D i t boek is een bundeling van verhalen, welke eerder gepubliceerd zijn in D e Uithoek, het orgaan van d e sport- en ontspanningsvereniging MEOB. Het eerste exemplaar, in een bijzondere uitgave, is door dB voorzitter van d e sov MEOB overhandigd aan d e heer J.H. van der Voort, bij zijn afscheid van het M E O B , o p vrijdag 20 mei 1983.
ontwerp omslag en titelpagina : R. Leenhouwers samenstelling
: A.
typewerk
: P.M.G.
Botter Raven
Voorwoord
Het Marineblad p u b l i c e e r d e i n 1979 een tweetal a r t i k e l e n m e t a l s t i t e l "De g e s c h i e d e n i s v a n e e n b e drijf",
g e s c h r e v e n d o o r KT2.E
b.d.
H.A.
Rijks,
voormalig d i r e c t e u r van h e t Marine E l e k t r o n i s c h Bedr ij £
(MEB)
.
Hoewel e r i n d i t a r t i k e l v e l e i n t e r e s s a n t e g e g e v e n s s t o n d e n o v e r h e t MEOB,
kwam d e v e s t i g i n g Den H e l d e r ,
welke toch een b e l a n g r i j k e p l a a t s inneemt b i j d e Koninklijke Marine, zeker
e r w e 1 een b e e t j e bekaaid a£,
i n de ogen van J a n van der Voort.
D i t was d a n ook v o o r
hem d e d i r e c t e a a n l e i d i n g om
de pen t e pakken en v i a een a r t i k e l e n r e e k s i n D e Uithoek
i e t s meer o v e r h e t o n t s t a a n v a n d e " E l e k -
tronische Werkplaatsen" te vertellen. H e t w a s z e k e r n i e t z i j n b e d o e l i n g om e r a l l e e n m a a r een g e s c h i e d k u n d i g v e r h a a l van t e maken, J a n h e e f t geprobeerd op z i j n e i g e n manier
iets te vertellen
o v e r h e t b e d r i j f e n z i j n mensen e n n a a r m i j n mening is h i j hierin voortreffelijk geslaagd.
N a m e n s hem d a n k i k d e " o u d g e d i e n d e n v a n h e t e e r s t e uur",
w a a r o p h i j e e n b e r o e p m o c h t d o e n e n d i e hem
t e r z i j d e .stonden b i j z i j n poging h e t verleden van h e t MEOBH o p t e d i e p e n . A.
Botter
Een beetje geschiedenis 190L - 1938
Op 5 d e c e m b e r 1 9 0 4 w e r d b i j e e n M i n i s t e r i e l e B e s c h i k k i n g G/B
66 d e " D i e n s t d e r d r a a d l o z e
nummer
telegrafie"
ingesteld door de toenmalige minister
van Marine,
d e v i c e a d m i r a a l A.G.
A l s chef
H.T.
Elles.
van deze d i e n s t werd aangewezen d e L t z
Hoven.
I n 1919 werd d e naam g e w i j z i g d i n " M a r i n e Radiodienst". De chef
v a n d e M a r i n e R a d i o d i e n s t h a d e e n twee-
ledige taak,
namelijk een s t a f z a a k en een mate-
r i e l e zaak en w e l : 1. d e M a r i n e v e r b i n d i n g s d i e n s t ,
van de Marine s t a f 2.
a l s een afdeling
en
d e Marine Radiodienst,
a l s e e n a f d e l i n g mate-
r i e e l v a n d e KM. I n 1 9 2 1 w e r d o p h e t M a r i n e e t a b l i s s e m e n t i n Amsterdum,
i n d e oude verbindingsschool,
de eerste
Radiowerkplaats opgericht. D i t "Radio A t e l i e r "
is dus d e voorloper geweest
van h e t huidige Marine E l e k t r o n i s c h en Optisch Bedrijf
i n Oegstgeest.
De toenmalige radic-apparatuur
marineschepen
aan boord van d e
werd v o o r h e t g r o o t e t e d e e l b e t r o k -
ken van D u i t s e r a d i c f a b r i e k e n ,
zcals Telefunken
en Lorentz. Omstreeks 1930 werd d e economische en f i n a n c i g l e toestand van ons land zo s l e c h t S a t b e s t e l l i n g e n van nieuwe apparatuur
in het buitenland n i e t of
b i j n a n i e t meer m o g e l i j k was.
D a a r o m moest d e
Zo w a s b i j v o o r b e e l d d e z e n d i n s t a l l a t i e v a n d e nieuw gebouwde m i j n e n l e g g e r Hr.Ms.
je
P r i n s van Oran-
i n h e t begin zo vaak defekt d a t h e t s c h i p de
bijnaam Willem de Zwijger
kreeg.
Door z e e r n a u w e s a m e n w e r k i n g t u s s e n d e M a r i n e radiodienst,
d i e z e l f ook zend-
ratuur ontwikkelde,
en ontvang appa-
e n d e NSF s l a a g d e d e M a r i n e
r a d i o d i e n s t er b i n n e n e n k e l e j a r e n
in,
stand t e n opzichte van h e t buitenland
de achterin t e halen
en apparatuur t e leveren welke voldeed aan d e e i s e n d i e d e KM s t e l d e . I n m i d d e l s s i n g men b i j d e M a r i n e r a d i o d i e n s t d o o r
m e t de ontwikkeling van de e l e c t r o n i c a i n z i j n a l gemeenheid.
Zo w e r d e n e r k o r t e g o l f z e n d e r s i n e i -
g e n w e r k p l a a t s gebouwd e n a a n b o o r d v a n d e m a r i n e schepen g e p l a a t s t en bediend.
(De Marine radio-
d i e n s t was i n d i e t i j d nog s t e e d s e e n o n d e r d e e l van d e V e r b i n d i n g s d i e n s t .
H e t dienstvak radio-ra-
d a r menteur werd e e r s t i n 1944 o p g e r i c h t . ) K o r t v o o r d e o o r l o g werden er a 1 p r o e v e n genomen m e t k o r t e g o l f p e i l e r s om s c h e p e n t e o n t d e k k e n e n d a a r b i j de afstand tot d i e schepen te bepalen (radar)
.
Ook werden
e r p r o e v e n genomen m e t o n d e r w a t e r l u i s -
terapparatuur
Zo b r e i d d e ' d e
(sonar). radiodienst
zich steeds ver-
der u i t t o t d a t d e tweede wereldoorlog een t i j d e l i j k h a l t toeriep.
h e t i n 1940
De Marine Radiodienst van 1938 tot' mei 19L0
In 1 9 3 8 w a s de Marine R a d i o d i e n s t g e v e s t i g d o p h e t Marine E t a h l i s s e m e n t te Amsterdam. H e t w a s bereikbaar via d e hoofdingang van d e M a r i n e k a z e r n e in d e G r o t e Kattenburgerstraat. V e r v o l g e n s kon men via een lange pontonbrug over h e t z o g e n a a m d e "bassin" de radiodienst b e r e i k e n , g r e n z e n d aan h e t I J , tegenover d e P r i n s Hendrikkade e n in de n a b i j h e i d van h e t opleidingsschip voor m a t r o z e n van d e k o o p v a a r d i j , d e "Pollux". E r w a s nog een tweede ingang, n a m e l i j k v66r de K a t t e n b u r g e r b r u g , via het "Kogereiland". Men k w a m d a n via h e t C o m n a n d e m e n t s p a l e i s (afgebroken i.v.m. d e aanleg van d e IJ-tunnel), d e m o m t e u r s s c h o o l en d e telegrafistenschool e v e n e e n s b i j de Marine R a diodienst. I n d i e tijd had d e M R D de heschikking over 66x1 w e r k p l a a t s , waar a l l e e n radio-, z e n d - en o n t v a n g apparatuur werd hersteld e n w a a r a a n h e t n o d i g e onderhoud werd g e g e v e n alsmede a a n apparatuur t.b.v.
d e M a r i n e Luchtvaartdienst.
L a n g s de wanden en in h e t midden v a n d e w e r k p l a a t s s t o n d e n g r o t e z w a r e houten w e r k t a f e l s o p g e s t e l d , m e t d a a r o p d e voor d i e tijd b e s c h i k b a r e meet- en testapparatuur. Bovendien s t o n d e n in d e werkp l a a t s o p g e s t e l d een k o l o m b o o r m a c h i n e , d r a a i b a n k freesbank en w a s e r ook een k l e i n e g a l v a n i s c h e a £ deling
.
On a l l e s c o m p l e e t te maken, in een hoek van d e
w e r k p l a a t s d e k a s t b a a s e n h e t magazijn. Z i e d a a r , d i t a l l e s o n d e r g e b r a c h t in 66x1 w e r k plaats. Ook toen bestond de bezetting uit militair- en burgerpersoneel. D e totale bezetting w a s ongeveer 23 p e r s o n e n , w a a r v a n 1 5 b u r g e r s e n 8 m i l i t a i r e n .
Momenteel werken hiervan nog enkele burgerperson e e l s l e d e n b i j het h u i d i g e MEOB. In d i e t i j d w a s m e n druk bezig m e t d e b o u w v a n e e n g e h e e l e i g e n o n t w e r p v a n e e n 3 K W - z e n d e r , bes t e m d voor h e t o n d e r h o u d e n van d e H o l l a n d - I n d i e v e r b i n d i n g e n . Voor h e t u i t b r e k e n van d e T w e e d e W e r e l d o o r l o g w a s m e n e c h t e r a 1 zover m e t d e b o u w gevorderd dat met d e afregeling en proefuitzend i n g e n e e n a a n v a n g w e r d gemaakt. G r o o t w a s d a n o o k d e t e l e u r s t e l l i n g toen in d e o o r l o g s d a g e n van m e i 1 9 4 0 d e o p d r a c h t w e r d g e g e v e n d e z e n d e r te vernietigen. Met bijlen, hamers en zagen w a s deze z e n d e r in k o r t e tijd v e r a n d e r d in e e n t r o o s t e l o z e puinhoop. N o o i t z a l ik d e g e z i c h t e n v e r g e t e n van diegenen die z e veel jaren hieraan gewerkt hebben en d i e i n e e n z o k o r t e tijd h u n l e v e n s w e r k z a g e n vernietigd. Grenzend aan de Radiowerkplaats bevond zich het radio zend- en ontvangstation. Daarin stonden opg e s t e l d dri.e s t u k s 1 K W PTT-zenders. In e e n s p e c i a l e r u i m t e s t o n d e n e e n a a n t a l g r o t e zendbuizen opgesteld, welke een helder blauw licht verspreidden en die via een ingewikkeld buizenstelsel werden gekoeld. Ook w a r e n er e e n a a n t a l o n t v a n g e r s o p g e s t e l d , f a b r i k a a t T e l e f u n k e n en NSF. Aan dit alles kwam a l s gevolg van het uitbreken van d e o o r l o g in m e i 1 9 4 0 e e n a b r u p t e i n d e , t o e n
De Marine Radiodienst n a 19L5
Zondag 24 juni 1945 w a s voor d e Marine Radiodienst e e n b e l a n g r i j k e dag. R u i m e e n m a a n d n a d e b e b r i j d i n g b e g o n z i j e e n n i e u w b e s t a a n in d e " M o r s e b e l p o l d e r " b i j O e g s t g e e s t . O m 14.40 u u r w e r d d a a r d e Nederlandse driekleur officieel gehesen, waarbij het aanwezige personeel, bestaande u i t d e sergeant m o n t e u r H.C.
v.d.
B r o e k , d e m o n t e u r s m a t e n J. V o s
e n V a n O c k e n b u r g , d e m o n t e u r s C. G r a a s e n e e n twaalftal gevangen-genomen en tewerkgestelde NSBe r s , e e n d r i e w e r f h o e r a u i t r i e p e n voor H a r e M a j e s teit K o n i n g i n W i l h e l m i n a . H e t gebouwencomplex, dat voor de Marine Radiod i e n s t ter b e s c h i k k i n g k w a m , v e r k e e r d e in e e n red e l i j k g o e d e staat. H e t w e r d in d e o o r l o g 1 9 4 0 1 9 4 5 g e b o u w d v o o r d e D u i t s e K r i e g s m a r i n e en h e e f t dienst gedaan a l s een afdeling van d e D u i t s e kustartillerie. G e d u r e n d e d e l a a t s t e j a r e n v a n d e o o r l o g w e r d er in h e t h o o f d g e b o u w d e z o g e n a a m d e v l i e g e n d e b o m m e n (Vl's) g e m o n t e e r d en v a n d a a r n a a r d e d i v e r s e l a n ceeropstel-lingen a a n d e k u s t v e r v o e r d , z o n d e r d a t d e z e a c t i v i t e i t e n door d e g e a l l i e e r d e n w e r d e n o p gemerkt. I n ieder g e v a l i s h e t g e b o u w e n c o m p l e x in d e Morsebelpolder nooit gebombardeerd geweest. D e Marine Radiodienst w a s ook vlak na d e oorlog een gemengd bedrijf, bestaande uit d e verbindingsd i e n s t m e t 0.a.
telegrafisten-seiners en codeurs,
d i e d e v e r b i n d i n g e n m e t d e s c h e p e n en m e t h e t t o e n
m a l i g e Nederlands-Indie m o e s t e n g a a n o n d e r h o u d e n en d e o n d e r h o u d s m o n t e u r s en burger t e c h n i c i , d i e verantwoordelijk waren d e z e apparatuur t e plaatsen en in g e b r u i k t e stellen. Voor d e z e verbindingen had men o p d e e e r s t e p l a a t s e e n g e b o u w nodig. W e l n u , het hoofdgebouw v a n d e M a r i n e R a d i o d i e n s t was hiervoor bijzonder g e s c h i k t . H e t b e n o d i g d e m a t e r i a a l en onderdelen o m een zendstation t e bouwen bestond 0.a.
uit D u i t s e a p p a r a -
t u u r , d a t a l s o o r l o g s b u i t in een v a n d e l o o d s e n van d e M a r i n e R a d i o d i e n s t w a s opgeslagen en uit voor-oorlogse Nederlandseapparatuur, dat tijdens de oorlog ondergedoken g e w e e s t w a s en v o o r t s v e e l A m e r i k a a n s , A u s t r a l i s c h en B r i t s e v e r b i n d i n g s a p p a ratuur. B e h a l v e e e n g o e d ingerichte m a c h i n e w e r k p l a a t s , w e l k e o n b e s c h a d i g d door d e D u i t s e K r i e g s m a r i n e w a s a c h t e r g e l a t e n , ontbrak h e t verder aan alles. Er w a s gebrek a a n personeel, a a n g e r e e d s c h a p en meeta p p a r a t u u r , t e r w i j l er praktisch geen d o c u m e n t a t i e van d e g r o t e verscheidenheid van apparatuur voorhanden was. Z o w e r d er d e e e r s t e tijd n a d e oorlog a a n d e m e n s e n , onder leiding v a n cie majoor e l e c t r o m o n t e ~ > ~ A. B o o m , zeer g r o t e eisen gesteld aan hun i m p r o v i s a t i e v e r m o g e n o m d e M a r i n e R a d i o d i e n s t weer o p t L bouwen . D e o n t w i k k e l i n g van e l e c t r o n i s c h e apparatuur w a s t i j d e n s en na d e oorlog 1940-1945 in e e n w a r e s t r o o m v e r s n e l l i n g gekomen. N i e u w e technieken d i e n d e n z i c h aan 0.a.
op het ge-
bied v a n d e radartechniek en d e o n d e r z e e b o o t b e str ijding, toen nog A S D I C genoemd.
