Nummer 55, april 2014

nummer 55 april 2014

Nummer 55, april 2014 Natuurwetenschap in het Nieuws is een initiatief van het St.Bonifatiuscollege in Utrecht. Alle artikelen zijn geselecteerd door leerlingen en ingekort. De digitale versie van deze krant is te vinden op: natunieuws.nl Redactie: Chris van der Drift, Abel Sandmann, Ids Dijkstra, Layla van Goor, Kees Hooyman, Sam Heijs, Joran van der Loo, Sterre de Haas, Max van Leeuwen, Ilse van Wietmarschen, Bart Hamer, Pieter van Bentum

Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55

2

St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Wetenschap & Onderzoek Mensen onthouden onaantrekkelijk gezicht beter Nu.nl, februari 2014 Mensen onthouden onaantrekkelijke gezichten beter dan gezichten die als zeer aantrekkelijk worden beschouwd. Vooral gezichten met een opvallende neus, een vreemd gevormde mond of grote ogen blijven beter hangen in het geheugen dan een meer symmetrische gelaat dat volledig in proportie is.

De wetenschappers kwamen tot hun bevindingen door proefpersonen te confronteren met een groot aantal pasfoto's die allemaal een halve seconde werden getoond. Ongeveer de helft van de gezichten was eerder beoordeeld als aantrekkelijk, de helft als minder aantrekkelijk. In het tweede deel van de test kregen de deelnemers opnieuw een groot aantal pasfoto's te zien. Ze moesten bij elke foto aangeven of ze de gezichten in de vorige ronde ook al hadden gezien, of nog niet. "We hebben aangetoond dat de proefpersonen meer geneigd waren om zich de onaantrekkelijke gezichten te herinneren dan de aantrekkelijke gezichten, zeker als er geen opvallende kenmerken in het gelaat aanwezig waren". Voor de wetenschappers kwam hun bevinding zeer onverwachts. "Tot nu toe gingen we er vanuit dat het makkelijker was om aantrekkelijke gezichten te onthouden, omdat mensen nu eenmaal graag naar mooie personen kijken", aldus Wiese. Uit de gemaakte hersenscans bleek dat er tijdens het kijken naar de aantrekkelijke gezichten meer emotionele activiteit plaatsvond in het brein van de proefpersonen. Dit verklaart mogelijk waarom de herinnering aan deze foto's minder goed werd opgeslagen.


Vroege zwangerschap belangrijker dan gedacht Artsennet.nl, Januari 2014 Onvoldoende groei van de foetus in het eerste trimester van de zwangerschap leidt tot een minder gezond kind. Kinderen met dergelijke groeivertraging hebben een verhoogde kans op vetzucht en op de ontwikkeling van hart- en vaatziekten op latere leeftijd. Dat schrijven onderzoekers van het Erasmus MC in het BMJ. Zij noemen de conclusie verontrustend, omdat Nederlandse vrouwen in de eerste fase van hun zwangerschap meestal geen controles krijgen.

'Als je er gevoelig voor bent, kan er een fatale hartritmestoornis ontstaan', waarschuwt Wittekoek. 'Kinderen reageren er ook heftiger op, die gaan stuiteren van de combinatie van cafeïne, taurine en suiker.' Wittekoek: 'Ik had een jongen van 21 in mijn praktijk. Die had last van hartkloppingen, 10.000 overslagen per 24 uur. Hij vertelde dat hij acht blikjes energiedrank per dag dronk. Toen hij daarmee stopte, werd het hartritme genormaliseerd.'

Hondenbrein reageert op emoties in menselijke stem Nu.nl, februari 2014 Het brein van honden reageert sterk op emoties in menselijke stemmen, zo blijkt uit nieuw onderzoek. Als honden gelach of gehuil horen, vertoont hun brein dezelfde soort activiteit als de hersenen van mensen die naar emotionele stemgeluiden luisteren.

Volgens kinderarts-epidemioloog Prof. Vincent Jaddoe is de eerste fase van de zwangerschap veel belangrijker dan gedacht. 'Het is belangrijk, nu te zoeken naar manieren om de zwangerschapscontroles in het eerste trimester te optimaliseren.' Het onderzoek is onderdeel van Generation R. Uit die Rotterdamse studie bleek al eerder dat het eerste trimester van de zwangerschap allerminst een veilige periode is.

Mogelijk gaat het om een evolutionaire aanpassing die ervoor zorgt dat de dieren in staat zijn om menselijke emoties te herkennen. Dat melden Hongaarse onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift Current Biology.

Artsen waarschuwen voor energiedrank Artsennet.nl, januari 2014 Alcoholverkoop aan minderjarigen is sinds 1 januari verboden, maar energiedrank kunnen kinderen nog gewoon in de supermarkt kopen. Terwijl het spul verslavend en schadelijk voor de gezondheid is, vooral voor kinderen. Daarvoor waarschuwen medisch specialisten, voedingsdeskundigen en tandartsen in de Telegraaf. 'Het spul kan een overbelasting voor je hart geven', zegt cardiologe Janneke Wittekoek.

3

Bij het onderzoek trainden de wetenschappers elf honden om acht minuten lang stil te liggen in een hersenscanner. Ze lieten de dieren in de scanner luisteren naar verschillende geluiden en menselijke stemmen: van autogeraas tot gelach en gekuch. Ter vergelijking maakten de onderzoekers ook hersenscans van elf mensen die naar dezelfde geluiden luisterden. De hersenen van honden en mensen bleken dezelfde reactie te vertonen bij het horen van stemgeluiden. Er werd een regio actief in het voorste gedeelte van de temporale kwab. Dit gebied lijkt bij honden speciaal gereserveerd voor het interpreteren van stemmen.


Een gelukkig huwelijk kan heel goed op sociale media beginnen Scientias.nl, februari 2014 Nog op zoek naar een partner? Probeer het eens op Facebook. Nieuw onderzoek toont aan dat mensen die tussen 2005 en 2012 trouwden en elkaar via sociale netwerksites leerden kennen doorgaans veel tevredener waren met hun huwelijk dan mensen die elkaar offline leerden kennen.

Dat stelt onderzoeker Jeffrey Hall nadat hij 18.257 Amerikanen die elkaar tussen 2005 en 2012 eeuwige trouw beloofde, bestudeerde. Hij vergelijk de stellen die elkaar via sociale media leerden kennen met stellen die elkaar op een andere manier online tegen het lijf liepen (bijvoorbeeld via een datingsite, chatroom, email of discussiegroep). Vervolgens vergeleek hij de stellen die elkaar via sociale media hadden leren kennen met de stellen die elkaar offline voor het eerst ontmoetten. Het onderzoek bewijst dat een succesvolle relatie op sociale media van start kan gaan. Relaties die begonnen met een ‘ontmoeting’ op sociale media waren doorgaans net zo succesvol als relaties die begonnen op een datingsite of met een offline ontmoeting. Wel bleken mensen die elkaar via sociale media leerden kennen tevredener te zijn met hun huwelijk dan de mensen die elkaar op traditionele, offline manieren tegen het lijf liepen.

Mensen reageren emotioneler bij fel licht Nu.nl, februari 2014 Mensen reageren over het algemeen emotioneler bij fel licht, zo blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek. Als mensen in fel verlichte ruimtes zitten, reageren ze emotioneler op taal, beelden en smaken. Bij het nemen van rationele beslissingen is het daardoor waarschijnlijk beter om het licht te dimmen. Dat schrijven Canadese onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift Journal of Consumer Psychology.


De onderzoekers lieten proefpersonen tijdens het onderzoek verschillende producten, teksten en foto's beoordelen bij gedimd licht en fel licht. Zo moesten de deelnemers aangeven hoe aantrekkelijk ze foto's van verschillende vrouwen vonden. Ze proefden verschillende fruitdranken en beoordeelden hoe positief of negatief bepaalde woorden klonken. Als de ruimte fel werd verlicht, waren hun reacties over het algemeen heftiger dan bij gedimd licht. Ze beoordeelden vrouwen dan gemiddeld genomen als aantrekkelijker, hadden een sterkere voorkeur voor een bepaalde frisdrank en vonden woorden vaker een zeer negatieve of zeer positieve lading hebben.

Volgens hoofdonderzoekster Alison Jing Xu zijn de resultaten goed verklaarbaar. Al eerder is aangetoond dat de menselijke hersenen emotioneel reageren op zonlicht. "Onderzoek heeft bijvoorbeeld uitgewezen dat mensen op zonnige dagen bijvoorbeeld optimistischer zijn over de aandelenmarkt en meer geneigd zijn om anderen te helpen", verklaart hij op nieuwssite ScienceDaily. Waarschijnlijk heeft fel licht van een lamp hetzelfde effect. "Het felle licht maakt onze initiële reactie op andere mensen en producten intenser", aldus Xu.

Speciale bril ontwikkeld waarmee artsen kankercellen kunnen zien Nu.nl, januari 2014 Wetenschappers hebben een bril ontwikkeld waarmee chirurgen kanker kunnen zien. Wanneer chirurgen door de bril kijken, lichten kankercellen blauw op. Hierdoor moet het gemakkelijker worden om tijdens een operatie alle kankercellen te verwijderen en gezond weefsel zo veel mogelijk ongemoeid te laten.

met het blote oog niet altijd onderscheid kan worden gemaakt tussen normaal weefsel en door kanker aangetast weefsel,” legt onderzoeker Ryan Fields uit. Wanneer er in het weefsel kankercellen worden aangetroffen, moet er vaak nog een operatie plaatsvinden om nog meer weefsel weg te nemen en te testen. “Onze hoop is dat deze nieuwe technologie het aantal tweede operaties beperkt of tweede operaties zelfs overbodig maakt,” legt onderzoeker Julie Margenthaler uit.

Wie de bril draagt, ziet kankercellen blauw oplichten, wanneer weefsel met een speciale contrastvloeistof word ingespoten en onder een bepaald licht bekeken wordt. Zelfs kankercellen met een diameter van één millimeter kunnen met de bril worden gedetecteerd.

Zelfvertrouwen is ook kwestie van lengte Scientias.nl, februari 2014 Wie over groot zelfvertrouwen beschikt, blijkt meer grijze cellen te hebben. Wetenschappers van de New Jersey Medical School hebben dit ontdekt door onder meer het brein van volwassen proefpersonen te scannen. Het volume van grijze cellen in de gebieden waar emoties en stress worden gereguleerd, staat in verband met de mate van zelfvertrouwen. Voor een deel lijkt het vermogen om zelfvertrouwen en trots te voelen aangeboren, zo houden de onderzoekers een slag om de arm. Omdat grijze breinmaterie ook vormbaar is, zou met training het zelfvertrouwen kunnen worden vergroot. De effectiviteit van die training zou dan kunnen worden gecontroleerd door de behandelde persoon onder een MRI-scan te leggen en te kijken of er meer grijze cellen zijn bij gekomen in de juiste gebieden.

Wanneer kanker wordt vastgesteld, is het soms mogelijk om tumoren operatief te verwijderen. Een chirurg verwijdert dan de tumor en het omringende weefsel. Dat omringende weefsel wordt vervolgens in een laboratorium getest op de aanwezigheid van kanker. “Een beperking van opereren is dat

4


Er is nog een andere manier om wat meer zelfvertrouwen te kweken: door langer te zijn. Vrouwen op hakken en mannen met (vaak verborgen) hakken hebben het volgens wetenschappers van Oxford University begrepen. Lengte maakt het verschil. In een experiment werden zestig vrouwen onlangs uitgerust met een virtual realityhelm voor een virtueel ritje in een achtbaan. De mensen om hen heen waren allemaal zo'n dertig centimeter langer gemaakt. Dit lengteverschil leidde tot gevoelens van ongemak bij de deelneemsters. De vrouwen vulden vragenlijsten waarin ze hun zelfvertrouwen en angsten aangaven. Wat bleek? Hun zelfvertrouwen was gedaald en ze rapporteerden meer gevoelens van paranoia.

Mysterieuze cirkels voor de kust van Denemarken nu eindelijk verklaard Scientias.nl, februari 2014 Zodra mensen de mysterieuze cirkels op de bodem van de Oostzee ontdekten, deden zich allerlei geruchten de ronde: het waren bomkraters uit de Tweede Wereldoorlog of landingsplaatsen van aliens. Eindelijk mengen wetenschappers zich nu in de discussie en zij komen met een wetenschappelijke verklaring voor het fenomeen.

A naar buiten toe verspreiden, zijn de oudste en zwakste planten in het midden van de groeicirkels te vinden en worden deze dus – in tegenstelling tot de volwassen, sterke planten eromheen – aangetast. “Het resultaat is een uitzonderlijke cirkelvorm waarbij alleen de rand van de cirkel overleeft.”

India bouwt grootste zonnecentrale ter wereld Newscientist.nl, januari 2014


Nieuws.nl, maart 2014 De meeste mannen die stropdassen dragen, kennen maar een, twee, hoogstens drie manieren om ze te knopen. Een groepje wiskundigen heeft nu 177.147 verschillende knopen kunnen bedenken. Dat deden ze met behulp van een wiskundig model. Bij een eerdere poging kwamen wiskundigen van een andere universiteit nog 'maar' op 85 knopen.

India gaat de krachtigste zonneenergiecentrale ter wereld bouwen, zo meldt vakblad Nature in een publicatie. Met een capaciteit van 4000 megawatt, vergelijkbaar met de stroomopbrengst van vier kernreactoren, is de centrale in India ruim tien keer groter dan de capaciteit van welke andere zonne-energiecentrale dan ook. De zonnecentrale maakt deel uit van het Ultra Mega Power Projects van de Indiase overheid. Zes staatsbedrijven hebben de handen ineengeslagen om het project te realiseren. Naar eigen zeggen kan de zonnecentrale in zeven jaar worden verwezenlijkt tegen de kostprijs van zo’n 4.4 miljard Amerikaanse dollars (zo’n 3.25 miljard euro). De centrale zou in de buurt moeten komen van Sambhar Salt Lake in het noorden van de deelstaat Rajasthan en zal zo’n 77 vierkante kilometer beslaan.

De cirkels in kwestie kunnen wel vijftien meter groot zijn. Ze werden in 2008 voor het eerst gespot in ondiep water voor de kust van het Deense eiland Møn. In 2011 kwamen de cirkels terug. Hun aantallen waren toen zo groot dat de cirkels op flink wat mediaaandacht konden rekenen. En al die aandacht bracht de geruchtenmachine op gang.

Het gif in kwestie is sulfide. Het stapelt zich op in de zeebodem voor het Deense eiland Møn, omdat deze bodem kalkrijk en ijzerarm is. De meeste modder wordt van de kalkachtige, kale zeebodem gespoeld, maar waar zeegrassen groeien, houden deze de modder vast. “En daarom zijn er onder de zeegrassen hoge concentraties sulfide-rijke modder te vinden.” Sulfide is giftig genoeg om oude en hele jonge zeegrasplanten te verzwakken, maar niet giftig genoeg om de volwassen en sterke planten iets aan te doen. En aangezien zeegrassen zich van plek

Stropdas knopen volgens wiskundigen

De leider van het onderzoek van het KTH Royal Institute of Technology in Stockholm zegt dat hij werd geïnspireerd door de film The Matrix Reloaded, waarin hij een geknoopte stropdas zag die niet op het lijstje van 85 stond. Hij kwam er achter dat zijn collega's de mogelijkheden te veel hadden beperkt wat betreft 'insteken' en 'omhalen'. Ook rekenden ze dit keer knopen mee die niet eindigen in het traditionele plat stukje stof bovenop.

Knappe sporter wint Nieuws.nl, maart 2014 Wie zal dit jaar de Tour de France winnen? Of het winnende doelpunt scoren tijdens het WK voetbal? Geen idee, maar het zal waarschijnlijk een knappe man zijn.

Naar men verwacht, zal de zonnecentrale ongeveer 25 jaar meegaan en zal het volgens de cijfers zo’n 6.4 miljard kilowattuur (kWh) per jaar opleveren. Wanneer je een apparaat met een vermogen van 1 kilowatt een uur laat werken, heb je 1 kWh verbruikt. In Nederland verbruikt een gemiddeld huishouden zo’n 3.340 kWh per jaar. De nieuwe centrale kan volgens Parimita Mohanty, verbonden aan het Energy and Resources Institute (TERI) in New Delhi, een enorme bijdrage leveren aan de vermindering van de CO2-uitstoot in India. De CO2 reductie kan zelfs oplopen tot zo’n 4 miljoen ton per jaar wanneer men overstapt op zonne-energie.

5

Sterke mannen zouden volgens dit onderzoek vaak aantrekkelijker zijn. De evolutie is gebaat bij sterke mannen die knap worden gevonden door vrouwen. Dergelijke mannen vinden snel een partner en verwekken waarschijnlijk nageslacht bij haar - en wellicht een paar andere dames en ze zijn vervolgens sterk genoeg om dat nageslacht te beschermen en te voeden.


Postma deed onderzoek met foto's van deelnemers aan de Tour de France. Hij liet een groep van 800 proefpersonen, hoofdzakelijk vrouwen, de wielrenners beoordelen op aantrekkelijkheid. Daaruit bleek dat de best presterende renners gemiddeld een 5 procent hogere score haalden op de knapheidsschaal. De correlatie was het hoogste bij vrouwen die de pil niet slikken. De aantrekkelijkheid van een man is dus een signaal voor vrouwen dat hij lichamelijk ook goed van wanten weet. Vooral in vroeger tijden was het belangrijk voor een vrouw om een man te kiezen die lange einden kon lopen om te jagen en die genoeg kracht had om vervolgens een dier te doden.

Wetenschap komt met eenvoudig urinetestje dat kanker opspoort Scientas.nl, januari 2014 Nieuw onderzoek maakt het detecteren van kanker net zo eenvoudig als het detecteren van een zwangerschap. Onderzoekers hebben een stripje ontwikkeld waar mensen overheen moeten plassen en dat vervolgens eiwitten die geassocieerd worden met de aanwezigheid van kanker detecteert. Het stripje is gemaakt van papier. De test is eenvoudig en goedkoop. Binnen enkele minuten laat het stripje op basis van een urinemonster zien of iemand kanker heeft.

Menselijk brein inspireert betere computerchips Scientas.nl, januari 2014 Bij de Universiteit van Heidelberg wordt het grootste elektronische brein ter wereld gebouwd: een brein met vier miljoen kunstmatige hersencellen. Deadline: oktober 2015. Dankzij de al decennialang kleiner wordende transistoren - een trend die wordt uitgedrukt in de Wet van Moore - kon de digitale computer zo succesvol worden als hij tegenwoordig is. Zó succesvol zelfs dat de meeste informatici denken dat de analoge computer voorgoed een museumstuk is geworden. Maar niet iedereen is het daarmee eens, en de analoge computer lijkt zelfs weer een comeback te maken. Maar dan wel voor specifieke toepassingen.

Transistoren die steeds kleiner worden, worden ook steeds onbetrouwbaarder. Dat is het derde probleem. Een vierde probleem is dat een computersimulatie van een biologisch proces zelfs op de snelste supercomputer typisch een factor honderd tot duizend trager verloopt dan het biologische equivalent. En tenslotte is een supercomputer een onhandig groot bakbeest vergeleken met het compacte menselijke brein van anderhalve liter.

De onderzoekers ontwikkelden de strip met het oog op ontwikkelingslanden. Daar neemt het aantal mensen met kanker rap toe. Geavanceerde (en dure) methoden om kanker te detecteren, ontbreken er vaak. Daardoor wordt de ziekte vaak pas laat opgemerkt, iets wat behandeling bemoeilijkt en de kans op sterfte vergroot. Met het eenvoudige testje is op een goedkope en snelle manier vast te stellen of iemand kanker heeft. Het stripje spoort eiwitten op die tumoren gebruiken om aan hun oorspronkelijke plekje in het lichaam te ontsnappen. Het is vrij lastig om deze eiwitten (zonder heel dure en ingewikkelde apparatuur) op te sporen. Om er zeker van te zijn dat het eiwit in de urine gezien werd, ontwikkelden de onderzoekers een manier om het signaal van deze eiwitten te versterken. Wanneer het eiwit in de urine aanwezig is, wordt een streepje zichtbaar op de teststrip.

Kapot hart kan nu gelijmd worden

De lijm bestaat uit twee biomoleculen en wordt in vloeibare vorm toegepast. Doordat deze hydrofoob (waterafstotend) is, kan de lijm niet wegspoelen. De lijm wordt hard – maar blijft wel elastisch – wanneer deze enkele seconden aan UV-licht wordt blootgesteld. De lijm wordt momenteel verder ontwikkeld. Het zou nog één tot twee jaar moeten duren voor menselijke patiënten een beroep kunnen doen op de lijm.

Eilandbewoners zijn een stuk tammer, maar hoe komt dit? 13 januari 2014 Darwin merkte het honderdvijftig jaar geleden al op: dieren op eilanden leken wel tammer te zijn. Een nieuw onderzoek bevestigt dat nu én komt direct met een verklaring daarvoor. De onderzoekers bestudeerden hagedissen op een eiland en waren met name geïnteresseerd in de ‘flight initiation distance’. Dit is de afstand tussen een prooi en een roofdier waarbij de prooi besluit om te gaan vluchten. De resultaten legden ze naast verschillende andere factoren: de afstand tot het vasteland, de grootte van het eiland en hoe dichtbevolkt het eiland was.

9 januari 2014 Wetenschappers hebben een chirurgische lijm ontwikkeld die gebruikt kan worden om wonden te dichten en hechtingen en nietjes overbodig kan maken. De lijm is zelfs sterk genoeg om een opening in een kloppend hart te sluiten. De lijm is in opdracht van een hartchirurg ontwikkeld. Hij wilde graag van de nietjes en


hechtingen af die nu vaak tijdens onder meer hartoperaties gebruikt worden. Weefsel hechten is namelijk een tijdrovend werkje. En nietjes kunnen weer voor beschadigingen zorgen. De hartchirurg bedacht dat het wenselijk zou zijn als de nietjes en hechtingen vervangen konden worden door lijm. Operaties zouden dan niet alleen sneller kunnen verlopen, maar ook minder ingrijpend zijn en wellicht zou zelfs de kans op complicaties verkleind worden.

6

De onderzoekers ontdekten dat er een verband was tussen de ‘flight initiation distance’ en de afstand tot het vasteland. Hoe groter de afstand tot het vasteland, hoe minder snel prooien op de vlucht sloegen. In St. Bonifatiuscollege, Utrecht

andere woorden: de hagedissen die op grotere afstand van het vasteland woonden, waren tammer dan hagedissen op het vasteland. Maar waarom zijn de dieren op eilanden tammer? Het heeft alles te maken met de roofdieren op dezelfde eilanden. Op afgelegen eilanden zijn roofdieren schaars of zelfs helemaal afwezig. Evolutionair gezien is het onverstandig om veel energie en tijd te besteden aan het (onnodig) vluchten voor roofdieren. Vandaar dat prooien op eilanden onverschrokken lijken en minder snel op de vlucht slaan. Ook de grootte van prooien speelt een rol. “Wanneer prooien relatief gezien heel klein zijn ten opzichte van de roofdieren, vallen roofdieren geen individuele prooi aan. Dat zorgt ervoor dat prooien niet vluchten of pas later.

Wetenschap komt met onzichtbaarheidsmantel 13 november 2013 De onzichtbaarheidsmantel is geen sciencefiction meer, zo stellen wetenschappers van de universiteit van Toronto. Ze ontwikkelden een effectieve onzichtbaarheidsmantel die dun en praktisch is en de meest uiteenlopende objecten onzichtbaar kan maken. Diverse wetenschappers werken aan een ‘onzichtbaarheidsmantel’: een populaire benaming voor een materiaal waarmee objecten onzichtbaar kunnen worden gemaakt. Meestal gebruiken onderzoekers daarvoor metamaterialen.

Effectief, maar allesbehalve praktisch. Om een object onzichtbaar te maken, moet het in meerdere lagen metamaterialen gewikkeld worden. Bovendien is deze mantel altijd ‘dik’. Eerdere dunnere mantels gemaakt van metamaterialen bleken namelijk niet te werken of slechts hele kleine objecten onzichtbaar te kunnen maken. In andere woorden: de praktische onzichtbaarheidsmantel leek nog ver weg. De praktische onzichtbaarheidsmantel kan voor tal van doeleinden worden gebruikt. Zo kan de mantel gebruikt worden om militaire voertuigen onzichtbaar te maken. Maar de technologie kan ook gebruikt worden om obstakels uit de weg te ruimen. Bijvoorbeeld objecten of gebouwen die signalen tegenhouden, kunnen onzichtbaar gemaakt


worden, waardoor de signalen toch door kunnen. Ook is het in theorie mogelijk om met de mantel de kenmerken van een object te veranderen: bijvoorbeeld door het object groter of kleiner te laten lijken dan het in werkelijkheid is.

Mobiele telefoon opladen met wifi-signaal 13 november 2013

De grote hoeveelheid heet gas in het centrum van de cluster is merkwaardig. Heet gas dat röntgenstraling uitzendt zou moeten afkoelen, en het dichte gas in het hart van een cluster het snelst. Dit afgekoelde gas zou vervolgens naar het centrale sterrenstelsel moeten stromen en onderweg grote aantallen nieuwe sterren vormen. Maar dat is hier niet gebeurd. De Chandra-opnamen laten zien waarom de stervorming spaak loopt.

Als het aan onderzoekers van de Duke Universiteit ligt, hoeft u uw telefoon nooit meer – heel ouderwets – met behulp van een snoertje en stopcontact op te laden. De wetenschappers ontwikkelden een apparaat dat wifi-signalen omzet in energie en waarmee uw telefoon dus draadloos kan worden opgeladen.

Volgens de astronomen is dat verklaarbaar als het zwarte gat in het centrale stelsel extreem zwaar is: meer dan 10 miljard zonsmassa’s. Zo’n zwart gat heeft relatief weinig materie nodig om krachtige jets te produceren. Een andere mogelijkheid is dat het zwarte gat een massa van ‘slechts’ ongeveer één miljard zonsmassa’s heeft en heel snel om zijn as tolt. Ook dat laatste maakt de jets krachtiger.

Het apparaat zet microgolven – draadloos – om in energie die gebruikt kan worden om de accu van uw telefoon of andere kleine elektronische apparaten op te laden. Het apparaat werkt ongeveer net zo als een zonnepaneel dat energie uit licht omzet in elektriciteit. Alleen gebruikt dit apparaat heel andere energiebronnen: onder meer signalen van wifi en satellieten. Net als de zonnepanelen weet het apparaat een efficiëntie van zo’n 37 procent te behalen.

Zonnestelsel & Heelal

Het weer op een mislukte ster Allesoversterrenkunde.nl, januari 2014 Dat het op de bruine dwergster Luhman 16B stormt, bliksemt, en zand en ijzer regent was vorig jaar al ontdekt door Amerikaanse astronomen. Met een gevoelige spectroscoop is gemeten hoe warmere en koelere delen van het oppervlak van de ronddraaiende ster naar ons toe of juist van ons af bewegen. Zo kon de ligging van donkere wolken in de atmosfeer van de bruine dwerg in kaart worden gebracht.

Zwart gat houdt grote opruiming Astronieuws.nl, januari 2014 Astronomen hebben met de röntgensatelliet Chandra en een aantal andere telescopen een van de meest actieve zwarte gaten in het heelal onderzocht. De ‘jets’ (een spoor van materie die in één richting uitgestoten wordt) van het zwarte gat hebben enorme gaten geblazen in het hete gas in de omgeving, en zo de vorming van biljoenen sterren verhinderd.

7

De resulterende afbeeldingen, deze week gepubliceerd in Nature, zijn dus geen echte foto’s, maar computer-reconstructies. Omdat bruine dwergen (‘mislukte sterren’) zo zwak zijn, werkt de techniek tot nu toe alleen bij Luhman 16B – die staat op een afstand van slechts 6,5 lichtjaar. De verwachting is dat op gasvormige exoplaneten soortgelijke weersverschijnselen optreden.


Dwergplaneet omgeven door wolkjes waterdamp

opgedroogde delta aan die erop wees dat Mars ooit een oceaan had.

Allesoversterrenkunde.nl, januari 2014 De dwergplaneet Ceres verdampt – een heel klein beetje. Per seconde verliest Ceres een paar liter water, misschien wel via een soort ijsgeisers. Ceres is het grootste object in de planetoïdengordel – een brede gordel van talloze steenklompen tussen de banen van Mars en Jupiter. Vanwege zijn afmetingen (ca. 900 kilometer in middellijn) hoort hij officieel tot de dwergplaneten. Al eerder vonden sterrenkundigen indirecte aanwijzingen dat Ceres voor een deel uit ijs bestaat. Dat is opmerkelijk, want de op één na grootste planetoïde, Vesta, is opgebouwd uit gesteenten en metalen, net als de meeste kleinere exemplaren.

De ontdekking van waterdamp bij Ceres betekent dat er inderdaad ijs moet voorkomen. Onder invloed van de zonnewarmte verdampt dat een beetje, net zoals dat bij ijzige kometen gebeurt. Volgens Michael Küppers van de Europese ruimtevaartorganisatie ESA is er misschien niet zo’n scherpe grens te trekken tussen planetoïden en kometen. De Amerikaanse ruimtesonde Dawn, die in 2011 en 2012 onderzoek deed aan Vesta, is momenteel op weg naar Ceres. Begin 2015 komt hij daar aan. Tegen die tijd staat de dwergplaneet echter weer een stuk verder van de zon af. Of hij dan nog steeds last heeft van vochtverlies, moet dus nog maar blijken.

Nieuw bewijs gevonden voor grote oceaan op Mars

En nu komen onderzoekers dus met nieuw bewijs dat Mars ooit een oceaan bezat. Ze bestudeerden grote keien die op het noordelijk halfrond van de planeet in grote getale te vinden zijn. De wijze waarop deze keien gepositioneerd zijn, deed de onderzoekers denken aan keien op aarde die door onderzeese landverschuivingen op hun huidige positie zijn beland. En nu stellen ze dat eenzelfde proces deze keien hier afzette. Eerder stelden onderzoekers dat de keien het resultaat waren van meteorietinslagen. Maar de onderzoekers vinden hun theorie aannemelijker. Ze erkennen dat meteorietinslagen een soortgelijk effect kunnen hebben, maar wijzen erop dat de keien ook te vinden zijn in duizenden vierkante kilometers grote gebieden waar geen kraters zijn aangetroffen. Hun aanwezigheid is niet te verklaren door een meteoriet. Een oude oceaan is in dat geval dan ook aannemelijker.

Oudste ster in universum ontdekt Nu.nl, maart 2014 Australische wetenschappers hebben de oudst bekende ster van het universum ontdekt

De ouderdom van de ster schatten de wetenschappers aan de hand van de chemische samenstelling. "Door te kijken naar de kleur van de hemellichamen, kunnen we zeggen welke sterren het oudste zijn", verklaart hoofdonderzoeker Stefan Keller in de Britse krant The Guardian. "We kunnen dan namelijk ongeveer bepalen hoe veel ijzer de ster bevat. Hoe meer ijzer, hoe jonger de ster." De nieuw beschreven ster bevat vermoedelijk zestig keer zo weinig ijzer dan elke andere ster die tot nu toe is waargenomen. De ontdekking van de oudste ster was volgens de wetenschappers puur toeval. De bevinding wordt binnenkort gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift Nature.

Nieuwe radio-'foto' van kern Sigaarstelsel astronieuws.nl, januari 2014 Met de Karl G. Jansky Very Large Array, een netwerk van 27 radioschotels in New Mexico, is een nieuwe gedetailleerde radio'foto' gemaakt van het centrale deel van het Sigaarstelsel (M82), een sterrenstelsel op 12 miljoen lichtjaar afstand in het sterrenbeeld Grote Beer. De opname toont alleen de binnenste 5200 lichtjaar van het stelsel. M82 is het dichtsbijzijnde 'starburst'-stelsel: er komt een geweldige stervormingsactiviteit in voor. De meeste radiostraling is afkomstig van heet interstellair gas en van elektronen die met hoge snelheden door magnetische veldlijnen bewegen.

Het gaat om een ster die zich op ongeveer zesduizend lichtjaar van de aarde bevindt. Waarschijnlijk ontstond het hemellichaam ongeveer 13,7 miljard jaar geleden, kort na de oerknal. Dat melden astronomen van de Australian National University. De heldere stippen op de radio-opname zijn stervormingsgebieden of supernovaresten (de overblijfselen van geëxplodeerde sterren). De slierterige structuren, die nooit eerder zo gedetailleerd in beeld zijn gebracht, zijn vermoedelijk geassocieerd met de krachtige 'superwind' van het stelsel.

Scientias.nl, februari 2014 Wetenschappers hebben nieuw bewijs gevonden dat Mars ooit een oceaan bezat. Ze troffen op de rode planeet stenen aan die volgens hen getuigen van onderzeese landverschuivingen. En die kunnen alleen hebben plaatsgevonden als hier ooit een oceaan te vinden was. Het is niet voor het eerst dat onderzoekers stellen dat Mars een oceaan bezat. In 2012 maakte ESA ook al bekend sedimenten te hebben gevonden die erop wezen dat zich op de rode planeet een oceaan bevond. En vorig jaar troffen onderzoekers nog een

De oude ster werd in kaart gebracht met de SkyMapper-telescoop in het Siding Spring Observatorium in het oosten van Australië.


8

In januari explodeerde in M82 een nieuwe supernova (SN2014J), maar daarvan is tot op heden nog geen radiostraling gedetecteerd. Ook andere supernova's van hetzelfde type (Ia) zenden vrijwel nooit radiostraling uit. Overigens bevindt de supernova zich net buiten het hier afgebeelde gebied. (GS)


Kepler ontdekt extreem wiebelende planeet

De resultaten van dit onderzoek zijn verschenen in de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society.

Astronieuws.nl, februari 2014 Misschien is het wel de planeet met de meest extreme seizoenen. De oriëntatie van de draaiingsas van exoplaneet Kepler-413b varieert in elf jaar tijd over een hoek van dertig graden. Kepler-413b is een gasvormige reuzenplaneet die in 66 dagen tijd een kleine omloopbaan beschrijft rond een dubbele dwergster op 2300 lichtjaar afstand van de aarde. De baan van de planeet valt echter niet samen met de baan die de twee sterren om elkaar heen beschrijven. Door zwaartekrachtseffecten verandert het baanvlak van de planeet daardoor continu, met als resultaat dat ook de stand van de planeet in de ruimte aan grote, snelle variaties onderhevig is. Kepler ontdekt planeten doordat ze minieme helderheidsdipjes veroorzaken in het licht van hun moederster wanneer ze daar voor langs bewegen. Kepler-413b vertoonde aanvankelijk wel zulke overgangen, maar daarna ruim twee jaar niet: door de wiebelingen in de baan bewoog de planeet (gezien vanaf de aarde) lange tijd niet exact voor de ster langs. Naar verwachting zullen er pas vanaf het jaar 2020 weer overgangen te zien zijn. De nieuwe ontdekking wordt beschreven in een artikel in The Astrophysical Journal.

Bruine dwerg heeft rode atmosfeer Allesoversterrenkunde.nl, februari 2014 Britse en Italiaanse astronomen hebben een bruine dwerg – een kleine ‘mislukte’ ster – ontdekt die een ongebruikelijk rode tint vertoont. De kleur wordt waarschijnlijk veroorzaakt door dichte stofwolken hoog in de atmosfeer van het object. Bruine dwergen houden het midden tussen sterren en planeten. Ze zijn te groot en te zwaar om voor planeten te kunnen doorgaan, maar hebben niet genoeg massa om de waterstof in hun kern te fuseren.

Mars is weer een spectaculaire krater rijker Wetenschap24.nl, januari 2014 Mars heeft het recent weer moeten ontgelden, zo blijkt uit foto’s van NASA’s Mars Reconnaissance Orbiter. Op de foto schittert een krater die er voor kort nog niet was. De dertig meter brede krater moet ergens tussen juli 2010 en mei 2012 zijn ontstaan. Dat NASA een nieuwe krater op de rode planeet ontdekt heeft, is te danken aan het feit dat de Mars Reconnaissance Orbiter al een tijdje meegaat. Beelden die de orbiter in het verleden maakte, kunnen dan ook vergeleken worden met nieuwe beelden om eventuele nieuwe verschijnselen op Mars op te sporen.

toen de ontplofte ster nog in helderheid aan het toenemen was. Onderzoekers hopen op basis van de foto te kunnen achterhalen wat voor soort sterren bij de explosie betrokken waren. De supernova is namelijk gecategoriseerd als een type Ia-supernova. Deze ontstaan in dubbelstersystemen. Die dubbelstersystemen bestaan uit een witte dwerg en nog een ster. Die tweede ster kan een witte dwerg, een ster zoals onze zon of een heel grote ster zijn.

De ontplofte ster is te vinden in sterrenstelsel M82, op ongeveer 11,5 miljoen lichtjaar van de aarde. Dit sterrenstelsel ziet u op de grote foto hierboven. Deze foto werd in 2006 gemaakt. De inzet stamt dus uit dit jaar.

Water ontdekt in atmosfeer van hete Jupiter-achtige exoplaneet De foto van de krater maakte de orbiter in november 2013. Onderzoekers legden de foto naast beelden die eerder waren gemaakt en moeten concluderen dat de krater helemaal nieuw is. De krater is ongeveer dertig meter breed. Tijdens de inslag en totstandkoming van de krater is materiaal weggeslingerd. Dit materiaal (ook wel ejecta genoemd) is tot op wel vijftien kilometer afstand van de krater te vinden.

Hubble fotografeert ontplofte ster in onze achtertuin

Scientas.nl, januari 2014 Astronomen hebben water ontdekt in de atmosfeer van een exoplaneet die qua massa vergelijkbaar is met Jupiter. De planeet cirkelt om de nabije ster tau Boötis. Om het water in de atmosfeer van de planeet te ontdekken, maakten de onderzoekers gebruik van een nieuwe methode. Eerder konden onderzoekers water in de atmosfeer van een planeet op twee manieren detecteren. De eerste manier vereist dat de planeet – gezien vanaf de aarde – voor zijn ster langsbeweegt. De tweede manier werkt enkel wanneer exoplaneten ver van hun ster verwijderd zijn. Helaas voldoen veel exoplaneten niet aan één van deze twee criteria.

Scientas.nl, februari 2014

Hierdoor hebben ze geen inwendige bron van energie en stralen ze maar heel zwak voornamelijk in het infrarood.


Hubble heeft een fraaie foto gemaakt van een pas ontdekte supernova. De geëxplodeerde ster werd vorige maand ontdekt en bevindt zich op zo’n 11,5 miljoen lichtjaar van de aarde. Daarmee is het de dichtstbijzijnde type Ia-supernova die de afgelopen decennia ontdekt is. De supernova werd op 21 januari ontdekt. Hubble maakte deze foto tien dagen later,

9

Om ook de atmosfeer van exoplaneten die niet aan deze criteria voldoen te kunnen St. Bonifatiuscollege, Utrecht

bestuderen, bedachten onderzoekers een nieuwe manier. Ze zochten naar infrarode straling in de atmosfeer van de exoplaneet. En met succes: de manier blijkt heel geschikt om water in de atmosfeer op te sporen. De onderzoekers ontdekten namelijk water in de atmosfeer van planeet tau Boötes b. De ontdekking is belangrijk. “Planeten zoals tau Boötes b, die net zo massief zijn als Jupiter, maar veel warmer, bestaan niet in ons zonnestelsel,” legt onderzoeker Chad Bender uit. “Het detecteren van water in de atmosfeer van tau Boötes b is belangrijk, omdat we zo kunnen gaan begrijpen hoe deze exotische warme Jupiters zich vormen en ontwikkelen. Het demonstreert ook de effectiviteit van onze nieuwe techniek, die de infrarood straling in de atmosfeer van deze planeten opspoort.”

Meteoriet ter grootte van een kleine auto ramt de maan Scientas.nl, januari 2014 Wetenschappers zijn getuige geweest van een recordbrekende meteorietinslag op de maan. Een steen ter grootte van een kleine auto sloeg op de maan in en creëerde de helderste en langst durende lichtflits die wetenschappers ooit op de maan hebben gezien. Het gebeurde allemaal in september vorig jaar, zo melden astronomen nu. Onderzoeker José M. Madiedo bestudeerde de maan toen hij een langdurende en heldere lichtflits zag in Mare Nubium (een oud met lava gevuld basin op de maan). De flits hield maar liefst acht seconden aan. “Op dat moment realiseerde ik me dat ik een heel zeldzame en bijzondere gebeurtenis had gezien,” vertelt Madiedo.

Oudste stukje aardkorst bewijst dat aarde al heel vroeg afkoelde februari 2014 Nieuw onderzoek bevestigt dat zirkoonkristallen uit het westen van Australië de oudste stukjes van de aardkorst zijn. De kristallen bewijzen dat de aardkorst zeker 4,4 miljard jaar geleden ontstond. Het suggereert dat de aarde veel eerder afkoelde en continenten veel eerder ontstonden dan gedacht. Onderzoekers baseren hun conclusies op zirkoonkristallen, afkomstig uit het westen van Australië. Het is niet voor het eerst dat onderzoekers deze kristallen onder de loep nemen: eerder onderzoek toonde al aan dat deze kristallen waarschijnlijk tot de oudste stukjes van de aardkorst behoren. Dit onderzoek bevestigt dat nu en stelt dat de zirkonen 4,4 miljard jaar oud zijn. Het wijst erop dat de aardkorst zeker al 4,4 miljard jaar oud is.

cirkelen binnen de zogeheten leefbare zone om hun moederster. Dat hoeft overigens niet per se te betekenen dat de omstandigheden op deze planeten leefbaar zijn: daar komen meer factoren bij kijken. Zo zou de planeet Kepler-296f, die om een zwakke rode dwergster cirkelt, een waterwereld met diepe oceanen kunnen zijn, maar ook een gasplaneet met een verstikkend dichte atmosfeer van waterstof en helium.

Een op vijf sterren heeft planeet als aarde Nu.nl, januari 2014 De aarde blijkt veel minder uniek dan we dachten. Waarschijnlijk heeft een op de vijf sterren zoals de zon een planeet zo groot als de aarde, waar heel misschien leven mogelijk is. ''Als je 's nachts naar de duizenden sterren in de lucht kijkt, is de dichtstbijzijnde zonachtige ster met een planeet als de aarde waarschijnlijk maar twaalf lichtjaar van ons verwijderd. De berekening is gemaakt dankzij de ruimtetelescoop Kepler. Die kijkt naar ongeveer 150.000 sterren. Daarvan zijn circa 42.000 vergelijkbaar met onze zon. Rond die sterren zijn 603 mogelijke planeten gevonden.

Als de aardkorst zeker 4,4 miljard jaar geleden al ontstond, betekent dat dat de aarde toen al geen onleefbare plaats, bedekt met een oceaan bestaande uit magma, meer was.

NASA presenteert 715 nieuwe exoplaneten 26 februari 2014

Wanneer een steen met grote snelheid op bijvoorbeeld de maan inslaat, verdampt het gesteente op het moment van inslag vrijwel direct. Daarbij ontstaat een warmtegloed: de lichtflits die Madiedo zag. Normaliter duren die flitsen slechts een fractie van een seconde. Maar deze flits hield maar liefst acht seconden aan. De flits was het resultaat van een steen – ongeveer 400 kilo zwaar – die op het maanoppervlak klapte. De lichtflits die zo ontstond was heel kort net zo helder als de Poolster. Het betekent dat iemand die vanaf de aarde op dat moment naar de maan keek, de flits met het blote oog kon zien. Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55

Het aantal bekende exoplaneten – planeten buiten ons zonnestelsel – is in één klap flink toegenomen. Een zorgvuldige analyse van gegevens die de NASA-satelliet Kepler tussen mei 2009 en maart 2011 heeft verzameld, heeft maar liefst 715 nieuwe werelden opgeleverd. En daarmee is de teller op ongeveer 1700 komen te staan. De ruim zevenhonderd ontdekte planeten zijn bijna allemaal kleiner dan Neptunus, die bijna vier keer zo groot is als de aarde. Ze cirkelen om 305 verschillende sterren – het gaat in alle gevallen om stelsels met meer dan één planeet, waarvan sommige enige overeenkomst vertonen met ons eigen zonnestelsel. Slechts vier van de nieuwe planeten zijn minder dan 2,5 keer zo groot als de aarde en 10

Tien daarvan waren ongeveer even groot als de aarde en kregen ongeveer evenveel licht van hun ster. De onderzoekers wisten dat ze heel veel planeten nog niet konden zien. Na berekeningen kwamen ze tot de conclusie dat 22 procent van alle sterren als de zon een planeet zo groot als de aarde in het Goudlokje-gebied heeft. Wetenschappers zoeken in het heelal naar planeten als de aarde, omdat de kans op leven daar het grootst wordt geacht. Zo’n planeet moet onder meer een vast oppervlak hebben, maar ook de goede temperatuur. Het moet er niet te heet en niet te koud zijn, maar precies warm genoeg. Dat heet het Goudlokje-gebied. Bovendien moet de dampkring niet te dicht en niet te dun zijn.


Water gevonden in dampkring vijf andere planeten Nu.nl, februari 2014 Vijf andere planeten ver in het heelal blijken water in de dampkring te hebben. Dat hebben wetenschappers ontdekt met de ruimtetelescoop Hubble, meldde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA dinsdag. De studie staat in de nieuwste editie van het belangrijke wetenschapsbladAstrophysical Journal. Het water is gevonden bij de planeten WASP-17b (in het sterrenbeeld Schorpioen), HD209458b (Pegasus), WASP12b (Voerman), WASP-19b (Zeilen) en XO-1b (Noorderkroon).

nieuwe sterren. In onze Melkweg zijn het er een of twee per jaar. Of de onderzoekers echt het record hebben, weten ze niet helemaal zeker. Andere stelsels zijn ook kandidaat, ''maar dit is het verste en oudste stelsel waarvan de afstand definitief vaststaat", aldus de wetenschappers. Oeroude stelsels geven wetenschappers een inkijkje in het ontstaan van het heelal. Met de omstandigheden van toen kunnen ze de situatie nu beter begrijpen. Maar hoe verder de astronomen terugkijken, hoe moeilijker dat wordt. In de beginjaren was het heelal namelijk een ondoorzichtige wolk waterstof. Die nevel verduistert het licht.

Grootste maan in zonnestelsel in kaart gebracht Scientas.nl, januari 2014 Wetenschappers hebben het oppervlak van de grootste maan in ons zonnestelsel in kaart gebracht.

Mogelijk oudste sterrenstelsel ontdekt

Het gaat om Ganymedes, een maan van Jupiter met een diameter van 5.262 kilometer. Het hemellichaam is daarmee ruim twee keer zo groot als de dwergplaneet Pluto.

Met grote regelmaat worden er exoplaneten – planeten buiten ons zonnestelsel – ontdekt. Maar tot op heden zijn maar relatief weinig van die planeten in sterrenhopen aangetroffen. En dat is best verrassend. Want juist in sterrenhopen zijn immers veel sterren te vinden. Waarom vinden we dan juist daar ook niet heel veel planeten? Zou de planeetvorming daar misschien anders gaan dan buiten de sterrenhopen?

Astronomen besloten dat uit te zoeken en richtten zich op de sterrenhoop Messier 67. “In de sterrenhoop Messier 67 zijn alle sterren ongeveer van dezelfde leeftijd en samenstelling als de zon,” vertelt onderzoeker Anna Brucalassi. “Dit maakt hem tot een perfect laboratorium om te onderzoeken hoeveel planeten in zo’n drukke omgeving ontstaan, en of dat bij voorkeur bij zwaardere of lichtere sterren gebeurt.”

Ook dwergsterrenstelsel kan superzwaar zwart gat herbergen 9 januari 2014

Nu.nl, januari 2014 Het heelal telt waarschijnlijk veel meer superzware zwarte gaten dan gedacht. Dat is de conclusie van een onderzoek waaruit blijkt dat ook dwergsterrenstelsels een supermassief zwart gat kunnen herbergen.

Amerikaanse wetenschappers hebben misschien het oudste sterrenstelsel ooit gevonden. Ze zagen een stelsel uit de beginjaren van het heelal. Het licht ervan heeft er meer dan 13 miljard jaar over gedaan om de aarde te bereiken. Dat schrijven ze donderdag in het gezaghebbende wetenschapsblad Nature. Ter illustratie: licht legt per seconde een afstand van bijna 300.000 kilometer af.

De geologische kaart van de maan toont een ijzig oppervlak met vele kraters, maar ook gebieden met bergketens en diepe dalen.

Astronomen deden hun ontdekking toen ze de gegevens van de Sloan Digital Sky Survey doorspitten. Ze vonden meer dan honderd dwergsterrenstelsels die hoogstwaarschijnlijk een superzwaar zwart gat bevatten. Een opmerkelijke ontdekking: wetenschappers namen aan dat alleen grote sterrenstelsels superzware gaten bevatten.

Planeet ontdekt rond tweelingzusje van de zon in sterrenhoop Messier 67 15 januari 2014

Het stelsel heeft de naam z8_GND_5296 gekregen. Toen het zijn licht uitzond, was het heelal pas 700 miljoen jaar oud. Door zijn jonge leeftijd is het gevonden stelsel heel actief. Elk jaar ontstaan er ongeveer 300

Wetenschappers hebben rond één van de sterkst gelijkende dubbelgangers van de zon een planeet ontdekt. De ster en bijbehorende planeet bevinden zich in de sterrenhoop Messier 67. Het is voor het eerst dat in een sterrenhoop een tweelingzusje van de zon mét een planeet ontdekt is.


11

Een zwart gat is eigenlijk niets anders dan sterk geconcentreerde materie. De dichtheid is zo groot dat zelfs licht niet aan de zwaartekracht van het zwarte gat kan ontsnappen. Van bijna alle grote sterrenstelsels die ons bekend zijn, weten we dat ze in hun centrum zo’n superzwaar zwart gat herbergen.


DNA, Stamcellen & Klonen

stamcellen, die weer kunnen uitgroeien tot elk celtype.

Orgaankweek in dieren roept vragen op

“Onze resultaten suggereren dan ook dat herhaaldelijk klonen mogelijk is en dat het met efficiënte technieken mogelijk moet zijn om dieren oneindig te klonen.”

Artsennet.nl, februari 2014 Een oplossing voor het tekort aan donororganen ligt mogelijk in het kweken van menselijke organen in dieren. Uit onderzoek van de Universiteit Maastricht komt naar voren dat veel mensen ambivalent staan tegenover de nieuwe techniek. Ze zien de nadelen in, maar het merendeel zou er wel gebruik van maken als dit het leven kan redden. Het draait om een techniek waarmee stamcellen van een diersoort in een ander dier worden geïnjecteerd. Die stamcellen groeien onder bepaalde omstandigheden uit tot een orgaan. Zo is het Japanse onderzoekers gelukt om in muizen alvleesklieren te laten groeien die volledig uit rattencellen bestaan. In theorie is dit ook mogelijk voor menselijke organen, die bijvoorbeeld in varkens zouden kunnen groeien. Het zou patiënten kunnen helpen die nu op de wachtlijst voor een donororgaan staan.

wijze gekloond kan worden, beperkt. In het verleden lukte het niet om katten, varkens en muizen meer dan twee tot zes keer te klonen. Ook stierven gekloonde dieren uit de latere generaties sneller. “Een mogelijke verklaring voor deze limiet is de opbouw van genetische of epigenetische afwijkingen die bij opeenvolgende generaties ontstaat,” vertelt onderzoeker Teruhiko Wakayama.

De techniek is veel goedkoper dan bestaande methodes en kan leiden tot een in theorie eindeloze productie van stamcellen waarmee organen kunnen worden gerepareerd of zelfs gekweekt.

“De techniek kan heel handig zijn voor de grootschalige productie van dieren van superieure kwaliteit,” legt Wakayama uit. Hij denkt dan aan dieren die belangrijk zijn voor boeren of dieren die dreigen uit te sterven en daarom wel wat hulp kunnen gebruiken.

Tot nu toe worden stamcellen gekweekt met ingewikkelde en tijdrovende methodes, waar genetische manipulatie aan te pas komt, of zelfs het kweken van embryo's.

Spieren van visdraad

Als de nieuwe techniek ook werkt met bloedcellen van mensen, wordt het proces om stamcellen te vervaardigen veel gemakkelijker. Voordat het zover is, moet er echter nog veel onderzoek worden verricht.

Wetenschappers hebben extreem sterke kunstmatige spieren gecreëerd op basis van materiaal waarmee ook visdraad en naaigaren worden gemaakt.

Nu.nl, februari 2014

Eeuwig leven door klonen: zoogdier kan wellicht oneindig gekloond worden Scientias.nl, februari 2014

Onderzoekers van de Universiteit Maastricht hebben onderzocht hoe in de samenleving wordt gedacht over orgaankweek in dieren. Zij gaven verschillende groepen – studenten, 40-plussers en patiënten – uitleg over de huidige stand van zaken en discussieerden over voor- en nadelen.

Eenvoudige techniek levert stamcellen binnen halfuur Nu.nl, januari 2014 Japanse wetenschappers claimen met een nieuwe techniek binnen een halfuur stamcellen te kunnen produceren. Cellen die van muizen afkomstig zijn, kunnen door onderdompeling in een zuurbad razendsnel worden omgevormd tot


Het is Japanse wetenschappers gelukt om meerdere generaties muizen te klonen. Uit cellen van één muis lieten ze 581 gekloonde exemplaren voortkomen die ook nog eens allemaal gezond waren en een normale levensduur hadden. Het wijst erop dat het oneindig klonen van een zoogdier tot de mogelijkheden behoort.

De onderzoekers maakten voor het klonen van de muis gebruik van een techniek die bekend staat als therapeutisch klonen. Hierbij wordt een celkern met daarin alle genetische informatie van een individu in een levende eicel (waar de celkern uit is gehaald) geplaatst. De techniek wordt al een tijdje gebruikt en resulteerde onder meer in het schaap Dolly. Maar de techniek heeft een groot nadeel. Zo is het aantal keren dat een zoogdier op deze 12

De onderzoekers presenteren hun vinding in het nieuwste nummer van Science. Ze deden dat door de vezels net zo lang op te draaien, tot ze spiralen vormen. Deze spiraalvezels kunnen zich samentrekken tot de helft van hun lengte en zijn honderd keer sterker dan menselijke spieren.

Bacterie weerstaat eigen wapens door veranderd enzym Nu.nl, februari 2014 De bacteriesoort Streptomyces platensis doodt andere bacteriën door twee antibiotica uit te scheiden. Wetenschappers hebben nu ontdekt hoe deze bacterie voorkomt dat hij zelf aan zijn eigen wapens overlijdt.


Antibiotica kennen we als medicijnen die we toepassen om schadelijke bacteriën te bestrijden. Het eerste antibioticum dat ooit werd uitgevonden, is afkomstig van een schimmel. Ook bacteriën gebruiken dergelijke moleculen om elkaar te doden. Een schimmel kan vrij eenvoudig een stof produceren die alleen voor bacteriën schadelijk is. Penicilline breekt de celwanden van bacteriën af en laat die van schimmels heel. Voor een bacterie is de uitdaging groter om een stof te produceren waar hij zelf niet onder lijdt.

Als we trendwatchers moeten geloven, hebben 3D-printers de toekomst. In elk huis is er in de toekomst eentje te vinden. En ze zullen voor de meest uiteenlopende doeleinden gebruikt worden. Cadeautje nodig? Pen kwijt? Vaas kapot? Ctrl-P: opgelost! En daarmee zal de 3D-printer op huis-tuin-en-keuken-niveau heel wat brandjes blussen. Maar de échte doorbraken van de 3D-printer worden toch op een heel ander vlak verwacht: de geneeskunde.

Y-chromosoom verdwijnt waarschijnlijk niet Nu.nl, januari 2014

Daarom waren de Amerikaanse onderzoekers erg geïnteresseerd in de truc die de bodembacterie Streptomyces platensistoepast. Om daar achter te komen bestudeerden ze het DNA van dit microorganisme en schakelden ze specifieke stukjes DNA bij deze en andere bacteriën uit om de functies te onderzoeken. De stoffen die deze bacterie uitscheidt, verstoren de aanmaak van vetzuren bij andere bacteriën, door enzymen te blokkeren die deze synthese uitvoeren. Zelf blijkt de bacterie de twee betreffende enzymen ingewisseld te hebben voor andere enzymen, die niet gevoelig zijn voor het antibioticum.

Weefsels printen met 3D printer Scientias.nl, februari 2014 Utrechtse experimentele weefselfabriek baant de weg voor geprint kraakbeen en bot De 3D-printer is hot en de mogelijkheden zijn eindeloos. Bij de Universiteit Utrecht weten ze daar alles van. Daar wordt momenteel gewerkt aan een experimentele weefselfabriek: een laboratorium met speciale 3D-printers die levende weefsels fabriceren.

Tijdens de evolutie van het X en Ychromosoom, kwamen specifiek mannelijke genen terecht op het Y-chromosoom. Sommige van deze genen waren ongunstig voor vrouwtjes, zodoende stopte het uitwisselen van genen tussen het X en Ychromosoom. Daarom had het Ychromosoom op den duur als enige geen partner meer en kon dus geen fouten meer herstellen, waardoor het langzaam degradeerde tot alleen de essentiële informatie overbleef.

Het mannelijk Y-chromosoom verdwijnt waarschijnlijk toch niet uit menselijke cellen.

Langere telomeren na 5 jaar gezonder leven

Resultaten van onderzoek van de California University uit Berkeley, gepubliceerd in het tijdschrift PLOS genetics laten zien dat het verdwijnen van het Y-chromosoom toch onwaarschijnlijk is.Omdat meer dan negentig procent van genetische informatie de afgelopen miljoenen jaren al van het Ychromosoom verdween, dachten sommige wetenschappers dat het ooit wel overbodig zou worden.

Allesoverdna.nl, januari 2014 Bij een kleine groep mannen die een gezondere levensstijl aannamen, bleek na vijf jaar de gemiddelde telomeerlengte licht te zijn toegenomen. Dat berichten Amerikaanse medisch onderzoekers in The Lancet Oncology (online, 17 september). In de publicatie beschrijft hij met zijn collega’s hoe ze tien mannen met een vroeg stadium van prostaatkanker een reeks veranderingen in hun leven lieten doorvoeren. De mannen gingen over op een op planten gebaseerd dieet met weinig vet en geraffineerde koolhydraten, deden oefeningen om de hoeveelheid stress te reduceren, namen deel aan een wekelijkse steungroep en gingen meer bewegen: zes dagen per week een halfuur wandelen. Een controlegroep van 25 mannen met eveneens een vroege prostaatkankerdiagnose veranderde niets in zijn levensstijl.

Het onderzoek laat zien dat de genen die op het Y-chromosoom liggen toch belangrijk zijn: het is goed mogelijk dat ze behouden zijn gebleven door selectie. Dit impliceert dat, hoewelt het Y-chromosoom erg klein is, het met grote waarschijnlijkheid zal blijven bestaan. Een mens heeft normaal 23 chromosoomparen, waarvan 1 paar verantwoordelijk is voor het geslacht. Twee X-chromosomen zorgen voor een vrouw. Een X en Y zorgen voor een man. De meeste chromosomen kunnen schade repareren door genetische informatie te delen met de ander uit hetzelfde paar, maar X en Y kunnen niets uitwisselen. Het Y-chromosoom bevat 27 unieke genen, terwijl andere chromosomen er wel duizenden bevatten. Een enkel zoogdier heeft zijn Y-chromosoom al verloren (zoals Ellobius lutescens, een knaagdier),


terwijl er dan nog steeds mannetjes en vrouwtjes zijn. Deze kennis deed sommige wetenschappers denken dat het Ychromosoom overbodig zou zijn.

13

Telomeren zijn de uiteinden van dna die voorkomen dat er stukjes erfelijke informatie verloren gaan bij replicatie. Wel slijten bij elke celdeling de telomeren iets af; bij de meeste celtypen worden korter wordende telomeren niet aangevuld. Over het algemeen slijten telomeren dus bij het ouder worden. Dat bleek ook het geval bij de controlegroep: na vijf jaar waren de telomeren van deze groep gemiddeld 3 procent korter.


Klimaat & Evolutie Smeltwater valt ijsplaten rond Antarctica aan Kennislink.nl, februari 2014 De ijsplaten rond het Antarctisch Schiereiland zijn in rap tempo aan het afbreken. Dit komt doordat de laag firn op de ijsplaten – een korrelige tussenvorm tussen sneeuw en ijs – steeds dunner wordt. Uiteindelijk zal hierdoor de zeespiegel stijgen.

voor oriëntatie. De onderzoekers vermoedden dat ook mestkever deze vaardigheden beheersen. ‘Zelfs in maanloze nachten lukt het veel mestkevers in een rechte lijn te lopen’, zegt eerste auteur Marie Dacke. ‘Dat deed vermoeden dat de kevers de sterrenhemel gebruiken voor oriëntatie – een prestatie die niet eerder is gedemonstreerd in insecten, zover wij weten.’ De onderzoekers onderwierpen mestkevers van de soort Scarabaeus satyrus aan een reeks testen. In een zelfgebouwde arena lieten ze de mestkevers rondlopen met en zonder een hoedje dat het zicht naar boven blokkeerde. Zagen de mestkevers de wereld boven hen niet, dan slaagden ze er niet in in een rechte lijn te rollen.

De grote vijand van de ijsplaten is het smeltwater dat zich vormt in de zomer, als de temperatuur in het poolgebied enkele graden boven het vriespunt uitkomt. Als daardoor smeltwatermeren op de ijskappen ontstaan, stroomt het water de ijsspleten in, en oefent daar zo’n grote kracht op het ijs uit dat het uiteindelijk breekt.

Normaal gesproken biedt een dunne laag grofkorrelig materiaal – de firnlaag – bescherming tegen dit mechanisme. Omdat dit een poreuze laag is neemt het het smeltwater op, als een spons. Het water bevriest vervolgens in de firnlaag, nog voor het de spleten in het ijs kan bereiken. Door de opwarming van de aarde, die ook op het Antarctisch Schiereiland de temperatuur doet stijgen, wordt de firnlaag echter steeds dunner en minder poreus. Er sijpelt meer smeltwater naar binnen, dat bevriest en de ruimtes tussen de korrels opvult.

Mestkever rolt recht dankzij Melkweg Door Maartje Kouwen, bionieuws Mestkevers gebruiken de sterren voor oriëntatie gedurende de nacht. De lichtende band van de Melkweg helpt hen hun mestbal in een rechte lijn weg te rollen. Dat concluderen Zweedse en ZuidAfrikaanse onderzoekers 24 januari in Current Biology.

Het is volgens de onderzoekers het eerste bewijs dat een dier niet alleen de sterrenhemel, maar specifiek de Melkweg als oriëntatie gebruikt. De Melkweg is volgens hen een betrouwbaardere aanwijzing dan de maan, die maar de helft van de nachten zichtbaar is. En een rechte lijn is erg belangrijk voor de mestkevers, leggen ze uit. Rollen mestkevers namelijk in een cirkel, dan eindigen ze mogelijk weer bij de mesthoop waarvan hun mestbal afkomstig is. En daar wachten mogelijk concurrenten die hen de mestbal afhandig maken.

Planten bloeien tegenwoordig eerder Bionieuws.nl, december 2013 Sinds deze eeuw vinden er verschuivingen plaats in het groeiseizoen van planten. Dat berichten Nederlandse onderzoekers van De Natuurkalender in het julinummer van Regional Environmental Change, op basis van door vrijwilligers van het waarnemingsnetwerk verzamelende gegevens.

Alleen van mensen, zeehonden en vogels is bekend dat zij het sterrenstelsel gebruiken

De Natuurkalender onderzocht het tijdstip van jaarlijks terugkerende seizoensgebonden verschijnselen bij 320 plantensoorten tussen 1894 en 2010. Tot 1990 traden er geen significante veranderingen op. In de eerste tien jaar van de huidige eeuw vervroegde echter het moment van bloei, bladontplooiing en vruchtrijping met dertien


14

dagen ten opzichte van de periode 19401986. Bladkleuring en bladval vinden in de herfst juist zeven dagen later plaats. Volgens de onderzoekers kan klimaatverandering 66 procent van de variatie verklaren.

Temperatuurmeting magma helpt vulkaanuitbarstingen voorspellen NU.nl, december 2013 Door te meten of er stukken magma langdurig vloeibaar zijn geweest, kunnen wetenschappers mogelijk aanstaande vulkaanuitbarstingen voorspellen. Wanneer een vulkaan uitbarst, stroomt er lava, door hitte vloeibaar geworden gesteente, uit de krater. Wanneer het zich nog in de aardkorst bevindt, heet het magma. Dit magma verblijft vaak tienduizenden tot honderdduizenden jaren in de aardkorst voor het naar buiten komt.

Om vulkaanuitbarstingen te kunnen voorspellen, is het van groot belang te weten welke factoren ervoor zorgen dat de magma in beweging en uiteindelijk naar buiten komt. Bij de methode staat de temperatuur van het magma centraal. Magma is hooguit een procent van de tijd zo vloeibaar dat het mobiel wordt. Neemt de hoeveelheid vloeibaar magma op een bepaalde plek toe, dan stijgt daarmee de kans op een aanstaande eruptie. Het meten van deze temperatuur is dus nuttig, maar dat is niet enige: ook de tijdsduur van die vloeibaarheid is van belang. Is de magma al lang vloeibaar, dan is een uitbarsting waarschijnlijk nabij.

Schimmel doodt vuursalamanders Bioniews.nl, januari 2014 De schuldige van het massaal sterven van Nederlandse vuursalamanders is bekend: een nog niet eerder beschreven schimmel.


Batrachochytrium salamandrivorans sp. nov. Met deze naam beschrijven Nederlandse, Belgische en Britse onderzoekers in PNAS (2 september) een schimmelsoort die afgelopen jaren de Nederlandse vuursalamanderpopulatie bijna uitroeide. De nieuw ontdekte schimmel hoort tot hetzelfde genus als B. dendrobatidis, de beruchte veroorzaker van de ziekte die wereldwijd amfibiepopulaties doet instorten. Vuursalamanders kwamen in Nederland voor op drie locaties in Zuid-Limburg. Sinds 2010 vonden vrijwilligers van Ravon (Reptielen Amfibieën Vissen Onderzoek Nederland) echter steeds vaker dode exemplaren. De populaties gingen snel achteruit: in drie jaar tijd met naar schatting 96 procent. In 2012 ving Ravon daarom 39 nog overgebleven vuursalamanders uit het Zuid-Limburgse Bunderbos om de soort voor Nederland te redden. De schimmel veroorzaakt slechts kleine zweertjes en verwondingen aan de huid, volgens Creemers zijn ze met het blote oog nauwelijks zichtbaar. Geïnfecteerde dieren zijn volgens hem vooral te herkennen aan veranderd gedrag: ze worden onrustig, krijgen krampen en spasmes, waarna ze uiteindelijk dood neervallen.

Opwarming van de aarde vertraagt dankzij de passaat Scientias.nl, februari 2014

De onderzoekers benadrukken dat de huidige stabiele temperaturen slechts een fase zijn. “Het is slechts een pauze in opwarming, kort voordat de volgende onvermijdelijke temperatuurstijging zich aandient.” En die volgende temperatuurstijging is waarschijnlijk indrukwekkend. Want de oceaan pompt de warmte nu de diepte in. Maar heel diep gaat die warmte niet. Zodra de passaatwinden verzwakken, zal de oceaan de hitte dan ook snel weer aan de atmosfeer teruggeven. “Wanneer de kracht van de passaat weer normaal wordt – en dat zal uiteindelijk gebeuren – zal de atmosfeer rap opwarmen. Dus de wereldwijde temperaturen zullen na de pauze snel stijgen en binnen tien jaar het voorspelde niveau bereiken.”

“Wetenschappers hebben lang vermoed dat de oceaan nu meer warmte opneemt en dat dat de snelheid waarmee de oppervlaktetemperaturen wereldwijd stijgen, heeft vertraagd,” legt onderzoeker Matthew England uit.


Mensen evolueren nog steeds Geloofenwetenschap.nl, september 2013 De mensheid evolueert nog steeds en is mogelijk zelfs versneld nu de diversiteit is door de bevolkingsgroei toegenomen. Dat schrijft"Katti, professor of vertebrate ecology aan de California State University. Hij reageert hiermee op uitlatingen van de natuurdocumentairemaker Sir David Attenborough, die onlangs waarschuwde dat grote gezinnen een gevaar zijn voor de toekomst van de mensheid.

Eerste grote katachtigen evolueerden in Tibet Nu.nl, November 2013 De eerste grote katachtigen evolueerden mogelijk in Tibet, zo blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek De voorouders van leeuwen, tijgers en panters ontstonden waarschijnlijk ongeveer tien tot zestien miljoen jaar geleden in het Tibetaans Hoogland. Dat zou blijken uit een analyse van een vier tot zes miljoen jaar oud fossiel van een panter, dat is opgegraven in het gebied.

Volgens Attenborough speelt natuurlijke selectie geen rol meer, omdat 90 tot 95 procent van alle baby’s die worden geboren ook opgroeien tot volwassenheid. Katti, die gespecialiseerd is in menselijke evolutie, noemt een groot aantal voorbeelden van de rol die natuurlijke selectie nog steeds speelt. Allereerst, betoogt Katti, is het lang niet overal ter wereld zo dat verreweg de meeste baby’s overleven: in veel landen is de gezondheidszorg nog steeds slecht, en de (baby)sterfte hoog.

De aarde warmt op, maar de laatste dertien jaar gaat dat lang niet meer zo hard als daarvoor. Nieuw onderzoek kan dat misschien verklaren. Onderzoekers stellen dat de passaat bij de evenaar sterker is geworden en ervoor zorgt dat meer warmte in de oceaan verdwijnt. Onderzoekers stellen dat de sterkere winden leiden tot een sterkere circulatie van de Stille Oceaan. Die oceaan haalt daardoor meer hitte uit de atmosfeer en slaat deze diep op. Kouder water wordt ondertussen naar het oppervlak van de oceaan verplaatst.

vragen over hoe deze dieren evolueerden en zich over de wereld verspreidden", aldus Tseng. Biologen vermoedden lange tijd dat grote katachtigen uit Afrika kwamen.

Nieuwe, reusachtige dinosaurus ontdekt in China Nu.nl, februari 2014

Het gaat om de oudste resten van een grote katachtige die ooit zijn aangetroffen, zo melden Amerikaanse onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of the Royal Society B. Het fossiel bestaat uit de bovenkant van een schedel, een kaak en enkele tanden. Waarschijnlijk behoorde het skelet toe aan een dier dat nauw verwant is aan de sneeuwpanter die nog altijd in Tibet leeft. "De kat had een breed voorhoofd en een relatief kort gezicht", verklaart hoofdonderzoeker Jack Tseng op BBC News. Een analyse van de schedel wijst erop dat het dier een voorouder is van moderne grote katachtigen. "Het fossiel beantwoordt veel 15

Ruim honderd miljoen jaar oude resten van een nog jonge dinosaurus zijn gevonden in het noordwesten van China. Het gaat om een ruim 16 meter lange dinosaurus van het geslacht Titanosaurus. Deze planteneters met lange nek behoorden tot de grootste dieren op aarde. Dit fossiel behoort tot een nog niet eerder geïdentificeerde Titanosaurus. Het gaat om een ruim zestien meter lange dinosaurus van het geslacht Titanosaurus. Deze vierpotige planteneters met een lange nek behoorden tot de grootste dieren die ooit op aarde rondliepen. De ruim honderd miljoen jaar oude resten van de nog jeugdige dinosaurus zijn gevonden in het noordwesten van China. Het dier behoorde


tot een soort die nog niet eerder werd beschreven, zo melden onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift PLOS One. Het fossiel van het dier werd al opgegraven in 2008, maar was opgeslagen zonder dat de botten goed waren onderzocht.

zuurstofniveau van het water langzaam dalen. Zelfs toen het water in het aquarium tweehonderd keer minder zuurstof bevatte dan de atmosfeer, bleven de dieren nog in leven. Aangezien Halichondria panicea één van de oudste diersoorten op aarde is, suggereert het onderzoek dat de eerste levensvormen ontstonden in een atmosfeer die nauwelijks zuurstof bevatte. De bevinding werpt een nieuw licht op bestaande theorieën over de evolutiegeschiedenis. "Er zijn nog steeds veel onderzoekers die geloven dat dieren niet konden ontstaan voordat het zuurstofniveau op aarde relatief hoog was", verklaart hoofdonderzoeker Daniel Mills op nieuwssite New Scientist.

De Amerikaanse paleontoloog Peter Dodson besloot de resten (drie tanden, acht ruggenwervels, een linkerschouderblad, een ellepijp en een spaakbeen) alsnog te onderzoeken. Het bleek te gaan om een nog niet eerder geïdentificeerde Titanosaurus. Met name het twee meter lange schouderblad van het dier bleek uniek. De vorm en lengte is onvergelijkbaar met de schouderdbladen van andere Titanosaurussen. Ook de tanden, waarvan de langste ruim 15 centimeter beslaat, bevatten unieke details. Het onderzoek op de botten suggereert dat het gaat om een jong exemplaar dat 16 tot 18 meter lang was, maar mogelijk nog een groeispurt moest doormaken. Welke lengte de diersoort op volwassen leeftijd kon bereiken, is nog onduidelijk. Alleen de vondst van meer fossielen kan dat volgens Dodson uitwijzen.

Eerste levensvormen hadden nauwelijks zuurstof nodig Nu.nl, februari 2014 De eerste dieren op aarde hadden vermoedelijk nauwelijks zuurstof nodig, zo blijkt uit een nieuw wetenschappelijk experiment. Dat melden Deense onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences. Sponsdieren die genetisch gezien veel lijken op de eerste complexe levensvormen, kunnen overleven bij slechts 0,5 procent van het huidige zuurstofniveau. De bevinding suggereert dat er voor evolutie van de eerste dieren geen zuurstofrijke atmosfeer nodig was, zoals tot nu toe werd aangenomen. De wetenschappers plaatsten bij het onderzoek verschillende exemplaren van de sponsdiersoort Halichondria panicea in een aquarium. Vervolgens lieten ze het Natuurwetenschap in het Nieuws, nummer 55

onder zeeniveau. Daarmee is de vallei zelfs dieper dan de Grand Canyon. “Dit demonstreert nog maar eens hoe weinig we nog maar weten over het oppervlak van onze eigen planeet. De ontdekking en het verkennen van verborgen, voorheen onbekende landschappen is zelfs nu nog mogelijk en ongelofelijk opwindend.” De vallei is waarschijnlijk miljoenen jaren geleden ontstaan, toen Antarctica zich losmaakte van het enorme continent waar het deel van uitmaakte. De breuk veroorzaakte lange valleien en afgronden. Ondertussen bewoog Antarctica zich richting het zuiden. Toen het klimaat afkoelde, ontstonden er gletsjers die de afgronden verder uitdiepten.

Eerste landdieren ontwikkelden hun achterpootjes in het water 14 januari 2014 Waar ontwikkelden de eerste landdieren hun achterpootjes? Deden ze dat zodra ze op het land kwamen? Of begon dat al in het water? Een nieuw onderzoek suggereert het laatste. Het DNA van dieren is echter zo divers dat de eerste levenvormen ongeveer 700 miljoen jaar geleden moeten zijn ontstaan, zo hebben wetenschappers berekend. In die tijd waren de oceanen nog zeer zuurstofarm.

Vallei ontdekt onder Antarctica die dieper is dan Grand Canyon 15 januari 2014

Het leven ontstond in het water. Een aantal ambitieuze gewervelden verliet dat water op een gegeven moment en evolueerde tot landdieren. Het lijkt een duidelijk verhaal. Maar toch hebben onderzoekers nog heel wat vragen als het gaat om de overgang van water naar land. Eén van die vragen luidt: wanneer ontwikkelden deze organismen de achterpootjes die ze op het land zo goed konden gebruiken? Ontwikkelden ze die toen ze eenmaal op het land waren? Of werd er al in het water aan gewerkt?

Wetenschappers hebben onder het ijs van Antarctica een enorme vallei ontdekt die zelfs dieper is dan de Grand Canyon. De vallei is tot wel drie kilometer diep en meer dan driehonderd kilometer lang. Engelse wetenschappers ontdekten de indrukwekkende vallei met behulp van satellietgegevens en radarbeelden. “We hadden radardata van de uiteinden van deze verborgen vallei, maar geen idee wat zich daartussen bevond,” legt onderzoeker Neil Ross uit. “We hebben satellietgegevens gebruikt om dat te achterhalen.” De vallei is namelijk zo groot dat deze – ondanks het feit dat de vallei onder kilometers dik ijs ligt – vanuit de ruimte zichtbaar is. De vallei bevindt zich onder een gletsjer op West-Antarctica en is zo’n driehonderd kilometer lang, tot wel 25 kilometer breed en tot drie kilometer diep. De bodem van de vallei bevindt zich meer dan 2000 meter

16

De bekkengordel van T. roseae lijkt opvallend genoeg veel gemeen te hebben met dat van de eerste viervoeters. “Ze lijken de vin gebruikt te hebben op een manier die doet denken aan de manier waarop een been wordt gebruikt,” stelt onderzoeker Edward Daeschler. Het bekken van T. roseae is duidelijk visachtig, maar de grootte, beweeglijkheid en stevigheid van de bekkengordel, het heupgewricht en de vin wijzen erop dat de vis hier heel veel mee kon. “Het is heel redelijk om aan te nemen dat Tiktaalik deze grote vinstralen gebruikte om te zwemmen. St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Ziekte & Gezondheid

en slokdarmkanker. Aan die toch al niet erg bescheiden lijst kan er nu nog eentje worden toegevoegd: huidkanker.

de derde groep wist niet wat voor medicijn ze kreeg.

Hondse onsterfelijkheid Wetenschap24.nl, januari 2014 Een husky die 11.000 jaar geleden werd geboren in Alaska, leeft als tumor voort in honden over de hele wereld. Kanker ontstaat in cellen van ons eigen lichaam. Als het DNA beschadigd raakt kan zo’n cel zich ongeremd gaan delen en groeien, waardoor een tumor ontstaat. Daarom is kanker niet besmettelijk, en als de patiënt sterft, sterft de tumor ook. Bij honden komt de seksueel overdraagbare kanker CTVT voor.

Tijdens de seks worden tumorcellen overgebracht van de ene hond naar de andere, waarna hieruit een nieuwe tumor groeit. In zekere zin plant de tumor zich dus voort van de ene hond naar de andere. Dit is wezenlijk anders dan bij het seksueel overdraagbare HPV (humaan papilloma virus), waarbij alleen het virus wordt overgedragen dat de eigen lichaamscellen kan veranderen in kankercellen, waardoor de vrouw in kwestie baarmoederhalskanker krijgt.

Sigarettenrook verhoogt de kans op huidkanker Wetenschap24.nl, juni 2013 Roken verhoogt de kans op allerlei soorten kanker. En waren al tien vormen van kanker bekend die kunnen worden veroorzaakt door de schadelijke stoffen uit tabaksrook. Daar komt er nu nog eentje bij: huidkanker. Roken verhoogt, zoals bekend, je kans op longkanker. En flink ook: zo’n negentig procent van alle gevallen van longkanker is direct het gevolg van de gewoonte regelmatig een sigaret, sigaar of sjekkie op te steken.

Borstkankerscreening heeft geen enkel nut meer Nu.nl

De onderzoekers zagen dat de werking van de medicijn veel groter was wanneer mensen wisten dat ze de werkzame pil hadden. Volgens de onderzoekers kan de ontdekking van grote invloed zijn op de behandelwijze bij pijnbestrijding.

Wetenschappers vinden geen verschil in overlevingskansen tussen vrouwen die wel en geen borstkankerscreening ondergaan.

Leefstijl van invloed op risico miskraam

De studie is een van de grootste in zijn soort en omvatte 90.000 vrouwen die voor 25 jaar gevolgd werden. De vrouwen werden willekeurig verdeeld in groepen die respectievelijk wel en geen regelmatige borstkankerscreening ondergingen tussen hun 40ste en 59ste.

Nu.nl, februari 2014 Meer dan een kwart van de eerste miskramen kan worden voorkomen door een combinatie van leefstijlveranderingen.

De onderzoekers vonden geen enkel verschil in de overlevingskansen tussen beide groepen. In de screeningsgroep kregen 3250 vrouwen de diagnose borstkanker, waarvan er 500 overleden. In de controlegroep stierven 505 van de 3133 gediagnosticeerde vrouwen aan de ziekte.

Placebo-effect nog groter dan gedacht Nu.nl, januari 2014 Het placebo-effect blijkt nog sterker dan tot nu toe werd gedacht. De werking van pillen tegen migraine blijkt voor de helft gebaseerd op de verbeelding. Het onderzoek toont aan dat medicijnen beter werken als patiënten een positieve boodschap meekrijgen. De medicijn blijkt twee keer zo sterk pijnklachten te verminderen als wanneer patiënten denken dat ze een placebo krijgen.

Maar roken kan ook allerlei andere soorten kanker veroorzaken. Namelijk tumoren in je keel, acute myeloïde leukemie, alvleesklier-, baarmoederhals-, lever-, maag-, blaas-, nier-

Als patiënten niet weten of ze een neppil of een echt medicijn krijgen dan neemt de pijn die zij ervaren aantoonbaar toe. Voor het onderzoek werd een groep van 66 patiënten met migraine in drie groepen gesplitst. Een derde van de groep kreeg te horen dat ze een placebo kregen, nog een derde kreeg de boodschap de echte medicijn te krijgen en


17

Volgens de onderzoekers van de Universiteit van Kopenhagen wordt het risico op een miskraam verhoogd door dagelijks meer dan 20 kilogram te tillen tijdens de zwangerschap, maar ook door overgewicht of ondergewicht. Daarnaast hebben vrouwen die de dertig al ruim gepasseerd zijn, alcohol drinken of in nachtdiensten werken een grotere kans op een miskraam. "De belangrijkste boodschap van ons onderzoek is dat een miskraam deels voorkomen kan worden", aldus onderzoeker Anne-Marie Nybo Andersen. "Het onderzoek laat het belang zien van verschillende leefstijlfactoren, boven specifieke factoren zoals bepaalde geneesmiddelen. Daarbij moet iedereen zich bewust worden van het feit dat een zwangerschap uitstellen tot halverwege de dertig de kans op een miskraam aanzienlijk verhoogt." St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Kanker eerder ontdekt met nanovloeistof Radboudumc

De methode is erop gericht de gevoeligheid van het immuunsysteem voor pinda's te verminderen.

Nu.nl Dankzij een nieuwe techniek kan kanker in een eerder stadium worden ontdekt. Met behulp van nanovloeistof kunnen uitzaaiingen vanaf twee millimeter groot in lymfeklieren zichtbaar worden gemaakt. In het prostaatcentrum van het Radboudumc in Nijmegen is voor het eerst een patiënt met deze techniek behandeld.

Een primeur: man voelt wat zijn robothand voelt Scientias.nl 6 februari 2014

Pinda-allergie is de meest voorkomende voedselallergie. Een klein beetje pinda's kan al dodelijk zijn. Tijdens het onderzoek kregen kinderen die meededen ook allergische reacties, maar die waren meestal niet ernstig.

Robotchirurg vijf keer preciezer dan mens Het ziekenhuis bezit alle rechten van de vloeistof en kan twaalf patiënten per maand behandelen. Voor artsen van andere ziekenhuizen wordt een opleidingsprogramma opgesteld. De nanovloeistof zorgt ervoor dat uitzaaiingen oplichten op een scan. Daardoor kunnen artsen kanker gerichter behandelen. Dit bespaart patiënten operaties en geeft ze betere genezingskansen, zegt onderzoeker en radioloog Jelle Barentsz op de site van het ziekenhuis.

Pinda-allergie kan genezen door pinda's www.nu.nl Kinderen met een pinda-allergie kunnen daarvoor met succes worden behandeld met pinda's. Die opmerkelijke bevinding komt naar voren uit een groot klinisch onderzoek dat is gedaan in het Britse Cambridge, zo meldt donderdag het medische vakblad The Lancet.

grootte van de beweging controleren met behulp van een voetpedaal. Als de handen van de chirurg trillen, zal het systeem deze trillingen wegfilteren. Binnen een jaar zullen de eerste test op proefpersonen zijn uitgevoerd.

Voor het eerst is het onderzoekers gelukt om een man die zijn onderarm kwijtraakte, met een robothand in realtime te laten voelen wat hij pakt of aanraakt. Om de man in realtime te laten voelen met zijn robothand, moest eerst wel het nodige gebeuren. De onderzoekers voorzagen de robothand eerst van sensoren die aanrakingen konden detecteren. Ze deden dat door de spanning in de kunstmatige pezen in de robothand te meten. Die metingen werden vervolgens omgezet in een elektrische stroom.

Newscientists.nl, 4 februari 2014 Wetenschappers van de Technische Universiteit Eindhoven hebben een robot gemaakt die in staat is extreem precieze operaties te doen. De robotchirurg kan vijf keer nauwkeuriger opereren dan een menselijke arts. De robot is ontwikkeld door werktuigbouwkundige Raimondo Cau. Het voordeel van de robot is dat hij heel secuur en trillingvrij kan opereren. Daardoor is de robot geschikt voor reconstructieve chirurgie. Bij deze operaties neemt een arts wat weefsel weg van een gezonde plek van het lichaam om op een andere plek de reconstructie te doen – bijvoorbeeld borstreconstructie. De arts moet bloedvaten en zenuwbanen aan het nieuwe weefsel hechten. Dat is een enorme precisieklus. Omdat maar weinig artsen hiertoe in staat zijn, bestaan er lange wachtlijsten voor deze operaties. En de behoefte aan deze operaties neemt toe. De robot kan daarbij uitkomst bieden

Het onderzoek werd gedaan onder een groep van 85 kinderen met een pindaallergie. Ze kregen elke dag een heel klein beetje pinda-poeder en de dosis werd over een periode van zes maanden telkens wat opgevoerd. Aan het eind van die periode kon ruim 80 procent van de groep zonder problemen een klein handje pinda's eten. Na nog een half jaar kon 54 procent van de groep zelfs tien pinda's per dag verdragen.

Een chirurg stuurt de operatierobot met twee joysticks. Tegelijkertijd kan hij of zij de


18

De zenuwen van de man konden die elektrische stroom helaas niet verwerken. En dus ontwikkelden de onderzoekers een computeralgoritme dat de elektrische stroom die de robothand genereert omzet in een signaal waar de zenuwen wel iets mee kunnen. Vervolgens werden elektroden in de zenuwen in de bovenarm van de man geplaatst. Die elektroden gaven het door het computeralgoritme omgezette signaal aan de zenuwen door en lieten de man zo voelen wat de robothand ‘voelde’.

Denken dat je genoeg geslapen hebt is al genoeg! nu.nl, januari 2014 Volgens nieuw onderzoek verbetert placebo-slaap de prestaties van de hersenen. Uit het onderzoek bleek dat mensen alerter zijn als de dénken goed te hebben geslapen, ook als dat in werkelijkheid niet zo is. Sommige deelnemers aan het experiment kregen te horen dat hun hersenen uitzonderlijk lang in remslaap waren geweest, anderen werd verteld dat ze juist niet erg diep hadden geslapen. In werkelijkheid was de kwaliteit van hun nachtrust helemaal niet gemeten. Tijdens St. Bonifatiuscollege, Utrecht

verschillende testjes werd gemeten hoe snel en efficiënt de hersenen van de proefpersonen informatie verwerkten. Uit de resultaten kon worden geconcludeerd dat de plaebo-slaap je hersenen actiever maakt!

Als proefpersonen wordt wijs gemaakt dat ze bijzonder goed hebben geslapen, treedt er een soort placebo-effect op. Ze kunnen zich dan beter concentreren op geluiden en sneller informatie verwerken, ongeacht de werkelijke kwaliteit van hun nachtrust. Dat melden onderzoekers in het wetenschappelijk tijdschrift Journal of Experimental Psychology. De wetenschappers testten de uitwerking van 'placebo-slaap' door proefpersonen ervan te overtuigen dat met een speciale techniek was vastgesteld hoe diep ze hadden geslapen. Uiteindelijk namen alle proefpersonen deel aan een tweede test, waarbij werd gemeten hoe snel en efficiënt hun hersenen nieuwe informatie verwerkten. De mensen wiens nachtrust door de wetenschappers was bestempeld als goed, bleken veel beter te presteren dan de andere proefpersonen; het positieve (maar valse) nieuws over hun nachtrust maakte hen daadwerkelijk alerter.

Depressieve kinderen hebben meer kans op hartproblemen en obesitas

zoals roken, overgewicht en te weinig beweging. In totaal bestudeerden ze meer dan tweehonderd kinderen met een familiegeschiedenis van klinische depressies en hun broers en zussen die nooit last hebben gehad van een depressie. Ook verzamelden zij gegevens van meer dan 150 kinderen van dezelfde leeftijd, maar zonder familiegeschiedenis van klinische depressies.

Cardiologen en de geestelijke gezondheidszorg weten al jaren dat er een verband bestaat tussen depressie en hart- en vaatziekten. Maar het was echter onduidelijk wanneer dit verband zich ontwikkelt of hoe vroeg dit in het leven kan worden ontdekt.


De seksuele geaardheid van de man wordt beïnvloed door verschillende genen. Dat concluderen Amerikaanse onderzoekers na bestudering van het DNA van vierhonderd homomannen.

De resultaten, die nog moeten worden gepubliceerd, zouden de uitkomsten van een omstreden studie in 1993 onderschijven. Daarin concludeerden wetenschappers dat homoseksualiteit de neiging had erfelijk te zijn. Volgens hen viel 10 procent van de broers van een homo zelf ook op mannen, terwijl homo's maar 3 procent van de gemiddelde mannenpopulatie zouden uitmaken.

'Tieners ervaren meer stress dan volwassenen' Nu.nl, januari 2014 Tieners ervaren gedurende het schooljaar nog meer stress dan volwassenen. Ruim duizend tieners en bijna tweeduizend volwassenen vulden een enquête in. Veel tieners gaven aan dat ze kenmerken van stress vertonen. Zo voelde 40 procent zich prikkelbaar of boos en 36 procent was moe.

Ook werd destijds gesteld dat ooms en neven van moederszijde een grotere kans zouden hebben om homo te zijn, iets wat wijst op een betrokkenheid van het Xchromosoom. De onderzoekers van Northwestern University benadrukken dat het met homoseksualiteit geassocieerde erfelijke materiaal van het X-chromosoom een beperkte en variabele invloed heeft.

Volgens de onderzoekers kan een betere preventie en behandeling van depressie bij kinderen de kans op hart- en vaatziekten op latere leeftijd verminderen.

Tijdens de studie volgden professor Jonathan Rottenberg en zijn collega’s Hongaarse kinderen die deel hadden genomen aan een onderzoek uit 2004 naar genetische factoren voor depressie. De onderzoekers vergeleken verschillende risicofactoren voor hartkwalen,

Nu.nl

De desbetreffende genen zouden op twee chromosomen liggen, het X-chromosoom en chromosoom 8. Het lukte de onderzoekers niet om de exacte genen aan te wijzen. Ze wisten wel het deel van de chromosomen te lokaliseren waar het erfelijke materiaal zich zou bevinden. Ook de manier waarom het erfelijke materiaal zijn uitwerking heeft is nog onduidelijk.

Uit een nieuwe studie van de University of South Florida is gebleken dat kinderen met een depressie meer kans hebben op hartproblemen en obesitas.

Ook suggereert de studie dat een depressie bij kinderen het risico op obesitas verhoogt. Het onderzoek wordt gepubliceerd in het februarinummer van Psychosomatic Medicine.

'Geaardheid man wordt beïnvloed door genen'

Volgens hen is geen van de genen voldoende of noodzakelijk om ervoor te zorgen dat een man op een seksegenoot valt of niet. Ze rapporteerden ook andere stresssymptomen die de volwassenen ook hadden, zoals zenuwachtig of angstig zijn en ’s nachts wakker liggen. Driekwart van de jongeren had de afgelopen maand last gehad van minstens één symptoom van stress. Meer dan de helft dacht dat stress geen invloed had op hun lichamelijke of geestelijke gezondheid.

19

Niet alle homomannen die meededen aan het onderzoek hadden dan ook hetzelfde genenpatroon in het deel van het chromosoom dat invloed zou hebben op de seksuele voorkeur. Ook komen verschillen in geaardheid voor bij identieke tweelingen, die dus hetzelfde genetische materiaal met zich meedragen.


Auditief geheugen van mensen werkt relatief slecht Scientias.nl, december 2013

De wetenschappers hebben nog geen verklaring voor het hogere gewicht. Gedacht wordt dat het komt omdat de stofwisseling van mensen die vaginaal geboren worden vaak beter werkt.

Het menselijk vermogen om geluiden te onthouden, is relatief slecht ontwikkeld, zo blijkt uit nieuw wetenschappelijk onderzoek. Mensen kunnen zich geluiden over het algemeen minder goed herinneren dan iets dat ze hebben gezien of aangeraakt. De herinnering aan bijvoorbeeld een muziektoon of een gesproken instructie begint gemiddeld na vier tot acht seconden al te vervagen. Dat melden onderzoekers van de Universiteit van Iowa in het wetenschappelijk tijdschrift PLOS One.

Steeds vaker kiezen vrouwen voor een keizersnede. In Groot-Brittannië is dat inmiddels bij een op de drie geboortes. Dat is ongeveer twee keer zo veel als 25 jaar geleden. In Nederland is ongeveer één op de vijftien geboortes met een keizersnede.

verhoogd cortisolniveau werd vier keer zo vaak een depressie vastgesteld gedurende de looptijd van het onderzoek. Cortisol is een hormoon dat vrijkomt bij stress en wordt daarom ook wel het stresshormoon genoemd.

Het nut van koorts Door Maartje Kouwen, bionieuws

Mens bezit drie types darmflora Door Gert van Maanen, bionieuws

De wetenschappers testten bij ruim honderd studenten het geheugen voor zowel geluiden, beelden als aanrakingen. De proefpersonen kregen bijvoorbeeld een tonencombinatie te horen door een koptelefoon. Vervolgens werden ze 2, 4, 8, 16 of 32 seconden later opnieuw geconfronteerd met enkele tonen en moesten ze aangeven of het dezelfde geluiden waren als die ze eerder hadden gehoord. Op een vergelijkbare manier werd gemeten hoe lang de proefpersonen afbeeldingen van verschillende vierkantjes en specifieke vibraties van een soort joystick konden onthouden.

Meer kans op overgewicht met keizersnede

In geen twee darmen leven exact dezelfde micro-organismen. Wel zijn nu via metagenomica drie stabiele darmfloratypes te onderscheiden, die de naam enterotypes hebben meegekregen. ‘Het type darmflora dat je bezit, biedt aanknopingspunten voor medicatie en voedingsadviezen. Een realistisch toekomstbeeld is dat het vaststellen van je darmfloratype in de gezondheidszorg net zo’n vlucht neemt als het bepalen van je bloedgroep’. ‘De drie enterotypen die we via metagenoomanalyse herkennen, lijken onafhankelijk van de woonplaats, gezondheid of leeftijd van de personen’, aldus De Vos. ‘Wel is het aannemelijk dat er een belangrijke genetische invloed bestaat, zoals blijkt uit tweelingen familiestudies.’

Speeksel voorspelt risico op depressie

Gezondheidsnet.nl

Nu.nl, maart 2014

Kinderen die via een keizersnede zijn geboren, hebben later een grotere kans op overgewicht. Dat blijkt uit onderzoek van het Imperial College London.

Een simpele speekseltest kan in de toekomst mogelijk voorspelen welke tienerjongens gevoeliger zijn voor het ontwikkelen van een depressie.

Voor het onderzoek bestudeerden de wetenschappers meer dan 38.000 mensen op verschillende continenten. Zo kwamen ze tot de conclusie dat iedereen die met een keizersnede geboren is op latere leeftijd een hoger BMI heeft dan iemand die vaginaal geboren is. Het BMI van volwassenen die met een keizersnede geboren zijn, ligt gemiddeld een halve punt hoger.

De onderzoekers verzamelden een beetje speeksel van ruim 1800 tieners van 12 tot 19 jaar. Ook werd gevraagd naar eventuele symptomen van een depressie. De jongeren werden vervolgens drie jaar lang gevolgd.


20

Jongens die ’s ochtends een verhoogd cortisolniveau in hun speeksel hadden, bleken later veertien keer zo vaak een depressie te krijgen. Bij meisjes met een

Vraag: Is het verstandig koorts te remmen? Biologiedocenten Monica Bloem en Wessel Lageweg van het Calandlyceum in Amsterdam stelden deze vraag. ‘Nu de griepepidemie weer begint toe te slaan, krijgen we weer regelmatig vragen van leerlingen over het nut van koorts bij ziekte’, schrijven biologiedocenten Monica Bloem en Wessel Lageweg van het Calandlyceum in Amsterdam. Leerlingen vragen zich af of het wel verstandig is koorts te verlagen met paracetamol als die koorts juist nuttig is? ‘En is het niet zo dat virussen en bacteriën het misschien juist wel beter doen bij een iets hogere temperatuur?’, voegen de docenten toe. ‘Kortom, wat is het nut van koorts en hoe werkt dat precies? Koorts is een verhoging van de lichaamstemperatuur boven de gebruikelijke, dagelijkse variatie. Oudere mensen hebben minder vaak koorts. Dat klinkt gunstig, maar het is zorgelijk. Als ze namelijk toch eenmaal koorts hebben, is er blijkbaar een sterke infectie in het lichaam, soms zelf levensbedreigend. ‘De koorts zelf is niet het gevaar, maar de onderliggende infectie die de koorts veroorzaakt.’ Onder artsen is er veel discussie of ook paracetamol nadelig kan zijn. De Maastrichtenaren zetten in hun artikel de publicaties over paracetamolgebruik bij kinderen op een rij. Op basis van onderzoeken naar onder andere malaria, waterpokken en de antilichaamrespons na vaccinatie, concluderen ze dat paracetamol de immuunrespons lijkt te onderdrukken. ‘Koorts lijkt evolutionair te zijn blijven bestaan omdat het een fysiologisch afweermechanisme van het lichaam is tegen pathogenen. Het gebruik van paracetamol remt mogelijk dit gunstige effect’, is hun conclusie. St. Bonifatiuscollege, Utrecht

Nummer 55, april 2014

Recommend Documents