Onderwijs voor Duurzame Ontwikkeling. Niko Roorda

Onderwijs voor Duurzame Ontwikkeling Niko Roorda

B

B

Interdisciplinaire samenwerking m.b.t. DO

Disciplinaire specialisatie m.b.t. DO

Introductie DO

Organisatievisie omtrent onderwijs en DO

Boom-‐model: • Wortels:

Visie, missie, onderwijsdoelen

• Biochemie & fysiologie: Onderwijsmethoden • Stam:

Basismodule / introducEe van DO

• Takken:

Disciplinaire integraEe

• Bos, ecosysteem:

Interdisciplinaire integraEe

• Groeiproces:

Ontwikkeling en onderhoud van studieprogramma

+ • Vruchten:

Output: effect op beroepenveld en samenleving

Nodig voor DO: transitie van beroepenveld en samenleving. Alléén het onderwijs kan daarvoor zorgen!


Universiteit Ziekenhuis

NGO

Bedrijf

Overheid Student Student Student Student Student

Docent


NGO Overheid Bedrijf Onderzoekscentrum School Universiteit NGO Overheid NGO Bedrijf Universiteit NGO Overheid Bedrijf Onderzoekscentrum NGO School Onderzoekscentrum Overheid Bedrijf Universiteit Bedrijf SchoolBedrijf Universiteit NGO Ziekenhuis Ziekenhuis Universiteit NGO Universiteit NGO Onderzoekscentrum School NGO NGO Universiteit Overheid Overheid NGO Bedrijf Bedrijf OverheidBedrijf Bedrijf NGO Bedrijf Universiteit NGO Overheid Bedrijf School Winkel School Winkel Bedrijf NGO Ziekenhuis NGO Bedrijf Ziekenhuis NGO Ziekenhuis Overheid Ziekenhuis Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Bedrijf School School Bank Onderzoekscentrum Universiteit Universiteit School Overheid Bedrijf Overheid Onderzoekscentrum Bedrijf Universiteit School Universiteit Bedrijf NGO Universiteit Universiteit NGO Ziekenhuis Bedrijf School UniversiteitNGO Ziekenhuis School Winkel School NGO Onderzoekscentrum Winkel Bedrijf Universiteit Universiteit NGO NGO Winkel School Winkel School Winkel Overheid Bedrijf Universiteit Bank Universiteit NGO Bedrijf Overheid NGOBedrijf BedrijfZiekenhuis Ziekenhuis Overheid Bank Student Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf Overheid Bedrijf Winkel Bedrijf Bedrijf NGOOverheid Ziekenhuis School Winkel SchoolBedrijf Bedrijf Onderzoekscentrum NGO Ziekenhuis Ziekenhuis NGO School Bedrijf Bedrijf Bedrijf Ziekenhuis NGO Student Overheid Ziekenhuis Bedrijf Universiteit Bedrijf Bedrijf Bank Winkel Bedrijf Overheid Bedrijf OverheidZiekenhuis NGO Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Ziekenhuis Winkel Universiteit Universiteit NGO Ziekenhuis Student Student Universiteit Onderzoekscentrum Student Student Bedrijf Bedrijf School Winkel School Winkel School Winkel School Winkel School NGO Universiteit NGO Bedrijf Student Student School Winkel Student Universiteit School Winkel Universiteit Bedrijf NGO Winkel School Winkel School Winkel Overheid Bedrijf Bank Bedrijf Universiteit Bank Student Universiteit NGO Overheid Bedrijf Overheid Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Bank School Winkel School Winkel NGO Overheid Bedrijf Overheid Bank Ziekenhuis Bank Bedrijf Onderzoekscentrum Bank BedrijfZiekenhuis Onderzoekscentrum Student Student Student Student Student Student Ziekenhuis Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Bedrijf Bank Onderzoekscentrum BankStudentBedrijf Onderzoekscentrum Student NGO Bank Bedrijf Onderzoekscentrum School StudentZiekenhuis School Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Universiteit NGO Universiteit NGO NGO Student Bedrijf Student Bedrijf Universiteit Student Student Bedrijf Bedrijf Winkel Winkel Universiteit NGO Universiteit NGO Winkel Bedrijf Universiteit Universiteit NGO Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum School Ziekenhuis Winkel Bedrijf Bedrijf Universiteit Universiteit NGO ZiekenhuisStudentBank Winkel School Winkel Student Student Onderzoekscentrum Universiteit Student Winkel Student Student Student Student Student Student Student School Student Student Bedrijf Bedrijf Student Student Student Universiteit Universiteit NGO Universiteit NGO Bedrijf Student Student Bank Student Student Student Student Universiteit Ziekenhuis Ziekenhuis Bedrijf School Student Student Overheid Bedrijf Overheid NGO Ziekenhuis Ziekenhuis Bedrijf School Student Student Student Student Student NGO Universiteit NGO NGO NGO Bedrijf Student Overheid Overheid Bedrijf Student Student School Winkel School Winkel Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bedrijf Bedrijf Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid NGO Ziekenhuis Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bedrijf Bedrijf StudentNGO Student Student Student Ziekenhuis Student Student Student Student Student Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Student Student Bedrijf NGO Bank StudentNGO Student Bank Student Student Bank Winkel Ziekenhuis Universiteit Universiteit Universiteit NGOSchool Universiteit NGO StudentZiekenhuis Student School Overheid Bedrijf NGO NGO School Student Student Student Student Universiteit Overheid Universiteit NGO NGO Bedrijf Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Universiteit StudentOverheid Student Overheid Universiteit NGO NGO Bedrijf Bedrijf Universiteit NGO Student Student Universiteit Ziekenhuis Universiteit Student Student Ziekenhuis Bedrijf Bedrijf Student Universiteit NGO Universiteit NGO School Winkel School Winkel BedrijfZiekenhuis BedrijfStudent Overheid Onderzoekscentrum Student Student Student Student School Universiteit NGO Universiteit NGO Student Overheid Student Student Bedrijf Student Student Student StudentOverheid Student Student Student Student Winkel Bedrijf Overheid Bedrijf Onderzoekscentrum Student Student Student Student Universiteit School Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Bank School School Student Student Student Student Universiteit Universiteit Ziekenhuis Ziekenhuis School NGO NGO Student Overheid Bedrijf OverheidOnderzoekscentrum NGO Bedrijf Bank Onderzoekscentrum BankStudent Student Student Student Student Student School Ziekenhuis Student Student Student NGO Universiteit NGO Student Student Student Student Student Student School Winkel School NGO Winkel NGO Bedrijf Student Ziekenhuis Overheid Overheid Bedrijf Student Universiteit NGO Bedrijf Bedrijf Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Ziekenhuis Ziekenhuis School Bedrijf Bedrijf Bedrijf Bedrijf Universiteit NGO Universiteit NGO NGO NGO NGO Student Bank Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student Student Student Student Student Student Student Ziekenhuis Student Student Student Student Student Student Student Bank StudentStudent Student Student Winkel Student Student Ziekenhuis Student Student Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf NGO Student Student Student Student Student Student Student Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Universiteit Overheid Bedrijf School School Bedrijf Bedrijf NGO Student Student Universiteit Ziekenhuis Universiteit Student Student Student Student Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Student Ziekenhuis Student Student Student Student NGO Ziekenhuis Bedrijf Student Student NGO Universiteit NGO Universiteit NGO Bedrijf Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid School Ziekenhuis Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Winkel Student Ziekenhuis Ziekenhuis Universiteit NGO Universiteit Student Student Student SchoolOverheid Winkel School Winkel School Winkel Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid NGO Student Docent School Docent Universiteit School Student Student Student Onderzoekscentrum Student BedrijfWinkel Student Student Universiteit Student Student Student Student Overheid Bedrijf Overheid Student Student Bank Bank Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Student Bank Student Bedrijf Student Student Student School Winkel Student School Winkel Overheid Bedrijf Overheid Overheid Bedrijf Overheid Bank Student Student Bedrijf Bedrijf Universiteit NGO Student Student Student Student Universiteit School Winkel School Winkel Ziekenhuis Ziekenhuis School Student Bedrijf Bedrijf Universiteit NGO NGO NGO NGO NGO Bank Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student Student Student Student Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Student Student Student Student Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student Overheid Student StudentOnderzoekscentrum Bedrijf OverheidOnderzoekscentrum Bank Bank BankStudent Student Student Student Student Overheid Bedrijf Student Overheid WinkelStudent Winkel Bedrijf Bedrijf BedrijfStudent Overheid Student UniversiteitBedrijf Universiteit Student Student NGO Student Student Student Student Bedrijf Bedrijf Student Student Student Universiteit Universiteit NGO Student StudentBedrijf Student NGO Ziekenhuis Student Student Bedrijf Student Student Student Student Student Student Ziekenhuis Student Winkel Ziekenhuis Ziekenhuis Overheid School Bedrijf Bedrijf School School Winkel School Winkel NGO Student Winkel Student Student Universiteit Student StudentSchoolDocent Student Student Student Student Student Student Student NGO Student BedrijfWinkel Student Student Docent Bedrijf Winkel Docent Docent Overheid Bedrijf Universiteit Student Student Student Student Student Student Overheid Bedrijf Student Student Bank Bank Student Student Student Student Overheid Student Overheid Student Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Student Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Bedrijf Student Student Student Student SchoolUniversiteit Winkel School Winkel Student StudentSchool Student Student NGO Overheid Student Onderzoekscentrum Student Student Student Student Student Student School Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf Bedrijf Universiteit NGO Universiteit NGO Universiteit NGO Universiteit NGO NGO Bank Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Student Student Bedrijf Overheid Bedrijf OverheidOnderzoekscentrum Winkel Bank Onderzoekscentrum BankStudent Overheid NGO Student Student Student Student Student Bedrijf Winkel Overheid Student Overheid Overheid UniversiteitBedrijf NGO Student Universiteit Bedrijf Student Student Student Student Student Student Universiteit Universiteit NGOUniversiteit NGO Bedrijf Bedrijf Student Universiteit NGO Universiteit NGO Student Student Student Student StudentUniversiteit Student Student Student Student Student Student Student Onderzoekscentrum Bedrijf BedrijfStudent School NGO Winkel NGO School Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Overheid School NGO Onderzoekscentrum OverheidBedrijf Bedrijf Bedrijf Bedrijf NGO School NGO Overheid Bedrijf Overheid Universiteit Overheid Student Bedrijf Student Student Student Student Student Bedrijf Universiteit Student Student Student Student NGO Ziekenhuis Universiteit NGO Student Student Student Student Student Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Ziekenhuis Student Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Bedrijf School Student Student Student Student Onderzoekscentrum NGO School UniversiteitStudent NGO Ziekenhuis Ziekenhuis Onderzoekscentrum Student Student Student Onderzoekscentrum Student School Student Student Student Student Student Student Student Student Student School NGO Universiteit Student School Universiteit Student Universiteit Student NGO Universiteit NGONGO Universiteit NGO Universiteit NGO NGO Universiteit Student Student Overheid Bedrijf Docent Docent Docent Docent Bedrijf Bank Onderzoekscentrum Bank Universiteit BedrijfOnderzoekscentrum Student Student Student Student OverheidBedrijf Bedrijf Universiteit NGO Student Winkel Bedrijf Student Student Student Student NGO Ziekenhuis School Student Winkel School BedrijfZiekenhuis Ziekenhuis Student Universiteit NGOBedrijfStudent StudentNGO Student NGO Student Student Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Overheid Overheid Student Student NGO Universiteit Universiteit NGO Student StudentStudent Student Student Student Student Student Onderzoekscentrum Bank Ziekenhuis Student Student Docent Docent School NGO Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Overheid NGO Bedrijf Overheid Universiteit School School Bedrijf BedrijfZiekenhuis Bedrijf Bedrijf NGO School Ziekenhuis Bedrijf OverheidOnderzoekscentrum Overheid Overheid Bedrijf Bedrijf School Student Student Student Student Bedrijf Universiteit NGO Bedrijf NGO Ziekenhuis Bedrijf Overheid Overheid NGO Bedrijf Ziekenhuis Overheid Student Student Student Student Universiteit NGOBedrijf Bedrijf Bedrijf Ziekenhuis NGO Winkel Winkel Student Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Onderzoekscentrum Universiteit Ziekenhuis School Winkel Winkel School NGO Winkel School School Student Student Student School Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Onderzoekscentrum NGO Bank Universiteit School Student Student Universiteit Overheid Bedrijf Overheid Universiteit Bedrijf Bank Student Student Student Student Student Student Overheid Bedrijf Overheid Universiteit Bedrijf School Winkel School Winkel Bedrijf Student Student Student Student NGO Ziekenhuis School Winkel School Winkel Ziekenhuis Universiteit Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Bedrijf Student NGO StudentBank Student School Winkel School NGOBedrijf WinkelStudent Student Student Student Student Overheid Bedrijf Overheid NGO Overheid Overheid Bedrijf Bedrijf NGO Ziekenhuis Bedrijf Bedrijf Winkel Bank Ziekenhuis Student Student Docent Docent Student Student Student Student Student Student Student Student Overheid Docent Docent Docent Docent OverheidBedrijf Bedrijf Overheid Bank Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Student Student Universiteit Bank Onderzoekscentrum BankStudent Onderzoekscentrum WinkelStudent Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Bedrijf Bedrijf School Universiteit Student Student NGOStudent OverheidZiekenhuis Winkel Bedrijf Overheid Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Student Student Bedrijf Bedrijf ZiekenhuisSchool NGO Universiteit NGO Universiteit NGO Ziekenhuis Bedrijf Student Student StudentOnderzoekscentrum Student Bedrijf Student Winkel Ziekenhuis Winkel Bedrijf Student Winkel School Winkel School Winkel Student UniversiteitBank Student Student Student School StudentStudent Student Student Student Student Winkel Bank Universiteit Universiteit OverheidWinkel Bedrijf Overheid Universiteit Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum NGO Student Student Universiteit NGO Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Bedrijf Overheid NGO Overheid Bedrijf Overheid Student Student Student Student Bedrijf Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bedrijf School School Winkel Bedrijf Bedrijf Student Bedrijf Ziekenhuis Ziekenhuis School School Winkel Student School WinkelStudent Universiteit NGO Universiteit NGO Student Student Student Student Student Student Bedrijf NGO Student Student Bedrijf StudentOverheid Bedrijf Bank Winkel Universiteit NGO Universiteit NGO Student Student Student Student Student Student Student Docent Docent Docent Docent Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Universiteit Student Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Winkel School Overheid Bedrijf Overheid Onderzoekscentrum Bedrijf Universiteit Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Universiteit School Student Student NGO Ziekenhuis ZiekenhuisStudent Student Student Student Student Universiteit Student Student Student Student Universiteit Student Student Student StudentNGO Student Student Student Bedrijf Student Bedrijf Bedrijf niversiteit NGO StudentZiekenhuis Universiteit NGO Universiteit NGO NGO Bedrijf Bedrijf Student Student Ziekenhuis School Student Universiteit NGO Universiteit NGO Student Student Student Universiteit NGO Overheid Bedrijf Bedrijf NGOWinkel Universiteit NGO Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Winkel Bedrijf School Universiteit NGO Docent Docent Docent Student Universiteit Student Docent Student School Onderzoekscentrum Bank NGO NGO StudentStudent Student Student Student Bank Student Overheid Onderzoekscentrum Student Student StudentBedrijf Student School Winkel Winkel Ziekenhuis Bedrijf Overheid NGO Bedrijf Bedrijf Student Student Overheid Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bedrijf Student Student Student School Student Student Student Student Bedrijf Ziekenhuis Ziekenhuis Student Onderzoekscentrum Bedrijf School Ziekenhuis Ziekenhuis Overheid Bedrijf School Universiteit NGOStudent Universiteit NGO StudentOverheid Student Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student Student Student School Student Bedrijf Student NGO Ziekenhuis Student Bank NGO Ziekenhuis Student StudentUniversiteit NGO Student Universiteit NGOBedrijfZiekenhuis Universiteit NGO Student NGO Student Overheid Bedrijf Overheid Onderzoekscentrum Universiteit NGO Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum School Bedrijf School Onderzoekscentrum Universiteit Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Overheid Bedrijf Overheid Universiteit School NGO Student Student StudentNGO Student Student Student Universiteit Universiteit Student Student Student Student Bedrijf Bedrijf Overheid Student Student Student StudentNGO Student Student Student Student Student Student Bedrijf Student Student Student Student Universiteit Bedrijf Overheid Overheid Universiteit NGO Universiteit NGO Winkel Ziekenhuis Ziekenhuis School Universiteit NGO NGO Student Student School NGO StudentBedrijfStudent Universiteit NGO Overheid Winkel Bedrijf School School Winkel Bedrijf NGO Universiteit School Winkel Winkel Student Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Bedrijf School Universiteit NGO NGO Docent Overheid Docent School OverheidOnderzoekscentrum Docent Ziekenhuis jfBedrijf Overheid BedrijfStudent Overheid Bank Student Docent Student Ziekenhuis NGO BedrijfStudent Overheid Overheid Student Student Bank Universiteit Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Student StudentBedrijf OverheidBedrijf Ziekenhuis Bedrijf Onderzoekscentrum Bedrijf Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Student Student Student Student Ziekenhuis Student School Student Student Student StudentBedrijf Student Student Student Student Student Bedrijf School Universiteit Student NGOZiekenhuis Ziekenhuis NGO Student OverheidStudent NGO NGO Ziekenhuis Ziekenhuis Universiteit Ziekenhuis Student Student Student School NGOStudent Bedrijf Student Student Student Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Student Ziekenhuis NGO Ziekenhuis NGO Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Student Student Student Ziekenhuis Onderzoekscentrum Universiteit NGO Bank Onderzoekscentrum BankStudent Onderzoekscentrum Winkel School Winkel School Winkel School Winkel Universiteit Student Student Student Overheid Bedrijf Overheid NGO Universiteit Student Student Student Student Student Student Bedrijf Student Student Overheid Universiteit Bedrijf Student Student Bedrijf Student Student Student Onderzoekscentrum Bank BedrijfZiekenhuis Universiteit NGOSchool Universiteit Student Student Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Student Student Student Student NGO Student Student Student Student Winkel Student Overheid Bedrijf Overheid Universiteit Bedrijf Winkel Universiteit School Student School NGO Winkel Student Student Bedrijf Bedrijf NGO SchoolStudent SchoolBedrijf Winkel Student Student Student Student Bedrijf Student Student Ziekenhuis School Winkel School Winkel Student BedrijfStudent NGO Student Student Student ZiekenhuisOverheid Bedrijf Student Bank Universiteit NGO Student Overheid Overheid Student School School Ziekenhuis dBedrijf Bedrijf Overheid Bank Student Student Student Universiteit Bedrijf OverheidOnderzoekscentrum Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Bedrijf NGO Onderzoekscentrum BankStudent Winkel Student Student Bank StudentOnderzoekscentrum Student Bank Overheid Bedrijf Overheid Student Overheid Overheid Bank Onderzoekscentrum BankStudent Onderzoekscentrum StudentZiekenhuis Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Student Student Student NGO Universiteit NGO NGO NGO Bedrijf Student Student Universiteit StudentSchool NGOStudent Student Student Student Student Student Student Bedrijf Bedrijf School Winkel Winkel Ziekenhuis Overheid Bedrijf NGO Universiteit NGO Bedrijf Student Student NGO Bedrijf Bedrijf Universiteit NGO Universiteit NGO Student Student inkel Universiteit Bedrijf Bedrijf Overheid Winkel School Bank Winkel School Winkel Bedrijf NGO Ziekenhuis Ziekenhuis NGO Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Winkel Student Student Universiteit School Overheid Student Student Student Universiteit Student Overheid Bedrijf OverheidSchool Student Bedrijf Universiteit Universiteit Student Student Student Universiteit Bedrijf Onderzoekscentrum Bank Student Student Student Student Student Student Student School Student Bedrijf Student Student Student Student Winkel Student Student Student StudentStudent Overheid Bedrijf Bedrijf OverheidOnderzoekscentrum Bedrijf Universiteit Bank Onderzoekscentrum Bank School Winkel School Student Student Onderzoekscentrum NGO Ziekenhuis Student Student Student Student School Student Student StudentSchool Student Bedrijf Bedrijf Student Universiteit NGO Universiteit NGO Ziekenhuis Ziekenhuis Student School Ziekenhuis Student Student Universiteit Student Onderzoekscentrum Ziekenhuis Ziekenhuis NGO Student Student Student School Student Student Winkel Bedrijf Bedrijf Bank Universiteit NGO NGO Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Universiteit NGO Universiteit NGO Student School Winkel School Winkel Universiteit Student Student verheid Student Bedrijf Overheid ank Onderzoekscentrum BankStudent StudentNGO Onderzoekscentrum Universiteit Bank Onderzoekscentrum Bank WinkelWinkel Universiteit Docent Student StudentOnderzoekscentrum Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bedrijf Student Bank Student Student Student Student Student Student Student Student Bedrijf Universiteit Universiteit NGO Student Student Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Student Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Bedrijf NGO Universiteit NGO Student Student Student Student School Winkel School Bedrijf NGO NGO Universiteit NGO Universiteit NGO Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student NGO Student Student Student Universiteit NGO Universiteit Bedrijf Bedrijf NGOOverheid Ziekenhuis Ziekenhuis Winkel Bedrijf OverheidBedrijf Bedrijf Student Bedrijf NGO Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis NGO StudentOverheid Sc Bedrijf Universiteit NGO Bedrijf NGO Bedrijf Overheid Student Bedrijf Student Student Student Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Student Bank Student Bedrijf Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Winkel Ziekenhuis StudentZiekenhuis Student Student Student Student Student Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid NGO Student Student Student Student Student Student Ziekenhuis Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Universiteit Onderzoekscentrum Student Student Student Student Ziekenhuis uis Ziekenhuis School School Bedrijf Bedrijf Ziekenhuis Ziekenhuis Universiteit NGO Universiteit School Student Student School WinkelStudent School Winkel School Winkel Winkel Student Student Universiteit Student StudentNGOSchool Student Student Universiteit Student Onderzoekscentrum Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student NGO School Student School Student Student Winkel Bedrijf NGO Universiteit NGO N School Winkel School Winkel Universiteit Student Student Bank Bank Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Universiteit Universiteit NGOStudent SchoolStudent Winkel School Winkel Student Student Student Overheid Overheid Overheid Overheid Docent Onderzoekscentrum DocentZiekenhuis Student Student Bank Student StudentNGO StudentStudent Student Student Universiteit NGO Student Bedrijf Student Student Student Student Student Bedrijf School Winkel Winkel Student Student Bedrijf Student Student Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Universiteit NGOStudent Student Student Student Bank Bank Onderzoekscentrum Bank Student Student Student Ziekenhuis School BedrijfSchoolOverheid Bedrijf Student Bedrijf Student Student StudentBedrijfStudent Overheid Bedrijf Overheid Student StudentNGO Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Bank Student Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Ove BedrijfStudent Winkel Winkel Overheid Bedrijf Universiteit NGO Universiteit NGO Bedrijf Bedrijf Overheid Student Student NGO Bedrijf NGO Ziekenhuis Overheid Bedrijf Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Student Student Bedrijf Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Universiteit Universiteit Winkel Ziekenhuis Bedrijf Student Student Student Student Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid NGO Student Student Ziekenhuis Student Student Student Student Bedrijf Bedrijf Universiteit Winkel Student Student Student Student Student Student Student Student Ziekenhuis kenhuis Ziekenhuis BedrijfStudent Bedrijf Student Student Universiteit NGO Universiteit NGO Universiteit School Student NGO Student Student Student Student Winkel StudentStudent Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Bedrijf NGO Student Universiteit Student Student Overheid Overheid Ziekenhuis Ziekenhuis School Bedrijf Bedrijf ijf NGO School Winkel School Winkel Student Bedrijf Overheid Student Student Student Student Onderzoekscentrum Student Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Bank Bedrijf Onderzoekscentrum BankOverheid Student StudentStudent Student Student tudent Student Student Student Student StudentBedrijfStudent School Winkel School Winkel Student Student Student Bedrijf Overheid Bedrijf Student Student Student Ziekenhuis Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Student NGO Student Student School Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Student Overheid Bedrijf Overheid School Student School Universiteit NGO Universiteit Universiteit Student StudentNGO Student Bank Onderzoekscentrum BankStudent Onderzoekscentrum StudentNGO Student Student NGO Student StudentNGO Student Student StudentZiekenhuis Bank Student Student Student UniversiteitBank Universiteit Student Student Overheid Bedrijf OverheidOnderzoekscentrum Universiteit Universiteit NGO Universiteit Student Bank Onderzoekscentrum BankStudent Student Student Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Bedrijf NGO Universiteit NGO Student Universiteit NGO Student Student Universiteit NGO Docent Docent Student Student Student Student Student Student Bedrijf Bedrijf Winkel Student Student Student Student Student Student Student Student Universiteit NGO UniversiteitStudent NGO Student Student StudentUniversiteit Student Student Student Student Student Student Student Student Bedrijf Overheid Winkel Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student StudentBedrijf Student School School Univers NGO Student Student NGO Student Student Overheid Overheid Bedrijf Bedrijf Ziekenhuis Overheid Ziekenhuis School Student StudentStudent Student Student Student Student NGO Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf NGO Bedrijf Bedrijf Bedrijf Overheid NGO Student Bedrijf Overheid Student Student Student Student Student Ziekenhuis School StudentZiekenhuis Student Student Student NGOStudent NGO Ziekenhuis Bedrijf Student StudentZiekenhuis Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis Student Student Student Student Student Student Student NGO Onderzoekscentrum Onderzoekscentrum Student Student School School Student Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Student Student Student Stude Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Universiteit Universiteit Student Student Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum StudentNGO Student Student Student Universiteit rsiteit NGO Student Student Universiteit NGO Universiteit NGO Student Student Student Student Universiteit Student Student School Winkel School Winkel School Winkel School Winkel Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Student Student Student Student Student Student Student Universiteit NGO Bedrijf Overheid Bedrijf Overheid Docent Docent Bank BankBedrijf Overheid Student Student Student Student Overheid Bedrijf Overheid Overheid Bedrijf Overheid Overheid Student Student Bedrijf Student Student StudentBedrijfStudent Bedrijf Bedrijf Bedrijf Bedrijf Overheid Bedrijf ZiekenhuisStudent School StudentZiekenhuis Student Student Student NGO NGO Ziekenhuis Bedrijf Bedrijf Ziekenhuis Ziekenhuis ZiekenhuisStudent Student Student Student Student Student Bedrijf Ziekenhuis Ziekenhuis O NGO Student StudentUniversiteit Student Student Winkel Student Student Winkel Student Student Student Student Student Student Student Universiteit Student Student Student ent Student Bedrijf Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Bedrijf Student Student Student Student Student School Winkel SchoolDocent Winkel Student School Winkel School Docent Winkel Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Docent Onderzoekscentrum Docent Bank Student BankBedrijf Student Student Overheid Overheid Student Student Student Student Overheid Bedrijf Overheid Overheid Bedrijf Overheid OverheidOnderzoekscentrum Bank BankStudentBedrijf Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum BankStudent Bedrijf Student Student Student Bedrijf Student Bedrijf Bedrijf Bedrijf Student Student Student Student Student Universiteit NGO Universiteit NGO Universiteit NGO Universiteit NGO Winkel Winkel Universiteit Universiteit Student Student Bedrijf Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student Student StudentStudent Student Student Student Bedrijf Student Stud Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis Ziekenhuis School School Student NGOStudent NGO Student Student Student Student Student Student Student Student Bank Onderzoekscentrum Bank Bank Onderzoekscentrum Bank Onderzoekscentrum Student Student Student Student Student Student Student Onderzoekscentrum Student StudentNGO Student Student StudentNGO Student Student Student Student Student Universiteit Student Student Universiteit Universiteit NGO Universiteit NGO Docent Docent Docent Docent Bedrijf Bedrijf Student Student StudentBedrijfStudent Student Student StudentBedrijfStudent Ziekenhuis Overheid Ziekenhuis Overheid Ziekenhuis Overheid Ziekenhuis Overheid School School NGO NGO Student Student Student Student

NGO Overheid Onderzoekscentrum Universiteit Universiteit NGO Bedrijf Bedrijf NGO Ziekenhuis Ziekenhuis School Winkel School Winkel Bank Overheid Bedrijf Overheid Bedrijf Bedrijf Winkel Universiteit Student Student Bedrijf Student Bank Onderzoekscentrum BankStudent Onderzoekscentrum Student Universiteit NGO Universiteit NGO Consultant Consultant Student Student Student Student Ziekenhuis Ziekenhuis School NGO Student Student School

Bedrijf

Universiteit Ziekenhuis

Bedrijf Student

Bedrijf

Overheid

Student Student Student Student Student

Student Student Student Student

Bedrijf Student

Student


Overheid

Student

Student

Docent Consultant

Student

NGO

Student

Overheid Student

Bedrijf

Docent

Student Student Student Docent Docent Student Student


Bedrijf Student

Overheid

Consultant



Bedrijf Student


Student


Docent Coach

Consultant

Overheid

Overheid

Student

Student

Docent Consultant


Bedrijf Student


Student

Overheid

Veranderingen in het onderwijs zelf Niveaus van verandering (volgens Sterling) Niveau 1: Aanpassing Resultaat

‘Opgeplakt’

Niveau 2: Herziening

Niveau 3: TransformaEe Transi-e (transiEe)

Ingebed

Systeem herontwerp

Effect op onderwijs KosmeEsche verandering

Werkelijke verandering

‘In de genen ingebakken’

Con5nuïteit

Kan gemakkelijk Verankerd geschrapt worden

Kan zomaar weer wegvallen

Bron: Sterling (2004) *

SISD System Integration of Sustainable Development

* Sterling, Stephen (2004): “Higher EducaEon, Sustainability and the Role of Systemic Learning.” In: Corcoran, P.B., A.E.J. Wals (eds.) (2004): “Higher EducaEon and the challenge of sustainability”. Kluwer, Dordrecht.

0

PLAN

1

2

5

AISHE

1.1 1.2

3

Visie Beleid

1.3

3

Communicatie

1.4 2.1

3 3

Interne milieuzorg Netwerk

2.2

3

Expert-groep 3

Ontwikkelingsplan personeel

3

Onderzoek, externe dienstverlening Profiel van de afgestudeerde

3

Onderwijsmethodologie

3

Rol van de docent Toetsing

4.1

3

Curriculum

4.2 4.3

3

Geïntegreerde probleemaanpak Stages, afstuderen

2.4 3.1

3

3.2 3.3 3.4

4.4

CHECK

4

3

2.3

DO

3

3

3

Specialisme

3

5.1 5.2

3 3

Waardering door medewerkers Waardering door studenten

5.3

3

Waardering door werkveld

5.4

3

Waardering door maatschappij

Fase 1: Losse acEviteiten

Organisatieontwikkeling (volgens INK, AISHE): 5 fasen

Fase 5: Samenleving en Ecosysteem Fase 2: Proces

Fase 3: Systeem

Fase 4: Keten

HBO TransformaGe Landkaart 1990 -‐ 2010 EFQM / INK / AISHE fase Fase 1 -‐ Ac-viteiten georiënteerd

Innoverende processen

Faciliterende processen

Golf van fusies

Duurzaamheids -‐ processen

Verbeterde toegankelijkheid

Milieukunde -‐ onderwijs

Lawine van nieuwe opleidingen

X1 . M2 opleiding (1991)

1990 Fase 2 -‐ Proces georiënteerd

Nieuwe onderwijsmethoden Herstructurering HBO Kanteling van de organisaEe

‘Zeilen op de wind van verandering’ Fase 3 -‐ Systeem georiënteerd

HBO lectoraten

Externe kwaliteitsborging

Intern kwaliteitsmanagement ICT

InternaEonalisering

Fase 4 -‐ Keten georiënteerd

Flexibele leerroutes

Nieuwe structuren na Bologna

X3. Cirrus Project (1998)

X2. M2 herontwerp (1994)

X4 . AISHE & Keurmerk (2000)

X5 . Basisboek Duurz.Ontw. (2004)

HBO TransformaGe Landkaart 1990 -‐ 2010 EFQM / INK / AISHE fase Fase 1 -‐ Ac-viteiten georiënteerd

Innoverende processen

Faciliterende processen

Golf van fusies

Duurzaamheids -‐ processen

Verbeterde toegankelijkheid

Milieukunde -‐ onderwijs

Lawine van nieuwe opleidingen

X1 . M2 opleiding (1991)

1990 Fase 2 -‐ Proces georiënteerd

Nieuwe onderwijsmethoden Herstructurering HBO Kanteling van de organisaEe

X3. Cirrus Project (1998)

X2. M2 herontwerp (1994)

Fase ysteem georiënteerd georiënteerd Fase 3 5 -‐-‐ SSamenleving & Ecologie

HBO lectoraten om 2 redenen HBO 1990 – 2010: Transitie, maar: nog incompleet, HBO Handvest Duurz. . Ontw. . Ecosysteem Externe kwaliteitsborging RCE's X4 . AISHE & Keurmerk (2000) Samenleving Intern kwaliteitsmanagement X8 . AISHE 2.0 (2007) Convenant Duurzaam Inkopen Flexibele leerroutes ICT Logische volgende stap X5 . Basisboek Duurz.Ontw . (2004) InternaEonalisering Nieuwe structuren na Bologna Convenant SISD SISD HBO ODO ExperEse Centrum Voortgezet onderwijs

Beroeps-‐ leven

Fase 4 -‐ Keten georiënteerd

SISD: Systeem Integra5e van Duurzame Ontwikkeling

ODO : Onderwijs voor Duurzame Ontwikkeling

Iteratief proces (niet lineair)

= Keurmerk 

Transitie door elkaar versterkende veranderprocessen

Innovatie-‐ niveau

Tijd

Voornaamste conclusies (proefschrift) • 

Het HBO in Nederland voerde tussen ca. 1990 en 2010 een ware (maar nog incomplete) transitie uit.

• 

Deze transitie kan worden voltooid: •  door hem consequent overal in het HBO door te voeren; en … •  … door systeemintegratie van duurzame ontwikkeling op grote schaal te realiseren.

• 

‘Zeilen op de wind van verandering’ is daarbij een effectieve strategie.

Strategieën voor ESD (‘Education for Sustainable Development’):

Onderwijsinhoud Onderwijsmethoden Onderwijsorganisatie

Vier lagen in de onderwijsstructuur:

Onderwijsvisie

Table 1. Strategieën voor ODO ontwikkeling Ontwerp nieuw onderwijs

Verander bestaand onderwijs

Onderwijs-‐ inhoud

•  Ontwikkel nieuwe opleiding

 X1

•  Integreer DO in opleidingen •  Ontwikkel onderwijsmateriaal

 X3  X5

Onderwijs-‐ methoden

•  Ontwerp nieuwe methodologie

•  Introduceer methodologieën  X2 •  Ontwikkel competenEegericht onderwijs  X6, X7

Onderwijs-‐ organisa5e

•  Ontwerp nieuwe organisaEestructuur

•  Integreer DO in kwaliteitsmanagement •  Introduceer interdisciplinair leren

 X4

Onderwijs-‐ visie

•  SEcht nieuwe instelling

•  Herdefinieer instellingsmissie

 X8

2

5 Visie Beleid

1.3

3

Communicatie

3


1.4 2.1

3

2.2

3

Strategiebepaling m.b.v. AISHE toegepast: •  Nederland

AISHE

3

Expert-groep 3


3


3


3


4.1

3

Curriculum

4.2 4.3

3


3

3.2 3.3 3.4

4.4

3

3

3


3


3

5.3 3


•  • 

België Duitsland

• 

Oostenrijk

•  • 

Spanje Certificering Rapportage Oekraïne

• 

AISHE 2.0 vertaling: ISBN Zweden (Zweedse 978-86135-17-1, 2008)

• 

Bangladesh

Evaluatie en rapportage Bedrijfsvoering

5.4

Specialisme

3

5.1 5.2

•  module Bedrijfsvoering

Missie

Onderzoek

2.4 3.1

CHECK

4

3

2.3

DO

3

Onderwijs

PLAN

1

Brazilië module Onderwijs

module Onderzoek

module Samenleving

Interesse: •  Argentinië, Colombia, Venezuela, Ecuador (cursus Buenos Aires, 2009) •  Wit-Rusland

Maatschappij

0 1.1 1.2

• 

Canada module

•  • 

Portugal Identiteit Australië

ESD Toolkit (t.b.v. consultancy): Certificering Rapportage

0

PLAN

1

2

5

3

Visie Beleid

1.3

3

Communicatie

1.4 2.1

3 3


2.2

3

Expert-groep 3


3


3


3


4.1

3

Curriculum

4.2 4.3

3


3

3.2 3.3 3.4

4.4

3

3

5.4

3


3


3

5.3 3

module Bedrijfsvoering

module Onderwijs

module Onderzoek

module Samenleving

module

Specialisme

3

5.1 5.2

AISHE 2.0

AISHE

1.1 1.2

2.4 3.1

CHECK

4

3

2.3

DO

3

Identiteit


Tweede editie:

Handbook of ESD januari 2012 (Earthscan, London)

mei 2011

Engelse vertaling: januari 2012 (Uitgeverij Earthscan, London)

Proefschrift downloaden als pdf: Via Linkedin – Niko Roorda

ESD Toolkit (2) Serious Games en andere workshops en docententrainingen

Kenmerken van Onderwijs voor Duurzame Ontwikke Principes Kenmerken ConnecEvity Systems , complexity thinking

Boommodel (beleidsoriëntatie)

Details Connec5ng parts, subsystems o Connec5ng an analy5c with a h the small with the large; and th global. MulE-‐, inter-‐ or Connec5ng disciplines and stak trans-‐ regarding Triple P; balanced wi VESTIA+D: DO Competentiematrix disciplinary aspects. Life-‐cycle Connec5ng phases in the lifecyc V: Verantwoordelijkheid E: Emotionele intelligentie approach lifecycles of people, products, c S: Systeemgerichtheid T: Toekomstgerichtheid cultures, designs, paradigms, et Intercultural, Connec5ng people, (sub)culture I: persoonlijke Inzet A: Actievaardigheden internaEonal Openness for values and perspe Future Connec5ng the past, the presen + Disciplinaire competenties orientaEon Concerns both long-‐term and sh based on visions of sustainable developments. InnovaEvity Openness to Flexibility of mind; capability of changing uncertain5es condiEons

DO Curriculumscan DO Competentiematrix DO Checklist

Consultancy namens DHO (Stichting Duurzaam Hoger Onderwijs) o.a. bij Fontys Hogescholen Hogeschool Inholland Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Hogeschool Rotterdam Hanzehogeschool Groningen Hogeschool Utrecht Saxion Hogescholen Hogeschool van Amsterdam Avans Hogeschool Haagse Hogeschool / TH Rijswijk Hogeschool Zuyd Hogeschool Windesheim Hoge Agrarische School Den Bosch

Marnix Academie Christelijke Agrarische Hogeschool Dronten Stenden Hogeschool Hogeschool Van Hall Larenstein Hogeschool Zeeland Christelijke Hogeschool Ede Stoas Hogeschool Hogeschool Ipabo Noordelijke Hogeschool Leeuwarden Hogeschool Domstad Hogeschool voor de Kunsten Utrecht NHTV Gereformeerde Hogeschool

Resultaten tonen aan: •  SISD is in verschillende hogescholen gerealiseerd of dicht genaderd •  AISHE, consultancy en Keurmerk speelden daarbij een significante rol •  Cases: volgende presentatie (door Roos Wemmenhove)

Onderwijs voor Duurzame Ontwikkeling. Niko Roorda

Recommend Documents