Ondernemersenquête 2013 CM Terneuzen
Rapportage midden- en kleinbedrijf Terneuzen Stad
1
Inhoud Pagina 3 Pagina 4
Pagina 24 Pagina 26 Pagina 29
Voorwoord Resultaten ondernemersinventarisatie 0. Inleiding 1. Typering bedrijven 2. Exploitatie en bedrijfsvoering 3. Winkelopening 4. Bedrijfsbeëindiging en bedrijfsopvolging 5. Bedrijfs- en winkelpanden 6. Vestigingsklimaat 7. Verbeterpunten Samenvatting Conclusies en aanbevelingen Bijlage vragenlijst
Per ondernemersvereniging zijn alle grafieken opgenomen in separate bijlagen.
2
Voorwoord Het midden- en kleinbedrijf verandert. Economische omstandigheden, veranderingen in de bevolkingsopbouw en de digitale revolutie (internet, webshops, sociale media etc.) vergen van de ondernemer meer dan ooit inzet, creativiteit en aanpassingsvermogen. In de retail groeit de digitale omzet in razend tempo. Wat zijn de gevolgen van webwinkelen voor de traditionele winkelcentra in de binnensteden, samen te vatten in leegstand en leegloop. Blijft de fysieke winkel overeind? En zo ja, hoe dan? Wat wil de consument? Welke eisen worden aan ondernemers gesteld om te zorgen dat hun bedrijf klaar is voor de toekomst? En hoe moeten beleidsmakers en bestuurders richting 2020 reageren op veranderingen? Deze en meer vragen zijn voor het bestuur van de ondernemerskoepel Centrum Management Terneuzen aanleiding geweest voor een enquête onder mkb-ondernemers in Terneuzen (stad). Het onderzoek betreft specifiek de leden van de aangesloten ondernemersverenigingen Bizzy, Schuttershof, VOA en TZW. Voor ondernemers in de retail (Bizzy, Schuttershof, VOA) is de (aantrekkings)kracht van het winkelcentrum van belang, TZW hecht voor haar werknemers in het bijzonder aan een aantrekkelijke en gezonde werk- en leefomgeving. In het voorjaar van 2013 zijn 302 ondernemers benaderd, van wie er 241 hebben deelgenomen. Met (afgerond) 80% is de respons zeer hoog. De bereidheid en het enthousiasme van de mkbondernemers om mee te werken geeft hun betrokkenheid weer bij het welzijn van Terneuzen. Met ruim 3500 medewerkers behoort het mkb lokaal tot de grootste werkgevers; ondernemers geven nadrukkelijk aan graag actief bij ontwikkelingen te worden betrokken. Het bestuur van CM pretendeert geenszins onderzoek op wetenschappelijke basis. Niettemin biedt de rapportage een schat aan informatie en is daarmee representatief voor ondernemend Terneuzen. De enquête en de verwerking van de gegevens is een intensieve klus geweest. Het gros van de ondernemers heeft voor de invulling van de vragenlijst persoonlijk bezoek gekregen van een van de (vrijwillige) enquêteurs. Het bestuur van CM dankt Wim Rouw, Piet Eyke, Peter Steenbakker, Arie Dekker, Joop Korstanje, Marijke Broeckaert, Simon Buijze, Hannes Versloot, Jan Harte en Marlies Oggel voor hun medewerking. Ook een woord van dank aan Christianne de Badts en Marijke Broeckaert voor hun input en commentaar. CM wil met deze rapportage een aanzet geven voor toekomstige ontwikkelingen en beleid om de (economische) positie van Terneuzen (stad) als regionaal koop- en uitgaanscentrum te waarborgen en waar mogelijk te versterken. De enquête vormt voor CM de basis van een nieuw beleidsplan 2014 – 2016. In de overtuiging dat samenwerking noodzakelijk is, nodigt het bestuur CM alle stakeholders ondernemersverenigingen, (semi-)overheden, ondernemers, werknemers- van harte uit mee te werken aan de toekomst van Terneuzen. Samen sterk! Namens het bestuur van CM Terneuzen, Marlies Oggel, voorzitter September 2013
3
Resultaten ondernemersinventarisatie 0. Inleiding De inventarisatie is gehouden in de periode maart – juni 2013. In het werkgebied van Centrum Management Terneuzen zijn 302 ondernemers benaderd, allen aangesloten bij een van de vier ondernemersverenigingen binnen CM (Bizzy, TZW, Schuttershof, VOA). De deelnemers is een identieke vragenlijst aangeboden (bijlage). De verslaglegging correspondeert met de vragen. Voor de samenstelling van deze rapportage is gebruik gemaakt van onder meer nota’s, onderzoeken en publicaties van: gemeente Terneuzen, MKB-Nederland, Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD), Kamer van Koophandel, Panteia, Cor Molenaar, De Ondernemer, Elsevier, NRC Handelsblad, Rabobank, ING. A. Respons De respons bedraagt 79,8%. In absolute aantallen komt dit neer op 241 respondenten. Met dit resultaat biedt de enquête een representatief beeld. Met 91% is de respons het grootst onder de leden van TZW, met 76% gevolgd door de ondernemers in het gebied van Bizzy. Van de ondernemers in winkelcentrum Schuttershof heeft 69 procent de enquête ingevuld. In het winkelgebied Axelsestraat is de deelname 54%. Deze lagere score is mede te wijten aan een organisatorische omstandigheid. Deelname ondernemers 350 300 250 200 150 100 50 0
241 79,8%
Deelname per ondernemersvereniging
302 100% 61 20,2%
9 Bizzy 115
104
VOA TZW Schuttershof
13
B. Gesprekspartners In een groot aantal gevallen is de vragenlijst in een persoonlijk gesprek met de enquêteur ingevuld. Gesprekken hebben in alle gevallen plaatsgevonden met eerste leidinggevenden. Functie deelnemers Bedrijfsleider 5%
Niet ingevuld 4% Eigenaar 36%
Vestigingsmanager 22% DGA 21%
Franchisenemer 1%
Directeur 11%
4
C. Rechtsvorm Binnen de ondernemerskoepel CM Terneuzen is de BV met een aandeel van 65% veruit de meest voorkomende rechtsvorm. Nog hoger ligt dit percentage (90%) in het werkgebied van TZW. In de Axelsestraat is de VOF in de meerderheid. In het Bizzy-gebied is er een opdeling tussen BV, VOF en EZ (eenmanszaak).
DGA 1%
Rechtsvormen - totaal Stichting 1%
Maatschap 1% ZZP 0%
EZ 15% VOF 17%
BV 65%
*****
5
1. Typering bedrijven CM Terneuzen is de koepel van de ondernemersverenigingen Bizzy, Schuttershof, VOA en TZW. Bizzy, Schuttershof en VOA vertegenwoordigen vooral detailhandel en horeca, gesitueerd in het centrum van de stad. TZW is de belangenorganisatie van bedrijven op de bedrijventerrein Handelspoort, Handelspoort Zuid en Haarmanweg/Polenweg; 98 procent van de leden van TZW betreft midden- en kleinbedrijf. TZW hecht voor haar werknemers in hoge mate aan een goed en aantrekkelijk woon- en leefklimaat; mede om die reden ondersteunt de ondernemersvereniging initiatieven ter verbetering en stimulering. A. Soort bedrijf Detailhandel en horeca situeren zich vooral in de binnenstad en de direct aangesloten winkelgebieden Schuttershof en Axelsestraat. Het gros van de mkb-bedrijven bevindt zich op de bedrijventerreinen aan de randen van de stad (Haarmanweg, Handelspoort). Soort bedrijf - totaal
Detailhandel 99 (41%)
MKB 115 (48%)
Horeca 27 (11%)
B. Branches In Zeeuws-Vlaanderen heeft Terneuzen een regionale functie als koop- en uitgaanscentrum. Terneuzen -inclusief Kanaalzone- fungeert bovendien als economische motor van en voor ZeeuwsVlaanderen. De aanwezigheid van belangrijke voorzieningen (ziekenhuis, theater, bioscoop, sportcentra etc.) versterkt deze positie. Terneuzen is de grootste gemeente van Zeeland (55.000 inwoners) en (met Vlissingen-Oost) de derde havenstad van Nederland. Vanuit diverse gremia -gemeente, Zeeland Seaports, Economische Impuls Zeeland- wordt voortdurend gewerkt aan uitbreiding van werkgelegenheid, onder meer via acquisitie van bedrijven. De stad heeft ambitie om de functie van (boven)regionaal centrum verder uit te bouwen. Ter ondersteuning is in 2012 met bescheiden middelen het beeldmerk Onbegrensd Terneuzen geïntroduceerd om de Stad van de Vliegende Hollander als koop- en uitgaanscentrum te profileren. Met de ontwikkeling van citymarketing (2013) streeft ook de gemeente naar versterking van de positie als centrumstad van Zeeuws-Vlaanderen. In Terneuzen (stad) zijn vrijwel alle branches (grafiek) vertegenwoordigd. Niettemin worden vanuit diverse organisaties en instellingen pogingen ondernomen om belangrijke winkelketens (H&M, Zara)
6
voor vestiging in Terneuzen te interesseren. Het economische tij vormt evenwel een voorname spelbreker. Branche-indeling - totaal Transport 21
Overig handel 3
Warenhuis 1
Ontspanning 12 Kleding & Mode 43
Levensmiddelen 13 Financiele dienstverlening 9
Wonen 6
Horeca 27
Reisburo 4
Persoonlijke verzorging 7 Media 5 Huishoudelijke & luxe artikelen 11
Industriele sector 21
Groot & Klein metaal 12 Groothandel 12
Detailhandel Bouw 12 overige 22
C. Branche-ontwikkeling Nederland verkeert in een economische dip. Consumenten houden de hand op de knip, de werkloosheid loopt op. Ondernemers zijn overwegend somber over de toekomst van hun bedrijf. Van de Terneuzense ondernemers is 38% pessimistisch gestemd over toekomstige ontwikkelingen in hun branche. Daartegenover is 25% optimistisch. Opvallend is dat ontwikkelingen in de detailhandel (Bizzy) overwegend neutraal-positief worden geschetst. Niettemin is 33% negatief. De TZWondernemers zijn over ontwikkelingen in hun branche het meest somber (43%) . Hoe zien ondernemers ontwikkelingen in hun branche? Niet ingevuld 4% Negatief 38%
Positief 25%
Neutraal 33%
Branche-ontwikkeling totaal detailhandel Niet ingevuld 5% Nega tief 33%
Positief 23%
Neutraal 39%
Branche ontwikkeling totaal horeca
Niet inge vuld 4%
Nega tief 31%
Neutraal 31%
Positief 34%
Branche-ontwikkeling totaal MKB Nega tief 43%
Neutraal 28%
Positief 26% Niet inge vuld 3%
***** 7
2. Exploitatie en bedrijfsvoering A. Omzetontwikkeling De detailhandel in Nederland verkeert in zwaar weer. Al vijf kwartalen op rij daalt de omzet. De vooruitzichten zijn niet goed, blijkt uit onderzoek van ING. Volgens de bank zal de omzet over 2013 met 1,4% afnemen, in 2014 met nog eens 0,4%. Binnen de detailhandel is er aan aanmerkelijk onderscheid tussen food en non-food. Voedingswinkels -de supermarkten in het bijzonder- realiseren een omzetgroei. Speciaalzaken echter hebben het aanmerkelijk lastiger. De hardste klappen vallen in de non-foodsector. Het gaat vooral om branches die afhankelijk zijn van de woningmarkt, onder meer woninginrichting en doe-het-zelfzaken. Ook consumentenelektronica heeft flink te lijden. Op basis van economie en stagnerende huizenmarkt is de verwachting dat de omzet -sinds 2006 met een kwart verminderd- verder zal dalen. (Bron: dagblad Trouw 14/08/2013). Uit een enquête (2013) van onderzoeksbureau Panteia onder 2000 mkb-bedrijven blijkt dat 52% geen vertrouwen heeft in de economie. Vooral kleine bedrijven (tot 50 werknemers) zijn minder optimistisch over de omzet- en winstverwachtingen. Panteia verwacht dat de afzet van het MKB in 2013 met 0,75% afneemt, met negatieve uitschieters in de bouw, autosector en detailhandel. In Terneuzen is 30% van de mkb-ondernemers de afgelopen drie jaar geconfronteerd met omzetdaling; 36% heeft de omzet juist zien toenemen. Omzetontwikkeling afgelopen 3 jaar ondernemersverenigingen totaal Daling 31%
niet ingevuld 6% Stijging 36%
Stabiel 27%
Een vergelijking tussen ondernemers in het werkgebied van Bizzy (detailhandel) en TZW (mkb) illustreert de landelijke tendens. 39% van de Bizzy-ondernemers heeft de omzet de laatste drie jaar zien dalen, tegenover 22% van de TZW-bedrijven. 43% van de TZW-ondernemers meldt een omzettoename ten opzichte van 28% van de Bizzy-bedrijven. Omzetontwikkeling Bizzy Niet ingevuld 9%
Daling 39%
Stijging 28% Stabiel 24% 115 ondernemers
Omzetontwikkeling TZW Daling 22%
Stabiel 33%
Niet ingevuld 2%
Stijging 43%
104 ondernemers
8
B. Personeel + training Het midden- en kleinbedrijf in Terneuzen biedt volgens opgave van de 241 respondenten werk aan 3551 fte. In werkelijkheid zal dit aantal hoger zijn: niet elke ondernemer is aangesloten bij een ondernemersvereniging, zes leden hebben geen mededeling gedaan over hun personeelsbestand. Met de ruim 3500 voltijdbanen behoort het mkb tot de grootste werkgevers van Terneuzen. TZWbedrijven zijn verantwoordelijk voor 82,5% van deze werkgelegenheid. Werkgelegenheid 3551 fte totaal ondernemersverenigingen Schutters hof 51
Bizzy 508 VOA 61
TZW 2931
De ondernemer hecht aan training en opleiding. Een ruime meerderheid (72%) biedt werknemers trainingen c.q. cursussen aan.
Geen training 28%
BHV sociale hygiene 3%
Interne training 8%
Verkoop techniek 8%
Aanbod training - totaal
Branchegericht 53%
C. Omzetfactoren In de vermarkting van winkelcentra vormen evenementen een belangrijke factor. Ze bepalen mede de aantrekkingskracht en de beleving van het koopcentrum én zijn van invloed op de verblijfsduur van het publiek. CM Terneuzen coördineert evenementen voor een breed publiek. Met het horeca- en winkelaanbod, vormen deze (jaarlijks terugkerende) activiteiten het visitekaartje van het Terneuzense winkelhart. Lokaal, regionaal, over de grens (Vlaanderen) én in toeristisch opzicht. Investeren in evenementen (festiviteiten, attracties) is daarom van belang om het imago, de aantrekkingskracht en het vestigingsklimaat van Terneuzen te behouden en te bevorderen. Evenementen trekken bezoekers aan, maar zijn ze voor de ondernemer ook merkbaar in de kassa? Activiteiten vinden doorgaans plaats in het centrum van de stad. De vraag naar consumentbestedingen is gesteld aan ondernemers in binnenstad en Axelsestraat (Bizzy en VOA). 9
33% van hen zegt dat evenementen een positieve uitwerking hebben op de omzet. Bijna de helft van de ondernemers is neutraal. Invloed evenement op omzet Bizzy en VOA Negatief 13% Neutraal 44%
Niet ingevuld 10%
Positief 33%
D. Internet/webwinkelen Online of offline? Webwinkelen lijkt het toverwoord voor de jaren tien. In de detailhandel groeit de digitale omzet in razend tempo. De cijfers zijn duidelijk: in 2005 verkopen onlinewinkels voor 2,8 miljard, in 2012 is de omzet bijna verviervoudigd tot 9,8 miljard. Wie als ondernemer achterblijft, snijdt volgens retaildeskundigen in eigen vlees. Maar het nieuwe winkelen kan ook consequenties hebben voor de traditionele winkelcentra in de binnensteden, samen te vatten in leegloop en leegstand. De Terneuzense ondernemer bevindt zich in meerderheid op het world wide web. Slechts 13% van de bedrijven beschikt niet over een website. Internet als verkoopkanaal (webwinkel) wordt nog maar weinig benut. Facebook daarentegen is in bijna de helft van de bedrijven in gebruik. Het gebruik van andere sociale media (twitter, linked-in) is minimaal. Actief op internet - totaal
Gebruik sociale media - totaal
Webwinkel 13% Geen website 13%
Geen 34,9% Website 74%
Facebook 47,8%
Facebook + twitter 14,9% Linked-in 1,2%
Twitter 1,2%
E. Digitaal platform (Terneuzen online) Online bestedingen zullen in de toekomst een steeds grotere rol spelen in het bestedingsgedrag van consumenten. Boeken, reizen, bruin- en witgoed, kleding maar ook producten als tuin- en drogisterijartikelen worden vaker via internet verkocht. Op de digitale snelweg is alles te koop. Het gaat vooral om gemak: het ideale koopmoment is ’s avonds, thuis op de bank met een laptop of een tablet. De webshop is altijd geopend. Toch voldoet webwinkelen niet aan alle wensen van de consument. De ‘see, feel & try-experience’ is voorbehouden aan de fysieke winkel. Er is meer. Een goed ondernemer kent zijn klanten, biedt persoonlijke aandacht en service. Internet is een extra verkoopkanaal, leert hoogleraar marketing Cor Molenaar, en de webshop is de menukaart van het bedrijf.
10
Niettemin is internet voor kleine(re) bedrijven lastig. Het beheer vergt tijd en geld. Wie zijn website niet actueel houdt, verliest snel aan bezoek. Het is lastig om op internet te worden gevonden. Zoek op internet naar een knoflookpers, dan verschijnen grote winkelketens als Blokker of De Bijenkorf. Landelijke ketens hebben het geld en de middelen. Onderzoek van het Hoofdbedrijfschap Detailhandel (HBD) leert dat zoeken op product en plaatsnaam bij de eerste tien zoekresultaten doorgaans geen lokale bedrijven maar grote ketens oplevert. In 2012 is het HBD een pilot gestart waarbij ondernemers gezamenlijk online gaan en daarmee tevens hun vindbaarheid vergroten. Een digitaal platform, ofwel: een gezamenlijke etalage als antwoord op het marketinggeweld van grootwinkelbedrijven. Van de Terneuzense ondernemers is 52% voorstander om de mogelijkheden van Terneuzen Online te onderzoeken. De voorstanders zijn vooral te vinden in het midden- en kleinbedrijf van ondernemersvereniging TZW. Digitaal platform totaal 2% Nee 46%
Digitaal platform Bizzy Nee 51 %
Ja 45 %
Ja 52%
Digitaal platform Schuttershof
Nee 78 %
Digitaal platform TZW
Ja 22 %
Nee 38 %
Ja 62 %
Digitaal platform VOA Nee 54 %
Ja 46 %
F. Samenwerking/arrangementen Een meerderheid van de ondernemers noemt de onderlinge samenwerking goed. Concrete ideeën om aan (verdere) samenwerking invulling te geven zijn er niet of nauwelijks. Er zijn wel enkele suggesties. Samenwerking ondernemers Slecht 8% Matig 21%
Mogelijkheden arrangementen
NVT 10%
Niet ingevuld 67
Feesten 2 Geen ideeën 140
Goed 61%
Samenwer king restaurant 4 Samenwer king Samenwer ondernem king ers 26 Bioscoop 2
*****
11
3. Winkelopening De Winkeltijdenwet bepaalt wanneer en hoe lang winkels geopend mogen zijn. Volgens deze wet mogen winkels alleen tussen 06.00 en 22.00 uur open zijn, en niet op zon- en feestdagen. Er zijn echter uitzonderingen. In de meeste gemeenten is het toegestaan om minimaal eenmaal per maand winkels op de zondagmiddag open te houden. In Terneuzen is dat de laatste zondag van de maand. Overigens kunnen winkels in Terneuzen elke zondag geopend zijn. Of winkels op zondagen open zijn, verschilt per gemeente. Met een wijziging in de Winkeltijdenwet bepalen gemeenten sinds 1 juli 2013 zelf op welke zon- en feestdagen winkels open mogen. In zijn een toenemend aantal gemeenten kunnen winkels in met name de binnenstad iedere zondag de deuren openen. Gemeenten zelf beslissen hierover door hun grondgebied gedeeltelijk of geheel aan te merken als toeristisch gebied. A. Openingsdagen en -uren In de detailhandel wordt in toenemende mate ingespeeld op het type koopgedrag van de steeds diffuser wordende groep consumenten: recreatief winkelen, doelgericht aankopen en boodschappen doen. Het betekent dat ook openingsdagen en -tijden afhankelijk van branche afwijkingen vertonen. De verwachting is dat deze verschillen de komende jaren zullen toenemen -uiteraard binnen de grenzen van de wet. Maar vanzelfsprekend zijn de openingstijden voor de ondernemer van groot belang; het zijn de dagen en uren dat er omzet kan worden gedraaid, geld kan worden verdiend. In de grote steden is een verandering in openstelling inmiddels merkbaar. Mede onder invloed van webwinkelen en veranderend koopgedrag zijn -afhankelijk van branche- winkels soms minder dagen en/of uren per week geopend. Uit onderzoek van CBW Mitex -branche-organisatie voor wonen, mode, schoenen en sport- blijkt dat veel consumenten sluiting om vijf uur niet waarderen. ‘Als mensen vrije tijd hebben, zijn de winkels dicht’, concludeert CBW Mitex. In de Terneuzense winkelgebieden gelden doorgaans nog standaard openingstijden. Niettemin is er per branche onderscheid. Om 8.00 uur bij de bakker een broodje halen kan, een fiets kopen gebeurt doorgaans op een later tijdstip. Als vuistregel geldt dat in Terneuzen winkels, cafés en restaurants zijn geopend van maandag tot en met zaterdag. Van woensdag tot en met zaterdag is de openstelling nagenoeg 100%. Op maandag houdt 21% van de ondernemers de zaak gesloten, voor 4% is dinsdag sluitingsdag. 97% 100%
97%
97%
97%
Openingsdagen Bizzy
96%
78% 58%
50% Dicht 0%
Open
12
Zijn de openingsdagen overzichtelijk te rangschikken, openingsuren zijn sterk afwijkend, mede afhankelijk van branche. Maar ook binnen branches hanteren ondernemers verschillende uren. In de detailhandel gelden openingstijden tussen 08.00 en 21.00 uur. In de horeca staan deuren open tussen 06.00 en 03.00 uur. Het verdient aanbeveling openingsdagen en -tijden nader te analyseren, mede op basis van consumentgedrag. A. Koopzondag De koopzondag is in de regel bron van discussie over deelname, frequentie en duur. In Terneuzen betreft de (maandelijkse) zondagopenstelling vooral de detailhandel in het stadscentrum en horeca het Bizzy-gebied. 58% van de ondernemers in het winkelcentrum is geopend op koopzondag. De laatste twee jaar is een stijging in deelname merkbaar; wellicht lokt de organisatie van meer publieksactiviteiten op koopzondag meer bezoekers naar het winkelcentrum. Inclusief een langere verblijfsduur kan dat ondernemers aanzetten de winkel te openen. In de binnenstad doet 58% van de ondernemers op koopzondag de deur open, 17% niet. Een kwart van de ondernemers heeft de vraag niet beantwoord. In winkelcentrum Schuttershof neemt 38% van de ondernemers deel aan koopzondag. Deelname in de Axelsestraat is te verwaarlozen; er is evenmin animo. Koopzondag open Bizzy
Koopzondag open Schuttershof Niet inge vuld 25% (39)
Nee 17% (27)
Nee 23% (3)
Niet inge vuld 38 % (5) Ja 38% (5)
Ja 58% (91)
Over uitbreiding van het aantal koopzondagen zijn de meningen verdeeld. Van de 137 respondenten -optelsom van Bizzy, Schuttershof en VOA- is 42% voor uitbreiding, 45% niet. In het Bizzy-gebied is 47% voorstander, met name de horeca (64%). Extra koopzondag totaal (137) nvt 12%
Hoofdkantoor 2%
Nee 44%
Ja 42%
Extra koopzondag Bizzy (105) nvt 11%
Ja 47% Nee 39%
Extra koopzondag Bizzy detailh. (80) nvt 3%
nvt 12% Ja 45%
Nee 47%
Extra koopzondagen Bizzy horeca (25)
Nee 24%
Ja 64%
13
B. Koopavond Vrijdagavond is in Terneuzen sinds jaar en dag koopavond. De meningen over het nut lopen uiteen. 53% van alle ondernemers in detailhandel en horeca onderschrijft het belang van (winkel)avond, 40% ziet de zin niet in. Belang koopavond (137) Niet ingevuld 4%
NVT 4% Nee 40% Ja 53%
Van de ondernemers in de Axelsestraat e.o. kan koopavond best worden geschrapt. De overgrote meerderheid (92%) ziet het belang niet. Alleen in het centrum is een meerderheid te vinden voor koopavond. In winkelcentrum Schuttershof gaan de voor- en tegenstanders gelijk op. Belang koopavond Bizzy
Belang koopavond Schuttershof
Niet ingevuld 2%
NVT 3%
Nee 37%
Belang koopavond VOA Niet inge vuld 11%
Ja 8%
Nee 44% Ja 58%
Ja 45%
Nee 92%
C. Zaterdag (verlenging sluitingstijd) Op zaterdag sluiten de winkels uiterlijk om 17.00 uur; horeca is vanzelfsprekend geopend. Recent is geopperd om de winkelopening met een uur uit te breiden, met name om de verblijfsduur in het (winkel)centrum te verlengen. Hoe denken ondernemers daarover? Zaterdag tot 18.00 uur totaal
Zaterdag tot 18.00 uur open Bizzy
NVT 11%
NVT 16% Ja 40%
Ja 43%
Nee 48%
Nee 40%
100% van de ondernemers in de Axelsestraat e.o. is tegen verlenging. *****
14
4. Bedrijfsbeëindiging en bedrijfsopvolging Volgens MKB Nederland worden jaarlijks 15.000 bedrijven ter overname aangeboden, vooral in detailhandel en zakelijke dienstverlening. Bijna een op de drie ondernemers verwacht zijn bedrijf binnen vijf jaar te willen verkopen. Vergrijzing is een van de belangrijkste oorzaken, tevens reden voor de verwachting dat het aantal bedrijven dat in de komende jaren ter beschikking komt zal toenemen. Het grootste probleem bij bedrijfsovername is de opvolging. Het opvolgingsprobleem groeit: 35% van de ondernemers in Nederland is ouder dan 50 jaar. Uit onderzoek van de Kamer van Koophandel blijkt dat negentig procent van de kleine ondernemers (tot 10 personeelsleden) problemen ondervindt bij de overdracht of beëindiging van het bedrijf. Bedrijfsbeëindiging kan bij absentie van een koper/opvolger tot leegstand leiden en daarmee een negatieve invloed hebben op een winkelcentrum. A. Bedrijfsbeëindiging (binnen 1 – 7 jaar) Opvallend is dat de ruime meerderheid van de ondernemers de vraag naar het tijdstip van beëindiging van het bedrijf niet beantwoordt. Dat kan verschillende redenen hebben. In loondienst is de vraag vanzelfsprekend niet van toepassing. Evenmin lijkt de vraag van belang voor ondernemers jonger dan 55 jaar, tenzij persoonlijke omstandigheden en/of marktwerking (conjunctuur, overcapaciteit) leiden tot (gedwongen) bedrijfsbeëindiging. Op dit punt is helaas geen informatie beschikbaar. Bedrijfsbeëindiging binnen zeven jaar lijkt vooral van toepassing op oudere ondernemers. De vraag is evenwel gewettigd in hoeverre de uitkomsten van de enquête een voldoende representatief beeld van de huidige situatie in ondernemend Terneuzen schetsen. Van de 185 respondenten heeft (afgerond) 85% de vraag naar bedrijfsbeëindiging binnen zeven jaar onbeantwoord gelaten. 15% van de ondernemers is voornemens het bedrijf te beëindigen. Er is geen verdere uitwerking naar reden(en). In absolute aantallen gaat het om 28 ondernemers. Van deze groep geeft 89 % (25) aan binnen vijf jaar te willen stoppen.
4
341
3
Niet ingevuld
13
0 1 2 157
4 5 7
Totaal aantal ondernemers dat aangeeft te willen stoppen
15
B. Bedrijfsopvolging Volgens onderzoek van de Kamer van Koophandel ondervindt negentig procent van de kleine ondernemers problemen bij overdracht en/of verkoop van het bedrijf. Waar grote bedrijven de mogelijkheid hebben om meerdere adviseurs in te schakelen in zowel voorbereiding, onderhandeling als financiële afwikkeling, doen kleine ondernemers vooral een beroep op adviseurs die alleen in de voorbereiding actief zijn. Waarde, financiering en emotie blijken in het onderzoek de meest genoemde knelpunten te zijn bij ondernemers. Voor een succesvolle overdracht is een vroegtijdige oriëntatie gewenst, bij voorkeur 3-5 jaar voor de feitelijke overdracht. Landelijk verwachten meer dan 100.000 ondernemers (15% van alle Nederlandse bedrijven) in de komende jaren hun bedrijf te beëindigen. Voor een groot deel via bedrijfsoverdracht aan familie of derden (70.000). Jaarlijks worden circa 15.000 bedrijven ‘overgedragen’. Naar verwachting zal de komende tien jaar het aantal bedrijfsoverdrachten toenemen door vergrijzing; 35% van de ondernemers in Nederland is ouder dan 50 jaar. Van de 241 respondenten heeft 72% van de ondernemers de vraag naar bedrijfsopvolging beantwoord. Dat zijn er 174 in aantal. Echter, voor 61 ondernemers (35%) is de vraag niet relevant. Zij zijn in loondienst. Voor 65% van de ondernemers is de vraag wel essentieel. Dit betreft 113 bedrijven. Van deze heeft 33,6% een bedrijfsopvolger, 66,4% niet.
Is er bedrijfsopvolging beschikbaar? 38
61
75
Ja Nee NVT (in loondienst)
In aantal (174)
Uitgesplitst naar ondernemersvereniging valt op dat het ontbreken van een bedrijfsopvolger binnen het werkgebied Bizzy de grootste omvang heeft. Ondernemers in de Axelsestraat e.o. geven in meerderheid aan een opvolger te hebben. Bedrijfsopvolging per ondernemersvereniging (in aantal) BIZZY (105 totaal) 14
Schuttershof (8 totaal) 1
64
43 48
VOA (12 totaal)
TZW (104 totaal)
15
4
25
Ja
Nee
Nee
Ja
NVT
NVT
5
8
2 Ja Nee NVT
Ja NVT
16
Het onderzoek van Kamer van Koophandel ten spijt, verwacht het merendeel van de ondernemers geen problemen bij de bedrijfsoverdracht. Op een totaal van 111 ondernemers beantwoorden 93 de vraag ontkennend of er bij bedrijfsbeëindiging behoefte is aan (externe) bijstand. Dat is 83,8%. Slechts achttien ondernemers geven aan bij overname/verkoop hulp nodig te hebben. Hebt u hulp nodig bij overname? 62
18
Ja Nee NVT
161
Behoefte per ondernemersvereniging aan (externe) bijstand bij verkoop/overdracht van bedrijf BIZZY
TZW 10
VOA
9
Schuttershof
8 5
44 61
Ja Nee
4
8
87 Ja Nee NVT
NVT
Nee NVT
5 Nee NVT
*****
17
5. Bedrijfs- en winkelpanden Leegstand en verpaupering vormen het schrikbeeld voor elk winkelcentrum. Onderhoud van bedrijfspanden is niet alleen van belang voor het waardebehoud, maar eveneens voor het aanzicht en het imago van een winkelgebied. Achterstallig onderhoud kan diverse oorzaken hebben, doorgaans gaat het om financiële redenen. Via het project KLUS spoort de gemeente Terneuzen verpauperde panden in de binnenstad op en stimuleert eigenaren om het pand op te knappen. A. Status van bedrijfspanden In Terneuzen is de staat van bedrijfspanden op orde. 78% verkeert in goede staat van onderhoud, 15% behoefte een opknapbeurt. In het Bizzy-gebied is meer werk aan de winkel; 28% van de ondernemers geeft aan dat onderhoud van het pand nodig is. 25% van de ondernemers is voornemens in het bedrijfspand te investeren. De bereidheid is het grootst in het TZW-gebied; 37% geeft aan geld aan onderhoud te (zullen) besteden. Staat bedrijfspanden Onderhoud Onderhoud nodig 14%
achterstallig 1% Niet ingevuld 7%
Onderhoud goed 78%
Status pand - Bizzy Onderhoud Niet achterstallig ingevuld 3% 6% Onderhoud nodig Onderhoud 25% goed 66% Geplande investeringen - totaal Nee 75%
Ja 25%
B. Voorgenomen verhuizing Een nieuwe winkel? Andere locatie? Groter bedrijfspand? Voor de ondernemers binnen het werkgebied van CM Terneuzen is dat nauwelijks aan de orde. En als wel aan mogelijke verhuizing wordt gedacht, dan betreft dat vooral ondernemers in het midden- en kleinbedrijf. Met 8% is hun aantal gering. De ondernemer in detailhandel blijft zitten waar hij zit. Maar met name de horeca is honkvast.
18
Geplande verhuizing - totaal nvt 25% (60)
ja 5% (11) nee 70% (170)
Geplande verhuizing detailhandel Nvt 34%
Ja 2%
Geplande verhuizing mkb Ja 8%
Nvt 14%
Nee 64%
Nee 78%
Geplande verhuizing horeca Nvt 38%
Nee 62%
*****
19
6. Vestigingsklimaat Locatie, locatie, locatie. Iedere ondernemer kent de uitdrukking. Voor een bedrijf -de winkel in het bijzonder- is de locatie een van de belangrijkste (succes)factoren. De ondernemer kiest bij voorkeur het pand dat bij zijn bedrijf past. De slager vestigt zich niet op een bedrijventerrein, de snackbar telt het aantal voorbijgangers -potentiële klanten. De groenteboer heeft baat bij een bakker of slager als buren. Klanten gaan sneller naar een plek waar veel winkels bij elkaar zitten. De locatiekeuze is afhankelijk van een reeks factoren. Het verzorgingsgebied. Het winkelaanbod. De concurrentie. Het omzetpotentieel. Want volgens Locatus, in de Benelux marktleider in winkelinformatie- bepaalt de locatie in hoge mate de kans van slagen. A. Redenen van vestiging Wat trekt de ondernemer naar Terneuzen? Waarom naar dat bedrijfsterrein, die winkelstraat? Wat vindt de ondernemer sterke punten? De centrale ligging van Terneuzen en/of het bedrijfspand is voor een ruime meerderheid -TZW-leden in het bijzonder- van de ondernemers doorslaggevend. Ook de omvang van Terneuzen -grootste woonkern in Zeeuws-Vlaanderen- is van belang. 14% van de ondernemers heeft geen idee waarom voor een bedrijfspand/winkel is gekozen. Belangrijkste redenen van vestiging in Terneuzen Aantrekkelijk centrum 6% Grootste plaats ZVl 7% Vestigingsklimaat 7%
Centrale ligging 57% Geen idee 14%
Vestigingsredenen - Bizzy Vestigings - klimaat 8% Grootste plaats ZVl 11%
Overig 16%
Vestigingsredenen- Schuttershof Centrale ligging 32%
Aantrekkelijk centrum 12%
Vestigings klimaat 30%
Grootste plaats ZVl 25%
Centrale ligging 60%
Centrale ligging 25% Vestigings -klimaat 50%
Geen idee 21%
Vestigingsredenen - VOA Geen idee 10%
Overig 9%
Vestigingsredenen - TZW Geen idee 7%
Vestigings -klimaat 5%
Grootste plaats ZVl 3% Centrale ligging 85%
20
B. Acquisitie van nieuwe bedrijven In het economisch beleidsplan 2012-2015 benoemt de gemeente Terneuzen het aantrekken van nieuwe bedrijven, het faciliteren van gevestigde bedrijven en het verbeteren van dienstverlening aan bedrijven tot strategische doelen. Maar hoe verkoop je je stad? Hoe trek je nieuwe bedrijven aan? Meer acquisitie en een betere service, vindt de gemeente en benoemt voor dat doel begin dit jaar twee bedrijfscontactfunctionarissen. De pruttelende economie ten spijt heeft Terneuzen ambitie, en de doelen staan zwart op wit in het economisch beleidsplan. Eind 2015 minder werkloosheid, meer bedrijfsvestigingen. Het streefgetal staat op rond 4000, dat is een plus van 3,5 procent. Terneuzen is het centrum van werkgelegenheid in Zeeuws-Vlaanderen. Dat moet zo blijven, vindt de gemeente, niettemin moet het ondernemersklimaat beter, zeggen de ondernemers. Investeringen in verbetering van het woon- en leefklimaat zijn eveneens nodig om bedrijven te lokken. De ondernemer heeft nauwelijks beeld bij de rol van de gemeente in het aantrekken van nieuwe bedrijven. Evenmin heeft hij notie wat hij zelf zou kunnen doen als ‘ambassadeur’ ondernemers voor Terneuzen te interesseren, zijn stad als vestigingslocatie aan te prijzen. Rol gemeente bij acquisitie nieuwe ondernemers Overig Eensgezindheid ondernemers Infrastructuur verbeteren Stimuleren ondernemers… Goed vestigingsklimaat Lage vestigingskosten Lobby Geen idee 0
20
40
60
80
Eigen rol bij acquisitie nieuwe ondernemers Begeleiding bij opstart Eensgezindheid ondernemers Lobby Positieve uitstraling Als ambassadeur Advies Meedoen aan denktank Geen idee 0
50
100
150
200
*****
21
7. Verbeterpunten Elke ondernemer is gevraagd vijf prioriteiten aan te geven voor verbetering van het (economisch) klimaat in Terneuzen. Meer specifiek hebben de suggesties betrekking op (gemeentelijk) beleid, de aantrekkingskracht en het imago van de stad. De belangrijkste opmerkingen zijn:
De grootste zorg betreft de binnenstad. De uitstraling van het centrum -gemis aan belevingis een bron van onrust en frustratie –te wijten aan de gemeente. Van de 241 respondenten geven 210 ondernemers de noodzaak aan om het stadscentrum onverwijld aan te pakken. In het bijzonder gaat het om Kop Noordstraat en Kop Nieuwstraat. ‘De binnenstad is ons Cyprus’, aldus een opmerking van een ondernemer.
Onduidelijkheid over het gemeentelijk beleid scoort hoog. In de gemeente Terneuzen behoort het midden- en kleinbedrijf tot de grootste werkgevers, maar mkb-ondernemers voelen zich in meerderheid gehoord noch begrepen. In de ogen van de ondernemers heeft de gemeente te weinig oog en aandacht voor het mkb; er is te weinig communicatie, gemeentelijke plannen worden getypeerd als onsamenhangend en achterhaald, er is onbegrip over besteding van gelden en trage uitvoering van projecten.
De gemeente moet meer aandacht besteden aan acquisitie van bedrijven. Ook de dienstverlening aan (bestaande) bedrijven kan beter.
Terneuzen moet zich meer profileren als stad waar het goed werken, leven en wonen is. Meer promotie als koop- en uitgaansstad moet meer bezoekers trekken. Trots op Terneuzen met sterke punten: water, havens/sluizen, Westerschelde, evenementen. Onder de ondernemers -met name in het TZW-gebied- is een grote bereidheid om zich in te zetten als ‘ambassadeur’ van Terneuzen. Het welzijn van de stad ligt hen nauw aan het hart.
De parkeerplaats en -garage bepaalt de eerste en laatste indruk van een stad (winkelcentrum). Makkelijk, betaalbaar en veilig parkeren is essentieel. Het visitekaartje van de stad. Voor veel bezoekers is het parkeertarief een van de belangrijkste factoren. Het parkeerbeleid behoeft aanpassing. Meer aandacht ook voor parkeergelegenheid voor personeel.
Ondernemers moeten onderling meer initiatieven nemen voor samenwerking en ontplooiing. Er zijn nauwelijks ideeën. Er is te weinig aandacht en/of interesse voor het algemeen belang, ook om Terneuzen gezamenlijk in de markt te zetten. Verbeterpunten Communicatie Openingstijden Samenwerking overig Samenwerking Ondernemers Ondernemers aantrekken Parkeerbeleid Bezoekers aantrekken Beleid gemeente Uitstraling Centrum 0
100
200
300
22
Verbeterpunten - Bizzy
Verbeterpunten - TZW
Samenwerking overig Communicatie Openingstijden Samenwerking… Beleid gemeente Ondernemers… Bezoekers aantrekken Parkeerbeleid Uitstraling Centrum
Openingstijden Communicatie Parkeerbeleid Ondernemers… Samenwerking… Samenwerking overig Bezoekers aantrekken Beleid gemeente Uitstraling Centrum
0
100
200
0
Verbeterpunten - VOA
100
Verbeterpunten - Schuttershof
Communicatie Samenwerking overig Samenwerking… Uitstraling Centrum Ondernemers… Bezoekers aantrekken Beleid gemeente Parkeerbeleid 0
50
Samenwerking… Samenwerking overig Beleid gemeente Ondernemers… Parkeerbeleid Uitstraling Centrum 5
10
0
10
20
*****
23
Samenvatting In het voorjaar van 2013 zijn 302 mkb-ondernemers in Terneuzen (stad) benaderd voor een inventarisatie als basis voor het beleidsplan 2013-2015 van de ondernemerskoepel Centrum Management (CM) Terneuzen. 241 ondernemers (79,8%) hebben aan de enquête meegewerkt, waarmee het onderzoek een representatief beeld geeft. Doel van de inventarisatie is versteviging van de economische positie van Terneuzen (stad). De ondernemersenquête betreft detailhandel (41%), midden- en kleinbedrijf (48%) en horeca (11%). De 241 respondenten bieden gezamenlijk werk aan 3551 fte. De recessie ten spijt lijken Terneuzense ondernemers niet bijzonder pessimistisch gestemd. Weliswaar is 38% negatief over toekomstige ontwikkelingen, 25% kijkt met vertrouwen naar de toekomst, 33% is neutraal. Per branche zijn er verschillen: met 43% is het midden- en kleinbedrijf het meest somber. In de afgelopen drie jaar is 31% van de ondernemers geconfronteerd met een omzetdaling, 27% meldt een status quo, 36% heeft meer omzet gegenereerd. Conform landelijke tendens is de daling van de omzet omvangrijk in de detailhandel; 39% van de Bizzy-ondernemers draait minder omzet. Binnen TZW (midden- en kleinbedrijf) meldt 43% een stijging van de omzet. Evenementen zijn van belang voor de aantrekkingskracht en de beleving van het winkelcentrum alsmede de verblijfsduur, onduidelijk is echter in hoeverre activiteiten van invloed zijn op de omzet. 33% van de ondernemers in stadscentrum en Axelsestraat e.o. merkt het evenement met meer geld in de kassa; 15% gelooft dat activiteiten leiden tot minder bezoek in de winkel. In het bijzonder de horeca zou baat hebben bij evenementen. 87% van de bedrijven heeft een website, 13% gebruikt internet ook als verkoopkanaal (webshop). Bijna de helft zit op facebook, van overige sociale media wordt nauwelijks gebruik gemaakt. 52% heeft belangstelling voor een gezamenlijk digitaal platform (Terneuzen Online) om ondernemend Terneuzen collectief in de etalage te plaatsen. Mede afhankelijk van branche zijn openingsuren van winkels en horeca sterk afwijkend; dat kan bij de consument leiden tot onduidelijkheid. 58% van winkels en horeca opent op koopzondag, over uitbreiding van het aantal koopzondagen zijn de meningen verdeeld. 42% is voor, 45% tegen. In het bijzonder de horeca (64) is voorstander van extra koopzondagen. 53% van de ondernemers ziet het belang van koopavond (vrijdag) in, van 40% -met name in Axelsestraat e.o.- mag koopavond worden geschrapt. 40% is bereid de winkel op zaterdag een uur langer (tot 18.00 uur) geopend te houden; 48% voelt daar evenwel niets voor. 85% van de ondernemers geeft geen antwoord op de vraag naar bedrijfsbeëindiging. 15% geeft aan binnen zeven jaar te willen stoppen. Verkoop of overdracht van het bedrijf wordt niet als probleem gezien. 33,6% beschikt over een opvolger. Uit de inventarisatie blijkt zorg over behoud van het winkelaanbod -mede als gevolg van webwinkelen. Van alle bedrijfspanden verkeert 78% in goede staat van onderhoud.25% van de ondernemers plant investeringen in de zaak. Locatie is voor een winkel/bedrijf een van de belangrijkste slagingsfactoren. Waarom zou een ondernemer voor Terneuzen kiezen, hoe haalt u een collega-ondernemer over om zich in Terneuzen 24
te vestigen? De centrale ligging van Terneuzen en/of het bedrijf is voor 57% van de ondernemers het belangrijkste argument, in het TZW-gebied zelfs 85%. Andere redenen voor vestiging zijn: grootste plaats van Zeeuws-Vlaanderen, ondernemersklimaat en aantrekkelijk centrum. Uit de antwoorden op de vragen en uit gesprekken met ondernemers blijkt dat kwaliteitsimpulsen essentieel zijn om de positie van Terneuzen (stad) te behouden en te versterken. Er is grote zorg over het (winkel)centrum, in het bijzonder Kop Noordstraat en Kop Nieuwstraat. Ondernemers vinden dat de gemeente meer moet inzetten op versterking van de (economische) centrumfunctie van Terneuzen (stad) -met 26.000 inwoners de grootste kern. Versteviging van de economische positie van Terneuzen (stad) is nauw verbonden met te realiseren (infrastructurele) projecten. Er zijn klachten (onduidelijkheid, onbegrip) over het gemeentelijk beleid, de gemeente en de besteding van gelden. Als een van de grootste werkgevers voelt het mkb zich gehoord noch begrepen. De gemeente smoort elk initiatief, luidt een verwijt. Contacten verlopen moeizaam, de gemeente reageert traag; er is behoefte aan meer overleg en communicatie tussen gemeente en bedrijfsleven. Met name TZW-ondernemers zijn bereid daarin een rol te spelen. Er is meer samenwerking nodig. Tussen gemeente en ondernemers, maar in het bijzonder ook tussen ondernemers onderling. Meer gezamenlijk belang, minder ieder voor zich. Versterking van het (economisch) klimaat is een gezamenlijke verantwoordelijkheid. Terneuzen moet zich meer profileren als gastvrije woon-, werk- en koopstad –bij voorkeur met een eenduidige boodschap. Meer acquisitie van bedrijven, betere dienstverlening door (semi-)overheid en meer promotie is nodig. Ook dat is een verantwoordelijkheid van gemeente en ondernemers samen. Aandacht voor voorzieningen om het inwoners en bezoekers naar de zin te maken. Het parkeerbeleid speelt daarin een belangrijke rol: een gratis eerste en eventueel tweede uur kan voor consumenten een stimulans zijn het winkelcentrum te bezoeken. Ondernemend Terneuzen moet zich regionaal gezien (blijven) onderscheiden door goed in te spelen op de wensen en de eisen van de consument. Met de opkomst van webwinkelen is er zorg over behoud van het winkelaanbod.
*****
25
Conclusies en aanbevelingen A. Betrokkenheid en samenwerking De medewerking aan de ondernemersenquête geeft een hoge mate van betrokkenheid aan. Het sterkst is die bij TZW-ondernemers; zij willen bij gemeentelijk beleid graag worden betrokken c.q. meedenken. Weliswaar noemt een meerderheid van de ondernemers de onderlinge samenwerking goed, niettemin lijkt er weinig te zijn wat ondernemers echt bindt. Evenmin zijn er veel suggesties om samenwerking vorm te geven. Er wordt nauwelijks gedacht in algemeen belang. Dat bemoeilijkt het maken van keuzes.
Aanbeveling Investeren in collectiviteit. Meer interactie tussen mkb-ondernemers en gemeente. Mogelijkheden zijn: een (maandelijkse) netwerkborrel waar ondernemers, politiek en beleidsmakers elkaar treffen, een economisch platform of denktank, meer communicatie. B. Toekomstbeeld ondernemers / omzetontwikkeling Het landelijke beeld is dat ondernemers overwegend somber zijn gestemd over de toekomst. Het is opvallend dat Terneuzense ondernemers niet bijster pessimistisch lijken. Voornamelijk Bizzyondernemers (detailhandel) zijn neutraal-positief. Het is echter de vraag hoe reëel dit is. In het Bizzy-gebied geeft 39% een omzetdaling aan in de laatste drie jaar. Dat beeld sluit aan bij de landelijke tendens dat kleine ondernemers moeilijke tijden doormaken. Het verkoopkanaal internet wordt onvoldoende benut. Hierin schuilt op termijn een risico voor sluiting van winkels. Ondernemers lijken niet erg bezig met bedrijfsbeëindiging; het merendeel laat de vraag onbeantwoord, 15% is van plan binnen zeven jaar te stoppen. 84% van de ondernemers zegt bij bedrijfsoverdracht geen behoefte te hebben aan (externe) hulp. Ongeveer een derde van de ondernemers heeft bedrijfsopvolging.
Aanbeveling Meer publiek vergroot de kans op omzet. De consument verleiden Terneuzen te bezoeken. In een gezamenlijk initiatief van ondernemers en gemeente (publiek private samenwerking) Terneuzen met gerichte promotie (Onbegrensd Terneuzen), uniforme openingstijden, evenementen en een collectief digitaal platform (Terneuzen Online) beter profileren als winkel- en uitgaansstad. Gezamenlijke uitstraling creëert meerwaarde. Van runshopping naar funshopping. Gastvrijheid en een vriendelijk woord kosten niets. Water trekt. Terneuzen moet de potentie van Westerschelde, Scheldeboulevard, jachthaven etc. beter benutten. Focus op internet. Investeren in een professioneel digitaal platform, instapklaar voor bestaande en nieuwe ondernemingen. Naast Terneuzen Online individuele ondernemers stimuleren (cursussen, themabijeenkomsten) meer gebruik te maken van digitale mogelijkheden. Meer aandacht is nodig voor bedrijfsbeëindiging en –overdracht, mede in verband met de vergrijzing. Het gaat doorgaans om langdurige en ingrijpende processen. Themabijeenkomst. 26
C. Evenementen Evenementen lokken veel publiek en creëren een positieve beleving van de stad Terneuzen. Ze zijn (mede) bepalend voor het imago van de stad. Desondanks stelt de helft van de ondernemers in de winkelcentra zich neutraal op; 33% merkt een evenement in de kassa.
Aanbeveling Gezamenlijke en eenduidige uitstraling. CM coördineert de evenementen(kalender) en draagt zorg voor een goede mix en spreiding in tijd. Het is van belang dat promotie van evenementen onder één beeldmerk plaatsvindt om herkenbaarheid, effectiviteit en efficiency te vergroten. Versnippering van publicitaire middelen leidt tot verwarring en doet afbreuk aan het imago van de stad. D. Vestigingsklimaat De centrale ligging is voor de meerderheid van de ondernemers reden van vestiging in Terneuzen. Grootste plaats van Zeeuws-Vlaanderen speelt eveneens een rol. Weinig ondernemers hebben de intentie om te verhuizen. Ondernemers staan nauwelijks stil bij de promotie van Terneuzen als plaats van vestiging. De gemeente moet (beter) zorgdragen voor een aantrekkelijk vestigingsklimaat.
Aanbeveling Centrum Management, ondernemersverenigingen en gemeente moeten de acquisitie van bedrijven gezamenlijk, intensiever en in samenhang oppakken. Meer onderling contact is nodig voor de ontwikkeling van concrete stappen om de plussen van vestiging beter te benadrukken en uit te dragen. Iedere ondernemer ambassadeur. Voortvarende aanpak van minpunten (Noordstraat, Nieuwstraat, Kennedy-West, dienstverlening) is noodzakelijk. Naar voorbeeld van Goes en Vlissingen een ambtenaar specifiek belasten met binnenstadsaangelegenheden, in de brede zin van het woord. De gemeente zou hiermee tevens een duidelijk signaal afgeven over het belang van Terneuzen (centrum). In de detailhandel gerichte acquisitie op branche om voldoende differentiatie in het aanbod te realiseren, in combinatie met bestrijding van leegstand. E. Openingstijden De winkelopeningstijden zijn zeer divers en daardoor voor de consument onoverzichtelijk en verwarrend. Een winkelstraat met wisselend geopende en gesloten winkels is voor de klant niet uitnodigend. Voor de winkelier met de deur open kan dat tot omzetverlies leiden. Ondernemers en filiaalhouders geven aan wekelijks op zondag te openen mits er voldoende omzet te behalen is. Realiseren van omzet staat of valt met de aantrekkingskracht van koopzondag: het aantal geopende winkels in combinatie met ambiance in het centrum. Wekelijkse zondagopenstelling maakt Terneuzen tevens interessanter voor Vlamingen (zie Hulst en Sluis). Meer bezoek maakt het voor landelijke ketens interessant(er) de winkel op zondag te openen. Voor sommige ketens is wekelijkse zondagopenstelling voorwaarde voor vestiging. Over koopavond zijn de meningen verdeeld, evenals over verlenging van openstelling op zaterdag tot 18.00 uur.
27
Aanbeveling Duidelijkheid is primair. De klant moet weten waar en wanneer hij terecht kan. Dat pleit voor uniforme openingstijden -hooguit met onderscheid tussen branches (food en non-food). De consument winkelt wanneer hij vrij is. De ondernemer moet daar met zijn openingsuren op anticiperen. Continuïteit in openingstijden is noodzakelijk. Uniforme winkelopening -in uren en in deelname- is ook van belang voor koopzondag. Niet-deelnemers stimuleren om de winkel te openen. In de zomermaanden (mei - september) is elke zondag koopzondag aan te bevelen, daarbuiten één zondag per maand. Zorgdragen voor ambiance in de stad. Het is te overwegen om koopavond in te ruilen voor winkelopening tot 18.00 uur op zaterdag. Dit leidt tot een betere aansluiting retail - horeca. F. Verbeterpunten Uitstraling en imago van het winkelcentrum moet beter. Aanpassing van de openbare ruimte (klachten over uitblijven uitvoering projecten als Kop Noordstraat, Nieuwstraat-Zuid), een ander parkeerbeleid voor bezoekers en werknemers, verlaging van huurprijzen, aanpak van leegstand en achterstallig onderhoud/verpaupering en meer aandacht van de gemeente voor de binnenstad. Verbetering infrastructuur en bewegwijzering naar Terneuzen (centrum).
Aanbeveling Uitvoering van projecten duldt geen uitstel meer. Met gemeente in gesprek gaan over versoepeling van het parkeerbeleid; voortzetting gratis parkeren bij tolvrije tunneldagen en op koopzondagen, mogelijk verder uit te breiden naar grote publieksevenementen. Terneuzen moet zich op wegen en paden in de kijker zetten. Welkom- en/of evenementborden en goede bewegwijzering , in Zeeuws-Vlaanderen aan N61 en N62, vanuit België en MiddenZeeland/Westerscheldetunnel. Route vanuit Westerscheldetunnel en West-Zeeuws-Vlaanderen (afslag Hoek) via het sluizencomplex (voor toeristen een bezienswaardigheid). Voorkomen moet worden dat de automobilist Terneuzen voorbij rijdt. Het risico bestaat dat na opening van Sluiskiltunnel Terneuzen (stad) links komt te liggen. Niet spreken over verbinding Goes – Gent, maar Goes – Terneuzen en Terneuzen – Gent. Goede afslagmogelijkheden Terneuzen-Centrum. Aanstelling ambtelijke binnenstadsmanager (zie ook D. Vestigingsklimaat), mede ter verbetering van de relatie gemeente – ondernemers. G. Training en opleiding Ondernemers hechten aan training en opleiding. Cursussen zijn vooral intern en branchegericht.
Aanbeveling Onderzoeken in hoeverre behoefte bestaat aan algemene trainingen. Te denken valt aan internet als verkoopkanaal, marketing en communicatie, resultaatgericht ondernemen, evenementorganisatie etc.
28
Bijlage 1. Vragenlijst
Ondernemers Enquête Enquêteur: Datum afspraak: ............................................................ Naam gesprekspartner: ................................................ Functie gesprekspartner: Contactgegevens:......................................................... Rechtsvorm: ZZP/EZ/VOF/Maatschap/BV/NV/ Naam Bedrijf: Lokaal adres bedrijf: E-mail: Website: 1. Typering bedrijf A
Wat voor soort bedrijf? Winkel/Café/Restaurant/MKB
B
Welke branche? .........................................................
C
Hoe zien de brancheontwikkelingen eruit? Positief/Neutraal/Negatief
2. Exploitatie/Bedrijfsvoering A Hoe zag uw omzetontwikkeling eruit in de afgelopen 3 jaren? Stijging/Stabiel/Daling B
Hoeveel personen in dienst? Hoeveel fte zijn dat?...............................
C
Biedt u uw personeel training aan? Zo ja welke?...............................
D
Wat is de beste/slechtste dag/maand qua omzet?...............................
E* Wat is de invloed van een evenement op uw omzet? Positief/Neutraal/Negatief F
Hoe actief bent u op internet? website/webwinkel
G
Maakt u gebruik van sociale media? Zo ja hoe zet u deze media in? Meet u de resultaten van de inzet van deze sociale media?
H
Heeft u belangstelling aan te sluiten bij een collectief digitaal platform? Ja/Nee Wilt u uitgenodigd worden voor een informatiebijeenkomst
hierover? Ja/Nee I
Hoe ziet uw samenwerking met andere ondernemers eruit? Goed/Matig/Slecht
J
Welke mogelijkheden tot arrangementen ziet u?
3*. Openingstijden ( alleen bij winkels en horeca) A*.
Welke dagen van de week bent u open? za/zo/ma/di/wo/do/vr
B*.
Welke uren van de dag bent u geopend?.................................. 29
C*.
Bent u de koopzondag open? Ja/Nee Bent u bereid om (meer) zondagen open te zijn en evt. eerder?
D*.
................................................................................................. Vindt u koopavond belangrijk? Ja/Nee
E*.
Bent u bereid om zaterdag tot 18:00 uur open te zijn? Ja/Nee
4. Bedrijfsopvolging A
Hoe lang denkt u de zaak zelf voort te zetten?...................................................
B
Is er bedrijfsopvolging?
C
Heeft u hulp nodig bij overname?
Ja/Nee Ja/Nee
5. Omschrijving pand A
Hoeveel m2 oppervlakte................................................VVO/BVO
B
Overige ruimte?................................................
C
Status van het pand? Keurig onderhouden/onderhoud nodig/verpauperd
D
Aantal eigen parkeerplaatsen?............................................
E
Wonen boven het pand mogelijk? Ja/Nee.............................M2 woonoppervlak
F
Geplande investeringen?....................................................
G
Geplande verhuizing?....................................................
H
Wie is de eigenaar van het pand?....................................................
6. Vestigingsklimaat A Wat zijn volgens u de belangrijkste redenen voor een ondernemer om zich in Terneuzen te vestigen? .................................................................................................................... B
Hoe zou de gemeente Terneuzen nieuwe ondernemers kunnen aantrekken? ...........................................................................................................................
C
Welke rol ziet u voor uzelf in het aantrekken van nieuwe ondernemers? ...........................................................................................................................
7. Noem de voor u 5 belangrijkste punten waarmee Terneuzen zich kan verbeteren de komende jaren? 1. 2. 3. 4. 5.
***** 30
