5/23/11
Comfort- en/of gezondheidsklachten binnenmilieu
Niet-Residentiële Gebouwen Jan Van Bouwel Dep. Verantw. Arbeidshygiëne IDEWE vzw
[email protected]
DEEL 1: PROBLEMATIEK
18/05/2011
idewevzw
2
1
5/23/11
Bepalende factoren voor het Binnenmilieu
18/05/2011
idewevzw
3
Bij afwijkingen: Kans op gebouwgerelateerde ziekten (BRI) en SBS 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Hypersensitieve pneumonitis (extrinsieke allergische alveolitis) en humidifier fever Gebouwgebonden astma & allergische rhinitis Infectieuze ziekten Intoxicaties Gebouwgebonden dermatitis Irritatie en irritationele syndromen (sick-building syndrome) Mass psychogenic/sociogenic illness
Ref: Bardana et al. Clin Rev Allergy, 1988, 6, 61-89
18/05/2011
idewevzw
4
2
5/23/11
GEBOUWGERELATEERDE ZIEKTES (BRI) zeer specifieke symptomen van duidelijk beschrijfbare pathologiën (infectie, astma, intoxicatie,…): • uiten zich enkel progressief • vergen voor ze verdwijnen –
dikwijls veroorzaakt door schimmels, bacterieën, pollen, excreties van insecten/mijten/dieren,… vb Hypersensitieve pneumonitis Building related astma & allergische rhinitis, humidifier fever
–
Infectieuze ziekten veroorzaakt door bacterieën en virussen en in mindere mate schimmels • •
–
•
verkoudheden, legionellose, tuberculose, sars, zoönosen (vogelgriep), … invasieve aspergillose
Intoxicaties en Building-related dermatitis veroorzaakt door:
•
Chemische polluenten VOC’s/ formaldehyde (bouwmaterialen, produkten, copiers, biocides, …) Verbrandingsgassen, Pesticides, …
Micro-organismen (endotoxines van G- bacteriën)
18/05/2011
idewevzw
5
Wanneer is er sprake van SBS ?
één of meerdere niet-specifieke symptomen t.h.v. huid, slijmvliezen, luchtwegen en/of het centraal zenuwstelsel Gebouwgebonden symptomen met zeer uiteenlopende oorzaken aangetroffen symptomen verschijnen snel bij aanwezigheid personen in gebouw symptomen vervagen of verdwijnen bij verlaten gebouw, s’avonds, gedurende het week-end of gedurende vakantieperiodes. klachten die men uit handelen in essentie over gebrek aan comfort en staan in verband met symptomen die geen bedreiging vormen voor de fysiologische gezondheid, tenminste niet op korte termijn.
18/05/2011
idewevzw
6
3
5/23/11
Symptomen van SBS • Algemene symptomen – – – –
Vermoeidheid, zwaar hoofd, hoofdpijn,… Misselijkheid, duizeligheid,… Concentratieproblemen Geuren en smaak, heesheid, ademnood, astma ……..
• Symptomen m.b.t. de slijmvliezen – Jeuk, gevoel van branderigheid, irritatie van de ogen – Geïrriteerde neus, verstopte neus, neusbloeding of loopneus – Droge en hese keel, hoesten
• Symptomen m.b.t. de huid – Droge of rode gelaatshuid – Jeuk, gevoel van branderigheid of druk op het gelaat 18/05/2011
idewevzw
7
idewevzw
8
Symptomen in relatie tot polluenten
18/05/2011
4
5/23/11
Sick building syndroom • Ontbreken van objectieve klinische of labo abnormaliteiten • Symptomen worden toegeschreven aan slechte luchtkwalitiet: – – – –
« droge lucht » « gebrek aan verse lucht » « slechte verlichting » …
• Maar geen abnormale metingen
(binnenklimaat, ventilatie, verlichting, ...)
• Moeilijk probleem met dikwijls meerdere (oorzakelijke) factoren – in veel gevallen is echte oorzaak niet te achterhalen
18/05/2011
idewevzw
9
BELANGRIJKE FACTOREN • Ambiante factoren:
18/05/2011
–
chemische vervuiling die te wijten kan zijn aan: • Vervuiling van de buitenomgeving (verkeer, industrie,…) • Gebruikte materialen in een gebouw (verven, vezelplaten, isolatie, …) – Vrijstelling van stof, vezels, VOC’s, formaldehyde, ftalaten, Radon,… • Binnenactiviteiten (archief, labo, drukkerij, …) • Installaties: verwarming (rookgassen)/airco/copiers (stof/ozon/voc)
–
De biologische (microbiële) vervuiling die te wijten kan zijn aan: • Vervuiling van de buitenomgeving (bosrijke omgeving, compostering,pollen…) • Gebruikte materialen (tapijt) en vocht in een gebouw (condens, insijpeling,…) • Binnenactiviteiten (archief, labo, organisch afval, …) • Installaties: HVAC/koeltorens/luchtbevochtigers
–
Klimatologische factoren: luchttemperatuur, luchtvochtigheid (RV%), de luchtstroming (tocht) en de thermische straling (warmte- of koudestraling van technische of van klimatologische oorsprong)
–
Omgevingsfactoren: licht, lawaai, EMV, statische electriciteit,… idewevzw
10
5
5/23/11
BELANGRIJKE FACTOREN – Persoonlijke factoren: • Leeftijd, geslacht, burgerlijke staat, opleidingsniveau • Roker niet roker, zwaarlijvigheid,… Geen evidentie voor oorzakelijk verband. Enig objectief vaststelbaar gegeven is dat het aantal klachten hoger ligt bij vrouwen, maar dit kan te wijten zijn aan sociale en organisatorische factoren
– Sociale en organisatorische factoren: • “beroepsstress” – Fysieke, chemische en biologische omgeving – Taak: (ritme, volume, zelfstandigheid,…) – Structuur van het werk: dienstrooster, overuren,… – Organisatie: verdeling verantwoordelijkheden, rivaliteit, erkenning, respect,… – Werkonzekerheid, perspectieven, persoonlijke problemen,… • Beroepsstress kan aanleiding geven tot een aantal fysilogische (stressreactie, bloeddruk, infarct,…), psychologische (ontevredenheid, depressie, burn-out,…) en gedragsmatige reacties (absenteïsme, produktiviteit, alcoholmisbruik,…) • De gevolgen hangen af van persoon tot persoon (ervaren van een tostand als ziekte of als onaangenaam en toeschrijving aan werkomstandigheden) 18/05/2011
idewevzw
11
idewevzw
12
DEEL II: PREVENTIE SBS AANPAK en STRATEGIE
18/05/2011
6
5/23/11
STAPSGEWIJZE (multidisciplinaire) AANPAK • Objectief: vermijden van gebouwgebonden ziekten door identificatie van afwijkingen ten opzichte van optimale situatie en maatregelen ter verbetering • Verantwoordelijke: werkgever • Uitvoering: – Door technisch verantw en preventiedeskundigen – In samenwerking met alle rechtstreeks betrokkenen! – Meer gespecialiseerde personen pas in later fase bij blijvende problemen
18/05/2011
idewevzw
13
idewevzw
14
Stap 1: VERZAMELING INFORMATIE KLACHTEN/SYMPTOMEN
18/05/2011
7
5/23/11
VERZAMELING INFORMATIE: Medische Checklist WIV
Medische checklist
18/05/2011
idewevzw
15
idewevzw
16
VERZAMELING Technische INFORMATIE: Technische checklist WIV Technische checkist
18/05/2011
8
5/23/11
18/05/2011
idewevzw
17
Vb Aandachtspunten bij HVAC-systeem
18/05/2011
idewevzw
18
9
5/23/11
Verspreiding naar omgeving
intern
18/05/2011
idewevzw
19
Aandachtspunten bij HVAC-systeem Luchtbevochtiging - bacteriën en schimmels
18/05/2011
idewevzw
20
10
5/23/11
Aandachtspunten bij HVAC-systeem Luchtverdeling – tocht - sensoren
18/05/2011
idewevzw
21
DEEL III: ENKELE BEOORDELINGSCRITERIA (normen)
18/05/2011
idewevzw
22
11
5/23/11
III.1 VENTILATIE: richtlijnen (o.a. EPB) In ruimtes bestemd voor permanente menselijke bezetting is een minimum debiet VERSE LUCHT van 36 m3/h/persoon aangewezen (exclusief recuperatielucht)
• vermijden overlast geuren en CO2 (< 1000 ppm)
• vermijden vochtproblemen en microbiële groei
• vermijden opbouw chemische stoffen
Bouwbesluit in Nl geeft vergelijkbare debieten
18/05/2011
idewevzw
23
III.2 BINNENKLIMAAT: Thermisch comfort ARAB of ARBO/NBN EN ISO 7730/ASHREA standard/EPB
• Comfortaanvoelen seizoensgebonden: – Zomer: optimale comforttemperatuur hoger – Winter: optimale comforttemperatuur lager • Thermisch comfort is een relatief begrip – Bepaald door de omstandigheden – Wisselende eisen beïnvloeden tevens energieverbruik
18/05/2011
idewevzw
24
12
5/23/11
Thermisch comfort in WINTER • Comforttemperatuur in winter 20 tot 24°C – Gemiddelde van luchtT en gemiddelde stralingsT wanden
• Verticale ∆T tussen 10 cm en 1,10m kunnen klachten geven • Mens gevoelig voor koude verticale wanden (vb glas) en warme horizontale wanden (vloer- of plafondverwarming) – ∆T tussen deze wanden niet te groot
• T vloeropp tussen 19 en 26°C (licht of zittend werk) – Zoniet koude voeten
• Tocht vermijden (vooral in koudere omgeving) – Bepaald door Luchttemp, snelheid en turbulentie
• RV%
30 en 70 % (o.a. Beplanting)
– Uitdroging ogen en luchtwegen; verhoogde gevoeligheid
18/05/2011
idewevzw
25
Thermisch comfort in ZOMER • Comforttemperatuur in zomer 23 tot 26°C – Gemiddelde van luchtT en gemiddelde stralingsT wanden
• Niet evident bij extreme omstandigheden MAAR T-overschrijdingen binnen bepaalde marge toegestaan – gewogen temperatuuroverschrijdingsuren (GTO) • Bepaald o.b.v. PPD en overschrijdingsduur • Vb niet meer dan 150 GTO-uren boven 25°C per jaar
• Individuele regeling (mogelijkheid raam openen) geeft gunstiger waardeoordeel bij gebruiker • Tochtverschijnselen vermijden – Luchttemp gerelateerd aan luchtsnelheid onder controle (vb bij 26°C luchtsnelheid ≤ 0,25 m/sec) – ∆T van ingeblazen lucht niet te groot + goede verdeling
18/05/2011
idewevzw
26
13
5/23/11
Criteria Fysische factoren
18/05/2011
idewevzw
27
idewevzw
28
III.3 Normen Chemische polluenten ARAB of ARBO/NBN EN ISO 7730/ASHREA standard/EPB
18/05/2011
14
5/23/11
Criteria chemische factoren
18/05/2011
idewevzw
29
idewevzw
30
• In Nederland – MTR waarden conform RIVM voor diverse chemische stoffen (vgl met Vlaams Besluit) – Bouwbesluit
Voorbeeld: formaldehyde
18/05/2011
15
5/23/11
Andere • Weinig Bruikbare criteria in arbeidswetgeving: – KB chem Ag: grenswaarden – Nederlandse MAC-waarden of TLV waarden ACGIH – … • Geurdrempels • Richtwaarden uit andere Europese landen
18/05/2011
idewevzw
31
III.4 Normen voor Biologische polluenten - Vlaanderen: Publieke gebouwen - België: criteria WIV - Weinig of geen bruikbare normen in KB biologische agentia
18/05/2011
idewevzw
32
16
5/23/11
Criteria Vlaams Besluit Volksgezondheid
18/05/2011
idewevzw
33
idewevzw
34
Criteria WIV
18/05/2011
17
5/23/11
18/05/2011
idewevzw
35
18/05/2011
idewevzw
36
18
5/23/11
18/05/2011
idewevzw
37
18/05/2011
idewevzw
38
19
5/23/11
18/05/2011
Nederland:
18/05/2011
idewevzw
39
idewevzw
40
BIOBEHEER
20
5/23/11
DEEL IV Metingen - chemische stoffen - biologische agentia - Fysische agentia
18/05/2011
idewevzw
41
Staalname Chemische agentia: lange duur luchtmetingen: • Gasanalysers – PAC III, testo, PAC Ex, Myran IR-analyser, PID
• Hoog- en laagdebietpompen voor absorptie- en filtermedia – Stof en metalen – Organische comp (kws) – Anorganische comp
• Diffusiebadges (o.a. 3M voor kws)
21
5/23/11
Staalname biologische agentia: luchtmetingen
18/05/2011
idewevzw
43
idewevzw
44
Staalname biologische agentia: tapijtstof
18/05/2011
22
5/23/11
Staalname biologische agentia: oppervlaktes Contactstaalname met kleefband
18/05/2011
idewevzw
45
Staalname biologische agentia: oppervlaktes Contactstaalname RODAC-platen: identificatie schimmels
18/05/2011
idewevzw
46
23
5/23/11
Staalname biologische agentia: water Waterstaalname bevochtigingswater
18/05/2011
idewevzw
47
idewevzw
48
Meten van omgevingsfactoren Klimaatsmetingen – debieten - ventilatiegraad – – – – – – –
Droge temperatuur (ta) Stralinstemperatuur Luchtsnelheid RV% Tocht Oppervlaktetemp CO2 (ppm)
18/05/2011
24
5/23/11
Meten van Omgevingsfactoren: koudebruggen
18/05/2011
idewevzw
49
MAATREGELEN LOS VAN OORZAKEN • Verbeter de algemene ventilatie • Verbeter het binnenklimaat – Vermijd koudebruggen/warmtestraling – Vermijd hinderlijke tocht – Goede regeling klimaatssystemen • Zorg voor optimale verlichting, akoestiek,… • Verbeter het algemeen onderhoud – Installaties (HVAC) en kanalen, Tapijten,… • Neem mogelijke bronnen weg of verplaats indien mogelijk (vb copiers in apart lokaal) • PERSOONLIJKE en ORGANISTORISCHE ASPECTEN 18/05/2011
idewevzw
50
25
