Onze jeugd heeft tegenwoordig een sterke hang naar luxe, heeft slechte manieren, minachting voor het gezag, en geen respect voor ouderen

28-11-2012

“Antisociaal Gedrag” Maastricht, 27 november 2012

Prof. dr. Frans J.M. Feron arts M&G / jeugdarts

Citaat…

”Onze jeugd heeft tegenwoordig een sterke hang naar luxe, heeft slechte manieren, minachting voor het gezag, en geen respect voor ouderen”

Socrates, 470-399 v. Chr. FHML - Social Medicine –

Prof. dr. F. Feron

slide 2

1

28-11-2012

Antisociaal Gedrag (ASB) "Ik wilde mijn zoon naar een gehoorzaamheidscursus sturen. Maar hij wou niet.”

Prof. Dr. Frans J.M. Feron Hoogleraar Jeugdgezondheidszorg – arts M&G / JGZ Universiteit Maastricht, FHML, CAPHRI – Sociale Geneeskunde GGD Zuid Limburg, afdeling Jeugdgezondheidszorg

FHML - Social Medicine –

Prof. dr. F. Feron

slide 3

Leerdoelen: • “orde in de gedragschaos” • antisociaal gedrag: concept ASB • neurobiologische aspecten ASB • handreikingen voor de praktijk


Prof. dr. F. Feron

slide 4

2

28-11-2012

Wanneer is gedrag een probleem?


Prof. dr. F. Feron

slide 5

Terminologie: • Algemene definitie van gedrag is breed: – “…alle objectiveerbare acties of reacties, meestal in relatie tot de omgeving…”

• Definitie van gedragsproblemen idem: – “... kinderen/jeugdigen die zichtbaar ongewoon of abnormaal gedrag vertonen…”


Prof. dr. F. Feron

slide 6

3

28-11-2012

Voor de praktijk:

• Ontwikkelingsperspectief: • Hoe oud is het kind? • Wat valt binnen de “normale variatie” voor zijn/haar leeftijd? • Kennis van ontwikkeling van kinderen is belangrijk om gedrag in te schatten! FHML - Social Medicine –

Prof. dr. F. Feron

slide 7

Problemen ontwikkeling & gedrag: vroege kinderleeftijd

Ref: Largo RH, Benz-Castellano C. Critical moments in childhood development: the Zurich fit model. In: Papousek M, Schieche M, Wurmser H, editors. Disorders of behavioral and emotional regulation in the first years of life: early risks and intervention in the developing parent-infant relationship. Washington DC: Zero to Three, 2007:1-11.


Prof. dr. F. Feron

slide 8

4

28-11-2012

Definitie gedragsproblemen? Gedragsprobleem: • Regelmatig ongewenst gedrag dat storend is voor de omgeving (ouders, leerkracht, anderen) en/of • wanneer deskundigen dit gedrag als problematisch beoordelen op basis van valide kenmerken inzake psychische (on)gezondheid

Ref: Ploeg, JD van der (2007). Gedragsproblemen: ontwikkelingen en risico’s. Rotterdam: Lemniscaat


Prof. dr. F. Feron

slide 9

Gedragsproblemen: divers! • Storend gedrag, impulsief gedrag, agressief gedrag, regeloverschrijdend gedrag, uitdagend gedrag, eisend gedrag, dominant gedrag, druk gedrag,…

• Teruggetrokken gedrag, angst, faalangstig gedrag, depressief gedrag, psychosomatische klachten,…

• Leeftijdsinadequaat gedrag, bizar gedrag, stereotiep gedrag, dwangmatig gedrag,... FHML - Social Medicine –

Prof. dr. F. Feron

slide 10

5

28-11-2012

Voor de praktijk: • Perfecte kinderen bestaan niet… • Ook kinderen zónder gedragsproblemen vertonen wel een lastig gedrag… • Het is heel normaal dat kinderen ongehoorzaam zijn… • Alle pubers hebben conflicten met hun ouders…


Prof. dr. F. Feron

slide 11

Definitie gedragsstoornis? indien: • het ongewenst gedrag langer dan 6 maanden aanhoudt én • de symptomen in een cluster van nauwkeurig omschreven gedragskenmerken voorkomen zoals beschreven in de DSM-IV-TR én • gevolg: lijdensdruk en/of disfunctioneren

Ref: Ploeg, JD van der (2007). Gedragsproblemen: ontwikkelingen en risico’s. Rotterdam: Lemniscaat


Prof. dr. F. Feron

slide 12

6

28-11-2012

Voor de praktijk:

• Elk kind is wel eens lastig, dat hoeft niet problematisch te zijn

• Gedragsproblemen verschillen in ernst, duur en frequentie

• CONTINUUM: lastig gedrag – storend gedrag – probleemgedrag – gedragsproblemen – gedragsstoornissen de grens tussen normale variatie en ernstig afwijkend gedrag is soms onduidelijk


Prof. dr. F. Feron

slide 13

…en wat is dan antisociaal gedrag?


Prof. dr. F. Feron

slide 14

7

28-11-2012

Antisociaal gedrag (ASB): “Antisocial behavior is generally defined as behavior that violates the basic rights of others”.” • Ernstige regel- & normoverschrijdingen • Altijd nadeel voor andere(n)/maatschappij • Heterogeen concept • Overlap met ODD, CD en delinquentie • Agressie, diefstal, inbraak, vandalisme, e.d.


Prof. dr. F. Feron

slide 15

Heterogeniteit ASB

Ref: Loeber, Lahey and Thomas. Diagnostic conundrum of ODD and CD. J Abnorm Psychol 1991;10:1-41


Prof. dr. F. Feron

slide 16

8

28-11-2012

Continuüm: van storend gedrag naar ASB Kindfactoren in een leeftijdsperspectief

Ref: Loeber R. Developmental and risk factors of juvenile antisocial behavior and delinquency. Clin Psych Rev 1990;10:1-41


Prof. dr. F. Feron

slide 17

“growing into ASB…” • Symptomen op jonge kinderleeftijd: niet specifiek • Grote interindividuele variatie • LCP: life-course persistent pathway – antisociaal gedrag jonge kinderleeftijd volwassene

• AL: adolescent-limited pathway – antisociaal gedrag alleen tijdens adolescentie

Ref: Moffitt TE. Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: a developmental taxonomy. Psychol Review 1993;100:674-701


Prof. dr. F. Feron

slide 18

9

28-11-2012

Antisociaal gedrag (ASB): LCP versus AL

Ref: Moffitt TE. Adolescence-limited and life-course-persistent antisocial behavior: a developmental taxonomy. Psychol Review 1993;100:674-701


Prof. dr. F. Feron

slide 19

Antisociaal gedrag (ASB) “growing into violence, property crime and authority conflict”

Ref: Loeber & Pardini. Neurobiology and the development of violence. Phil Trans R Soc B 2008;363:2491-2503


Prof. dr. F. Feron

slide 20

10

28-11-2012

Walters: “LCP and AL antisocial behavior differ in degree (quantitative difference) rather than in kind (qualitative difference).” Ref: Walters GD. The latent structure of life-course-persistent antisocial behavior: Is Moffit’s developmental taxonomy a true taxonomy? J Consult Clin Psychol 2011;79:95-105


Prof. dr. F. Feron

slide 21

Kinderen/ jongeren met LCP-ASB hebben: • …vaker early life stress in de voorgeschiedenis • …vaker conflictueuze interacties / relaties • …minder intacte sociale steunnetwerken • …hogere kans op persoonlijkheidskenmerken als vijandigheid en negatief affect, geassocieerd met fysiologische kwetsbaarheid

Ref: Odgers L. The life-course persistent pathway of antisocial behaviour – in: The neurobiological basis of violence: science and rehabilitation. New York, Oxford University Press, 2009: 23-42


Prof. dr. F. Feron

slide 22

11

28-11-2012

Antisociaal gedrag (ASB): oorzaken?? MULTIFACTORIEEL (!) 1. Kindgebonden factoren 2. Gezinsfactoren 3. Opvoedingscontext 4. Leeftijdgenoten / peers 5. School 6. Buurt en maatschappelijke context 7. Sociaal-cultureel Ref: Mash & Wolfe. Abnormal Child Psychology. Wadsworth, Cengage Learning: 2010


Prof. dr. F. Feron

slide 23

“Growing into deficit”:

Ref: Syurina & Feron (2012) bewerkt en gebaseerd op Snyderman R. The role of genomics in enabling prospective health care. In: Willard H, Ginsburg GS, eds. Genomic and personalized medicine. Durham, NC: Elsevier, 2009:378–85.


Prof. dr. F. Feron

slide 24

12

28-11-2012

Antisociaal gedrag (ASB) Interactie genetische en omgevingsfactoren

Ref: Loeber & Pardini. Neurobiology and the development of violence. Phil Trans R Soc B 2008;363:2491-2503


Prof. dr. F. Feron

slide 25

Antisociaal gedrag (ASB) 1: Kindgebonden factoren • Genetisch • Prenatale / perinatale complicaties • Lage psychofysiologische/corticale arousal • Lage reactiviteit autonome zenuwstelsel • Functionele / structurele defecten PFC • ADHD • Hechtingsproblemen (onveilige hechting!) • Agressie op jonge kinderleeftijd • Sociaal vermijdingsgedrag / teruggetrokken gedrag • Lager verbale intelligentie / verbale tekorten Ref: Mash & Wolfe. Abnormal Child Psychology. Wadsworth, Cengage Learning: 2010


Prof. dr. F. Feron

slide 26

13

28-11-2012

ASB geassocieerd met pre-/perinatale factoren • Laag geboortegewicht

(Brennan, Grekin & Mednick, 2003)

• Malnutritie tijdens graviditeit (proteïne deficiëntie?)(Raine, 2002) • Middelengebruik in graviditeit

(Day et al, 2000; Dietrich et al, 2001; Nigg &

Breslau 2007)

• Prenatale expositie aan alcohol

(D’Onofrio, 2007; 2009)

• Maar: géén harde evidence voor causaliteit

Ref: Mash & Wolfe. Abnormal Child Psychology. Wadsworth, Cengage Learning: 2010


Prof. dr. F. Feron

slide 27

Antisociaal gedrag (ASB) 2: Gezinsfactoren • Antisociale waarden/ normen binnen gezin • Antisociaal/crimineel gedrag ouders • Antisociaal persoonlijkheidsstoornis vader • Depressie moeder • Druggebruik ouders • Huwelijksproblemen • Tienermoederschap • Eenoudergezin • Lage SES • Laag opleidingsniveau moeder Ref: Mash & Wolfe. Abnormal Child Psychology. Wadsworth, Cengage Learning: 2010


Prof. dr. F. Feron

slide 28

14

28-11-2012

Antisociaal gedrag (ASB) 3: Opvoedingscontext • Onvoldoende toezicht / controle • Inconsistente discipline • Harde discipline / mishandeling • Disharmonische ouder-kind interacties • Slechte communicatie / probleemoplossing • Verwaarlozing – fysiek en psycho-emotioneel (!)



Prof. dr. F. Feron

slide 29

Antisociaal gedrag (ASB) 4: Leeftijdgenoten / peers • Afwijzing binnen peergroup • Relatie met deviante siblings • Relatie met deviante peers



Prof. dr. F. Feron

slide 30

15

28-11-2012

Antisociaal gedrag (ASB) 5: School • Slechte leerprestaties • Geen band met school • Geen / weinig ambitie om te leren • Lage prestatiemotivatie • Slecht functionerende schoolorganisatie



Prof. dr. F. Feron

slide 31

Drop-outs(15 tot 27 jr) die in aanraking kwamen met de politie, naar startkwalificatie , 2002-2010

Reference:

www.cbs.nl


Prof. dr. F. Feron

slide 32

16

28-11-2012

Antisociaal gedrag (ASB) 6: Buurt & maatschappelijke context • Achterstandsbuurten • Probleemwijken • Armoede • Lid jeugdbende • Beschikbaarheid wapens



Prof. dr. F. Feron

slide 33

Antisociaal gedrag (ASB) 7: Sociaal-cultureel • Beeld dat media geven van geweld • Culturele attitudes die geweld aanmoedigen • Kinderen socialiseren voor agressie



Prof. dr. F. Feron

slide 34

17

28-11-2012

…neurobiologisch substraat ASB?


Prof. dr. F. Feron

slide 35

Neurobiologisch substraat ASB

“Affaire Buikhuisen”: prof. dr. Wouter Buikhuisen Ref: Columns Vrij Nederland gebundeld in: Piet Grijs (Hugo Brandt Corstius), Buikhuisen. Dom én Slecht, (Amsterdam, 1978).


Prof. dr. F. Feron

slide 36

18

28-11-2012

Neurobiologisch substraat ASB • Gray, 1989: BAS resp. BIS

BAS: behavioral activation system stimuleert gedrag als respons op signalen van belonen / niet-straffen BIS: behavioral inhibition system angstreactie en gedragsinhibitie als respons op nieuwe gebeurtenissen, ongeconditioneerde angststimuli, straffen / niet-belonen

• Fowles et al, 2001 laag activeringsniveau BIS geen/lage respons op straf; continueren respons als bij condities van niet-belonen

• Frick et al, 2003 overactief BAS verhoogde sensitiviteit voor beloning

• ASB = overactief BAS + laag activeringsniveau BIS


Prof. dr. F. Feron

slide 37

Neurobiologisch substraat ASB • ASB:

PFC: regio dorsalis & ventralis amygdala hippocampus gyrus angularis cingulatus anterior temporale cortex

• Normale morele besluitvorming:

PFC: frontopolair & mediaal & ventraal amygdala gyrus angularis cingulatus posterior

Ref: Raine & Yang. Neural foundations to moral reasoning and antisocial behavior. Scan, 2006;i:203-213


Prof. dr. F. Feron

slide 38

19

28-11-2012

Neurobiologisch substraat ASB

= regio’s beschadigd alleen bij ASB = geactiveerd alleen bij normale morele besluitvorming = nl. morele besluitvorming + ASB

Ref: Raine & Yang. Neural foundations to moral reasoning and antisocial behavior. Scan, 2006;i:203-213


Prof. dr. F. Feron

slide 39

Neurobiologisch substraat ASB • structureel: reductie volume grijze stof (niet: witte stof), met name frontopolair en orbitofrontaal volumereductie anterio-temporale cortex, sulcus temporalis superior en insula afwijkingen in corpus callosum asymmetrie hipocampus

• functioneel: functieverlies amygdala orbitofrontale cortex ventromediale prefrontale cortex

• maar…: neurobiologische predispositie o.b.v. structurele of functionele afwijkingen is vooralsnog theoretisch! Ref: Plodowski et al. Persistent violent offending among adult men: a critical review of neuroimaging studies – in: The neurobiological basis of violence: science and rehabilitation. New York, Oxford University Press, 2009: 137-155


Prof. dr. F. Feron

slide 40

20

28-11-2012

Neurobiologisch substraat ASB • Neuro-endocrinologisch: LCP-ASB: prevalentie bij jongens 10-14 x hoger rol adrogenen / testosteron??

Ref: Yildirim BO, Derksen JJL. A review ont the relationship between testosterone and LCP-ASB. Psychiatr Res 2012 (article in press)


Prof. dr. F. Feron

slide 41

Neurobiologisch substraat ASB • Neuro-endocrinologisch:

rol HPA-as? relatie met early life stress: evident eerdere expositie aan verwaarlozing, mishandeling, misbruik lage cortisol reactiviteit ASB? low cortisol arousal, waardoor: • lagere sensitiviteit straf / stressvolle consequenties • lage angstdrempel hoger risicogedrag

Echter: • vnl. onderzoek eindproduct (cortisol) • weinig/geen research ACTH of CRF NB: evidente relatie tussen stress, HPA-as en ASB, maar de mediërende mechanismen zijn onduidelijk Ref: Van Goozen & Fairchild. The neuroendocrinoly of antisocial behavior – in: The neurobiological basis of violence: science and rehabilitation. New York, Oxford University Press, 2009: 201-222


Prof. dr. F. Feron

slide 42

21

28-11-2012

Neurobiologisch substraat ASB • Autonome zenuwstelsel (ANS):

low-arousal theory (i.c.m. HPA-as) stress versnelling hartslag + verhoogde transpiratie theorie 1: laag arousal weinig/geen angst hogere kans ASB theorie 2: laag arousal sensatie zoeken (om lage arousal te verhogen naar “normaal” of “optimaal”)

Ergo: • meestal leidt straffen/belonen tot bijstellen van negatief gedrag • maar bij ASB: kans op toename van oppositioneel antisociaal gedrag DUS: lage cortisol arousal + lage ANS reactiviteit invloed op ASB, met name bij life-course persistent problemen Ref: Mash & Wolfe. Abnormal Child Psychology. Wadsworth, Cengage Learning: 2010


Prof. dr. F. Feron

slide 43

Neurobiologisch substraat ASB • Genetische invloed?

[

50% of meer van de variantie in ASB is genetisch bepaald (Baker et al, 2007) Hogere genetische contributie hoger bij kinderen met LCP dan met AL (Viding et al. 2008) Geen specifiek “ASB-gen” – bevindingen inconsistent! Mogelijk predisponerende kandidaat-genen: dopaminerg (DAT1, DRD2, DRD4) serotonerg (5-HTTLPR) monoamine oxidase A (MAOA) lage serotonine concentraties (te kort allel 5-HTTLPR)

Ref: Mash & Wolfe. Abnormal Child Psychology. Wadsworth, Cengage Learning: 2010 Tielbeek JJ, Medland SE, Benyamin B, Byrne EM, Heath AC, et al. (2012) Unraveling the Genetic Etiology of Adult Antisocial Behavior: A Genome-Wide Association Study. PLoS ONE 7(10): e45086.


Prof. dr. F. Feron

slide 44

22

28-11-2012

G x E veerkracht of kwetsbaarheid:

Ref: Neigh GN, Gillespie CF, Nemeroff CB. The neurobiological toll of child abuse and neglect. Trauma Violence Abuse 2009;10:389-410


Prof. dr. F. Feron

slide 45

Conclusie:

• Bij ASB spelen vele neuronale, endocriene en psycho-fysiologische invloeden een rol • Sterke evidence dat de interactie tussen neurobiologische factoren en (negatieve) omgevingsfactoren leidt tot ASB


Prof. dr. F. Feron

slide 46

23

28-11-2012

JGZ: transformatie naar de toekomst

Ref: Snyderman R. Personalized health care: From theory to practice. J Biotechnol 2012;7:973–979.


Prof. dr. F. Feron

slide 47

Voor de praktijk:

• ASB: multidimensioneel probleem • Vereist multidisciplinaire aanpak • Niet louter focussen op gedrag… • …maar ook op lijdensdruk en/of disfunctioneren!!


Prof. dr. F. Feron

slide 48

24

28-11-2012

Voor de praktijk:

• Anticipeer op: – Ontwikkelingsperspectief kind – Continuümdenken (“growing into ASB”) – Context van het kind – Informant(en)


Prof. dr. F. Feron

slide 49

Bijdrage JGZ: JGZ levert expertise bij: • … preventie en aanpak van gedragsproblemen bij kinderen; • ...differentiëren tussen normale ontwikkelingsvariaties, problemen en stoornissen; • …positief beïnvloeden van de outcome bij opkomende problemen.


Prof. dr. F. Feron

slide 50

25

28-11-2012

Dank voor uw aandacht Maastricht, 27 november 2012 - Prof. dr. Frans J.M. Feron

[email protected]

26

Onze jeugd heeft tegenwoordig een sterke hang naar luxe, heeft slechte manieren, minachting voor het gezag, en geen respect voor ouderen

Recommend Documents