Krimp: op zoek naar het Noorderlicht
Jan Kleine Directeur Bureau PAU/OMD Ruimteconferentie 2009 3 november 2009
1. Analyse: wat is er aan de hand, waar gaan we heen? 2. Ambitie en oplossingsrichtingen: wat doen we c.q. willen/moeten/kunnen we doen? a. Delfzijl b. Ontwerplab Krimp
Onderzoek i.o.v. Ministerie BZK naar gemeentelijke verschillen in bevolkingsdynamiek (publ. nov 2009)
Nationale ontwikkeling bevolkingsgroei/afname % per jaar
3 of meer 2 tot 3 1 tot 2 0 tot 1 -1 tot 0 minder dan -1
1998
2008
Typologie o.b.v. factoranalyse: 11 indicatoren: - Natuurlijke groei: - Geboorte - Sterfte - Aandeel 65+
- Binnenlandse migratie - Cohort 16-jarigen - Cohort 30-jarigen - Binnenlands migratiesaldo 1999 - 2009
- Ontwikkeling woningbouw/huishoudens - Gem. ontw woningen 2003 - 2008 - Gem. ontw. Huishoudens 2003 – 2008
- Sociaal-economische positie - Inkomen: Gem. besteedbaar inkomen per inwoner - Werk: aantal arbeidsplaatsen per inwoner 15-65 jr - Opleidingsindex
Leidt tot 6 groepen (14 typen) I benedengemiddeld: demogr. ontw. benedengemiddeld + geen hoog welvaartsniveau
II potentieel benedengemiddeld: scores migratie+ natuurl. groei nog niet laag, welvaart ruim onder nat.gemiddelde
III licht benedengemiddeld: demogr. ontw. benedengemiddeld, welvaartsniveau hoog
IV gemiddeld/licht bovengemiddeld: gemiddelde demogr. ontw., gem. tot ruim bovengem. welvaartsniveau
V bovengemiddeld: hoge natuurlijke groei/hoge migratie, gem. welvaart
VI ruim bovengemiddeld: alles bovengemiddeld
Globale indeling naar bevolkingsdynamiek
Groepen
Benedengemiddeld (groep I) Potentieel benedengemiddeld (groep II) Licht benedengemiddeld (groep III) Gemiddeld/ licht bovengemiddeld (groep IV) Bovengemiddeld (groei V) Ruim bovengemiddeld (groep VI)
Krimp als optelsom en zelfversterkend proces: groepen I-II (– III)
M M ind ind er er we vo rk or zie ni
ng en
Mi Ve nder on rgrijz huis tgr ing ho u oe nin en dens g
uw Minder nieuwbo e Minder ruimtelijk kwaliteit
1. Analyse: wat is er aan de hand, waar gaan we heen? 2. Ambitie en oplossingsrichtingen: wat doen we c.q. willen/moeten/kunnen we doen? a. Delfzijl b. Ontwerplab Krimp
Ambitie (1)
• Krimp/bevolkingsdaling onderkennen als gegeven (geen kramp) • Omgaan met krimp zonder te kannibaliseren c.q. probleem op bord van buren (proberen) te schuiven. Less is more?
Ambitie (2) • Structurele oplossingen voor negatieve effecten krimp meer dan cosmetica
• Actie en samenwerking nodig op verschillende schaalniveaus land, regio, kern en erf
Delfzijl •PM: kaartje??
Geschiedenis in een notendop Jaren ‘60: nationaal beleid: chemische industrie in het noorden, nieuwe Eemshaven, Delfzijl moet ruimte reserveren voor industrie en arbeiders Delfzijl gaat groeien van 35.000 naar 80.000 inwoners. Delfzijl bouwde duizenden (sociale) huurwoningen en kocht honderden hectares voor de vestiging van de industrieën.
Jaren ‘70: - de pil (1962 introductie in NL, 1972 in Ziekenfonds) - oliecrisis, Club van Rome c.a. Jaren ‘80 recessie/stagnerende huizenmarkt Verwachte industriële + bevolkingsontwikkeling blijft uit Gevolgen: overschot aan goedkope (huur)woningen, sociale problemen en doorgaand afnemend bevolkingsaantal (1-1-2009: 26.744)
Ontwikkeling aantal inwoners van 1950 – 2006, indexwaarde 180
index
170 160 150 140 130 120 110 100 1950
1958
1966 Eemsdelta
1974 Groningen
1982
1990
Nederland
1998 Delfzijl
2006
Ontwikkeling economie Delfzijl 1996 – 2006 (arbeidsplaatsen) Index 1996 = 1.00 1.20
1.15
1.10
1.05
1.00
0.95
0.90 1996
1997
1998
1999
Eemsdelta
2000
2001
Groningen
2002
2003
Nederland
2004 Delfzijl
2005
2006
Masterplan Delfzijl (commissie Tielrooy), 2000
NB: OMD als instrument
OPGAVE NOORD • Sloop 1200 woningen (1150 huur) / nieuwbouw 750 (vooral koop) • Van 7800 m2 winkel naar 3500 m2 • Clustering verspreid aanwezige (nietcommercieel) voorzieningen: combi drie scholen, wijkorganisaties, opvang, moskee, etc. • Substantieel nieuw groen en water (park) • Bereikbaarheid en relatie met centrum • Oplossen sociale problematiek
Uitwerking Noord
Nieuwbouw richten op kwaliteitsvraag
Een volledig nieuw voorzieningencentrum brede school sporthal multifunctioneel wijkcentrum winkelcentrum multifunctioneel zorgcentrum Appartementen Acantus (NOVO)
moskee
Na Delfzijl-Noord ook impuls centrum
“Het hart bij de haven”, ontwikkelingsvisie Centrum Delfzijl 2006-2020
Onderscheidende kwaliteit Delfzijl: ligging aan zee/wad Functies: Thematische recreatie langs de zeewering -crèche -short stay -long stay -wellness -museum -boulevard -parkeren -groen -water -etc. PILOT: dijkverhoging
maritiem Delfzijl •
Kans: integrale herinrichting stad n.a.v. investeringen in nieuwe kustverdediging
Huishoudboekje OMD Financiën fase 1 (SOK) Kosten
verwerving voorbereiding b/w/r LSB Overig
30.6 3.4 39.4 3.0 14.0 90.4
Baten
Grondexploitatie Vastgoed Gemeente Subsidies
39.3 9.1 10.2 31.8 90.4
Alle bedragen in € miljoen
Woningproductie (veel) lager dan prognose: • Bouwen in bestaand stedelijk gebied ingewikkeld en langdurig • Eerst zien en dan geloven • Vragersmarkt: veel alternatieven en nog kritischer op kwaliteit • Algehele woningmarktsituatie, lange verkooptijden, afwachtende houding
MAAR OOK:
Onderschatting structurele karakter bevolkingsdaling Daaroverheen recessie
Inzet: van gemiddeld 150 woningen per jaar naar 75 naar 30…..
Financiële haalbaarheid gekozen strategie..?
NB: volgende opgave weer -1.000 woningen!
Ontwerplab Krimp
Lessen uit “Ontwerplab Krimp” (i.o.v. BNA) Bureau PAU ‘dirigent’ van multidisciplinair ontwerpteam dat zich richtte op krimpstrategieën in Dongeradeel (Frl)
Holwerd
Delfzijl •PM: kaartje??
Ruimtelijke krimpstrategieën Twee voorbeelden: ‘2 – 1 = 3’ Schuiven met leegte om te komen tot nieuwe, waardevollere leegtes en ruimtes
Versterken Couleur Locale: Benutten specifieke kwaliteiten voor toerisme, wooneconomie, landbouw, etc.
Holwerd nu
`Holwerder buurtschappen`
Voorbeeld: de terp van Holwerd • Holwerd in eerste eeuwen n.Chr gegroeid als terpdorp • Terp met romaanse kerk vele eeuwen als landmark in de wijde omgeving • Laatste decennia is terp echter opgegaan in naoorlogse dorpsuitbreidingen • Door krimp kans om dit te herstellen
Hotel Holwerd: strategische stopplek op de route NL - Drachten – Dokkum … Holwerd – Ameland
2-1=3
Couleur locale
Voorbeeld: dubbele erven Lioessens
loods te koop woning te koop
Mûnehiem 2: uitbreidingslocatie ca. 15 woningen
Nieuwe ontwikkelingen
herstructurering de Kamp (sloop > 4 kavels)
Dubbele erven Klaaikamp
i Sin
kerk
strjitte Doarps
Nieuwe dubbele erven (locatie bloembollenloods)
a
ji str
tte
galerie + atelier
loods met een bedrijf
kangoeroewoning opa en oma in buidelwoning op achtererf (wederzijdse mantelzorg)
verhuurbare units t.b.v. opslag
Het dubbele erf - voorbeelden
…op zoek naar niet-orthodoxe oplossingen en ontwerpen…
zorgondersteuning + ruimte voor sociale functies (zoals kinderopvang, dagopvang bejaarden, jongerensoos) Beheerderswoning = oude directiewoning
woongroep voor senioren of Talant Koffie staat bruin in keuken woongroep
Plattelandswinkel (gerund door bewoners) Solexverhuur
bed&brochtje in woongroep
zorgfabriek
…slimme combi’s en beheervormen, en…etc.
Centraal: Hoe kan tegen het decor van krimp toch kwaliteit en een goed leven worden bereikt? Gemeenten, corporaties, ondernemers, bewoners, provincies en rijk staan voor de opgave nieuwe antwoorden te formuleren om nieuwe perspectieven te bieden.
Hoeveel kost het?
• PM: • Riskante dia vanwege signaal, maar hoeveel kost het? • Essentie: wat hebben we over voor tegengaan Bron: PAU Rapport i.o.v. Prov. Groningen: Investeringsraming ISV-3 verloedering….. Essentie: Wat hebben we over voor • Tot hoever solidariteit? tegengaan verloedering….. Tot hoever bereid tot regionale / nationale solidariteit?
Bedankt voor uw aandacht.
[email protected]
www.pau.nl
