LUCAS Centrum voor Zorgonderzoek & Consultancy Kapucijnenvoer 39 bus 531 3000 Leuven Tel. + 32 16 33 69 10 Fax. +32 16 33 69 22 www.kuleuven.be/lucas
Onderzoek BelRAI Screener - uitnodiging woonzorgcentra
Opdrachtgevers: RIZIV Vlaams Agenschap Zorg & Gezondheid
Onderzoekers: Lucas, KU Leuven, Kapucijnenvoer 39, 3000 Leuven Prof. Dr. Anja Declercq, Dr. Nele Spruytte, Bram Vermeulen, Liza Van Eenoo & Dirk Vanneste Technische ondersteuning: Pyxima
1
Situering BelRAI
3
2
Wat voorafging
4
3
Het BelRAI Screener instrument
5
3.1
Pre-module
5
3.2
De elaboratie-modules
5
3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5
5 6 7 8 8
4
5
Elaboratie-module Instrumentele Activiteiten van het Dagelijkse Leven (IADL) Elaboratie-module Activiteiten van het Dagelijkse Leven (ADL) Elaboratie-module Cognitie Elaboratie-module Psychische problemen Elaboratie-module Gedragsstoornissen
Doel van het onderzoek
10
4.1
Steekproef en werkwijze
10
4.2
Tijdslijn
11
Uitnodiging woonzorgcentra
11
5.1
Wat verwachten we van u
11
5.2
Wat zullen we u bieden
12
2
1
Situering BelRAI
Een interRAI-instrument is een evaluatie-instrument om de zorgtoestand en het welzijn van ouderen in kaart te brengen op een gestandaardiseerde en gestructureerde manier, met als doel een beter zorgplan en kwaliteitscontrole. Hoewel het interRAI-instrument oorspronkelijk ontwikkeld is voor de residentiële zorg, zijn er ook instrumenten ontwikkeld voor andere zorgsettings, zoals de thuiszorg en de acute zorg. interRAI-instrumenten zijn internationaal ontwikkelde en gevalideerde instrumenten met brede ondersteuning in verscheidene landen (zie www.interrai.org). Het interRAI-instrument bestaat uit een vragenlijst met vragen over de zorgsituatie van een cliënt, onderverdeeld in een twintigtal hoofdstukken, zoals persoonlijke gegevens, stemming en gedrag, psychosociaal welzijn, continentie, ziektebeelden, gezondheidstoestand en geneesmiddelen. Uit deze vragen worden resultaten berekend volgens internationaal gevalideerde algoritmes. Voorbeelden van dergelijke resultaten zijn CAP’s (Clinical Assessment Protocols) en zorgschalen. CAP’s geven triggers aan, waarschuwingen die een bepaald probleem kunnen signaleren, terwijl zorgschalen samenvattende berekeningen van cliëntkarakteristieken zijn, zoals de BMI (Body Mass Index). Deze gegenereerde, transparante potentiële probleemgebieden en guidelines kunnen uiteindelijk op een autonome manier gebruikt worden door de zorgverleners in de verschillende zorgsettings bij het realiseren van een holistische, hoogkwalitatieve zorgplanning en kwaliteitsmonitoring. Het BelRAI-project is een Belgisch pilootproject, in opdracht van de FOD Volksgezondheid, Veiligheid van de voedselketen en Leefmilieu voor de uniforme en web gebaseerde registratie van cliëntgegevens met behulp van het interRAI-instrument, in verschillende zorgsettings. Het interRAIinstrument, dat internationaal tot stand is gekomen, werd in het BelRAI-project inhoudelijk en structureel aangepast aan de Belgische situatie. Er is een Nederlandstalige en Franstalige versie beschikbaar; de Duitstalige versie is in voorbereiding. Om een multidisciplinaire aanpak te bevorderen kunnen op de BelRAI-webapplicatie alle soms uiteenlopende antwoorden van medici, paramedici en andere zorgverleners op vragen in de verschillende items van het interRAI-beoordelingsinstrument geregistreerd worden. Na het overlopen, eventueel bespreken en vervolledigen van de antwoorden, kan de beoordelingsverantwoordelijke de resultaten (o.a. CAP's en Zorgschalen) door de BelRAIwebapplicatie laten berekenen. Het doel van deze aanpak is een meer objectief beeld te krijgen van de zorgsituatie van een cliënt.
3
2
Wat voorafging
Uit voorgaande onderzoeken (de federale BelRAI-projecten) blijkt dat niet alle ouderen in de woonzorg die professionele zorg ontvangen, ook nood hebben aan een volledige BelRAIbeoordeling. Wanneer de zorgnood bijvoorbeeld weinig complex is en/of er weinig verschillende zorgverleners bij die zorg betrokken zijn, dan kan een volledige BelRAI-beoordeling ‘overshooting’ zijn. Het eerste doel van het project is bijgevolg: (1) te komen tot een screener die door alle diensten in de ouderenzorg (thuiszorg, ziekenhuis en rust-en verzorgingstehuis) kan worden gebruikt. De screener bestaat uit een beperkt aantal vragen die met ja of nee kunnen worden beantwoord. Bij een ja-antwoord gaat een ruimere elaboratie-modules open met een aantal vragen uit de interRAI-instrumenten (bijvoorbeeld: indien ja wordt geantwoord op de vraag of er ADL-problemen zijn, gaat een module open die alle items van de ADL-schaal bevat). Bij een nee-antwoord gaat men gewoon naar de volgende ja/nee vraag. De bedoeling is dat op basis van onderzoek een cut-off waarde wordt bepaald die berekend wordt op basis van de gegeven antwoorden en die aan moet geven of een volledig BelRAI-instrument moet worden ingevuld. Daarnaast stelt men vast dat het belangrijk is dat de administratieve (over)last in de zorg wordt verminderd. Dit kan onder meer door het integreren van verschillende instrumenten. Wanneer bijvoorbeeld het recht op de Vlaamse zorgverzekering rechtstreeks uit een BelRAI-beoordeling kan worden berekend, hoeft geen extra instrument meer worden ingevuld. (2) Op basis van dezelfde vragen wordt gezocht of er ook een tweede (of dezelfde) cut-off waarde kan worden bepaald, op basis waarvan de zorgverzekering kan worden toegekend.
4
3
Het BelRAI Screener instrument
Het ontwikkelde BelRAI Screener instrument bestaat uit een pre-module en elaboratie-modules. De BelRAI Screener werd in eerste instantie enkel ontwikkeld voor de thuiszorg en de rusthuizen/woonzorgcentra. Op vraag van de Federale Overheid wordt tevens nagegaan of de screener werkt en/of moet worden aangepast voor de ziekenhuizen. 3.1
Pre-module
De pre-module bestaat uit vijf vragen waarop met ja of neen wordt geantwoord. Het gaat om de volgende vragen: (1) Heeft deze persoon problemen met instrumentele activiteiten van het dagelijkse leven (iADL)- vb. maaltijdbereiding, financieel beheer, geneesmiddelenbeheer, …? (2) Heeft deze persoon problemen met activiteiten van het dagelijkse leven (ADL)-vb. persoonlijke hygiëne, transfer, …? (3) Heeft deze persoon cognitieve problemen- vb. niet-pluis of dementie? (4) Heeft deze persoon psychische problemen-vb. depressieve symptomen, verslaving,…? (5) Heeft deze persoon gedragsproblemen-vb. ronddolen, lichamelijk of verbaal lastig vallen, niets zeggen,…? Wanneer op geen enkele vraag ja wordt geantwoord, dan stopt het proces hier. Voor elke vraag waar wel ja op werd geantwoord, gaat een elaboratie-module met extra vragen open. 3.2
De elaboratie-modules
Voor elke vraag uit de pre-module dat er JA wordt geantwoord, gaat er een elaboratie-module open. De items uit de elaboratie-modules allen uit een interRAI-instrument Aangezien er vijf vragen zijn in de pre-module, bestaan er ook vijf elaboratie-modules. De vragen van de verschillende elabortie-modules worden hieronder weergegeven. Voor de wijze van coderen wordt verwezen naar de handleiding. 3.2.1
Elaboratie-module Instrumentele Activiteiten van het Dagelijkse Leven (IADL)
Om een beeld te vormen over de IADL van de cliënt, gebruiken we de IADL Performance Scale. Deze schaal betreft acht activiteiten. De vragen die moeten beantwoord worden, zijn: a. Maaltijdbereiding - Hoe maaltijden worden bereid (bijv., maaltijden plannen, ingrediënten bijeenbrengen, koken, bestek klaarleggen). 5
b. Huishoudelijk werk – Hoe alledaags huishoudelijk werk wordt uitgevoerd (bijv., afwassen, afstoffen, het bed opmaken, opruimen, de was doen). c. Financieel beheer - Hoe rekeningen worden betaald, huishoudelijke uitgaven worden gebudgetteerd, de bankrekening wordt beheerd. d. Geneesmiddelenbeheer - Hoe geneesmiddelen worden beheerd (bijv., niet vergeten geneesmiddelen in te nemen, flesjes openen, de correcte dosis innemen, injecties geven, zalf aanbrengen). e. Telefoongebruik - Hoe gesprekken worden ontvangen en uitgevoerd (met hulpmiddelen zoals vergrote nummers, versterkt geluid). f.
Trappen - Hoe een trap (12-14 treden) wordt op- en afgelopen.
g. Boodschappen - Hoe boodschappen voor voedsel en huishoudelijke artikelen worden gedaan (bijv., aankopen kiezen, betalen). – NIET HET VERVOER h. Vervoer - Hoe de cliënt met het openbaar vervoer reist (traject uitzoeken, kaartje betalen) OF zelf rijdt (ook uit het huis komen, in en uit het voertuig stappen). De eindscore van de IALD-schaal wordt berekend door het sommeren van de itemscores en gaat van 0 tot 48 per schaal (uitvoering en mogelijkheden). Een hogere score (in een bereik van 0-48) duidt voor beide schalen op een slechtere toestand. 3.2.2
Elaboratie-module Activiteiten van het Dagelijkse Leven (ADL)
Om de ADL van de cliënt in beeld te brengen, gebruiken we de Activities of Daily Living Hierarchy Scale of Hiërarchische ADL-schaal. Deze schaal groepeert 4 items van het ADL-functioneren. Door het gebruik van deze schaal worden niet alle ADL-taken gemeten. Dat komt wellicht bevreemdend over bij gebruikers, maar de items in de schaal zijn voldoende om duidelijk de zorgnood te bepalen. Dat is afdoend wetenschappelijk bewezen (Morris et al., 1999). Het in kaart brengen van de zorgnood is niet hetzelfde als het in kaart brengen van alle taken waarvoor de cliënt hulp nodig heeft in het kader van zorgplanning. De vragen die moeten beantwoord worden, zijn: a. Persoonlijke hygiëne—Het zich wassen (bijv., aan een lavabo, waskom), inclusief haar kammen, tanden poetsen, scheren, maquilleren, wassen en afdrogen van gezicht en handen - NIET baden en douchen b. Zich verplaatsen—Het zich voortbewegen (wandelen of met rolstoel) van de ene plaats naar de andere op dezelfde verdieping. Bij gebruik van een rolstoel: zichzelf kunnen voortbewegen eens men in de rolstoel zit c. Toiletgebruik—Het gebruik van de toiletruimte (of toiletstoel, urinaal, bedpan) en het zichzelf reinigen; bij incontinentie het vervangen van incontinentiemateriaal, het omgaan met stoma of katheter; kleren in orde brengen - NIET op een toilet(stoel) gaan en van een toilet(stoel) komen 6
d. Eten—Het eten en drinken (ongeacht vaardigheid) inclusief de opname van voedsel op andere manieren (bijv., sondevoeding, totale parenterale voeding) De Hiërarchische ADL-schaal groepeert 4 items van het ADL-functioneren volgens (hiërarchische) fasen namelijk vroegtijdig, medio en laattijdig ADL-functieverlies. ADL-functies die in een vroeg stadium verminderen (bijv., persoonlijke hygiëne) krijgen een minder hoge score dan ADL-functies die langer behouden blijven (bijv., eten). De schaal meet de mate van ADL-afhankelijkheid. Een hoge score geeft met grote zekerheid aan dat de cliënt meer hulpbehoevend is dan wanneer de score lager zou zijn. De 7 niveaus van 0 tot 6 zijn:
0 = zelfstandig bij de 4 ADL-functies
1 = tenminste toezicht bij één ADL-functie (en minder dan beperkte hulp bij alle 4 ADLfuncties)
2 = beperkte hulp vereist bij 1 of meer van de 4 ADL-functies ( en minder dan uitgebreide hulp bij alle 4 ADL-functies)
3 = tenminste uitgebreide hulp vereist bij de persoonlijke hygiëne en het toiletgebruik (en minder dan uitgebreide hulp vereist bij het eten en het zich verplaatsen)
4 = uitgebreide hulp vereist bij het eten of het zich verplaatsen (geen totale afhankelijkheid bij het eten en het zich verplaatsen)
5 = totale afhankelijkheid bij het eten en/of het zich verplaatsen
6 = totale afhankelijkheid bij de 4 ADL-functies
3.2.3
Elaboratie-module Cognitie
Hiervoor gebruiken we de ‘Cognitive Performance Scale’ (CPS2). De vragen die moeten beantwoord worden, zijn: 1. Cognitieve vaardigheden voor dagelijkse besluitvorming - Het nemen van beslissingen over taken van het dagelijks leven - bijv.,wanneer opstaan of eten, welke kleren aantrekken, welke activiteiten uitvoeren 2. Kortetermijn geheugen—Schijnt of blijkt zich na 5 minuten nog te herinneren 3. Procedureel geheugen—Kan (bijna) alle stappen vaneen reeks taken uitvoeren zonder aanwijzingen 4. Uiting/zichzelf duidelijk maken - Inhoud van informatie uiten - verbaal en non-verbaal 5. Eten—Het eten en drinken (ongeacht vaardigheid) inclusief de opname van voeding op andere manieren (bijv., sondevoeding,totale parenterale voeding) De CPS2 schaal blijkt in de residentiële zorg en de thuiszorg goed overeen te komen met de resultaten van de Mini-Mental State Exam (MMSE) (Hartmaier et al., 1995; Morris et al., 1994). Het cognitief functioneren wordt gerangschikt in 7 niveaus van 0 tot 6: 7
0 = intact
1 = borderline (in de betekenis van: zo goed als) intact
2 = licht verstoord
3 = matig verstoord
4 = matig ernstig verstoord
5 = ernstig verstoord
6 = zeer ernstig verstoord
3.2.4
Elaboratie-module Psychische problemen
Hiervoor gebruiken we de eerste vijf items van sectie B1 van het interRAI Community Mental Health instrument. Dit zijn de enige vragen die niet reeds vervat zijn in de instrumenten die al op de BelRAI-webapplicatie staan. De vragen die moeten beantwoord worden, zijn: a. Vormt een bedreiging of gevaar voor zichzelf — de cliënt liet blijken dat hij/zij van plan is zichzelf te beschadigen, bracht zichzelf reeds schade toe of deed een poging, of anderen toonden zich bezorgd over het feit dat de cliënt een gevaar voor zichzelf vormt. b. Vormt een bedreiging of gevaar voor anderen — de cliënt liet blijken dat hij/zij van plan is anderen te beschadigen, bracht anderen reeds schade toe of deed een poging, of anderen toonden zich bezorgd over het feit dat de cliënt een gevaar voor anderen vormt. c. Kan niet voor zichzelf zorgen door een geestelijke stoornis — het huidige gedrag van de cliënt wijst op een gebrek aan bekwaamheid om voor zichzelf te zorgen, waardoor de cliënt zichzelf wellicht schade zal toebrengen. d. Heeft een verslavingsprobleem — er is sprake van middelengebruik of –misbruik (bijv. alcohol of drugs) of verslaving aan bepaalde gewoonten (bijv. gokverslaving, koopverslaving). e. Vertoont specifieke psychiatrische symptomen — de cliënt vertoont symptomen zoals depressiviteit, hallucinaties, waanideeën, neveneffecten van geneesmiddelen, enz. Gebruik deze categorie om cliënten te beschrijven die algemene geestelijke gezondheidszorgen nodig hebben. Omdat dit geen bestaande schaal is, zijn er ook geen eindscores voorzien. 3.2.5
Elaboratie-module Gedragsstoornissen
Hiervoor gebruiken we de sectie E3 uit de interRAI HC. De vragen die moeten beantwoord worden, zijn: a) Ronddolen — Doelloos ronddolen, zich schijnbaar niet bewust van behoeften of veiligheid. Een ronddolende cliënt lijkt geen besef te hebben van lichamelijke behoeften of veiligheid. Ronddolen moet onderscheiden worden van doelgericht voortbewegen (bijv.,
8
iemand die honger heeft en de afdeling afloopt op zoek naar voedsel). Ronddolen kan zich manifesteren bij lopen of in een rolstoel. Op en neer lopen is niet hetzelfde als ronddolen. b) Verbaal geweld — bijv., bedreigde anderen, schreeuwde of vloekte tegen hen. c) Lichamelijk geweld — bijv., sloeg, duwde, krabde, viel seksueel lastig. d) Sociaal ongepast of storend gedrag— bijv., maakte storende geluiden, lawaai, gilde, smeerde/gooide met eten/feces, hamsterde, snuffelde in andermans spullen. e) Ongepast openbaar seksueel gedrag of zich in het openbaar uitkleden. Seksueel gedrag moet alleen als ongepast worden beschouwd als het niet in overeenstemming is met de gebruikelijke sociale normen (bijv., zich opzettelijk ontbloten, in het openbaar of in een kamer waar anderen bij zijn masturberen, onaanvaardbare seksuele of obscene gebaren maken). Het gaat hier niet om seksuele activiteit die privé wordt gedaan (alleen of tussen toestemmende volwassenen). In het geval van zich uitkleden moet u de aan- of afwezigheid en frequentie daarvan coderen, niet de bedoeling. Codeer dit item bijvoorbeeld als “1” of hoger als een cliënt zegt zich in het openbaar te moeten uitkleden omdat er geen plaatsen beschikbaar waren waar hij/zij zich kon afzonderen. f)
Verzet zich tegen zorg — bijv., geneesmiddelen/injecties, hulp bij ADL of eten. Deze categorie omvat niet gevallen waarin cliënt een weloverwogen keuze heeft gemaakt om bepaalde zorg niet te willen ontvangen (bijv., de cliënt heeft zijn/haar recht uitgeoefend om een behandeling te weigeren en reageert negatief als anderen de behandeling proberen door te zetten). Tekenen van verzet kunnen verbaal of lichamelijk zijn (bijv., verbaal weigeren van zorg, de zorgverlener wegduwen, krabben).
Omdat dit geen bestaande schaal is, zijn er ook geen eindscores voorzien.
9
4
Doel van het onderzoek
De volgende onderzoeksvragen moeten worden beantwoord: 1) Is de BelRAI Screener een goed instrument voor screening in de thuiszorg en de rusthuizen/woonzorgcentra? Volstaan de pre-module en elaboratie-modules inhoudelijk om de zorgzwaarte en complexiteit van de zorg te bevragen en vast te stellen? 2) Kan met deze screener ook in de ziekenhuizen worden gewerkt of zijn aanpassingen nodig en zo ja, dewelke? 3) Welke cut-off score bepaalt dat een volledig BelRAI-assessment nodig is in elk van deze sectoren? 4) Hoe lang duurt het om de pre-module en de elaboratiemodules in te vullen? 5) Hoe verhoudt zich de eindscore op de Belprofiel-schaal ten opzichte van de eindscore op de elaboratie-modules voor eenzelfde persoon? 6) Hoe verhoudt zich de eindscore op de KATZ-schaal ten opzichte van de eindscore op de elaboratiesmodules voor eenzelfde persoon? 7) Welke cut-off score bepaalt of iemand in aanmerking komt voor de zorgverzekering? Om dit te onderzoeken wordt volgend steekproef en werkwijze voorgesteld. 4.1
Steekproef en werkwijze
Om correcte uitspraken te doen over de inhoud van het BelRAI Screener instrument is het nodig om 300 beoordelingen af te nemen bij cliënten in de residentiële zorg. Bij de geselecteerde cliënten zullen volgende drie instrumenten afgenomen worden: 1) BelRAI Screener instrument 2) Belprofiel schaal 3) KATZ schaal Belangrijk is dat de drie instrumenten gelijktijdig worden afgenomen, wat wil zeggen op dezelfde dag. Wellicht impliceert dit dat meestal één persoon de drie instrumenten invult. De instrumenten worden elektronisch ingevuld via de BelRAI-webapplicatie. Benodigdheden hiervoor zijn een computer met internetverbinding en een e-id lezer. Elke deelnemer krijgt eerst een opleiding van een halve dag (met vormingsattest) en een handleiding. Tijdens het project wordt het BelRAI Screener instrument, alsook de handleiding, geëvalueerd d.m.v. focusgroepen en observaties. Tijdens deze focusgroepen komen de deelnemers samen om hun 10
ervaringen, opmerkingen en suggesties mee te delen. Voor de observaties is het mogelijk dat een onderzoeker van LUCAS mee loopt in de praktijk. 4.2
Tijdslijn
September 2013 – december 2013: opleiding indicatiestellers en dataverzameling Januari 2014 – februari 2014: data-analyse Maart 2014: aftoetsen verschillende mogelijke cut-off scores April 2014: eindrapportering
5 5.1
Uitnodiging woonzorgcentra Wat verwachten we van u
Graag nodigen we de woonzorgcentra uit om mee te werken aan de selectie van 300 cliënten. Om u kandidaat te stellen is het belangrijk dat u voldoet aan volgende voorwaarde: 1) Mijn organisatie werkt(e) reeds met het BelRAI-instrument, in het kader van BelRAIprojecten of in het kader van Protocol 3 of mijn organisatie is bereid om met het BelRAIinstrumentarium te beginnen werken. 2) Mijn organisatie kan minimaal 30 cliënten op 3 maanden (of 10 cliënten per maand) leveren voor het project. 3) De deelnemers volgen een opleiding zodat ze het BelRAI Screener instrument / Belprofielschaal correct kunnen invullen. 4) De deelnemers vullen per cliënt de drie instrumenten elektronisch in. 5) De drie instrumenten worden gelijktijdig ingevuld, dit wil zeggen op dezelfde dag. 6) De deelnemers gaan de ervaringen vanuit het woonzorgcentrum eerlijk en helder delen met de andere deelnemers/indicatiestellers van de studie (focusgroepen). 7) De deelnemers zijn bereid om indien nodig een onderzoeker laten mee te lopen tijdens een afname (observaties). 8) De deelnemers houden zich aan de privacy van het project en gaan vertrouwelijk om met de bevindingen van deze studie.
11
5.2
Wat zullen we u bieden
Vanuit LUCAS zullen we zo goed mogelijk deze studie begeleiden. Deelnemers krijgen gratis een opleiding van een halve dag. Voor inhoudelijke vragen m.b.t. het project kan u contact opnemen met -
Bram Vermeulen (wetenschappelijk medewerker)
[email protected] – 016/33 70 11 Prof. Dr. Anja Declercq (projectleider)
[email protected]
LUCAS hecht veel belang aan de bescherming van de persoonlijke levenssfeer en zal bij de gegevensverzameling, gegevensverwerking en –rapportering zo zorgvuldig mogelijk omgaan met de informatie. De exports van de data voldoen volledig aan alle voorwaarden zoals die ook eerder voor de BelRAI-projecten golden.
12
