Informatieblad over het Trésor Natuurreservaat in Frans-Guyana
35
Nummer februari 2012
Natuurbeschermingsjaar Trésor 2011 pag. 3
Peperpot: onze zuster-organisatie in Suriname pag. 8
Nieuwe cursus enthousiast ontvangen pag. 13
Vijko Lukkien en Eric Augusteijn
Van de redactie Een nieuwjaarswens en een datum voor uw agenda. Op deze plaats wil de redactie u namens het bestuur van de Stichting Trésor en de medewerkers van de Association Trésor in Frans-Guyana een heel goed 2012 toewensen. Graag spreken wij de hoop uit dat wij samen met u ook in 2012 kunnen bijdragen aan het behoud van de regenwouden voor de toekomst. Vermeld u vooral de nieuwe datum van de donateursdag 2012 alvast in uw agenda. Deze zal plaatsvinden op 2 juni a.s. in samenwerking met het Wereld Natuur Fonds Nederland. U zult door de medewerkers van de Stichting en de Association Trésor uitgebreid worden geïnformeerd over het werk voor en achter de schermen. Ook zult u uitgebreid kennismaken met het nieuwe natuurbeschermingsproject in Suriname, dat in samenwerking met Stichting en Association Trésor en het Wereld Natuur Fonds in 2011 tot stand is gekomen.
Uw emailadres kan Trésor geld schelen. Wanneer we naast de toezending van Trésor Nieuws u tussentijds willen informeren over activiteiten als bijvoorbeeld de donateursdag en dit per email zou kunnen doen dan bespaart dat porto- en papierkosten. Mocht u van deze mogelijkheid gebruik willen maken dan kunt u ons mailen op:
[email protected]. Wilt u van deze mogelijkheid geen gebruik maken dan blijven we u natuurlijk via de post tijdig op de hoogte stellen. Inmiddels is de donateursreis 2012 naar Suriname, Frans-Guyana en natuurlijk het Trésor reservaat volgeboekt.
2
Colofon
Trésor Nieuws verschijnt 3 x per jaar en wordt gratis toegezonden aan de donateurs van de Stichting Trésor. Redactie Vijko Lukkien en Eric Augusteijn Redactie-adres Universiteit Utrecht, dep. biologie Postbus 80084, 3508 TB Utrecht Tel. (030) 253 74 36 Fax (030) 251 83 66 E-mail:
[email protected] Op dit adres kunt u ook adoptie-vierkante meters en cadeaucertificaten aanvragen. Gaat u verhuizen? Geef uw adreswijziging door aan ditzelfde adres. Bank Bankrekening 78.47.36.618 t.n.v. Stichting Trésor, Utrecht. IBAN NL44 TRIO 0784 7366 18 BIC: TRIO NL 2U - Triodos Bank Zeist
Inhoudsopgave
Website www.tresorrainforest.org Webmaster: Eric Augusteijn E-mail
[email protected] Vormgeving Conny Groenendijk Communicatie & Vormgeving Universiteit Utrecht Omslag Galeandra dives Foto: Foto Natura Druk Zuidam Uithof Oplage 1900 exemplaren Dit blad is gedrukt op Evolve. K.v.K. Utrecht 41187239
De Association Trésor was in 2011 actief op vele terreinen
3
Peperpot Nature Park.....bijna twee jaar oud
8
Grote belangstelling voor botanische cursus
13
Middelen en taken in 2010 in evenwicht Dank u wel!
15
Allemaal gericht op één doel Interview Jhr L. de Geer van Oudegein
18
Hoe kunt u Trésor steunen
20
17
Een kort jaaroverzicht 2011 aan de hand van voorbeelden uit het dagelijkse werk in het reservaat en een woord van dank
Vijko Lukkien
De Association Trésor was in 2011 actief op vele terreinen foto:
Olivier Tostain/Vincent Pelletier
Ondanks de vaak sombere economische berichten en de gevolgen daarvan hebben onze mensen in het Trésor reservaat hun natuurbeschermingswerk in het afgelopen jaar goed kunnen doen. Dit is vooral te danken geweest aan uw niet aflatende steun in de vorm van de adoptie van vierkante meters reservaat en door uw bijzondere giften. Wij van de Stichting en onze medewerkers van de Association Trésor zijn u daarvoor bijzonder erkentelijk. Van velen in Frans-Guyana en in Nederland ontvingen wij ook immateriële steun. Reden voor ons om met een bijzonder woord van dank u een overzicht te geven van al diegenen die steeds weer klaar staan om ons ter plaatse en op afstand te steunen (zie pagina 4): Daarnaast zijn de Stichting Trésor en medewerkers van de Association Trésor, gesteund door het WWF, in 2011
3
De dagelijkse natuurbeschermingsactiviteiten in het Trésor reservaat in 2011
een zeer inspirerende samenwerking aangegaan met een nieuw natuurbeschermingsinitiatief in Suriname:
Onderhoud
het Peperpot Nature Park, een nieuw reservaat aan
Het steeds weer terugkerende werk van onze beide
de Surinamerivier. Kennis en ervaring, opgedaan met
boswachters, Jean François Szpigel en Benoît Villette,
het Trésor initiatief, worden op deze wijze verzilverd
samen met vele vrijwilligers, bestaat uit het onderhoud
tot over de grenzen van Frans-Guyana. Dit alles met
aan de educatieve route. Daaronder valt het regelmatig
als gezamenlijk doel om tenminste een deel van de
schoonmaken van de bebording, het opruimen van
natuurlijke rijkdom van regenwouden voor de komende
gevallen takken en soms bomen op de route en het
generaties te bewaren. Over het Peperpotproject kunt
onderhoud van het entreegebouw, zowel binnen als
u in dit nummer meer lezen in een artikel van mevrouw
buiten. De aanleg van een eenvoudige watervoorziening
Ilonka Shak-Shie, secretaris en projectleider van de
voor het toilet en de keuken is op deze plaats in het
Stichting Peperpot Nature Park.
oerwoud een zeer tijdrovende taak, die nu bijna
Dank aan Alain Alcide, Luciana Aliker, Eric Augusteijn, Antoine
Ingremeau, Géraldine Jaffrelot, Pipasi Jeurissen,
Baglan, Christopher Baroloto, Sébastien Barrioz,
Laurent Kelle, Damien Laversanne, Guillaume Léotard,
Aurélien Bertran, Lilian Blanc, Michel Boudrie,
Sébastien Linares, Thomas Luglia, Vijko Lukkien,
Charlotte Briand, Olivier Broussard, Olivier Brunaux,
Sophie Maillé, Stéphane Maillard, Christian Marty,
Hélène Bruniquel, Julien Cambou, Clément Cambrézy,
Petrus Naisso, Vincent Pelletier, Bernard Perrin,
Yesenia Cervignon, Céline Charlec, Maxime Cobigo,
Pascal Petronelli, Kevin Pineau, Nyls de Pracontal,
Leticia Collado, Isabelle Delafosse, Marguerite Delaval,
Valérie Pontana, Laetitia Proux, Hervé Quezel, Alize
Maël Dewynter, Julien Engel, Renske Ek, Guillaume
Ricardou, Rémy Ruiz, Anna Rey, Vincent Rufray, Jean
Feuillet, Olivier Fortune, Laurent Garnier, Elodie Gault,
Luc Sibille,Marjolaine Sirre, Romain Taravella, Johan
Pascal Gombault, Jean Jacques de Granville, Stéphane
Tascon, Benoît de Thoisy, Olivier Tostain, Sylvian Uriot,
Guitet, Antoine Hauselmann, Benoît Hurpeau, Patrick
Alexandre Vinot, Aurore Vogel, Ombeline Vrignaud.
voltooid is. Al deze zaken zijn belangrijk om op elk moment bezoekers en groepen schoolkinderen goed te kunnen ontvangen. Ook het verwijderen van zogenaamde ongewenste ‘invasieve’ plantensoorten, langs de weg naar het reservaat is een steeds weer terugkerend gevecht voor onze mensen. Voorbeelden van dergelijke door de mens aangevoerde soorten die niet in het reservaat thuishoren en daar schade aan de natuurlijke vegetatie kunnen veroorzaken zijn Kruidje-roer-mij-niet (Mimosa
4
pudica), Wisselbloem Lantana camara en Borreria latifolia, een ver familielid van het bij ons voorkomende walstro en de Vergeet- mij-nietjes.
Controle op de naleving van de toegangsregels van het reservaat Ook tot de dagelijkse werkzaamheden behoort het toezien op de naleving van de regels voor bezoekers
Dankzij de steun van u als donateur kan het Trésorteam nu beschikken over een boot voor de controles vanaf de rivier de Orapu. Foto: RNR Trésor
van het reservaat. In een gebied van in totaal veertig vierkante kilometer is dit een zeer omvangrijke en niet
vervangen door een nieuwere, waardoor alle taken nu
makkelijk uit te voeren taak. Gelukkig worden onze
goed kunnen worden uitgevoerd. Zonder auto is het
mensen daarbij geholpen door medewerkers van het
Trésor reservaat onbereikbaar.
Franse Staatsbosbeheer (ONF) en reservaatmedewerkers van het aangrenzende Kawmoeras. Dank zij de steun
Voorlichting
van u als donateur in Nederland kon het afgelopen jaar
Naast de rondleidingen, die verzorgd worden door
een kleine boot met motor worden aangeschaft om
onze boswachters, bijgestaan door vele vrijwilligers en
deze controles ook vanaf de rivier de Orapu te kunnen
specialisten op verschillend terrein, is er in 2011 veel
uitvoeren.
werk verzet om de educatieve route in het reservaat geheel te voorzien van een nieuwe bebording.
Belangrijk voor het succes op de naleving van de
Eerder heeft u in dit blad kunnen lezen over de grote
regels door bezoekers is het op uitgebreide schaal
informatieborden, de ‘totems’, die al eerder voor het
geven van voorlichting aan bezoekers en inwoners van
reservaat zijn gerealiseerd en nu ook voor andere
de dorpen in de buurt van het reservaat. Het Franse
reservaten als voorbeeld dienen als zeer informatief en
Wereld Natuur Fonds is ons hierbij zeer behulpzaam en
als zeer weerbestendig.
geeft de nodige financiële steun voor het maken van
Volgens hetzelfde procedé zijn nu tachtig kleine borden
voorlichtingsmateriaal.
ontworpen en van prachtige illustraties voorzien om
Tenslotte kon ook weer dankzij uw steun en met steun
langs de route de bezoeker te informeren over alles wat
van de lokale overheid de oude dienstauto worden
er te zien valt.
Voorzichtig uit het net gehaald, wordt deze Witpluim-miervogel (Pithys a. albifrons) op de aanwezigheid van een pootring gecontroleerd. Foto’s: Patrick Ingremeau
Dit project is gefinancierd vanuit het Frans Energiebedrijf EDF, de Fondation du Patrimonie en de lokale overheid (de Regionale Raad) van Frans-Guyana. De Botanische Tuinen van de Universiteit Utrecht hebben geheel om niet in de borden voor de routeaanduidingen voorzien. Dankzij de steun van het Remco Maas Geesteranus Fonds In 2011 verscheen ook een fraai verzorgd wetenschappelijk rapport over de vissen die in het Trésor reservaat voorkomen.
konden door het Musée d’Histoire Naturelle in Parijs zes prachtige modellen worden gemaakt van dieren ten behoeve van het kinderprogramma in het reservaat. Naast het scholenprogramma met voorlichting in de klas zijn in totaal door onze boswachters dertig speciale rondleidingen in het reservaat gehouden. Naast bovengenoemde taken, die een essentiële bijdrage leveren aan het maatschappelijk draagvlak voor
In het systeem van beken die ontspringen op de
natuurbescherming van regenwouden in Frans-Guyana,
zuidhellingen van de Kawheuvels, waarop het Trésor
draagt Trésor bij aan de kennisvermeerdering over
reservaat ligt, zijn nu in totaal 56 verschillende
regenwouden.
vissensoorten vastgesteld.
Wetenschappelijk onderzoek In de vorige uitgave van Trésor Nieuws (TN34) berichtte ik u al over het onderzoek (onder leiding van mevrouw Renske Ek en Olivier Tostain) aan de voorkomende plantensoorten op de geïsoleerde heuvels in het savannegebied van het reservaat en de oeverbossen langs de rivier de Orapu. Dit onderzoek heeft ons veel inzicht gegeven in deze bijzondere biotopen en het totaal aantal gevonden plantensoorten gebracht op 1233, waarvan 55 soorten endemisch (alleen in het Kawgebied voorkomend), zeldzaam of beschermd zijn! Ook het eindrapport (zie voor het volledige rapport de Trésor website, www.tresorrainforest.org) van het al eerder (eveneens in TN34) genoemde vissenonderzoek is nu in druk verschenen.
Deze reuzengarnaal (Macrobrachium carcinus) is slechts op één andere plaats in Frans-Guyana aangetroffen. Foto: RNR Trésor
5
Ook in 2012 zal dit team voor het doorlopende ringonderzoek van vogels van Trésor actief zijn. Foto: Hélène Guillen
6
Het vogelringonderzoek dat in 2007 is gestart en
Natuurbescherming door samenwerking
vervolgens periodiek heeft plaatsgevonden, heeft een
De Association Trésor werkt op vele terreinen samen met
schat aan nieuwe gegevens opgeleverd, die binnenkort
andere organisaties voor natuurbescherming, waardoor
zullen worden gepubliceerd. In de maand juli 2011
haar taak zeker verder reikt dan alleen het Trésor
heeft een controleonderzoek plaatsgevonden, waarbij
reservaat.
in totaal 107 vogels zijn gevangen; 90 exemplaren
De samenwerking van de Association Trésor met het
zijn geringd, terwijl 17 vogels al een ring uit eerder
WWF in Frans-Guyana draagt er in belangrijke mate toe
onderzoek droegen. Dit onderzoek zal ook in 2012
bij dat de natuurbeschermingsmissie van Trésor ver over
worden voorgezet met twee vangsessies.
de grenzen van het reservaat wordt uitgedragen en vorm krijgt.
Het onderzoek door Utrechtse masterstudenten aan de
De drie speerpunten van deze samenwerking zijn het
koolstofcyclus van de bossen in het Kawgebied in het
koolstofonderzoek in relatie tot klimaatverandering,
kader van het Guyana Shield REDD-programma zal ook
regionale voorlichtingsprogramma’s over
in 2012 worden voortgezet.
natuurbescherming en gezamenlijke bijdragen aan
Bij dit onderzoek, waarin samengewerkt wordt
regionale educatieve programma’s, zoals Fête de la
met WWF, het Franse Staatsbosbeheer (ONF) en het
Nature, kinderprogramma’s met groepen kinderen
Onderzoeksinstituut CIRAD, dient het reservaat letterlijk
uit de hoofdstad Cayenne en de deelname aan de
als een openluchtlaboratorium en worden belangrijke
festiviteiten in het kader van het Eco-dorp Roura.
gegevens verzameld over de functie van bossen in relatie tot de mondiale klimaatveranderingen.
Zo hebben onze boswachters tien dagen lang meegewerkt aan activiteiten op een groepje
Op het nog bijna braakliggende terrein van de
kleine eilanden voor de kust die vallen onder het
kennis over het voorkomen van de verschillende
natuurreservaat Du Connétable. Zij hebben daar
aardwormensoorten (waaronder ware reuzen) in het
samen met de reservaatmedewerkers geholpen bij de
gebied van het Trésor reservaat wordt nu door Tomas
rattenbestrijding (!), het opruimen van kreupelhout op
Pavlicek onderzoek gedaan. Over de waarschijnlijk
de broedplaatsen van zeevogels en tellingen gedaan aan
belangrijke rol die wormen in de bodem van het bos
meeuwen en Fregatvogels die daar broeden.
spelen bij allerlei omzettingprocessen zijn nog maar
Omgekeerd helpt het team van Du Connétable ons mee
nauwelijks gegevens bekend. Dit terwijl nog lang niet
bij de bewaking van het reservaat en het onderhoud aan
alle soorten zijn beschreven.
het entreegebouw en de educatieve route.
Een team bestaande uit medewerkers van het Peperpot reservaat en studenten van het herbarium van Paramaribo doen onder leiding van het Trésorteam een eerste biodiversiteitsonderzoek in Peperpot. Foto’s: Olivier Tostain/Vincent Pelletier
Zo wordt er samengewerkt met de organisatie GEPOC in het onderzoek naar de Oranje rotshaan in het Kawgebied, terwijl de medewerkers en vrijwilligers van GEPOC meehelpen het entreegebouw voor het publiek
7
geopend te houden. Het afgelopen jaar heeft de Association Trésor het voorzitterschap van het overkoepelend orgaan van Verenigingen ter Bescherming van Natuurgebieden in Frans-Guyana vervuld (Conservatoire des Espaces Naturels de Guyane). Een belangrijke rol van deze organisatie is om samen vooral naar de overheid in Frans-Guyana en in Frankrijk bij te dragen aan beleid op
Tetracera tigarea
het terrein van natuurbescherming en om financieringen voor gezamenlijke plannen te realiseren. Wanneer we dan bedenken dat inmiddels een team van Trésor zijn kennis en ervaring, opgebouwd gedurende inmiddels vijftien jaar, heeft kunnen inzetten bij het eerste onderzoek in het nieuwe reservaat Peperpot in Suriname, dan kan met recht gezegd worden dat Trésor staat voor de bescherming van regenwouden tot over de grenzen. Cassia spruceana Het onderzoek aan de geïsoleerde heuvels in het savannegebied en de oeverbossen van Trésor heeft in totaal 101 niet eerder gevonden soorten opgeleverd. Foto’s: Olivier Tostain
Ilonka N. Sjak-Shie, M. Sc. Interim Manager Stichting
Peperpot Nature Park… bijna twee jaar ‘oud’ 8
Peperpot Nature Park viert binnenkort zijn ‘tweede verjaardag’. Op 10 maart 2010 opende de Stichting Peperpot Nature Park officieel de langverwachte poorten voor het publiek. Vóór die tijd bezochten reeds velen, vooral toeristen uit Nederland, de prachtige natuur van Peperpot. Ook kwamen er veel toeristenboten met vogelaars naar het Peperpotgebied. Op slechts tien minuten afstand van de hoofdstad Paramaribo is het beschermd natuurpark een ideale plek om op laagdrempelige wijze kennis te maken met het bijzonder mooie natuurschoon dat Suriname te bieden heeft. Alhoewel de natuur een primaire rol speelt in het
en het natuurlijke eco-systeem, alsook het cultureel
karakter van het natuurpark, verleent de historische
erfgoed van Peperpot op structurele wijze duurzaam
achtergrond van hoe deze natuur zich gevormd heeft
beschermen, door het ontwikkelen van natuureducatie,
Peperpot zijn additionele charme.
onderzoek en een ecotoeristisch product in Peperpot en omgeving.
Als Peperpot immers geen verleden zou hebben als plantage, waar koffie en cacao verbouwd werden,
De Surinaamse Cultuurmaatschappij N.V., SCM
dan zou het verhaal van Peperpot Nature Park hoogst
(Mariënburg) die eigenaar is van o.a. de gronden
waarschijnlijk veel minder boeiend zijn geweest.
van Peperpot, heeft samen met donor WWF Guianas
Karakteristiek bij de koffie- en cacaoteelt is namelijk
gemeend om het bovengenoemde doel op structurele
dat deze bomen onder grote schaduwbomen werden
wijze te realiseren door de Stichting Peperpot Nature
geplant, de zgn. ‘koffimama’ oftewel ‘moeder van de
Park in het leven te roepen. Het gehele Peperpotgebied
koffie.’ De aanwezigheid van bomen van verschillende
is onderdeel van een grootschalig ontwikkelingsplan,
grootte, gekoppeld aan de jarenlange verwaarlozing die
het Mariënburg Development Project, en is bestemd
heeft plaatsgevonden, waren de juiste omstandigheden
voor duurzaam ecotoerisme. Het feit dat Peperpot
voor de geleidelijke vorming van een secundair bos in
Nature Park, alhoewel zelfstandig opererend, deel
Peperpot. Dit bos biedt vandaag de dag een enorme
uitmaakt van een overkoepelend ontwikkelingsproject
rijkdom aan biodiversiteit. Vandaar het tweesporige
op nationaal niveau, geeft additionele strategische
doel van Peperpot Nature Park: zowel de biodiversiteit
waarde aan de initiatieven die worden ondernomen
Veel van de historie van Peperpot is nog terug te vinden, zoals deze oude koffieloods aan de oever van de Surinamerivier.
Niet alleen de koffimama’s maar ook veel andere soorten planten hebben bezit genomen van de oude plantage
is ook gewerkt aan het ontwerpen van verschillende promotieartikelen, zoals T-shirts en ansichtkaarten om de stichting geleidelijk te brengen tot een zo hoog mogelijk niveau van zelfvoorziening. Eerst wordt gestart met het opbouwen van een vrijwilligersteam, door natuurliefhebbers met goede communicatievaardigheden te trainen om zelfstandig groepen te kunnen begeleiden in Peperpot, om hun rijke kennis op boeiende wijze
9
over te kunnen dragen tijdens educatieve dagtochten. De voorbereidingen zijn allemaal volop gaande en eind Op de oevers van de kreken vind je nog veel van de oorspronkelijke flora.
januari wordt een aanvang gemaakt met een eerste ‘train-the-trainer’-cursus voor natuurgidsen voor het natuurpark. Ook gaat de eerste ‘birdwatching’-workshop voor beginnelingen vóór eind januari van start, om de interesse voor deze boeiende hobby aan te wakkeren.
door het natuurpark. Dit gezien de potentie van het
Hiervoor is een prachtige ‘birdwatching flash cardset’
gehele Peperpotgebied om als pilotproject van ‘groene
ontwikkeld door de stichting om het leren kennen van
urbanisatie’ te fungeren, waar de natuur en ontwikkeling
vogels in de natuur op inspirerende wijze te stimuleren.
in balans met elkaar geschieden. Scholen hebben het natuurpark ontdekt! Klassen In de eerste (bijna) twee jaar van operatie is veel bereikt.
vanaf kleuter-, lager, voortgezet en ook middelbaar
In het begin was een van de belangrijkste prioriteiten
onderwijs komen heel graag voor bezoeken naar het
het investeren in de opbouw van capaciteiten van
park. Vooralsnog zijn het grotendeels uitstapjes vanuit
het interne team. Het team van Peperpot Nature
de school, maar het uiteindelijke doel van Peperpot
Park bestaat vooralsnog volledig uit bewoners
Nature Park is om de bezoeken naar het natuurpark te
van de lokale ‘kampong’ oftewel de historische
koppelen aan het curriculumaanbod van de scholen.
arbeiderswoningen uit de plantagetijd. Het ‘Peperpot
Hiertoe is een eerste aanzet gedaan door een pilot uit
vogelboekje’ is gepubliceerd door WWF Guianas en
te voeren met een lokale VOJ-school, waar leerlingen
naast de eerste natuurpaden en educatieve borden is
op praktische wijze kennis leerden maken met het
nu een natuurleerpad ontwikkeld in samenwerking
concept ‘biodiversiteit’. Thans is een projectvoorstel
met Suriname’s meest bekende boomexpert, Frits van
ingediend in samenwerking met Stichting Trésor in Frans-
Troon. Het bijbehorend ‘Peperpot Flora’ veldboekje is
Guyana, waarmee nieuwe vriendschapsbanden worden
gepubliceerd door Stichting Peperpot Nature Park en een
opgebouwd voor de verdere uitbouw van het ‘outdoor
aantal ‘learning by doing’ workshops zijn al met succes
educational model’ van het natuurpark.
gehouden over de flora van Peperpot. Er
Peperpot, gelegen op korte afstand van Paramaribo, biedt alle mogelijkheden om schoolklassen buiten natuuronderwijs te geven.
10
De corridor van 700 ha is een belangrijke uitbreiding van het oorspronkelijke kleine natuurpark.
Een heel grote mijlpaal die is bereikt voor het
(zowel vogels als zoogdieren) te fungeren. Stichting
Peperpot Nature Park is de installatie van de 700
Peperpot Nature Forest (oftewel Stichting Peperpot
ha grote ‘Peperpot Nature Corridor’. Op 3 maart
Natuurbos) is in het leven geroepen om de ‘Peperpot
2011 is door de Raad van Commissarissen van de
Nature Corridor’ op duurzame wijze te kunnen beheren.
Surinaamse Cultuurmaatschappij N.V. (Mariënburg)
In het bestuur van deze stichting hebben personen die
akkoord gegeven dat de ‘Peperpot Nature Corridor’
gelieerd zijn aan de SCM (Mariënburg), WWF Guianas,
als beschermd natuurbos kon worden aangemerkt. De
alsmede Stichting Trésor zitting om de balans tussen
installatie en eerste uitvoeringsfase van dit essentiële
ontwikkeling en bescherming te bewaarborgen.
project is vervolgens gerealiseerd door de ondersteuning van WWF Guianas en Stichting Trésor. Als beschermd
Een belangrijke eerste activiteit die gerealiseerd
natuurbos geeft de ‘Peperpot Nature Corridor’ het
is ten behoeve van het ‘Peperpot Nature Corridor’
bestaansrecht aan het Peperpot Nature Park door als
beschermd natuurbos, is de uitvoering van een
buffergebied voor de ter plaatse migrerende fauna
eerste fase biodiversiteitsonderzoek, gefinancierd
Het biodiversiteitsonderzoek richt zich op het totale gebied, inclusief de nieuwe corridor.
11
door WWF Guianas. De resultaten van dit onderzoek
resultaten. Alles bij elkaar zijn naast een enorme
zullen de basis vormen voor het opstellen van een
bijdrage aan de kennisbasis van de ‘Peperpot Nature
beheerplan voor het beschermd gebied. In deze eerste
Corridor,’ zeer belangrijke samenwerkingsbanden, zowel
fase is aandacht geschonken aan de flora en vogels
lokaal als international, gelegd door middel van dit
binnen het Peperpot beschermd gebied. Met dit
prachtig biodiversiteitsonderzoek.
onderzoek zijn de vriendschapsbanden met Stichting Trésor wederom versterkt, door het onderzoek als
Een van de belangrijke lange termijnplannen van
eerste samenwerkingsproject uit te voeren. Met
Peperpot Nature Park is het realiseren van het Peperpot
de ondersteuning van Vijko Lukkien op afstand, is
Natuureducatie & Onderzoekscentrum. Dit centrum zal
onderzoeker Olivier Tostain vanuit Stichting Trésor
een belangrijke rol spelen om het bewustzijn van het
aangetrokken om leiding te geven aan dit belangrijke
belang van het behoud van de natuurlijke ecosystemen,
eerste onderzoek voor Peperpot. Het onderzoeksteam
biodiversiteit en het culturele erfgoed van Suriname in
uit Frans-Guyana is verder versterkt met botanist
het algemeen te verhogen. De locatie op vijf kilometer
Guillaume Léotard. Met dit onderzoek is eveneens
afstand van het stadscentrum van Paramaribo maakt het
een krachtige samenwerkingsband gelegd met het
ideaal voor het merendeel van de Surinaamse scholen
Nationaal Herbarium van Suriname, waarbij een grote
en eveneens een eenvoudig te bereiken bestemming
groep studenten van de Anton de Kom Universiteit
voor toeristen, zowel nationaal als internationaal. Voor
van Suriname, richting milieueducatie en bosbouw,
dit project is reeds een projectplan in ontwikkeling,
actief betrokken is geweest bij de uitvoering van
bekostigd door WWF Guianas en initiële studies tonen
het onderzoek. Ook hebben twee jachtopzieners
aan dat de markt groot genoeg is voor een nieuw
van de afdeling Natuurbeheer van de Dienst ’s Lands
Natuur Educatie Center te Peperpot, aangezien er
Bosbeheer Suriname, de kans gehad om als on-the-
geen echte complementaire of concurrerende centra of
job trainingstraject mee te lopen met het onderzoek.
faciliteiten in Suriname zijn.
Alhoewel de officiële resultaten nog niet rond zijn, is een ieder reeds dik tevreden met de behaalde
Olivier Tostain, verbonden aan de Association Trésor, geeft leiding aan het eerste biodiversiteitsonderzoek in Peperpot. V.l.n.r.: Olivier Tostain, Karin Spong (Communications Officer WWF Guianas), Gerold Zondervan (Regional Advisor WWF Guianas), Ilonka N. Sjak-Shie en Serano Ramcharan (M. Sc. Student Conservation Biology die het vogelonderzoek heeft geleid).
12
Conclusie In conclusie zien we terug op de laatste twee jaar met een gevoel van enorme voldoening en we kijken met veel goede moed en inspiratie naar de verdere ontwikkelingen van Peperpot Nature Park en omliggend gebied. Foto’s: Stichting Peperpot Nature Park
Naast het nu nog bescheiden entreegebouwtje aan de oostzijde van het park hoopt men op termijn een echt voorlichtings- en onderzoekscentrum te realiseren.
Krobia aff. guianensis, een cichlide die endemisch is in Frans-Guyana
Vijko Lukkien
Deelnemers aan de eerste botanische cursus voor reservaatmedewerkers in Frans-Guyana. Foto: Bertand Gouguillon
Grote belangstelling voor botanische cursus Op initiatief van de leden van de de Association Trésor is in de periode van 17 tot 25 oktober 2011 een cursus voor reservaatmedewerkers in Frans-Guyana gegeven. De titel van deze trainingscursus was: Het leren herkennen van de belangrijkste planten-families van Frans-Guyana. De belangstelling voor deze negendaagse cursus bleek bij de aanmelding zo groot dat het aantal van vijftien beschikbare plaatsen al meteen was overschreven. Het doel van de cursus is om medewerkers van
binoculairen, snoeischaren en telescopen.
reservaten en natuurbeschermingsorganisaties te leren
Opgemerkt moet worden dat tot op heden geen
hoe je de belangrijkste plantenfamilies van Frans-
enkele cursus met betrekking tot dit onderwerp voor
Guyana kunt herkennen. Geen eenvoudige taak als
reservaatmedewerkers in Frans-Guyana beschikbaar
u even in gedachten houdt dat alleen al in Trésor op
was. Het gevolg was dat de meeste werkzaamheden
één hectare gemiddeld meer dan 165 soorten bomen
en inventarisaties op botanisch gebied door derden
voorkomen.
moesten worden gedaan, vanwege het tekort aan
Daarnaast worden deelnemers getraind in het
deskundigheid ter plaatse. De behoefte aan deze
op de juiste wijze verzamelen en het op een
cursus was dus groot. Na afloop van de cursus is door
wetenschappelijk verantwoorde wijze documenteren
iedere deelnemer een evaluatieformulier ingevuld.
van levend materiaal in het veld.
De zeer positieve evaluatie van de cursisten kan als
Ook worden cursisten wegwijs gemaakt in herbarium-
volgt worden samengevat:
en literatuurgebruik.
Over de opzet en de inhoud van de cursus en de inrichting van het leslokaal (soms ‘s middags wat
De opzet van de cursus is dat theoretische lessen
warm) waren de deelnemers zeer tevreden.
worden afgewisseld met excursies in het veld, zodat
Ook over het materiaal waren de cursisten tevreden
theorie en verkenning optimaal gecombineerd kunnen
tot zeer tevreden.
worden. Dankzij een subsidie van het WWF – INNO
Voor alle deelnemers, op één uitzondering na, gold
Fonds kon in de benodigde studiematerialen worden
dat de cursus aan de verwachtingen voldaan heeft.
voorzien zoals: determinatiesleutels, handflora’s,
Ieder vermeldt met nadruk dat deze nieuwe cursus in
herbariummateriaal, computer, overhead apparatuur,
een behoefte voorziet en voor herhaling vatbaar is.
13
Voor het herkennen van de belangrijkste plantenfamilies van Frans-Guyana wordt niet alleen binnen, maar ook buiten onderwijs gegeven. Foto’s: Benoît Villette/Bertand Gouguillon
Nieuwe deelnemers hebben zich inmiddels al gemeld, mocht deze cursus ook in 2012 worden gegeven. Wij hopen natuurlijk dat wij ook dit jaar voldoende financiële middelen hiervoor bijeen kunnen brengen.
14 Onze dank gaat uit naar alle medewerkers aan deze cursus, met een speciaal woord van dank aan EricAndré Nicoline, Pascal Petronelli, Julien Engel en Pierot Delprete en de medewerkers van de Association Trésor.
Het leren aanleggen van een herbariumcollectie ten behoeve van wetenschappelijk onderzoek is een belangrijk onderdeel van de cursus. Foto: Benoît Villette
Hoofddoel van de cursus is deelnemers kennis te laten maken met de belangrijkste plantenfamilies van FransGuyana. Foto: Olivier Tostain
Het bord bij het entreegebouw vermeldt trots de nieuwe status. Foto Olivier Tostain
Frans Maas Geesteranus, penningmeester Stichting Trésor
Middelen en taken in 2010 in evenwicht 15
Ondanks het voortduren van de financieel
werven nu ook lokaal fondsen, maar de bijdrage van de
onrustige tijden zijn de meeste sponsors
Stichting blijft voor hen belangrijk voor het werk in het
en donateurs de Stichting trouw gebleven.
veld en daar gaat het om.
Hiermee hebben zij het mogelijk gemaakt dat de Stichting haar financiële verplichtingen naar de Triodos bank eind 2010 weer kon
De betaalde rente van € 9.128 is voor de leningen bij de Triodos bank. De post ‘werkbezoeken’ is voor een werkbezoek van
voortzetten en de Association in Frans-
de projecleider aan Frans-Guyana en voor een bezoek
Guyana verder kon steunen met haar werk in
van de nieuwe conservator aan Nederland voor
het reservaat.
kennismaking en besprekingen.
De trouwe sponsors zijn weer het Wereld Natuur
‘accountantskosten’ zijn ‘kosten’ gedekt door in natura
Fonds, Ficus Forever, Biohorma, de Universiteit Utrecht,
sponsoring door KPMG.
De in het taartpuntdiagram weergegeven
het Remco Maas Geesteranus Fonds en KPMG, die geheel belangenloos het financieel jaarverslag heeft
In 2010 is aan ons reservaat door de Regionale Raad
gecontroleerd.
van Frans-Guyana de bijzondere status Réserve Naturel Régional toegekend. Hierdoor is een van
De donateurs hebben in totaal € 47.316 gegeven. Hierin
de belangrijkste doelstellingen van de Stichting
zijn meegerekend enkele grotere schenkingen met een
gerealiseerd. Deze status betekent namelijk dat de
totaal bedrag van € 23.869. De overige bijdragen zijn de
bestemming reservaat vastligt en de grond niet voor
adopties van vierkante meters. Wij zien hierbij ook een
andere doeleinden kan worden aangewend.
groeiend aantal cadeaucertificaten van 1 tot wel 10 m2,
Dit was de reden voor het bestuur om in overleg met
die familieleden, collega’s of vrienden aan elkaar geven.
KPMG de grond af te waarderen.
De belangrijkste uitgave is, zoals ieder jaar weer, de bijdrage aan de Association in Frans-Guyana. Zij
16
De inkomsten bedroegen in 2010 € 78.177, de uitgaven € 47.282. Het netto resultaat à € 30.895 in de vorm van een kasreserve is in januari 2011 aan de rekening toegevoegd ten behoeve van de extra verplichtingen in 2011, met name de aflossing van de lening ten behoeve van de aankoop van het reservaat in 1995 en de eerste exploitatiebijdrage aan de Association.
Clusia nemorosa, deze boomwurger(Clusiaceae), één van de acht soorten die Trésor rijk is, draagt wel hele fraaie bloemen. Foto: Renske Ek
Pipasi Jeurrissen
Dank u wel!
Heliconia bihai in de ondergroei van het Peperpot Nature Park.
Naar aanleiding van het verschijnen van het vorige
Bijzondere donaties ontvingen wij van:
nummer van Trésor Nieuws (TN 34) mochten wij gelukkig
Mevrouw A. Ch. Versfelt, mevrouw J. J. van T Hul-Moll,
weer veel blijken van steun van u ontvangen in de vorm
mevrouw C. Birnie, de heer en mevrouw F.R.F. van
van bijzondere initiatieven en/of donaties. Juist door
Rijswijk – Loot, mevrouw J.G. van den Bosch, mevrouw
deze bijdragen van trouwe donateurs wordt het werk
B.M.J. de Kanter – Loven, mevrouw M. T. J. van Galen,
van onze Stichting voor het behoud van regenwouden
mevrouw T. Weststeijn, mevrouw E. Gommans en de
mogelijk gemaakt.
heer F. Gielen, mevrouw T. E. F. Quax, mevrouw M. G.W.
Wij zijn u hiervoor bijzonder erkentelijk.
M. Peeters, mevrouw M. Reinders en de heer M. Tankink,
Daarnaast willen wij in deze rubriek personen,
mevr. J. Schuurman, mevrouw M. Jeurissen-Prickearts,
organisaties en bedrijven noemen en hartelijk dank
de heer M. Huizinga, de heer W. de Groot, de heer
zeggen voor de bijzondere giften en hulp die wij de
en mevrouw M.J. Drop, de heer M.A.W. van Werven,
afgelopen maanden ontvingen, zoals het bestuur en de
mevrouw A. Bot, de heer of mevrouw J.J. Klute, TAN
vrijwilligers van de Utrechtse Biologen Vereniging voor
Training en Advies, de heer H.C.M. Bol, mevrouw M.
het verzorgen van de verzending van Trésor Nieuws.
Smijting en mevrouw W.E. de Savornin Lohman, de heer
Ook onze vertalers en onze webmaster Eric Augusteijn.
of mevrouw L. Th. Dercksen, de heer A. Schokker, de
Verder de organisatie Ficus Forever Sales B.V. voor
heer of mevrouw J.P.J. van Deemter, de heer of mevrouw
haar promotionele activiteiten, waarbij zij haar relaties
A.G. Smit, mevrouw J.M.T. Reiners, de heer en mevrouw
adoptiemeters Trésor schenkt.
A. Roestenberg, de heer en mevrouw J.A.A. van Tienen,
Het bedrijf Keukenhuys ‘De Tweede Kamer’ die bij de
mevrouw J. Veenhoven, de heer P. en mevrouw M.F.
verkoop van een keuken een cadeaucertificaat Trésor
Floor, de heer P. de Spoelberch, de heer en mevrouw
aanbieden aan hun klanten.
H.G. van der Waals, mevrouw F.A. van Schaick, de heer
Nog steeds zijn wij ook zeer verheugd dat steeds meer
en mevrouw T.J. Bijlsma, mevrouw S.H.G. van der Ven,
donateurs hun auto en/of hun vliegreizen CO2-neutraal
de heer of mevrouw E.A.M. Verhoeven, de heer A. den
maken door hun bijdrage aan het Trésor reservaat.
Boer, de heer P. van Veldhuizen en mevrouw E. de Boer, de heer en mevrouw P. Gerritsma, de heer en mevrouw Gerritsen en de heer H.C.M. Bol.
17
Allemaal gericht op één doel Bestuurslid Aart de Lang in gesprek met Jonkheer Lodewijk de Geer van Oudegein Jhr. Lodewijk de Geer van Oudegein, voorzitter van Stichting Trésor. Foto: Eric Augusteijn
18 Op 10 februari 2005 volgde Lodewijk de Geer de
ben ik, later als voorzitter, in totaal 31 jaar werkzaam
heer Henjo Hielkema op als bestuursvoorzitter van de
geweest in de georganiseerde natuurbescherming. Als
Stichting Trésor. Nu het moment van zijn afscheid als
voorzitter van de Landschappen (de koepelorganisatie
voorzitter nadert, kijkt hij samen met medebestuurder
waarin iedere provincie vertegenwoordigd was) heb
Aart de Lang terug op een fascinerende periode in
ik me beziggehouden met landelijke vraagstukken.
de geschiedenis van de Stichting Trésor. Als een van
We vergaderden met verschillende ministers over
de dingen die hem zeker zullen bijblijven, noemt
natuurbescherming in Nederland, samen met
Lodewijk de prettige sfeer in het bestuur. Hij heeft in de
organisaties als Natuurmonumenten.’
afgelopen tientallen jaren in heel wat besturen gezeten, bijzonder. ‘Dat komt natuurlijk ook doordat iedereen
Zijn er dingen die je in die tijd hebt bereikt waar je trots op bent?
als vrijwilliger onbezoldigd werkt. Ik vind het heel goed
‘Als Utrechts Landschap groeiden we uit tot een
dat je naast je werk iets doet voor de maatschappij. In
serieuze partner van de provincie (met name met de
ons bestuur spelen geen privébelangen. We zijn allemaal
gedeputeerde die natuur in portefeuille heeft); als
gericht op één doel’.
eerste Landschap hebben we een soort projectbureau
maar vindt de betrokkenheid van de bestuursleden heel
opgezet waarin veel verder werd vooruitgedacht dan
Wanneer begon je interesse voor de natuur?
het traditionele “Je hebt een terrein en dat moet je
‘Eigenlijk van jongs af aan al. Mijn ouders hebben
beheren”. Ons idee was meer: “hoe kun je in Utrecht de
me hier op Oudegein opgevoed met het idee van
natuur veel breder ondersteunen dan door alleen maar
natuurbescherming. Zij waren daar altijd al mee bezig,
een terrein aan te kopen?” Zo’n 12-13 jaar geleden
niet zozeer georganiseerd, maar privé. Ze vonden dat
hebben we een landelijk programma gepresenteerd om
Oudegein een soort natuurreservaat moest zijn; ze
de natuur in heel Nederland aan elkaar te koppelen,
waren toen al tegen het spuiten met gif tegen onkruid.
bijvoorbeeld door te proberen verbindingen te leggen
Voor ons als kinderen organiseerden ze wedstrijdjes in
van de Hoge Veluwe of de Utrechtse Heuvelrug naar
bloemen determineren en bomen tellen. Op mijn 44e
het IJsselmeer. Soms vormen gebieden waar zware
werd ik bestuurslid van het Utrechts Landschap. Daar
landbouw wordt gepleegd dan een barrière; dan
moet je proberen zo’n barrière te slechten door er een
praktisch ongerept primair oerwoud. Dat maakt het
andere bestemming aan te geven, bijvoorbeeld een
gebied echt uniek. Ik ben wel eens in het enige oerwoud
natuurvriendelijker manier van landbouw.’
in Europa geweest, dat ligt op de grens van Polen en
Wat trok je aan in Trésor?
Wit-Rusland, maar dat zijn alleen maar mooie oude
‘De uitdaging iets aan natuurbescherming te doen
bomen. Als je daar twee uur hebt gelopen en je ziet
buiten de Nederlandse context. Bovendien was Trésor
alleen maar mooie oude eiken dan denk je: “Dat heb ik
ook qua natuur een heel interessant gebied, voor
nou wel gezien”. En dat heb je bij Trésor niet, dat wisselt
Nederlandse begrippen zelfs een vrij groot gebied van
voortdurend af als je daar twee uur loopt.
een 2500 ha, inmiddels uitgebreid tot 4000 ha. Zulke
Voor mij is ook van belang dat je zo’n gebied in z’n
grote beschermde gebieden kennen we in Nederland
omgeving, in de samenleving een plek geeft. Ik vind het
niet. Wat me ook aantrok, was de gedrevenheid van
heel goed dat we via schoolprogramma’s de kinderen
mensen als Vijko Lukkien. En de betrokkenheid van de
leren er op een andere manier naar te kijken en het te
Universiteit.’
gaan waarderen en daar is informatie en voorlichting heel belangrijk in, heel belangrijk.’
Waar heb je de meeste voldoening uit gehaald? ‘Voor mij was het belangrijkste de veiligstelling onder de Franse wet.’
Heb je nog een boodschap voor de donateurs?
Op 12 februari 2010 stemde de Algemene Vergadering
mogelijk heeft gemaakt te bereiken wat er nu bereikt
van het Conseil Régional in Frans-Guyana voor de
is. Voor de toekomst denk ik nog aan twee belangrijke
toekenning van de status Réserve Naturelle Régionale
ontwikkelingen.
Trésor (RNR Trésor). Hiermee werd niet alleen een voor
Ten eerste: de mogelijkheid tot dupliceren, dat wil
ons reservaat belangrijk natuurbeschermingsbesluit
zeggen de daar opgedane kennis te gebruiken voor
genomen, maar ook ons natuurbeschermingsinitiatief
andere projecten zoals het Peperpotproject in Suriname
op bijzondere wijze gehonoreerd.
waar we nu contact mee hebben. Blijf ons daarom als
‘Natuurlijk wil ik ze bedanken voor de steun die het
donateur alsjeblieft steunen. ‘Een ander mooi moment was de interventie van
Ten tweede is de taak van Trésor nog niet afgelopen.
president Sarkozy in september 2008 om de geplande
Er is veel bereikt, maar we moeten ook het vervolg in
goudwinning vlak naast Trésor te verbieden. Zonder
goede banen leiden. Natuurbescherming is in Nederland
die ingreep zou het gebied zeer zwaar worden
sterk ontwikkeld, verder dan in de andere Europese
aangetast. De prettige sfeer in het bestuur heb ik in
landen. Wij lopen ver voorop. Juist aan die kennis
het begin al genoemd. En natuurlijk de betrokkenheid
ontbreekt het in Frans-Guyana; daarom moeten wij
van de donateurs. Die is heel anders dan in Nederland
die kennis overdragen en daar is geld voor nodig; daar
gebruikelijk is. Er is echt een grote betrokkenheid bij
spelen onze donateurs een geweldige rol in.’
de activiteiten in het gebied, zonder dat veel donateurs
belangrijke factor is de charme van de kleinschaligheid
Ik heb je in de loop der tijd leren kennen als een bedrijvige, rusteloze man die altijd bezig is. Je bent nu 71, wat ga je doen als je straks de voorzittershamer overdraagt?
van het initiatief; iedereen kent iedereen. Dat zie
‘Ik ga een cursus huishouden doen. Ik heb nooit iets
je op de donateursdagen die heel goed worden
gedaan in het huishouden, helemaal nooit, en als je
bezocht. Veel donateurs kennen de bestuursleden en
ouder wordt en je vrouw wordt ook ouder, dan moet
hebben degenen een hand gegeven die het project
je dat samen gaan doen. En dat doe ik met plezier.
van het begin af hebben gedragen. Er is bijna geen
Daarnaast zorg ik voor Oudegein, dat moet ik ook
natuurbeschermingsorganisatie in Nederland die dat
overeind houden. En ik zal een fervente lezer van Trésor
heeft.’
Nieuws blijven.’
het ooit hebben gezien. Voor een groot deel is dat denk ik te danken aan Vijko en Pipasi; zij weten met hun enthousiasme mensen echt te inspireren. Een andere
Je bent zelf in het gebied geweest; wat was je indruk, was het te vergelijken met andere tropische gebieden waar je was geweest? ‘Helemaal niet. Het spannende van Trésor is dat je op een relatief klein gebied zoveel verschillende biotopen hebt: tropisch oerwoud op een bergrug, begrensd door een rivier en dan ook nog een stuk moeras en dat alles
19
Eric Augusteijn
Hoe kunt u Trésor steunen?
Petrea volubilis Foto: Olivier Tostain
Vierkante meters adopteren
Bedrijfssponsor worden
U kunt één of meer vierkante meters Trésor ‘adopteren’
U kunt het imago van uw bedrijf een groene uitstraling
voor € 12,50 per m². U ontvangt daarvoor een certificaat
geven door sponsor van Trésor te worden. Van bedrijven
en U draagt dan bij in de beheer- en onderhoudskosten
die een substantiële schenking doen plaatsen wij het
van dat stukje Trésor. Ook is het heel eenvoudig om met
logo aan de voet van onze webpagina’s, met een link
behulp van internet bankieren regelmatig een bedrag
naar de website van uw bedrijf.
naar Trésor te laten overschrijven. Laat u ons in dat geval wel even weten of u daar iedere keer een certificaat van
CO2 compenseren
wilt ontvangen?
Als u een vliegreis maakt of op andere wijze veel CO2uitstoot veroorzaakt, dan kunt u deze compenseren
20
Vierkante meters cadeau doen
door bij te dragen aan het onderhoud en de uitbreiding
U kunt één of meer vierkante meters cadeau doen. Van
van Trésor. Zie onze website voor details over het
deze mogelijkheid wordt veel gebruik gemaakt, b.v.
compenseren van CO2-uitstoot door vliegreizen en
door grootouders die voor een kleinkind een certificaat
autokilometers (www.tresorrainforest.org/co2)
bestellen (of omgekeerd). Bedrijven en instellingen laten graag hun groene gezicht zien door certificaten cadeau
Periodieke schenking
te geven, in plaats van de obligate fles wijn, b.v. aan een
Als u notarieel laat vastleggen dat u gedurende minstens
gastspreker.
5 jaar een vast bedrag aan Trésor schenkt, dan betaalt u over dat bedrag geen inkomstenbelasting. Schenkt u
Automatische incasso beschikbaar.
periodiek € 120 of meer per jaar dan betaalt Trésor de
U kunt het werk van onze stichting ook steunen door ons
notariskosten. Zie ook Trésor Nieuws 24.
te machtigen periodiek een door u vast te stellen bedrag van uw rekening te incasseren. Een machtigingskaart
De oude nummers van Trésor Nieuws en meer informatie
kunt u per post aanvragen (Stichting Trésor, Postbus
over deze manieren om Trésor te steunen vindt u op
80084, 3508 TB Utrecht) of per e-mail:
[email protected]
onze website, www.tresorrainforest.org onder het kopje ‘Financiën’. Natuurlijk kunt u altijd contact met ons
Een project sponsoren
opnemen door middel van een briefje naar Stichting
U kunt als particulier of als bedrijf een project geheel of
Trésor, Postbus 80084, 3508 TB Utrecht, een e-mail naar
gedeeltelijk voor uw rekening nemen. Wij hebben een
[email protected] of een telefoontje naar 030-253 74 36.
lijstje van projecten, waarvan de kosten variëren van enkele honderden tot honderdduizenden euro’s.
[ Faculteit Bètawetenschappen Biologie ]
