Chirurgie Patiënten informatie dossier Mammacare
Okselkliertoilet (okselklierdissectie) Binnenkort wordt u in het ziekenhuis opgenomen voor een okselkliertoilet. Bij deze operatie verwijdert de chirurg de lymfeklieren in uw oksel. Dit is nodig om te bepalen of de borstkanker naar deze lymfeklieren is uitgezaaid. Het is belangrijk dit te weten voor eventuele nabehandeling(en). De opname voor deze ingreep duurt meestal 2 dagen. Deze folder is aanvullend op het gesprek met uw chirurg of verpleegkundig specialist Mammacare. Informatie over de opname vindt u in het patiëntenblad Hofpoort Info. Informatie over de narcose vindt u in de folder ‘Algehele of plaatselijke verdoving van de Anesthesie’.
151311313
Inhoud 1 Het okselkliertoilet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.1 De lymfevaten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.1.2 De lymfklieren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1.2 Wanneer wordt een okselkliertoilet uitgevoerd? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 De operatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Na de operatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1. Drain . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 Pijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3 Wondverzorging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.4 Fysiotherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Weer naar huis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1 Lichamelijk herstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 Pijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Complicaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.1 Wondinfectie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2 Lymfvattrombose . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3 Ophoping van lymfevocht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 Mogelijke gevolgen van okselkliertoilet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.5 Minder gevoel of zenuwpijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.6 Bewegingsbeperking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.7 Lymfoedeem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.8 Afstaand schouderblad . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Psychisch herstel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Vragen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Bron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Interessante websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1
2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 6 6
1
Het okselkliertoilet
1.1.1 De lymfevaten Bij borstkanker speelt het lymfestelsel een grote rol. Als de tumorcellen zich verspreiden dan gebeurt dat in de regel als eerste via het lymfestelsel. Veel mensen zijn niet bekend met de werking hiervan. Daarom geven we u een korte uitleg. Lymfevaten vormen de kanalen van het lymfestelsel. Deze kanalen worden vanuit de weefsels gevuld met een kleurloze vloeistof; de lymfe. In de lymfe worden de afvalstoffen uit het lichaam opgenomen. Ook bevinden zich in de lymfe witte bloedcellen. Via de steeds grotere vaten komt dit weefselvocht uiteindelijk in de bloedbaan terecht. Voordat de lymfe in de bloedbaan komt passeert het tenminste één lymfeklier. 1.1.2 De lymfklieren Lymfeklieren zijn de zuiveringsstations van het lymfestelsel; daarin worden de ziekteverwekkers, voornamelijk bacteriën en virussen onschadelijk gemaakt. Afvalstoffen uit de lymfe worden gefilterd. Deze lymfeklieren zijn op meerdere plaatsen in ons lichaam te vinden waaronder de oksel. Gemiddeld zitten er 10 tot 20 lymfeklieren in een oksel. Borstkanker verspreidt zich meestal het eerst naar de lymfeklieren in de oksel. Vanuit deze klieren kan borstkanker zich verder in het lichaam uitzaaien. Soms moeten deze klieren daarom verwijderd worden. Dit heet een okselkliertoilet of okselklierdissectie. Hierbij worden, in tegenstelling tot het schildwachtklieronderzoek, niet één maar alle lymfklieren in de betreffende oksel verwijderd. 1.2 Wanneer wordt een okselkliertoilet uitgevoerd? Het verwijderen van de klieren kan op twee momenten in uw behandeling plaatsvinden: • Tegelijkertijd met de operatie aan de borst. Dit gebeurt wanneer er voor de operatie al aangetoond is dat er kwaadaardige cellen in een okselklier zitten. Ook kunnen er andere medische redenen zijn om alle klieren in de oksel te verwijderen, zonder eerst een schildwachtklierprocedure uit te voeren. • Nadat uit onderzoek door de patholoog-anatoom is aangetoond dat de schildwachtklier kwaadaardige cellen bevat. Dit betekent dat er soms een tweede operatie nodig is waarbij alle okselklieren verwijderd worden. Het is ook mogelijk dat er geen tweede operatie plaats hoeft te vinden maar wel bestraling op de oksel. De operatie 2 De ingreep duurt ongeveer 30 tot 40 minuten en is een operatie die onder algehele narcose wordt uitgevoerd. De chirurg maakt een incisie, net onder de haargrens van de oksel, van drie tot vijf centimeter lang en verwijdert via deze opening de lymfklieren. Het kan ook zijn dat de okselklieren tijdens of na een borstamputatie worden verwijderd. In dat geval krijgt u geen extra litteken in de oksel. Meestal wordt er onderhuids gehecht. Dat betekent dat u de hechtingen niet ziet zitten. De hechtingen lossen vanzelf op. De wond kan de eerste periode gezwollen zijn door wondvocht. Ook kunnen er blauwe plekken (hematomen) ontstaan. Dit wordt in de weken na de operatie vanzelf minder. 3
Na de operatie
3.1. Drain Om wond- en lymfevocht weg te zuigen, wordt er tijdens de operatie een drain (dun slangetje) in het operatiegebied aangebracht. De drain wordt in principe 24 uur na de operatie verwijderd. Moet de drain langer dan een dag in blijven dan vormt dit geen belemmering om naar huis te gaan. Voor u naar huis gaat krijgt u instructies over de verzorging van de okseldrain. Zie folder ‘Okseldrain’.
2
3.2 Pijn Heeft u na de operatie last van pijn? Geef dit dan door aan de verpleegkundige. Op vaste tijden wordt er door de verpleegkundige een pijnmeting bij u afgenomen. Aan de hand hiervan wordt uw pijnmedicatie afgestemd. 3.3 Wondverzorging Als u naar huis gaat, hoeft er meestal geen verband meer op de wond. Maar als er nog wondvocht lekt, kunt u het beste een absorberend verband gebruiken. Gebruik het liefst geen pleisters op de wond. U kunt 24 uur na de operatie weer douchen. Ga nog niet in bad, dat maakt de wond te week. Wacht in ieder geval tot na het eerste polibezoek. 3.4 Fysiotherapie Tijdens uw ziekenhuisopname komt de fysiotherapie bij u langs. De fysiotherapeut legt u uit welke oefeningen u kunt doen om te voorkomen dat er zich lymfevocht ophoopt, uw arm dikker wordt en om de beweeglijkheid van uw arm en schouder te bevorderen. Het is de bedoeling dat u deze oefeningen thuis voorlopig blijft doen. U krijgt van de fysiotherapeut tevens de KWF folder Lymfoedeem. 4 Weer naar huis De dag na de operatie kunt u in principe weer naar huis. Vijf werkdagen na de operatie komt u bij uw behandelend chirurg op de polikliniek. Tijdens dit bezoek bij de chirurg worden de uitslagen van het weefselonderzoek en de eventuele nabehandeling met u besproken. Ook wordt de wond gecontroleerd. Soms hoopt zich wondvocht op in het wondgebied onder de oksel. Als het gebied in uw oksel pijnlijk, opgezet en niet goed indrukbaar is, kan het noodzakelijk zijn het vocht aan te prikken. Dit is niet pijnlijk. Dit gebeurt zo nodig in de eerste weken na de operatie. 4.1 Lichamelijk herstel De herstelperiode is voor iedereen verschillend. U kunt langzaam aan weer uw normale dagelijkse activiteiten hervatten. Luister daarbij goed naar uw lichaam. Krijgt u pijn of een zwaar gevoel in uw arm? Doe het dan rustiger aan. Bouw uw activiteiten geleidelijk op. 4.2 Pijn Als u weer thuis bent, mag u paracetamol gebruiken tegen de pijn. Neem, afhankelijk van de mate van pijn, 500 mg of 1000 mg per keer. De maximale dosis is 4 keer per dag (verspreid over de dag) 1000 mg. Bij aanhoudende pijn raden we u aan om enkele dagen bij elke maaltijd en voor de nacht een pijnstiller te nemen. Dit werkt beter dan wanneer u af en toe een pijnstiller neemt. Later kunt u het gebruik geleidelijk afbouwen. Is de pijn niet te onderdrukken met paracetamol? Neem dan contact op met de verpleegkundig specialist, tijdens kantooruren, of uw huisarts. 5 Complicaties Bij iedere ingreep bestaat er een kans op complicaties. De meest voorkomende complicaties bij een okselklieroperatie zijn: • Nabloeding direct na de operatie. • Soms is dan een tweede operatie nodig om de bloeding te verhelpen.
3
5.1 Wondinfectie Soms is het nodig om de wond een beetje open te maken om de infectie te behandelen, soms is antibiotica alleen voldoende. 5.2 Lymfvattrombose Een paar weken na de operatie kunt u last krijgen van lymfvattrombose in de oksel en bovenarm. Dit is een soort verschrompeling van de lymfevaatjes in de bovenarm. Het ontstaat doordat de verbinding met de lymfevaten in de arm verbroken is. U voelt harde strengetjes inde oksel en bovenarm, die strak en pijnlijk aanvoelen en waardoor u uw arm minder soepel kunt bewegen. Het helpt om de strengetjes zelf dagelijks te masseren. Na verloop van een paar weken gaat het dan vanzelf over. 5.3 Ophoping van lymfevocht Na het verwijderen van de okseldrain kan er ophoping van lymfevocht (seroom) ontstaan. Dit vocht kan met een holle naald (seroom punctie) worden weggezogen. Dit is niet pijnlijk omdat de omgeving van de wond nog gevoelloos is. Dit aanprikken van de wond kan tot enkele weken na het verwijderen van de okseldrain nodig zijn. 5.4 Mogelijke gevolgen van okselkliertoilet Het verwijderen van lymfkleren in de oksel kan allerlei bijwerkingen hebben: minder gevoel of zenuwpijn, bewegingsbeperking en lymfoedeem. Ze kunnen per patiënt verschillen, ook de mate waarin ze zich voordoen. 5.5 Minder gevoel of zenuwpijn Door de oksel lopen gevoelszenuwen. Als bij een borstoperatie ook in de oksel wordt geopereerd, dan moeten die zenuwen vaak doorgesneden worden. Dit kan niet anders, want ze liggen midden in het gebied van de te verwijderen lymfklieren. Daardoor kan er blijvend ‘doof’ of ‘dik’ gevoel aan de binnenkant van de bovenarm en in de oksel ontstaan. Ook het aanraken voelt anders aan dan u gewend was. U zult hier aan wennen. Soms doet het ook pijn (neuropathische pijn of zenuwpijn) deze pijn kan vaak verlicht worden met medicijnen. U kunt meer lezen over zenuwpijn in de folder Zenuwpijn, Post Mastectomie Pijn Syndroom en de brochure Wat te doen bij zenuwpijn na mijn borstkankeroperatie van Borstkanker Vereniging Nederland. 5.6 Bewegingsbeperking Als er lymfklieren zijn weggehaald, kunnen bepaalde bewegingen van arm en schouder pijnlijk zijn. Om ervoor te zorgen dat de schouderfunctie soepel blijft en er geen bewegingsbeperking ontstaat geeft de fysiotherapeut u na de operatie voorlichting en begeleiding bij het uitvoeren van schouder en armoefeningen. Bij de poliklinische controles wordt u gevraagd naar de arm- en schouderfunctie. Is er sprake van bewegingsbeperking of pijnklachten dan krijgt u een machtiging/aanvraag voor fysiotherapie. Fysiotherapie kan de balans verbeteren tussen de aan- en afvoer van lymfevocht, de pijn verminderen, het bewegen vergemakkelijken, de spierkracht doen toenemen en de lichaamshouding verbeteren. Een standaard behandeling bestaat niet; de klachten verschillen per patiënt. De fysiotherapie kan bestaan uit onder andere oefentherapie, manuele therapie en manuele lymfedrainage. Een reden voor fysiotherapie is ook dat u tijdens de bestraling de arm goed moet kunnen bewegen, zodat deze over en boven uw hoofd kan liggen. Of tenminste in een hoek van 90° kan worden gezet.
4
5.7 Lymfoedeem Een vervelende complicatie is lymfoedeem. Bij lymfoedeem is er te veel aan vocht en eiwitten in de lymfvaten. Dat komt omdat de aan- en afvoer ervan is verstoord doordat de lymfklieren weggehaald zijn of door bestraling. Lymfoedeem kan de volgende klachten geven: • Een zwaar gevoel in de arm • Een zwelling • Pijn • Moeheid of een lam gevoel • Infecties • Moeilijkheden bij het bewegen en kracht zetten van de arm • Hoge kans op infecties zoals wondroos en (slijmbeurs)ontstekingen Lymfoedeem kan meteen na de operatie optreden, maar soms ook pas na jaren. Het is belangrijk om, als u last krijgt van lymfoedeem, dit zo spoedig mogelijk te melden aan uw behandelend arts. Hoe eerder een behandeling ingezet kan worden hoe beter. In het eerste jaar na de operatie heeft u vervolgafspraken bij de mammacareverpleegkundige en wordt ook uw arm (dikte) gemeten. 5.8 Afstaand schouderblad Heel soms worden de okselzenuwen beschadigd die verbonden zijn met de spieren van het schouderblad. Het schouderblad kan daardoor iets gaan uitsteken. Dit heet een afstaand schouderblad. Het is geen ernstige complicatie, maar kan wel vervelend zijn. U krijgt dan extra fysiotherapie. Psychisch herstel 6 Een operatie bij borstkanker is lichamelijk niet zwaar. Dit komt doordat er geen vitale organen worden geraakt. Het lichamelijk herstel verloopt vaak voorspoedig. Ook patiënten op hoge leeftijd doorstaan deze operatie over het algemeen goed. Maar de psychische belasting is groot. U leegt in onzekerheid over uw toekomst en u maakt zich misschien zorgen over de situatie thuis. Kortom, er gebeurt veel in een korte periode. Dit te verwerken kost tijd. Als u behoefte heeft aan psychische ondersteuning kunt u dit aangeven aan de mammacareverpleegkundige, de verpleegkundig- of medisch specialist. Zij kunnen u doorverwijzen naar een medisch maatschappelijk werker of een andere hulpverlener binnen of buiten het ziekenhuis. Aarzel dus niet, en meld het ons als u behoeft hebt aan psychische ondersteuning. 7 Vragen Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, belt u dan gerust met: Mammacareverpleegkundigen T 0348 42 73 70 E
[email protected] Bereikbaar op donderdag van 7.30 - 16.00 uur Verpleegkundig specialist mammacare T 0348 42 78 79 E
[email protected] Bereikbaar van maandag tot en met donderdag tijdens kantooruren Afwisselend even weken op woensdag en oneven weken op vrijdag aanwezig. Polikliniek Chirurgie T 0348 42 73 41 5
8 Bron Deze folder is afkomstig van Mammacare Zuwe Hofpoort Ziekenhuis en is gebaseerd op: Richtlijn mammacarcinoom (2012) Iinformatie van Borstkanker Vereniging Nederland. 9 Interessante websites Informatie over de behandeling staat op de website van het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis. Kijk op www.knobbeltjeinjeborst.nl. Daar vindt u tevens de links naar interessante websites.
Maart 2014
Zuwe Hofpoort Ziekenhuis Polanerbaan 2 3447 GN Woerden T 0348 42 79 11 I www.zuwehofpoort.nl
