Obstetrie
Geboorte en afscheid
Zonder Houd mij stevig vast. Dit kan ik niet alleen. Dit verdriet is hartverscheurend groot. Een toekomstdroom, ons kind, zo welkom, groeiend in mijn schoot. Geboren, zo volmaakt, maar teer. Een naam, door ons gegeven. Zo mooi, maar stil, het mag helaas slechts in gedachten leven. Ons kind, ons wonder. Wij moeten samen verder. Zonder….
102312 02042008
S.H. Arntz
1
Geboorte en afscheid Voor u ligt het informatieboekje van het ZRT “Geboorte en afscheid”. U wordt geconfronteerd met een groot verdriet: uw baby is voor, tijdens of direct na de geboorte overleden. Geboorte is afscheid geworden. Met dit boekje doen wij slechts een poging u enigszins op weg te helpen dit verdriet te verwerken. Het boekje bestaat uit drie delen: 1. Het inleiden van de bevalling in geval van een in de zwangerschap overleden baby. 2. De eerste dagen na de geboorte van uw overleden baby. 3. Weer thuis met lege handen. Wij raden u aan de eerste twee delen te lezen kort nadat u vernomen heeft, dat uw baby is overleden, omdat hierin praktische informatie staat, die u in de komende dagen van nut kan zijn. Het derde deel, weer thuis met lege handen, kunt u eventueel ook later lezen, omdat dit betrekking heeft op de moeilijke periode, die daarop volgt. Dit boekje kan slechts een aanvulling zijn op gesprekken die u met uw arts, met anderen en met elkaar zult voeren. De hulp en steun uit uw omgeving heeft u het meest nodig en deze kan door dit boekje niet vervangen worden.
Deel 1: Het inleiden van de bevalling in geval van een in de zwangerschap overleden baby. Wanneer men een kind verwacht, staat men aan het begin van een nieuw leven. U wordt vader of moeder en daar probeert u zich zo goed mogelijk op voor te bereiden. Er worden plannen gemaakt en men droomt over hoe het zal zijn. En nu is deze droom uiteen gespat: de baby is in de zwangerschap overleden. Misschien had u zelf al een vermoeden, dat er iets niet goed ging.
2
Misschien kwam de klap volkomen onverwacht, tijdens een routinecontrole bij de verloskundige of gynaecoloog. Na de eerste schrik en tranen komen de vragen: waarom gebeurt dit, is er een oorzaak voor het overlijden en hoe gaat het nu met de bevalling?
De gynaecoloog Wanneer in de zwangerschap wordt vastgesteld, dat de baby is overleden, wordt u zo spoedig mogelijk gezien door de gynaecoloog in het ziekenhuis. D.m.v. een echografisch onderzoek wordt bevestigd, dat de baby is overleden. Soms is met de echo al direct de oorzaak van overlijden te zien. De gynaecoloog en een verpleegkundige of verloskundige van de afdeling gynaecologie en verloskunde geven u informatie over de bevalling. In overleg met u wordt gestart met onderzoek naar de oorzaak van overlijden (waarover later meer.) Er wordt een datum afgesproken, wanneer u verwacht wordt voor de bevalling. Dit is meestal enkele dagen nadat is vastgesteld, dat uw baby is overleden, om u even de tijd te geven te beseffen, dat uw baby is overleden en u voor te bereiden op de bevalling.
De afdeling U wordt opgenomen op de afdeling gynaecologie, op een aparte kamer. Natuurlijk kan uw partner de hele dag aanwezig zijn en wordt er voor de nacht ook voor hem een bed op uw kamer bijgezet. De verpleegkundige en verloskundige zullen een lange vragenlijst met u doornemen. Tijdens de bevalling wordt u begeleid door een verloskundige van de afdeling en/of de gynaecoloog. Maaltijden voor u beiden worden verzorgd door het ziekenhuis. Wij waken ervoor, dat u niet wordt overvallen door onverwacht bezoek. Wanneer u bezoek wenst, is dit altijd mogelijk. Sinds 1 januari 2004 geldt in het gehele ziekenhuis een algeheel rookverbod. Het algemene telefoonnummer van de afdeling is: (0344) 67 46 30. Met een telefoonkaart kunt u ook rechtstreeks telefoon vanuit uw kamer krijgen. Deze kaart is verkrijgbaar in de hal van het ziekenhuis.
3
De bevalling De bevalling wordt opgewekt d.m.v. het medicijn Cytotec®, dat samentrekkingen van de baarmoeder veroorzaakt. Hierdoor wordt de baarmoedermond week en gaat open staan, waarna de baby geboren kan worden. De tablet Cytotec® wordt door de verloskundige of gynaecoloog met de vingers voorzichtig zo diep mogelijk in de vagina ingebracht. U moet hierna een uur plat op bed blijven liggen, opdat de tablet er niet uitvalt. Dit wordt elke 12 uur herhaald. Het is de bedoeling dat u weeën krijgt. Hoe lang het duurt, voordat de baby geboren wordt, is niet te zeggen. Vaak is de baarmoeder nog niet rijp om te bevallen en duurt het even, voordat de bevalling gaat beginnen. U moet rekening houden met 1 dag tot meerdere dagen. Wanneer de baby geboren is, komt het regelmatig voor dat de placenta niet (in zijn geheel) spontaan geboren wordt. U kunt dan veel bloed verliezen. Bij twijfel wordt de baarmoeder met de echo gecontroleerd op placentaresten. Wanneer er placentaresten in de baarmoeder achterblijven, worden deze door de gynaecoloog onder algehele narcose op de operatieafdeling verwijderd. Belangrijk voor u is te weten, dat u bij de bevalling niet onnodig pijn hoeft te lijden. Er wordt voor adequate pijnstilling gezorgd d.m.v. medicatie of een ruggenprik op het moment, dat u dat aangeeft. Bij uitzondering komt het voor, dat de tabletten Cytotec® niet tot een bevalling leiden. De bevalling wordt dan ingeleid d.m.v. een infuus met weeënopwekkers.
Wat neemt u mee voor de bevalling? - - - - - - - -
4
Ponskaartje Verzekeringspapieren Fototoestel met (nieuw) rolletje Nachthemd / T-shirt voor bevalling Schoon nachtgoed voor na de bevalling Ondergoed Kamerjas en pantoffels Steungevende BH
- Toiletartikelen - Kleding / knuffel voor de baby indien gewenst - Iets om de tijd mee door te komen (lectuur, spelletje)
Wanneer u nog thuis bent, aarzelt u niet contact op te nemen met de afdeling, wanneer u: - Regelmatige weeën heeft om de 5 minuten gedurende een uur. - Vaginaal vochtverlies heeft - Bloedverlies heeft - Ongerust bent. De dienstdoende verloskundige of verpleegkundige krijgt u rechtstreeks aan de telefoon via telefoonnummer: (0344) 67 49 19.
Onderzoek De vraag, die u en ook uw behandelend verloskundige en gynaecoloog natuurlijk bezighoud is: Waarom is deze baby overleden? Het is mogelijk allerlei onderzoeken te doen, om een medische verklaring te vinden voor het overlijden van uw kindje. Dit kan voor u van groot belang zijn. Enerzijds om mogelijk te weten te komen, waarom uw kindje is overleden, anderzijds omdat bepaalde afwijkingen, die gevonden kunnen worden, van belang kunnen zijn bij eventuele volgende zwangerschappen. Wel moet hier worden opgemerkt, dat het ondanks de vele onderzoeken regelmatig voorkomt, dat er geen duidelijke oorzaak voor het overlijden gevonden wordt. Onderzoek naar de mogelijke doodsoorzaak van uw kindje gebeurt alleen als u ons daar toestemming voor geeft. Met deze vraag zult u zeker al in een vroeg stadium te maken krijgen. Daarom is het prettig daar van tevoren al over te kunnen lezen en praten. Om achteraf misverstanden te voorkomen, zal in uw medisch dossier altijd schriftelijk worden vastgelegd voor welke onderzoeken u wel en niet toestemming geeft. In eerste instantie kan het zijn dat u (bepaalde) onderzoeken afwijst, vaak op emotionele gronden. U wilt zo min mogelijk poespas, u vindt dat uw kind al genoeg heeft geleden, ‘het is nu genoeg geweest’.
5
Toch hebben ouders achteraf (soms jaren later) vaak behoefte aan nadere informatie, bij een volgende zwangerschap of zelfs in de verre toekomst bij een zwangerschap van een van uw kinderen. Ook kunt u het gevoel hebben dat uw godsdienstige of culturele achtergrond u niet toestaat bepaalde onderzoeken te laten doen. Overlegt u dan met de geestelijke die uw geloofsovertuiging kent. Dit kan uw dominee, priester, bibal, rabbi of iman zijn. Belangrijk is dat u een weloverwogen beslissing neemt. Als u na het gesprek met uw arts nog twijfels heeft, kan een gesprek met iemand die u na staat (familie of vrienden) maar ook uw huisarts of een geestelijk begeleider nuttig zijn.
Welke onderzoeken zijn mogelijk? - Bloedonderzoek moeder: o.a. infecties, interne afwijkingen, stollingsstoornissen. - Bloedonderzoek vader (soms op stollingsstoornissen) - Onderzoek placenta: o.a infectie, aanleg bloedvaten, opbouw van het weefsel - Chromosoomonderzoek baby: uit bloed of kraakbeen van de baby worden cellen gekweekt om het chromosomenpatroon (de dragers van de erfelijke eigenschappen) te bekijken, bijvoorbeeld naar een afwijkend aantal of afwijkende vorm. - Babygram: een röntgenfoto of MRI-scan van het skelet van de baby. - Obductie.
Obductie Obductie wordt ook wel sectie of postmortaal onderzoek genoemd. Het wordt verricht door een patholoog-anatoom in het Universitair Medisch Centrum te Utrecht. Uw kindje wordt daar door een begrafenisondernemer naartoe gebracht. Het onderzoek kan het beste binnen 24 uur na de geboorte van uw kindje plaatsvinden. Resultaten zijn dan betrouwbaarder dan wanneer dit later gebeurt. Het onderzoek duurt ongeveer 1 tot 2 uur. Uw kindje kan daarna weer bij u worden teruggebracht. Obductie bestaat uit een uitwendig en een inwendig onderzoek. Bij het uitwendig onderzoek bekijkt de arts uw kindje nauwkeurig en meet lengte en gewicht.
6
Bij het inwendig onderzoek worden de borst- en buikholte geopend. Nagekeken wordt of de organen normaal zijn aangelegd en er worden uit verschillende organen stukjes weggenomen voor nader onderzoek. Na dit onderzoek worden borst en buik zorgvuldig dichtgemaakt. Als uw kindje daarna kan worden aangekleed, is van het onderzoek niets meer te zien. Soms kan het van belang zijn ook de hersenen te onderzoeken. Hiervoor is het nodig de schedel te openen. Hoewel ook deze na het onderzoek weer zorgvuldig wordt dichtgemaakt, kan dit toch gedeeltelijk zichtbaar blijven. Voor dit onderzoek moet u daarom apart toestemming geven. Een alternatief voor obductie is een “beperkt” onderzoek, waarbij de arts met een zogenaamde “biopsienaald” hele kleine stukjes weefsel uit verschillende organen wegneemt voor onderzoek. Er kan dan slechts iets worden gezegd over de opbouw van deze weefsels, niet over de ligging van en het verband tussen de organen. Dit kan een alternatief zijn, indien u emotionele of godsdienstige bezwaren tegen het gehele onderzoek zou hebben. Na ongeveer 6 tot 8 weken is het onderzoek van de patholooganatoom afgerond. De resultaten worden op het nagesprek met uw gynaecoloog uitgebreid met u besproken. Ook kunt u (een kopie van) het rapport meekrijgen om de gegevens met uw huisarts of een andere arts te bespreken.
Deel 2: De eerste dagen na de geboorte van uw overleden baby. Wanneer een kindje overlijdt rond de geboorte valt de start van nieuw leven samen met het einde ervan. Het is een proces van kennis maken en afscheid nemen ineen. Dat geldt niet alleen voor de ouders, maar ook voor hun omgeving, eventuele andere kinderen, familie, vrienden. Het is een verwarrende, emotionele en zeer ingrijpende tijd, waarin soms heel tegenstrijdige gevoelens bovenkomen. Sommige ouders voelen zich tot hun verbazing heel rustig en gevoelloos, alsof zij verlamd zijn. Dit is een reactie, die het lichaam beschermt tegen een teveel aan ellende.
7
Het gevoel van verlamming zal na verloop van tijd zakken en ruimte maken voor het eigenlijk beleven van het verlies. Anderen voelen eerder verdriet, woede, verzet en onmacht om de situatie te veranderen. De boosheid richt zich vooral op iedereen die met de baby te maken had, bijvoorbeeld de verloskundige, arts of verpleegkundige. Maar ook vaak voelen ouders boosheid op zichzelf of God. Daarnaast is er vaak ook een andere kant: vreugde om het pasgeboren kind, een gevoel van trots ouder te zijn van dit unieke wezentje.
De kennismaking Een kind verliezen rond de geboorte is een zeer ingrijpende gebeurtenis in een leven. Het is daarom heel belangrijk dat u de kans krijgt én neemt uw kindje goed te leren kennen. Dit om later ook goed afscheid te kunnen nemen. Afhankelijk van de omstandigheden waaronder uw kindje is geboren, bent u daar zelf wel of niet (bewust) bij aanwezig geweest. Misschien was u wel onder narcose en overleed uw kindje tijdens of kort na de geboorte, zonder dat u de kans had hem of haar te zien. Hoe de omstandigheden ook zijn geweest, het helpt om samen in alle rust het kindje te bekijken, vast te houden, aan te raken. Dit helpt om een goed beeld te krijgen van uw baby. Ook wanneer er sprake is van zichtbaar aangeboren afwijkingen, is het goed het kindje toch te bekijken en aan te raken. De ideeën, die u kan vormen over hoe het kindje er uit ziet, zijn meestal veel erger dan de werkelijkheid. Wanneer u de baby echt niet wilt zien, zal dit ook gerespecteerd worden. Ook kunt u de baby zelf verzorgen, eventueel met hulp van de verpleging of iemand anders. Denk hierbij aan wassen, kleertjes uitzoeken en aantrekken, misschien een mooie doek om de baby in te wikkelen, een knuffeltje om mee te geven, een wiegje of mandje om de baby in te leggen. Op de afdeling zijn speciaal hiervoor mandjes beschikbaar. Het is zeer aan te raden eventuele andere kinderen hierbij aanwezig te laten zijn. Afhankelijk van de leeftijd is het verstandig hen te betrekken bij wat er gebeurt. Als ouders kunt u inschatten of zij dit aankunnen.
8
Het is belangrijk dat ook zij kennis kunnen maken met de baby, zodat ze weten van wie ze afscheid nemen. Het lijkt misschien zwaar voor kinderen, maar zij kunnen er belang bij hebben te delen in de emoties. Niets is erger voor een kind dan buiten gesloten te worden van de belangrijke gebeurtenissen in een gezin. Vaak vinden zij het fijn mee te helpen, door bijvoorbeeld kleertjes uit te zoeken of een mooie tekening te maken. Wanneer u de behoefte voelt, kunt u ook andere mensen uit uw naaste omgeving met de baby laten kennismaken. Erkennen dat er een kindje is en dat werkelijk zien maakt ook voor hen afscheid nemen minder onwerkelijk. Bovendien geeft het u de mogelijkheid uw verdriet te delen met de mensen die u na staan.
Tastbare herinneringen Na de geboorte helpen wij u met het verzamelen van allerlei dingen van de baby, die later van onschatbare waarde voor u kunnen zijn: bijvoorbeeld een afdrukje van handjes of voetjes, een haarlokje, navelklemmetje, naambandje, echofoto, stukje ctg. Ook raden wij u aan foto’s van uw overleden baby te (laten) maken. Denkt u er rustig over na of u dit wilt. Een foto is snel gemaakt en de periode waarin dit kan is maar kort. Misschien staat de gedachte aan een foto u nu niet aan, maar dit kan later veranderen. Wij kunnen altijd foto’s voor u bewaren in uw medisch dossier, zodat u, als u nu geen foto’s wilt, maar later toch de behoefte voelt om te kijken, de foto’s altijd bij ons kunt opvragen. Uw overleden kindje is voor u een persoon. Het hebben van foto’s kan een kostbare herinnering worden. Verschillende ouders vertelden ons hoe fijn ze het vonden over foto’s te beschikken. Anderen vertelden ons hoe jammer het wel was, dat ze zich geen enkel beeld meer konden vormen van hun baby, omdat er niets tastbaars meer was.
De burgerlijke stand Aangifte van geboorte en/of overlijden moet gedaan worden door de ouders of de begrafenisondernemer binnen drie werkdagen na de geboorte bij de burgerlijke stand in het gemeentehuis van Tiel. Aangifte is verplicht bij geboorte vanaf een zwangerschapsduur van 24 weken of wanneer de baby levend geboren is bij een zwangerschapsduur onder de 24 weken.
9
Wordt uw kindje levenloos geboren onder de 24 weken mag u ook aangifte doen, maar hoeft het niet. Wanneer u getrouwd bent, kan uw kindje ongeacht de zwangerschapsduur worden bijgeschreven in uw trouwboekje. Het kan erg moeilijk zijn om naar het gemeentehuis te gaan voor aangifte. De begrafenisondernemer kan het voor u doen, maar vaak vinden mensen het ook erg belangrijk zelf aangifte te doen. Wanneer u wenst, kunt u vragen aan de begrafenisondernemer van tevoren telefonisch contact op te nemen met het gemeentehuis, zodat men rekening kan houden met uw komst.
Begraven of cremeren De wetgeving verplicht u uw baby te begraven of te cremeren, wanneer u ook een aangifteplicht heeft (zie boven) Bij een levenloos geboren kindje onder de 24 weken heeft u de keuze, of u een begrafenis of crematie wenst. Er zijn verschillende mogelijkheden om te begraven/ te cremeren: - U kunt hulp inroepen van een begrafenisondernemer, desgewenst kunnen wij u aan een ondernemer helpen die ervaring heeft met de uitvaart van overleden kindjes. Het is raadzaam van tevoren te informeren bij uw uitvaartverzekering, of de kosten wel vergoed worden op de polis van de ouders. Dit is niet altijd het geval. - U kunt rechtstreeks contact opnemen met de begraafplaatshouder om de begrafenis te regelen. De zorg eromheen moet u zelf regelen. - Onder de 24 weken mag u uw levenloos geboren baby ook vrij in de natuur begraven, bijvoorbeeld in uw tuin. U moet toestemming vragen aan de grondeigenaar, wanneer u dit niet zelf bent. - Ook is het mogelijk na obductie de baby in het UMCU achter te laten, om gecremeerd te worden. Hier zijn geen kosten aan verbonden. Het is het cremeren van meerdere baby’s tegelijk, samen met stoffelijke resten van lichamen, die na overlijden ter beschikking van de wetenschap zijn gesteld. Dit vindt pas een aantal weken tot maximaal twee maanden na geboorte plaats. Eenmaal hiertoe besloten, kan deze beslissing niet meer worden teruggedraaid. U kunt hier niet bij aanwezig zijn. De datum kan desgewenst achteraf worden opgevraagd.
10
In deze moeilijke dagen moet u beslissen, wat voor uitvaart u wilt. In het algemeen geldt, dat hoe meer mensen eraan doen om een uitvaart een eigen vorm te geven, des te beter ze zich daar achteraf bij voelen. Daarom is het belangrijk zoveel mogelijk zelf ideeën naar voren te brengen en zo mogelijk ook uit te voeren. Waarschijnlijk hebt u nog nooit nagedacht over de mogelijkheden bij een begrafenis of crematie van een baby. Uw begrafenisondernemer kan u adviseren. Afhankelijk van uw wensen kunt u een samenkomst of dienst houden met familie en vrienden, of juist in besloten kring afscheid nemen van jullie kindje. Wanneer er ook andere kinderen in het gezin zijn, raden wij u sterk aan samen met uw kinderen afscheid te nemen, wanneer zij ouder zijn dan twee jaar. Het beleven van een begrafenis of crematie helpt ook jonge kinderen een duidelijk besef van het overlijden van de baby te krijgen, hetgeen hen zal helpen het verlies een plaats te geven.
Geboortekaartje – overlijdensannonce Uw omgeving verwacht een geboorteaankondiging. Is uw kindje overleden voor u geboortekaartjes mocht verzenden, dan kan dit onbedoeld aanleiding geven tot pijnlijke vragen en opmerkingen. Wij adviseren u dan ook op een of andere wijze officieel te laten weten, dat uw kindje is overleden. Een kaartje en/of een overlijdensannonce in de (regionale) krant kan dan nuttig zijn. Hetzelfde geldt wanneer uw kindje overleed, nadat u geboortekaartjes verzonden heeft. Wij raden u aan ervoor te zorgen, dat de mensen met wie u regelmatig contact heeft tijdig op de hoogte zijn, zodat ook zij voorbereid hun medeleven kunnen tonen. Bij de begrafenisondernemer, de drukker, op internet en op onze afdeling zijn talloze voorbeelden van kaartjes, teksten en gedichtjes aanwezig, maar ook een eigen ontwerp kan als basis dienen voor een persoonlijk getint kaartje.
Borstvoeding Na de bevalling gaan uw borsten automatisch borstvoeding produceren. Het is zeer verdrietig te beseffen, dat er geen kindje meer is, dat uw borstvoeding nodig heeft. Door het stuwen van de borsten voelt u de leegte zonder baby heel bewust en lichamelijk.
11
Net als de naweeën, het vloeien en de slapte van de buikwand kan dit verdriet en boosheid op uw lichaam veroorzaken. Een nauwsluitende BH, ijskompressen of pijnstillers kunnen verlichting geven. Na enkele dagen zal de melkproductie vanzelf ophouden. Het is ook mogelijk d.m.v. medicatie (Dostinex®) de melkproductie tegen te gaan. De gynaecoloog of verloskundige kan hiervoor een recept uitschrijven.
Naar huis Het ontslag wordt in overleg met de gynaecoloog vastgesteld. Het kan voorkomen, dat u om medische redenen na de bevalling nog enige dagen in het ziekenhuis moet blijven. U blijft dan op uw eenpersoonskamer en uw partner is de hele tijd welkom. Wanneer u behoefte heeft om te praten, dan moedigen wij u zeker aan om dit te doen. Naast de mensen, die bij u op visite komen, kunt u altijd een gesprek aanvragen met de gynaecoloog, verloskundige, verpleegkundige, een maatschappelijk werkende of een van de ziekenhuispastores. Wij streven er echter naar, mits medisch verantwoord, u zo spoedig mogelijk na de bevalling naar huis te laten gaan. In uw eigen omgeving is het gemakkelijker zich aan uw verdriet over te geven. Het is wenselijk, de aangevraagde kraamhulp thuis gewoon door te laten gaan. U bent immers bevallen. Regel de kraamhulp in overleg met uw ziektekostenverzekering en kraamcentrum. Met lege handen thuiskomen is heel erg. U had zich op een blijde thuiskomst verheugd. Thuis staat misschien alles al klaar voor uw baby. Misschien bent u geneigd, alle sporen van de babyspullen vóór uw thuiskomst te laten uitwissen. Dit is niet goed voor de rouwverwerking. Het zou u de kans ontnemen, hoe hard het ook is, afscheid te nemen van uw baby en uw voorbereidingen. Dit zal u helpen beter met uw verdriet en de gevoelde leegte om te gaan. Er is geen haast: wat u met de babyspulletjes doet, kunt u altijd nog beslissen. De eerstvolgende dagen en nachten zullen gekenmerkt worden door uw gedachten aan de baby. Aarzel niet om medische hulp in te roepen bij problemen, bijvoorbeeld als u niet kunt slapen. Het is normaal dat u veel huilt, droomt en praat over de baby. Alles wat u voelt is juist en normaal.
12
Weer thuis U moet zich realiseren, dat de mensen in uw omgeving, vrienden en familie, het soms erg moeilijk vinden nu met u te praten over het verlies van uw baby. De eerste woorden zijn voor hen het moeilijkste: als u er behoefte aan heeft met familie of vrienden te praten, moet u er rustig over beginnen. Dan blijkt vaak dat ook zij een duidelijke behoefte hebben er met u over te praten en u daarmee te helpen. Het zelf benaderen van mensen kan al een sterke aanzet zijn om hen over de moeilijke drempel van het contact maken heen te helpen. Een reactie van ouders: “Daags nadat ons kindje was overleden, hebben we al onze vrienden en kennissen opgebeld en veel daarvan hebben gezegd, als jullie niet gebeld hadden, hadden wij niet durven komen.”
Nacontroles Ongeveer 3 weken en 6 weken na de geboorte zien wij u graag terug op de polikliniek. Na 3 weken krijgt u een afspraak met uw gynaecoloog en/of de verloskundige die bij de bevalling aanwezig was. Na 6 weken komt u nog een keer terug bij uw behandelend gynaecoloog, omdat dan in de regel alle uitslagen bekend zijn van de onderzoeken, die gedaan zijn. In deze gesprekken wordt u de gelegenheid geboden over alle vragen, die u bezighouden nadere opheldering te verkrijgen. Naast medische vragen zal er ook ruimte zijn om te vertellen, hoe het met u gaat. Deze nagesprekken kunnen u van streek maken, omdat u over dingen praat die tijdens en in de dagen na de bevalling plaatsvonden en u deze zo opnieuw beleeft. Het is daarom aan te raden van tevoren vragen die u bezighouden op papier te zetten, zodat u niets vergeet. Een ander aspect, dat tijdens de nacontrole zeker ter sprake zal komen, is uw verwachting voor de toekomst t.a.v. opnieuw zwanger worden en bevallen. De uitslagen van de onderzoeken en de consequenties hiervan zullen met u worden besproken en u wordt voorgelicht over erfelijkheidsonderzoek en prenatale diagnostiek, als dat mogelijk en gewenst is.
13
Deel 3: Weer thuis met lege handen U bent weer thuis. Thuiskomen was moeilijk. U begint te beseffen, dat u het zonder dit kindje moet redden. De volgende maanden, misschien wel jaren, zult u veel verdriet, pijn en leegte beleven bij de gedachte aan uw baby en alles wat er gebeurd is. Veel vragen en tegenstrijdige gevoelens zullen u overvallen. Met dit boekje proberen wij u enigszins verder te helpen, u wegwijs te maken en u aan te moedigen om uw verdriet te uiten en zodoende het verlies te verwerken. De thema’s die wij aanhalen zijn gebaseerd op de meest voorkomende vragen van ouders die in dezelfde situatie verkeerd hebben als u nu.
Na begrafenis of crematie Met de begrafenis of crematie van uw kind is de moeilijke periode die u doormaakt zeker niet afgesloten. Vaak begint dan de zwaarste tijd. Aan de ene kant moet u leren leven met het verlies van uw baby. Dat vraagt veel tijd en energie. Aan de andere kant vragen uw gezin, uw werk, uw omgeving en uw familie gewoon weer om aandacht. Het is heel begrijpelijk en gewoon dat u het liefst rust wilt hebben, dat u geen zin heeft om de draad weer op te pakken. Het is alsof u nu pas echt de leegte voelt, alsof het verdriet u nu pas overmant. Soms proberen ouders hun gevoelens te verbergen en storten zij zich weer in hun dagelijkse bezigheden. Zij doen of er niets meer aan de hand is. Wanneer u zich ruimte gunt om het verdriet te beleven en desnoods die ruimte opeist van anderen, kunt u het overlijden van de baby verwerken en zult u op den duur de toekomst weer met vertrouwen tegemoet zien. U moet veel tijd nemen voor uzelf en leven naar uw eigen behoefte.
Rouwverwerking Rouwverwerking is het proces waarbij het verdriet om het verlies van uw baby geleidelijk aan dragelijker wordt. Vergeten zult u uw baby echter nooit. Rouwen is een persoonlijk proces, iedereen uit zijn verdriet anders. Sommigen willen voortdurend over hun verdriet en de baby praten, andere ouders willen dit juist niet en trekken zich helemaal in zichzelf terug. Weer anderen kunnen alleen maar huilen.
14
Elk van dit soort reacties is normaal en begrijpelijk. Het is goed om te tonen hoe u zich voelt. Als u uw verdriet kunt delen met iemand, kan het gemakkelijker zijn deze te dragen. Huilen is een goede manier om gevoelens te uiten, die te sterk zijn om voor u te houden of om onder woorden te brengen. Verschillende gevoelens kunnen u in de war brengen, zo erg, dat u denkt dat u “gek” wordt. Hierover hoeft u zich niet ongerust te maken. Het is niet ongewoon, dat u zich nu eens verdrietig of schuldig, dan weer kwaad of zelfs laconiek voelt. Soms kan het helpen een dagboekje bij te houden, zodat u alle emoties van u af kunt schrijven. Dit kan ertoe bijdragen om u door deze moeilijke tijd heen te helpen. U overkwam iets dat uw hele leven verstoord heeft, uw verwachtingen tenietgedaan heeft en uw aanvankelijke vreugde zinloos heeft gemaakt. Om dit te boven te komen is veel tijd, kracht en moed nodig: uw leven wordt nooit meer hetzelfde, u zult hoe dan ook op een andere manier verder leven dan voor de dood van de baby.
Ouders rouwen beiden Na de geboorte van een dood kindje of na het overlijden van een pasgeboren baby is de moeder soms niet in staat om te helpen bij het regelen van praktische zaken, die om de hoek komen kijken. De vader staat hier dan alleen voor. Hij regelt de praktische zaken en lijkt soms niet zoveel last te hebben van verdriet. Vele/de meeste gevoelens van medeleven gaan vaak uit naar de moeder en soms ziet men de gevoelens van de vader dan over het hoofd. Soms hebben mannen ook moeite hun emoties te tonen. Zij zelf (en ook de omgeving) vinden dikwijls dat ze sterk moeten zijn om hun vrouw te steunen. Sommige vaders kunnen dan ook moeilijk praten over wat hen beweegt. Ze vluchten in hun werk, het organiseren van het huishouden of in nietsdoen om zo hun gevoelens de baas te blijven. Sommigen willen niet meer over de baby praten om het hun vrouw niet nog moeilijker te maken. Heel belangrijk is daarom het besef dat beide ouders een persoonlijk rouwproces doormaken, dat niet altijd gelijk opgaat en dat het verdriet bij ieder van u op een eigen manier en op een eigen tijdstip tot uiting komt en verwerkt wordt.
15
Misschien heeft u veel behoefte om te praten, terwijl uw partner zich terugtrekt en ogenschijnlijk snel de draad van het gewone leven weer lijkt op te pakken. Geef elkaar de ruimte hierin, maar zorg ook dat u samen blijft praten over wat u voelt en wat u van elkaar opmerkt, zodat u elkaar kunt steunen om het verdriet, de leegte en het gemis gezamenlijk te dragen. Een gebeurtenis, zo intens als deze, kan u heel dicht bij elkaar brengen, maar kan ook een uiteindelijk onoverbrugbare kloof veroorzaken. Zoek hulp als u er samen niet uit komt!
Waarom? Veel ouders houden zich bezig met vragen als: Waarom? Waarom moest ons dit overkomen? Waarom was de baby zo zwak? Waarom laat God dit toe? Waarom heeft dit kunnen gebeuren? Een deel van deze vragen kan worden beantwoord door de onderzoeksresultaten. Maar de vraag waarom nu juist uw baby moest sterven, zal nooit beantwoord worden. Er is geen antwoord op de vraag naar de dood. Gelovige mensen zoeken troost in hun geloof, anderen in een andere levensovertuiging. Ook de vaststelling dat de dood de baby van pijn en leed verlost heeft of dit voorkomen heeft, kan mensen troost bieden. Het gaat er hier niet om het antwoord op de “waarom”vraag te geven. Dit antwoord is er niet. Waar het wel om gaat is het leren te accepteren dat uw kindje niet meer bij u is en dat het bereiken van die aanvaarding een lang en pijnlijk proces kan zijn. Uiteindelijk vindt een ieder zijn eigen antwoord of berusting. De weg op zoek naar dit “antwoord” wordt soms extra pijnlijk, omdat ouders, vooral moeders, zich vaak schuldig voelen aan de dood van hun kind. Deze schuldgevoelens kunnen het leven ondraaglijk maken. De dood wordt soms gezien als straf. Hierover praten kan helpen om de dingen meer helder en realistischer te zien. U zult nooit weten waarom u uw baby heeft verloren, maar u zult altijd weten wat de baby voor u heeft betekend Reactie van ouders: We vroegen ons af waarom deze vreselijke gebeurtenis ons moest overkomen, terwijl we zo graag een baby wilden om van te houden. Er zijn zoveel mensen die een abortus laten verrichten of ongewenst kinderen hebben. Het is zo moeilijk te begrijpen.
16
Je zou kunnen zeggen dat we ons op de een of andere manier verantwoordelijk voelen voor wat er gebeurd is, hoewel we verstandelijk weten dat we er niets aan konden doen en er geen manier was om het te voorkomen. Maar toen ik de baby vasthield, bad ik dat God hem tot zich zou nemen zodat hij niet langer hoefde te lijden.
De andere kinderen Uw leven zal nog lange tijd beïnvloed worden door het overlijden van uw kindje. Als u nog andere kinderen heeft, vergen die tegelijkertijd veel van uw aandacht. Veel vragen komen waarschijnlijk in u op. Afhankelijk van de leeftijd van de oudere kinderen ziet u zich voor het probleem geplaatst wat u hen moet vertellen. Moeten zij wel weten dat de baby overleed? Zullen ze wel of niet meegaan naar de begrafenis? Alle gezinsleden leefden toe naar het moment dat de nieuwe baby geboren zou worden. In hun spel maakten de kinderen plannetjes, ze wilden helpen met de inrichting van de babykamer of legden speelgoed klaar. Met belangstelling volgden zij u en vroegen zij u misschien honderduit over het kindje dat u droeg. Misschien voelden ze het wel bewegen, wanneer zij hun hand op uw buik legden. Om uw kinderen goed op te kunnen vangen, is het belangrijk dat u met uw partner bij deze gedachten stil blijft staan. Ook al zijn de kinderen in uw gezin nog jong, vertel hen wat er is gebeurd. Ook kleine kinderen begrijpen dan dat er iets met de baby aan de hand is en kunnen uw gevoelens van verdriet beter plaatsen. Ook al toont een kind zijn gevoelens niet op dezelfde wijze als u, dat wil nog niet zeggen dat het sterven van de baby hem of haar niets doet. Kinderen hebben daar vaak hun eigen uitingswijze voor via spel, verhaaltjes, tekeningen of gesprekjes onder elkaar of met u. Vertel hen op eenvoudige wijze wat er gebeurd is. Vertel hen wat u voelt en laat hen vertellen wat zij voelen. Het is beter hun vragen te beantwoorden dan hen in onzekerheid te laten. Welke voorstelling uw kinderen zich er ook bij maken, geef hen de kans op hun eigen wijze het sterven van het nieuwe broertje of zusje te beleven. Wanneer u uw kinderen laat delen in wat u en uw gezin overkwam, houdt u de mogelijkheid open om later steeds vrij over de overleden baby te kunnen blijven praten.
17
Sommige ouders, met name moeders, voelen zich geïrriteerd door de aanwezigheid van hun andere kinderen. Dit gevoel van afwijzing kan op zich weer schuldgevoelens veroorzaken. Zo’n reactie is niet vreemd. Een mogelijkheid is om uw kind tijdelijk aan een vertrouwd persoon over te laten (misschien maar enkele uren per dag of per week), zodat u de ruimte krijgt om u aan uw gevoelens over te geven. Opmerking van een moeder: Mijn grootste probleem was mijn zoontje van drie. Ik kon het niet uithouden, hem veel om mij heen te hebben. Hij leek me mateloos te irriteren. Ik was een tijdlang behoorlijk streng voor hem, maar nu kan ik hem veel meer waarderen.
Familie, vrienden, lotgenoten Weer thuisgekomen kunt u zeer verschillende reacties verwachten uit uw omgeving. Steun of precies de juiste woorden komen vaak uit onverwachte hoek, terwijl soms mensen, waarvan u meer verwacht, nooit meer komen opdagen. Meestal hebben ouders het liefst slechts enkele zeer vertrouwde mensen om zich heen. Familie, vrienden en buren kunnen een grote hulp zijn. Zij kunnen u met praktische dingen helpen. Zij kunnen naar u luisteren of simpelweg er zijn. Het is goed als u uw behoefte duidelijk en eerlijk kenbaar maakt (bijvoorbeeld geen behoefte aan gezelligheid, alleen gelaten willen worden of juist niet) Soms is een vakantie met uw partner of een avondje uit een gezonde afleiding. Zo’n uitje is geen vlucht, maar verzet de zinnen en kan u zo nieuwe kracht geven en heilzaam werken. Voor buitenstaanders is het vaak moeilijk om de juiste dingen te doen of te zeggen, al proberen ze zich in uw situatie in te leven. Ze zullen echter nooit dat voelen, wat u voelt. Daardoor kunnen ze zich wat onbeholpen gedragen en opmerkingen maken, die u pijn doen (“Gelukkig was jullie baby nog maar enkele uren oud”, “Jullie zijn nog jong”’, “Gelukkig hebben jullie er nog eentje over”). In uw woonomgeving zult u terughoudendheid en verlegenheid bespeuren. Misschien krijgt u het gevoel genegeerd te worden. U kunt zich in de steek gelaten voelen. Vaak is het nuttig een eerste stap te nemen en te laten weten hoe u zich het liefst behandeld ziet.
18
Mensen, die u meestal meer vanzelfsprekend zullen aanvoelen, zijn ouders die in het verleden hetzelfde als u hebben meegemaakt. Deze lotgenoten hebben weinig uitleg nodig om te begrijpen wat er in u omgaat. Mogelijkheden, om met zulke ouders in contact te komen, staan vermeld achter in dit boekje.
Lichamelijke reacties Naast alle emotionele problemen, uw verdriet en uw wanhoop, voelt u ook lichamelijk de leegte en de pijn die uw kindje heeft achtergelaten. Lichamelijke reacties als naweeën, pijn door hechtingen, stuwing of de nacontrole bij de gynaecoloog worden veelal door vrouwen als zinloos beleefd. Ook het vertellen over de bevalling, de baby en hoe het daarna ging, valt in het contact met anderen nu soms weg. Men praat er liever niet over. Dit alles maakt het besef voor de ouders des te indringender. Nu u weer enige tijd thuis bent, komen er wellicht een aantal vragen op wat betreft lichamelijk contact met uw partner. Veel vrouwen hebben behoefte aan steun en een arm om hen heen, maar hebben begrip, tijd en warmte nodig voordat ze weer zin hebben om te vrijen. Het gebruik van voorbehoedsmiddelen wordt soms als tegenstrijdig ervaren: leven verhinderen als je leven bent verloren. Met deze gevoelens leren leven, kost veel tijd en energie. Heeft u vragen hierover, dan kunt u deze bespreken met uw gynaecoloog, verloskundige of huisarts.
De toekomst Uw gedachten zullen in de eerste weken/maanden vrijwel voortdurend om uw verloren baby draaien. Al in deze tijd is het mogelijk dat u zich afvraagt hoe het nu verder zal moeten gaan (“Kunnen wij nog kinderen krijgen”, “Durven wij een nieuwe zwangerschap aan?”, “Met welke risico’s moeten we rekening houden?”). Bovendien zal ook uw omgeving zich met dergelijke vragen bezighouden en u proberen met adviezen van dienst te zijn. Het is belangrijk dat u hier als ouders over praat en uw vragen in het nagesprek met de arts bespreekt.
19
Op grond van ervaring raden wij u aan om enige tijd te wachten voordat u weer in verwachting raakt. In het algemeen heeft men geruime tijd nodig om sterk genoeg te zijn voor het aanvaarden van een nieuwe zwangerschap. Niet zelden ervaren vrouwen schuldgevoelens ten opzichte van de overleden baby als zij opnieuw een kind verwachten. Maar ook kan een nieuwe baby geen vervanging zijn van uw overleden kind. Bij een te snel intreden van een nieuwe zwangerschap hebben ouders wellicht te weinig tijd gehad zich emotioneel op het nieuwe kindje voor te bereiden.
Nawoord Met dit boekje hebben wij gepoogd u enigszins te steunen in een tijd die voor u bitter en verdrietig is. Dit boekje is zeker niet compleet, het is evenmin een vervanging van persoonlijke steun door mensen in uw omgeving. Er is een poging gedaan om u op de hoogte te stellen van zaken, die nuttig kunnen zijn om te weten. Nog twee praktische tips: - Veel ouders zijn erbij gebaat alle dingen die hen bewegen op te schrijven, bijvoorbeeld in de vorm van een dagboek. U voelt vaak dingen, die u liever aan zwijgzaam papier toevertrouwt dan aan een persoon in uw omgeving. - Wanneer u liever ook met anderen wilt praten, dan met alleen mensen in uw directe omgeving, aarzel dan niet en neem contact op met uw huisarts, pastor, een maatschappelijk werker, of met iemand van de Landelijke Zelfhulporganisatie “Ouders van een overleden kind”, waar u ook leesmateriaal kunt krijgen. Het zal nog veel tijd en energie vergen, voordat uw verdriet naar de achtergrond is geschoven. Elk jaar opnieuw zal de geboortedag en sterfdag van uw kind een droeve dag blijven. Veel ouders zeggen dat hun leven niet meer zo is als vóór het overlijden van hun baby. En velen vinden ook dat het terugdenken aan hun baby een droevige, maar kostbare herinnering is.
20
Waar kunt u verdere informatie krijgen? De landelijke zelfhulporganisatie: “Vereniging van Ouders van een overleden kind” In Nederland bestaat een organisatie van ouders die hun kind verloren hebben. Het doel is informatieverschaffing en het bieden van lotgenotencontact, onder andere via gespreksgroepen. De organisatie heeft contactpersonen in het hele land. Aarzelt u niet met deze organisatie contact op te nemen.
Het centraal contactadres is: Toos Kool, Postbus 418, 1400 AK te Bussum.
Website: www.vook.nl Het centraal telefoonnummer is: (0900) 202 27 23 (0,05 euro per minuut) op werkdagen tussen 09.00-12.00 uur, 14.00-17.00 uur en 19.00-22.00 uur.
Internet:
Veel informatie is o.a. te vinden op: - www.rouwverwerking.pagina.nl - www.lieve-engeltjes.nl - www.kindenrouw.nl
21
Een greep uit de literatuur: We hadden haar Anna willen noemen door Ida de Vries. Dagboek van de gebeurtenissen rond de geboorte van een in de zwangerschap overleden meisje. Uitgeverij van Arkel, Utrecht. Zwemmer in de geheime zee door William Kotzewinkel. Drie lange dagen uit het leven van twee jonge mensen, waarin hun baby wordt geboren, sterft en wordt begraven. Uitgeverij Arbeiderspers, Amsterdam. Is jouw kindje verdwaald? Door Ellen Lenaarts. Een echtpaar beschrijft hoe ze het verdriet om hun doodgeboren kind hebben verwerkt. Uitgeverij Flora, Lelystad. Uit het nest gevallen door Henk Mochel. Over miskramen en sterfte rondom geboorte. Uitgeverij Kok, Kampen. Als geboorte afscheid nemen wordt van Monuta Uitvaartzorg en –verzekeringen. Uitgave: Monuta Uitvaartzorg en –verzekeringen, telefoon (0800) 023 05 50.
22
Ruimte voor aantekeningen
23
Ziekenhuis Rivierenland Tiel Pres. Kennedylaan 1 4002 WP Tiel Postbus 6024 4000 HA Tiel Tel. (0344) 67 49 11 Fax (0344) 67 44 19 Internetsite: www.zrt.nl
