ROUW BIJ OUDEREN
VITAL VANASSCHE Verpleegkundige/Deskundige in Palliatieve zorg en Rouwzorgverantwoordelijke bij Palliatieve Hulpverlening Antwerpen. Contextuele psychotherapeut , rouwconsulent
Rouw bij ouderen … Aanzet en inleiding Wat is rouwen? Enkele nieuwe inzichten Rouwen ouderen anders? Welke factoren spelen een rol in dit proces? Hoe kunnen we passend omgaan met rouwende ouderen? Hoe zit het met de rouw bij de hulpverlener die werkt bij ouderen?
11/06/2015 - omgaan met rouw en verdriet - basisopleiding PZ - VK WZC
Alles wat je hebt, kan je kwijtraken. Alles waaraan je gehecht bent, kan van je gescheiden worden. Alles wat je lief hebt kan je ontnomen worden. Doch, als je niets te verliezen hebt, bezit je ook niets (Kalich)
Definitie
Rouw is de reacties die optreden als gevolg van een definitief verlies van een persoon met wie een betekenisvolle relatie bestond (Prof. V.D.Bout)
Rouw is verliesverwerking bij het beëindigen van een relatie met iemand of het antwoord dat we geven op het verlies van een betekenisvolle relatie met iemand (Johan Maes, 2009)
ZOALS DE DAG UIT DE NACHT TREEDT TREEDT HET LEVEN UIT DE DOOD ER IS LIEFDE DIE NIET STERFT Toon Hermans
Cirkel van verlies en rouw CONTACT MAKEN
BETEKENIS GEVEN
ROUWEN
HECHTEN
AFSCHEID NEMEN
(Fiddelaers- Jaspers, 2004)
KERN VAN ROUW = HECHTING CONTACT MAKEN
BETEKENIS GEVEN
ROUWEN
HECHTEN
AFSCHEID NEMEN
Rouw is de kostprijs van de hechting
Hechtingstheorie
(Bowlby e.a. 1970)
Betekenisvolle relatie met andere is afhankelijk van hechtings (-gedrag, -patroon) Veilig gehecht
- bescherming, nabijheid - veiligheidsgevoel
Angstig
gehecht
- vastklampen - angst, controlerend, overbeschermd
Vermijdend
gehecht
- je hebt anderen niet nodig - zelf alles oplossen - onafhankelijk
Hechtingsgedrag en rouw
Veilig gehecht: - dood = realiteit - het leven gaat wel verder
Angstig gehecht: -
niet zelfstandig kunnen leven overspoeld worden door pijnlijke gevoelens negatief denkbeeld gevaar: chronische rouw
Vermijdend gehecht: - controle houden - geen gevoelens, herinneringen niet toelaten - gevaar: afwezige, onderdrukte rouw, lichamelijke klachten
CONTACT MAKEN
BETEKENIS GEVEN
ROUWEN
HECHTEN
AFSCHEID NEMEN
DUALE PROCESMODEL : rouwen is roeien met 2 riemen
( Prof. Stroebe en Schut)
VERLIES GERICHT GEDRAG De confrontatie met het verlies Betekenissen en gevoelens Aangaan – herdefiniëren van relaties = andere verbinding Ontkenning of vermijding van herstel
HERSTEL GERICHT GEDRAG
Deel nemen aan een veranderende wereld Nieuwe dingen doen Afleiding van verlies Ontkenning / vermijding van verdriet Nieuwe rollen / identiteiten / relaties
De zoektocht naar betekenis CONTACT MAKEN
BETEKENIS GEVEN
ROUWEN
HECHTEN
AFSCHEID NEMEN
Betekenis-geving Robert Neimeyer Mens = betekenisgever of – maker Integratie van verlies via rouwproces in levensverhaal Cognitief proces in verschillende dimensies
- mentale dimensie - de motivatie - de affectieve dimensie
Levensverhalen
ERKENNEN VAN VERLIES IS DE MOTOR VAN HET ROUWPROCES
Rouwen ouderen anders?
De oudere rouwt tegen een achtergrond van multipel verliezen De gevolgen van rouw zijn op zich geen alleenstaande feiten Zijn leven staat in het teken van verlies Verlies van een dierbare: risico
- opeenstapeling van verliessituaties niet meer aankunnen - ontwikkeling van een multipel verlies syndroom
VERLIESRAD MULTIPLE – VERLIESSYNDROOM (Marie-Christine Adriaensen)
VERLIESRAD
11/06/2015 - omgaan met rouw en verd basisopleiding PZ - VK WZC
HET MULTIPLE -VERLIESSYNDROOM 1. 2. 3.
4. 5. 6. 7.
Fysiek vlak Psychisch vlak Sociaal vlak Spiritueel vlak Cognitief vlak Praktisch vlak Persoonlijk vlak
1. Fysiek vlak
Verlies van gezondheid Verlies van onafhankelijkheid Verlies van capaciteit Verlies van seksualiteit Verlies van mobiliteit
2. Psychisch vlak Verlies van controle Verlies van autonomie Verlies van eigenwaarde Verlies van geborgenheid Verlies van idealen
3. Sociaal vlak Verlies van engagement Verlies van samenhorigheid Verlies van rolpatronen Verlies van contacten Verlies van vrienden
4. Spiritueel vlak Verlies van objectieven Verlies van perspectieven Verlies van zelfbeeld Verlies van betekenis Verlies van waarden
5. Cognitief vlak Verlies van communicatie Verlies van geheugen Verlies van memorie Verlies van denken Verlies van leervermogen
6. Praktisch vlak Verlies van middelen Verlies van vaardigheden Verlies van huisvesting Verlies van bezigheden Verlies van mobiliteit
7. Persoonlijk vlak
Onverwerkt verlies Verlies van activiteiten Verlies van gezin en familie (door de dood) Verlies van ambitie
GEVOLGEN VAN MULTIPEL VERLIES SYNDROOM
Overbelasting door rouw Opgebrand zijn door rouw (burn out) Zelfzorg
GEVOLGEN VAN MULTIPEL VERLIES SYNDROOM
Overbelasting door de rouw - Overladen met rouwgevoelens - Welk verlies brengt hem uit evenwicht? - Lawine van gevoelens - Risico voor ‘normale’ rouw
GEVOLGEN VAN MULTIPEL VERLIES SYNDROOM
Rouw burn out - Geen rouwreacties bij nieuw verlies - Geen emotionele brandstof om te rouwen - Psychologische geslotenheid - Bedreigde integriteit van het ‘ego’
GEVOLGEN VAN MULTIPEL VERLIES SYNDROOM
Zelfzorg - geen ambitie om voor zichzelf te zorgen - ondergaan van de verliezen - een verlies te veel is soms een verlies ‘te ver’
Hoe kunnen we passend omgaan met rouwende ouderen?
Er is nauwelijks een grotere droefheid dan om tranen die door niemand zijn getroost en om een hart dat niet werd verstaan (Ton Lemaire)
ROUWZORG :TUSSEN PRESENTIE EN INTERVENTIE (Johan Maes)
Presentie (zijn) het kunnen ‘dragen’ van het ondraaglijke (contact, relatie) inzetten van eigen persoon op een professionele manier
Interventie (doen) inzetten van kennis over rouw, technieken en methodieken (contract)
In de professionele context (wzc,…)
Elk verdriet wordt draaglijker als men het eens mag vertellen (Boris Cyrulnik)
OPVANG VAN ROUWENDE OUDEREN
Wie kan helpen? Opvang Enkele raadgevingen En troost bieden?
OPVANG VAN ROUWENDE OUDEREN
Wie kan helpen? eigen kinderen, andere familieleden vrienden en vriendinnen, goede kennissen buren, zorgverleners, vrijwilligers
Opvang medeleven betuigen zelf naar de rouwende oudere toe stappen interesse tonen in zijn geestelijke zorgen gepast motiveren om activiteiten terug op te nemen
OPVANG VAN ROUWENDE OUDEREN
Enkele raadgevingen fysiek contact emoties tolereren interesse tonen openhartigheid vertrouwen impulsiviteit zorg voor duidelijkheid eigen mening luister actief
En troost bieden?
Onthoud het belangrijkste LAAT JE LEIDEN DOOR JE HART
Hoe zit het met de rouw bij de hulpverlener?
DE ONZICHTBARE ZWAARTE VAN ZORG ZIT IN DE MENSELIJKE CONTACTEN
“De kwaliteit van de zorgverlening aan de bewoner is afhankelijk van de mate waarin de zorgverlener zelf zich verzorgd voelt.”
Hoe zit het met de rouw bij de hulpverlener? Gevolgen van het werken in de hulpverlening In de zorgsector: veel stress!!?? Hoe zorg dragen voor de zorgverlener? Hoe zorg dragen voor de hulpverlener?
Gevolgen van het werken in de hulpverlening
Gevolgen voor de hulpverlener - confrontatie met leed van anderen, met zichzelf met eigen beperkingen en onmacht, met pijn … - confrontatie met grenzen van eigen mogelijkheden - grenzen van tijd en ruimte
Gevolgen voor het team - actief samenwerken = confrontatie met verschillende teamleden - confrontatie met beperkingen van het team
Gevolgen voor de organisatie - betrokkenheid leidt tot verbetering van zorgkwaliteit - risico op burn-out wanneer men emotionele arbeid niet erkent
In de zorgsector: veel stress!!??
Hoe zorg dragen voor de zorgverlener?
Hoe zorg dragen voor de hulpverlener?
AANDACHT VOOR HET TEAM
TEAM = Together Everyone Achieves More
Streven naar een hecht team is onontbeerlijk in de zorg “we zijn wat onze sterke punten zijn” Wederzijds vertouwen, tijd hiervoor maken Stimuleren van open communicatie Nabesprekingen, feedback over functioneren Intervisies Vraag: hoe zit dit in ons team?
EEN TEAM KAN MAAR VERBONDEN RAKEN EN GROEIEN ALS HET MAG (PARKES 1986)
Het beste aan de toekomst is dat ze maar dag per dag komt (Lincoln)
Dank voor jullie aandacht
Bibliografie
Adriaensen M-C: Als ouderen rouwen,.Oudere mensen helpen bij verlies. 2005, Lannoo, Tielt.
Keirse, M., Helpen bij verlies en verdriet., 2001, Lannoo, Tielt.
Polspoel, P., Wenen om het verloren ik., 2003, Davidsfonds, Leuven.
Boswijk-Hummel, R., Afscheid nemen. Loslaten wat dierbaar is., 2002, De Toorts, Haarlem.
Bout, J., vanden, Rouwsluiers, 1996, De Tijdstroom, Utrecht.
Struyf, A.; Celie, L. Het Kleine Sterven, 1996, Van Halewijk, Leuven.
Maes J.; Red.; Leven met gemis. Handboek over rouw, rouwbegeleiding en rouwtherapie, 200, VZW Zorg-saam, Wijgmaal.
Jansen, E.; Maes, J.; Ze zeggen dat het over gaat. Leven met rouw en verdriet, 2009, Witsand, Gent.
