ONDERWIJS
IS EEN RECHT, GEEN VOORRECHT Over de verhoging van het inschrijvingsgeld en de besparingen in het onderwijs.
Jongerenbeweging van de PVDA
Inhoud
Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Inleiding
.............................................................................................................................................................................
2
1. Context . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.1. Besparingen op onderwijs, een oud verhaal. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1.2. Gevolgen voor kwaliteit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1.3. Van kaasschaaf tot hakbijl. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1.4. Besparingen, een kwestie van keuzes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 2. Zes mythes om ons de verhoging van het inschrijvingsgeld te verkopen .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 2.1. “Een verhoging van het inschrijvingsgeld zal geen effect hebben op de toegang tot het hoger onderwijs”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 2.2. “Andere factoren dan het inschrijvingsgeld bepalen de toegang tot hoger onderwijs, dus zal een verhoging weinig effect hebben op de toegang”.. . 9 2.3. “Ons hoger onderwijs is toch al ongelijk, het is voor de minder gegoeden net positief dat het inschrijvingsgeld omhoog gaat”. . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 2.4. “Onderwijs is een persoonlijke investering, een studentenlening kan ervoor zorgen dat iedereen er aan kan deelnemen”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2.5. “Sociale correcties kunnen ervoor zorgen dat iedereen kan deelnemen aan het hoger onderwijs”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2.6. “Toegang beperken door middel van toelatingsproeven, een beter alternatief?”. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 3. De visie van Comac. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 3.1. De kosteloosheid als noodzakelijke voorwaarde voor een democratisch onderwijs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 3.2. Onderwijs is een recht, geen voorrecht .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 3.3. Onderwijs in een sociale samenleving. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 3.4. Onderwijs in een andere maatschappij. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 4. Strijd loont . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 Referentielijst .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1
Inleiding
In juli dit jaar kondigt de nieuwe regering Bourgeois I besparingen in het onderwijs en een verhoging van het inschrijvingsgeld aan. Dit terwijl geen enkele partij besparingen op onderwijs in haar programma had staan, integendeel. Partijen zouden méér investeren in onderwijs. We hebben hier dus niet voor gestemd. Meteen na de bekendmaking van de regeringsplannen komen studenten in actie. De VVS, de Vlaamse Vereniging van Studenten, voert actie aan het Vlaams Parlement. Kort daarop starten verschillende studentenvertegenwoordigers een petitie tegen de verhoging van het inschrijvingsgeld en tegen de besparingen op onderwijs. Die petitie werd in twee weken tijd door bijna 15.000 studenten getekend en telt nu meer dan 20.000 ondertekenaars. In volle vakantie en blokperiode worden actiecomités opgericht in alle universiteitssteden in Vlaanderen. Het begin van het academiejaar luidt de strijd echt in: op 2 oktober, wanneer het academiejaar nog maar amper is begonnen, staan we met 4000 in de staten van Brussel om te protesteren tegen de verhoging van het inschrijvingsgeld en de besparingen op onderwijs. Daarop reageert de regering met een eerste duidelijke aanval: ze ‘beslist’ het inschrijvingsgeld tot 890 euro te verhogen en fors te besparen op onderwijs. Vooral de werkingsmiddelen voor studentenvoorzieningen, zoals huisvesting, studentenresto’s en studiebegeleiding, worden geraakt. Maar daar laten we het niet bij. Studenten houden sit-ins, en ook de scholieren komen op straat. De actiegroepen organiseren in alle universiteitssteden referenda over de verhoging van het inschrijvingsgeld en de besparingen. Duizenden studenten stemmen
en zowat 90% kant zich tégen de plannen van de regering. Op 5 november komen in Gent, Leuven, Antwerpen, Hasselt en Brussel meer dan 1000 studenten met fakkels op straat om nogmaals te protesteren. En ook op de nationale betoging van de vakbonden op 6 november zijn erg veel jongeren en studenten aanwezig. Als er een ding duidelijk is aan deze voorbeelden is het wel dit: studenten zijn het oneens met de maatregelen van de regering. En het eindigt hier niet. Meer en meer acties worden op touw gezet tegen de geplande maatregelen. De plannen van deze regering zijn volledig tegengesteld aan de behoeften en de bezorgdheden van de studenten. De regering heeft het zelf geregeld over het maatschappelijk belang van onderwijs. Hoe kan je enerzijds beweren dat onderwijs een belangrijke pijler van je samenleving is, maar het anderzijds steeds duurder maken waardoor de toegang ertoe voor meer en meer mensen wordt beperkt? In deze brochure willen we duiden in welke context we deze besparingen moeten plaatsen , welke mythes de regering ons wil wijsmaken om ons te overtuigen van de noodzaak van de besparingen en welke alternatieven er zijn voor het huidige beleid. Veel leesplezier.
Voor Comac, Line De Witte
Mail je vragen en bemerkingen zeker naar
[email protected]
2
1. Context 1.1. Besparingen op onderwijs, een oud verhaal meer dan verdubbelen. Dat zou een budget van 3.795.034.000 euro betekenen (Vlaams ministerie van onderwijs en vorming, 2014). Aan de andere kant stijgen de studentenaantallen enorm, terwijl de bedragen die naar onderwijs gaan niet meegroeien met deze evolutie. De werkingsbudgetten aan universiteiten en hogescholen groeiden onder de vorige regeringen vier keer trager dan de studentenaantallen. Er is wel een systeem ingebouwd om de budgetten te corrigeren voor het aantal studenten: het zogenaamde kliksysteem. Maar daar schort wel wat aan. Het werkt als volgt: als het aantal studenten stijgt met minstens 2%, dan wordt ongeveer vijf jaar later een deel van de pot – het variabel onderwijsgedeelte, goed voor ongeveer 2/3 van de to-
tale pot – verhoogd met 2% (maar ook niet meer dan dat. Ter vergelijking: het aantal universiteitsstudenten steeg tussen 2005 en 2010 met gemiddeld 6,9% per jaar, het aantal hogeschoolstudenten met 4,2%. Dat is duidelijk heel wat meer dan 2%, maar de middelen stijgen ruim onvoldoende mee. In 2012 moest het hoger onderwijs het met 1400 euro per student minder doen dan in 2008. Onderstaande grafiek toont het budget dat doorheen de jaren per student voorzien werd voor het hoger onderwijs. De cijfers zijn in realiteit echter nog schrijnender dan de grafiek doet vermoeden. In het totale budget voor het hoger onderwijs zitten immers ook de middelen voor onderzoek. Het totale budget per student is dus nog een stuk lager dan wordt weergegeven.
Evolutie aantal inschrijvingen tegenover het onderwijsbudget
Bron: Factcheck VRT, 2014
Besparingen op onderwijs zijn eigenlijk geen nieuw verhaal. Onze universiteiten en hogescholen worden elk jaar armer. Enerzijds investeert de overheid steeds minder in onderwijs en anderzijds stijgt het studentenaantal. Aan het einde van de jaren ‘80 ging 2% van het Bruto Binnenlands Product naar hoger onderwijs. Op dit moment is dat gedaald tot zo’n 0,7% van het Bruto Regionaal Product (het onderwijs is nu de bevoegdheid van Vlaanderen, dus het BRP geeft een accuratere weergave dan het BBP, nvdr.) (Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming, 2014). Dat heeft verschillende oorzaken. In de eerste plaats zijn de bedragen die vanuit de overheid in het hoger onderwijs worden geïnvesteerd sinds 1989 geblokkeerd door een ‘gesloten enveloppe’. De overheid financiert de instellingen niet meer volgens hun behoeften maar geeft een vaste som, en laat de instellingen zelf beslissen wat ze ermee doen. Die enveloppe heeft hier en daar wat openingen, maar die zijn absoluut onvoldoende om de bestaande uitdagingen aan te gaan. Ten tweede worden die bedragen onder-geïndexeerd, waardoor de Vlaamse Hogescholen en universiteiten de laatste vijf jaar samen nog eens 150 miljoen euro zijn misgelopen (Vlaamse Onderwijsraad, 2012). Als de overheid op dit moment nog steeds 2% van haar BRP aan hoger onderwijs zou besteden, zouden de middelen
3
1.2. Gevolgen voor kwaliteit De besparingen op onderwijs die we hierboven bespraken, hebben een duidelijk effect op de kwaliteit van het onderwijs. Dat bevestigt professor Ides Nicaise, onderwijsspecialist en onderzoeker aan het Leuvense HIVA. “Het wordt moeilijker te differentiëren tussen studenten of aangepaste lessen aan verschillende groepen te geven. Het wordt zelfs steeds moeilijker om masterstudenten tijdens het schrijven van hun thesis te begeleiden. Er is wel degelijk een kwaliteitsprobleem”, zegt hij. Door het tekort aan middelen hebben universiteiten en hogescholen het steeds moeilijker om kwaliteit voor alle studenten te garanderen. Er is minder omkadering en de infrastructuur is niet aangepast op het grotere aantal studenten. Dat zien we aan een aantal voorbeelden. De ratio studenten/onderwijspersoneel is helemaal scheefgetrokken. In vijf jaar tijd kwamen er maar liefst een kwart meer studenten bij, terwijl het onderwijspersoneel slechts met vier procent toenam. Vijf jaar geleden waren er per prof of assistent 22 studenten. Volgens de jongste cijfers zijn
dat er intussen 27. “De trend is eigenlijk al 15 jaar bezig”, zegt Marc De Clerq, decaan van de faculteit economie in Gent. Zelf doceert hij de inleiding tot economie aan 1.500 studenten in het eerste jaar rechten en economie. Hij heeft daarvoor twee assistenten (De Tijd, 2014). De UGent betaalt haar personeel uit financiële reserves, die binnen een jaar uitgeput zullen zijn. De VUB heeft zelfs een vervangingsstop voor het administratief en technisch personeel afgekondigd. De besparingsmodus blijkt ook uit slechte infrastructuur en de te kleine aula’s. “De Vlaamse overheid voorziet jaarlijks in 28 miljoen euro voor infrastructuur aan universiteiten. Alleen al ons chemieonderzoekscentrum in Heverlee kostte 50 miljoen euro”, zegt Koenraad Debackere, de algemeen beheerder van de KU Leuven. “De vuistregel is dat je jaarlijks drie procent van de waarde van een gebouw besteedt aan het onderhoud er van”, zegt Van Craen. “Aan de VUB krijgen we van dat onderhoudsbudget ongeveer een kwart van wat nodig is.”
4
1.3. Van kaasschaaf tot hakbijl De regering Bourgeois gaat nog een stapje verder dan de vorige regeringen. We kunnen stellen dat vroeger ‘kaasschaaf-techniek’ werd toegepast: schijfje per schijfje werd er wat van de middelen van het onderwijs afgenomen. Vandaag neemt de regering echter een hakbijl in de hand. Ze wil in totaal 800 miljoen euro besparen op onderwijs tijdens haar legislatuur, waarvan 80 miljoen euro in het eerste jaar. Opnieuw moeten de instellingen zelf maar uitzoeken hoe ze die besparing opvangen. De regering wil het inschrijvingsgeld verhogen tot 890 euro. Dat is 271 euro meer dan het op dit moment is, een stijging van 40%. De studenten worden daardoor drie keer getroffen. TEN EERSTE door het verhoogde inschrijvingsgeld. 890 euro is de helft van het mediaan nettoloon in België. Een ouder van twee kinderen is zo een volledig maandloon kwijt aan het begin van het academiejaar. TEN TWEEDE zullen studenten meer moeten betalen in resto’s en aan studentenhuisvesting. Dit komt door de besparingen op de studentenvoorzieningen. Studentenvoorzieningen bestaan vooral uit sociale diensten voor studenten zoals studentenrestaurants of gesubsidieerde residenties. Er wordt 10% bespaard op de werkingsmiddelen van de universiteiten. Volgens Veto en Schamper gaat het bij de KU Leuven om een bedrag van €635.000 op een budget van €9 miljoen, voor de UGent om €528.000 op een budget van €7,1 miljoen. De Universiteit Antwerpen zou het met €116.000, de Vrije Universiteit Brussel met €165.000 en de Uhasselt met €72.000 minder moeten doen (Veto; Schamper, 2014). Sommige universiteiten zullen die tekorten tijdelijk opvangen, anderen hebben zelfs die reserves niet. De reserves zijn echter niet onuitputtelijk. Als student zullen we het hoe dan ook voelen.
Bron: De Morgen, 2014.
TEN DERDE zet de trend van verminderende kwaliteit zich voort. Er zal nog minder geld zijn voor omkadering, proffen die vertrekken worden niet meer vervangen, het geld voor infrastructuur blijft uit, noem maar op. Verder wordt het aanmoedigingsfonds. Dat fonds moest de participatie van kansengroepen bevorderen. Daaruit blijkt wel heel duidelijk dat de regering niet bekommerd is om democratisch onderwijs. De kleine mogelijkheden die er nog waren om kansengroepen te betrekken worden nu geschrapt, en dat komt gewoon bovenop de genoemde besparingen en de verhoging van het inschrijvingsgeld. Kortom, als het van deze regering afhangt, zullen we meer betalen voor minder kwaliteit en meer ongelijkheid.
5
1.4. Besparingen, een kwestie van keuzes De regering stelt dat er geen alternatief is: “Het is crisis en iedereen moet inleveren, onderwijs en gezondheidszorg zijn tot nu toe gespaard gebleven, dat kan niet blijven duren.” Dat alternatief is er natuurlijk wel. De regering maakt duidelijke keuzes, maar stelt ze voor alsof het niet anders kan. Er kloppen een aantal zaken niet aan de stelling dat ‘iedereen moet besparen’. Vooreerst moet op dit moment niet iederéén besparen. En wat meer is: er is zelfs een groep die baat heeft bij de crisis. België is een rijk land en wordt gemiddeld genomen alsmaar rijker. Dat geld is echter niet eerlijk verdeeld. Ons BBP groeit de laatste jaren (BelgoStat, 2014). Een studie van Credit Suisse (Global Wealth Report 2014) wijst uit dat “de Belg” tot de rijkste burgers ter wereld behoort: België staat op de 7de plaats wat het gemiddelde vermogen betreft en op de 2de plaats wat mediaan vermogen betreft. Vorig jaar kwamen er 12.000 nieuwe miljonairs bij. Mensen die rijker zijn geworden in tijden van crisis. Onderstaande grafiek geeft die ongelijke verdeling weer. De 20% grootste verdieners hebben meer dan de 80% ‘kleinste’ vermogens. De 20% kleinste verdieners bezitten nog geen 0,1% van het gehele vermogen in ons land. De regering beslist niets te doen aan die ongelijke verdeling. Er komt geen vermogensbelasting. Dat terwijl peilingen uitwijzen dat drie vierde van de bevolking voorstander is van een vermogensbelasting. En die cijfers lijken in de huidige situatie nog toe te nemen. De regering mag dan wel zeggen dat ‘iedereen zijn steentje moet bijdragen’, in realiteit draagt die kleine elite quasi niets bij. Ten tweede kunnen we ons de vraag stellen of we eigenlijk wel moeten besparen. De regering stapt zonder nadenken mee in die neoliberale logica. Als we de voorbeelden in de ons omringende landen nagaan, blijkt besparen helemaal geen wonderoplossing te-
gen de crisis. Nederland heeft zich niet uit de crisis bespaard, wel integendeel: het land rijdt zich steeds dieper vast. Duitsland, nog zo’n mooi voorbeeld, telt op dit moment de meeste werkende armen van de Europese Unie. De koopkracht van de Duitse bevolking is enorm aangetast door de besparingen en de economische motor is volledig stilgevallen. Er zijn verschillende redenen waarom de overheid nu te weinig inkomsten heeft en zegt te moeten besparen. Langs de ene kant heeft de overheid bepaalde uitgaven gedaan waardoor er nu weinig geld is: Een eerste voorbeeld zijn de uitgaven om de banken te redden. Daar voelen we nu nog steeds de gevolgen van. Van 2001 tot 2007 maakten Dexia en Fortis samen 33,45 miljard euro winst. Die winst stroomde niet naar de samenleving, maar naar de aandeelhouders. Dan kwam de klap van 2008. Opeens was veel geld nodig om de banken van de ondergang te redden. En de burger mocht dat geld ophoesten: wij gaven 28,2 miljard euro uit om de banken te redden. Dit heeft ons tot op vandaag minstens 11,4 miljard gekost. De overheid draaide op voor de falende privébankiers, de schulden werden doorgeschoven naar de gezinnen. Een tweede voorbeeld is het plan van de Vlaamse regering om een half miljard uit te geven om de competitiviteit van bedrijven te garanderen. Zo moeten wij als studenten de hogere winsten van grote bedrijven betalen. Een derde voorbeeld, zijn de zes miljard euro die de regering wil uitgeven aan nieuwe gevechtsvliegtuigen. Als we acht miljard moeten besparen, is het wel bizar om zomaar zes miljard uit te geven aan oorlogstuig. Langs de andere kant maakt de overheid keuzes waardoor ze min-
6
nen invoeren, die acht miljard euro zou opleveren. Eén gevechtsvliegtuig minder, en we hoeven niet te besparen op onderwijs: de kostprijs is gelijk.
der geld binnenkrijgt. Zo betalen de 1000 meest winstgevende bedrijven in België slechts 6% belastingen in plaats van het wettelijke tarief van 33% (nu 25%) zoals de KMO’s (Van Hees, 2014). Dat de overheid zegt nu te moéten besparen heeft alles te maken met keuzes die overheden in het verleden maakten en die deze overheid gewoon opnieuw maakt. De regering maakt keuzes, maar ze zou er ook andere kunnen maken De regering zou bijvoorbeeld Bernard Arnault het wettelijke belastingtarief kun-
nen laten betalen. Kersverse Belg Arnault, tevens de rijkste man van Europa, maakte vorig jaar 340 miljoen euro winst en betaalde daar welgeteld 1% belastingen op. Als Arnault het wettelijke tarief zou betalen, zou hij in zijn eentje al voldoende opbrengen om de besparingen in het onderwijs ruimschoots te compenseren! Als de 50 bedrijven die het meest fiscale kortingen krijgen het wettelijke tarief zou betalen, had de overheid nu 6,9 miljard euro meer in kas. Of de regering zou een miljonairstaks kun-
7
Eigenlijk is de tegenstelling hallucinant. Het gaat over de keuze een minimale groep in België wettelijk te belasten. Een keuze die niets zou veranderen aan het feit dat zij nog altijd de allerrijksten zijn. Deze keuze staat tegenover de keuze om duizenden studenten de toegang tot het hoger onderwijs te ontzeggen. En de regering wil ons wijsmaken dat er geen andere mogelijkheid is dan besparen. Waarvoor houden ze ons eigenlijk?
2. Zes mythes om ons de verhoging van het inschrijvingsgeld te verkopen 2.1. “Een verhoging van het inschrijvingsgeld zal geen effect hebben op de toegang tot het hoger onderwijs” Bovenstaande stelling is niet zomaar uit de lucht gegrepen, ze komt van onze kersverse minister van onderwijs: Hilde Crevits. Herhaaldelijk deed zij de uitspraak dat de (verhoogde) studiegelden helemaal geen drempel bieden voor de toegang tot het hoger onderwijs. Anderzijds is diezelfde minister wel overtuigd van het feit dat we niet ‘te ver moeten gaan’. Kwestie van geen toestanden te krijgen zoals in Engeland waar studenten duizenden euro’s inschrijvingsgeld betalen en zich voor de rest van hun leven in de schulden werken om dat te kunnen betalen. Er zit een zekere tegenstelling in deze beweringen. De regering geeft toe dat hoog inschrijvingsgeld een drempel kan zijn voor de toegang tot hoger onderwijs, maar stelt anderzijds dat een verhoging tot 890 euro dat niet zal zijn. De vraag die we ons dan stellen is: waar ligt de grens? Vanaf welk niveau zal een verhoging volgens de regering voor een drempel zorgen? De regering lijkt de grens nu te leggen op 900 euro en blijft daar net onder met haar 890 euro. Een beetje zoals in de supermarkt: ze hadden er net zo goed 899,99 euro van kunnen maken. Maar waar de ministers die magische grens van 900 euro hebben gehaald is compleet onduidelijk. Ook de Vlaamse Onderwijsraad (VLOR) stelt zich hier vragen bij: “De hoogte van de bedragen van de studiegelden wordt echter niet verantwoord. Er lijkt een arbitraire grens te zijn bepaald”, lezen we in haar recentste rapport (VLOR, 2014). Dat ministers met een netto inkomen van meer dan 120.000 euro per jaar het gevoel hebben dat de verhoging van het inschrijvingsgeld tot 1000 euro niet zoveel is, mag eigenlijk niet verbazen. Voor hen bedraagt het inschrijvingsgeld voor één kind immers nog geen 10% van hun maandloon. Voor de mediaan voltijds werkende Vlaming bedraagt datzelfde inschrijvingsgeld daarentegen 50% van het nettomaandloon (Statbel, 2014). En dan hebben we het nog niet over per-
sonen met meerdere kinderen, over personen met een loon onder dat gemiddelde en over deeltijds werkenden en werkzoekenden. 890 euro inschrijvingsgeld zal wel degelijk een drempel vormen om aan hogere studies te beginnen. Het inschrijvingsgeld en de bredere studiekost zijn nu al een drempel om toe te treden tot het hoger onderwijs. Elke extra euro zal die drempel nog verhogen. Alle onderzoeken wijzen immers uit dat we op dit moment te maken hebben met een massificatie van het onderwijs, maar niet met een democratisering (Hirtt, Nicaise, De Zutter, 2007). Daarmee wordt bedoeld dat er inderdaad meer mensen gaan studeren dan voordien, maar dat de verhouding tussen de hoeveelheid studenten uit lagere en hogere sociaaleconomische milieus niet verandert. De ongelijkheid blijft dus even groot, ondanks het grotere aantal studenten. Het inschrijvingsgeld is natuurlijk niet de enige drempel tot het hoger onderwijs, maar wel de eerste en de meest zichtbare. Verder worden kwetsbare groepen dubbel geraakt door de verhoging van het inschrijvingsgeld. Onderzoek uit Canada wijst uit dat kinderen van wie de ouders geen universitaire studies hebben gedaan hun kansen op hoger onderwijs zeven keer zo snel zien afnemen bij een stijgend inschrijvingsgeld in vergelijking met iemand met twee universitair geschoolde ouders. De stelling dat de verhoging van het inschrijvingsgeld de toegang tot het hoger onderwijs niet zal beperken is dus uit de lucht gegrepen. Het inschrijvingsgeld sluit personen uit op basis van inkomen, een verhoging zal dat nog meer doen. Wij zijn trouwens niet de enigen die dat zeggen. Wouter Jambon, voorzitter KVHV Antwerpen en tevens zoon van N-VA-minister Jan Jambon, is het met ons eens: “De verhoging van het inschrijvingsgeld zal bepaalde studenten uitsluiten, en dat kan voor een zekere elite-vorming zorgen”, zei hij in de media. Met Comac zijn we dat idee van elite-vorming echter minder genegen dan hij.
8
2.2. “Andere factoren dan het inschrijvingsgeld bepalen de toegang tot hoger onderwijs, daarom zal een verhoging weinig effect hebben op de toegang” Een stelling die soms wordt opgeworpen om te beargumenteren dat de verhoging van het inschrijvingsgeld niet veel effect zal hebben is dat er andere factoren meespelen in de sociale selectie. Twee zaken worden dan aangehaald: het feit dat het sociaal-economische milieu in de eerste plaats bepalend is voor de deelname aan het hoger onderwijs en het feit dat de ongelijkheid al begint in het basis- en secundair onderwijs. Wat dat eerste argument betreft. Een studie van het Centrum voor Sociaal Beleid van de UA uit 2009 toont inderdaad aan dat kinderen van ouders die een hogere opleiding genoten hadden, oververtegenwoordigd zijn in het hoger onderwijs. Maar één van de sociaaleconomische kenmerken van de kinderen van laaggeschoolden of werkzoekenden is precies dat zij minder financiële middelen bezitten! Als we ervoor willen zorgen dat zij ook de kans hebben om te gaan studeren, moeten we alle drempels wegwerken en een hoog inschrijvingsgeld is er daar een van. Ten tweede klopt het dat de ongelijkheid al begint in het kleuter-, basis- en secundair onderwijs. Het Vlaamse onderwijs is eenn van de meest ongelijke onderwijssystemen van Europa. In plaats van die ongelijkheid af te zwakken, wil de regering haar versterken. De PISA studie die in 63 landen werd uitgevoerd wijst uit dat in België een kind uit een rijk gezin bijna vijf keer meer kans heeft om op 15-jarige leeftijd in het ASO te zitten dan een kind uit een arm gezin. Die ongelijkheid begint in de kleuterklas, wordt verdergezet in de lagere school, wordt een nog grotere kloof in het middelbaar onderwijs en verwordt tot een waar ravijn in het hoger onderwijs (Hirtt, Nicaise, De Zutter, 2007). Het is heel belangrijk dat we alle onderliggende oorzaken van die ongelijkheid aanpakken, van de kleuterklas tot aan de universiteit. Maar de regering zegt hier geen woord
over in haar regeerakkoord. Ze heeft geen enkel plan om hier iets aan te doen. Besluiten dat de verhoging van het inschrijvingsgeld niet zo erg is omdat er al ongelijkheid is in de eerdere stadia, zonder daar iets aan te doen, is natuurlijk absurd. Dat is gewoonweg zeggen: het is al ongelijk, we veranderen daar niets aan, en laten we het nóg ongelijker maken! Dat is er van uitgaan dat het al verloren is voor jongeren uit een zwakker sociaaleconomisch milieu. Dat is er mee akkoord gaan een hele laag jongeren op te geven. De overheid is niet bezig met ook maar één van die ongelijkheden aan te pakken, en misbruikt de ongelijkheid in het secundair onderwijs om niets aan de ongelijkheid in het hoger onderwijs te doen. Besluiten dat daarom de kostprijs van studies geen enkel effect zou hebben is belachelijk. Dat is een zeer bizar denkspoor: ‘Op zich’ is de kosteloosheid geen garantie voor rechtvaardig onderwijs, dus schaffen we die af! Heeft men ooit een voetbaltrainer aan zijn spelers horen zeggen: “Eten, ‘op zich’, maakt het niet mogelijk om een goede voetballer te worden, hou dus maar op met eten!” Kosteloosheid een factor die het hoger onderwijs voor arbeiderskinderen toegankelijker maakt. Wat rechtvaardigheid betreft, is een van de belangrijkste problemen niet de kosteloosheid, maar wel de afwezigheid van kosteloosheid. Het is niet door nog aanvullende kosten toe te voegen dat de situatie zal verbeteren. De verlaging van het inschrijvingsgeld is geen voldoende, maar wel een noodzakelijke voorwaarde voor een toegankelijk onderwijs.
9
2.3. “Ons hoger onderwijs is toch al ongelijk, het is voor de minder gegoeden net positief dat het inschrijvingsgeld omhoog gaat” Op dit moment zitten we met een massificatie van het onderwijs en niet met een democratisering. Een standpunt dat we dan ook vaker horen is dat het eigenlijk eerlijk zou zijn om het inschrijvingsgeld te verhogen. De redenering gaat als volgt: kinderen uit minder gegoede families gaan minder vaak studeren dan kinderen uit gegoede families. Het hoger onderwijs wordt gefinancierd met belastingen van iedereen, ook van die minder gegoede families. Daardoor betalen zij eigenlijk de studies van diegenen die het wel kunnen betalen. Dat is het zogenaamde Mattheüseffect. En dan volgt: het is eerlijk om het inschrijvingsgeld te verhogen, want zij die gaan studeren kunnen het toch betalen. Deze redenering is een prachtig voorbeeld van een sofisme. Als we deze situatie – het gebrek aan toegankelijkheid van het hoger onderwijs voor kinderen uit minder gegoede milieus – willen vermijden, moet het hoger onderwijs niet nog minder toegankelijk gemaakt worden, maar net veel meer. Het is alleen door het hoger onderwijs toegankelijk te maken voor alle werknemers en hun kinderen dat we elke vorm van “omgekeerde herverdeling” en opleidingsverschillen zullen vermijden. Het is door het opleidingsniveau van iedereen te verhogen dat de loonverschillen tussen werknemers die een diploma hebben en zij die er geen hebben, zullen vermeden worden. Als we de logica doorvoeren tot het einde: als iedereen een hoger opleidingsniveau bereikt, zal er geen loonverschil meer zijn dat op de verschillen in opleidingsniveaus is gebaseerd. En dat moet wel het doel zijn van de studentenbeweging en de wereld van de arbeid: niet de kloof tussen handenarbeid en intellectuele arbeid verhogen, maar wel aan haar geleidelijke afschaffing van die kloof werken. Om dat doel te bereiken, zullen we er werk moeten van maken om het geheel aan mechanismen uit te schakelen dat tot de sociale selectie in het onderwijssysteem leidt. De studiekost maakt deel uit van die hinderpalen.
10
Inschrijvingsgeld in functie van de inkomens van de ouders dan? Die mogelijkheid lijkt aantrekkelijk. Nochtans is het een slecht idee: u Allereerst, vanaf welk inkomen zou iemand meer moeten betalen? Zouden twee werkende ouders die een goed, maar al zwaar belast inkomen hebben, hoger inschrijvingsgeld moeten betalen dan vandaag? u Met dit systeem bestaat bovendien het risico dat alleen de inkomsten uit arbeid in rekening zullen worden gebracht. Nochtans halen de meest gegoede families over het algemeen hun rijkdom niet uit hun arbeid, maar wel uit hun vermogen (zie verder). Die inkomsten zijn gemakkelijk te verbergen, waardoor ze wel eens vergeten zouden kunnen worden. Hierdoor zou de paradox kunnen ontstaan dat voor kinderen van zeer gegoede ouders een laag inschrijvingsgeld betaald wordt, terwijl kinderen van werknemers met een zeer hoog inschrijvingsgeld te kampen krijgen. u Daarbij komt dat het ministerie van Hoger Onderwijs een ingewikkelde administratie op touw zou moeten zetten om de inkomsten van de ouders te controleren en een aanvullende belasting te heffen, terwijl hiervoor al een administratie bestaat: het Ministerie van Financiën. Dat is al belast met het heffen van belastingen. Het zou dus een verspilling van menselijke en financiële middelen zijn. u Ten slotte zou een dergelijke maatregel ervoor zorgen dat de student, hoewel meerderjarig, volledig afhankelijk wordt van zijn ouders wat studie- en levenskeuzes betreft in het algemeen. Ouders zouden, bijvoorbeeld, gemakkelijker druk kunnen uitoefenen en hun beslissingen opleggen aan hun kinderen. Als we werkelijk de rijke elite meer willen doen betalen voor het onderwijs, moeten we het onderwijs gratis maken en die kosteloosheid financieren met behulp van een rechtvaardige belastingheffing.
2.4. “Onderwijs is een persoonlijke investering, een studentenlening kan ervoor zorgen dat iedereen er aan kan deelnemen” Nog zo’n vaak gehoord argument is dat studeren een persoonlijke investering is. “Jongeren die gaan studeren, zullen later ook meer geld verdienen. In die zin is het logisch dat ze nu meer betalen voor de returns van later. Die jongeren kunnen dan voor hun studies een lening aangaan, die ze nadien met hun hogere salaris terugbetalen.” Onderwijs wordt zo echter een risico-investering. En dat in de eerste plaats voor jongeren die het thuis moeilijker hebben. Want niet iedereen moet zo’n lening aangaan. Zij die er thuis warmpjes bijzitten, krijgen de studiekosten betaald door mama en papa. Zij die het moeilijk hebben, gaan een lening aan die ze mogelijks de rest van hun leven moeten afbetalen, zonder dat ze zelfs maar weten of ze daartoe in staat zullen zijn. Want het is helemaal niet gezegd dat het toekomstige loon effectief zo hoog zal liggen. Ten eerste is er de kans dat je niet afstudeert en dus geen diploma hebt, maar wel een jarenlange schuld aan je been. Ten tweede is er het risico dat je geen beter betaalde job vindt. Niet alle diploma’s leveren immers een hoger salaris op. De gemiddelde verpleegkundige of sociaal werker verdient echt geen bakken geld. Ten slotte vinden meer en meer jongeren na hun studies, zelfs met een diploma, geen werk. Als je dan vast zit aan een lening, zit je serieus in de problemen. Laten we de rekensom even maken. Een jaar studeren kost, volgens het centrum voor budgetonderzoek van Thomas Moore hogeschool, zo’n 12.000 euro. Iemand met weinig geld zal dan pakweg 11.000 euro moeten lenen. De minimale studieduur is 4 jaar, dus
tel 4 x 11.000 = 44.000 euro. Dat betekent dat je meer dan 7 jaar lang 500 euro per maand moet afbetalen en dan hebben we er nog geen intresten bijgerekend. Voor iemand die net afstudeert is dat een enorme druk die jarenlang op zijn of haar schouders rust. Jongeren met weinig geld zullen véél terughoudender zijn) voor ze aan een hogere studie beginnen. Meteen kiezen voor een job is dan veel veiliger. Op die manier wordt hen de toegang tot hoger onderwijs ontzegd. Studeren mag niet het risico inhouden dat je met jarenlange schulden aan je been zit, nog voor je begint te werken. Doorheen deze logica loopt één rode draad: onderwijs wordt gezien als een individuele investering. We zijn consumenten in een onderwijsmarkt en moeten op zoek gaan naar het meest interessante product. Er wordt voorbij gegaan aan de enorme ongelijkheden in onze samenleving. Het gaat over keuzes die niet voor iedereen gelijk zijn, maar makkelijker, moeilijker of zelfs onmogelijk worden naar gelang iemands sociale situatie. En als die keuzes met iets als onderwijs te maken hebben, wordt het des te gevaarlijker. Onderwijs moet immers een instrument zijn dat ongelijkheden in de samenleving tegengaat, in plaats van ze te versterken. Het is geen individuele maar een maatschappelijke investering: het is een basisrecht. Een recht dat voor iedereen even toegankelijk zou moeten zijn, en niet enkel voor wie een voldoende hoog inkomen heeft. Onderwijs is een maatschappelijke taak. En het is ook een maatschappelijke taak zoveel mogelijk studenten aan te moedigen om te gaan studeren en hen te helpen hun studies met succes af te ronden.
11
2.5. “Sociale correcties kunnen ervoor zorgen dat iedereen kan deelnemen aan het hoger onderwijs” De regering beweert dat de verhoging van het inschrijvingsgeld geen effect zal hebben, omdat het niet van toepassing zal zijn op beursstudenten. Verder breidt ze de categorie bijna-beursstudenten uit. Deze maatregelen zullen echter nog geen 2% van de studenten ten goede komen. Zo lezen we ook in het advies van de VLOR: “Deze categorie is echter dermate klein (0,84% van de studenten in 2012-2013), dat de VLOR vreest dat het te verwachten effect hiervan miniem zal zijn.” (VLOR, 2014). Natuurlijk zullen de besparingen in het algemeen wél door iedereen gevoeld worden, ook door de beursstudenten. Duurdere maaltijden in studentenresto’s en het stijgen van de prijzen van studentenresidenties maken het voor alle studenten moeilijker om rond te komen. De regering is niet geïnteresseerd in het verhogen van de toegang voor kansengroepen. Dat zien we duidelijk aan het feit dat ze het aanmoedigingsfonds, dat net instaat om de participatie van kansengroepen te verhogen, afschaft. Het verhaal van beurzen wordt misbruikt om ons een verhoging van het inschrijvingsgeld te doen slikken. Bovendien kunnen we ons nu al vragen stellen bij het beurssysteem zoals dat er op dit moment uitziet. Laten we de cijfers er eens bij halen. De maximale beurs bedraagt vandaag 3.900 euro op jaarbasis, voor kotstudenten. Een jaar studeren kost tussen de 10.000 en 12.000 euro (Cebud, 2014). Reken het verschil maar uit. De Genste Studentenraad rekende uit dat een gezin met een maximale beurs nog steeds 25% van haar inkomen spendeert aan hoger onderwijs, dat is niet mals. De beurzen schieten dus nu al zwaar te kort. Ze zijn hooguit een pleister op de wonde. Daarenboven heeft slechts
een kleine minderheid toegang tot een beurs, en een nog kleinere minderheid tot de maximale beurs. Op dit moment hebben meer studenten nood aan een beurs dan het beperkte aantal dat er toegang toe heeft. Het is duidelijk dat met de stijging van het inschrijvingsgeld ook het aantal studenten dat nood heeft aan een beurs nóg groter zal worden. Om de studiekost echt te dekken, zullen de beurzen dus omhoog moeten gaan én zal het aantal beurzen veel meer moeten stijgen dan wat de regering nu voorstelt. Achter dat verhaal van “zorgen voor de zwaksten” gaat een logica van sociale afbraak schuil. De achterliggende logica is een individualistische visie op de samenleving, waarin verworven rechten worden vervangen door minimale, onzekere en onvoldoende sociale correcties voor de allerarmsten. Die allerarmsten moeten dan wel aan bepaalde voorwaarden voldoen om ook effectief aanspraak te kunnen maken op een ‘hulpbron’ – een recht is het niet. Eerder een soort van liefdadigheid, zo je wil. Een beetje zoals in de Verenigde Staten. Niet bepaald het toonbeeld van sociale gelijkheid. Het gevaar van die redenering is dat, onder het mom van sociale rechtvaardigheid, onze sociale verworvenheden op de helling komen te staan. Iedereen heeft recht op onderwijs, niet enkel wie geld heeft en niet enkel wie via liefdadigheid wat extra’s kan toegestopt krijgen. En wie zegt dat we niet snel de weg van Nederland opgaan? Daar bedraagt het inschrijvingsgeld al meer dan 1900 euro. Studenten kregen tot voor kort een basisbeurs waarmee ze die kost konden dekken, maar de Nederlandse regering zal deze basisbeurs nu vervangen door studieleningen (LSVB, 2014). En zo wordt de toegang heel duidelijk beperkt.
12
2.6. “Toegang beperken door middel van toelatingsproeven, een beter alternatief?” Het houdt niet op bij de verhoging van het inschrijvingsgeld. Eén van de andere blikvangers uit het regeerakkoord is dat de regering ook van plan is voor elke studierichting een verplichte, niet-bindende toelatingsproef in te voeren. Te beginnen bij de lerarenopleidingen, maar de bedoeling is het door te zetten naar alle andere richtingen. Ze metselt de drempel naar het hoger onderwijs zo weer een paar stenen hoger. “De regering wilde nu eigenlijk al een bindend advies, maar omdat er weinig ervaring is met het maken van zulke proeven, zou ze zich op glad ijs begeven. Toch zal dit er binnen een paar jaar wel komen”, aldus pedagoog Martin Valcke (UGent). De niet-bindende toelatingsproef is de opstap naar een bindende toelatingsproef. Voorstanders van zo’n toelatingsproef zeggen dat die zal helpen tegen de gigantische uitval na het eerste jaar. Dat klopt natuurlijk, maar het getuigt van een visie met oogkleppen op. Een toelatingsproef trekt de ongelijkheden van het secundair onderwijs, die kloof waar we het daarnet over hadden, lijnrecht door naar het hoger onderwijs. Je gooit er de deur helemaal mee op slot voor jongeren voor wie het niet vanzelfsprekend is om aan hogere studies te beginnen. Alleen wie de kans heeft gehad om voldoende bagage op te doen om meteen op eigen houtje een toelatingsproef het hoofd te bieden, komt erdoor.
Studies wijzen bovendien uit dat toelatingsproeven een vertekend beeld geven van de effectieve slaagkansen van jongeren aan het hoger onderwijs. Uit het MENO-experiment in 1995 blijkt dat 18% van de studenten die op het einde van het jaar geslaagd waren, niet geslaagd waren op de test in het begin van dat jaar. Wat meer is, de sociale achtergrond van de studenten speelt hier een cruciale rol in. Jongeren vanuit een lagere sociale achtergrond buizen vaker op dit soort tests in verhouding tot hun echte slaagkansen (Nicaise, 2011). Dat zal de ongelijkheid die in het secundair onderwijs al groot is, nog versterken. Wie de slaagpercentages wil verbeteren, moet niet minder studenten laten beginnen, maar een betere begeleiding voorzien. Aan de UA geeft één prof les aan duizend studenten uit drie verschillende jaren, met de hulp van amper een half-time assistent. Dat is absurd, natuurlijk kan die zijn studenten niet remediëren, vooruit helpen, leren studeren. Je hebt niet minder studenten nodig, maar meer mensen om ze te omkaderen.
13
3. De visie van Comac 3.1. De kosteloosheid als noodzakelijke voorwaarde voor een democratisch onderwijs De laatste tijd lijkt het wel alsof de vraag is hoe ver men het inschrijvingsgeld de hoogte in wil jagen. Maar daar draait het niet om. De vraag is of we er mee akkoord gaan dat de regering studeren nog duurder maakt en extra drempels opwerpt. Met Comac maken we een duidelijke keuze: we verzetten ons tegen élke verhoging van het inschrijvingsgeld. De regering wil de jongeren doen opdraaien voor de crisis, en dat vinden we onaanvaardbaar. De regering wil dit jaar maar liefst 80 miljoen euro besparen op hoger onderwijs terwijl er al te weinig geld is. De verhoging van de inschrijvingsgelden moet die hap uit het budget voor een stuk compenseren. Dat is absurd! Besparen op de studenten, dat is besparen op de toekomst. Zoals eerder gezegd is kosteloosheid op zich geen voldoende voorwaarde om de volledig gelijke toegang tot het hoger onderwijs te verzekeren. Ze is er echter wel een noodzakelijke vereiste voor. Studenten met minder middelen of van wie de ouders geen hoger onderwijsdiploma hebben, zullen de eerste slachtoffers zijn bij elke verhoging van de studiekosten. Die verhogen betekent dat de kloof die kinderen uit minder gegoede milieus scheidt van de universiteit nog dieper zal worden. Een volledig gratis onderwijs verdedigen is dus cruciaal indien we van het hoger onderwijs een recht willen maken en geen voorrecht, gereserveerd voor enkelen. Het is ook cruciaal indien we niet willen dat het hoger onderwijs er nog een schepje bovenop doet bij het proces van sociale selectie dat plaatsgrijpt in de andere stadia van het onderwijssysteem (crèche, kleuteronderwijs, lager en secundair onderwijs). Het impliceert actie ondernemen om op alle fronten naar kosteloosheid te evolueren: dat van de inschrijvingsgelden, van de studentenhuisvesting, van de studentenresto’s, het cursusmateriaal, het vervoer, buitenlandse stages... Gratis onderwijs is wel degelijk mogelijk. De regering wil ons doen
geloven dat we het inschrijvingsgeld wel moeten verhogen. Alleen dat zou realistisch zijn, want “in andere landen is het nog duurder”. Het hangt er echter vanaf waarmee je vergelijkt. De Scandinavische landen zijn daarbij een mooi tegenvoorbeeld: je betaalt er van kleuterschool tot universiteit niets, voor het beste en minst ongelijke onderwijs ter wereld. Maar ook in Oostenrijk en Schotland betaal je niets. En om een voorbeeld dichter bij huis te noemen: ook in Duitsland werden de inschrijvingsgelden recent afgeschaft. De Duitse overheid gaf onder druk van acties van de studenten toe dat het een maatschappelijke taak is om onderwijs in te richten en dat de overheid jongeren in de eerste plaats zoveel mogelijk moet aanmoedigen om de weg te vinden tot het hoger onderwijs. Daar hoort gratis onderwijs ook bij.
14
3.2. Onderwijs is een recht, geen voorrecht “Ja, maar toch niet iedereen kan universitaire studies volgen. We hebben bijvoorbeeld ook behoefte aan schoenlappers en arbeiders. Als iedereen een universitair diploma behaalt, dan zal niemand nog handenarbeid willen verrichten...” Wablief?! Zelfs als die redenering zou kloppen, is het dan aanvaardbaar dat elke selectie op basis van de sociale positie plaatsvindt? Inderdaad, in België heeft een kind uit een rijk gezin bijna vijf keer meer kans om op 15-jarige leeftijd in het ASO te zitten dan een kind uit een arm gezin, en dat wordt verdergezet aan de universiteit. Geregeld leidt de gedachtegang over het “gevaar” dat iedereen universitair wordt vooral tot het rechtvaardigen en het behouden van de sociale selectie binnen ons onderwijssysteem. Daarnaast staan we zeer ver van de uitdaging om een samenleving te creëren waarin elke burger sterk gekwalificeerd is. Dirk Van Damme, hoofd van het departement onderwijs van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) vindt zelfs dat we ons zorgen moeten maken over het te kleine aantal hoogopgeleiden in ons land: “In geen enkel OESO-land ligt de verwachte uitstroom van universitairen voor de komende jaren lager”, zegt hij. Op honderd zeventienjarige jongeren uit de middelbare school zullen er bijna 70 hun schoolparcours beëindigen zonder enig hoger diploma en amper 10 onder hen zullen hun schoolparcours beëindigen met een universitair diploma (Statbel, 2014). Mogen we eigenlijk geen betere resultaten verwachten van één van de meest ontwikkelde landen ter wereld? Als op een dag de samenleving een globale verhoging van haar
scholingsniveau zal kennen, wat een zeer goede zaak zou zijn, zal dat ten slotte toelaten de kloof te reduceren tussen de verschillende sociale klassen. Dat zal niet betekenen dat iedereen gespecialiseerd zal zijn op dezelfde domeinen, maar het zal misschien leiden tot een betere verdeling van de verschillende taken binnen de samenleving en tot een progressieve vervaging van de verdeling tussen manuele en intellectuele arbeid. Wordt iedereen bijvoorbeeld te geschoold om vuilnisophaler te zijn, dan zijn er toch nog steeds vuilnisophalers nodig. De behoefte om afval te verwijderen zal niet verdwenen zijn. De samenleving zal dus verplicht zijn om een oplossing te vinden als ze niet wil vergaan onder een berg afval. Dat zal allicht drie zaken inhouden: Een verbetering van de arbeidsvoorwaarden voor vuilnisophalers om het beroep aantrekkelijker te maken. Een verdeling van het ‘vuile werk’ (opdat het niet alleen voorbehouden zou zijn aan een bepaalde laag van de bevolking). En ten slotte een veel grotere zorg vanuit de samenleving om de werkomstandigheden te verbeteren. Inderdaad, als het lastigere werk iedereen aanbelangt, dan zal dat tot een algemene bezorgdheid leiden voor de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden in alle sectoren. Laten we, in afwachting, realistisch zijn. De samenleving staat nog zeer veraf van het moeten omgaan met dit soort situatie. Momenteel stelt de vraag “Hoe omgaan met een goed opgeleide samenleving?” zich niet. Momenteel is de uitdaging: “Hoe lossen we het probleem van het gebrek aan toegang tot het hoger onderwijs, de sociale selectie op”.
15
3.3. Onderwijs in een sociale samenleving De besparingen op onderwijs staan niet alleen. De regering maakt duidelijke keuzes voor een kleine elite. Keuzes tegen de jongeren, de werkende mensen en iedereen die het moeilijk heeft. De overheid bespaart op jongeren, ze bespaart op de toekomst. Om maar een aantal voorbeelden te noemen: Ze wil 1 miljard euro besparen op jeugdbewegingen zoals scouts en chiro, op sport en cultuur. De inschrijvingsgelden voor sporten jeugdclubs zullen daardoor verhogen en cultuurvoorstellingen worden waarschijnlijk duurder. De regering maakt sport, cultuur en jeugdbeweging zo iets wat nog maar door een bepaalde groep kan genoten worden. De tickets van De Lijn, NMBS en MIVB zullen verhogen door de besparingen op openbaar vervoer. Dit terwijl het openbaar vervoer enorm cruciaal is als we kijken naar de ecologische rampen die ons staan te wachten. We moeten net meer investeren in openbaar vervoer, in plaats van minder. De kerncentrales worden 10 jaar langer opengehouden en er wordt niet nagedacht over hernieuwbare energie. De regels om recht te hebben op een wachtuitkering worden verstrengd. Ze worden nu ontoegankelijk voor personen jonger dan 21 zonder diploma en personen ouder dan 25. Dat terwijl er te weinig werk is voor het aantal werkzoekenden. De jongerenwerkloosheid bereikt pieken. Langs de andere kant verplicht de regering ouderen om tot 67 jaar te werken. Zo zullen er nog minder jobs zijn, en langs de andere kant ook minder sociale bescherming. … Deze regering kiest heel duidelijk voor een bepaalde samenleving. Een samenleving waar individuele verantwoordelijkheid vooropstaat en waar collectieve voorzieningen worden afgebroken. Dit is een samenleving ten voordele van enkelen, een kleine elite. Die keuze wordt zwaar betaald door de jongeren, de werkende mensen en door al wie het al moeilijk had. Wij vinden dat de regering andere
keuzes moet maken. Keuzes voor een solidaire samenleving. Een samenleving waar wie meer heeft en bezit, ook meer bijdraagt. Een keuze voor een samenleving waar plaats is voor collectieve voorzieningen die voor iedereen toegankelijk zijn. Op die manier kan onderwijs kwaliteitsvol en toegankelijk zijn voor iedereen. De PVDA deed een voorstel voor zo’n alternatief in haar Cactusplan. Een plan voor sociale, ecologische en democratische vernieuwing. Een plan waarin radicaal andere keuzes gemaakt worden. Keuzes voor een miljonairstaks, een eerlijke bedrijfsbelasting – ook voor de 1000 meest winstgevende bedrijven die nu slechts 6% belastingen betalen – een speculantentaks, een duurzaam energiefonds en de jacht op fiscale fraude zijn opbrengsten die kunnen worden geïnvesteerd in publieke voorzieningen zoals pensioenen, gezondheidszorg en onderwijs.
16
3.4. Onderwijs in een andere maatschappij Het onderwijs van vandaag kadert binnen de logica van het kapitalisme. Het staat in functie van directe “economische behoeften”. Meer en meer wordt dat ook openlijk gezegd: “Onderwijs moet aangepast zijn aan de noden van de markt”. We zien dat op dit moment aan een aantal zaken. De arbeidsmarkt heeft op dit moment nood aan een grote groep zeer laaggeschoolde mensen, maar anderzijds aan een beperkt aantal zeer hoogopgeleide mensen. Met een steeds sneller veranderende technologie, zijn het in de eerste plaats technische richtingen die naar voren worden geschoven. De klemtoon die meer en meer komt op het belang van technische richtingen is dan ook geen toeval. De ERT, de Europese Ronde Tafel van Industriëlen, verklaart in 1989: “De technologische en industriële ontwikkeling van Europese bedrijven vergt duidelijk een versnelde vernieuwing van de educatieve systemen en programma’s.” Als eliteclub van de grootste en machtigste Europese bedrijven wil de ERT dus het onderwijslandschap volgens haar visie hervormen. Later volgt dan de omzetting daarvan in Europese richtlijnen met de Verklaring van Lissabon, waarin de EU zich tot doel stelt “de meest competitieve kenniseconomie van de wereld [te] worden.” Niet de het verbeteren en verbreden van de algemene kennis is daarmee de doelstelling, maar het “competitief” houden van de economie. Met andere woorden: het verhogen van de winstmarge van de bedrijven. Kennis wordt een product waarmee landen en bedrijven tegen elkaar kunnen concurreren. Het huidige regeerakkoord past perfect binnen deze logica. Dat luidt: “We stimuleren de samenwerking tussen het hoger onderwijs en de bedrijfswereld en moedigen crosssectorale onderzoeksamenwerking aan”. Mooie woorden om te verklaren dat de overheid steeds minder zal investeren in hoger onderwijs en er meer geld moet komen vanuit privébedrijven. Een onderwijs gericht op de noden van privéondernemingen, gefinancierd door diezelfde privéon-
dernemingen, met alle gevolgen voor de kwaliteit, objectiviteit en toegankelijkheid voor onderzoek en onderwijs van dien. Om van het onderwijs echt een markt te maken, heeft de overheersende klasse druk uitgeoefend om de overheidsfinanciering in het onderwijs en wetenschappelijk onderzoek te verlagen, waardoor er een structureel tekort aan middelen is ontstaan. Dat kan worden opgevangen door privé-investeringen van enerzijds gezinnen via het inschrijvingsgeld en anderzijds via injecties van bedrijven. Maar het kan natuurlijk ook anders. We zouden ons onderwijs kunnen afstemmen op de maatschappelijke noden van de mensen, niet op de winst van bedrijven. In plaats van ongelijkheid in stand te houden kan onderwijs een instrument zijn om die te bestrijden, door in te spelen op de behoeften van elke jongere. Het zou ondersteuning moeten bieden waar nodig en zo ieders capaciteiten ten volle laten ontplooien, in plaats wie het door zijn sociale situatie of een andere snelheid van leren moeilijker heeft zo snel mogelijk “weg te filteren”. Onderwijs zou een emancipatorische rol moeten spelen en àlle jongeren moeten vormen tot kritische, ruimdenkende burgers die een actieve rol spelen in het beleid. Daarvoor moeten we in de eerste plaats afstappen van het enge marktdenken dat enkel focust op “economisch nut” – lees: winstgevendheid. Dan kunnen we ook de keuze maken om de broodnodige investeringen in onderwijs te maken en de toegankelijkheid te verzekeren, in plaats van te besparen en het inschrijvingsgeld te verhogen. Daarom combineert Comac de strijd voor een ander onderwijsmodel met de strijd tegen het kapitalistische systeem en voor het socialisme.
17
4. Strijd loont
Op dit moment hebben wij allemaal stemrecht, is er geen slavernij en geen kinderarbeid. We werken 8 uur per dag en hebben recht op een weekend, op vakantie. Al die zaken zijn er niet zomaar gekomen. Ze zijn er gekomen door strijd: op straat, ten koste van arrestaties en gevangenisstraffen. Sommigen hebben er zelfs het leven voor gegeven. Enkele voorbeelden van overwinningen die behaald zijn door strijd: 1887-1889
Eerste sociale wetgeving, bescherming van het loon, verbod op kinderarbeid voor kinderen jonger dan twaalf jaar.
De grote stakingen van 1886 en de “zwarte staking” van 1887.
1919
Enkelvoudig algemeen stemrecht, één man één stem (gold enkel voor de mannen). Voordien hadden de rijksten en de gezagsdragers van de kerk verschillende stemmen.
Na drie algemene stakingen (1893, 1902, 1913) en in de context van de overwinning van de Russische revolutie van 1917.
1921
Achturendag. Afschaffing van belemmering van het stakingsrecht.
Na de algemene staking van 1919 en in de context van de opbouw van de Sovjet-Unie.
1936
Betaalde vakantie en minimumloon.
Na de algemene staking van 1936.
1944
Sociale zekerheid, pensioen, ziekteverzekering, werkloosheidsverzekering, kinderbijslag, vakantiegeld, ondernemingsraad.
In de context van de overwinning tegen nazi-Duitsland, het grote prestige van de Belgische Communistische partij en de Sovjet-Unie in het verzet en de overwinning.
1968
Onderwijs: grote hervormingen van de pedagogische methodes, oprichting van leerlingenradenin de middelbare scholen en van de studentenverkiezingen.
Na de studentenrevoltes van mei 1968.
18
Het is door strijd dat we ook nu nog overwinningen kunnen halen. De regering wil ons doen geloven dat we niets meer kunnen doen aan de verhoging van het inschrijvingsgeld en de besparingen op onderwijs. Niets is minder waar. De wet is nog niet gestemd, en zelfs áls dat het geval zou zijn, dan nog kunnen we dit veranderen. We horen vaak: “grote overwinningen, dat is iets van vorige eeuw” of “studenten, daar wordt toch niet naar geluisterd”. Een aantal voorbeelden bewijzen echter het tegendeel: u In 1994 hebben studenten langs Franstalige kant de overheid dankzij grote mobiliserende acties doen terugkomen op haar stappen. De overheid wou toen een wet stemmen die een fusie van hogescholen inhield, namelijk het decreet Lebrun. De studenten waren het hier niet mee eens en protesteerden over heel België, tot het decreet werd ingetrokken. u In Québec stemde de overheid in 2011 een wet om het inschrijvingsgeld te verdubbelen. Het verzet begon klein, maar groeide na een tijd uit tot betogingen van meer dan 200.000 studenten. Een paar maand later gingen meer dan 300.000 studenten in staking, meer dan drie vierde van de studenten. Ze lieten zo de regering vallen en de wet werd ingetrokken. u Na de Scandinavische landen, Griekenland, Schotland, Kroatië, Oostenrijk en vele anderen, schafte ook Duitsland het inschrijvingsgeld gewoonweg af! Dit gebeurde dankzij het protest van duizenden studenten gedurende een jaar. Ze kwamen op straat en bezetten rectoraten over het hele land. Dit zijn maar enkele voorbeelden, er zijn er veel meer. Wij kunnen dit ook bereiken. Als we met genoeg zijn, kunnen we de regering op haar stappen laten terugkomen. Het is duidelijk dat enorm veel studenten zich tegen de verhoging van het inschrijvingsgeld en de besparingen kanten. Meer dan 20.000 studenten tekenden de petitie tegen de verhoging van het inschrijvingsgeld en de besparingen. In week 2 van het academiejaar stonden we met 4000 in de straten van Brussel. De referenda over de verhoging van het inschrijvingsgeld en de besparingen geven resultaten van 90% tegen de verhoging en de besparingen. Op dit moment worden er in elke studentenstad acties gepland, open vergaderingen gehouden. Kortom, het leeft. Wij zijn met meer, als we allemaal in actie komen, kunnen we deze maatregelen tegenhouden. Tijd om toe te slaan!
19
Referentielijst
BeStat (2014). Statistieken en analyses. [Statbel.fgov.be] BelgoStat (2014). BBP naar Volume. [www.nbb.be/belsostat] Cebud (2014). Wat kost een student? Credit Suisse (2014). Global Wealth Report 2014. De Tijd (2014). Netto, 27/09/2014 De Tijd (2014). Universiteiten in het rood, 13/09/2014 Hirtt, N., Nicaise, I. & De Zutter, D. (2007). De school van ongelijkheid. EPO: Antwerpen Kuypers, S. & Marx, I (2014). De verdeling van de vermogens in België. CSB-studies Landelijke Studentenvakbond (2014). Collegegeld. [www.lsvb.nl/dossiers] Nicaise, I. (2011). Opvoeding, onderwijs en vorming in relatie tot samenleving en cultuur. PVDA (2014). Het cactusplan. [www.pvda.be/cactusplan] Schamper (2014). Werkingstoelage studentenvoorzieningen daalt met tien procent, 15/10/2014 Van Hees, M. (2013). Belastingsparadijs België. EPO: Antwerpen Veto (2014). Duurdere Alma, Acco en koten?, 15/10/2014 Vlaams Ministerie van Onderwijs en Vorming (2014). Statistisch jaarboek van het Vlaams onderwijs - schooljaar 2013-2014. [www.ond. vlaanderen.be] Vlaamse Onderwijsraad (2012). Advies over uitdagingen voor het Vlaamse hoger onderwijs in de 21ste eeuw. 23/10/2014 Vlaams ministerie van onderwijs en vorming (2014). Onderwijs in cijfers 2012-2013.
20
