ONS HUIS. Auteur: Joop van Appeldorn Een uitgave van Heemkundekring Weerderheem

“ONS HUIS”

Auteur: Joop van Appeldorn Een uitgave van Heemkundekring Weerderheem

JUNI 2012

Soms komen er zo maar geheel onverwacht waardevolle stukken boven water. Zo ook de oorspronkelijke tekeningen en alles wat daarbij hoort van het gemeentehuis van Valkenswaard dat in de periode van 1910 tot 1928 is gebouwd. Dat gebouw is lange tijd ‘ONS HUIS’ dat er gelukkig nog steeds in volle glorie staat en waar we trots en zuinig op moeten zijn. Een gemeentehuis is de plaats waar de bestuurders zetelen en waar de ambtenaren hun werkzaamheden verrichten die nodig zijn om de gemeente op een prima manier te laten functioneren. Het gaat om ‘ons’ aller belang en dus is het ‘ons huis’. Vandaar ook dat er voor dit fraaie pand ook alleen maar gebruiksmogelijkheden zijn waar we allemaal van kunnen genieten. Het was overigens niet het eerste gemeentehuis van Valkenswaard. De bestuurders uit de 17 e en 18e eeuw vergaderen nog in de verschillende herbergen. Dat zijn in die tijd Den Conigh van Engeland, de Gouden Leeuw, Den Croon en In Den Valck allen aan de Markt, maar ze vertoeven ook regelmatig in Int Paradijs in de Kromstraat en Het Ploechsken in de Peperstraat. Tot slot is er dan nog de herberg en logement Den Rooden Leeuw aan het Heuvelmenneke. Het is duidelijk, je moet als bestuurder iedereen te vriend houden en dus kun je niet steeds naar dezelfde herberg gaan. Plannen om te komen tot een echt gemeentehuis komen voor het eerst in 1670 op tafel, maar ja, dat wil nog niet zeggen dat er zoiets dan ook snel is. Toch komt in de borgemeestersrekening over 1713 een uitgavenpost voor die op enige activiteiten in deze richting zou kunnen duiden. Die post luidt als volgt: ‘De Rendanten hebben betaalt op

ordonnantie van schepenen, van de ingekoghte kalck tot opbouw van een raethuys in dese gemeente, 31 gulden en 12 stuyvers’. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 2

Wat er vervolgens met die kalk is gebeurd, vertelt de geschiedenis niet. Het zal ongetwijfeld ergens anders zijn gebruikt, want het duurt nog tot 1755 voor de bestuurders weer echt serieus over de bouw van een gemeentehuis praten. Dat betekent dus dat het vergaderen in de plaatselijke herbergen vooralsnog gewoon door gaat. Toch zit dat menig bestuurder dwars, vooral omdat ieder jaar opnieuw het bedrag dat hiervoor is begroot stevig wordt overschreden. Om dit soort ‘onnoodige verteeringe’ te voorkomen zijn de stadhouder en de secretaris van mening dat het ‘nuttig en dienstelijk zou wezen dat alhier een Raethuys wierde getimmert’. Ze gaan zich in 1755 eerst bezig houden met de plek waar dat Raethuys zou moeten komen en tevens met de vraag wat het mag gaan kosten. Volgens het bestek moet het allemaal voor 1300 gulden voor elkaar kunnen komen en over de plek zijn ze het snel eens. “In bedenkinge of het niet noodzakelijk was, dat de plaets

waarop het Raethuys gestelt soude worden, genaampt de Bolbaen voor de Weeteringh, in gereetheyt gebragt wierd en dat derzelven wierden ontbloot van de lindenboomen welke daer op staen”. Op basis van het bestek zoals dat in de archieven is terug gevonden, is door A. Smets in 1975 deze reconstructie gemaakt van het Raethuys uit 1845.

Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 3

En zo komt er dus in 1845 een Raethuys op de Markt, waarmee de bestuurders in ieder geval denken te bereiken dat het verteer van de regenten en de schepenen zal verminderen. In eerste instantie ziet het daar ook naar uit, maar als het nieuwtje er af is, zoeken de bestuurders toch weer de herbergen op waar ze in goed onderling overleg de bestuurlijke aangelegenheden proberen te regelen en dus lopen opnieuw de verteringskosten drastisch uit de hand! Bijna een eeuw later, in 1869, komt opnieuw de bouw van een nieuw gemeentehuis aan de orde. Burgemeester Francis Smulders is de grote stimulator omdat hij van mening is dat het oude Raethuys te klein en ondoelmatig is. Ook deze keer gaat dat allemaal niet zonder slag of stoot, de raad ziet de bui al hangen en vreest ongewenste belastingverhogingen voor de burger. Burgemeester Smulders meent echter dat de gemeente gemakkelijk wat bunders grond kan verkopen om aan de nodige middelen te komen. Hij verwoordt het als volgt: “ten einde zoo

mogelijk weg te nemen, het gemoedsbezwaar van sommige raadsleden dat de te doene uitgaven noodzakelijkheid zou doen geboren worden tot het creëren van belastingen, wijzen op het aanzienlijke der ontoerende bezittingen van de gemeente.” De burgemeester laat zich niet voor een gat vangen en komt prompt met de volgende argumenten: “Bovendien moet men bedenken dat

door dien verkoop de slechts ingeslapen lust tot ontginning zal ontwaken, waardoor ontstaat een bron van werkverschaffing voor de behoeftigen die thans door de gemeente ondersteund worden. Het mes zal dus snijden aan twee kanten.”

Het zal uiteindelijk tot 1878 duren al eer aannemer Cornelis van Rooy het zogenaamde ‘Hoogerhuis’ (zo genoemd omdat het twee verdiepingen heeft) aan de Markt mag gaan verbouwen om het geschikt te maken als raadhuis.


Pagina 4

Aannemer van Rooy is in die tijd de laagste inschrijver en wel voor een prijs van 1.420 gulden.

Dit pand zal later in gebruik komen bij N.V. Kuijpers v/d Heuvel. De sloper mag het oude pand aan de Wetering tegen de grond gaan werken, met uitzondering overigens van de vier hoekfundamenten zodat ook later nog altijd zal blijken waar de gemeentelijke eigendom ligt. Ook dit ‘huis’ is weer geen lang leven beschoren, althans als de opvolgende burgemeesters hun zin zouden krijgen. Burgemeester Thijssen gooit in de raadsvergadering van 7 september 1910 al een eerste balletje op. Hij stelt voor om er eens over na te denken om in de tuin van de dames Van Best een nieuw raadhuis te bouwen. “Ik wil er niet op influenceren”, aldus de burgemeester. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 5

Oftewel hij wil geen invloed uitoefenen, maar het lijkt niet onwaarschijnlijk dat hij dit soort taalgebruik hanteert om dat juist wel te doen. Het steeds weer terugkerende argument dat het raadhuis te klein is, krijgt ook nu weer alle aandacht. Het voorstel van de burgemeester om een nieuw gemeentehuis te gaan bouwen, krijgt tijdens de raadsvergadering van 7 september 1910 een nipte meerderheid in de raad, maar dat heeft alles te maken met het feit dat drie van de zeven raadsleden tijdens de raadvergadering niet aanwezig zijn. In de begroting voor 1911 neemt de raad een bedrag van fl. 8.000,= op, waarmee ze verwachten een nieuw raadhuis te kunnen bouwen. Raadslid, sigarenfabrikant en wethouder Antoon van Best, bepaald niet de minste als het om invloed gaat, is een van die afwezigen en weet in de daarop volgende raadsvergadering het besluit weer terug te draaien. Antoon van Best is voorstander van een verbouwing van het bestaande raadhuis en in die optie past een dergelijke uitgave niet. Vervolgens blijft het een doorlopend punt van aandacht. Hoe dan ook, het spel is weer op de wagen en het ‘geredekavel’, zoals burgemeester Thijssen het politieke gekrakeel noemt, is opnieuw niet van de lucht. In 1911 overlijdt burgemeester Thijssen en zijn opvolger heet J.D.H.W.C. (Johan Dirk Hendrik Willem Carel!) van Hoorn. Die vracht aan voornamen is misschien te verklaren uit het feit dat de beste man uit Den Haag komt. Hoe dan ook, het ziet er schitterend uit. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 6

In de dagelijkse praktijk zal echter blijken dat al die voornamen geen garantie zijn voor kwaliteit. Even is het rustig. Totdat raadslid Kanen tijdens de raadsvergadering van 23 april 1913 zo maar even langs zijn neus weg een losse opmerking maakt. “Het zou toch wel eens tijd worden dat er een nieuw raadhuis komt”, aldus Kanen. Dat hoort de burgemeester graag en direct krijgt een ambtenaar de opdracht om namens de gemeente te bieden op een stuk grond van de dames van Best. De onderhandelingen verlopen gladjes en tijdens de raadsvergadering van 15 mei 1913 kan de burgemeester melden dat het beoogde perceel voor fl. 3.300,= van de dames van Best is gekocht. Iedereen is enthousiast en een bijkomend voordeel is dat de gemeente maar liefst tien jaar de tijd krijgt om de grond te aanvaarden. Dat komt heel goed uit, zoals later zal blijken. Want het wil allemaal nog niet zeggen dat er snel een nieuw gemeentehuis komt, de ‘voors en de tegens’ vliegen over de tafel, steeds wisselende meerderheden zijn óf voor óf tegen, maar in 1920 lijkt er garen op de klos te komen. Een architect krijgt opdracht om tekeningen te gaan maken. Dat betekent dat ze nu de zaak serieus gaan aanpakken. Het is geen architect uit de buurt en dat is op zich al bijzonder. De man heet Theo Taen Err Toung, hij is geboren in Berlijn en zijn naam verraadt het al, hij is van Oosterse komaf. De vader van Theo trouwt met Maria Cuypers, een dochter van de beroemde architect Pierre Cuypers uit Roermond die o.a. verantwoordelijk is voor het ontwerp van de Catharinakerk in Eindhoven en het Rijksmuseum in Amsterdam. In een latere fase gaat o.a. ook architect Josephus Cuypers zich met het Valkenswaardse gemeentehuis bezig houden. Hij is een neef van Pierre Cuypers en daarmee is de stijl van het gebouw min of meer wel verklaard. Dit is de eerste tekening die Theo Taen in 1920 op verzoek van burgemeester Kuijper maakt. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 7

Op deze eerste schets heeft het raadhuis nog een ronde toren en ook de trapopgang aan de rechterkant van nhet gebouw heeft dan nog een ronde vorm. Bij de verdere uitvoering werkt de architect nauw samen met A.L. Bogers, een architect uit Eindhoven onder wiens leiding in die tijd veel gebouwen in Valkenswaard zijn gerealiseerd. De plannen ondergaan nog de nodige wijzigingen. Intussen heeft Valkenswaard weer een nieuwe burgemeester gekregen. Op 18 maart 1920 treedt namelijk burgemeester E.J.A. (Elise) Kuijper aan. Met zijn brief van 4 februari 1921 bevestigt hij dat Valkenswaard helemaal accoord gaat met de tekeningen en dat de architect verder kan. Maar niet voor lang, op 26 mei 1922 stuurt diezelfde burgemeester een brief naar de architect met de volgende inhoud:


Pagina 8

“de raad dezer gemeente besloten heeft vooralsnog niet over te gaan tot den bouw van een nieuw raadhuis, zulks uit overweging dat thans eene ernstige malaise heerscht in onze plaatselijke industrie en de enorme werkeloosheid, welke nog wel eenigen tijd zal aanhouden, gepaard gaat met dusdanige abnormale financieele gevolgen, dat op ’t oogenblik onze gemeente niet in staat is om aan uitvoering van buitengewone werken gevolg te geven.”

Ook in die tijd komen dit soort zaken dus regelmatig aan de orde. Raadslid Gijrath, nooit zo’n voorstander geweest van het nieuwe raadhuis, adviseert vervolgens dat die grond die de gemeente eerder kocht voor dat nieuwe raadhuis, nu dan maar weer in de verkoop moet. Maar dat gaat burgemeester Kuijper toch wel weer wat al te ver en hij weet dat te voorkomen. De architect is vervolgens van mening dat hij zijn werk gedaan heeft en dient een reking in van fl. 2.336,42. Maar ja, het gemeentebestuur is van mening dat die rekening veel te vroeg is ingediend want er is nog niets gebouwd en dus hoeft de gemeente ook nog niets te betalen. Die vlieger gaat niet op, na raadpleging van vele deskundigen en na heel veel brieven betaalt de gemeente de reking uiteindelijk in 1924.

Het duurt tot 20 januari 1927 als de raad de zaak van een nieuw raadhuis opnieuw bespreekt. De raad zet weer levensgrote vraagtekens. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 9

De bouwkosten zijn te hoog, “het moet voor de helft kunnen”, aldus wethouder Kanen en verschillende raadsleden delen die mening. Stemming volgt en de burgemeester kan gerust zijn, het nieuwe raadhuis gaat er komen ook al is het op het nippertje met zes stemmen voor en vijf tegen. In maart 1927 maakt de architect de definitieve tekeningen, en voorzien van een heuse zegel liggen de zaken nu definitief vast. Natuurlijk komt op de begane grond een ruimte voor de ontvanger en voor de secretaris, op de eerste verdieping vinden we een ruime kamer voor de burgemeester en uiteraard een raadszaal met daarnaast nog enkele ruimten voor de commissies.

Voor de kelder hebben ze een hele bijzondere bestemming gevonden, namelijk ruimte voor cellen! Op de tekening zien we ook een indeling van de kelder met helemaal rechts achterin een tweetal cellen.


Pagina 10

Maar dan moeten ze nog aan de slag. Er volgt een openbare aanbesteding en maar liefst achttien aannemers hebben er wel trek in. Ze schrijven in en de Valkenswaardse aannemer Peter Martens uit de Bakkerstraat zit heel ver onder de prijs van zijn medegegadigden. Hij is ruim 10.000 gulden goedkoper en dus krijgt Peter de klus. Later blijkt dat hij een telfoutje van 1100 gulden heeft gemaakt, maar dat zij hem vergeven, hij blijft de goedkoopste en kan dus aan de slag. Op 20 april 1927 tekenen alle betrokkenen het contract en uit welingelichte bronnen heb ik vernomen dat Peter Martens enigszins beschonken thuis komt. Bij dit feestelijk gebeuren schenken ze namelijk champagne, Peter kent dat spul niet en drinkt het als limonade met alle gevolgen van dien.


Pagina 11

Op 16 juli 1927 legt burgemeester Kuijper de eerste steen en vervolgens kan de aannemer zijn stenen gaan stapelen. Van dit proces hebben we slechts één, en dan ook nog een hele slechte foto gevonden. Maar we doen het er mee.

De bouw verloopt vervolgens voorspoedig en op 15 maart 1928 vindt de officiële opening plaats.

Een select gezelschap is uitgenodigd en we herkennen: op het bordes:


Pagina 12

v.l.n.r.: een journalist; S. de Louwere; H. v. Weert; Jac v.d. Besselaar; J. d. Natris; F. Compen; H. v. Tongeren; C. Snellen; architect Ed Cuypers; Jacq Kanen; veearts Van Sprundel; P. Koolen; een opzichter; architect Bogers. Voor het bordes, v.l.n.r.: veldwachter P. Broos; aannemer P. Martens; C. Boers; T. Smets; F. v.d. Ven; burgemeester E. Kuyper; secretaris H. Leemans; A. Jaspers; J. Jaspers; deken Franken en veldwachter P. v.d. Hurk. Er is nog een verrassing: Van onbekende zijde ontvangt de burgemeester een schenking van fl. 400,= bestemd voor de verfraaiing van het dak van het nieuwe raadhuis. Daar blijft het niet bij, er zijn meer gulle gevers. De ‘Sociëteit Concordia’, zoals de gulle gever zich in een officieel stuk noemt, verrast het gemeentebestuur met een schitterend tegeltableau, voorstellende de laatste valkenvangst van de valkenier Karel Mollen, die bij de uitreiking aanwezig is. Waarschijnlijk betreft het de ‘Sociëteit Eensgezindheid’ die haar thuishaven heeft in hotel, restaurant Concordia.


Pagina 13

De bedoeling was om dit fraaie tableau een speciaal plekje te geven in het nieuwe raadhuis, maar uiteindelijk is het in het Valkerijmuseum terecht gekomen, een plek waar het bijzonder goed past. Valkenswaard heeft dus een nieuw en vooral heel fraai raadhuis en je mag verwachten dat bestuur en organisatie er voorlopig mee vooruit kunnen.

Niets is minder waar, maar dat heeft wel een heel bijzondere reden. In 1933 besluit namelijk ‘hogerhand’ dat ‘vereniging’ van verschillend gemeenten wenselijk zou zijn. Let wel, we hebben het nadrukkelijk niet over ‘annexatie’ zoals menigeen het graag wil noemen, maar de verschillende gemeenten worden samengevoegd. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 14

Dat idee van annexatie komt natuurlijk uit de kleinere gemeenten en op zich is dat best begrijpelijk. Maar goed, het raadhuis is dus echt te klein. De samenvoeging heeft namelijk tot gevolg dat het aantal inwoners stijgt met 1975 personen tot om en nabij de 10.000. Opmerkelijk is, dat in die tijd het kennelijk een vast gebruik is dat de gemeenteraad in eerste instantie over dit soort zaken, zoals de uitbreiding van het raadhuis, in alle beslotenheid besluiten neemt, en dat vervolgens dit onderwerp ook nog een keer tijdens een openbare vergadering op de agenda staat. De uitbreiding zelf staat niet ter discussie, maar wel wie het mag uitvoeren. Lokale aannemers moeten de voorkeur krijgen, althans die gedachte leeft bij enkele raadsleden. Lukt dat niet, dan moet een eventuele ‘vreemde’ aannemer op z’n minst 80% van zijn personeel uit Valkenswaard rekruteren. Zelfs de beloning van die arbeiders komt aan de orde. Die moet namelijk voldoen aan de plaatselijke loonnormen voor bouwvakarbeiders, te weten 50 cent voor een timmerman, 45 cent voor een schilder en 40 cent voor een grondwerker.


Pagina 15

Die discussie ontstaat pas in de openbare vergadering, terwijl dit aspect kennelijk tijdens de besloten vergadering niet aan de orde is geweest. De onderlinge verwijten zijn niet van de lucht en de suggestie, dat een en ander met de aanstaande verkiezingen van doen zou hebben, valt regelmatig te beluisteren. Begin 1935 is de uitbreiding gerealiseerd en verschillende heren voeren het woord. Een van die sprekers is de heer K. van Geijn die, namens het architectenbureau van Eduard Cuijpers, de bouw heeft begeleid. Hij doet een opmerkelijke uitspraak die duidt op een verwachtingspatroon dat ook later nog van menig bestuurder valt op te tekenen. Die uitspraak luidt als volgt: “de gemeente

Valkenswaard zal groeien en bloeien, zodat het eenmaal zo ver komt, dat men niet meer schrijft van Valkenswaard bij Eindhoven, maar van Eindhoven bij Valkenswaard.”

Op 1 september 1947 krijgt Valkenswaard zijn eigen gemeentelijk politiekorps. Ook dat gezelschap krijgt een plaatsje in het raadhuis, alhoewel ze moeten het stellen met wat hokjes in de kelder. Op deze foto die ter gelegenheid van het bevrijdingsfeest is gemaakt, zien we helemaal links nog net de aankondiging ‘Politie’ boven de ingang direct naast het bordes. Per 8 februari 1949 krijgt het korps een nieuwe huisvesting in het voormalige pand van sigarenfabrikant Maas aan de Markt en daarmee komt er weer wat ‘ruimtelijke lucht’. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 16

Die vrijgekomen ruimte krijgt direct weer een nieuwe invulling, namelijk door de District Gezondheidsdienst, dus er ontstaat geen nieuwe vrije ruimte. De District Gezondheidsdienst krijgt vervolgens eind 1970 een volledig nieuw kantoor op de hoek Europalaan Valkenierstraat. Ook de Sociale Dienst krijgt dan (in 1970) in dit gebouw, op de bovenste etage, een plekje. Wie mocht denken dat hiermee de geluiden over uitbreiding van het raadhuis voorlopig zijn verstomd, komt bedrogen uit. Reeds in 1954 kunnen we opnieuw dit soort geluiden optekenen. Gemeentesecretaris De Kinderen stelt een advies voor het college op waarin hij stelt dat ondanks het feit, dat de technische dienst van gemeentewerken en bedrijven het vorig jaar naar de gemeentewerf is overgebracht, dringend behoefte is aan meer ruimte.


Pagina 17

Belangrijkste oorzaak is de groei van het aantal inwoners tot 16.500 en ook het toenemen van de gemeentelijke taken zou een belangrijke veroorzaker zijn. Ondanks dat de secretaris van mening is, dat enige spoed vereist is, duurt het tot 1961 alvorens het ruimtegebrek in het raadhuis opnieuw ter sprake komt. Inmiddels (in 1946), is burgemeester Van Hellenberg Hubar aangetreden. Er is een speciale commissie ter bestudering van de uitbreiding van het raadhuis in het leven geroepen en de heren komen op 6 oktober 1961 bij elkaar om knopen door te hakken. Aan het eind van de vergadering meent de voorzitter te kunnen concluderen dat het niet verantwoord is de voorbereidingswerkzaamhe den veder uit te stellen. De commissie is het eenstemmig met deze conclusie eens en dus … duurt het tot april 1965 voordat de heren weer in actie komen. Het krijgt dan echt handen en voeten, de raad bespreekt een voorstel voor een voorbereidingskrediet van fl. 81.000,=. Er moet een schetsplan komen voor een nieuw raadhuis, uitgaande van 45.000 inwoners met de mogelijkheid tot uitbreiding tot een gebouw dat ook de ambtenaren kan huisvesten voor een gemeente met 70.000 inwoners. Dus opnieuw grootse plannen! Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 18

Als plaats voor het nieuwe raadhuis komt er maar één plaats in beeld, namelijk de plaats waar dan al het te vervangen raadhuis uit 1928 staat.

Een vijftal architecten mag aan de slag om hun ideeën op papier te zetten en voorstellen uit te werken. De heren zetten zich aan de tekentafel en evenveel fraaie tekeningen ontspruiten aan hun brein. Ze hebben allemaal een motto en de volgende namen horen daarbij: Het Glazen Slot, Marot, Palma, Thuis en Valkentuin. De geschatte bouwkosten lopen uiteen van 4.7 tot 5.7 miljoen gulden. Als we vervolgens uitgaan van de kreet ‘ONS HUIS’ dan lijkt het ontwerp ‘Het Glazen Slot’ bij voorbaat kansloos. De commissie heeft zich overigens door deze bijzondere benaming niet laten leiden en komt tot de conclusie dat het ontwerp ‘Marot’ het best zou passen bij en in Valkenswaard. Het schetsplan ziet er als hierboven uit. Toch even anders als de architectuur van het te vervangen oude raadhuis uit 1928, dat zal namelijk voor de nieuwbouw moeten wijken. Laten we het er maar op houden dat het nieuwe raadhuis in een moderner jasje is gestoken. Natuurlijk biedt de nieuwbouw meer ruimte, maar toch …! Inmiddels zijn we dus elf jaar verder sinds het eerste bericht over vernieuwing of uitbreiding van het raadhuis op de agenda staat. De discussie zal nog vele jaren blijven voortduren. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 19

Belangrijkste redenen waarom de bestuurders maar geen besluit nemen zijn: * het zijn slechte tijden, de financiële armslag van de gemeente is eigenlijk onvoldoende voor dit soort grote uitgaven; * er staan nog wel meer wensen op het lijstje, wensen die het bij ‘het volk’ heel wat beter doen, zoals een buitenzwembad; * vanuit de bevolking en dus ook vanuit de raad komen steeds weer opnieuw geluiden als dat het oude raadhuis uit 1928 moet blijven bestaan. Dus slopen en op dezelfde plaats een nieuw raadhuis bouwen zoals in het aanvaarde model Marot zou gebeuren, verdient niet de voorkeur. Deze punten keren steeds weer terug en het bestuur neemt geen besluit. In de tussentijd ziet het bestuur zich genoodzaakt noodgrepen toe te passen door bepaalde afdelingen elders te huisvesten. Zo is de afdeling van de Sociale Dienst de volgende die het oude raadhuis verlaat. Het juiste moment hebben we niet vast kunnen stellen, maar vermoedelijk is dat begin jaren zestig als de Sociale Dienst het fraaie pand Karel Mollenstraat Zuid nr. 11 betrekt.


Pagina 20

Dit mooie pand is in 1970 weer verlaten en vanaf dat moment in gebruik door de gemeentelijke muziekschool. De volgende plek voor de Sociale Dienst is het gebouw van de DGD aan de Valkenierstraat en wel op de bovenste etage. Ook dat gebouw heeft niet het eeuwig leven en dus verhuist de dienst weer naar elders. Het is dan 15 mei 1981 als de Dienst zijn intrek neemt in het voormalige gebouw van de Coöperatie aan de Karel Mollenstraat Zuid, hoek Beelmanstraat. Dan krijgt de Sociale Dienst een tijdje rust totdat de dienst, samen met alle andere eenheden, in 1995 het nieuwe gemeente huis aan de Hofnar betrekt. Eerder zien we al dat er maar steeds geen knopen worden doorgehakt en uiteindelijk duurt die impasse tot medio 1965 als de in 1961 ingestelde speciale commissie ter bestudering van de uitbreiding van het gemeentehuis, opnieuw aan de slag gaat. De commissie bestudeert de verschillende plannen en kiest voor het plan ‘Marot’ en dat impliceert dat het oude raadhuis zal gaan verdwijnen. Uitgangspunt bij die beslissing is dat in ieder geval de Dienst Gemeentewerken en bedrijven en de Centrale Administratie, die in 1963 verhuisd zijn naar de tot kantoren omgebouwde garages aan de Maastrichterweg, terug kunnen keren naar het raadhuis. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 21

We spreken in 1963 nog nadrukkelijk over een ‘Dienst’ en dat wil zeggen dat de afdeling een zekere zelfstandigheid bezit, een eigen directeur heeft en dus niet onder het ‘gezag’ van de secretaris valt.

Die garages staan er nog steeds. In de meeste garages hangen nu weer van die hoge deuren zodat ze bruikbaar zijn voor forse auto’s. In die tijd zijn acht van de tien garages voorzien van een groot paneel met ramen zodat het toch een beetje het gevoel van een kantoor moet geven. De laatste twee ruimten rechts geven nog een beeld van zoals het ooit was. Het zal duidelijk zijn, een beetje behelpen hoort er bij. Hoe gek het misschien ook klinkt, het wordt weer stil en begin 1969 dringt ‘de raad’ met klem aan op enige spoed. In de raadsvergadering van 27 maart 1969 beginnen de contouren toch iets duidelijker in beeld te komen. Het plan ‘Marot’ is weer van tafel, er is namelijk een duidelijke meerderheid in de raad die kiest voor het behouden van het oude raadhuis om vervolgens daarachter of daarnaast een nieuw administratiekantoor te realiseren. Maar ja, dan zal er ook nog een keer een echt besluit moeten komen. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 22

Medio 1971 treedt een nieuwe burgemeester aan, het is Mr. B.L.A. (Ben) van Zwieten. Misschien dat die nieuwe frisse kijk op de zaak weer zorgt voor de nodige schwung, want 14 juni 1972 ligt bij de raad een nieuwe notitie op de lessenaar en daaruit blijkt dat twee opties de revue zijn gepasseerd, te weten:

a. realiseren van een administratiekantoor naast het gemeentehuis en b. bouw van een vergelijkbaar kantoor op de hoek van de Maastrichterweg-Emmalaan.

De voorkeur van het college van burgemeester en wethouders gaat duidelijk uit naar de realisering op de Markt naast het bestaande gemeentehuis. Voor deze optie is nodig dat de winkelpanden Markt 25, 25a en 27 tegen de vlakte gaan. 25 en 25a zijn eigendom van Albert Heijn. Eerder, in 1962, heeft AH de beide panden al voor f. 85.000,= aan de gemeente te koop aangeboden. In het pand Markt 25 is de ‘supermarkt’ van Albert Heijn gevestigd en op 25a is boekhandel Van de Heijden actief. Nu volgt nog het pand 27, dat eigendom is van mevrouw W. Calis-Linnemeijer (souvenirwinkel) en te koop is voor het lieve sommetje van f. 240.000,=. Er is nog één ‘randvoorwaarde’, frituur Smulders (Pieman) dient namelijk uiterlijk 1 mei 1974 zijn frituurwagen, die jarenlang naast het oude raadhuis heeft gestaan, te hebben verwijderd. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 23

Tot slot gaat het bestuur bij het maken van de nieuwe plannen uit van een situatie dat de voormalige Nederlands Hervormde Kerk binnenkort dienst kan gaan doen als trouwzaal en ook dat betekent weer ruimtewinst in het gemeentehuis. En dan nog de kosten! Een van de argumenten om voor deze optie te kiezen is het feit dat deze oplossing duidelijk goedkoper is dan alle andere mogelijkheden. Op 27 november 1973 zegt de raad ja tegen een krediet van fl. 3.4 miljoen gulden. In 1976 komt daar nog eens een miljoen bij en dat zou allemaal te maken hebben met ‘verbeteringen’! Architect M. Becka is de geestelijk vader van het nieuwe deel en hoe meer het gebouw zijn voltooiing nadert, hoe divers de reacties ook zijn. De centrale vraag is steeds weer of dit ‘aanbouwsel’ architectonisch wel past bij het oude raadhuis uit 1928. In tegenstelling tot de aanbouw van 1934 is hier bewust gekozen voor een heel andere architectuur en dus zijn de meningen sterk verdeeld. Na heel veel zuchten en steunen is de aanbouw dan eindelijk in 1976 klaar en de officiële opening vindt plaats op 19 april 1977. Naast de aanbouw is ook het bestaande deel aangepast en opgeknapt en dus kunnen we weer even vooruit. Een van de sprekers is dan Burgemeester Van Zwieten en hij spreekt ware woorden. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 24

Hij spreekt steeds weer opnieuw over ’Thuis in het gemeentehuis’ en benadrukt daarmee dat het gebouw binnen de Valkenswaardse gemeenschap een bijzondere functie vervult, gericht op de burgers van Valkenswaard. Inmiddels hebben we een hele vracht aan wijzigingen, c.q. uitbreidingen voorbij zien komen. De doorsnee burger ervaart dat vaak als onlogisch en geldverkwistend. Natuurlijk zit er óók bij de gemeentelijke overheid wel eens iets goed fout en blijkt (achteraf!) niet iedere beslissing altijd even logisch, maar er zijn ook puur zakelijke argumenten op te hoesten waarom bepaalde uitbreidingen, c.q. veranderingen wel nodig en logisch zijn. De belangrijkste oorzaak is dat steeds meer taken bij de gemeentelijke overheid op het bord komen. De stelregel is dan dat een groot aantal zaken beter kan als het dicht bij de burger wordt uitgevoerd. Anderzijds zouden samenwerkingsverbanden zoals de Agglomeratie, waarbij gemeentelijke taken gezamenlijk aan de orde komen, weer ruimtewinst moeten opleveren. Dat laatste is niet of nauwelijks aan de orde. Al met al is met deze laatste wijziging een van de wensen, namelijk om de Dienst Gemeentewerken en bedrijven en de Centrale Administratie weer bij of in het gemeentehuis onder te brengen, nog steeds niet in vervulling gegaan. Daar is simpelweg in deze optie geen ruimte voor en dus blijft die ‘Dienst’ aan de Maastrichterweg gehuisvest. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 25

Duidelijk geen ideale oplossing, niet voor de organisatie maar zeer zeker ook niet voor de medewerkers van die dienst. Natuurlijk heeft het ook wel eens zijn voordelen om wat verder van het ‘gezag’ af te zitten, maar de huisvesting is bepaald niet optimaal. Vóór dat de uitbreiding aan de Markt in 1977 tot stand komt, gaat het bestuur al weer denken over een oplossing voor dit huisvestingsprobleem. Medio 1975 staat het namelijk al weer op de agenda van de raad, en wel in het kader van de zogenaamde ‘ACW-subsidie’, oftewel subsidie in het kader van ‘Aanvullende Civiele Werken’. Nederland zit dan weer eens in een dipje en de overheid meent dat als ‘overheden’ nou maar investeren, het allemaal wel weer goed komt. Dat betekent dat met name gemeenten plannen kunnen indienen die zorgen voor een stuk werkgelegenheid, waarvoor de rijksoverheid dan een deel van de loonkosten subsidieert. In dat kader legt het college d.d. 26 juni 1975 de raad een plan voor om Fl. 180.000,= beschikbaar te stellen voor het aanbestedingsgereed maken van een plan voor de huisvesting van de technische en administratieve diensten. Ondanks dat iedereen overtuigd is van de noodzaak om deze diensten fatsoenlijk te huisvesten, maakt het bestuur een voorbehoud voor het geval het plan niet voor subsidie in aanmerking komt. Het ziet er naar uit dat het plan nooit voor subsidie in aanmerking is gekomen want opnieuw is het heel lang stil. We moeten namelijk tot 1982 wachten alvorens de plannen opnieuw op de agenda komen. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 26

Inmiddels heeft Valkenswaard een nieuwe burgemeester. Mr. B.L.A. van Zwieten ‘promoveert’ richting ’s-Hertogenbosch en zijn opvolger is Mr. J.M. (Jaap) Bartels. In maart 1982 gaat het personeel zich roeren. Er komt een brief op poten in de richting van het college, waarvan de belangrijkste passages als volgt luiden:

“Wij delen U mede dat wij ons schamen voor het publiek om hen te moeten ontvangen in een volledig onrepresentatieve ruimte. Als gevolg van ruimtegebrek komt het regelmatig voor dat strikt persoonlijke zaken noodgedwongen op de gang moeten worden behandeld. Dat dit ook bij het publiek als zeer negatief wordt ervaren behoeft geen betoog en wordt door ons ook als zodanig ervaren. Bovendien valt het ons hoe langer hoe zwaarder om in miserabele werkomstandigheden steeds de nodige concentratie te blijven opbrengen, te midden van veel te dicht bij elkaar geplaatste bureaus, kasten en opgestapelde administratieve bescheiden welke als gevolg van kast- archiefruimtegebrek op de afdelingen moeten worden bewaard, hetgeen de werksfeer uitermate schaadt.” Of deze brief de bekende druppel is geweest, leert de geschiedenis niet, het is wel zo dat de raad op 27 mei 1982 een voorstel van het college krijgt aangeboden om een krediet beschikbaar te stellen van fl. 3.725.000,= voor de bouw en inrichting van een kantoor voor de dienst gemeentewerken en de centrale administratie voor de gemeentebedrijven. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 27

We hebben het dan over het zogenaamde ‘Engelse dropgebouw’ op de hoek van de Emmalaan en de Maastrichterweg. Daarmee zijn niet alle problemen opgelost. De Sociale dienst blijft extern gehuisvest en de oude werf krijgt een opknapbeurt om de afdeling gas en water en de buitendienst een plekje te geven. De raad is van mening dat het weer een hele hoop geld kost en is bang dat het uitgetrokken krediet uiteindelijk toch weer onvoldoende zal blijken. Ze hebben zo hun ervaring! Er is ook een positief geluid. Raadslid Peeters spreekt van een afronding, want het is, aldus Peeters, niet aannemelijk dat men in de komende jaren nog geconfronteerd wordt met noodzakelijke uitgaven ter zake van huisvesting gemeentelijke diensten. Maar ja, hoe leg je het begrip ‘de komende jaren’ uit.


Pagina 28

Er komt een fraai gebouw, in de wandelgangen het ‘Engelse dropgebouw’ genoemd, vanwege de kleurtjes die het gebouw kenmerken.

Natuurlijk zijn de reacties vanuit de bevolking niet echt positief. Over het algemeen zijn burgers van mening dat hun dure gemeenschapscentjes niet voor dit soort zaken bedoeld zijn. Het begrip ‘ONS HUIS” heeft wat dat betreft nooit echt goed handen en voeten gekregen. Dat gevoel dat ruim leeft, geeft directeur Henk Roukes van de Dienst gemeentewerken aanleiding om de media op te zoeken om via een interview zijn visie weer te geven. De krant zet het verhaal (van Roukes) stevig en overduidelijk neer en alleen al de kop spreekt boekdelen.

Met andere woorden: “we zijn zuinig en ook volkomen verantwoord met de centjes van de burger omgegaan.” Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 29

Dan leven we dus in 1983 en ook al spreekt raadslid Peeters de verwachting uit dat we nu jarenlang vooruit kunnen, de ervaring uit het verleden leert ons niet anders dan daar vraagtekens bijzetten. We hoeven niet eens al te ver vooruit te kijken. In 1986 gaan we al weer aan het nieuwe gebouw sleutelen. We hebben een nieuwe organisatiestructuur, het aantal personeelsleden is uitgebreid met 12 en dus … gaan we weer verbouwen. Kosten een kleine vier ton. D.d. 24 mei 1991 bereikt burgemeester Mr. J.M. (Jaap) Bartels de pensioengerechtigde leeftijd en zijn opvolger doet toch wel enige stof opwaaien. Het is H.J.M. (Hein) Tops en hij komt, in tegenstelling tot zijn voorgangers, uit de hoek van de PvdA. We zijn in Valkenswaard al decennia lang gewend dat we een burgervader hebben uit de hoek van het CDA of zo u wilt de KVP. De vertrouwenscommissie heeft in die tijd kennelijk zoveel vertrouwen in deze ‘rooie’ burgervader dat andere kandidaten geen kans maken en Hein naar Valkenswaard komt. In de praktijk blijkt Hein een reuze aardige vent te zijn die vooral onder de bevolking heel veel steun ervaart. De volgende stap is in aantocht. De sigarenindustrie heeft met grote problemen te kampen. Vanaf medio zestiger jaren krijgt met name de Hofnar sigarenfabriek, van huis uit een echt familiebedrijf, met steeds grotere problemen te maken. Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 30

Te noemen in dit verband zijn de sterke stijging van de loonkosten, omschakeling van een in sterke mate handmatig vervaardigd product naar volledige mechanisatie en rationalisatie, de verandering in mode en smaak en tot slot en zeker niet in de laatste plaats, de anti rooklobby. Al in 1977 zijn er plannen om de Hofnar naar het buitenland te verplaatsen, althans de productie, en op de plek waar tot dan de fabriek staat, zo’n 400 huizen te realiseren. Het blijft bij een plan evenals het idee uit 1985 om op die plek een grootschalig winkelgebeuren tot stand te brengen, een soort meubelboulevard. Cruciaal in de hele ontwikkeling is de overname van het bedrijf door Stalux B.V., oftewel door H.A.A.J. Staals. Een ondernemer die geen enkele affiniteit heeft met het fabriceren van sigaren en we mogen veronderstellen ook weinig kennis bezit van deze ingewikkelde branche. Staals heeft wel een relatie met bouwbedrijf Productiestroom en projectontwikkelaar Nedproject en al vrij snel zal blijken wat dat voor de gemeente Valkenswaard betekent. Hij zal blijken de spin in het web te zijn die op verschillende plaatsen aan de touwtjes trekt. Voor de gemeente is het belangrijk dat, nu de Hofnar verleden tijd is, op die plek zo midden in het dorp zich niet een andere industrie gaat vestigen.


Pagina 31

In principe heeft de gemeente daar geen zeggenschap in, de formele bestemming ter plekke laat dat nou eenmaal toe. Met andere woorden, er zijn meerdere belangen en de kunst is nu om die belangen zodanig vorm te geven dat iedereen met een tevreden gevoel de eindstreep haalt. Het wordt een proces van de lange adem. Staals wil drie dingen, op de eerste plaats de ondergrond van de sigarenfabriek zo goed mogelijk verkopen en via Productiestroom en Nedproject op die grond zo veel mogelijk woningen realiseren, maar ook nog eens betrokken zijn bij datgene wat de gemeente verder nog in dat centrumgebied gaat bouwen. Het zal duidelijk zijn, dan gaat het om een centralisatie van de gemeentelijke diensten (dus een nieuw gemeentehuis) en een cultureel centrum. Architect Van Aken heeft in 1988 al zo zijn ideeën over hoe zo’n nieuw centrum er uit moet gaan zien. Hij denkt daarbij aan centraal een soort overdekt plein waar het gezellig toeven is.


Pagina 32

De gemeente wil, als het dan toch gedaan is met de Hofnar, voorkomen dat zich op die plek een ander bedrijf vestigt, omdat een dergelijk bedrijf niet meer in een centrum past. Vervolgens wil de gemeente op die plek woningen voor met name senioren realiseren en to slot dat nieuwe gemeentehuis en een cultureel centrum bouwen. De gemeente heeft op die plek 6.000 m² grond in bezit en Staals 10.000. Dat betekent dus dat ze elkaar nodig hebben. Bovendien, al die plannen zijn absoluut niet mogelijk zonder financiële steun van de provincie en daar kan uitsluitend de gemeente een beroep op doen. Dit is in het kort de situatie die zich op dat moment voor doet en het mag duidelijk zijn: Partijen zijn aan elkaar overgeleverd. De een kan niets zonder de ander! Er gaan jaren heen om er samen uit te komen en ook de politiek heeft een berg vergaderingen nodig om tot besluiten te komen.


Pagina 33

Tijdens de raadsvergadering van 28 maart 1991 zet het gemeentebestuur de eerste belangrijke stap, namelijk het aankopen van het Hofnarterrein. De gemeente krijgt in dit verband een bedrag van maar liefst fl. 4.500.000,= uit de Provinciale Knelpuntenpot en de raad is, in deze fase, nog unaniem akkoord. De volgende stap vindt plaats d.d. 12 december 1991. De raad buigt zich opnieuw over de invulling van het centrumgebied. Uitgangspunt is dat de projectontwikkelaar (relatie met Staals!) 120 appartementen kan realiseren. De gemeente verkoopt hiervoor de grond met een winst van fl. 3.000.000,=. Vervolgens gaan de plannen uit naar een centralisatie van alle gemeentelijke diensten binnen het centrumgebied en tot slot moet nog een zogenaamde ‘invulling middengebied’ uit de hoge hoed komen. Bij dit laatste moeten we dan denken aan een invulling met sociaal culturele activiteiten, oftewel een cultureel centrum. De bouw van die appartementen levert nauwelijks problemen op. Het enige smetje zou je het feit, dat geen plaats is voor sociale woningbouw, kunnen noemen, maar eigenlijk was dat bij voorbaat al bekend. Voor de centralisatie van de gemeentelijke diensten krijgt het college ook de meeste handen wel op elkaar, op voorwaarde echter dat het ‘budgettair neutraal’ kan plaats vinden! Met betrekking tot het culturele centrum gaat de discussie met name over een zaal op ‘Valkenswaardse maat’, terwijl eigenlijk niemand kan of wil aangeven wat daar nou precies onder moet worden verstaan. Bovendien, en dat lijkt op voorhand al een verloren zaak, zou ook in dit geval sprake moeten zijn van ‘budgettair neutraal’, met andere woorden, het mag niets extra’s kosten! Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 34

Na heel veel vijven en zessen behandelt de raad uiteindelijk tijdens de raadsvergadering van 24 juni 1993 een voorstel van het college om fl. 15.375.868,= beschikbaar te stellen voor de bouw van een nieuw gemeentehuis. ’t Is alsof je een emmer leeg gooit! Bij die hele deal met Staals hoort ook, dat Staals de panden Maastrichterweg (Gemeentewerken) en Karel Mollenstraat Zuid (Sociale Deinst) van de gemeente overneemt, zodat de lasten van die panden niet langer op de gemeentelijke begroting drukken. En dan kan, begin 1995, de schop in de grond, althans voor de nieuwbouw van het gemeentehuis. De beslissing over het culturele centrum (de Hofnar) komt nog niet tot stand, daar komt de raad later nog over te spreken.

Bijna unaniem is de raad van mening dat het oude raadhuis aan de Markt moet blijven en dan ook nog bij voorkeur in eigendom van de gemeente zodat we zelf kunnen bepalen wat er in dat fraaie pand gaat komen. Maar hoe krijg je in dat statige gebouw een gebruiker die ook nog eens een marktconforme huur kan betalen? Heemkundekring Weerderheem Valkenswaard

Pagina 35

Al vrij snel dient zich iemand aan die een prestigieus restaurant in het oude raadhuis wil beginnen en ook bereid is een forse huur te betalen. Best leuk, maar een meerderheid in de raad vindt dit geen goed idee, het oude raadhuis moet behouden blijven voor de gemeenschap. Sterker nog, er is behoefte aan een verbreding van de belevingswaarde voor de bevolking en niet voor de happy few die zich een duur restaurant kan permitteren. Ook het college is uiteindelijk van mening dat commerciële activiteiten daar niet op z’n plaats zijn. De oplossing, waar iedereen zich in kan vinden, is de huisvesting van een kunstgalerie. Juist omdat die galerie zich ook stort op een bredere kennismaking met kunst in z’n algemeenheid, past deze optie wonderwel binnen de uitgangspunten door de raad gesteld. Eén ding is inmiddels zeker, het oude raadhuis staat er gelukkig nog steeds!

Ook deze uitgave is weer mede mogelijk gemaakt door de financiële ondersteuning van onze begunstigers: Boekhandel Priem de Zwaan Borkel & Schaft Gemeente Valkenswaard Wim Luijbregts

Bouwbedrijf Baken Potters Notarissen Rijnders Optiek


Pagina 36

ONS HUIS. Auteur: Joop van Appeldorn Een uitgave van Heemkundekring Weerderheem

Recommend Documents