.

Noch was

er de exlaze voor de lijn. de geest, waar kleuren zijn de zinnen. En lijn kan zijn een hoogen gang Lijn

is

van de Gedachle. Lijncn zwierend of vastgetrokken, boiiwen bet gebeel,

geraamte en het fundament.

zijn

zij

het

maken de

Zij

De hartslocbt kan spanhun bochten en uilvaren in hun halen, maar de bouwende gedachte stuurt hun bewusten gang. l-A-nheid allereersl. neii

in

Ik zag dezen slellen

bouw

en

dit

groot sanien-

van lijngevaarten schier

niet

op de

doeken der Arti-leden. Geen een gaf nieuwer horizonten ruimte, geen een opende verder verschiet, geen bouwde nieuwe paleizen van den Geest en geen dageraad van nieuwer manier en verder mooglijkheden en hooger kunnen gloorde in dit jaar onder de vele leden dezer vereeniging.

zoo komen we, afstappend van de kritiek-eischen, der boogere vanzelf weer op de beganen grond der, uitEll

!

belvedere

geuren en mooie klanken verblijdingen zijn voor den geest. Kleuren zijn wijdsch oneindig en onnaspeurbaar van oorsprong. De rooden als rozen donker, als pioenen van

zichtlooze, noteering.

bleed, en heel leederrose als appelbloesems,

laars zoo

238

nuancen

zie ik mij kleur.

Kleur moet een zwijmel zijn van extazegeluk, kkur zij een verrukking, zooals

de blauwen zoo zwaar

parelen klaar zacht

dieplen, de grijzen

als

de hemel van

En waar we, op hooger plan van

uitzien,

geen bestijgers van hooger toppen ontdekten, ontiuoeten we plots een tal van wande«

in het

gewone doen

enkelen wel waarlijk

»,

waarvan

met buigingen van

-

Kl'XSTBERICHTliS ccrbcid en groetoii van verblijdc hcrketiiiin'^

I'lT

AMSTEIinAM

^^}^i^pi^•i S*i 3>.*i ^•> ^'^ S*> ^.^ ca*i

wonien welkoin •enoemd.

moeleii

En dat gaal vooraan Floris Yerslcr met voorname studie naar Iwee Doodc

ST. LUCAS. > \Vi;|{KKNI)K 1,HI)KN-TKNTOONSTKLIJN'C, /l^ llocwel liel cr som-

Roeken. lie blauwzwarte vogels liggen op de ruggen naast elkander, do bekkcn reehl-

mige jaren weinig naar iijkl, liecft SI. Lucas dil jaar getoond dat bet rcden van bestaan licct't, doordat bet nog is de mecr liberate,

zijn

gestrekt oppuiitend mi de klaiiwen

getrokkcn. He aard van

werker dus, een

vaste,

is

kroni-

wcrk, van dezen een strakke, con ovcrluigde dil

maar

emolievollc,

stil

cen

behecrschl gedanc, zicning.

Hel ware

wenschen dat Verster,

zeifoverwin-

zijn

iia

te

ning in ontzegging, weer kwani, met buit

van veel wclen en vecl ktinnen en veel geduld, tot nieuwere overwinning in weeldevolle uitbundiglieid... wat wel in zijn aard is geweest. Want heerlljkcr dan statigcn gang is boog rythmischen dans. Wiggers is een, die steeds belangrijke werken stuurt, door zijn stcmmingsrijke, fijngevoelige doeken Deze zijncr maanavondcn is van een tcertiillende stilruslige verrijkt

:

ruimcre, en nicer plaatsverscbairende vervan meesl jonger arliesten dan

ceniging

soms

Arti. In Arli vvalmt bet

waail

maal de wind

dit

uit

duf, op Lucas den zonnigen

kant.

Van gclialte. iiu ja, is Arti meestal voor, maar van jong streven en in bereidwillig-

om

lieid

ook onerkende of betwistbare te verleencn, is Lucas

scbilderwijzen jdaals

de nicest vrijbeidlievendc verecniging.

Wat

de tentoonstelliiig ecu

dil jaar

bij-

zonder cachet gcefl is niet alleen in
bij

de

al

of niet toelalingen

voornaamlieid, een zuivere wijdlieid en een

dezcr expositie, wellicbt onbcwusl, bebbcii

brceden bouw. Daarentegen beelt

gcrcgeerd. Kn wel bet gunslig idee voor dc liilscnid

(^olxi

geloetst, slerklevend, diepkleurig

van

donkermaiilclig

ecu

scbetsjc

incisje

l)ruin

i'el

tcgcn

nicuwsl opkomende ricbting

in

ons land,

een uitbloei van hel Modcrne I'ranscbc

licbt-

Imprcssionisme.

lichten fond in weelderijk gelen leunstoel.

Heel anders dan Van (logb decii, konit

Bauer u Berglandscbap met ruime, zwierige lijnenbouw in soberen toon, Stize liisschop- Robertson met een reel, ontzaglljk zwaar en zal stilleven, Jiirres, hoewel gemanierecrd, en belangrijk, vermoeid Xeiihiti/s, met zijn gewone kleurpraclit, Siivry, gemakkeiijk gedane t)oomsehets, Jait

zoo bier en daar een nieuw slreven op, naar ander licht, plein-air, en andere karak-

i>

:

Sluyters,

lichtsprankelende,

tintellevcnde

Franschacbtige

«

Nachtkroeg

»,

Tholen,

zwakgevoelig, Van der Yen, een zeer knappe en technlsch zuivere, boven dat een heel

terisatie

der stemmingen, naar vrijcr,

bundiger,

hartslochlelijkcr,

lichter

snelle,

direcle

loels,

ult-

wijzc

van weergeven, technisch met onllcding kleur,

cr

dei-

karaklcrvolle

lijn.

V.w

hel

is

dcze ricbting, die cen crkcnning

vindt, bier en daar ovei' dc zaicn van

Lucas

verspreid.

Toorop's inzending

is

de gcbeurtenis van

en Jan Velh

deze expositie. Zijn werk, waarondcr dat

cen allerknapst en aller technisch-zuiverst,

van den eersten en laatslen tijd, is altijd belangrijk en allijd vreemd van wezen tusschen onze gemoedelijke Hollanders in. He drie Bruiden uit zijn symboliscbe tijd, van

gevoelige en niooie

bovendien wel wijl

verbeten

«

Winter

gevoelig

maar

gescbilderd,

portret van Frof. P.

J.

o

niet

mooi,

doodgedord,

Velh, en de Zwarl

met een kleurzware koestal zijn de vermeldenswaardigen dezer expositie. die alien goede dingen van hun bekende soorl zondcn. zonder te stijgen boven eigen, oud kunncn uit

naar nieuwer wegen

liaan.

zijn

mystieke teekeningen Kind met hel van andere jiortretten dat :

A. Ileiligst Ilarl,

van M. van Hees of van Dr. Aricns, van zijn een schets voor een mozaiek tableau voor de St. Aloysiuskapcl Ic Haarlem, een oude Zeeuwscbe landman, en veic

dccoralies

gepointilleerde licbtimpressies, zicdaar een

239

-

KUNSTBERICHTEN

AMSTERDAM

UIT

van veelzijdighciti en vele ge-

half leven

dachten.

De

onderwerpen

verschcitlcnlicid zijner

op de veelvuldigheid

diiidt

in zijn

Wezen en

tolaal aparte zijner opvallingen bewijst

liel

zijn onafliaidielijiien Geest.

de sicrkle van Tooro])

nu de luniinisl

is

uitstek die

bij

wij liebben.

zonlnnd-

trillende

tinlelliclilende,

Zijn

schappen zijn de warme en blijde brandingen van het zongedaver over Hollandscli land en water. En zijn verrukte, opgetogen

bond

kieur. Ik

juicbende

niet, persooidijk,

van geslip-

ook

hij

zoo de naliiur

pel. Ik zie zoii

mee

in

slenimingen deelt

maken,

niel willen

en zou liaar

niel ik

maak

liever

nog dan de welenschappelijke en beredeneerde toets der pointillisten. Maar ik boud toch van vele bunncr werken omdat zij zoovecl scboone zonverrukking voor onze beboeftige oogen dansen lateii. En zoo boud ik ook van bet steik-

een streek met elan en

wat

liever

eeii

toets die

iiilscbiel,

ondergane, vibreerend levende, passierijke, zij bet onvoldragen, werk van Jan Sluylers, de verfijndc, die nog, bruut doet, maar

zoeken, grof en

in

evenwicht kan komen en dan zal kunnen geven de zeer buiten t gewone staande impressie's van zijn

vvel

zijn

is

streven

een

werk

reeds, sensueel en

naar gezond

met

rafflnement, en

zeer krachtige karakterisatie, waarvan bet eerste er nog niet

Een

is.

voor de

talent

naaste toekomst, welliclit.

Na

dit woeste-verfljnde,

bebaaglijke, vvordt

me

barre

dit

maar

zinlijk wel-

lichtkleur

vervelend en

alles bijna

getoets uit

den

ouden doos.

Ware bekende

« Nelly

Suze Robertson bet

dat

bet niet »

stuk

liet

zien,

waar

bet

met bet sterkteere lijfje goudgelen lap. Dit is Gen

balf aaakte meisje zit

tegen de

fel

van de krachtigste en kleur zwaarste uitingen van haar oer-talent.

De

vele goeden, zooals iedere expositic

velen goeden

om

heel't,

die uit bet milieu sicken

een buitengewone, sonis bovengewone

eigenaardigheid zijn en kleintjes

maar

:

Van Beever,

teerljes

en zeer knap hoewel zonder feu

fijntjes

Stilleven, Broekmcin, die,

240

UIT

ROTTERDAM

sacrc of tinlelenden geest, zijn

metier ver-

bazend meesler is, Garf, goed zwaar inlerieur, van RaaUe, levend, David Scliulmaii, gevoelig en nog onslerk, C. R. H. Spoor, die kinderkopjes met voile begrip kan geven, en V'((/i (ier Veil, met vele levende studies, wat belrefl de meer geeikte ricbtiug, benevens, Hreilensleiii, nog le rauw voor bet zoo bcschaafde gevoel, Co Breinun, gevoelig gepoinlilleerd, Piel Momiriaaii, van de wijs gebracbl

nil zijn

gevoelige sfeer, Moiinicken-

dam, kleur wellusteling,

die

bovendien een

verkregen en een sterk tccbniscli kunnen bij een mateloos teveel geven en P. Corn, de Moor, als imnier teerdroomerig gevoelig, wat betreft een groolc cigenbeid

zoeken

naar

beeft

ongeeikle

zijden,

galloppeert en

Maks, zicb

vele

waaraan auderen

zicb bier verslruikelen.

Maar evenwel

van zoeken en vallen te verwacblen, wat nimmer van het sulfe zitten der overbodige middelmatigen zoo is. Conrad Kikkert.

een

D D

slaan

UIT

is

gaan

en

ROTTERDAM

tot

reeds sterk voelende observatie. Licbl-

gietend

—

i) a m s c h e kunstkring > tentoonstelling van etsen, gravuren & teekeningen van romeyn de hooghe zwartekunst-prenten uit den i<:n historischen ateas van stolk j^

otteh

(25 Mrt- 12 Apr.) yO»- Uit de rijke verzameling bistorisebe prenlen bijeengebracht door wijlen den beer A. v. Stolk Czn. had de beer J. v. Stolk Azn. wehvillend een gedeelte

aan den Kunstkring Ier bezichtiging afgestaan. Het was de gescbiedenis van een 30lal het glanspunt van de dagen jaren in beeld van De Witt, de tocht naar Chatham, de :

feestelijkheden

—

bij

gelegenheid

van

den

vrede van Breda; de gevveldige gebeurtenissen van bet jaar 1672, de moord op de De Witten. de zeeslagen op de Engelscben

Franscben gewonnen, het beleg van Groningen, zinnepienten vol boon voor den

en

vijand en

palriottische

prinselijke

almanakken

zelfverheerlijking, niet

zonder byzan-

:

Kr\srm:i{i(:iiTi:x Uniipciinlioid

tijiisclic

l)clrcn"cinle kroniii
de

van NVillem

de lioogst

ocii

;

sitIc

gcluH'li'

rcvolulic

Kri{5clsi-lie

en do

en Marin, waaronder

III

van

den Prills als koning van Kngeland in zwartc kunst, een uiiicum in liet werk van den graveur; de slagen van dei; iiegcnjarigeii zeldzanic

ziiineprcnt

oorlog; de fraaie prcnten ler gclegeiilicid

van het overlijdeii van koiiingin Maria; con zinneprciil op den dood van (icn Sladlioiidi'rkoniiig

cii

cnkele slagen

nil

van

l)cgin

lii'l

den Spaanscheii successic-oorlog. Daarnaasl ecu

aaiital

Ireltcn.

Later.

u

zwarlckunst-prenten, nieesl pora.

itwee zeer

de Hooghe wal zijn

Troosl,

I'raaie

Hcl vail nict zijn

van Hlooleling, Dusarl,

Vaillanl.

tc

dc

Verkolje

Ilodgcs,

en zeldzame exeinplarcni.

onlkenncn. dat Homeyii

zijn lecliniek, zijn tcckeiiing,

opzet, de decoratieve verdeeling van

prenten bclrefl, ecu graveur

nigen.

Vindingrijk en

is

als wei-

en wijdschheid geefl, laal

zeldcn

beschouwcr le inleresseeren. zonder cvenwcl con dieper belangslelling in

na, den belli le

boczcnicn. Hij

lieefl

een getrouwe spiegel

de groote verdienslc

le zijn

van

praalbed

Willeni

III

van

koningin

wcenend

lijd

Maria,

U

is

niel het knielcn

mantels, hoc onberispelijk geval geinsccnecrd

!

VAi.Ki-.NBUHc,

B.

Let

iiiet is

i:tsi;n

bun

DOOH

V.

,1.

HN BKKLDHOUWWiaiK DOOH R.M.VAN DANTZK; ^ '19 MnT-I2Ai'H.)

M1:J

•^o^'Het boctseerwerk van Mcj. van Dantzig is in velc opziebtcn nog zwak. Aan anatoniische observatic en aan proporlic laat het vaak le wcnscbcn over. In vcrscbeidcn naaktnguren is een waiivcrbouding op tc

nicrken tusschen bovenlijt' en onderstel

dc becncn zijn meestal tc zwak en tc kort en wal modclccring bctrcft, oppervlakkig en :

met onvoldoende coiislruclicl'gcvocl bcbannit

Natuurlijk komt dczc lonl hcl slcrksl

bij

liggendc figuicii,

wnar dc bcciicn

men lict cormen ecus wal zicn

dragcn hcbbcii; zcttc

pus ovcrcind, dan zou

!

neemt ecbter niet wcg, dat het werk van Mej. van Dantzig sniaak en distinclie vciraadt en vooral (een zeldzaambeid in ons Dit

gevoel.

Vcrschillendc

bun opvatting aangaat, wiclilig in

bcUckcn,

figuurljes

zijn

wal

gocd cvcnzichzclf, complect, niel bovcn-op maar, om zoo tc zcggcii van beslist

;

Kai-aktcrisliekc opgebouwd. met sterke trcUkcn bchandelt zij oji ecu ietwat ouderwetschc en uithccmscbe nianier; de busies zijn allijd kanlig en op dc juislc manier al'gesneden. kort haar gcbrckcn kan Mcinllionw In van Dantzig gemakkdijk ovcrwinncn; lul l)inncn-uil

r-

wijl de Lords in groot ornaat hem luin deebieming konicn beluigeii. Iloe heel'l de meester zijn best gedaan, vooral het iiilerlijke, het poni|)euze, \an de vertooning le geven; hoe hoofscb-plechtstalig naar de

heeren, hoeofficicel vallen

S* 55,* S»i ^S* S*i ^*>

OHHI'S

;

niol

ler zijdc gezeten,

regelcn der eti(juetle

$>*$,•>

scbildcrlijk landjc) ecu IreirciHt staluarisch zijn

doch liel boUe en leegc, bet kil ponipeuze van zijn jieriodc geefl bij dan ook, men zon liaast zeggen zonder genade weer. Zie b v. het

personcn tooncclspelers niaakte.

coiiipk'i'lliij

hoitehdam

KUNSTiiANDHL om)i:nzi:i:i, jc ti:\TOONSTKLLINC, VAN \VI-:HKHN DOOM MF.VH. M Ti:HPSTMA-Ui;i;iilNK KN Ml'.I.

iiicls le

voorgeslcldc gehcurcn een zekere heitl

liislorische

^ S*a*

(Icld.

geniakkelijke fanlasie begaafd. die aan lid

rir

hcddiviMi siiiaak van den lijd, die van dc geschiedenis een militaire parade en van de

die

niel

verniil'tig,

—

der

Ucilipcn

t

:

gocde been ze

in

zich/.cll

/c licclt

lia:ir

sle|)ciide

aaiileg slcchts le volgcii

nict bet heeic

ook op

voor-


gronden der slagen en belegeringen, vvaar Willeni III met zijn staf verschijnt. Mel nicer byzantinisnie heeft Andrics van der Meuleii

den Zoniickoniiig niel tc paard gezct, dan De Hooghe bet den Oranje-veldlieer doel een volmaaklc maskerade-generaal Deze niclige man met het onvermoeid, als een schaakspeler combineerend brein wasmeer. !

Maar bet was dc opzichtigc, door de barok

TENTOON.STKLLINC.VAN WKHKHN DOOR OTTO VAN HKKS KN VAN SCIIKTSHN KN STLDIEN DOOB DAVID OYI-INS (lO AI'H. 10.MKI)/O^ Met is ccnigszins mocilijk, licl werk van Otto van Hees tc waardccrcn, wanneer men in hel voorzaaltje met bewondering geslaan heeft voor de kicinc, vluch-

ligcluchtigedockjesvan den voorlrefrelijken David Oyens. Wat blijlt ci van het geschil

241

KUNSTBERICHTEN — UIT ROTTERDAM der van Van Rees dan over, dan verf, verf, zeer zware en

onaangename verf? Al

om

gcvvelddadige pogingen

die

heftig licht

te

verkrijgen, al dat smijlen

met ongebroken

kleur gaat zoo volmaakt

nutteloos lijken

miskennen

—

beslislheid,

David Oyens met een

eigenste

en een zetje zijn

vastlegt. Hot Irefl voor den heer Van Rees waaiiijk ongelukkig,

brillante liciit-opnanien

buurman

dal hij zulk een

van David Oyens een verrassing. Deze bokvaste ateberscbikier blijkt ook een laiuiscbapsmeester van builcngewone kracbt tc zijn geweest! Zij waren minder eenzij(Mg dan men steeds gemecnd beeft, de gebroeders Oyens. Het atelier-sluk was nu eenmaal maarzij bidden bun geest friscli en bun oog belder en gevoelig, door zicli te baden telkens weer, in liet belle buitenlicbl, liun genre,

de voile naluur. Daarvan geluigen bier Davids vervvonderlijk jjlinkende buitenslu-

in

Nog minder dan

dies.

zijn

broeder beeft

bij

zicb ooit gerocpen gevoeld zulk een sebets lot

een scbilderij op

te

vverken,

noteeren van den indruk was

maar

bet

was dan ook

niet

bij

meer

—

met bet

tevreden

;

of minder

dan de voile scbijn, de essence van bet geziene. Daartoe was niet meer noodig dan een eiikele smeer, een licbt frottis soms op bet doek, dat zooveel mogclijk gespaaid wordt. een enkele aanduiding van den vorm, zonder meer dan even te api)uyeeren. De liefbebbers van de doorwerkte en doorgecomponeerde scbilderij zullen vragen, wat er mogelijkerwijze van deze aanzetten terecbt gekomen zouzijn, als de meestererop doorgegaan was. «Iii der Bescbriinkung zeigt sicb der Meister

vaak

»,

vergeten,

en

dal

liet

wordt maar

dergelijke

ken. Er

waarmee

al te

vlucbtig-

de kleuren

bij

waarde tegen elkander doet

in

bun

uilklin-

een berglandscbapje, waarin

is b. v.

tegen de donker-groene boogie de vlakke

weide aangevlijd

beeft.

In de eerste plaats is bet tentoonslellinkje

boe deze

nicer,

te

Deze impressie overtreft weliswaar al bet maar ook daaronder is niet wcinig van booge waarde. Telkens Ireft de feillooze

andere,

legenover de gemakkelijke manier, waarop liiije

een bewijs

;

twcelingen van eenen geeste waren.

blinkcnd

zoo

ligl,

siiiaragd-goud, dat ge een oogenblikje

van stil

wordt onder den indruk van zult een fijngegrepen realiteit. En met welk een vreugde wordt ge de bier wat uitvoeriger gegcven details gewaar een sierlijk l)oonipje o.a. met zijn jeugdig wuifkruintje aan den kant van bet blank-grijze rivierljc boe werkelijk, boe iiai)ij lijkt dit niiniatuur-panccltje, zoo dat ge wel meent erin tc kunnen stappen. :

;

Ocb, bet er

is,

scbildei-

raakt

is

alles eigenlijk goed, zooals het is. Welk een rasHoc langer boe meer

voor zoover bet er

was

die

man

men ervan

!

overtuigd,

dat

bij

een

onze negentiend'eeuwsebe kiHist. Als nu maar niet, zooals zoo dikwijis, deze overtuiging bier te lande glorieuze iiaam

cerst begint

beste

werk

verbuisd

is in

door te dringen, wanneer zijn voorgoed naar den vreemde

is.

KUNSTHANDEL BECKERS > VVERKEN VAN W. B. THOLEN EN CHARLES VAN WIJK (MAAND MAART) /i.^ Wat er aan Tbolen's werk ontbreekt, lijk te

niet

is

gemakke-

definiccren. Ziebierecn goed scbilder,

meer dan middelmatig begaafd en bescbaafd, met een fijn-ontwikkeld gevoel voor kleur, een dcugdelijk compositie-lalenl, een wezenlijkc intuilie voor moment en stemming; en

zijn,

die er tocli zoo zelden in slaagt waarlijk te

wat men dan een « sciiilderij » pleegt te noemen. Waarlijk, wat zou men nicer verlangen

boeien. Mij althans en mij niet allecn. Hij

beidjes even gemakkelijk

te

bederven

als

'?

Men

zie b. v. bet

zijn

gewicbligen ernst,

Opkomend onweer, in

zijn

stille

dat in blin-

kendheid, in zijn rijpe, verzadigde kleur de

eigenscbappen,

bczit

alle

naam

scbilder

bet woord),

tc zijn (in

omdat

bij

om

een

aange-

den besten zin van

betrekkelijk objeclief

en nculraal legenover zijn onderwerp staat, nooil te veel den nadruk legt op een be-

waardc

beeft van een voldragen werk, al is de facluur dan ook die van een uilerst-vlucb-

paalden kant van bet geval — indien bet niet zoo mocilijk was voor den bescbouwer,

De verwantscbap met Pieter's meesterwerk de Sniidse te Doom is niet te

minder de stemming uit de dingen tc balen, dan wel ze vast te houden. Telkens als men

tige studie.

242

;

KUXSmERICHTEN hot iiicent le hcbbeii, viiigers.

Het

mee

cr

j^anl

weer door dc met hot zoii-

j^lipt lict ;ils

op hel oogenblik, (lat hel schijiit te zuUen doorbreken, vciflauwl zijii •>lans cii wordl alles wcer dot en doomig. Het is er steeds bijiia, maar nooit !of tenminstc zeldeiii (jeheel. Kv is ecu zekcro ons waterlniui

iietje in

en

schiiclitcrlieid

oiiverklaarbaar

;

terugiioudeiidlieid.

die

wanneer men l)emcrkt

is,

aan dat eigcnaardig gcvoel

in

de oogeii

bij

eene doekje op liet niomenten loch beslist nionienten zijn. Een tekort aan energie, aan voliioudingsvcrmogen, dat men echter weer kijken

iiet

andcre)

van

dal

het

zijn

constaleert in zijn

niet

krachtige dingen

voorlreireiijke en

dc papierfabrick

uit

en

liel'de

behandeid,

begrip

een

met zooveei

kleurrijke teekeningen

serie

;

als

men

l)ij

zoo gezien

lijk

klonten

is

maar een willekeurig uitgesneden

zondcr begin en zonder eind, dat ecu groolcr aardvlek suggereert. en het diondc als voetstuk behandeid le zijn. Van Wijk behcerschl zijn onderwerpen mccstcrlijk. Het dal

ik,

in

hij

zijn

goeden kant

moment, waar

een

;

het

iiclil

friscii, winderig nn eindelijk ecus

•-y

Van den knajipen

Charles van Wijk

weinig nieuws. Zijn werk zeer bekoorlijk, gezien. Kr

blijll

beeldhouwwerk

maar te

waar

het

is

ongetwijfeld

blijft te

picturaal

veel atmosfeer aan dit

liangen,

als zuivere vorni niet niet

het begint

het

genoeg

maaki zich los.

Men weet

en waar het eindigt.

Dit geldt niet alleen van de figuren als zoo-

maar van de geheele composilie. Ze uitgesneden, met nicer of minder geluk,

danig, is

uit e'Mi

Ze

grooter geheel, gelijk een teekening.

sluit zichzelf niet af, ze vindt

wicht

tcgenwoordige

^

haar eveii-

^9i ^9i S* ^9i g,»b ^9i ^^ -42,f5 ^f^^

I:N D1-:

TKKKHNINGEN VAN MKVH. MARIK

> iMa.vnu

iu)Odk-hi-:yi-:rmans

^r^ Het is werk met een scherpe zooals

we nu eenmaal mel

waren

zijn

le

dragcn

een

aprid

lendenz

i\

leelijk ger-

zeggen.

Sommige als

documenlcn van een sociale enquele. Zoo vernemen we, dat een sjofel loopmeisje voor een week van 75 arbeidsuren met de kajiitale som van zes kwarljes beloond wordl en dat een rampzalige stakker er zoo cllendig uilziet, omdal hij lenze

gevolge van een val van een slelling rugge-

gekregen

mergstering hel lig

faveur

graden

Votk,

bij

te

heeft.

F.n

uitgczakle

hel

in

olkIc ziel

ecu leniperatuur van lach-

niogen slrijken. lilders

ligt

dagblad voor de arbeidersparlij,

hel in

op den giond, den litcl dcmonstratief naar bovcn gevoiiwen. Niels ligt nie verder, dan met een eerbiedwaardigc ovcrluiging te spolten. Maar wal heeft (lit alles nu met kunsl le maken De kleurljes van Mevr. De Roode s scliilderijen blijvcn ondcr dat alles vroolijk genoeg. nicer dan een cxcmplaar

'.'

Ileldei'e ullramarijnljes

en poeslieve roodjes

maken haar armhuis

een l)ijna-blijgeestig

tot

dat deze schil-

Ken van zijn laalsle werken is, naar ik meen, de groole pleister van de Ploegende Ossen. De beesten zijn goed van actic, staan stevigop hun pooten en niet onaardig klomperl het boerlje erachter aan, dat den ploeg bestuurt. Maar staat liij er niet achter, op

deres de schrijnendc

misere

ongelukkigen

;

het randje van het sluk akkerlaiid, alsof liij erafzal vallen Ik wil onmiddcllijk gclooven, dat het in orde is, dat het waarschijn-

lijk zelfs iieenit hij

'

»

onderschriften,

verblijf. Ik wil niet zeggen,

niet.

hij

opvalliiii"

ti:ntoon.stkllin(; van schildkrijen

besjeshuis heeft een

niet in kwijnde.

vreezen, gelool

niet allengs verwijdt.

inanisme gewoon

den

le

blijvcn herhalen en

ecu vicieusen cirkcl zal gcrakcn, als

dcgrenzen van

teekeningen

!

echter

is

zichzclt zal

neenit.

bovenin hangen en de zon doorliet latwerk zoo hel en glunder op de vloerklinkers schijnt Dat is niet alleen forscli gezien, maar ook forscli gepakt. Zulk een parti-pris zou men in zijn olieverfwcrk ook wenschen. De studie van het lilauwe schip was naar

dal sluk voren en

lirok

dergerlijke

onderwerpen niet vaak waarDe Droycrij o. a., waar de vellen

HOTTKHDAM

VIT

Doch

is.

niet voell

ik

ben

van zelfs

al

die

zeker

van het legended... Doch wie voor haar werk staat, wordl daar maar weinig van de bourgeois gaat niet minder gewaar salisfait Iiecn, dan hij cr gckomcn is. Moge;

dc Iroostrijke ovcrluiging mee, dat het nog zoo kwaad niet is in een

wcl hoi, maar schortcnbont-klciuig geslicht

243

-

KUNSTBERICHTEN

UlT

ROTTERDAM

worden. En van den arme » verzorgd te foimule daaraan is de ultramarijn-blauwe van Mevr De Roode schuld

- KVNSTVEILINGEN

«

I

het

(al dout Dat vei-scheiden leekeningeii zo.idei lingroode en zwaile krijt een beetje Uunncn oudervvets aan)van een respeclabel geven, is maar een schrale vergoeding

blijk

voor wal de schilderes in gebreke een aanklacht ven le levcren

is

in

:

bceld

i\. J.

^

^"^^"^

groepje lOOOn

in

d

VAN OUDE SCHILDKRIJEN BIJ r.o, 1-Hi:i). MULLER & TE AMSTERIUM > van

W^M

Aphil 1908 >:,

•_!8tot29

Meer dan

1530

schiider-

Hocbst,

3050 en no

/

ristiscli

van

gecomponeerde en coloTwee drinkers

zeer aanliekkelijke

Juditli

Leyster

70i,

(n-

een pracbtig

(no 41) en grool zeegezicht van van Goyen deelen een important boewel niet in alle Ruyseven stemmig landschap van Salomon

dael de boogle-punten

5.58,

een derde groep

van bclzelfde maaksel, / 1425. Voor Oud-Delftscb n" 199, een kannelje, :

/ 820;

no 262,

geribde, door Pynacker

in

kleuren gedecoreenle scholel, / 850 n° 264, een scbeerbekken, / 800; no 286, een zeer vroeg bordje. met geel en groen gedeco;

reerd,

/

290.

op de

liij

Fred. Muller

gewone

rijk

geillus-

werdcn de Onde

scbilde-

en

uitgcgeven

wijze royaal

de Antiquitciten. bcl werk, besclireveii. rijen,

Dell'Iscb aarde-

MODERNE SCHILDERIJEN, AQUARELLEN EN TEEKENINGEN, BIJ FRED. MULLER & C", TE AMSTERDAM

VEILING VAN

JS*

Doelenslraat sUikUcn wcrdcn weder in dc vormdcn de geveild. Van dezc verzameling vroiuveliik-sierli.ik

no559, een

Hochsl-porcelein, 40 cenl. boog,

Ireerde catalogi,

KII.ING

:

no 560, een andere groep, evencens

;

In diic,

KUNSTVEILINGEN.

a

1

1908 y:.^^' Slecbts enkele prijzen

/

wordl.

^'^ ^'^ '•'95 ^^^ ^^t^^'

VOORWERPEN. EN VAN DELFTSCH AARDEWERK, BIJ FRED. MULLER & C", TE AMSTERDAM > van 28 Apiul tot Mei

geble-

legcn ccn (zonder enquele-onderschriflen) aard maalschappij, die niisere van allerlei laat voorlbein de grootste genioedsrust staan,zoolanghaarrusligerustnietbedreigd

^^

VEILING VAN ANTIQUITEITEN EN KUNST-

;

DEN \2e" Mei 190S >o». Deze veiling was wel van een niin
Jozef

3575

/

;

Nenbuys, Yader en moeder, \n° 197), / 5250; H. Weissenbrucb, Vaurt in de scheniering,

J.

Ziehier eenige booge prijzen 4500; J. van C. Dusait, DorpsfeesI 'wSS), / Goyen, gezicht op de Ztuderzee in" 41), :

2200;

21100; gezicht op Leiden in" Keyzer, Hel Fregal 'no 43), / 2350; Th. de Eeysler, Mansporlret (n<> 68), / 3025 Juditb 42). /

/

aquarel

/

HoUandscb Nymegen {w 83i,

6000

;

Meesler, Vredescongres le (no /6000; A. van der Neer, Maneschijn met een S. Ruysdael, Landschap / 2550

98), slot

;

(n" 113),/ 11500; /

2400

;

J.

Dorp

in

een vlakte {n"

Vrel, Strnatje (n" 144), /2700.

114),

100 in een

afzonderlijken

calalogus bescbreven en in losse bladen gercproduceerde bijbelscbe voorslellingen, was voornamclijk van belang omdat ze een

;

Tivee drinkers (no 70),

(no 248),/ 2450.

De reeks van

kleine

lezing

(aquarel)

scbilderij in bet Stedelijk

van Jozef

Museum

te

Israel's

Amster-

dam, David en Saul, en drie zeer primitief aandoende, zeer sterke teekeningen van Segantini bevatte. De aquarel van Israel de teekeningen van 'no 40), bracht / 1500 op Segantini, n" 73, De zondebok, / 790 n" 74, ;

;

Maria, zuster van Mozes, uitgeslolen nit het kamp, t 1-^50 en n" '/5, Rahaii de spionnen verbergend,

244

/ 740.

INHOUD VAN DEEL

XIII

fZEVENDE JAARGANG — EERSTE HALFJAAR —

1908) Biz

Beets (Mr. X.) Bredius (Dr. A.) Jacobsen (Dr. R.) LoEBER Jr. (J. A.)

Dirick Jacobsz. Vellerl

:

:

:

:

Pit (Mr. A.)

\V

lockeiiingcn

105

.

Ken onbekonde Jordaen.s De Gebroeders Ovens

151

Elbcifi-lder Batiks

2:11

Martin iProf.Dr.W): Oiuie (C.

Vioc-i>i'

:

89 150

Mattbijs Maris

M.\Rius(G. H.):

NiJHOFF

(UH

:

)

Teoktiiiii^eii in

iict

Anislerdaniscbe I'renlen-

kaliiiK'l

103

K. P. C. dc Bazel

220

De GrafnionunicnU'ii van

:

.Ian

van Polanen,

tc

21 Breda en van Adolf VI, tc Kieet Ill Reesema (E. S. van) Ond-EgypUscb Vlccblwerk 2()-G() De Tegenwoordii^e Druklelter Roos (S. H. de) Schmidt-Degener (P\) Adriacn Bronwer en de Ontwikkeling zijner :

;

;

Steenhoff (W.)

Kunsl Anton Mauve en

:

VrifsJr. (R.W. P.

1-45-129 12-58

zijn tijd

De Colleetie Six en de aanwinst emit door Bijksmuseum de): Hnldeblijkaan Dr. .\. Kuypcr (Album) .

Iiet

205

...

189

KUN STB ERICH TEN UlT Amstekdam

:

Tciitooiislc'lling MiisU-iibrocck

—

V:in dcr

(W.

S.)

79

(W-

S.)

120

Arli :

—

St

(W- S.) (Conrad Kikkcrt)

Lucas

Fraiis l51ock (zaal HuylcTenloonstelliiif^

Herman

(J.

.

'i~

iB.)

121

iB.)

157

.

De Scalden

155 2:i8

d. B.)

Ricljir

Inliuldigin-'slenloonsleiling der Stadstcestzaal

B

}

197

In den Bij de Akwarellislen den Sillon Kunslkring: Isidoor Meyers en Herman Courlens In den KunslTentoonslelling ' Voor de Kunst n

iG. E.)

81

kring

iG. E.i

157

«

UitBkussel:

—

Lareiisclie Kunslliaiuiel Arli

DiT AxTWEKPEX

V;ill<

Colleetie Six

Vie et Liiniiero.—

bi

iJ.

d.

—

—

.

—

Emiel Glaus Gallcrij

—

Libre Esllictiquc

—

Koninklijkc (('•

K

'

^^

245

UiT Parijs

Belgische kunst op de Herfsttentoonstelling

:

Dumont-Wilden Kami (Jacq. Mesiiili

IL.

Verspreiciing van de Verzameling Rudolf

82 121

TeiUooiistelling van Vincent van Gogh, in de Gallerie

DiT Rotterdam

Beinheim

Museum Boymans — Kunstzaal Oldenzeel

:

van Voorden — Rotterdamsche Kunstkring Academie — Vincent van Gogh — Rotterdamsche Schilders en Beeldhouwers — Ch. Dankmeyer. — .

.

.

Kunslhandel Oldenzeel Rotterdamsche Kunstkring — Hedendaagsche Friesche Kuiistnijverlieid — Voor de Kunst — W. de Zwart Kunstkring — Oldenzeel — Tholen en Ch. van Wijk — Marie de Roode-Heyermans

Marius iG. H.) KUNSTVEILINGEN

M.)

158

^R. J.i

40

(R. J.i

125

(R. J.)

160

fj.

— August

(R. J.)

Matthijs Maris

:

240 202

41-85-161-244

:

BOEKEN

TIJDSCHRIFTEN

&

Brueghel DEH Aeltere iPeteri Kirmes mit tanzenden Bauern Gluck (Gustav) Nederliindische Gemalde aus der Sammluiig des Herrn Alexander Tritsch ill Wien :

(B.)

161

:

Hymans

(Henri)

Kleinclausz

Leeuwen

(Karl)

:

(I

Gesellschaft

Mode

87

iB.j

127

164

(B.j

85

(B.)

86

fiir

u.

Memling

(W.

vervielfaltigende Kunst

Drucke des

Mittelallers

»

B.)

43

(M. R.)

127

und der Renaissance, Katalog

&

0° Frankfurt

a

M

R.)

162

(B.)

203

(B.)

203

id.

Geschichte des Kunstgewerbes ;

42

\de R.)

1400 tot 1800

des Antiquariates Joseph Baer Illustrirte

(B.)

(B.)

Die Altniederlandische Malerei von Jan van Eyck

:

Handschriften

Die

.

Werken

Jordaens, Leven en

:

bis

De

.

:

De Schilderkunst van VoLL

.

Les maitres de I'Art Glaus Sinter et la Sculpture Bourguignone du xv siecle Letterhoek voor den Teekenaar en Ambachtsman

:

(A. van)

RoosES (Max)

Die belgische Kunst des XIX. Jahrhunderts

:

Menschen und Moden

in

Neunzehnlen Jahrhunderl

•

Overzicht van Tijdschriften

(C. G.) 87-128-204

PLATEN N. B. De eijfers met * gemerkl geven de bladzijilen nan tegenover dewelke de pl.nten buiten tekst raoetea tusschengevoegd worden.

Tekslversieriny in hont gesneden door Ed. Pellens.

Omslag

Barm£ (Martha) Bazel

hont gesneden door G. W. Dijsselhoff.

Gebatikle blouse

:

(K. p. C. de)

in

:

Hofstede

«

235

Oud Bussem

Tuinhek huize

«

*220

»

Dennenoord

220

»

De Wilgenakker » huis < De Wilgenakker

Situatie en tuinaanleg van het huis «

Plan en opstandteekening van het

mahoniehout Detail van den lerrasvloer van huize Terrasvloer van huize « Petersburg d

Kasl uitgevoerd

246

.

.

»

223

225 227

in

«

Petersburg

»

.

.

.

228 229

Block (Franz* BoRCH (Gerhard :

Brouwer

tcr)

(Adriaen)

:

Minncwator

39

.Ioii<'ciiskop

lOO

Zelfportrcl

:

*1

He Dorpsharbier

.'{

Bocicmoiuiedans l)e

4

Mocrilijksohe Bocreii

*4

Huisclijke Twist

7

BocrenlVfsl

*8

I)c vroolijkf ("iczel

*10

.Vvondloilet

46

Interieur van ecu Tabakskrocg I)e

*46

*47

Operalie

Tabakskroeg

47

Driiikebroers

48

De Vroolijke Maaltijd

49

Kxpressiekop

50

Tabakskroeg

*50

Twee Expre.ssiekoppcii Twee rookende Boeren

51

52

De Hooker

5.S

IiUerieur van ecu kroeg

.

54

.

Zich afzondereiide rookers

De kleine Booker De Traagheid De Toorn De Mandolinist

55 *5() 1.30

131

132

'

*1T2

Het Gelioor Hel Cevoel

l.'iH

Landscbap

134

*134

Scheniering

Manescbijn

135

Landscbap Gezicbt

in

1.3()

een vesting

139

Vechlpartij

-r

—,—

140

*140

id

De Meesterdronk Goede Vrienden Het iaatste Nieuws Dobbelende soldalen Brouwer (Adriaen) en Teniers David): Zonsondergang Brouwer (Adriaen) (en Crae.sbeeck ?;: Tabakskrocg

Duck

Mansporlret Eeckhout (Gerbrand van den) Teekenaar gezeten v66r een boerenhuisje Albuniblad in watcrverf Ellens (H.): Albuniband in bruin leder Albuniblad lAnt. van)

Goes Hugo van der; Hals Fransi :

Heer (Guilliam de) Heukelcm (J. B.): L.

*1.3C

147

43

Van)

:

:

:

Maria,

liet

....

107 194 194 104 195

.Sluilvignet

(J.

145

*MG

:

:

ISHOVEN

142 143

Kindje

.Ic/.us

aanbiddeiul

De Booker

105 10

Mansporlret

*110

Oorkonde

*I20

.\lbunib;itul in bruin leder

195

247

:

IsHOVEN

(J.

:::

:

: : :::

;

;

L. Van)

JoRDAENS (Jacob) Lely (Sir Peter) Leyster (Judith) LOEBER Jr (J. A.) Maris (Matthijs)

:

:

Mauve

:

Albuniblad

196

H. Faniilie

*454

Heraut van de orde van den Kouseband De Serenade

104

....

Batiks

217 232-233- 234-237

Stadsgezicht

-*i50

Bosch met Schapen Heide met Sneeuw Koeien aqn de Plas

(Anton)

13 14

*14

Portret

16

den Tuin Koeien Op weg naar huis De Melkbocht Winterlandschap

*16

In

.

.

.

*1S

•

.

59 *60 61

*62

Huisje buiten

Houthakkers

63 *64

Het Kalfje

Metsu (Gabriel) OsTADE (Adriaen van) Oyens (David)

;

De Haringkoopvrouw ... De Klosbaan De Schaatsenrijder Portret van Pieter Oyens Bezoek aan het De Bezoekers

Oyens (Pieter) Reesema (E. S. van)

Ruisdael (Jacob)

Ruysch (Racliel) Savery (Roelant)

:

Sluter (Glaus) Steen (Jan): Vellert (Dirick)

*89

...

93

.

*96

La Reine-niodele Polderwei

101

99

Taschje

in zijde

gevlochten

Taschje Taschje

in zijde

gevlochten

116 116

linnengaren

in

117

linnengaren

relief vleclitwerk in

117

handen

*124

Do Voorde Bloemen Aap Beclden van Margareta van Vlaanderen en Ste Catharina .

Vioolspeler

.

211 .

215 *106

.

22 108

Onthool'ding van Johannes den Dooper

169

Sterfbed van Ste Anna

171

173

*174

Petrus op het Water Nood Gods De Heilige Drieeenheid, Mozes

Episode

248

110

213

De Tiburtynsche Sibylle Het Oordeel van Salonio

Vermeer (Johannes): VORKINK (P.)

.

96

Pilatus vvascht zich de

:

.

Naaklstudie

Tasch met

Rembrandt

Ateliei'

219 .

uit

de stichting van

176 177

en Petrus

Rome

179

*180

Phaeton's val

183

Steekspel

184

De macht van Venus De opening van het vijfde Zegel De Keukenmeid Lezenaar

186

*188 *208 192

:

Weiditz ;Hans)

WoBMSER

(Jac.

Houlsncde

:

Ph

;

:

103

Moiiof^rnm Dr. A.

K

190 191

Tilclblad

Hand

193

Ongenoemue of ongekendk meestehs

:

Foiirct vail .Ian van liroiickliorst

109

de Cirattoniljc van Jan van P(>]ancii Bccldjcs alkonislifi van dc Giaftonibc van Addir VI

Has-rclic'l aaii

7,cgc\

van Willcm Sluler

Twee

lieiligcniif'nrcn in

Iloutsnede nil

Dc

.

«

.

.

.

.

)

^

^-1

*24-*25

houl gesnedcn Lcvcn ons liefs Heeren

162

ti'ijetiwoordige drukletler

28-29

Letlcrproeven van verschillendc Gielerijen Lellcr in

lict

30

Didol-lype

van Larischc Antiqua Bladzijden uil lict « Drukkers-Jaarboek

31

Proel"

*32

»

33

LcUcrproeven van verschillendc Gielerijen

67

Honicin van Nicolaas Jenson

68-69

14 Verschillcnde Icllerproeven 14

Verschillendc leltcrprocven

Hrcede

«

Lilurgiseh van Olio Otid-Hgyplisch Vlechlwerk

Afb.

:

2

:

»

3,4,5,6

.

7

»

15

B

»

•

72-73

*7G

Hupp

77

:

112

113 114

115 :

Gordcl

:

115

in kaarlweef'sel

Touw

van wilgentakken 13 Kaarlwcefsel met hcl geopende vak 14: Kaarlwecfscl; de draaiing van den 8

.

Vlechlwerk Rulheensch vleehtloeslel

1

»

»

.

Chellcnhani »

115 119

:

steel

tounend

119

249

Gedrukt dook J.-E.

BUSCHMANN

TE AntWERPEN.

N

Onze kunst

5

07 deel 13

PLEASE

CARDS OR

DO NOT REMOVE

SLIPS

UNIVERSITY

FROM

THIS

OF TORONTO

POCKET

LIBRARY