O P M I K L I C H T E R! Licht op zwaar werk. Handleiding bij de campagne Schiet op je werk

!

ER

SCHI

MI

K

OP JE WE RK

ET

OP LICHT

Licht op zwaar werk Handleiding bij de campagne ‘Schiet op je werk’

Voor preventiemedewerkers, arbocoördinatoren, HRM’ers en P&O’ers

Handleiding bij de campagne ‘Schiet op je werk’

1

INHOUD

Voorwoord

1. Inleiding

4

2. Wat zegt de Arbowet?

8

Werken in de buitendienst is prachtig. Maar ook zwaar. Buitendienstmedewerkers hebben meer lichamelijke klachten, een hoger ziekteverzuim en worden jonger arbeidsongeschikt dan

3. Bewegen is goed! Overbelasting niet!

9

mensen in andere beroepen. Er wordt veel en zwaar getild, vaak ook in ongemakkelijke houdingen. Ook komen repeterende bewegingen veel voor en moet er vaak veel kracht gezet worden. De

4. Zware feiten

10

campagne ‘Schiet op je werk’ is een steun in de rug om het werk te verlichten.

5. ‘Schiet op je werk’ en andere arboactiviteiten

13

De campagne

6. Zo beoordeel je licht en zwaar

17

in hun werk. Vaak hebben ze ook ideeën om dat zware werk te verlichten. Met de campagne – die

6.1 Tillen

18

je in je eigen gemeente kunt uitvoeren – nodig je teams en teamleden uit om hun eigen werk te

6.2 Dragen

21

verlichten en te innoveren. Dat begint leuk en makkelijk met foto’s schieten van lichamelijk zware

6.3 Duwen en trekken

23

situaties in het dagelijkse werk. Bij elke foto geven medewerkers een suggestie om het werk te

6.4 Ongunstige houdingen

25

verlichten of te vergemakkelijken. Die oplossingen bespreken de teams in een toolboxmeeting of in

6.5 Energetische belasting

27

het werkoverleg. Vervolgens wordt bepaald (door het team, de arbocoördinator of het management)

6.6 Trillen en schokken

29

welke oplossingen worden uitgevoerd en wanneer.

6.7 Repeterende bewegingen

30

‘Schiet op je werk’ is een enthousiasmerende, laagdrempelige manier om belastend werk te inven-

De campagneopzet is simpel: medewerkers en hun teamchefs weten zelf heel goed wat zwaar is

tariseren en te verlichten. 7. Schiet op je werk

31 Succes met je verlichtende werk!

C.J. Bethlehem Voorzitter Wethouder gemeente Helmond

P. Wiechmann Secretaris / penningmeester 1e onderhandelaar ABVAKABO FNV

2

L i c h t o p z w a a r we r k


3

1. Inleiding

Deze handleiding (‘Licht op zwaar werk’) is bedoeld voor preventiemedewerkers, arbocoördinatoren, HRM’ers en P&O’ers. Voor jou dus. Jij bent degene die arbo in je pakket hebt. De campagne is een hulpmiddel voor je om de aanpak van lichamelijke belasting op de agenda te krijgen en te houden. En natuurlijk om de lichamelijke belasting daadwerkelijk terug te dringen.

De handleiding

Gezamenlijke verantwoordelijkheid

Informeer de OR

Werkboek ‘Fysieke belasting’

In deze handleiding tref je twee soorten

Gezond, veilig en prettig werken is een geza-

De OR heeft instemmingsrecht op arbobeleid.

Het A+O fonds Gemeenten gaf in 2003 het

informatie:

menlijke verantwoordelijkheid van werkgever

Dat gebeurt in een formeel overleg tussen

werkboek ‘Fysieke belasting’ uit. Het verscheen

• Hoofdstuk 2 tot en met 6: achtergrondin-

en werknemers. De werkgever schept de juiste

werkgever en OR. Informeer de OR daarom

in de reeks ‘Werkboeken Arboconvenant

formatie over lichamelijke belasting en

randvoorwaarden, zoals het verstrekken van

over ‘Schiet op je werk’. Doe dit vroegtijdig in

Gemeenten’. Het werkboek gaat op inzichtelijke

preventieve maatregelen.

hulpmiddelen, en draagt zorg voor voorlichting

de planfase. Pas als de OR instemt met het

wijze in op herkennen en terugdringen van

• Hoofdstuk 7: informatie over opzet en

en instructie. De werkgever ziet tevens toe op

uitvoeren van de campagne kun je starten met

fysieke belasting van alle functies die binnen

uitvoering van de campagne

de naleving van deze voorlichting en instructie

de voorbereiding.

gemeenten voorkomen. Naast de buitendienst-

‘Schiet op je werk’.

en het juiste gebruik van de hulpmiddelen. De

medewerkers krijgen onder andere balie-,

werknemers moeten vervolgens de hulpmidde-

beleids- en facilitaire medewerkers aandacht.

Schiet op je werk =

len ook op de juiste manier gebruiken.

Het werkboek is een aanrader voor arbocoör-

• Schiet een foto van zwaar werk

De campagne ‘Schiet op je werk’ vergemak-

dinatoren die kennis willen nemen van extra

• Verzin lichte oplossingen

kelijkt beide verantwoordelijkheden. Het is een

informatie over fysieke belasting. Je kunt het

• Bespreek de oplossingen

methode om voorlichting te geven en tegelij-

downloaden vanaf www.aeno.nl.

• Kies welke je gaat uitvoeren

kertijd mobiliseert het de inzet van manage-

• Werk licht!

ment en medewerkers. De campagne is prima te gebruiken als aanvulling op de RIE binnen de gemeenten.

4



5

Ik mik op lichter!

Ronald Govers arbocoördinator gemeente Haarlem

“Ik ben sinds een jaar arbocoördinator van

een wensen- en eisenlijst. Dan ga ik offertes

Stadsbeheer bij de gemeente Haarlem.

aanvragen. Vervolgens testen we met z’n allen

Daarvoor was ik jarenlang boomkweker bij de

een paar types. Dan pas schaffen we aan en

gemeente. Het is wel handig dat ik de praktijk

krijgen we training van de fabrikant. Voordat

goed ken. We houden tien keer per jaar een

dat gebeurd is, werken we er niet mee. Dat

toolboxmeeting over veilig en gezond werk.

hoort volgens ons allemaal bij slim werken.

Niet als een ‘moetje’, maar om van elkaar te

De slimste verbetering van de laatste tijd vind

leren. Er zit zo veel kennis bij iedereen, maar

ik de introductie van de kiepwagen. We hebben

als je het niet uitwisselt, kom je niet verder.

twee van zulke wagens, die rijden de hele dag

Ik hoef die toolboxmeetings niet te geven, dat

rond om groenafval op te halen. Het voordeel

kunnen de mannen zelf. Dat doen ze dan ook.

is dat de teams dan niet zelf steeds hoeven te

Een medewerker groen geeft aan wat ie ge-

laden. Dat scheelt veel zwaar werk en het is

vaarlijk of ongezond vindt en hoe ie dat denkt

ook stukken efficiënter. Doordat er grijpers op

op te lossen. Daar praten ze dan samen over.

de wagens zitten, is het voor de chauffeurs ook

Dat werkt echt super, daar is iedereen hier en-

niet zwaar.”

thousiast over. De methode ‘Schiet op je werk’ doet eigenlijk hetzelfde? Nou, prima!”

Slim organiseren “Wat ik ook heb ingevoerd, is training en instructie in het werken met machines. Voordat een nieuw type machine gebruikt gaat worden, komt de fabrikant uitleggen hoe je ermee moet werken. Maar samen nadenken over het gebruik van gereedschap begint al eerder. Als we een nieuwe machine gaan aanschaffen, maken we eerst samen, met alle gebruikers

6


Handleiding voor P reven ti em edewer kers Handleiding , A r b ocoördi bij de n atoren campagne , H R M’ ‘Schiet ers enopP &O’ je werk’ ers 7 7

2. Wat zegt de Arbowet?

3. Bewegen is goed!

Overbelasting niet!

Van lichaamsbeweging wordt niemand slech-

Grens tussen gezond en ongezond

positieve wijze aandacht voor veilig en gezond

dinator de rol van preventiemedewerker.

ter. Het is gezond om minimaal dertig minuten

De grens tussen trainen en overbelasten is voor

werken. De campagne ondersteunt arbocoör-

Een preventiemedewerker is verplicht

per dag te bewegen. Maar te veel, te zware en

iedereen verschillend. De een kan nu eenmaal

dinatoren, leidinggevenden en medewerkers.

voor alle organisaties met meer dan 25

verkeerde lichamelijke belasting is uiteraard

meer aan dan de ander. Daarom werkt de ergo-

Niet omdat het moet, maar omdat je er met

medewerkers, dus ook voor nagenoeg alle

niet gezond. Door de aard van het werk en de

nomische wetenschap altijd met een risico- of

elkaar voor staat. Voor arbocoördinatoren is

gemeenten. De preventiemedewerker is de

bijzondere omstandigheden kunnen buiten-

kansberekening. De ergonomische grenswaar-

het handig om op de hoogte te zijn van actuele

interne deskundige van de gemeente rond

dienstmedewerkers lichamelijk overbelast

den zijn zo bepaald dat als mensen het werk ja-

weten regelgeving. Wat vraagt de overheid

arbeidsomstandigheden. Hij of zij adviseert

worden. Daardoor komen bij deze groep

renlang uitvoeren 90% van de beroepsbevolking

op dit gebied? In vogelvlucht:

de werkgever en de werknemers over het

medewerkers meer klachten voor dan gemid-

geen blijvende schade oploopt. Voor 10% van

juiste beleid om risico’s te beheersen.

deld.

de werkenden zijn de grenzen dus nog te hoog.

De campagne ‘Schiet op je werk’ vraagt op

• De werkgever moet ervoor zorgen dat de medewerkers gezond hun werk kunnen (blijven) doen. • De medewerkers moeten hun plichten

• In veel gemeenten vervult de arbocoör-

• Werkgevers en werknemers kunnen een arbocatalogus opstellen. Hierin staan

Voor hen moeten er dus eigenlijk aanvullende Wat voor klachten? Onder meer pijnlijke voeten

methoden en oplossingen beschreven waar-

na een hele dag staan, spierpijn, pijn in de rug

maatregelen worden genomen.

mee werkgevers en werknemers kunnen

en last van de knieën na bijvoorbeeld een dag

Maar hoe weet je wie bij die 10% risicogroep

nakomen. Zo moeten zij hulpmiddelen die

voldoen aan de (doel)voorschriften van de

straten. Spier- en gewrichtsklachten ontstaan

hoort? In het algemeen is het goed om te

ter beschikking worden gesteld op een juiste

overheid. Bijvoorbeeld: beschrijvingen van

ook vaak door een combinatie van belastende

luisteren naar de mensen zelf. Wanneer zij het

manier gebruiken. En verder moeten ze

technieken en methoden, goede praktijken,

factoren. Bijvoorbeeld tillen in een slechte

werk ‘zwaar’ vinden is dat een aanleiding om

deelnemen aan voorlichtingsbijeenkomsten

normen en praktische handleidingen. De

werkhouding of een houding lang vasthouden

goed naar het werk te kijken en na te gaan of

of andere vormen van instructie.

verantwoordelijkheid voor het opstellen van

en tegelijk veel kracht leveren.

het ook anders kan. Let wel op:

een arbocatalogus ligt volledig bij de sociale

Duurt de lichamelijke belasting te lang en gaan

• Er zijn mensen die vlug klagen, eigenlijk nog

partners.

klachten niet over, of is de belasting te hoog,

• De ondernemingsraad heeft een belangrijke rol bij het maken van afspraken over de gewenste manier van werken.

• In 2008 wordt de arbocatalogus voor het

voor er een goede reden voor is.

dan worden spieren, pezen en gewrichten

• Er zijn mensen die eigenlijk te weinig klagen. Zij zouden tegen zichzelf in bescherming

• De Arbeidsinspectie kan toezicht houden op

onderwerp fysieke belasting opgesteld voor

overbelast. Ze kunnen tijdelijk of zelfs per-

de naleving van de Arbowet. De Arbeidsin-

de sector gemeenten waar deze campagne

manent beschadigen. Ernstige aandoeningen

spectie kan boetes opleggen of een proces-

een onderdeel van vormt.

van het skelet, gewrichten, pezen en spieren

genomen moeten worden.

zijn het gevolg. Er is dan duidelijk een gezonde

30 minuten per dag

onvoldoende aandacht is voor arbeidsom-

de arbocatalogus voor de sector gemeenten.

grens overschreden. Er is sprake van fysieke

Vanaf najaar 2007 loopt de campagne

standigheden. Daarnaast mogen medewer-

Op www.arbonieuwestijl.nl lees je meer over

overbelasting. Dat betekent dat het evenwicht

’30 minuten bewegen. Gewoon doen!’ die is

kers de Arbeidsinspectie inschakelen als

de nieuwe arboaanpak van de overheid sinds

verstoord is tussen wat het lichaam te verduren

geïnitieerd door het ministerie van VWS.

zij een klacht hebben. Uiteraard wordt de

1 januari 2007.

krijgt (lichamelijke belasting) en wat het aan-

De boodschap is eenvoudig. Het is gezond

kan (belastbaarheid).

om minimaal dertig minuten per dag te

verbaal maken als er naar haar indruk

Arbeidsinspectie alleen in het uiterste geval

• Op www.aeno.nl staat meer informatie over

ingeschakeld. Zaken worden dan immers

bewegen. Vooral wandelen en fietsen zijn

op scherp gezet. Veel beter is het om er op

gezond.

de werkvloer samen in goed overleg uit te

Zie ook www.30minutenbewegen.nl.

komen.

8



9

4. Zware feiten Voor het Arboconvenant Gemeenten is in 2002

laatste drie jaar nagenoeg constant gebleven.

Figuur 1. Dragen of tillen van meer dan 25 kilo

Figuur 4. Repeterende bewegingen door

en in 2004 de arbeidsbelasting bij gemeenten

Een grote daling in de fysieke belasting is de

door medewerkers buitendienst

medewerkers van de buitendienst

geïnventariseerd. Aan de hand van een steek-

laatste twee jaar wel zichtbaar bij repeterende

proef onder ruim 28.000 medewerkers van

bewegingen (figuur 4). Ook het werken in een

gemeenten is met de vragenlijst ‘Arbomonitor

ongunstige houding is de laatste jaren aan-

gemeenten’ onderzocht hoeveel lichamelijke

zienlijk afgenomen, maar is helaas weer licht

klachten zich onder andere bij buitendienst-

gestegen in de periode 2005/2006 (figuur 3).

medewerkers voordoen. In 2002 gaf maar liefst 60% van de onderzochten aan dat ze

Eind 2006 is er een nationale enquête arbeids-

lichamelijke klachten hebben gehad. In 2004

omstandigheden (NEA) uitgevoerd onder 80.000

was dit percentage iets gezakt naar 54%.

werknemers in Nederland. In de vergelijking

30%

64%

25%

62% 60%

20%

58%

15%

56%

10%

54% 52%

5%

50%

0%

48%

’02/’03 ’03/’04 ’04/’05 ’05/’06

NEA ‘06

‘02/’03 ’02/’03 ‘03/’04 ’03/’04 ‘04/’05 ’04/’05 ‘05/’06 ’05/’06

van de vier tijdvakken met de NEA 2006 is zichtDe klachten hangen samen met de lichamelijke

baar dat de medewerkers van de buitendienst

Figuur 2. Dragen of tillen van meer dan 5 kilo

Figuur 5. Grote kracht uitoefenen door

belasting. In de ‘Arbomonitor’ is lichamelijke

aanzienlijk meer dan de gemiddelde medewer-

onder verzwarende omstandigheden door


belasting gedefinieerd in vijf kengetallen:

ker uit de NEA worden blootgesteld aan fysieke


1. dragen of tillen van meer dan 23 kg;

belasting. Dit geldt voor het uitoefenen van

2. regelmatig meer dan 5 kg tillen of dragen onder verzwarende omstandigheden; 3. regelmatig in een ongunstige houding werken;

80% 35%

70%

30%

60%

25%

50%

verzwarende omstandigheden. Voor ongunstige

20%

40%

werkhouding en repeterende bewegingen geldt

15%

30%

10%

20%

5%

10%

grote kracht en voor het dragen en tillen van meer dan 25 kg en van meer dan 5 kg onder

4. regelmatig repeterende bewegingen maken;

daarentegen dat het niveau van het tijdvak

5. regelmatig grote kracht uitoefenen.

2005/2006 vergelijkbaar is met de NEA 2006.

0%

0%

‘02/’03 ’03/’04 ‘03/’04 ’04/’05 ‘04/’05 ’05/’06 ‘05/’06 ’02/’03

‘02/’03 ’02/’03 ‘03/’04 ’03/’04 ‘04/’05 ’04/’05 ‘05/’06 ’05/’06

Zwaar in kaart

Klachten door het werk

Is de lichamelijke belasting van buitendienst-

Ook is er gekeken naar lichamelijke klachten

medewerkers in de loop der jaren toe- of af-

die geheel door het werk zijn veroorzaakt. Dit

Figuur 3. Ongunstige werkhouding bij

Figuur 6. percentage medewerkers van de

genomen? Hiervoor zijn resultaten verzameld

wordt weergegeven in figuur 6. Deze figuur


buitendienst met lichamelijke klachten in de

over de periode van de afgelopen vijf jaar. Ta-

geeft aan dat het percentage buitendienst-

bellen op de volgende pagina geven een beeld van de afname van de vijf kengetallen. Voor het

periode 2006/2007“

medewerkers met lichamelijke klachten in de

80%

16%

periode 2006/2007 zichtbaar is gedaald.

70%

14%

60%

12%

50%

10%

en voor het uitoefenen van grote kracht (figuur

40%

8%

5) geldt dat, na een grote daling, de lichame-

30%

6%

20%

4%

10%

2%

dragen en tillen van meer dan 25 kilo (figuur 1)

lijke belasting in de periode 2005/2006 weer bijna gestegen is tot het niveau van 2002/2003. Het tillen en dragen van meer dan 5 kilo onder

0%

13%

13%

12%

12%

8%

0%

‘02/’03 ’03/’04 ‘03/’04 ’04/’05 ‘04/’05 ’05/’06 ‘05/’06 ’02/’03

‘02/’03 ’03/’04 ‘03/’04 ’04/’05 ‘04/’05 ’05/’06 ‘05/’06 ‘06/’07 ’02/’03

verzwarende omstandigheden (figuur 2) is in de 10

L i cht o p z w a a r we r k


11

Ik mik op lichter!

Wim van Kempen arbocoördinator gemeente Rotterdam

“Met zo’n 35 afdelingen hebben we hier bij

Minder meters maken

Gemeentewerken Rotterdam een flinke club

“Omdat het werk zo zwaar is, hebben we ook

mensen. Op sommige terreinen, waaronder

een leeftijdsbewust personeelsbeleid. Dit werk

arbeidsomstandigheden, zijn de afdelingen

kun je op de ambachtelijke manier namelijk

allemaal behoorlijk zelfstandig. Zo hebben ze

niet tot je 65ste volhouden. We zorgen bijvoor-

bij Onderhoud Buitenruimte, waar het straten

beeld dat de mannen als ze wat ouder worden

maken onder valt, hun eigen arbocoördina-

minder meters hoeven te maken. Ze gaan dan

tor. Heel goed denk ik, want de jongens die

werken in het onderhoud of op de werf. Naast

de buitenruimte onderhouden lopen tegen

deze ‘oplossing’ kijken we ook naar wat de

heel andere dingen aan dan mensen met een

techniek ons kan bieden. Zo onderzoeken we

kantoorbaan. Zeker ook het straten maken is

altijd of technische hulpmiddelen het werk

vaak zwaar werk en daarom hebben we daar

kunnen verlichten. Het machinale straten heeft

als gemeente extra veel aandacht voor de

de afgelopen jaren veel terrein gewonnen. De

arbeidsomstandigheden.”

technieken worden daarbij steeds beter en zo kunnen machines steeds meer van het zware

Eigen ideeën

werk overnemen. We verwachten veel van de

“We gebruiken toolboxmeetings om te kijken

bestratingsrobot die we straks gaan gebrui-

hoe het werk lichter kan. Soms bijvoorbeeld

ken. Maar hoe slim die ook is, het is en blijft

door instructie te geven over goede werkhou-

een hulpmiddel en het belangrijkst voor ons

dingen, het gebruik van hulpmiddelen of veilig

blijft toch de stratenmaker zelf.”

werken. Maar soms juist ook door de jongens zelf te vragen hoe ze hun werkomstandigheden vinden en of ze ideeën hebben over het verlichten van hun werk of het oplossen van problemen. Juist die betrokkenheid is belangrijk. Je merkt dan ook dat het gaat leven en dat ze elkaar gaan aanspreken op bijvoorbeeld foute houdingen. Ik denk dat we door alles wat er in toolboxmeetings naar voren komt wel 90% van de problemen rondom zwaar werken oplossen. Dat wat we kunnen beïnvloeden tenminste, want het werk zal natuurlijk nooit écht licht worden.”

12


13 licht op zwaar werk!


13

5. ‘Schiet op je werk’

en andere arboactiviteiten

Het is aan te raden om de campagne

3. Naast het globaal in kaart brengen van

‘Schiet op je werk’ te koppelen aan andere

risico’s die het werk voor de werknemers

arboactiviteiten binnen de gemeente. Op die

met zich meebrengt, geldt voor een aantal

manier kost de uitvoering minder moeite,

arbo-onderwerpen de verplichting tot

is het rendement hoger en de kans op voort-

aanvullende inventarisatie. Dit wordt ook

zetting groter. Het is vooral belangrijk een

wel specifieke inventarisatie genoemd. Bij

relatie te leggen met de RIE, bijvoorbeeld met

de specifieke inventarisaties wordt het risico

de sector RIE, de RIE Gemeenten. De cam-

van een bepaalde werkzaamheid of van

pagne ‘Schiet op je werk’ doet dat

bepaalde stoffen volledig in kaart gebracht.

op drie manieren:

Deze inventarisatieverplichting geldt ook voor fysieke belasting. Als uit de RIE een

1. Met de campagne is op eenvoudige wijze de

verhoogd risico op fysieke overbelasting

verplichting tot voorlichting en instructie

blijkt, kan de campagne worden ingezet als

aan de medewerkers uit te voeren. Dit is

verdiepende RIE fysieke belasting.

een verplichting volgens de Arbowet. Door de campagne op te nemen in het Plan van

RIE Gemeenten

Aanpak bij de RIE voldoet de gemeente aan

De RIE Gemeenten is een online doe-het-

deze verplichting.

zelfinstrument. Preventiemedewerkers,

2. Met de campagne is op alle niveaus in de

arbo-coördinatoren of P&O’ers met arbeidsom-

organisatie draagvlak te kweken voor de

standigheden in hun takenpakket kunnen met

RIE en (met name) het Plan van Aanpak. De

dit instrument zelf de RIE uitvoeren. Desge-

campagne ‘Schiet op je werk’ gaat namelijk

wenst met deskundige ondersteuning. De RIE

Het A+O fonds Gemeenten houdt de inhoud van

Oplossingenboek fysieke belasting

uit van participatie. Medewerkers brengen

Gemeenten is (gratis) beschikbaar voor alle

de RIE Gemeenten actueel: wetswijzigingen of

Het ‘Oplossingenboek fysieke belasting’ voor de

immers zelf lichamelijke risico’s en moge-

gemeenten.

veranderingen in de stand van de techniek

sector Gemeenten staat op de website

worden aangepast. Met vragen of opmerkingen

www.aeno.nl. Het ‘Oplossingenboek’ bevat

Een van de voorwaarden voor het gebruiken van

over de RIE Gemeenten kun je terecht bij het

praktische adviezen om knelpunten rond licha-

de RIE Gemeenten is het volgen van een work-

projectteam Gezond Werk van het A+O fonds

melijke belasting en werkdruk op te lossen. In

shop. Daarin komt aan de orde: uitleg van het

Gemeenten: telefoon 070 373 8822,

totaal worden 61 oplossingen aangeboden. Het

systeem (leren van de knoppen), de verschillen-

e-mail [email protected].

‘Oplossingenboek’ maakt onderscheid tussen

lijke oplossingen naar voren.

de rollen en het invoeren van de structuur van

technische, organisatorische en gedragsmatige

de RIE. Aanmelden voor de workshop kan via

oplossingen. Je vindt het ‘Oplossingenboek’ op

www.aeno.nl.

www.aeno.nl. (> Gezond werk > Oplossingenboek fysieke belasting).

14



15

6. Zo beoordeel je licht en zwaar Werk in de buitendienst zal helaas nooit echt

Stuur je oplossing in

Waar komen de oplossingen vandaan?

Vervolg

licht worden. Het zal wel altijd lichamelijk

Zijn er in jouw gemeente goede oplossingen

Het is de bedoeling dat het ‘Oplossingenboek’

werk blijven. Toch is het werk wel te verlichten.

om het werk te verlichten en staan ze nog

Het ‘Oplossingenboek’ biedt best practices rond

in de loop der tijd wordt aangevuld met nieuwe

Verminderen van de fysieke belasting is goed

niet in het ‘Oplossingenboek’? Steun col-

licht werken, zowel binnen als buiten gemeen-

oplossingen en met ervaringen met de huidige

mogelijk. Er zijn tal van mogelijkheden. Hoe

lega’s in het het land en stuur je oplossing

ten. De beste en meest werkbare oplossingen

oplossingen. Daarom is het ‘Oplossingenboek’

zoek (en vind) je geschikte oplossingen om het

in. Als deze oplossing wordt goedgekeurd

voor problemen rond lichamelijke belasting

interactief. Webbezoekers kunnen aanvullingen

werk lichter te maken?

dan wordt zij opgenomen in het ‘Oplossin-

zijn erin opgenomen. Op die manier kunnen

doen. Voordat ze geplaatst worden, worden ze

gemeenten dus leren van elkaar en hoeven ze

wel eerst zorgvuldig getoetst door deskundigen.

niet ieder voor zich het wiel uit te vinden. De

Je kunt aanvullingen en/of opmerkingen mailen

oplossingen zijn verzameld bij acht gemeenten

naar: [email protected].

genboek’ en kan iedereen er z’n voordeel 1. Maak gebruik van het digitale ‘Oplossingenboek’.

mee doen. Je kunt je oplossing mailen naar: [email protected]

2. Gebruik de ervaring van je eigen medewer-

en vervolgens besproken en aangevuld door

kers. Vaak is het voldoende om eens goed

(ervarings)deskundigen.

met elkaar stil te staan bij een bepaalde

Op een rij: fysieke belasting en oplossingen

situatie. Hoe zou het werk anders geor-

De ene vorm van lichamelijke belasting is de

Werken met het oplossingenboek

ganiseerd kunnen worden? Wat kunnen

andere niet. Het is handig een aantal hoofd-

In het ‘Oplossingenboek’ (op www.aeno.nl)

medewerkers zelf doen om het werk lichter

groepen te onderscheiden, dat helpt zowel bij

te maken?

het beoordelen van de zwaarte als bij het vin-

kun je oplossingen selecteren op basis van het soort werk (veegdienst, afvalinzameling etc.),

3. Zoek elders oplossingen. Bij collega-bedrijven,

het type belasting (tillen/dragen, duwen etc.)

bij leveranciers, op beurzen en op internet.

en het soort oplossing.

Omgaan met oplossingen

4. Bekijk ieder knelpunt op drie verschillende

den van oplossingen. De belangrijkste vormen van lichamelijke belasting zijn: • Tillen

manieren:

• Dragen

• Kan de werkorganisatie slimmer? Is het

• Duwen en trekken

Bij voorkeur kies je een oplossing die het knel-

werk bijvoorbeeld te spreiden over de

• Ongunstige houdingen

punt bij de bron aanpakt. Dat wil zeggen dat

week? Is het mogelijk met zijn tweeën te

• Energetische belasting

een oplossing die de lichamelijke belasting

werken? Levert een betere voorbereiding

• Trillen en schokken

uitbant altijd de voorkeur heeft boven het aan-

nog winst op?

• Repeterende bewegingen.

passen van gedrag. Immers: gedrag veranderen

• Is het mogelijk gebruik te maken van

is lastig. Dit betekent bijvoorbeeld dat het in-

slimmere apparaten of hulpmiddelen?

zetten van een tilhulpmiddel de voorkeur heeft

Bijvoorbeeld van een karretje? Is alles wel

boven het geven van een tilinstructie. Let wel: een oplossingsrichting wordt pas een concrete

goed ingesteld? • Kan de medewerker zijn gedrag verande-

oplossing als deze op maat wordt afgestemd op

ren? Maakt de medewerker optimaal ge-

de concrete situatie van de gemeente.

bruik van de gereedschappen of hulpmiddelen? Heeft de medewerker een goede instructie gekregen? Hoe kan de medewerker het beste omgaan met de fysieke belasting? Verderop in dit hoofdstuk tref je praktische tips.

16



17

6.1 tillen ‘Tillen is een handeling waarbij een object met

Het tillen van (zware) lasten is de bekendste vorm

de hand(en) wordt beetgepakt en vervolgens

van lichamelijke belasting. Of een tilsituatie in

Voor je gezondheid is het niet goed gewichten

Met een snelle berekening op basis van deze

zonder mechanische hulpmiddelen verticaal

het werk toelaatbaar is of niet , hangt in hoofd-

van meer dan 23 kg te tillen. Voor het beoor-

drie factoren kun je een goede inschatting

wordt verplaatst, zonder dat de taakuitvoerder

zaak af van de volgende zeven factoren (let op

delen van tilsituaties wordt in het algemeen de

krijgen. Dit werkt als volgt:

loopt.’

de verwijzing in de figuur):

NIOSH-methode (Waters et al., 1993 ) als uit-

• Het te tillen gewicht

gangspunt genomen. NIOSH gaat ervan uit dat

Snelle methode om maximaal

• H= Reikafstand (horizontaal vanaf tussen je

te zwaar tillen te belastend is voor de onderrug.

tilgewicht te bepalen

enkels tot aan je handen) • V= Verticale afstand

1

De NIOSH-methode van het ideale tilgewicht Stap 1 >

houdt daar rekening mee.

• D = Verticale reisafstand

Uitgangspunt: het maximale tilgewicht is 23 kilo.

• F= Frequentie en duur van de tilarbeid

Tilbelasting volgens NIOSH

• A= Asymmetrie oftewel de mate van romp-

Volgens de NIOSH-methode is er meteen een

draaiïng • C= Contact met de tillast (‘kun je het goed

Als het gewicht hoger is, is het werk te zwaar. Als het gewicht lager is: ga naar stap 2 tot en met 5.

‘tilknelpunt’ als: Stap 2 >

• het te tillen gewicht meer dan 23 kilo is,

beetpakken’)

en/of

Bepaal de horizontale reikafstand (H).

• er tijdens tillen boven de 175 cm getild

Meet van tussen de enkels tot aan de handen hoe-

wordt (V eindigt boven 175 cm), en/of

ver gereikt moet worden bij het begin en het eind

• er tijdens tillen meer dan 63 cm gereikt

van de tilhandeling. Neem de hoogste waarde van de twee metingen.

moet worden (H is meer dan 63 cm).

De tilnorm: wat zeggen wet en wetenschap?

Bij 25 cm: correctiefactor 1. Bij 35 cm: correctiefactor 0,7.

Gevaren voor de gezondheid door lichamelijke belasting moeten wor-

Voor andere tilsituaties is met NIOSH een

den voorkomen. In de Arbowet staat letterlijk dat de werkgever moet

aanbevolen tilgewicht te berekenen door

zorgen voor een veilige en gezonde werkomgeving. Hoeveel mag een

de uitgangswaarde van maximaal 23 kilo te

medewerker maximaal tillen? De Arbowet beschouwt 23 kilo als het

vermenigvuldigen met zes reductiefactoren

maximaal te tillen gewicht. Dat getal wordt niet letterlijk genoemd

gebaseerd op de factoren uit voorgaande figuur.

maar dat is de stand van wetenschap en techniek en daar moet elke

Deze berekening is specialistenwerk. Echter, in

werkgever aan voldoen. Dat staat wel in de Arbowet. Om te bepalen

de praktijk blijkt dat 80% van de belasting door

of een tilsituatie gezondheidsrisico’s oplevert wordt vaak de NIOSH-

drie factoren wordt bepaald:

formule gebruikt. Volgens die formule is 23 kilo het maximum dat

• de horizontale afstand (H)

in een ideale situatie handmatig mag worden getild. Zwaarder tillen

• de frequentie en duur van de tilarbeid (F)

kan gevaar voor de gezondheid opleveren. Het is een gezamenlijke

• de hoek waaronder wordt getild (romp-

verantwoordelijkheid van werkgever en werknemer om tillen zo veel

Bij 45 cm: correctiefactor 0,55. Bij 55 cm: correctiefactor 0,45. Bij 63 cm: correctiefactor 0,40.

draaiïng) (A).

mogelijk te voorkomen: altijd als de last meer dan 23 kilo bedraagt, maar óók bij kleinere gewichten.

Waters, T.R. , V. Putz-Anderson, A. Garg en L.J. Fine,

1

‘Revides NIOSH equation for the design and evaluation of manual lifting tasks’, in: ‘Ergonomics’ vol 36, no 7 (1993), 749-776.

18



19

6.2 Dragen Voorbeeld

Stap 3 > Bepaal de frequentie en duur van de tilarbeid (F). Met tilarbeid wordt bedoeld: de netto werktijd besteed aan tillen en dragen. Maak daarvoor de meest passende keuze voor een correctiefactor uit de volgende tabel:

Tot 1 x per

Normaal rechtop met afhangende armen: cor-

richting wordt verplaatst.’

rectiefactor 1.

een gat. En hij plant gemiddeld 1x per minuut een

Met opgetrokken schouders: correctiefactor 0,80.

boom. Hij reikt daarbij gemiddeld 35 cm. Hij draait

In arbeidssituaties zijn de draagafstanden over

In gebogen houding (kleine ruimte): correctiefactor 0,60.

Tot 1 uur per dag

per dag

per dag

23 x 0,7 x 0,81 x 0,7 = indicatie maximaal toelaat-

draagsituaties bestaat ook een rekenmethode.

0,92

0,81

baar tilgewicht. Dat is 9,1 kilo.

Die methode gaat uit van een basisgewicht. Dat

Stap 4 >

0,94

is het gewicht van een last dat in optimale situ-

Bepaal de frequentie.

aties gedragen mag worden. Wat is ideaal? Dat

Maximaal 1 x per minuut: correctiefactor 1.

Door de bestuurder van de minigraafmachine te

hangt voornamelijk af van een- of tweehandig

Tussen de 1 en 5 x per minuut: correctiefactor 0,8.

laten afwisselen met de bomenplanter wordt net

dragen, de draagafstand, de draagfrequentie en

Oplossing 0,91

0,84

0,75

0,86

0,79

0,55

0,80

0,60

0,35

aan de NIOSH-norm voldaan. Uitgaande van samen deze werkzaamheden uitvoeren, dan verandert de

Stap 4 > Bepaal de hoek waaronder wordt getild (A). Kies de meest passende correctiefactor: 0 = rechte rug, of maximale draaiïng van 20 graden: correctiefactor 1. 1 = gedraaide rug van 20 tot 45 graden, correctiefactor 0,7.

2 = gedraaide rug meer dan 45 graden,

worden:

het algemeen kort. Voor het beoordelen van

per minuut

van 10 kilo per stuk. De minigraafmachine graaft

mechanische hulpmiddelen in horizontale

Bepaal de houding waarin de last gedragen moet

daarbij zijn rug 30 graden. De formule:

minuut Meer dan 4x

3 uur per dag aan het planten van jonge boompjes

met de hand(en) wordt vastgehouden en zonder

3-7 uur

minuut 3-4 x per

rende een langere periode per werkdag gemiddeld

Stap 3 >

‘Dragen is een handeling waarbij een object

1-2 uur

minuut 1-2 x per

Een medewerker groenvoorziening besteedt gedu-

correctiefactor 0,5.

frequentie 1,5 uur per dag tot 1 x per minuut (0,92). Dit is nog altijd minder dan de 12 kilo. Dit is wel verlichting maar niet voldoende, er moet dus ook

draaggewicht te bepalen

volgen.

oplossingen tillen Voorbeelden uit het Oplossingenboek:

Bomen kluitlaadbak

Plaats de uitkomsten in de volgende formule:

gerooide bomen of struiken met kluit. De

23 x correctiefactor H x correctiefactor F x

kluit hangt in een soort vork en de stam wordt omarmd door grijparmen.

Als er met twee handen gedragen wordt: correctiefactor 1. factor 0,6. Stap 6 >

nog een andere oplossing komen. Laat de bomenplanter een cursus werken met de graafmachine

Stap 5 >

Als er met een hand gedragen wordt: correctieSnelle methode om maximaal

Een hulpmiddel voor het verplaatsen van

tilgewicht.

een snelle methode vastgesteld.

De rest blijft gelijk. Dus 23 x 0,7 x 0,92 x 0,7=10,37.

Stap 5 >

correctiefactor A = indicatie maximaal toelaatbaar

de draaghoogte. Net als bij tillen is voor dragen

Plaats de uitkomsten in de volgende formule:

Stap 1 >

20 x correctiefactor afstand x correctiefactor hou-

Uitgangspunt: het maximale draaggewicht is 20 kilo. Als het gewicht hoger is, is het werk te zwaar, als het gewicht lager is, ga naar stap 2 tot en met 5.

ding x correctiefactor frequentie x correctiefactor met een/twee handen dragen = indicatie maximaal toelaatbaar draaggewicht.

Stap 2 >

Voorbeeld

Bepaal de afstand waarover de last gedragen moet

Een medewerker groenvoorziening besteedt gedu-

worden:

rende een langere periode per werkdag gemiddeld

Tot 2 meter: correctiefactor 1.

3 uur per dag aan het planten van jonge boompjes

Van 2 tot 4 meter: correctiefactor 0,88.

van 10 kilo per stuk. De minigraafmachine graaft

Van 4 tot 8 meter: correctiefactor 0,75.

een gat, hij plant gemiddeld 1x per minuut een

Meer dan 8 meter: correctiefactor 0,50.

boom. Hij moet daarbij gemiddeld 4 meter lopen met één boompje in elke hand. De formule: 20 x 0,75 x 1 x 1 x 0,6 = indicatie maximaal toelaatbaar draaggewicht is 9 kilo.

20



21

6.3 Duwen en trekken Oplossingen Door de bestuurder van de minigraafmachine te laten afwisselen met de bomenplanter wordt wel aan

Oplossingen dragen

‘Duwen en trekken is het uitoefenen van een

zetten van objecten. Volhoudkrachten voor het

Voorbeelden uit het ‘Oplossingenboek’:

kracht met de handen door een persoon op

in gang houden van objecten.

een object, waarbij de grootste component van

de NIOSH-norm voldaan. Laat de bomenplanter een

de resultante kracht horizontaal is gericht.

Wat acceptabele aanzet- en volhoudkrachten

Een andere en eenvoudiger oplossing: dragen van

Multifunctionele zelfrijdende machine

Bij duwen is deze kracht van het lichaam af

zijn, is afhankelijk van duwen of trekken, af-

één boompje met twee handen. Er moet dan wel

• Kleine zelfrijdende multifunctionele

gericht, terwijl deze bij trekken juist naar het

gelegde afstand, aangrijphoogte en frequentie

lichaam toe is gericht.’

en alleen toepasbaar bij tweehandig duwen of

cursus werken met de graafmachine volgen.

meer gelopen worden en het werk zal langer duren.

machine waaraan hulpstukken bevestigd kunnen worden zoals bandensteller, graafmachine, stenenklem.

trekken. Om de richtlijnen toe te kunnen pasBij het duwen of trekken van voorwerpen kan

sen is het noodzakelijk dat er op de werkplek

• Bruikbaar voor het opperen van stenen,

een overmatige belasting voorkomen. Of het

duwen trekkrachten worden gemeten.

tegels, banden en kolken, klein grond-

werk echt zwaar is, hangt af van het gewicht

verzet, banden en kolken stellen, tegels

en de afmetingen van de last, maar ook van de

Het is van groot belang onderscheid te maken

leggen, zand bezemen en sleuven frezen.

ondergrond en de kwaliteit van de wielen.

tussen het op gang brengen en het volhouden.

Er zijn twee vormen van duwen en trekken:

Vooral de mate van versnelling tijdens het op

• Duwen en trekken waarbij het gehele

gang brengen is een bepalende factor.

lichaam in beweging komt en meebeweegt

Bij het snel op gang brengen van de last zijn de

in dezelfde richting, zoals bij het duwen of

uit te oefenen krachten groter.

trekken van een kar. • Duwen en trekken waarbij het lichaam stil blijft, zoals in een staande of zittende werkhouding. Naast het duwen of trekken met

Tips voor tillen en dragen

de handen kan ook gedacht worden aan het

Een goede til- en draagtechniek is belang-

duwen met de benen en voeten.

rijk. Ook omdat het niet altijd mogelijk is gezondheidskundige grenswaarden.

Duwen en trekken met het hele lichaam

Hoe til en draag je gezond?

Voor het duwen en trekken waarbij lasten lopend

• Hou de last dicht bij het lichaam.

worden verplaatst, zoals bij het verplaatsen

de tilbelasting terug te dringen onder de

Bij tillen is de horizontale afstand van li-

van een kruiwagen, zijn maximaal acceptabele

chaam tot last belangrijk, hou die afstand

krachten bepaald door bij de beroepsbevolking

zo klein mogelijk!

te onderzoeken wat de te leveren duwen trek-

• Til tussen heup- en ellebooghoogte.

krachten zijn die zij een hele werkdag zouden

• Hou je rug recht.

kunnen leveren zonder klachten te ervaren.

• Til niet meer dan 23 kilo.

Hierbij is een onderscheid te maken tussen

• Gebruik een tilhulpmiddel.

aanzet- en volhoudkrachten. Aanzetkrachten

• Vraag een collega om hulp als het

zijn krachten die nodig zijn voor het in gang

gewicht groter is dan 23 kilo. 22



23

6.4 ongunstige houdingen Oplossingen voor duwen en trekken

Handtransportmiddel parkeerbeheer

‘Er is sprake van statische werkhoudingen als


• Een verrijdbare ‘gereedschapskoffer’

langer dezelfde houding aannemen.’

één of meer lichaamsdelen vier seconden of

die gemakkelijk te verplaatsen is.

Elektrische kruiwagen of minidumper

• Geschikt voor het transport van en naar

Veelvoorkomende statische werkhoudingen

de parkeermeters op de locatie.

zijn langdurig staan of zitten en lang in een

• Ze bestaan zowel op rupsbanden als op

De koffer moet zo zijn uitgevoerd

gebogen houding werken. Maar denk ook aan

wielen.

dat muntgeld veilig en makkelijk te

het langdurig ingedrukt houden van een knop

• Bruikbaar voor het verplaatsen van zand,

vervoeren is.

of pedaal.

grond en andere materialen.

• Bruikbaar voor het legen van de parkeer-

Waarom is dat ongezond? Statische inspan-

meters en het handmatig transporteren

ningen belemmeren de doorbloeding van het

van muntgeld.

lichaam en daarmee het transport van voe-

Afbeelding X: uiterste gewrichtsstand

dings- en afvalstoffen in het lichaam. Naast de werkhouding zelf is ook de tijdsduur van die houding een belangrijke factor in de beoordeling van de schadelijkheid. Ook de afwisseling met andere houdingen is belangrijk. Uiterste gewrichtstanden, zoals het zitten op je hielen met maximaal gebogen knieën (afbeelding X) moet je te allen tijde voorkomen. Afbeelding Y: alternatief

Tips voor duwen en trekken • Breng de last rustig op gang. Snel op

Aanbevolen wordt niet langer dan 4 uur per dag

gang brengen van een last is zwaarder

of 1 uur aaneengesloten te staan (stilstaan).

voor je lichaam.

Staand werken moet zo veel mogelijk worden

• Liever duwen dan trekken. Leer mensen

afgewisseld met andere werkhoudingen zoals

bij duwen het eigen lichaamsgewicht te

zitten en lopen. Het werk op de juiste hoogte

gebruiken. In het algemeen is duwen

brengen is ook aan te bevelen.

gunstiger dan trekken, dus probeer wanneer mogelijk het trekken door duwen te vervangen. Zorg ook dat er tweehandig getrokken of geduwd kan worden. • Werk vanuit de benen. • Duw/trek niet in een te kleine ruimte.

24



25

6.5 Energetische belasting Oplossingen werkhoudingen

Snoeigereedschap met verlengde arm

Hoe weet je er of er sprake is van energetische

extra toenemen. Hier moet je rekening mee

belasting? Heel simpel: als je moe wordt in

houden bij de interpretatie van de normen voor

• Ergonomisch snoeigereedschap zorgt

je hele lichaam. Dat gebeurt als een groot

energetische belasting.

Zelfrijdende bestratingmachine

voor minder krachtsinspanning tijdens

deel van been- en rompspieren fors wordt

knippen en snoeien van struiken en

aangesproken. Zoals bij traplopen, fietsen en

Nauwkeurig bepalen van energetische belas-

• Een zelfrijdende machine om steen-

bomen.

klimmen.

ting is specialistenwerk.

pakketten te kunnen verleggen tot

• Voor hoge bomen of struiken zijn er


bestrating. • Er zijn hulpstukken zodat met de

Onderstaande tabel geeft enkele eenvoudige

uitvoeringen met een telescoopstok of

Gezondheidsrichtlijnen voor energetische

handvatten om te bepalen of er mogelijk sprake

verlengde armen. Dit voorkomt slechte

belasting houden rekening met energiever-

is van een hoge energetische belasting. Bepaal

machine ook geopperd kan worden. Ook

werkhoudingen en werken op hoogte met

bruik, zuurstofopname en hartslagfrequentie

zelf welke factoren in je situatie van toepassing

kunnen sommige andere werkzaamhe-

ladders.

bij arbeid. Door ongunstige omgevingsfactoren,

zijn. Als een factor van toepassing is: tel dan de

zoals werken in hitte, kan de arbeidsbelasting

punten op. Onder in de tabel staat de uitslag.

den van het bestraten ermee worden uitgevoerd. • Machinaal straten is verplicht voor

Activiteit

oppervlakten vanaf 1500 m².

Aantal uur per dag werk

Punten < 2 uur per dag?

Ja: 0 punten

2-4 uur per dag?

Ja: 2 punten

(zwaar sjouwen, veel lopen,

4-6 uur per dag?

Ja: 4 punten

traplopen, fietsen)

> 6 uur per dag?

Ja: 7 punten

uitvoeren, waarvan men duidelijk merkbaar moe wordt

De medewerker kan het werktempo niet zelf bepa-

Ja: 2 punten

len. Er is sprake van een opgelegd werktempo.

Nee: 0 punten

Er is gedurende ten minste vier uur per dag veel

Ja: 2 punten

lawaai in de arbeidsomgeving. Zodanig dat men

Nee: 0 punten

elkaar op normale spreektoon op een meter afstand niet kan verstaan.

26


Er wordt ten minste meer dan een uur per dag

Ja: 2 punten

gewerkt in zeer warme omstandigheden

Nee: 0 punten

Tips voor werkhoudingen

( > 27 graden).

• Hou neus en tenen/knie in dezelfde

Gedurende meer dan twee uur per dag wordt meer

Ja: 2 punten

richting.

dan 10 kilo getild en gedragen.

Nee: 0 punten

• Werk niet gebogen.

Gedurende meer dan vier uur per dag wordt meer

Ja: 3 punten

• Werk niet buiten bereik van armen.

dan 10 kilo getild en gedragen.

• Sta stabiel.

Uitkomsten

Nee: 0 punten < 5 punten: situatie is acceptabel.

• Wissel houdingen en werkzaamheden af.

6-8 punten: mogelijk knelpunt energetische belasting.

• Vermijd uiterste gewrichtstanden.

> 8 punten: knelpunt energetische belasting.


27

6.6 Trillen en schokken Oplossingen energetische belasting

Heggenschaar op aftakastrekker

Er zijn twee verschillende soorten trillingen,

staan. Dat geldt alleen als het gaat om een vrij

afhankelijk van de plaats waar ze het lichaam

vlakke ondergrond. Bekend voorbeeld is het


• Hydraulische arm met heggenschaar

binnenkomen: hele lichaamstrillingen en

rijden met heftrucks over terreinen met Stelcon

voor op (kleine) tractor.

handen armtrillingen.

betonplaten: door het steeds weer botsten

Minigraver en/of sleuventrekker

• Het ingebouwde hydraulische systeem wordt aangedreven via de aftakas van de

Hele lichaamstrillingen zijn trillingen en schok-

schokbelasting. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij de

• Minigraver: een graafmachine voor

tractor.

ken die via een steunvlak op het gehele lichaam

gemeentewerf of in de milieustraat.

het mechanisch graven en weer

• Maaien van lange of hoge heggen.

inwerken. Hand- en armtrillingen zijn trillingen

dichtgooien van een put of sleuf.

Bijvoorbeeld heggen voor wegafbakening,

en schokken die via de handen tijdens het

• Een sleuventrekker is een soort graaf-

erfafscheiding of afscheiding van het

werken met gereedschappen worden overge-

Oplossingen trillen en schokken

machine waarbij een kettingfrees de

groene gedeelte.

dragen.


• Bruikbaar voor het graven van een put

Een EU-richtlijn over toelaatbare niveaus voor

of sleuf, het leggen van drainagebuizen,

handen armen lichaamstrillingen en schok-

Trillingsdempende handschoen

het dichtgooien met de bak of een aan

ken is in 2002 vastgesteld en moet sinds 2005

• Een werkhandschoen speciaal geschikt

de machine gemonteerde schuif of als

in alle lidstaten geïmplementeerd zijn. De richt-

voor het werken met trillend gereed

hijsgereedschap voor het plaatsen van

lijn heeft ten doel werknemers te beschermen

schap (bosmaaiers, trilplaten etc.).

buizen en hulpmiddelen in de sleuf of put

tegen gezondheidsschade door overmatige

• Geschikt voor handgereedschap waarbij

of het delven van een graf.

blootstelling aan trillingen en schokken.

de medewerker wordt blootgesteld aan

over de randjes ontstaat een hoge tril- en

sleuf graaft.

handen armtrillingen. Er is speciale apparatuur nodig om trillingen en schokken te meten. Conform de Machinerichtlijn (Richtlijn 98/37/EG) zijn fabrikanten en leveranciers echter verplicht op te geven hoe

Tips trillen en schokken

groot de trillingen schokblootstelling is bij het

• Neem regelmatig pauze.

werken met de door hen geleverde appara-

• Laat het apparaat voor je werken.

tuur. Dit staat in de technische handleiding van

• Werk niet met koude handen.

het apparaat. Dit laatste is niet meer dan een

• De trillingsblootstelling staat in de

indicatie. Bij hand-/armapparaten is de door de

handleiding van het apparaat.

fabrikant opgegeven waarde alleen betrouwbaar als het apparaat correct gebruikt wordt en als er goed en periodiek onderhoud gepleegd wordt. Daarbij hoort ook het ijken of kalibreren van het apparaat. Tip energetische belasting

Bij machines waar mensen in zitten of staan

Hou je conditie op peil!

gaat het meestal om de trillingsdemping van de stoel of de vloerplaats waar de mensen op

28



29

6.7 Repeterende bewegingen

handen meer dan twee keer per minuut lan-

Oplossingen repeterende bewegingen

ger dan 1 uur per dag.’


Een goed voorbeeld van repeterende bewegin-

Elektrische snoeischaar

gen is lopendebandwerk.

Een elektrische of pneumatische snoei-

Het risico op gezondheidsklachten door repe-

schaar vermindert (de kans op) klachten

terend bewegen hangt onder andere af van de

aan armen en handen. Een elektrische

frequentie, tijdsduur, bewegingsuitslag van

schaar levert de minste krachtsinspanning

de ledematen en de geleverde kracht bij de

en de minste schokken (zie

handeling.

www.groenkennisnet.nl/platformarbeid).

‘Dezelfde bewegingen (in de ruimte) van de

AANTEKENINGEN

Pneumatische snoeischaren vormen op RSI (Repetitive Strain Injury) is de meest

veel punten een goed alternatief.

gebruikte term voor klachten als gevolg van repeterende bewegingen. Sinds 2004 wordt RSI op initiatief van de beroepsorganisaties van medici, paramedici en psychologen ook wel aangeduid als CANS (Complaints of the Arm, Neck and/or Shoulder).

Taakroulatie / afwisseling Om te voorkomen dat werknemers continu hetzelfde werk doen, is een oplossing om een roulatiesysteem in te voeren.

Tips repeterende bewegingen • Breng het werk op de juiste hoogte. • Maak zo veel mogelijk gebruik van hulpmiddelen. • Neem voldoende pauzes. • Vermijd een slechte werkhouding.

30



31

Ik mik op lichter!

Agendapunt

Peter Matthieu arbocoördinator en coördinator aanleg

van het werk. Ik zie en spreek iedereen elke

“Toch moet je bij het verlichten van het werk

en onderhoud speelvoorzieningen

dag en heb op die manier veel feeling met het

niet alleen kijken naar andere materialen en

werk en de mensen. Ook ben ik op deze manier

hulpmiddelen. Ook training is belangrijk, juist

“Twee jaar gelden sloegen we met gemeente

verzinnen van oplossingen die het werk lichter

bereikbaarder dan wanneer ik op het stads-

omdat de meeste buitendienstmedewerkers

Dordrecht een nieuwe koers in. We zijn de rou-

maken. We letten er dan vooral op dat de oplos-

kantoor zou zitten. Ik zie met eigen ogen wat

echte doeners zijn. Ze gaan ervoor en zijn

tinematige werkzaamheden, zoals standaard

singen, zoals hulpmiddelen, gemakkelijk in

er lichter kan in het buitenwerk en kan dit ook

gewend op een bepaalde – soms belastende –

onderhoud, nog meer gaan uitbesteden aan

gebruik zijn. Anders gebeurt het alsnog op de

snel omzetten in een oplossing. Daarbij volgen

manier te werken. Ze realiseren zich vaak pas

externe bedrijven. Bij het beheren van de totale

‘oude’ zware manier. De mannen zijn namelijk

we niet altijd de gebaande paden. Zo hebben we

laat, dus op het moment dat er echt klachten

openbare ruimte doen onze ploegen nu vooral

erg gemotiveerd en willen niet voor elkaar on-

bij de aanschaf van nieuwe afvalbakken nu een

ontstaan, hoe zwaar ze hun lichaam eigenlijk

nog de servicegerichte activiteiten, inspecties

der doen. Dan gaan ze over hun grenzen heen

oplossing waar we stad en land voor hebben

hebben belast. Op dit moment hebben we daar

en calamiteiten. Door deze ontwikkeling be-

en dat proberen we nou juist te voorkomen.”

afgezocht. We wilden de zware betonnen voet

geen standaard training voor, maar dit is wel

van de afvalbakken vervangen door een veel

een actiepunt voor de komende periode. Ook

steden we eigenlijk ook een deel van het zware werk uit. Daardoor daalt bij ons het aantal

Weinig afstand

lichtere schetsplaat. Uiteindelijk hebben we dit

in de werkbesprekingen geven we er aandacht

lichamelijke klachten. Toch betekent het ab-

“Mijn combinatiefunctie van arbocoördinator en

na veel getouwtrek toch bij een lokale leveran-

aan en is arbo een vast agendapunt. Zo hopen

soluut niet dat we er nu minder aandacht voor

coördinator aanleg en onderhoud speelvoorzie-

cier voor elkaar gekregen.”

we iedereen nog bewuster aan het werk te

hebben, integendeel. We zijn erg actief in het

ningen is erg handig bij het verlichten

32


krijgen.”

33

l icht op zwaa r wer k !


33

7. Schiet op je werk ‘Schiet op je werk’ is een methode waarmee

Hoe ontstaat gedragsverandering?

gemeenten lichamelijke belasting bij buiten-

Doel van de campagne ‘Schiet op je werk’ is

dienstmedewerkers kunnen verminderen. De

om minder belastend te werken door zware

methode bestaat uit een pakket van hulpmid-

handelingen te voorkomen. Dat betekent: be-

delen waarmee gemeenten hun eigen cam-

reiken van (gezond en veilig) gedrag van zowel

pagne lichamelijke belasting kunnen uitvoeren.

medewerkers als leiding. Dat gaat een stapje

Met de middelen kunnen gemeenten gestruc-

verder dan bewustwording. Wat komt er kijken

tureerd werken aan terugdringing van fysieke

bij gedragsverandering?

belasting bij buitendienstmedewerkers.

Het blijkt dat mensen, en dus organisaties, een

Gedragsverandering in stappen Stap • • • • •

Doel • • • • •

Stap 0: Voorbereiden Stap 1: Introduceren Stap 2: Bespreken Stap 3: Schieten & oogsten Stap 4: Verlichten

Draagvlak scheppen Interesse wekken Bewustwording kweken Overweging voeden Licht werkgedrag stimuleren en borgen

aantal fases doorlopen om kennis tot zich te De nadruk van de aanpak ligt op draagvlak

nemen en attitudes en gedrag te veranderen.

scheppen, het thema op de agenda krijgen en

Dat geldt voor het management dat afweegt of

Dit gefaseerde adoptieproces is ook te gebrui-

opzet en inhoud, maar vooral ook de mogelijke

met elkaar in gesprek komen en blijven over

ze maatregelen tegen lichamelijke belasting

ken in de communicatie over terugdringing van

opbrengsten (minder lichamelijke klachten,

knelpunten en oplossingen. Het zijn geen losse

gaat inzetten. En het geldt ook voor mede-

lichamelijke belasting.

blessures en dus minder verzuim) van ‘Schiet

middelen maar het is een integraal pakket.

werkers die afwegen of ze meewerken aan die

Dat wil zeggen dat het effect optimaal is als de

maatregelen.

Stapsgewijs schieten op je werk

Op de website www.aeno.nl vind je een power-

middelen in samenhang worden gebruikt.

Draagvlak en enthousiasme verwerven voor

Voor elke stap bevat ‘Schiet op je werk’ mid-

pointpresentatie waarmee je het project kunt

terugdringing van lichamelijke belasting is niet

delen. Wanneer je deze middelen achtereen-

uitleggen en toelichten.

Waarom en waarop schieten?

te bereiken door alleen informatie (over risico’s

volgens inzet, rol je op systematische wijze een

Het idee achter ‘Schiet op je werk’ is simpel:

en mogelijke maatregelen) te verstrekken. De

verbeteringstraject uit.

elk team van de buitendienst maakt foto’s van

kern van een succesvolle aanpak is stapsgewijs

werksituaties die ze te zwaar vinden. Ze geven

communiceren. Het meest effectief is om dat

ook aan hoe het lichter kan. In toolboxmeetings

op de volgende wijze te doen: mensen eerst

worden de inzendingen besproken. Dit betrekt

interesseren voordat ze kennis tot zich nemen

Doel van deze stap: je inhoudelijk verdiepen in

kers. Dus voor jou als preventiemedewerker,

medewerkers en leidinggevenden op een

(bewustworden en overwegen) en voordat ze

en voorbereiden op de campagne. En vooral:

arbocoördinator, HRM’er of P&O’er.

laagdrempelige, luchtige en actieve manier bij

vervolgens anders (= minder belastend) gaan

steun genereren van beslissers (management,

De workshop wordt je aangeboden door het

het thema.

werken (toepassen van het gewenste gedrag).

P&O en OR). Hun steun en instemming is nood-

A+O fonds. Op de site (www.aeno.nl) zie je

Het doel van deze aanpak is allereerst betrok-

Vergelijk het met de aanschaf van een auto.

zakelijk om ‘Schiet op je werk’ te introduceren

wanneer en waar de workshop wordt georga-

kenheid genereren van leidinggevenden en

Dat doe je ook niet door een folder te lezen. Je

en tot een succes te maken.

niseerd.

buitendienstmedewerkers. Dus het mobiliseren

raakt geprikkeld door reclame, je verdiept je

van aandacht en het samenbrengen van men-

eens in een brochure of kijkt op internet, gaat

Draagvlak

je lichamelijke belasting beoordeelt, hoe je bij

sen. Buitendienstmedewerkers zijn letterlijk

naar de showroom, laat je informeren door de

Hoe krijg je steun (en middelen) om de

beslissers steun kunt genereren voor opzet en

en figuurlijk vaak onzichtbaar en onbereikbaar.

verkoper, denkt er nog eens over, praat erover

campagne te starten en tot een goed eind te

uitvoer van de campagne. En hoe je teamchefs

‘Schiet op je werk’ biedt een methodiek om

met vrienden en hakt dan de knoop door. Zo

brengen? In het kort komt het neer op: commu-

en buitendienstmedewerkers activeert tot

daar wat aan te doen. Het zet een dialoog en

gaat dat dikwijls. En niet alleen bij de aanschaf

niceer ‘face to face’ met beslissers. Beleg een

lichter werken.

aanpak in gang over gezond werken.

van een auto.

of meer bijeenkomsten waarin je de feitelijke

34


op je werk’ communiceert.

Workshop Wil je je goed voorbereiden op de campagne?

Stap 0

Dan kun je de workshop ‘Scherpschutters’

Voorbereiden

volgen. Die is bestemd voor de campagnetrek-

Je leert hoe de campagne in elkaar steekt, hoe


35

Toolboxmeetings

Toolbox 1

Als je de steun van de beslissers hebt, en dus

In deze eerste toolbox licht de teamchef de

akkoord en budget hebt, schep je draagvlak

achtergronden van de campagne toe. Ook deelt

en enthousiasme bij leidinggevenden. Dat kan

de teamchef ‘Raak!’ uit: een (eenmalig) maga-

als volgt: beleg een workshop voor teamchefs.

zine voor buitendienstmedewerkers. Het gaat

Daarin leg je uit wat de campagne inhoudt en

over ‘Schiet op je werk’. Met tips, trucs en ver-

train je ze in het houden van toolboxmeetings

halen van collega’s over oplossingen om lichter

over lichter werken. De meetings zijn de kap-

te werken. In de tweede toolbox bespreekt de

stok voor het uitrollen van de campagne.

teamchef de inhoud van ‘Raak!’ met z’n team.

De direct leidinggevenden (teamchefs) hebben een bepalende inbreng (voorbeeldfunctie) in het motiveren van medewerkers. Dat geldt op elk vlak, maar zeker ook voor gezond werken. De persoonlijke inbreng van teamchefs bevordert de deelname van buitendienstmedewerkers aan de campagne in hoge mate. De meest effectieve methode daarvoor zijn toolboxmeetings (of werkoverleggen) van leidinggevenden met hun teams. Mondelinge informatie heeft namelijk meer impact dan geschreven tekst.

Stap 1

Introduceren

Doel van deze stap: buitendienstmedewerkers interesseren en enthousiasmeren voor ‘Schiet

Om teamchefs te ondersteunen bij het verzor-

op je werk’. Aan het eind van deze stap weten

gen van die toolboxmeetings is er de ‘Schietwij-

ze dat de campagne bestaat en zijn ze nieuws-

zer’. Het is een toolboxhandleiding voor direct

gierig naar wat het te bieden heeft.

leidinggevenden. Het bevat een draaiboek, tips en handvatten

Dit is een soort ‘reclamefase’. De middelen

voor het organiseren van vier toolboxmee-

hiervoor: een aantal campagneaffiches.

tings ‘Schiet op je werk’. Hieronder heel in het

Er zijn verschillende affiches, hang een week

kort een samenvatting. Meer weten? Lees de

voor de eerste toolboxmeeting de eerste op.

‘Schietwijzer’.

36



37

maken. Het ‘Oplossingenboek’ (zie www.aeno.

Nog verder

nl) geeft al veel concrete en beproefde oplos-

Maar al te vaak bloeden enthousiast ingezette

Zet successen en stimulerende voorbeelden re-

Doel van deze stap: bewustwording kweken

singen. Daarnaast biedt ‘Raak!’ suggesties voor

veranderingen dood. Dat is zonde van ieders

gelmatig in de etalage. Bijvoorbeeld: publiceer

over zwaar werken, de oorzaken en oplos-

verbeteringen. Maar natuurlijk zijn zelfbedachte

energie. Zorg dat de teams de bedachte oplos-

regelmatig een column, teamfoto of artikeltje in

singen. Buitendienstmedewerkers en hun

oplossingen altijd motiverender.

singen blijven toepassen. Dat is vooral een

het gemeenteblad. En zorg ook dat de vaardig-

kwestie van aandacht blijven schenken aan

heden op peil zijn. Geef training en coaching in

lichter werken.

het toepassen van gezond werkgedrag. Train

Zorg dat het thema structureel op de agenda

medewerkers in feedback geven op elkaars

Stap 2 Bespreken

teamchef gaan in dialoog over werk dat zij zwaar vinden.

Stap 4

Verlichten

Toolbox 2

Doel van deze stap: in stand houden en sti-

komt bij managementvergaderingen, werkover-

werkgedrag. En blijf licht werk op de agenda

In deze tweede toolboxmeeting bespreekt de

muleren van oplossingen voor gezond en licht

leggen en toolboxmeetings van teams.

houden van management en teams.

teamchef het magazine ‘Raak!’ met z’n teamle-

werken.

den. Wat vinden zij zwaar werk? Wat kunnen ze leren van andere gemeenten (zoals in ‘Raak!’

Toolbox 4

beschreven).

In deze laatste toolbox van de campagne maakt

In deze toolbox maakt de teamchef afspraken

de leidinggevende afspraken met zijn team over

met zijn medewerkers om te gaan schieten op

het praktische vervolg van ‘Schiet op je werk’.

het werk. Oftewel: foto’s schieten van werksitu-

Welke oplossingen worden ingevoerd, hoe en

aties en handelingen die lichamelijk zwaar zijn.

wanneer? Wat wordt er verlangd van mede-

Hoe dat praktisch te organiseren is, staat

werkers en wat mogen zij verlangen van hun

beschreven in de ‘Schietwijzer’.

teamchef en de werkgever?

Stap 3

Schieten & oogsten

Verder Oplossingen bedenken is één, het in praktijk

Doel van deze stap: de teamchef maakt met

brengen is waar het uiteindelijk om draait. Hoe

zijn (buitendienst)medewerkers afspraken om

ideeën naar toepassingen vertalen? Er zijn

te schieten op hun werk, oftewel: om foto’s te

verschillende manieren:

maken van werksituaties die men zwaar en

• De teamchef verstrekt elk team bij aanvang

voor verbetering vatbaar vindt. Teamchef en

van het project een budget om zelf hun ver-

medewerkers maken concrete afspraken over de praktische uitvoering.

AANTEKENINGEN

lichtende verbeteringen door te voeren. • Het is ook centraal te regelen: organiseer bijvoorbeeld een bijeenkomst waarin alle

Toolbox 3

teams hun top 5 (met foto’s + oplossingen!)

In de derde toolboxmeeting bespreken teamchef

presenteren. Tijdens of na de sessie wordt

en medewerkers de opbrengsten van de foto-

besloten voor welke oplossingen geld wordt

shoots. Het team kan aan de hand van de foto’s

uitgetrokken en wanneer ze worden geïm-

een top 5 van lichamelijk zware situaties en

plementeerd.

werkzaamheden opstellen. Daarbij doen ze per activiteit ook suggesties voor verbeteringen om het werk lichter te 38



39

Stap

Middelen

Doel

Doelgroep

0. Voorbereiden

Handleiding campagne (‘Licht op zwaar werk’)

Informeren over inhoudelijke achtergronden van lichamelijke belasting en over de inzet en uitvoering van de campagne ‘Schiet op je werk’.

Preventiemedewerkers Arbocoördinatoren HRM’ers P&O’ers

Workshop (‘Scherpschutters’)

Preventiemedewerkers, arbocoördinatoren, HRM’ers en P&O’ers leren over lichamelijke belasting en uitrol van de campagne. Zij dragen die kennis weer over op leidinggevenden.


Draagvlaksessies + powerpointpresentatie

Steun genereren van beslissers (management, P&O en OR). In een of meer bijeenkomsten de feitelijke opzet en inhoud, maar vooral ook de mogelijke opbrengsten (minder lichamelijke klachten, blessures en dus minder verzuim) van ‘Schiet op je werk’ communiceren.

Management P&O’ers OR’ers

RIE Oplossingenboek Werkboek Fysieke belasting

Borgen van de campagneresultaten.


Affiches

Nieuwsgierig maken voor, interesseren in campagne (introductie fotowedstrijd).

Allen

Draaiboek toolboxmeetings (‘Schietwijzer’)

Leidinggevenden worden getraind in het houden van toolboxmeetings ‘Schiet op je werk’. Tips voor het houden van vier toolboxmeetings over lichamelijke belasting.

Leidinggevenden

Toolbox 1

Buitendienstmedewerkers inspireren en enthousiasmeren voor deelname aan de campagne. Uitdelen ‘Raak!’ magazine dat medewerkers informeert, inspireert en instrueert om risicovolle werkzaamheden in kaart te brengen en oplossingen aan te dragen.

Buitendienstmedewerkers

2. Bespreken

Toolbox 2

Zware situaties fotograferen en voorstellen doen voor verbetering.

Leidinggevenden en buitendienstmedewerkers

3. Schieten & oogsten

Toolbox 3

Zware (te verbeteren situaties) werkzaamheden selecteren en oplossingen selecteren.

Leidinggevenden en buitendienstmedewerkers

4. Verlichten

Toolbox 4 + regulier overleg, coaching, feedback

Verlichtende oplossingen invoeren. Borgen van oplossingen en gezond gedrag.

Allen

1. Introduceren

40



41

AANTEKENINGEN

colofon Opdrachtgever

UITGAVE

© Stichting A+O fonds Gemeenten

Stichting Arbeidsmarkt- en Opleidingsfonds

Projectleider: R. Davits

Gemeenten, Den Haag Maart 2008

Eindredactie R. Davits en E. Loozen

Uitvoering

Stichting A+O fonds Gemeenten bevordert en onder-

Aan deze publicatie werkten mee:

steunt vernieuwende activiteiten op het gebied van

F. Horsten en M. Balm (vhp)

arbeidsmarkt en HRM-beleid. Actuele informatie over de verschillende projecten treft u aan op www.aeno.nl.

Met dank aan De leden van de Begeleidingscommissie Gezond

Rechten

Werk: J. Schot, P. Wiechmann, P. van den Berghe,

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave

D. Voortman, M. Brorens, T. Hoonhout, K. Baelemans,

mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een

H. Dijkman, R. Davits en E. Loozen

geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerwijze, hetzij

Concept, tekst en realisatie

elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen

Arboriginals

of enige andere manier, zonder voorafgaande toe-

C. Lucardie en J. Bus

stemming van de stichting A+O fonds Gemeenten. Hoewel aan deze uitgave de grootst mogelijke zorg is

Vormgeving

besteed, kunnen de samenstellers niet aansprakelijk

Puurontwerp

gesteld worden voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.

Fotografie E. de Koning

Drukwerk Artoos

Oplage 1000

ISBN 9789077681336

42



43

A+O fonds Gemeenten Postbus 30435 2500 GK Den Haag 070 3738356 [email protected] www.aeno.nl

O P M I K L I C H T E R! Licht op zwaar werk. Handleiding bij de campagne Schiet op je werk

Recommend Documents