Vaktijdschriften zoals de Drama Logue plaatsen wekelijks 'casting notices', advertenties waarin dansers, zangers, acteurs en actrices worden gevraagd voor film- en televisieprodukties. Een recente advertentie voor King of the Streets, een science-fiction film, luidde als volgt: ' b r a , blank, 21 tot 30 jaar oud, vrouwelijke hoofdrol, is een mooie onderwijzeres, vastbesloten, gevoelig, recht door zee; Tanya, eveneens blank, tussen de 21 en 30, knap en naïef, opgepikt door een hoer die haar introduceert in het straatleven.' Een produktiemaatschappij die zo'n advertentie zet kan rekenen op minstens honderd enveloppen met foto's en resumes van actrices, die hopen op de rol van hun leven. Overdag lopen deze werkloze acteurs en actrices op straat of zitten op het strand van Venice en Santa Monica. 's Morgens doen zij hun workout, lezen de casting notices, en als zij 's middags hun nieuwe envelop met pictures and resumes naar het postkantoor hebben gebracht, kunnen ze 's avonds naar yoga, ballet, gymnastiek of aerobics in de speciaal daarvoor ingerichte health clubs. Dat is niet zo saai als het klinkt, want een gezondheidsclub als Health Works in Silver Lake is bij voorbeeld een van de 'co-sexual bathclubs' met een enorm zwembad, een sauna en een video-lounge. Ook in de Club Caribbean in Manna del Rey wordt niet alleen gezwommen, of naar videofilms gekeken, er wordt ook gelonkt. De gezondheidsclubs zijn de nieuwe singles clubsj ontmoetingsplaatsen voor vrijgezellen. Ze adverteren druk in de trendy bladen zoals L.A. Weekly met teksten als: 'Jusr bring your smile' - je hoeft alleen je gliimiach mee te brengen.
ningen lekker gaat vinden is heel eenvoudig. Zoek een oefening uit die je prettig vindt en houd die minstens zes weken vol.' Marjorie Craig schreef het 21 Day Shape Up Program, waarin zij onder meer propageert om, wat er ook gebeurt, toch iedere dag even op het matje op de grond gewichten te heffen. En dan is er Wmking Out, the Total Shape Up Guidefm Men, waarin onder meer een aantal foute ideeën over lichaamsoefeningen uit de weg wordt geruimd, zoals bij voorbeeld de opmerking als het niet pijn doet, helpt het niet. 'Onzin, oefeningen doen is geen marteling.' De boeken worden goed verkocht en dikke Amerikanen zijn nu zeldzaam in Californië. De gezondheidscultus gaat, zoals inmiddels duidelijk zal zijn, erg ver. Zelfs in restaurants wordt nog over gezondheid gezeurd; de mensen eten er waanzinnig grote bakken sla, maken ruzie met gasten aan een naburige tafel die roken, en bestellen dan mokkend een grote fles Dieet Chablis.
oe het verder gaat met de Amerikanen die het al dan niet dank zij de shape up tot beroemde - programs . filmster brengen - dat weten we. Hun leven wordt uitvoerig besproken in de diverse roddelbladen. Tijdens de vele praatshows van m personalities, zoals Johnny Carson en Merv Griffm, verschijnen deze bewonderde leden van aé Amerikaanse samenleving om tot vervelens toe uit te leggen hoe zij beroemd zijn geworden, hoe zij de wereld zien en wat zij verder nog van het leven verwachten. A r ' Maar waar blijven de mindere goden? En wat Als Californiërs niet over dieet en lichaamscul- gebeurt er met fdmsterren die oud worden? tuur praten, dan lezen zij over dat onderwerp. Vrouwen als Bette Davis, Katherine Hepburn Het is een gewillige markt en het boekenaanbod en Lillian Gish hebben een persoonlijkheid die lmjwn Fund - een project van de filmpionier is dus groot. Dr. Kenneth Cooper, de man die belangrijker is dan hun uiterlijk; zij kunnen ac- Mary Pickford. Zij was de eerste die mensen die Amerika aan het rennen kreeg, schreef bij voor- teren en spelen nog steeds. Greta Garbo woont bij fdms werkten 'organiseerde', zoals dat hier beeld het Aerobics program fm Total Well-Bang. in New York en wil met rust gelaten worden - heet, en zij begon in 1918 een fonds voor vrouDr. Cooper legt uit hoe aarzelende gezondheids- maar er is ook een bejaardentehuis voor mensen wen en andere familieleden van filmarbeiders zoekers gemotiveerd kunnen raken: 'Het ge- uit de filmwereld, het Motion Picture and T e f i - die in 1917 en 1918 meevochten in de Eerste heim van de manier waarop je lichamelijke oefe- sjon Country Home and Hospital, vierenvijftig Wereldoorlog. bungalows in Woodland Hilis. Het is in 1940 In het Bioscoopbejaardentehuis wonen ruim Directeur Bil1 Campbell wan het Motion Picture Home Ifozo Tony Garcia) gesticht met geld van het Motwn Picrure and Te- driehonderd gewezen filmsterren, producenten, regisseurs, schrijvers en technici. Zij zijn nu tussen de vijfenzestig en negentig jaar oud. Wie in het tehuis wil wonen, moet lid zijn van de acteursvakbond en ten minste twintig jaar in de fdmindustrie hebben gewerkt. Het Motion Picture and Tefision Country Home and Hospital is net zo ingedeeld als de grote studio's. De wijk Woodland doet denken aan de Lage Vuursche. Het weer lijkt ook 's winters op een mooie Wesreuropese paasdag. De bungalows staan verspreid over het terrein tussen de beschaafde bosschages; in het midden prijkt de toren van een kerk - de John Ford non-ahominational Chapel. Nondenominational betekent dat de kerk niet aan een speciaal geloof is gebonden. Dat zal de reden zijn waarom de kerk naar de westernregisseur John Ford is genoemd - al mogen we aannemen dat een royale schenking van John Ford ook een belangrijke overweging is geweest bij het vernoemen van de kerk. Even vragen we ons af of de kerk soms net als filmdecors misschien alleen uit een voorgevel bestaat, maar nee. Het is helaas een echte kerk. Ernaast staat het ziekenhuis met 180 bedden en het Louis B. l6 R A l VRIJ N-LAIY) 2 JUNI 1984
1
maar Mary Astor kreeg haar dochter. Zij is nu achtenzeventig jaar en woont in een bungalow in het ~ o t i o Picture n Y etcetra Home. Over het schandaalwilzijnietsmeer horen.
-.. < ..a , ..*,z
'i:;.
.
:
...
-
'
Pi.*,, -.
N
Mayer Memmial Theater, waar de bioscoopbejaarden nieuwe films kunnen zien zoals Flashdance. Er is ook een schoonheidssalon, een kapper en een donkere kamer, net als vroeger op de set het geval was. Bij de balie in het ontvangstgebouw vragen we naar de directeur. In de hal zitten een bejaarde man en vrouw de Los Angeles Times te lezen. Was deze man misschien de belichter van Rita Hayworth? Werd deze vrouw misschien achterna gezeten door Harpo Marx? De receptioniste stuurt ons door een lange gang met foto's van beroemde Hollywood-gezichten. De financieel directeur, Bil1 Campbell, ontvangt ons in zijn kantoor. Hij was in -zijn tijd een tweederangsacteur en betekende niet veel in Hollywood, maar als beheerder van het fonds heeft hij nu grote macht. Hij gaat zitten achter een enorm bureau van nep-eikenhout en wijst ons nederige stoeltjes tegenover hem. Net als een filmproducent begint hij zijn vaste public-relationsverhaal af te steken, dat bijna een uur duurt. Hij vertelt over het fonds, de uitgaven, de inkomsten, verzekeringen, het ziekenhuis, de vrijwilligers @ijgenaamd de Blue Angels en de Blue Devils). Zijn uitleg duurt lang en wij staren onwillekeurig naar zijn jeugdige bos haar. Zou het een toupetje zijn of is het misschien op een verkeerde manier zwart geverfd? Welke bekende filmsterren zitten in het Motion Picture Home? De vierenzeventigjarige Mae Clarc woont hier, de blonde maîtresse van James Cagney in Public Eneny, een film uit 1931.
Mae
Chrk en James Cagnqi in 'Public Enemy'
Het was haar vierde Hollywood-film, en zij werd in een klap wereldberoemd met een enkele scene aan een ontbijttafel. Mae Clark vraagt pesterig aan James Cagney: 'Misschien heb je iemand gevonden die je leuker vindt?' Als antwoord pakt Cangey een halve grapefruit van zijn bord en duwt hem in haar gezicht. Mae Clark werd sindsdien overal geïntroduceerd als de vrouw die de grapefruit in haar gezicht kreeg. Ook in het bejaardentehuis wordt zij daar nu, drieënvijftig jaar later, nog steeds mee achtervolgd, hoewel zij tot in 1967 in nog dertig andere films gespeeld heeft. Volgens directeur Carnpbell heeft zijn 'tehuis nog nooit een schandaal beleefd - maar hij heeft wel mensen in huis die grote Hollywoodschandalen gecreëerd hebben, zoals de actrice Mary Astor. Zij speelde in de jaren twintig, dertig en veertig in meer dan honderd fims, zoals in The Maltese Falwn naar het boek van Hammett en in Acroa the Pacific met Humphrey Bogart. Zij had ondertussen ook nog tijd om een dagboek bij te houden. Op een dag ontmoette zij de toneelschrijver George Kaufman. De ontmoeting werd direct in haar dagboek genoteerd ('Z fel1 l i k a ton of bricks for him!'). De dagboekaantekeningen werden opgeëist tijdens het proces tussen Mary Astor en haar man over de vraag wie na hun scheiding de dochter toegewezen zou krijgen. De rechtbank nam het dagboek in beslag, omdat het pornografisch zou zijn -
iet alle ex-fïmsterren wonen in het bejaardentehuis. Sommigen zaten bij hun pensioen nog niet de vereiste twintig jaar in het vak en kunnen dus niet worden toegelaten; anderen zijn gewoon uit de filmwereld gestoten. Gale Sonderland bij voorbeeld, die ook bekend staat als mevrouw Biberman, de vrouw van de regisseur Herbert Biberman. In de jaren vijftig zijn zij tijdens de communistenjacht van senator Joseph McCarthy kapot gemaakt. Biberman regisseerde in 1946 de nu klassieke film Salt of the Earth (Het zout der aarde) over Mexicaanse arbeiders en hun vrouwen in de mijnen van Nieuw Mexico. De Mexicaanse arbeiders gingen in staking omdat zij gelijk behandeld wilden worden als de blanke zoutarbeiders. Salt ofthe Earth is op alle mogelijke manieren geboycot, omdat de film een linkse politieke boodschap zou uitdragen. Herbert Biberman kwam als een van de eerste bekende Hollywood-figuren op de zwarte lijst van McCarthy. Tijdens de heksenjacht op al dan niet vermeende communisten veranderde Hollywood in een plaats die voornamelijk bevolkt werd door leugenaars en verraders. Dat is eigenlijk nog steeds zo. Een uitvoerige en zeer aanbevolen illustratie hiervan is het boek Zndecent Exposure van David McClintick, over corruptie en de verdoezeling van corruptie in de hoogste regionen van de Amerikaanse filmindustiie. ~ c ~ l i n t i is c keen van de grote verslaggevers van de Wal1Smet Journal en hij concentreert zich in zijn boek op de affaire-Begelman, een topproducent van Columbia Pictures en zijn intriges om aan de macht te blijven, ondanks het uitlekken van geldverduisteringen. De regisseur Herbert Biberman was de eerste van de 'Hollynuood Ten' die de gevangenis inging. Zes maanden lang. Zijn vrouw, Gale Sondergaard, was beroemd door haar rol als sinistere huishoudster van Bette Davis in de film The Letter (De brief). Gale Sondergaard won twee keer een Oscar voor 'best suppmting actress' (in 1936 voor Anthony Adverse en voor Anna and the King of Siam maar in 1946 werd zij voor de Congrescommissievoor Onamerikaanse activiteiten geroepen, die haar op de zwarte lijst zette. Zij kreeg tien jaar lang geen rol meer. Tussen 1949 en 1969 zit er een groot gat in haar filmcarrière. Zij maakte in de jaren zeventig nog drie films. Gale Sondergaard is nu vijfentachtig jaar en ligt in een ziekenhuis in Los Angeles.
L
os Angeles heeft zes. kerkhoven waar filmsterren begraven liggen. Veel bekende filmsterren stierven jong. Rudolph Valentino ligt begraven in Forest Lazun Cemetary in Glendale. Jarenlang kwam een in zwarte kleren gehulde vrouw, Ditra Flame, daar rode rozen leggen. Deze vrouw zou op haar veertiende jaar dooi Valentino genezen zijn. Rudolph zou op verzoek van de moeder van het zieke meisje met een rode roos
aan haar ziekbed verschenen zijn. Hij verklaarde volgens het verhaal: 'Jij gaat helemad niet dood. Maar een ding is zeker. Als ik eerder sterf dan jij, kom je me opzoeken, want ik wil niet al- ,; leen zijn.' Ditm werd beter, en Valentino stierf . in 1926 op eenendertigjarige leeftijd. Ditra Fla. . me trouwde nooit. Zij werd violiste in een vrouwenband en leefde enige tijd bij de Indianen in Ariina. Dertig jaar lang kwam zij op Valentino's verjaardag naar Glendale om 'Rudy' een rode roos te brengen. Zij kleedde zich daarvoor in een nonnengewaad. Haar huis was ingericht met Valentino-souvenirs. Ditra Flame poseerde eenmaal in het zwart voor ?n grote foto van Valentino met zijn borstbeeld in haar met een zwarte handschoen bedekte hand. Nadat die foto in een krant was afgedrukt, begonnen ook andere vrouwen zich in het zwart te kleden om een rode roos naar het graf van Valentino te brengen. Dat werd Ditra iets te veel. Zij stierf aan het begii van dit jaar, maar werd niet naast Valentino of op een ander filmsterrenkerkhof begraven. Zij ligt gewoon in het San Jacinto-kerkhof tussen normale mensen. Humphrey Bogart ligt in Foresr Lam in GlenP dale; Stan Laurel in Forest Lam in Hollywood Hills. Marilyn Monroe ligt in het WestwwdMem q a I , maar haar grafwas niet makkelijk te vinden. Zonsondergang is ook een onhandige tijd, op een kerkhof. We hadden het al opgegeven: het werd te donker. Een van ons trok zich nog even terug achter een boom om vlug te plassen en tijdens het geklater klonk opeens de kreet: 'Hier is het! Hier ligt ze!' Eerbiedig staarden wij naar het enigszins natte graf.
F
18 U W l VRIJ
L
os Angeles en zelfs Hollywood hebben geen symbool, of het zouden de witte letters Hollywood in de bergen moeten zijn. Parijs heeft de Weltoren, Moskou de Wassiliikathedraal op het Rode Plein, Washington heeft het Congres, Cairo de piramiden - maax Los Angeles h& niets, behalve misschien de frceways. Cleveland en Pittsburgh hebben nu ook autosnelwegen dwars door de stad, maar Los Angeles was eerder - en kan de eerste stad worden genoemd die echt voor autobezitters is gebouwd. De plannen Mor de fieeways zijn al in de jaren dertig gemaakt, de eerste werden in 1940 voor het verkeer geopend. De freeway komt veel voor in de Caìifornische literatuur. Joan Didion beschrijft in haar roman Play is as it lays een vrouw die aan haar depressie probeert te ontsnappen door mijmerend in de auto doelloos rond te rijden over de freeways tussen Santa Monica en Pasadena. De auto is in California meer nog dan in Europa een statussymbool. Bovendien zegt dit voertuig iets over de eigenaar: de auto moet ninrw zijn, schm en dl(M - of een hopeloos ouà wrak, want dat staat voor durf, avontuur, moed om anders te zijn, en jeugd. In Los Angeles bepaalt de auto de sociale waarde: de nieuwste ge-ïmporteerde Mercedes heeft in Los Angeles hetzelfde effect ais een goed adres aan de Apollolaan in Amsterdam: het suggereert geld, een woonkamer vol Perzische tapijten en antiek, notehouten boekenkasten vol ongelezen dure encyclopedieën. Een P o r d e
2 JUNI 1984
ge& een wat avontuurlijker indruk, ongeveer van een gigantische zolder aan de Prinsengracht, maar dan wel met een Si, een modieus high tech interieur en veel eigentïflse originele kunstwerken aan de muur. De populaire open Volkswagen wekt associaties met de nettere sporten zoals tennis. Jeeps en andere hoog op de wielen staande auto's suggeren lange trektochten door de bergen. Maar de meeste Merctdessen in Los Angeles zijn niet gekocht, maar afgeschreven auto's van het bedrijf of gehuurde auto's, voor vierhonderd dollar per maand of meer. Hoe belangrijk auto's in Los Angeles zijn, blijkt onder m m uit de wekelijkse auto-advertentiebijlage van de Los Angeles Thes, op zondag. In de Gele Gids van de telefoonmaatschappij zijn veertig pagina's aan auto's gewijd, van autohandelaren tot autoalarmiinstallaties en autoverhuurbedrijven. Hele wijken van de stad zijn gespecialiseerd in autoonderdelen. Een heel eigen plaats neemt de autowasserij in, met volautomatische machines die wassen en poetsen. De auto rijdt er aan de ene kant vuil in en komt er aan de andue kant glimmend weer uit. Auto's wassen wordt hier en daar ook nog met de hand gedaan, meestal door Latino's. . Los Angeles heeft verder natuurlijk ook bioscopen waar je alleen met de auto in kan: de drivein cinema's. Grote parkeerterreinen m a in plaats van parkeermeters geluidsinstallaties op palen waar de auto naast gezet wordt. Bij drivein restaurants komen de serveersters (soms op rolschaatsen) naar de auto's, hangen een groot plateau met haken aan de deur (heel handig; de
riële zaken zijn gedefinieerd en hun juiste plaats hebben gekregen kan de geest nooit echt vrij zijn. De Europeanen haten ons omdat wij ons hebben teruggetrokken en binnen onze reclamewereld leven, zoals kluizenaars in een grot gaan zitten mediteren. Wij slapen in symbolische slaapkamers,eten symbolische maaltijden, laten ons symbolisch vermaken -en dat maakt Europeanen doodsbang. Het vervult ze met woede en afkeer, omdat zij het nooit kunnen begrijpen.'
-
bestuurder hoeft alleen maar zijn raam open te draaien) en zetten daar de bestelde etenswaren op. Banken hebben drive-in loketten waar je de auto voor kan parkeren om eenvoudige geldtransacties te verrichten. Er zijn nog geen drivein ziekenhuizen of drive-in bordelen, maar wel drive-in kerken. Tijdens de Olympische Spelen wordt de auto in het kader van het Olympic Arts Festival geëerd met de speciale tentoonstelling Automobile and Culture in het Contemporary Art Museum in Little T o b o . Sponsors van de tentoonstelling zijn de Ford Motor Company, Fiat, Renault en City Bank. De tentoonstelling bestaat uit tweehonderd schilderijen, tekeningen, beelden, etsen en foto's op het thema auto. Het begint met de uitvinding van de Renault (type D, voor de kenners) in 190 1 en de Ford (het T-model) uit 1910. Daarna komt de visie van de kubisten en dadaïsten, de intrede van de Cadillac in 1912 en de Bugatti Grand Prix in 1927. Echt aardig wordt het pas in de jaren vijftig en zestig met de culturele explosie van de Amerikaanse pop art en de 'culturele reflectie' in de jaren zeventig en tachtig. Op de tentoonstelling hangt ook het geestige schilderij Acrwn Painring uit 1981, waarop een vrouw een schilderij maakt van een ongeluk met een race-auto, alsof het een portretschildering is. De expositie besteedt ook aandacht aan het project spookparkeerplaats, dat in 1978 is uitgevoerd op een parkeerplaats van het winkelcentrum Hamden Plaza in de staat Connecticut. Op die parkeerplaats staan twintig auto's in asfalt gegoten.
De Spookparkeerplaats in het wtnkeictnrrum Hamden Plaza
L
os Angeles is film, televisie, lichaamscultuur, auto's - maar de stad komt ook voor in de Amerikaanse literatuur. Amerikaanse (en ook de vele Britse) schrijvers die naar Californië verhuizen, stappen al gauw van romans over op het schrijven van screen plays. Ook als het niet verfilmd wordt levert een scenario meer op dan een roman. Evelyn Waugh, Graham Greene, Christopher Isherwood, W.H. Auden en stoeten Amerikanen woonden korte of langere tijd in Los Angeles of Zuid-Californië. 'Als mijn boeken slechter waren geweest zou ik niet zijn uitgenodigd om naar Hollywood te komen,' zei Raymond Chandler toen hij in 1943 werd gevraagd om scenario's te komen schrijven; 'als mijn boeken beter waren geweest, zou ik niet zijn gegaan.' Evelyn Waugh schreef over Los Angeles en Hollywood de dodelijke satire The loved One en vertrok daarna met grote haast omdat hij het zo'n vreselijke stad vond; Christopher Isherwood bleef in Los Angeles hangen en verdwaalde in de oosterse mystiek. Isherwood beschrijft het hedonisme en de luxe van Los Angeles als een paradoxale bevestiging van de innerlijke eenvoud en strenge levensopvattingen die hier zouden gelden. 'Wij hebben de materiële zaken teruggebracht tot zaken van symbolisch gemak,' zegt een van zijn hoofdfiguren in de roman A S!ngle Man, die zich in Los Angeles (en voor een deel op de freeways) afspeelt. 'En waarom? Omdat dat de essentiële eerste stap is. Tot de mate-
"3
Van mensen als Christopher Isherwood en de schilder David Hockney willen we als het moet wel aannemen dat zij de materiële zaken tot hun juiste proporties hebben teruggebracht: gearriveerde kunstenaars kunnen hun zaken laten behartigen door een agent, terwijl zij zich zelf bezighouden met de symboliek van het leven. Voor de overgrote meerderheid van mensen in Los Angeles en zuidelijk Californië gaat het heel overduidelijk doodgewoon om het hebben, en het uiterlijk vertoon. 'Hun huizen, de grasvelden, de inrichting, het zwembad, de bouwstijl, zelfs de schilderijen van de voorouders - het is allemaal per telefoon besteld uit de Gele Gids,' zegt de schrijver Edmund White in zijn reisboek States of Desire. 'Als het allemaal op zijn plaats staat, wordt het in deze woestijn overeind gehouden met irrigatie en airconditioning. Niets was er vroeger ook al. Deze plotselinge,-gewelddadige import staat lijnrecht tegenover het geduldige, Europese in stand houden van verzamelde, geërfde schatten.' Dat is het natuurlijk. Daarom is Californië voor de Europeanen zo'n exotische staat. Daarom duurt het zo lang voor Europeanen (en Amerikanen uit het meer op het Europese denken gerichte oosten van de Verenigde Staten) zich op hun gemak voelen in Californië. Het is allemaal neon, nieuw en tijdelijk. Zo is het ook bedoeld. SANDRA VAN BEEK/ JAN VAN WIERINGEN
JNI 1984 U W l VRIJ NEDERLAND 19
