11/20/2014
Wetsvoorstel stelsel openbare bibliotheekvoorzieningen Aad van Tongeren @AadvanTongeren
VOB
Bibliotheekwet als kans! 17 november 2014
Waarom een nieuwe bibliotheekwet?
•
Nu een paar bibliotheekbepalingen in de Wet specifiek cultuurbeleid 1994, rudimenten uit de Welzijnswet 1987 en de Bibliotheekwet 1975.
•
Decentrale, territoriale opbouw via gemeenten, provincies, rijk.
•
Hebben vrijwel niets meer met de huidige praktijk van het bibliotheekwerk te maken; Gingen vooral over het fysieke netwerk (catalogus en IBL) en jeugdcontributie.
•
Algemeen gesteld: technologische (1) en maatschappelijke (2) ontwikkelingen en ontwikkelingen in het bibliotheekwerk (3) maken nieuwe wetgeving noodzakelijk.
2
1
11/20/2014
Historisch perspectief bibliotheekwetgeving
•
Bibliotheekwet 1975: periode van opbouw verzorgingsstaat en welvaartsstaat.
•
Tijd van nieuwe zwembaden, sporthallen, amateurkunst, wijkcentra.
•
Vervolgens een vrijwel ononderbroken groei en bloei van het bibliotheekwerk tot aan economische crisis van 2008.
•
Dat het wettelijk kader niet meer klopte, was geen probleem. Er was budget, er was consensus over wat een bibliotheek is en gemeenten bouwden tot circa 2010 veel nieuwe bibliotheken.
•
Wat er nu gebeurt, heeft meer impact dan de economische crisis van begin jaren ’80.
• 3
Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Technologisch (1) • Internet als de belangrijkste informatiebron (Google, Wikipedia). •
Geen informatieschaarste, maar informatie-overvloed.
•
Digitalisering. Als iets niet digitaal beschikbaar is, bestaat het niet.
•
Heeft grote impact op de functie van de openbare bibliotheek.
4
2
11/20/2014
Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Maatschappelijk (2) • Doorwerking van nieuwe technologie in het gedrag. •
Online gedrag, minder lezen. Er is een online leven en leven IRL.
•
Andere, concurrerende vormen van tijdsbesteding (media, sport, evenementen).
•
Economische crisis, lokale bezuinigingen, veelheid aan invullingen, risico’s voor het netwerk. Niet alleen een economische crisis, allerlei patronen zijn fundamenteel aan het veranderen.
•
Casus Polare: terugloop omzet boekhandel, grotere fysieke verkoop via online winkelen en opkomst digitaal lezen’.
5
Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Bibliotheekwerk (3) • Technologie -> gedrag -> instituties! Vergelijk Twitter. Gaat dwars door de klassieke hiërarchie heen! • Bibliotheekwerk: krimpende sector: minder leden, minder uitleningen, kleinere collectie. • Een paar cijfers 1999-2012: uitleningen 160 mln. -> 90 mln., daarbinnen non-fictie 26 mln.-> 10 mln. leden 4,3 mln. -> 4 mln. (minder volwassenen, meer jeugd) collectie 43 mln. -> 29 mln. • Terugloop in arbeidsplaatsen. Ook: vergrijzing, vrijwel iedereen parttime. • Vrijwel geen relevante aanwezigheid op internet. Eerst kleinschalig, later projectmatig opgebouwd. Niet structureel geregeld. En geen wettelijke basis voor digitale activiteiten. Wsc gaat alleen over fysieke bibliotheek. 6
3
11/20/2014
Technologisch, maatschappelijk, institutioneel Bestuurlijk-politieke reacties (4) • Reacties lopen erg uiteen: •
Kaasschaaf, alles wat minder.
•
Filialen verminderen of afbouwen en een sterke centrale vestiging.
•
Centrale sluiten en vestigingen in wijken, bibliotheek op school.
•
Uitbesteden aan commerciële partij.
•
Conclusie: geen gemeenschappelijke opvattingen meer over wat een openbare bibliotheek is en moet doen. Bibliotheek blijft maatschappelijk relevant!
7
Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet?
Wat is eigenlijk een openbare bibliotheek? • Terug naar het doel: publieke toegang tot informatie en cultuur. •
Werkt vanuit publieke waarden: Onafhankelijkheid; Betrouwbaarheid; Pluriformiteit; Toegankelijkheid; Authenticiteit.
•
Lijkt vanzelfsprekend, maar is het niet. Zie discussie over woningcorporaties.
8
4
11/20/2014
Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet? Verricht vijf functies: 1. Kennis en informatie (uitleenfunctie); 2. Ontwikkeling en educatie (relatie met onderwijs); 3. Lezen en literatuur (lezen, laaggeletterdheid); 4. Ontmoeting en debat (publieke ruimte); 5. Kunst en cultuur (relaties met lokale instellingen); • • •
Functies kunnen fysiek en digitaal worden uitgevoerd; Hoogontwikkelde, geletterde samenleving, kenniseconomie, leven lang leren, 21st century skills. Naast onderwijs is de bibliotheek de plek hiervoor.
9
Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet? Digitale bibliotheek structureel geregeld • Nodig vanuit EU-wetgeving (staatssteun). • Digitale bibliotheek definiëren als publieke taak. • KB beheert en ontwikkelt de digitale bibliotheek. • KB verantwoordelijk voor de digitale infrastructuur. • KB koopt namens de openbare bibliotheken e-content in. • Bekostiging structureel geregeld. • Infrastructuur Rijksoverheid. • Content via uitname uit gemeentefonds (zie mei-circulaire). • Soort lidmaatschap (fysiek en/of digitaal) keuze gebruiker. • Hoge eisen aan privacy!
10
5
11/20/2014
Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet? Wat verwacht de wet van een openbare bibliotheek? • Deelnemen aan het bibliotheeknetwerk. Samen is beter en goedkoper dan standalone. Betere dienstverlening aan de gebruikers. •
Netwerk wil zeggen: Gezamenlijke catalogus (collectie en toegang); Deelnemen aan digitale infrastructuur (fysiek en digitaal); Deelnemen aan het IBL (niet iedereen hoeft alles te hebben); Ondersteunt het onderwijs; Harmoniseert administratie (leden, gebruiksvoorwaarden).
11
Wat regelt de nieuwe bibliotheekwet?
Nieuwe rol KB/Den Haag • KB nu: een wetenschappelijke bibliotheek, zonder universiteit. • Depot van alles wat in NL verschijnt. • Grote collectie, ook digitaal, maar weinig leden (17.000). • OB, veel leden (4 miljoen), kleine digitale collectie. • Wetsvoorstel verbindt de KB en de OB-sector aan elkaar. • Worden ze allebei en de gebruikers beter van.
12
6
11/20/2014
Overige onderwerpen in de wet (1) Jeugdcontributie • Blijft bij fysieke bibliotheek ongewijzigd: geen contributie, tenzij B&W daartoe besluit. Dan maximaal de helft van tarief voor volwassenen. • Bij digitale bibliotheek niet mogelijk. • Digitale diensten vallen niet onder de leenrecht-exceptie in de Auteurswet. • Voor uitlenen is vooraf toestemming van rechthebbenden (auteurs en uitgevers) nodig, via overeenkomsten. • Er zullen geen overeenkomsten komen, als jeugd gratis zou kunnen lenen wat in de boekwinkel te koop is. • Auteursrecht is in beweging. Markt voor het e-book is in opkomst. Grootschalige concurrentie van bibliotheken zou markt schaden. • E-book model van Bibliotheek.nl: • Actuele titels, tot 1 jaar oud (head), van 1 tot 3 jaar oud (shoulder), ouder dan drie jaar (long tail). • Bibliotheken vooral actief in het 2e en 3e segment. 13
Overige onderwerpen in de wet (2)
Collectieplan • Onder leiding van de KB afspraken maken over de principes van collectievorming. •
Nodig vanwege de ontwikkelingen van alleen fysiek naar fysiek en digitaal.
•
Niet iedereen hoeft alles te hebben.
•
Andere opzet voor het IBL? Het rondrijden van vrachtwagens met boeken door provinciale organisaties.
14
7
11/20/2014
Gespreksonderwerpen (1) Wet geeft kader, maar ook veel ruimte voor gemeente en bibliotheek • Lokale invullingen (voorbeelden discussies in Delft). • Plannen in nieuwe coalitieakkoorden? • Samenstelling bevolking, maatschappelijke opgaven. • Bijdrage bibliotheek aan doelen van 3 decentralisaties. • Inzichtelijk maken van maatschappelijke opbrengsten, outcome. • Lokale samenwerkingspartners. • Bibliotheek op School, met de risico’s (algemene toegankelijkheid).
15
Gespreksonderwerpen (2) Relatie fysiek/digitaal • Digitaal vervanging van fysiek? • Uitleenfuctie lokale bibliotheek neemt af, kleinere collecties, steeds meer digitaal. • Maar ook: nu pas 7.000 actuele titels. Fysiek een veelvoud daarvan. • Vergelijk detailhandel: clicks & bricks. • Gevolgen voor gebouwen, kleinere collecties, vrijkomende ruimte. • Meer activiteiten, instructies gekoppeld aan de vijf functies. • Relaties met andere maatschappelijke en culturele voorzieningen. • Antwoord geven op actuele vragen en behoeften, let op voor teveel trendgevoelige bewegingen -> kwetsbaar.
16
8
