tested
SUGDEN AUDIO A21SE GEÏNTEGREERDE VERSTERKER EN CD21 FUSION CD-SPELER
Ontzag, respect
en wat een
muziekweergave! Het is alweer augustus 2009 dat ik voor de eerste keer kennis mocht maken met het in Nederland helaas nog steeds behoorlijk onbekende audiomerk Sugden Audio. De toen door mij geteste versterker en cd-speler uit de instap Mystro serie, maakten diepe indruk. En al snel was ik op slag verliefd op deze sober uitgevoerde en vooral (h)eerlijk klinkende producten van deze kleine Engelse fabrikant. Inmiddels is het 2013 en is het merk door beëindiging van de activiteiten van de toenmalige importeur, overgegaan naar het gedegen importeurschap van het Belgische Hifi Corner Trading. Dit keer zijn het twee producten uit de hoger geprijsde A21 serie die hun opwachting in mijn luisterruimte maken. Zal de geschiedenis zich nogmaals herhalen?
Voordat ik van start wil gaan met de test van deze twee apparaten, moet mij toch van het hart dat ik totaal niet snap waarom dit merk niet een veel grotere landelijke, Europese of zelfs wereldwijde bekendheid geniet. De geboden kwaliteit is echt serieus hoog en de vraagprijs zondermeer vriendelijk tot zelfs scherp. Voeg daarbij de enorme ervaring van deze fabrikant sinds 1960(!) en de bewezen lange levensduur en mijn rij vraagtekens wordt langer en langer. Toch zijn er na enig nadenken toch wel verschillende redenen te bedenken waarom dit merk niet een grotere naamsbekendheid geniet. Allereerst is Sugden Audio een typisch conservatief Engels bedrijf. Men vervaardigd al vele jaren vooral producten waar het echt goed in is, maar maakt
71
NEXT
tested 72
verder nooit reclame, blaast niet hoog van de toren met de nieuwste gladde marketing slogans en houd zich verre van welke hype dan ook. Verder zijn alle versterkerschakelingen op het relatief ‘energieverslindende’ maar o zo mooi klinkende klasse A principe gebaseerd en zult u bij het merk ook niet zo snel moderne toepassingen als streaming audio tegenkomen. Wat ze wel doen is handmatig in de U.K. topklasse versterkers (geïntegreerd, voor, eind en phono), cd-spelers en een luidsprekermodel ontwerpen en fabriceren. Producten die naast een hoge afwerkingsgraad en mooi gedegen materiaalgebruik, vooral uitermate bedrijfszeker zijn. Verder heel lang en zonder problemen mee gaan en vooral het muzieksignaal op die typische wijze weten weer te geven. Een karakter waardoor je er ook echt daadwerkelijk van kunt genieten en emotioneel door kunt worden geraakt! Vol, rijk, transparant, dynamisch, ruimtelijk en vooral op een natuurlijke wijze muzikaal. Logisch denkt u nu misschien, dat doen merken X, Y en Z toch ook? Nou, volgens mijn eigen ervaring is dat nu juist hetgeen waar het tegenwoordig steeds vaker aan ontbreekt. Naast alle gebruikelijke jaarlijkse (marketing) modelupgrades die een audioliefhebber per definitie al ongelukkig kunnen maken (uw huidige product is op dat moment dan immers meteen al weer achterhaald), zijn dat ook vaak de merken die praktisch ieder jaar weer een nieuw soort versterkerschakeling of een ander ‘betere’ techniektopologie hebben ontdekt. Maar wanneer sommige van die
producten dan daadwerkelijk onder de loep worden genomen, blijkt vervolgens dat door gebrek aan een werkelijke visie, juist de zeer belangrijke muzikale boodschap zelf, vaak als eerste het onderspit heeft moeten delven. De goede uitzonderingen uiteraard daargelaten, ervaar ik bij een groeiend aantal van dit soort producten, vaak een onnatuurlijke uitlichting van bepaalde eigenschappen. Daarbij verpakt in een doorgaans te droge presentatie waarbij de samenhang van het totaalgeheel enigszins of zelfs vergaand uit het oog is verloren. Samen met het gestaag teruglopende aantal winkels wat nog werkelijk in staat is om een goed verantwoorde audio set samen te stellen, barsten daardoor de vele websites met hun enorme aanbod aan 2e hands audioproducten, bijna uit hun voegen. Buiten het nog steeds onontbeerlijke advies van een echt goede winkel, ervaar ik Sugden Audio producten als wezenlijk anders. Anders in de zin dat al vanaf het eerste moment dat u de apparaten verbind en deze vervolgens inschakelt, u meteen een pallet aan mooie, natuurlijke eigenschappen kunt ervaren en waarbij u zich opvallend snel aan de muziek zelf zult kunnen overgeven. Hè, hè, eindelijk weer thuis! A21SE
Het basisontwerp van de Sugden A21 geïntegreerde versterker, omvat een tijdspanne van bijna 50 jaar! In 1964 ontwierp James Edward Sugden namelijk s’ werelds eerste commercieel verkrijgbare transistor klasse-A versterker, de A21.
In eerste instantie werd het model onder de Richard Allan merknaam, bekend om zijn kwalitatief hoogwaardige luidsprekerlijn, verkocht. Maar vanaf 1967 werd besloten om de A21 onder de eigen Sugden merknaam te gaan verkopen. De opvolger genaamd A21a, werd in 1989 op de markt gebracht en werd maar liefst 18 jaar in nagenoeg ongewijzigde vorm verkocht! De A21a series 2 kwam vervolgens uit in 2007, met de volgende wijzigingen/aanpassingen aan boord. Een zwaarder en steviger behuizing, 10 mm dik frontpaneel, afstandsbediening, grotere voeding en het laten vervallen van de mono schakeling, het tape monitor circuit en de balansregelaar. Alles met het doel van kortere signaalwegen in het voorversterker gedeelte voor ogen. De A21SE (SE staat voor Special Edition), staat tenslotte helemaal bovenaan in de hiërarchie van de A21 versterkerontwerpen. Niet alleen is de behuizing groter (43 cm breed, 11,5 cm hoog en 36 cm diep versus 43 cm breed, 9,2 cm hoog en 35 cm diep), nog meer solide (14 kg versus 11 kilo) en beter afgewerkt. Ook de onderhuidse lay-out, gebruikte onderdelen en voeding, zijn allemaal flink opgewaardeerd en niet meer vergelijkbaar met de standaard A21a series 2. Feitelijk bestaat de binnenzijde uit vier afzonderlijke printplaten die de relais gestuurde ingangen, de voorversterkerprint (met de fameuze blauwe Alps volumeregelaar) en de twee eindversterkerprints bevatten. Elke print is voorzien van een eigen voeding en waar ik vooral vrolijk van wordt is de aanwezigheid
tested van slechts twee eindtransistoren per kanaal. Iets wat naast een relatief gering uitgangsvermogen van in dit geval ‘slechts’ 2 x 30 Watt aan 8 Ohm en 2 x 40 Watt aan 4 Ohm, samen met de pure klasse-A schakeling wel eens voor een heel puur en natuurlijk geluid zou kunnen gaan zorgen. Wanneer ik vervolgens de voorzijde bekijk zie ik naast de geheel links geplaatste aan/uit schakelaar, een cyaan kleurige LED (die helaas niet echt matcht met de blauwe display van de cd-speler), een mooi grote metalen volume draairegelaar, een infrarood oog en wederom eenzelfde grote, solide draairegelaar voor de ingangskeuze. Alle bedieningselementen zijn op fraaie wijze door een ietwat conische inleg rond de knoppen, nog eens extra verfraaid en het geeft de Sugden producten een sterke eigen identiteit. Aan de achterzijde vallen mij als eerste meteen de bijzonder fraaie look a like WBT luidsprekerklemmen van de zwaarste categorie op. Naast blanke draad en spades is het bij deze aansluitingen zelfs mogelijk om geheel afzonderlijk de stift van de banaanstekkers nog eens extra vast te klemmen. Dit voor een nog beter contact en minder overgangsweerstand. Rechts naast de luidsprekerklemmen bevind zich de euro netstekkerentree, terwijl zich aan de linkerkant vijf vergulde RCA lijningangen en een afzonderlijke tape en lijn uitgang bevinden. Jammer is dat het hier wel om nogal eenvoudige en vooral ietwat te dicht op elkaar geplaatste connectoren gaat. Mensen die gebruik maken van RCA interlinks met aandraaibevestiging
zoals van WBT, zullen dan ook mogelijk tijdens het aandraaien met tegen elkaar aan lopende hulzen worden geconfronteerd. De afstandsbediening is tenslotte een eenvoudig kunststof exemplaar, waarmee zowel het volume van de versterker als alle functies van de cd-speler kunnen worden bediend. CD 21 Fusion
Waar het basisontwerp van de Sugden A21 versterker nog bijna 50 jaar overbrugd, is de CD 21 Fusion speler (43 cm breed, 11,5 cm hoog, 36 cm diep en 9 kilo zwaar) van een veel recenter bouwjaar. Toch heeft ondanks de conservatieve inslag, ook Sugden Audio inmiddels zo’n 25 jaar ervaring met het bouwen van topkwaliteit cd-spelers. En naast een bewezen hoogwaardig Philips VAM loopwerk met bijbehorende (kunststof) schuifladeconstructie, hebben de Sugden ontwerpers alle benodigde software voor de sturing zelf geschreven. Samen met de rest van de uitgekiende dataverwerking en signaalprocessing, zijn zowel oversampling als digitale filtering volgens Sugden geheel overbodig geworden. Eindresultaat is een ongeschonden teer audiosignaal dat niet door filters maar rechtstreeks naar de klasse A versterker wordt gevoerd. De servo is trouwens voorzien van kortstondige dataopslag waardoor de cd op een hogere snelheid dan normaal ronddraait en de data vooruit kan worden ingelezen. De conversie is verder voorzien van een Burr Brown D/Aconverter die 8 bit multi-bit werkt en
8 bit in bitstream modus. Wanneer ik de voorzijde van de speler bekijk zie in naast een perfecte symmetrie met het typerende blauwe Philips display, vooral druktoetsen voor de meest elementaire bedieningselementen, aangevuld met een stand-by toets. Ook de achterzijde is de eenvoud zelve. Naast een uiterst rechts geplaatste euro netstekkerentree en een ‘harde aan/uit schakelaar, zijn verder naar links respectievelijk een 75 Ohms coaxiale RCA S/PDIF digitale uit- en ingang en een paar RCA analoge uitgangen zichtbaar. Wilt u voor de digitale ingang liever USB of een optische verbinding gebruiken, dan is dit alleen mogelijk via de verschillende los verkrijgbare adapters van andere merken. Bij de cd-speler wordt tenslotte precies dezelfde kunststof afstandsbediening als bij de versterker geleverd en daarmee kan naast het volumeniveau van de versterker, ook alle overige functies van deze CD21 Fusion op afstand worden bediend.
73
Luisteren
Doordat de Mystro combinatie uit 2009 zo’n blijvend goede indruk bij mij heeft achtergelaten, ben ik enorm benieuwd tot welk niveau deze hogere Sugden klasse zal komen. Gelukkig word ik daarin niet teleurgesteld, want al na vijf minuten opwarmen hoor ik in de A21SE versterker direct de kwaliteiten van een echte klasse A versterkerschakeling. Tonaal vloeiend, zacht en toch open in het hoog en vol, rijk en een tikje warm in het laag en middenlaag. Het geluid zit daar-
NEXT
tested 74
bij als een organische en natuurlijk passende jas om mij heen en bezit tevens een voorname rust. Rust door zowel de muisstille ringkerntrafo als het ontbreken van de bijna altijd hoorbare korrel die overgangsvervorming is klasse A/B versterkers zo kenmerkt. In tegenstelling tot een behoorlijk aantal andere, vaak ook veel kostbaardere producten, is de focus bij het beluisteren van deze Sugden loot meteen op de muziek zelf gericht. Gevolg is dat je naast een grotere ontspanning, vooral dieper in de muziek kunt duiken. Door de vrij compacte koelribben en het relatief grote vermogen van 2 x 30 Watt, wordt de A21SE in een korte tijd bijzonder warm of zeg maar gerust heet. Zelfs de metalen knoppen van de bronkeuze- en volumeregelaar, ontkomen niet aan de vurige adem van het dubbele op vol vermogen draaide paar eindtransistoren en worden behoorlijk warm. Toch hoeft niemand zich verder zorgen over de levensduur te maken, want door de enorme ervaring met klasse A schakelingen heeft Sugden voor onderdelen gezorgd die prima tegen deze hoge temperaturen bestand zijn. Zorg er echter wel voor dat de versterker voldoende kan ventileren en bouw het apparaat niet strak in een kast of onder een ander apparaat. Zoals verwacht wordt in tegenstelling tot de versterker, de CD21 Fusion cd-speler niet heet. De
behuizing voelt daarbij ook na lang gebruik en de natuurlijk veel kleinere klasse A schakeling, hooguit wat lauw aan. Net als bij de A21SE versterker is ook de CD21 Fusion, het toonbeeld van mechanische rust. Enkel de lade en het loopwerk zijn bij het inlezen enigszins hoorbaar, waarbij de werking van het loopwerk wel nogal traag en weinig responsief overkomt. Net als de versterker heb ik ook de cd-speler eerst apart genomen en dat was wederom reden tot optimisme. Al vanaf het eerste moment speelt ook dit apparaat namelijk koud uit de doos meteen mee met de top van zijn prijsklasse! De weergave is daarbij niet alleen vloeiend, muzikaal en goed gedefinieerd, maar ook mooi ruimtelijk, krachtig en stabiel. Een hele mooie karaktertrek van deze CD21 Fusion is dat alle muzieksoorten een mooie volwassen overtuigingskracht bezitten. Iets wat
denk ik vooral te maken heeft met de bijzondere combinatie van kracht, moeiteloze verwerking van grote dynamische contrasten, lichtvoetigheid en klankkleurrijkdom. Eigenlijk lijkt de weergave uiteindelijk veel op de betere modellen van het door mij zeer gewaardeerde Italiaanse merk North Star Design aan en dat is zondermeer een knappe prestatie! Wanneer de cd-speler en versterker tenslotte samen een duo vormen, is de weergave duidelijk meer dan de som der delen. De mooie eigenschappen zoals ruimtelijke omlijning, speelplezier en goed gekozen tonale balans van de cd-speler, vult de grote betrokkenheid en vloeiende, volle klankkleuren van de versterker perfect aan. Een dubbel cd waarbij de muziek en klankmatige presentatie naadloos op de eigenschappen van deze Sugden combinatie aansluit, is de recent in 2012 uitgebrachte cd ‘Nik
tested Bärtsch’s Ronin Live’ (ECM 2302/03 3714093). Samen met zijn band Ronin, brengt Nik zogenaamde Zen-funk ten gehore. Een muzieksoort die wordt gedomineerd door repeterende strakke ritmische patronen in combinatie met minimal music en funk invloeden. Waar het laatste studioalbum Llyria al prachtig uitgewerkte, ingenieus in elkaar stekende minimalistische meesterwerkjes laat horen, gaat er bij dit Nik Bärtsch Ronin live album, pas echt de beuk in. Mede door het live gevoel van het gedisciplineerde publiek en de extra adrenaline die bij de bandleden vrijkomt wanneer er voor publiek wordt gespeeld, stuwen deze muziek naar nog grotere hoogte. Door de wijd uitgesponnen nummers kan iedere muziekliefhebber die van dit soort muziek houd, echt helemaal uit zijn dak gaan. Want naast de voortreffelijke muzikale prestatie is Ronin live, ook een audiofiele parel geworden. Naast de extreme frequentieomvang en de heerlijk forse dynamische contrasten, staat de groep ook ruimtelijk virtueel in de luisterruimte geprojecteerd. Wanneer ik op verzoek van een goede luistervriend die bij het concert zelf aanwezig is geweest, het in het Bim Huis te Amsterdam opgenomen Modul 22 draai, zijn we beiden meteen één en al oor en zie ik al spoedig een brede grijns op zijn gezicht verschijnen. Ondanks dat de op dat mo-
ment opgestelde Master Contemporary C en Raidho D1 luidsprekers, nu niet bepaald tot de meest gemakkelijk aan te sturen exemplaren behoren, slaat de Sugden A21SE versterker zich er met zijn slechts 30 Watt, met verve doorheen. Enkel wanneer we in ons enthousiasme door de schone weergave van deze Engelse representant, het volume alsmaar verder blijven opvoeren, horen we aan de plotseling optredende stressverschijnselen (flinke afname van dynamische contrasten en ambiance weergave), dat we nu toch echt wat te ver aan het gaan zijn. Naast Zen-funk, zijn er natuurlijk nog veel meer andere mooie albums de revue gepasseerd, waaronder de prachtige nieuwe Anastasis van Dead Can Dance, Sleepwalkers van David Sylvian, Appalachian Spring van Aaron Copland en nog vele, vele anderen. Wat bij al deze muziek echter steeds overeind blijft, is de ziel en overtuigingskracht waarmee dit mooie koppel muziek weet over te brengen. Helemaal perfect zijn ze natuurlijk niet, want in bepaalde gevallen (laag rendement, grote fasedraaiingen bij de luidsprekers en/of grote kamer) kan er nog wat meer vermogen onder de kap nodig zijn. Toch zal dan in bijna alle gevallen een deel van die mooie puurheid, klankkleuren en overtuigingskracht verloren gaan en dat zou erg jammer zijn.
Conclusie
Mooie audioproducten zijn er in allerlei soorten, maten en prijsklassen. En binnen deze categorie kunt u absoluut een mooi en verantwoord muzieksysteem samenstellen. Toch is er binnen deze groep ook nog een klein groepje van apparatuur die wat anders met de luisteraar doet. Bij deze spullen denkt u na het weerklinken van de eerste noten eigenlijk alleen nog maar aan de uitvoering, het spannende spel van de muzikanten en de verstilde schoonheid van de muziek zelf. Normaliter vind ik dat eigenlijk vooral topklasse buizenproducten enorm sterk in de presentatie van dit soort aspecten zijn, maar in deze beide Sugden’s is geen buis te bekennen! Toch maak ik graag een uitzondering voor deze relatief onbekende en sterk ondergewaardeerde componenten. Solide gebouwd, zeer goed afgewerkt, heerlijk ongecompliceerd én wauw, wat een muziekweergave!
75
Tekst & fotografie: Werner Ero
PRIJZEN SUGDEN AUDIO A21SE SUGDEN AUDIO CD21 FUSION HIFI CORNER TRADING TEL: +32 (0)3 6583470 E-MAIL:
[email protected] WWW.SUGDENAUDIO.NL
€ 3.000,€ 2.500,-
END
