NPAL werkt aan verbetering 26 Een jaar Flinc geweest 30. De Eemshaven bruist! 11 Compensatieorders: complex, maar aantrekkelijk in cijfers 23

In dit nummer o.a. SAWA piekt met 15 partijen 5 • O&I initieert grootschalige projecten 8 De Eemshaven bruist! 11 • Compensatieorders: complex, maar aantrekkelijk 20 • 2009 in cijfers 23 NPAL werkt aan verbetering 26 • Een jaar Flinc geweest 30

De meeste jaarverslagen van bedrijven laten over 2009 een niet al te florissant beeld zien. Dat is het overall-beeld. Ook voor de NOM lijkt dat beeld te kloppen. ‘Lijkt’, want de werkelijkheid is complexer. Weliswaar zijn de harde cijfers diep rood gekleurd, maar daar valt wat op af te dingen.

We ontwikkelen, ook in moeilijke tijden

Merkwaardig genoeg geven de cijfers aan dat we ons werk goed hebben gedaan. We zijn blijven investeren in Noord-Nederlandse bedrijven. En we hebben 42 starters op weg geholpen via ons loket Flinc. Het resultaat van O&I in de vorm van het starten van nieuwe projecten op de pieken is meer dan succesvol en ook de afdeling IB heeft een groot deel van haar doelstelling gehaald.

Ronkende taal? Nee, dat niet, maar het is te eenzijdig om alleen naar de cijfers van de NOM in de jaarrekening te kijken. Het jaarverslag (te downloaden via www.nom.nl) geeft een volledig beeld en dat mag gezien worden. Ontwikkelen doe je ook in moeilijke tijden. Juist dan is ontwikkelen van cruciaal belang.

En daarvoor heb je mensen nodig. Gedreven professionals die bereid zijn om een stapje harder te lopen als dat nodig is en die zich kunnen inleven in de klanten, het bedrijfsleven. Dat geldt ook voor de mensen achter de NOM. U ziet er een paar op de cover van dit blad. U

Siem Jansen [email protected]

vindt ze allemaal terug in het organogram op onze website. Handig voor u, zo weet u bij wie u moet zijn.

Tegelijkertijd beseffen we dat het nog beter kan. Via klantenonderzoek proberen we te achterhalen waar we staan en hoe we ons kunnen verbeteren. Ook dat is ontwikkelen.

Kortom, met de NOMMER(s) kun je goed vooruit.

I N H O U D 8

11

28

20

Aan het woord

2

Siem Jansen vertelt over het werk van de NOM

Piek

5

Sensor- en watertechnologie hand in hand

Ontwikkelingen

8

NOM O&I: regisseur en aanjager ineen

Eemshaven

11

De grootste bouwput van Nederland is een pareltje

Participaties

14

Afspraken maak je in goede en minder goede tijden

Kansen

20

Compensatieorders? Ko en Wubbo hebben er kijk op

Uitgerekend

23

Onze cijfers over 2009

Productiviteit

26

NPAL, een soort assessment door collega’s

Clustervorming

28

Een kijkje achter de schermen bij DTS2

Bijpraten

30

Flinc doen zit in ondernemers

En verder … Nommer-Shop 4

• Grenzeloos ondernemen door Andre Varma 7 • NOMMER Chantal Leijendekker 19

INVESTEREN IN ONTWIKKELING

NOMMER is een magazine van N.V. NOM en speciaal bedoeld voor relaties en iedereen die geïnteresseerd is in de activiteiten van de investerings- en ontwikkelingsmaatschappij voor het Noorden. NOMMER is open,

Nommer-Shop

toekomst- en resultaatgericht en beschrijft de economische en werken in Groningen, Friesland en Drenthe.

Zo, die zit!

Verspreiding: gratis onder alle relaties van N.V. NOM.

Oh oh wat is ‘ie leuk! En ook zo lekker herkenbaar groen tussen al die saaie

ontwikkelingen, de ondernemingsgeest, en het leven

zadels! Voor een kurkdroge zit. Geen overbodige luxe in ons natte kikkerlandje.

Redactie: Communicatie N.V. NOM, Manisch Creatief.

Welke fiets wil daar nu niet mee opgezadeld worden? Kortom, even mailen naar [email protected] en het zadelhoesje komt uw kant op!

Eindredactie: Annemarie Atema, [email protected]. Idee, art direction en realisatie: Manisch Creatief. DTP/pre-press: SYL dtp & vormgeving. Tekstbijdragen: Annemarie Atema, Manisch Creatief, Bart Denekamp, Folkert van der Glas, Siem Jansen, Daniel van de Kamp, Chantal Leijendekker, Jan van de Maat, Rudy Noordenbos, Andre Varma, Herbert Verheij, Frits Visser, Machteld van der Werf en Lolle Wijnja.

Fotografie: Koos Boertjens, Manisch Creatief, Lodewijk 4

ten Have (cover), Andries de la Lande Cremer, Jurgen Moorlach, Chantal Leijendekker, Machteld van der Werf, stock, archief NOM.

Rechten: Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen,

Narcissen uit Groningen!

vermenigvuldigd of geproduceerd zonder schriftelijke

Amsterdam heeft z’n tulpen. Maar die verbleken natuurlijk bij de aanblik van de

toestemming van de N.V. NOM of andere auteursrecht-

NOM-narcis. Bij uitstek geschikt om de eigen naam eens extra in het zonnetje te

hebbenden. Alle gegevens zijn onder voorbehoud, en er

zetten. Het seizoen is nu weer voorbij, maar volgend jaar mag u van ons rustig

kunnen geen rechten aan worden ontleend.

dit idee gratis en voor niks overnemen.

Drukwerk: Grafische Industrie De Marne. Oplage: 3.250 exemplaren.

NOMMER is een uitgave van N.V. NOM, Investeringsen Ontwikkelingsmaatschappij voor Noord-Nederland. Paterswoldseweg 810, Groningen. Telefoon (050) 521 44 44, www.nom.nl.

Cover: Nommers op de steiger (met dank aan Gjaltema Steigers & Hoogwerkers). Van boven naar beneden en van links naar rechts: Folkert van der Meulen, Jolanda Stavasius, Jeroen van Onna, Annemieke Wouterse, Jan Hendrik van Tuil, Aiwi Chiu, Wim A,B., Maarten Goddijn, Allard van Dijk, Jan-Rienk Timmer en Allette Snijder. Mei 2010

I N V E S T E R E N

SAWA

I N

O N T W I K K E L I N G

geeft de watersector een revolutionaire impuls

In geen land ter wereld is het drinkwater van zo’n

is bestaat in feite al, maar is vaak gericht op andere toepas-

sublieme kwaliteit en wordt het onderworpen aan

singen en bovendien verspreid over allerlei gespecialiseerde

zoveel kwaliteitscontroles als in Nederland. Een prachtig

bedrijven en kennisinstituten. SAWA brengt die versnip-

resultaat voor de watersector, maar geen reden om

perde kennis voor het eerst samen in een groot project.’

tevreden achterover te leunen. Om de koploperspositie te versterken wordt permanent geïnvesteerd in nieuwe

Omvangrijk project

methoden en technieken om de waterkwaliteit te borgen

In SAWA zijn de krachten van 15 partijen gebundeld.

en de procesvoering verder te verbeteren. Het noordelijke

Waterlaboratorium Noord (WLN) is initiatiefnemer en

innovatieproject SAWA (Sensors And WAter) geeft dat

penvoerder. Specialisten op gebieden als waterkwaliteit,

verbetertraject een geweldige impuls door de ontwikke-

meettechnieken, sensorontwikkeling en data-analyse gaan

ling van innovatieve meetmethoden, detectietechnie-

in SAWA samen nieuwe sensorsystemen ontwikkelen om

ken en bewakingssystemen op basis van geavanceerde

het complete drinkwaterproces te regelen en te controleren.

sensortechnologie.

Door de data van de verschillende sensoren te koppelen en te verwerken in modellen kan de kleinste afwijking in de

Uitstekend, maar nog niet perfect

kwaliteit van het drinkwater veel sneller worden gesigna-

De kwaliteit van drinkwater wordt op dit moment via

leerd en bovendien nauwkeuriger inzichtelijk worden

een uitgebreid monsternameprotocol getest en gecon-

gemaakt.

troleerd in waterlaboratoria. Een systeem dat Nederland

SAWA zal dit jaar van start gegaan en loopt tot medio 2013.

in staat stelt om de uitstekende waterkwaliteiten te

Het project kost ruim 8 miljoen euro. De helft daarvan zal

kunnen borgen. Toch kan het volgens Alex Berhitu,

worden opgebracht door de deelnemers. De andere helft

projectmanager NOM O&I, nog beter en efficiënter:

is via Koers Noord beschikbaar gesteld door het Ministerie

‘Bij het huidige systeem heb je te maken met moment-

van EZ (Pieken in de Delta), het Europees Fonds Regionale

opnames. Tussen het nemen van de monsters en de

Ontwikkeling en de drie noordelijke provincies.

uiteindelijke resultaten en interpretatie van de analyse zit vaak een zekere tijdsfactor. Op die manier kun je niet

SenTec als realistische proeftuin

te allen tijde alles goed detecteren. Vooral microbiolo-

SAWA gaat uit van bestaande meetprincipes. De sensoren

gische elementen zijn slecht snel en continu te meten.

die daarbij ingezet kunnen worden zijn vaak (nog) niet

Zo treedt er in het allerschoonste leidingwater altijd

geschikt voor gebruik in het drinkwaterproces. Daarom is

groei van, voor de gezondheid onschuldige, maar voor

er veel onderzoek nodig voor de (door)ontwikkeling van

het distributiesysteem ongewenste, micro-organismen

nieuwe sensoren die de volledige range aan waterkwali-

op. Omdat die potentiële nagroei niet goed meetbaar

teitsparameters kunnen meten. Voor dit onderzoek wordt

is, wordt er preventief gespuid. Om de processen te

in Glimmen het testcentrum SenTec opgezet. SenTec wordt

optimaliseren, zodat minimale nagroei optreedt, is een

gevestigd bij het WLN, op het terrein van Waterbedrijf

snelle detectie noodzakelijk van de mate waarin deze

Groningen. Het voordeel van deze locatie is de aanwezig-

groei kan optreden.’

heid van verschillende waterkwaliteiten en hoogwaardige laboratoriumfaciliteiten. Daarmee is SenTec een realistische

Beter en efficiënter met sensortechnologie

proeftuin voor het ontwikkelen en kalibreren van nieuwe

Sensortechnologie biedt voor deze ‘beperkingen’ van

sensoren.

het systeem een oplossing. Via sensorsystemen kun je de watertermen: inline - bewaken in de verschillende fasen

Van bron via de waterfabriek tot aan de mensen thuis

van het proces. Dat is veel efficiënter en bovenal veel

SAWA bestaat uit drie deelprojecten. In het eerste wordt een

sneller dan de huidige manier. Tot nu toe gebeurt dat

continu bewakingssysteem voor de inname van oppervlakte-

echter nog maar weinig. ‘De kennis die daarvoor nodig

water ontwikkeld. Het tweede deelproject richt zich

drinkwaterkwaliteit realtime meten en op locatie - of in

>

5

op snelle detectie van nagroeipotentie van het schone water dat de waterfabriek verlaat. In het derde

De deelnemers aan SAWA:

deelproject wordt een monitoringsysteem ontwikkeld

AVIC

2M Sensors LTD

dat realtime de kwaliteitsparameters van het drink-

AquaExplorer BV

MicroLAN

water in het distributienet kan meten. ‘Samen dus één

Bright Spark BV

Noordelijke Hogeschool Leeuwarden

groot sensorsysteem dat metingen doet van bron via

Capilix BV

Wetsus, centre of excellence for

de waterfabriek tot aan de mensen thuis. De marktpo-

INCAS 3

sustainable water technology

tentie is dus enorm. De producten die hier ontwikkeld

Interline Systems BV

Waterlaboratorium Noord

worden zijn wereldwijd uniek en kunnen overal worden

KWR Watercycle Research Institute

Waterbedrijf Groningen

afgezet. Niet alleen binnen de drinkwatersector, maar

Microdish BV

Waterleidingmaatschappij Drenthe

bijvoorbeeld ook bij de verwerking van industriewater en afvalwater. Daarnaast wordt een spin-off richting bijvoorbeeld de voedingsmiddelenindustrie niet uitgesloten.’

■

Alex Berhitu:

‘Het momentum voor SAWA was perfect’ 6

‘Begin mei 2009 keek de NOM voorzichtig naar de financieringsbehoefte. Alle deelnemers waren inmiddels erg enthousiast en wilden ook financieel serieus bijdragen. De omvang van het project was echter zo groot dat aanvullende subsidie nodig was. Die hebben we uiteindelijk gevonden binnen Koers Noord. Een unieke subsidieregeling die het mogelijk maakt om provinciale middelen te combineren met landelijke en Europese middelen.’

Het SAWA-project is een mooi voorbeeld van de werkwijze van NOM O&I als aanjager van innovatieve projecten. Een aan-

‘De uitdaging was wel dat de aanvraag in oktober 2009

pak waarin creativiteit, geduld en flexibiliteit een rol spelen,

ingediend moest worden. Een hectische periode begon,

maar soms ook een gelukkige samenloop van omstandighe-

waarin het team het project binnen enkele maanden tot in

den. Alex Berhitu vertelt.

details moest uitwerken en volgens de regels beschrijven. De subsidiespecialisten van de NOM, provincies, SNN en EZ

‘Het eerste SAWA-zaadje werd voorjaar 2008 geplant tijdens

waren daarbij een geweldige steun. Ondertussen werd een

een door de NOM en Sensor Universe georganiseerde net-

arsenaal aan middelen ingezet voor de lobby om iedereen te

werkbijeenkomst. Gerrit Veenendaal, directeur WLN, deelde

overtuigen van de waarde en potentiële opbrengsten van het

daar zijn droom met andere ondernemers uit de sensoren-

project. Ondersteund door onder andere de Water Alliantie

sector: een toekomst waarin wateranalyses realtime en inline

zijn we daar uiteindelijk in geslaagd. In maart 2010 kwam via

via sensoren worden uitgevoerd. Dat zaadje vond in de groep

SNN het verlossende woord: Koers Noord gaat voor ruim vier

enthousiaste ondernemers natuurlijk een prima voedings-

miljoen euro bijdragen in het project. Het ontkiemde zaadje

bodem. Om het een nog grotere kans op ontkiemen te geven

heeft voldoende voeding om door te groeien!’

hebben we er vanuit het netwerk van NOM en Sensor Universe nog een aantal andere specialisten bij betrokken.’

‘In april 2010, net een jaar na de eerste bijeenkomst, is SAWA officieel van start gegaan. Het resultaat van flinke inspannin-

‘De eerste brede bijeenkomst was al in februari 2009: een

gen en uitstekende samenwerking. Maar ook van een perfect

workshop bij het WLN in Glimmen. De ruim 25 aanwezige

momentum. SAWA kon worden tot wat het is omdat alles

specialisten bogen zich over zes belangrijke uitdagingen

klopte: de juiste partijen, de juiste ontmoeting, het juiste idee,

van WLN en verzamelden voldoende kennis en ideeën om er

het juiste enthousiasme, het juiste moment. Dat geluk heb je

serieus werk van te maken. Ter plekke ontstond een coalitie

soms nodig. De rol van de NOM als aanjager en facilitator van

van bedrijven en instellingen die de intentie uitspraken om

een innovatieve impuls zit er nu op. Zelf blijf ik als ‘nieuwsgie-

drie van deze uitdagingen (de latere deelprojecten van SAWA)

rige buitenstaander’ nog bij het project betrokken in de rol

als concreet project op te pakken.’

van onafhankelijke voorzitter van de stuurgroep.’

■

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

Ondernemen beperkt zich niet altijd alleen tot de regio waarin je opereert, maar kan door de globalisering ook in andere continenten plaatsvinden. Dat heeft te maken met hoe je onderneming ervoor staat en wat je wilt bereiken. Zeker is dat globalisering steeds vaker een onderdeel zal uitmaken van de bedrijfsstrategie.

Dat kan te maken hebben met de verschillende fases in het bedrijfs-

GRENZELOOS ONDERNEMEN, GROEIEN EN INNOVEREN

proces die dichtbij niet meer uitgevoerd kunnen worden of resources die niet meer makkelijk te vinden zijn. Of door te produceren op andere locaties om concurrerend te kunnen zijn in een globale markt. De concurrentie komt per slot van rekening uit verschillende continenten en niet meer alleen van naast de deur.

Sinds 2004 heeft MMP dan ook haar eigen softwarebedrijf in India, in Bangalore, de zogenaamde silicon valley van Azië. Door deze stap is het mogelijk geweest om zowel in Nederland als in India groei te realiseren. Daarnaast leverde het ons know how op het gebied van innoveren. Want door opdrachten uit te voeren voor klanten in Singapore, de VS, Dubai en Nederland, leren wij wat zich afspeelt op het gebied van innovaties en markten in de verschillende continenten. Een enorm voordeel van globalisering!

De komende jaren zal duidelijk worden dat ondernemingen die hun horizon niet verbreden en alleen naar hun huidige werkgebied kijken, het lastiger zullen krijgen. Dit komt door de vergrijzing en het tekort aan gekwalificeerd personeel. Het gevecht zal dan ook gaan om resources. Wie de resources heeft, zal in staat zijn te innoveren en te groeien.

Waar ondernemingen vroeger alles alleen wilden uitvoeren, zal men de komende jaren genoodzaakt zijn om samenwerkingen aan te gaan en kennis te delen om te kunnen innoveren en groeien. Dat betekent niet alleen intermenselijke samenwerkingen, maar ook

Andre Varma, directeur MMP

virtuele samenwerkingen waar crowdsourcing kan helpen om snel kennis te bundelen. Om op een dergelijke manier te ondernemen, zal

twitter.com/andrevarma

de onderneming zich aan moeten passen aan de huidige tijdgeest en zich klaarmaken voor het nieuwe werken over de grenzen heen.

linkedin.com/in/andrevarma

MMP heeft deze stap gezet richting India. De opgedane kennis en www.mmpsd.com

knowhow delen wij graag met u!

7

Projectenmakers met NOM O&I (Ontwikkeling & Innovatie) wordt wel de R&D-poot van de NOM genoemd. Niet in de zin dat het team zelf de witte jas aantrekt en aan het experimenteren slaat. Maar NOM O&I is wel de motor achter vele belangrijke innovatieve projecten in het noorden. Afdelingshoofd Eisse Luitjens maakt 8

dat duidelijk met een voorbeeld.

NOM O&I

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

gevoel voor kwaliteit ‘Noord-Nederland gaf op 24 maart in Brussel een pre-

NOMMER) en ERIP (internationaal

sentatie over de ontwikkelingen binnen de noordelijke

Lean-project). Vaak ontstaan de beste

pieken. Die maakte grote indruk op de Europese bestuur-

projecten op het snijvlak van die the-

ders. Er waren veel complimenten over de innovatieve

ma’s, dus als partijen uit verschillende

manier waarop Noord-Nederland inspeelt op belangrijke

sectoren hun krachten bundelen.

Europese thema’s. Onder veel van de gepresenteerde

Sensoren vormen daarbij steeds vaker

projecten stond prominent het NOM-logo. Dat geeft

een belangrijke ondersteunende tech-

een goed beeld van wat O&I doet: we zijn projectenma-

nologie.’ Dit laatste komt tot uiting

kers! Initiators, aanjagers, regisseurs en ondersteuners

in veel recente projecten waar O&I

van kwaliteitsprojecten die aansluiten bij nationale en

nauw bij betrokken is, zoals de IJk-

Europese ontwikkelingen. Initiatieven waar clusters van

dijk en het elders in deze NOMMER

bedrijven bij betrokken zijn, vaak over de sectoren en

omschreven project SAWA (sensoren

pieken heen.’

en water), Smart Grids, Smart Power Foundation en Smart Power System

Aansluiten bij actueel beleid

(sensoren en energie), en Smart Dairy

De aanpak van NOM O&I start al bij het genereren van

Farming en Sensorview (sensoren en

ideeën. ‘Samen met de piekenorganisaties en andere

agro). Andere belangrijke projecten

partners (zoals VNO-NCW, Syntens, Kamer van Koop-

van O&I zijn bijvoorbeeld het Carbo-

handel, TCNN) nemen we zelf initiatieven voor groot-

hydrate Competence Center (CCC)

schalige projecten. Maar we zetten onze voelsprieten ook

en Smart Factory.

9

uit om te horen welke ideeën er spelen in de regio. Ons team is vertegenwoordigd in veel netwerken en overleg-

De juiste partijen aan tafel

organen en we organiseren ook zelf netwerkbijeenkom-

Voordat een goed idee het stadium

sten waar ondernemers hun kennis en ideeën kunnen

heeft bereikt van de projecten

delen. Verder volgen we natuurlijk de internationale

hierboven, is er vaak een lange weg

trends en ontwikkelingen op de voet. Maar we kijken

te gaan. Brede samenwerking is een

vooral naar het nationale en Europese beleid en de vragen

voorwaarde om tot een succesvol

en thema’s die daaruit voortkomen. Die vertalen we

resultaat te komen. Daarom is ma-

naar de regio, naar de sterkten van het bedrijfsleven en

kelen en schakelen een belangrijke

de kennisinstellingen. Op die manier kunnen we ideeën

functie van O&I: ‘Wij zorgen dat

selecteren die kansrijk zijn en uit kunnen groeien tot

de juiste partijen aan tafel zitten.

projecten van regionaal of nationaal belang.’

Met de juiste kennis en ervaring, de juiste motivatie, de juiste inbreng.

Projecten vanuit de speerpunten

Meestal is dat een brede mix van

De verbinding tussen actueel beleid en regionale sterkten

specialistische MKB-bedrijven, grotere

hebben geleid tot een aantal krachtige speerpunten waar

bedrijven en kennisinstellingen. Vaak

de NOM zich specifiek op richt. ‘Dat zijn in de eerste

uit verschillende sectoren zodat er

plaats de zes thema’s Energie, Water, Sensoren, Agri-

kruisbestuiving ontstaat. Ook als een

business/Food, Healthy Ageing en Chemie/Hernieuwbare

idee ontstaan is uit contacten tussen

Grondstoffen. Daarnaast besteden we breed aandacht

bedrijven is ons grote netwerk nuttig.

aan het algemene thema productiviteitsverbetering via

Als zo’n idee handen en voeten krijgt

de programma’s NPAL (zie op bladzijde 26 en 27 in deze

wordt vaak pas duidelijk wat er

>

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

allemaal bij komt kijken: specialistische kennis, nieuwe

daarmee de regio vooruit te helpen. Dat spreekt subsi-

technologieën, wetenschappelijk onderzoek, noem maar

diegevers/financiers aan. Dat wil overigens niet zeggen

op. Ook dan zoeken we vanuit ons netwerk naar ge-

dat aanvragen zomaar gehonoreerd worden. Vaak moet

schikte partijen met aanvullende specialismen of andere

daar een lange weg voor afgelegd worden. Samen met

toegevoegde waarde.’

onze collega’s van subsidieadvies ondersteunen wij dat complexe traject. We stellen samen met de deelnemers

Regisseur en aanjager

de aanvraag volgens de eisen op, met een gedetailleerde

Als het klikt tussen de partijen en er voldoende enthou-

projectbeschrijving en begroting. Maar we schakelen ook

siasme is om het project samen op te pakken, kan het

onze contacten in om beslissers warm te maken voor

eerste concept verder uitgewerkt worden. NOM O&I

het project. We kennen de weg in Den Haag, Brussel en

neemt vanaf dat moment de rol op zich van aanjager

Groningen, dat scheelt een stuk.’

en regisseur. Een onafhankelijke partij die informeert,

10

adviseert, coördineert en obstakels uit de weg ruimt. ‘De

Op naar nieuwe projecten

NOM-missie is natuurlijk ook onze drijfveer. Dat wil zeggen

Als de aanvraag is toegekend kan het eigenlijke ontwik-

dat we duurzaam winstgevende activiteiten stimuleren

kelproject van start gaan. De rol van de NOM als motor

die van betekenis zijn voor de werkgelegenheid. Daarom

achter de voorbereiding zit er dan op. ‘Maar dat betekent

zetten we ons 100% in voor kansrijke grote projecten.

niet dat we onze handen er helemaal vanaf trekken.

Niet in de uiteindelijke uitvoeringsfase van een project,

Vanaf de zijlijn blijven we betrokken en volgen we de

maar in de voorbereiding, om het project op gang te

ontwikkelingen. Waar nodig geven we advies of lossen

helpen en van de grond te krijgen. Onze bijdrage kan

we problemen op. Soms blijven we ook vertegenwoor-

dan bijvoorbeeld bestaan uit het ter beschikking stellen

digd in een stuur- of projectgroep. Maar het grote werk

van externe adviseurs of projectbegeleiders.’

zit er op. Dat moet ook, want er liggen weer nieuwe projecten op ons te wachten.’

Interessante thema’s voor subsidiegevers Bij de meeste grootschalige projecten staan langdurige

Grenzeloos samenwerken

experimenten en ontwikkeling van innovatieve techno-

Sinds kort zijn die nieuwe projecten niet alleen in

logieën centraal. Dat kost behalve veel tijd ook erg veel

Noord-Nederland gesitueerd, maar ook in het Duits-

geld. De financieringsbehoefte van dit soort projecten

Nederlandse grensgebied. De nieuwe ronde van Interreg,

kan oplopen tot vele miljoenen. Als de participanten in

het Europees fonds voor regionale ontwikkeling in de

het ontwikkelcluster dit niet geheel uit eigen middelen

grensregio’s van de Europese Unie, heeft een zelfde

kunnen opbrengen moet aanvullende financiering ge-

soort insteek als Koers Noord. Dat wil zeggen: de kennis-

zocht worden. Ook op dat punt speelt O&I een belang-

economie aan beide zijden van de grens versterken via

rijke rol: ‘Doordat we onze projecten precies afstemmen

samenwerking, kennisoverdracht en ontwikkelings-

op nationaal en Europees beleid weten we thema’s te

projecten. Voor O&I was dat een reden om voor het

raken waar subsidiegevers in geïnteresseerd zijn. Een

eerst een blik over de grens te werpen: ‘Samen met

programma als Koers Noord, waarin Europese, nationale

andere ROM’s hebben wij binnen Interreg 4A ons eerste

en regionale subsidies gecombineerd zijn, wil kennis

grote grensoverschrijdende project geïnitieerd: Food

naar kassa brengen, liefst vanuit een zo breed mogelijk

Future (zie voor een uitgebreid artikel NOMMER 6).

ontwikkelcluster. Dat is ook ons idee.’

Een project waarmee we de voedingsindustrie langs de hele Duits-Nederlandse grens nieuwe impulsen willen

De projecten die O&I ondersteunt, sluiten volgens

geven. We gaan samenwerking tussen bedrijven en

Luitjens niet alleen thematisch aan bij het economische

kennisinstituten stimuleren en deelprojecten opzetten

beleid, maar werken ook doelgericht toe naar innovaties

om samen innovatieve producten te ontwikkelen. Ook

met een grote marktpotentie: ‘Dus niet experimenteren

de voedingsindustrie in het Noorden kan flink profiteren

om het experimenteren, maar innoveren om de markt

van dit project.’ Voor O&I smaakt dit eerste Europese

te veroveren, de werkgelegenheid te vergroten en

avontuur naar meer!

■

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

Wie de Eemshaven jaren geleden voor het laatst bezocht, zal versteld staan van de metamorfose. Het gebied bruist van de activiteiten. Overal wordt gebouwd. Energiecentrales, een stroomverdeelstation, havenuitbreidingen, nieuwe kades, nieuwe bedrijven … Er worden miljarden geïnvesteerd. ‘Een pareltje!’ vindt Sander Oosterhof van NOM InvesteringsBevordering dan ook. Samen met Harm Post, directeur Groningen Seaports, belicht hij de ontwikkelingen in de grootste bouwput van Nederland.

Miljardeninvesteringen Eemshaven geven Noorden nieuwe energie Het stopcontact van Nederland

die over en weer stroom transporteert tussen Noorwegen

Het zal niemand zijn ontgaan. De Eemshaven wordt

en Nederland’, legt Harm Post uit. ‘Overcapaciteit van

dé energiehaven van Nederland, misschien zelfs wel

Noorse waterkrachtcentrales wordt op piekmomenten

van Noord-West-Europa. Als alle geplande activiteiten

naar Nederland getransporteerd en overtollige stroom

doorgaan en zijn afgerond levert het Energy Parc Eems-

van Nederlandse centrales gaat naar Noorwegen. Er zijn

haven zo’n 7.500 MW aan energie. Voldoende om ruim

vergevorderde plannen voor een vergelijkbare kabel

eenderde van Nederland van stroom te voorzien.

uit Denemarken, waar bovendien stroom van offshore-

Die enorme capaciteit komt voor een groot deel op het

windparken aangekoppeld kan worden. Al met al een erg

conto van drie nieuwe centrales die de komende jaren in

aantrekkelijke energiemix.’

gebruik worden genomen. Op dit moment wordt druk gebouwd aan de multi-fuelcentrale Nuon Magnum en

Werkgelegenheidsboost

de kolencentrale van RWE, voor de milieuvriendelijke

Voor het Eemshavengebied en de Noord-Nederlandse

gascentrale van het Zwitserse Advanced Power ligt het

economie zijn die ontwikkelingen van enorm belang.

bouwterrein klaar. Naast die nieuwkomers is er al een

‘Niet eens zozeer door de directe werkgelegenheid’, stelt

grote centrale van Electrabel en een modern windpark

Sander Oosterhof. ‘Als de bouw van de nieuwe centrales

met 88 grote turbines. Binnenkort wordt de capaciteit

en faciliteiten als een nieuw 3.8 kV-verdeelstation in

verder uitgebreid als de NorNed-kabel weer operationeel

volle gang is, is er werk voor duizenden mensen. Die

wordt. ‘NorNed is een zogenaamde peakshaving faciliteit

hebben bovendien onderdak en eten nodig en doen >

11

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

hier hun inkopen. Dat is een mooie impuls voor Noord-

Enorme toegevoegde waarde

Nederland, maar slechts een tijdelijke. Als de centrales

Ook Sander Oosterhof ziet de Eemshaven als een krach-

straks in bedrijf zijn, is het aantal directe banen relatief

tige magneet voor nieuwe bedrijvigheid. En dat beperkt

beperkt.’

zich volgens hem niet tot de energiesector: ‘In de slipstream van de energiebedrijven is er bijvoorbeeld veel be-

‘De indirecte gevolgen zijn veel groter. Neem de NUON-

langstelling van grote energiegebruikers zoals datahotels.

centrale. De kern wordt gebouwd door Mitsubishi, dus

Er is er nu één gevestigd, het TCN-datahotel, maar dat

daar vloeit geld naar Japan. Maar onderhoud en repa-

gaan er door de nieuwe centrales zeker meer worden. Het

raties worden hier uitbesteed. Een stelregel bij grote

belang van dataopslag wordt steeds groter. In de Eemsha-

centrales is dat jaarlijks zo’n 5 procent van het geïnves-

ven is voor dit soort bedrijven meer dan genoeg energie,

teerde bedrag wordt uitgegeven aan reparatie, onderhoud

met lage transportkosten en hoge leveringszekerheid.

en revisie. Als je bedenkt dat NUON en RWE samen bijna

Bovendien voldoet de Eemshaven aan een aantal andere

3 miljard investeren, betekent dat werkgelegenheid voor

belangrijke criteria voor dit soort ondernemingen. Ook

1.200 tot 1.400 mensen. Een behoorlijk deel van deze

voor veel andere bedrijven is de Eemshaven aantrekkelijk

werkgelegenheid wordt bij noordelijke ondernemingen

door de enorme toegevoegde waarde.’

uitbesteed. Ook zaken als beveiliging, gezondheidszorg

12

en schoonmaak worden uitbesteed. Maar de gevolgen

Groningen Seaports beheert naast het havengebied ook

strekken zich veel verder uit. De centrales hebben bij-

de bedrijventerreinen in verschillende gemeenten in de

voorbeeld brandstof nodig. RWE draait op kolen, die uit

regio. Clustervorming en toegevoegde waarde zijn daarbij

een aantal verschillende landen worden aangevoerd. Dat

kernbegrippen, volgens directeur Post: ‘Als je de Eemshaven

leidt tot vele nieuwe scheepsbewegingen en dus extra

op het gebied van overslag vergelijkt met Rotterdam is

werkgelegenheid in de haven.’

de verhouding ongeveer 1:60. Maar kijk je naar toegevoegde waarde dan verandert dat cijfer in 1:12. Vrijwel

Investeringen in de havenstructuur

nergens in Nederland vind je zoveel toegevoegde waarde.

‘De aanvoer van brandstoffen is ook de reden voor

Neem de relatie tussen energie en chemie. De centrales

belangrijke aanpassingen en nieuwe ontwikkelingen in

produceren een grote hoeveelheid stroom. Daarbij komt

de haven’, vult Harm Post aan, doelend op de kleine 200

CO2 vrij die afgevangen wordt. Dat biedt kansen voor

miljoen euro die de komende jaren geïnvesteerd wordt

het bedrijfsleven. CO2 is immers een belangrijke grondstof

in uitbreidingen van de havenstructuur en -faciliteiten.

voor de chemische industrie. De centrale van NUON

Zo wordt eind dit jaar gestart met het uitdiepen van de

heeft een vergassingsstap, de producten daarvan kunnen

vaargeul tussen de Noordzee en de Eemshaven, zodat de

ook als grondstof voor de chemie worden gebruikt. Een

haven toegankelijk wordt voor de enorme bulkschepen

vergelijkbaar verhaal geldt voor biomassa. Daarvan wordt

die de centrales gaan bevoorraden. Sommige van deze

hier zo’n vijfhonderdduizend ton per jaar aangevoerd.

zeereuzen hebben een diepgang van 14 meter. In het ver-

De nieuwe centrales zijn dus van groot belang voor de

lengde daarvan wordt de haven uitgebreid. ‘We doen op

energietransitie, maar ook voor de chemie. Een bedrijf

dit moment behoorlijke investeringen in havencapaciteit en infrastructuur. Het havenbekken wordt met een flink stuk verlengd en er komt een nieuwe kade van 1.250 meter. Daarnaast zijn we druk bezig met de aanleg van een shortsea-haven met nieuwe kaden en met het ophogen en bouwrijp maken van nieuwe bedrijventerreinen. Maar bijvoorbeeld ook met uitbreiding van de IT- en energieinfrastructuur. Door al deze verbeteringen wordt het Energy Parc steeds interessanter voor energiegerelateerde bedrijven. Dat merken we aan de belangstelling van het bedrijfsleven.’

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

als BioMCN maakt bijvoorbeeld van de afvalproducten groene methanol. Ook de aluminiumindustrie profiteert van de bulktoevoer en energie van de Eemshaven.’

Leidingstraat voor ondergronds transport De naderende komst van een ‘leidingstraat’ tussen Eemshaven en Delfzijl kan volgens Sander Oosterhof de toegevoegde waarde voor het bedrijfsleven nog verder vergroten: ‘Het gaat daarbij om een uniek ondergronds buizenstelsel voor snel en veilig transport van vloeistoffen en gassen. Zeeschepen met grote diepgang kunnen niet aanleggen in de haven van Delfzijl, wel in de Eemshaven. Grondstoffen voor de chemische industrie kunnen straks met grote schepen in de Eemshaven aangevoerd worden en via de ondergrondse leidingstraat veilig naar Delfzijl getransporteerd worden.’

De strategie achter de ontwikkelingssprong Het heeft lang geduurd voor het grote succes zich aandiende, maar de afgelopen jaren is er opeens een geweldige jump in de ontwikkeling gemaakt. Volgens Harm Post heeft dat alles te maken met een uitgekiende mix van activiteiten die vier jaar geleden is ingezet: ‘In de

13

eerste plaats hebben we ons meer op de communicatie gestort, met de strategie ’alleen contracten, geen contacten’. Oftewel: alleen zaken naar buiten brengen die zeker zijn. Als je eerdere aankondigingen moet terugnemen omdat het tegenvalt, levert dat een negatieve beeldvorming op. Dus alleen positieve berichten die je waar kunt maken. Daarnaast hebben we het programma ‘zout aan de broek’ geïntroduceerd. Een leuk dagje Eemshaven voor ondernemers, met vis en jenever, een tochtje met

Harm Post en Sander Oosterhof zijn eensluidend over de toekomst van de Eemshaven.

een speedboot door de havens en een bedrijfsbezoek. Daar zijn erg positieve reacties op gekomen. In totaal

dan elders, maar ook hier wordt het steeds lastiger om

zijn er circa 4.000 ondernemers op afgekomen. Verder

goede techneuten te vinden. Dat zet je aan het denken

hebben we constant onze Haagse contacten gekoesterd

over de toekomst. Daarom hebben we een programma

en hebben we geïnfiltreerd in zoveel mogelijk zakelijke

opgezet om het imago van de haven te verbeteren en

netwerken. Die mix werpt nu zijn vruchten af.’

lagere schoolkinderen te stimuleren om een technische richting te kiezen. We geven voorlichting op scholen en

De jeugd heeft de toekomst

organiseren samen met bouwers werk-leerprojecten. In

Ondanks de juichstemming over de recente successen

het Seaports Experience Center laten we kinderen zien

blijft Harm Post ook realistisch: ‘We zitten nu in een

dat het in een haven draait om geavanceerde techniek

luxe situatie, maar als je niet alert blijft kan dat ook tot

en dat het leuk is om daarmee te werken. Op die manier

luxeproblemen leiden. Bijvoorbeeld dat je meer werk

hopen we ze warm te maken voor een technisch profiel.

hebt dan de arbeidsmarkt aankan. In het noorden speelt

Want als we in dit tempo doorgroeien kunnen we

de krapte op de arbeidsmarkt een minder grote rol

nieuwe technische talenten straks goed gebruiken!’

■

Participaties

Effectieve en log van Hoza Log Hoe krijg je als Noord-Nederlands bedrijf een uitstekende naam bij de Europese postorganisaties en bij de grootste bloemenveiling ter wereld? Klaas Oolders vertelt: ‘Gewoon door te zeggen wat je doet, door te doen wat je zegt, vastbijten en volhouden. Dat is voor Hoza de basis

ICY BV, kwestie van timing 14 14

ICY B.V., gevestigd in Lemmer, is zo’n 15

Slimme Thermostaat op de markt gezet.

jaar geleden ontstaan door een duurzame

Een thermostaat die is uitgerust met

uitvinding van algemeen directeur en

intelligente aanwezigheidsdetectie. Hier-

oprichter René Nederhoed.

door besparen particulieren circa 20% energie. Bovendien is deze thermostaat

‘De uitvinding, de ICY1845TT Timer

gemakkelijk en overzichtelijk met de pc

Thermostaat, wordt inmiddels in een

te programmeren.’

groot deel van bungalowparken in Nederland gebruikt en bespaart hen gemiddeld

‘De nieuwste ontwikkeling is de ICY

tussen de 35 en 50% energie. Gerenom-

Connect. Hiermee kan een thermostaat,

meerde organisaties als CenterParcs en

maar ook andere apparatuur, door het

Landal behoren tot onze vaste klanten.

sturen van een SMS bediend worden.

De thermostaat heeft geleid tot de ontwik-

Dit product komt september 2010 op

keling van een hele serie producten, die

de markt.’

allemaal tijd-, geld- en energiebesparing als uitgangspunt hebben.’

‘Mede dankzij financiering door de NOM is ICY uitgegroeid tot een succesvol en

‘Een van deze producten is ICY Control

professioneel bedrijf met 14 medewerkers

Center. Hiermee kunnen bungalows of

en een goede bekendheid en naam in

bijvoorbeeld kantoren vanuit een centrale

haar branche. Met name in de begin-

locatie gecontroleerd en aangestuurd

periode heeft de NOM ICY goed op weg

worden. Het gaat dan om zaken als ver-

geholpen met haar financiële kennis en

warming, rookmelding, bewegingsdetectie,

haar uitgebreide netwerk.’

ventilatie, legionellamonitoring, enzovoort (meer informatie op www.icy.nl).’

René Nederhoed Algemeen Directeur

‘Ook is ICY actief op de consumentenmarkt. Samen met Essent hebben we de

voor het succesvol opereren bij grote organisaties als TNT Mail, TNT Pakketservice, De Post Belgium, La Poste France, Die Post Bern, Bloemenveiling FloraHolland en vele anderen. Voor velen is de voor ons vanzelfsprekende werkwijze een openbaring en voor anderen is het een vereiste.’ ‘Hoza ontwikkelt en produceert al 75 jaar logistieke middelen en systemen die borg staan voor een zeer efficiënte collectie, sortering en distributie van verschillende producten. Van briefpost tot pakketten en

I N V E S T E R E N

aan het woord

I N

O N T W I K K E L I N G

Succes CrystalQ is kristalhelder

ische systemen istic Solutions van bloemen tot eurobiljetten. De grote projecten die Hoza voor haar klanten verzorgt, hebben als bijkomstigheid dat het projecten zijn die jaren voorbereiding vergen, zowel technisch als commercieel. Dit vraagt van de organisatie een groot doorzettingsvermogen en vasthoudendheid. Veel concurrenten haken, lopende de voorbereidingstrajecten van tussen de drie en zeven jaar, dan ook af. Onze volksaard is ook gelijk de basis voor ons succes

‘In 2004 is CrystalQ opgericht met start-

LED-verlichting een normaal verschijnsel

en onze vasthoudendheid. Met deze werk-

kapitaal van de NOM. Als eerste ontwik-

in onze huiskamers gaan worden.’

wijze hebben we een grote opdracht van

kelden we de polijsttechnologie. In 2009

de Zwitserse Post weten binnen te halen:

hebben we ook de kristalgroeitechnologie

‘Ook IC’s (computerchips) die in een

de inrichting van drie nieuwe postsorteer-

in huis gehaald. In deze fase zijn drie

omgeving met veel elektromagnetische

centra in Zwitserland met 70.000 trolleys.

nieuwe investeerders bij het bedrijf betrok-

straling werken, worden op substraten

Dit project hebben we inmiddels succesvol

ken. Vandaag heeft CrystalQ een volledige

van saffier gemaakt. Deze chips worden

afgerond. Op dit moment werken we aan

proeffabriek operationeel. Naast start-

op grote schaal gebruikt in mobiele

de integratie van de logistieke systemen

kapitaal levert de NOM een actieve bijdrage

telefoons. Met name de toenemende

van zes bloemenveilingen in Nederland

aan het verkrijgen van subsidies en bank-

functionaliteit van de moderne smart-

tot één logistiek concept. We bouwen

leningen.’

phones vereisen geavanceerde IC’s. In 2010 zullen we een agressief groei-

260.000 bloementrolleys om tot een lan‘CrystalQ BV maakt en verkoopt dunne

scenario in gang zetten. De productie

substraten (flinterdunne ‘glas’plaatjes) van

wordt stevig opgeschaald om aan de

‘Zonder ondersteunende aandeelhouders

saffier voor de halfgeleiderindustrie. Het

vraag van onze klanten te kunnen

als de NOM zou het voor Hoza onmogelijk

saffier is zeer zuiver en heeft de gewenste

voldoen. In het businessplan 2010-2014

zijn geweest om zich als noordelijk MKB-

kristalstructuur. CrystalQ maakt de kris-

heeft CrystalQ haar ambities helder ge-

bedrijf te ontwikkelen tot een onderne-

tallen bij ongeveer 2300°C in vacuüm.

definieerd. Mede dankzij de actieve bij-

ming die onder internationale concurren-

Vervolgens worden cilinders geboord en

drage van de NOM zijn we in staat onze

tie grote internationale projecten van vele

substraten gezaagd. Het oppervlak wordt

doelstellingen te blijven verwezenlijken.’

tientallen miljoenen euro’s binnen weet

uiteindelijk extreem vlak gepolijst en ge-

te halen. Gelukkig beperkt deze onder-

reinigd in een stofvrije omgeving. Saffier

Bart Denekamp

steuning zich niet tot een puur financiële,

wordt voornamelijk gebruikt als basis om

Chief Executive Officer

maar is de NOM voor de directie ook een

LED-lampjes op te maken. LED-lampjes

goed klankbord en biedt zij ingangen tot

gaan lang mee en gebruiken weinig ener-

netwerken.’

gie. De vraag ernaar groeit daarom sterk.

delijke standaard.’

De prestaties van LED-verlichting zullen Klaas Oolders

verder toenemen en de prijzen zullen

Director

blijven dalen. In de nabije toekomst zal

15

Financiële belangen

16

Annen Appelscha Assen Beetsterzwaag Bruntinge Coevorden Delfzijl Dokkum Drachten Dwingeloo Eelde Eemshaven Emmen Farmsum Franeker Gasselte Giethoorn Glimmen Groningen Grou Haren Harlingen Heerenveen Hoogeveen Hooghalen Joure

RB Holding Annen B.V. G.H. Welles Holding B.V. Amdico B.V., H.E.S. Heerema Holding B.V., Interwell Holding B.V. NOM/ ABN AMRO Startersfonds B.V. AS Pol B.V. Europark Coevorden - Emlichheim GmbH Antheus Magnesium B.V., Koninklijke Wagenborg B.V. Prins Holding N.V. Bair B.V. R.T. Dwingeloo B.V. Groningen Airpark Eelde B.V. Holland Malt B.V. Applied Polymer Innovations Emmen B.V., Catch Holding B.V., More-to.com C.V., Plastinum Polymer Technologies Corp. B.V., Wireless Value Beheer B.V. BioMethanol Chemie Holding B.V., Noord Nederlandse Oliemolen B.V. Alu-Bouw Fryslân B.V., Bijlsma Meubelen Holding B.V., Steinfort Capital B.V. Mennega Metaalconstructies B.V. Jorritsma Holding B.V. Alobi B.V. Air Center Europe Aviation Academy B.V., Autotrust Europe B.V., Avesis B.V., Bekent Internet Marketing B.V., Bioclear Holding B.V., Conoship International B.V., CTG Holding B.V., De Verbinding B.V., Dutch Theatre Systems & Services B.V., Enable IT B.V., Gino B.V., IQ Corporation B.V., Kalooga B.V., Kiadis Pharma B.V., Mucosis B.V., Netwiz B.V., Orteq Ltd., Pezy Group B.V., Polyganics B.V., RME B.V., SenzAir B.V., SmartDutch B.V., Solenne B.V., TCN/ SIG Telehousing B.V., Thazza B.V., TSC Holding B.V., Zernike Seed Fund B.V., Zwartwoud Beheer B.V. S. Hoekstra Warten B.V. Domatops B.V. Tohil Nederland B.V. Glice International B.V., Health Prevent B.V., LetsStat B.V., Massolt Holding B.V. HSF Holding B.V., Inlicence B.V., KLS Netherlands B.V., Rovecom Holding B.V., SuperMailService Large Scale Information Displays B.V. Axes Automotive B.V., Global Environmental Solutions B.V., Trilobes Power International B.V.

Peildatum: mei 2010

1

Franeker

Harlingen

Leeuwarden

11

3 1

1

Dokkum

Winsum

Drachten

1

1

Grou

1 6

Beetsterzwaag

Sneek

Nijehaske

3

Joure

3

Ooste

Heerenveen

4 1

Oranjewoud

2 1

Lemmer

Wolvega

I N V E S T E R E N

Eemshaven

1 Pieterburen

1 Delfzijl

2 Ten Post

1 Noordhorn

1 Groningen

Kornhorn

Marum

2

Westerbroek

28

Tolbert

1

1

1

Leek

3

Haren

2

1 2

1

1

Eelde

Sappemeer Glimmen

4 5

1

erwolde

3

Veendam

Veenhuizen Waskemeer

Zuidbroek

1

Roden

1

2

Farmsum

Zuidlaren

Vlagtwedde

1

1

Assen

Annen

1

3

1

1

Hooghalen

1

Gasselte

Stadskanaal

1

Ter Apel

1

Appelscha

Oude Pekela

1

1

Westerbork

1 Dwingeloo

1 Wijster

Emmen

1

5

Bruntinge

1 Klazienaveen Meppel

5 Hoogeveen

1

Nieuweroord Coevorden

1 1

Klazienaveen Kornhorn Leek Leeuwarden Lelystad Lemmer Marum Meppel Nieuweroord Nijehaske Noordhorn Oosterwolde Oranjewoud Oude Pekela Pieterburen Roden Sappemeer Sneek Stadskanaal Ten Post Ter Apel Tolbert Veendam Veenhuizen Vlagtwedde Waskemeer Westerbork Westerbroek Wijster Winsum (FR) Wolvega Zuidbroek Zuidlaren

I N

O N T W I K K E L I N G

Km-Engineering / Liquid Filtration Systems V.oF. Storteboom Group B.V. Data B. Mailservice Holding B.V., Horus Surround Vision B.V., Pendracare Holding B.V. Advanced Photovoltaic Applications B.V., AquaExplorer B.V., Capilix B.V., Datacenter Fryslân B.V., Grendel Games V.o.F., Living Foods B.V., Paintcube B.V., Professionele Distributiegroep B.V., Technologies88 B.V., Van Ulzen Leeuwarden Beheer B.V., Vergnes Holding B.V. Eclair-E N.V. Intelligent Controls Ymir V.o.F. Baron-de Boer Beheer B.V., Coöperatieve Vereniging De Nieuwe Band U.A. Varibel B.V. Wageco Benelux B.V. F. Bosma Beheer B.V., HuQ Speech Technologies B.V., Newion Investments Management B.V. Micro Key B.V. Kid Car Company B.V. Tjaarda Oranjewoud B.V. Drenth Holland B.V., Hennepverwerkingsbedrijf Dun Agro B.V., Strating Beheer B.V. 4C Holding B.V. Resato Industries Holding B.V., Syntri B.V. 17 Smit Sappemeer Beheer B.V., Studio 4 Beheer B.V. BrandNew B.V., Lampe Holding B.V., No Noises Holding B.V., PID Stainless Products V.o.F., VIA Drupsteen B.V., WorkCity B.V. CrystalQ Group B.V. Amca Beheer B.V. / Amca Engineering B.V. Indugroep Participaties B.V. MW Panel Werkbladen B.V. ABS Beheer B.V., Kisuma Euro B.V., Nedmag Industries Mining and Manufacturing Holding B.V., Zechstein Minerals B.V. Bitter & Zoet Veenhuizen B.V. Emslandermeer B.V. ZiuZ B.V. Intelligent Lectern Systems B.V. Volharding Shipyards Holding B.V. Hilbrands Laboratorium B.V. Miedema Holding B.V. R&G Beveiliging B.V., Travaillé Beheer B.V. Bavin B.V. Ritinimare B.V.

In 2009 zijn diverse NOM-deelnemingen geconfronteerd met de gevolgen van de economische recessie. Bij Indugroep Participaties uit Ter Apel, waarvan onder meer Witronic en Wijdeven (transformatoren en lineaire motoren) deel uitmaken, heeft de recessie hard toegeslagen. Met belangrijke klandizie in de semiconductor-industrie is dit niet verwonderlijk.

2009: Wijdeven in zwaar weer Directeur Jan van de Maat: ‘We hadden het bedrijf Wijde-

Het maken van nieuwe afspraken met de bank over de

ven samen met de NOM nog maar net overgenomen en

aflossingsverplichtingen was geen eenvoudige opgave.

ons de organisatie nog maar nauwelijks eigen gemaakt,

Er zat door de overname veel schuld in de onderneming

toen de crisis toesloeg. Er was geen tijd om rustig na te

en de banken waren ondertussen juist zelf op zoek naar

denken, er moest direct fors worden ingegrepen.’

liquiditeiten. Van de Maat: ‘De NOM heeft zich een goede aandeel-

18

houder getoond: we zijn samen het gesprek met de bank aangegaan. Ondertussen wist ik al wel dat de NOM ons niet zou laten vallen. In alle hectiek van 2009 was dat een hele geruststelling.’ Dat het snel kan gaan bleek eind 2009. Terwijl de onderhandelingen met de bank in de eindfase waren en de laatste ontslagen werknemers nog maar net waren vertrokken, begon de semiconductormarkt weer aan te trekken. Van de Maat: ‘We hebben letterlijk nét ontslagen medewerkers weer opnieuw aangenomen. Dat klinkt inefficiënt en toch, als we niet rigoureus hadden gereorganiHet jaar 2009 is voor Wijdeven een hectisch jaar gewor-

seerd, had ons bedrijf het niet gered.’

den. Het ontslag van tientallen werknemers moest direct

Het herstel heeft ondertussen fors doorgezet en de

ingezet worden. Schrijnend soms, maar noodzakelijk.

orderportefeuille voor 2010 is goed gevuld. Indugroep

Hoewel er ook nieuwe omzet werd gescoord bij nieuwe

heeft in 2009 een omzetval van ruim 40% overleefd met

klanten, viel de terugloop in omzet bij grote klanten van

steun van de NOM, maar uiteindelijk is een aanvullende

90% niet te compenseren.

kapitaalinjectie niet nodig gebleken.

Van de Maat: ‘En toch loop je dan achter de feiten

NOM Investment Manager Jeroen van Onna: ‘Het banen-

aan. De effecten van personeelsreductie komen pas na

verlies is natuurlijk te betreuren, maar een belangrijk

máánden. Ondertussen loop je uit je financiële middelen

resultaat is dat er nu een goed gereorganiseerd bedrijf

en kun je niet meer volledig aan je verplichtingen bij de

staat met nieuwe ideeën en een heldere strategie. Het

bank voldoen.’

jaar 2010 ziet er dan ook goed uit.’

■

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

Ik sta voor een keuze, kies ik die tegel met dat mooie glimmende toplaagje die toch redelijk aan de prijs is, of kies ik die meer eenvoudige tegel die een stuk goedkoper is en waardoor ik ook nog een mooie plantenbak zou kunnen kopen? Economie in zijn puurste vorm: welk nut ontleen ik aan het product en wat heb ik daar voor over.

Tijdens mijn werk moet ik geregeld terugdenken aan mijn studie

Er zijn altijd emoties

en aan alle economische theorieën die ik heb moeten leren. Zijn dit nou puur theorieën of zijn dit toch een soort waarheden die zich in de praktijk ook voordoen?

Er zijn zeker een groot aantal theorieën die de werkelijkheid redelijk dicht benaderen. Het is volgens een economische theorie bijvoorbeeld efficiënter als men zich specialiseert in waarin hij goed is. En inderdaad, ik zie vaak dat bedrijven met de beste focus de meest succesvolle bedrijven zijn.

Er is echter één aspect dat altijd aanwezig is, maar niet te vangen in een model of theorie, en dat is emotie. Keuzes en beslissingen worden altijd gekleurd door emotie. Hoe rationeel je ook denkt te zijn en te handelen, emotie speelt een rol. De hoeveelheid emotie hangt af van de situatie, de keuze of beslissing die gemaakt moet worden. Economische modellen laten echter (helaas) weinig ruimte voor emotie, aan-

Chantal Leijendekker

gezien dit moeilijk, zo niet onmogelijk is om te definiëren. Een emotie

Investment Manager

is een beleving of gevoel dat ontstaat in een bepaalde situatie en vaak

[email protected]

zelfs spontaan. Toch is dit het meest interessante aspect van een beslissing of keuze. Waarom doe je iets zoals je het doet en waarom doe je het niet anders? Aan emotie kun je ook nut ontlenen die niet tot uiting komt in een model. Hoeveel nut ontleen ik aan de keuzes die ik maak? De kracht van een ondernemer is de financier ervan te overtuigen dat de keuzes die hij maakt het meeste nut opleveren voor het bedrijf en de omgeving.

Ik heb ontdekt dat ik toch meer nut ontleen aan een mooie plantenbak met mooie bloemen. Hier werd ik blijkbaar gelukkiger van dan van een iets mooiere tegel. En ondanks dat het een puur rationele, financiële beslissing had kunnen zijn, zie je dat emotie toch zeker zo belangrijk is. Heb ik er een goed gevoel bij? Dus vind je passie, doe waar je goed in bent en houd in je achterhoofd dat keuzes altijd gekleurd zijn door emotie, hoe rationeel je ook denkt te zijn.

19

De kansrijke wereld van compensatieorders 20

‘Je moet er echt bovenop zitten’

In nauwe samenwerking met EZ wijst NOM-IB noordelijke bedrijven de weg in de markt voor compensatieorders. Een aantrekkelijke markt, maar niet minder complex. Van bedrijven worden flinke inspanningen gevraagd. ‘Als je eenmaal binnen bent, dan kom je er bijna niet meer vanaf.’

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

Buitenlandse bedrijven die van het Ministerie van

Hoge kwalificaties

Defensie opdracht krijgen voor de levering van militaire

Niet alle noordelijke bedrijven komen vanzelfsprekend

goederen met een opdrachtwaarde van vijf miljoen euro

in aanmerking voor compensatieorders. Er worden

of hoger, zijn verplicht om een zgn. compensatieover-

veelal hoge kwalificaties gevraagd op het gebied van

eenkomst te sluiten met het Ministerie van Economische

bijvoorbeeld kennis en technologie. De meeste bedrijven

Zaken (EZ). De overeenkomst geeft de verplichting om

moeten bovendien leveren of kunnen leveren aan de

100% van de waarde van de defensieopdracht te com-

defensiemarkt. Om die reden trok Ko vier jaar lang, de

penseren bij de industrie en/of kennisinstellingen in

duur van zijn detachering, door de regio en bracht in die

Nederland. Een lucratieve business, dat zeker. Niet zomaar

periode relevante partijen in kaart en hen in contact met

vormt de compensatiemarkt een wezenlijk onderdeel

compensatieplichtige bedrijven. De eerste successen ble-

van het Nederlandse industriebeleid. Vandaar ook dat

ven niet uit. Zo wisten o.a. Amca uit Ten Post, een bedrijf

het is ondergebracht bij het Ministerie van Economische

dat hydraulische componenten ontwerpt en fabriceert,

Zaken. De invulling van de compensatieverplichting kan

en elektronicabedrijf Neways Leeuwarden al relatief snel

zowel militair als civiel van aard zijn.

een plaats op de compensatiemarkt te veroveren. Polyganics in Groningen wist zelfs toegang te krijgen op de

Doorzettingsvermogen

Noord-Amerikaanse markt.

Rond de millenniumwisseling heerste binnen de NOM het sterke gevoel dat het Noorden minder van het com-

Netwerkprogramma Compensatieorders

pensatie-instrument profiteerde dan elders in Nederland.

‘Na het pionierswerk van Ko hebben we in 2004 de pilot

Daar moest maar eens verandering in komen! Er lagen

een vervolg gegeven in de vorm van een speciaal pro-

voor de regio tenslotte tal van kansen en mogelijkheden.

gramma, het Netwerkprogramma Compensatieorders’,

Wat volgde was een overleg met EZ over het starten van

vertelt Wubbo Everts, Projectmanager Compensatieor-

een specifiek op compensatieorders gericht programma.

ders van de NOM. ‘Dat hebben we gedaan onder de vlag

Niet veel later, eind 2000 om precies te zijn, werd, bij

van de toenmalige stichting TxU. Finca Consulting uit

wijze van pilot, Ko van Amerongen vanuit EZ (Commis-

Amsterdam speelde daarin een belangrijke rol. De orga-

sariaat Militaire Productie) bij de NOM gedetacheerd. Ko

nisatie richt zich uitsluitend op lucht- en ruimtevaart

is op het ministerie werkzaam als regiocoördinator en al

en de defensiemarkt, een ideale partner dus. Finca heeft

sinds 1989 actief in de wereld van de compensatieorders.

samen met de NOM het definitieve programma opge-

Aan hem de taak om de NOM te ondersteunen om het

steld. De nadruk lag op een aantal voor compensatie-

noordelijke bedrijfsleven meer bekend te maken met het

opdrachten essentiële zaken. Denk aan contractkennis,

compensatiemechanisme. ‘Compensatieplichtige bedrij-

kwaliteitszorg, het leggen en onderhouden van contacten

ven hebben een verscheidenheid aan mogelijkheden’,

met compensatieplichtige bedrijven en voorlichting over

legt Ko uit. ‘Denk aan het plaatsen van opdrachten bij de

de benodigde competenties. Aan het Netwerkprogramma

Nederlandse industrie, het overdragen van technologie

Compensatieorders namen zo’n 25 voornamelijk regionale

en het helpen van Nederlandse bedrijven bij het penetre-

MKB-bedrijven deel, een selectie uit de pool van de door

ren van nieuwe buitenlandse markten. Het is echter niet

Ko bezochte bedrijven. Doel was om hen in contact te

eenvoudig om compensatieorders binnen te halen. Inte-

brengen met buitenlandse bedrijven en hen te begeleiden

gendeel! Wij zijn tenslotte niet het enige land waarmee

bij de acquisitie. Om zo de toegang tot de compensatie-

buitenlandse bedrijven verplichtingen moeten aangaan.

markt te vergroten en de mogelijkheden beter te benut-

De onderlinge concurrentie is enorm. Van de Neder-

ten. Naast diverse informatieve activiteiten werden

landse industrie wordt doorzettingsvermogen gevraagd

daarom ook beursbezoeken en matching-bijeenkomsten

en een flinke investering in tijd. Maar die inspanningen

verzorgd.’

kunnen wel worden beloond met meerjarencontracten, vervolgorders en ingangen in nieuwe markten.’

>

21

Wubbo Everts en Ko van Amerongen hebben een goede kijk op de markt voor compensatieorders.

22

Succesvolle activiteit

moet je ingroeien, dat is niet iets wat je van vandaag op

Het Netwerkprogramma Compensatieorders heeft haar

morgen begrijpt. Je moet er echt bovenop zitten. Maar

waarde inmiddels ruimschoots bewezen. Compensatie-

één ding is zeker: als je eenmaal binnen bent, dan kom

projecten zijn verworden tot een succesvolle activiteit

je er bijna niet meer vanaf. Dan beschik je over een

van NOM-IB, het hoofdonderdeel waar ze zijn onderge-

bestendige relatie die vaak verder reikt dan alleen een

bracht. Zo verwerven onder meer Machinefabriek Van

compensatieopdracht.’

der Ploeg uit Leeuwarden, FINN uit Stadskanaal en KMA Textiles uit Wommels regelmatig opdrachten vanuit de

Defensie Innovatie Competitie 2010

defensie-industrie. En ook Variass liet met het binnenha-

Sinds enige tijd is het Netwerkprogramma Compensatie-

len van een aantal prestigieuze orders van zich spreken.

orders geëindigd, evenals de samenwerking met Finca.

Voorbeelden daarvan zijn orders die gegund werden

Momenteel richt NOM-IB zich meer en meer op het

door het Zweedse bedrijf Saab Aerotech en het Duitse

informeren van bedrijven en het in stand houden van

Rheinmetall Landsysteme. Het betreft compensatieorders

de netwerken. ‘De meeste bedrijven in de regio hebben

voor de productie en levering van technologisch geavan-

we wel in kaart’, betoogt Wubbo. ‘Natuurlijk, we willen

ceerde systemen met een omzet van ruim 5 miljoen

graag voeling houden met de sector. Vandaar ook dat we

euro. ‘Succes op deze lucratieve, maar bovenal complexe

het netwerkdeel zo belangrijk vinden. We zijn bijvoor-

markt is uitsluitend voorbehouden aan bedrijven die

beeld nauw betrokken bij de Defensie Innovatie Compe-

zich voor de volle 100% inzetten’, benadrukt Ko. ‘Er zijn

titie 2010. Een competitie, georganiseerd door Defensie

genoeg bedrijven die het interessant vinden, maar zich

Research & Development, die MKB-bedrijven uitdaagt

niet verroeren. Dan lukt het ook niet. Want het is niet zo

om hun kennis aan te wenden voor nieuwe toepassin-

dat NOM-IB of EZ de opdrachten binnenhaalt. EZ onder-

gen in de defensie-industrie. Het thema is: Energie &

steunt, begeleidt en weet welke opdrachten er spelen. De

Duurzaamheid. Interessant, vooral omdat Energie één

NOM informeert en stimuleert. De bedrijven zelf moeten

van de vier pieken van de NOM is. De winnaars van de

het contact onderhouden en ervoor zorgen dat ze hun

competitie mogen op kosten van Defensie een werkend

kwaliteitssysteem op orde hebben en goed met hun prijs

prototype of demonstrator realiseren van hun beoogde

zitten. Uiteraard zijn er ook zaken die je niet in de hand

innovatie. Een aansprekend initiatief, waar we als NOM

hebt. Er worden soms ‘politieke spelletjes’ gespeeld. Daar

maar al te graag aan bijdragen.’

■

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

2009 in cijfers

We gaan door met het nemen van - verantwoorde - risico’s De NOM heeft het jaar 2009 afgesloten met een negatief financieel resultaat van € 7,5 miljoen. Een lelijke tegenvaller. Bij een aantal bedrijven waarin de NOM participeert, moesten we ons belang afwaarderen. Ook hadden we te maken met 12 faillissementen. Participaties met winst verkopen was in 2009 nauwelijks mogelijk. Het verlies was volledig toe te schrijven aan de economische crisis die het MKB, de doelgroep van de NOM, hard heeft getroffen. Gelukkig hoeven we niet naar ieder afzonderlijk jaar te kijken, maar beoordelen we het resultaat van de vierjaars periode 2007 tot en met 2010. We hebben goede aanwijzingen dat we aan het eind van 2010 een positief resultaat over die gehele periode kunnen laten zien. Dat verlies in 2009, daar staat heel wat tegenover. De NOM is ook in slechte tijden onverkort doorgegaan met het uitvoeren van haar opdracht. Zo is ons pre-startersproject Flinc er hard tegenaan gegaan en heeft voor 42 starters zo’n € 2,7 miljoen op tafel weten te krijgen. Zelf heeft de NOM daar voor bijna een miljoen risicodragend aan bijgedragen. Vanuit NOM Finance werd in totaal € 16,1 miljoen uitgezet. Dat is ongeveer 80% van wat we in normale economische omstandigheden mogen verwachten. Wij zijn onze verantwoordelijkheid dus bepaald niet uit de weg gegaan, ondanks de risico’s. Op het gebied van investeringsbevordering werden we geconfronteerd met veel bedrijven die onder de huidige omstandigheden hun vestigings- of uitbreidingsplannen op een laag pitje zetten. We blijven dan ook wat achter met het creëren van directe arbeidsplaatsen, maar qua investeringsomvang zitten we ruim op schema. Dat geldt ook voor de activiteiten op het gebied van Ontwikkeling & Innovatie, het ontwikkelen van nieuwe ideeën, producten en productiemethoden. Bedrijven hebben in 2009 weer laten zien dat ze graag in onze programma’s participeren en de doelstelling om een innovatie-impuls van € 50 miljoen te realiseren in vier jaar, is in drie jaar tijd al bijna bereikt.

>

23

Geconsolideerde balans per 31 december 2009 (x €1000,-) (voor resultaat bestemming)

2009

Activa

2008

Financiële vaste activa Participaties 1

23.302

Vorderingen op participaties 2

11.301

8.529

Overige leningen u/g 3

15.701

13.126

Stimulerings- en innovatiekredieten 4

920

-

Pre Seed Capital Faciliteit 5

503

-

Effecten 6

25.749

-

2.162 51.727

49.566

Vlottende activa Vorderingen op overlopende activa 7 Liquide middelen 8

1.653

1.749

28.467

39.124 30.120

40.873

Totaal activa

81.847

90.439

Groepsvermogen 9

73.968

81.418

93

84

24

Passiva

Voorzieningen 10 Langlopende schulden Staat der Nederlanden / Samenwerkingsverband Noord-Nederland inzake innovatiefaciliteit 11 Kredietinstellingen 12

Kortlopende schulden 13 Totaal passiva

-

1.941

4.045

3.910 4.045

5.851

3.741

3.086

81.847

90.439

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2009 (x €1000,-)

2009

Financieringsbedrijf

2008

Opbrengsten Rente- en provisiebaten 14

5.649

6.737

Ontvangen dividenden 15

504

886

Opbrengst commissariaten 16

101

150

Resultaat verkopen participaties 17

377

11.043

Bijdrage EU Programma Secretariaat 18

160

1.193

Resultaat Stimuleringskredieten en Innovatie- en Ontwikkelingskredieten 19

690

-522

-461

-351

-

9

Resultaat Pre Seed Capital Faciliteit 20 Projectmanagement

7.020

19.145

Kosten Personeelskosten 24

2.148

1.732

Overige kosten 25

1.342

1.359

Saldo van dotaties aan de voorziening voor financiële vaste activa

9.522

13.753 13.012

Resultaat Financieringsbedrijf Ontwikkelingsbedrijf

25

16.844 -5.992

2.301

Opbrengsten / vergoedingen Ministerie van Economische Zaken 21

2.445

2.413

Bijdrage Provincies 22

543

524

Bijdrage Provincies inzake Regionale Netwerken

415

406

29

10

Diensten aan derden 23

3.432

3.353

Kosten Personeelskosten 24

2.850

2.900

Overige kosten 25

2.040

2.699 4.890

5.599

Resultaat Ontwikkelingsbedrijf

-1.458

-2.246

Resultaat voor en na belasting

-7.450

55

NPAL: de Noordelijke ProductiviteitsAlliantie.

bijzondere sprekers. Sprekers met een lange-

Bedoeld om noordelijke bedrijven te helpen

termijnvisie. Sprekers die niet benauwd

hun productiviteit te verhogen. Hiervoor

zijn om die visie op een wat pittiger manier

organiseert NPAL verschillende activiteiten.

onder de aandacht te brengen. Voor het

Zoals het NPAL Platform voor

hogere en middenmanagement worden

directeuren en plant-

ontwikkelclusters georganiseerd die moeten

managers. Een plek waar

helpen om strategische keuzes sneller en

deelnemers zich kunnen

beter om te zetten in concrete, meetbare

laten inspireren door

resultaten op de werkvloer. NPAL organi-

Deelnemers Jeroen Vogelzang, factory manager van Kisuma Chemicals in Veendam, is

die vandaan? Hoe komt het dat je op som-

een van de deelnemers aan het Lean6Sigma Cluster van NPAL dat samen met

mige dagen veel meer produceert dan op

SBE (Samenwerkende Bedrijven Eemsmond) wordt georganiseerd. Het doel

26

andere? Welke correlatie is er met belangrijke omgevingsfactoren en hoe verhouden die

van dit cluster is om deelnemers kennis te laten maken met methoden om de

zich onderling? Ook dat kun je via statistische

productiviteit te verbeteren.

analyses onderzoeken. In ons voorbeeld hebben we het verbruik van gas, water en elektriciteit bekeken, maar in principe kun

‘Een eerste stap op weg naar Lean6Sigma is

Ons proces heeft een doorlooptijd van circa

je er alle meetbare factoren bij betrekken.

anders naar je bedrijf en je productieproces-

2 dagen, met zowel batch- als continuproces-

6Sigma is namelijk universeel toepasbaar in

sen kijken volgens de 6Sigma-aanpak. Stork,

sen. De procesmetingen vinden deels online

elk proces. Door analyses ga je verbanden

één van de deelnemers, had daar al ervaring

plaats, deels via het lab. Correcties op basis

zien en worden afwijkingen voorspelbaar,

mee. Stork heeft belangrijke verbeteringen

van metingen vinden daardoor op verschillen-

waardoor je tijdig in kunt grijpen.’

gerealiseerd door simpelweg op een andere

de tijdstippen plaats. Alle metingen worden

manier naar gegevens te kijken. Toen dat ter

opgeslagen. Dat betekent dat we enorm veel

‘Door 6Sigma te combineren met Lean heb

sprake kwam in het netwerk was ik erg geïn-

data hebben. Maar wat doe je daarmee? Hoe

je de mogelijkheid om verbeteringen aan te

teresseerd. Daarom heb ik met Eertwijn van

ga je van data naar informatie naar kennis naar

brengen in je processen en verspillingen te

den Dool en Teus Rietveld van Stork afge-

actie en uiteindelijk naar een beter resultaat?’

reduceren. Bij Kisuma gaan we Lean6Sigma

sproken dat ze langs zouden komen. Tijdens

in eerste instantie inzetten om onnodige

dat bezoek hebben we gekeken welke data

‘Tot nu toe keken wij altijd naar standaard-

verspilling van materiaal en energie te voor-

er vastgelegd worden binnen ons bedrijf en

grafieken van productie afgezet tegen de tijd.

komen en om de tijdbalans te verbeteren

wat je daarmee kunt doen.’

Daarmee kun je goed de trends en pieken en

via een pro-actieve stilstandsplanning en

dalen zien, maar je krijgt geen inzicht in wat er

vermindering van down time. Verder gaan

‘Kisuma Veendam is een volcontinu bedrijf

werkelijk gebeurt in de fabriek. Bij 6Sigma kijk

we uitzoeken welke correlatie er is tussen de

met hoogwaardige technologie. Het hele

je op een andere manier naar je data. Via sta-

productie en het verbruik van respectievelijk

productieproces wordt door een man of vijf

tistische analyses krijg je een duidelijk beeld

water, gas en elektra. Uiteindelijk moet dit

aangestuurd. Ons belangrijkste product is

van je werkelijk prestaties. Van de positieve en

leiden tot betere en efficiëntere processen,

een magnesiumverbinding die de hitte-

negatieve uitschieters in je productie en de

producten van hogere kwaliteit en daardoor

bestendigheid van kunststoffen vergroot.

afwijkingen op het gemiddelde. Waar komen

een grotere tevredenheid bij onze klanten.’

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

seert, maar is niet de garantie voor succes.

Bogers van Hoomark in Hoogeveen en

te maken van de kennis en ervaring van

Dat zijn de deelnemers zelf. Hun ambitie

Jeroen Vogelzang van Kisuma in Veendam.

collega-ondernemers. Uiteindelijk moet

en inzet bepalen het resultaat.

Beide initiatieven geven de essentie aan

het anders kijken resulteren in verbetering

Sinds vorig jaar zijn veel initiatieven

van waar NPAL op uit is: bedrijven anders

van de productiviteit. In Lean-termen heet

genomen, een aantal daarvan is nog in

laten kijken naar hun bedrijf en hun

dat: continues improvements. Bedrijven

ontwikkeling, maar er is ook een aantal

bedrijfsprocessen. Bij Kisuma gebeurt dat

die dat stadium bereiken beschouwen wij

dat al hele aardige resultaten begint op te

door beschikbare gegevens zo te mat-

als de top op innovatiegebied.

leveren. Van die laatste categorie komen

chen dat ze andere inzichten opleveren.

hier twee personen aan het woord: Joost

Bij Hoomark gebeurt het door gebruik

Meer weten? Kijk op www.npal.nl

■

zijn garantie voor succes Joost Bogers, directeur van cadeauverpakkingsproducent Hoomark in Hoogeveen, initieerde binnen NPAL de activiteit KIEK (Kijk In Elkaars Keuken). Een intensief programma waarin ondernemers elkaars interne processen onderzoeken, met het doel om van elkaar te leren.

Zijn taken en verantwoordelijkheden duidelijk? Dat soort dingen. Het heeft een opbouwende functie. Je wilt empowerment organiseren. Mensen in staat stellen hun eigen beslissingen te nemen. Goede com-

‘Bij mijn vorige werkgever hadden we de

bedrijven. Uiteindelijk hebben we een brede

municatie is daarbij erg belangrijk. Het thema

gewoonte om als teams zo nu en dan eens

methodiek gemaakt die generiek toepasbaar

waar het uiteindelijk vaak om draait is rol-

bij elkaar in de keuken te kijken. Een soort

is. Al met al is het een behoorlijk intensief

onduidelijkheid. Hoe komt dat? Je probeert

assessment door collega’s. Van zo’n bezoek

programma. Je eigen bedrijf wordt bezocht

de processen te ontrafelen zodat je de knopen

steek je enorm veel op. Ik liep al met het idee

en je bezoekt zelf de vier andere bedrijven.

ontdekt. Vervolgens kun je aan verbeteringen

rond om dat bij Hoomark ook te gaan doen,

Je hebt interviews van ongeveer een uur met

gaan werken.’

toen ik mijn oud-collega Jan van Wijk tegen-

verschillende mensen op verschillende afde-

kwam, een ervaren assessor. Het leek ons

lingen. Een belangrijk uitgangspunt is dat het

‘De deelnemers hebben het tot nu toe als erg

een leuk idee om een aantal ondernemers te

assessments zijn, geen audits. We spreken

nuttig en verhelderend ervaren. Zowel het

benaderen voor kijkjes in elkaars keuken. Met

dus geen waardeoordeel uit en je moet zelf

bezoek aan het eigen bedrijf als het kijkje in

dat idee zijn we naar Folkert van der Meulen

weten of je iets doet met de uitkomsten. Het

de keuken bij anderen leverde voor ieder-

van de NOM gestapt om te zien of het binnen

doel is dat je van elkaar leert. We hebben

een veel meerwaarde op. Bij anderen zie je

NPAL zou passen. Folkert was enthousiast en

allemaal een eigen ego, een eigen mening

dingen die je herkent in je eigen omgeving.

heeft ons geholpen bij het opstellen van een

en een eigen praatje, maar in de praktijk

Als directeur heb je niet altijd door dat je in

shortlist van bedrijven. Uiteindelijk is daaruit

zijn er maar weinig mensen met wie je echt

een ivoren toren zit en gefilterde boodschap-

KIEK ontstaan, een assessmentprogramma

van gedachten kunt wisselen over je bedrijf.

pen ontvangt. Wat er eigenlijk gebeurt in

met vijf bedrijven. Naast Hoomark doen er

Met zo’n assessment ga je eindelijk eens het

het bedrijf en hoe mensen hun werk ervaren

een bakkerij, een glasbedrijf, een elektronica-

niveau van het receptiepraatje voorbij.’

krijg je maar voor een beperkt deel mee. Bij

producent en een bedrijf in koffieapparatuur mee.’

KIEK wordt dat blootgelegd. Niet door een ‘Onze focus ligt op de interne processen: wat

externe adviseur die de boel op de schop wil

zijn de doelstellingen? Bereik je die? Wat doe

nemen, maar door vakbroeders met dezelfde

‘Een belangrijke vraag was natuurlijk waar je

je als dat niet zo is? Wie is de baas op een

ervaringen. Daardoor werkt het dieper op je

naar gaat kijken bij vijf totaal verschillende

afdeling? Hoe wordt er gecommuniceerd?

in en ben je eerder geneigd het te accepteren.’

27

Directeur Roelof Bakker van DTS²

‘Clustervorming blijkt een schot in de roos’

28

NOM Finance participeert in kansrijke ondernemingen in Noord-Nederland. Eén daarvan is DTS² uit Groningen. Wat is

‘DTS² staat voor Dutch Theatre Systems & Services. Het bedrijf is vorig jaar juli gestart en bestaat uit een team van specialisten op het gebied van theatermechanische installaties. Integron, een bedrijf uit Groningen waarvan ik ook directeur ben, had een nieuw product voor de theatermarkt ontwikkeld.

het voor bedrijf? En hoe is de participatie

Voor het vermarkten van dit product zochten we een distri-

nu precies tot stand gekomen?

uit Drachten, maar daar werd geen definitief besluit genomen.

Directeur Roelof Bakker van DTS² vertelt.

Dus weg was onze potentiële distributiepartner.’

butiepartner. Hiervoor waren we in gesprek met Roden Staal Uiteindelijk ging het bedrijf halverwege vorig jaar failliet.

I N V E S T E R E N

I N

O N T W I K K E L I N G

NOM de curator voorgesteld om hun theateractiviteiten voort te zetten. Dat is ook gebeurd. Roden Staal hebben we vervolgens verhuisd van Drachten naar Groningen. Onder de naam DTS² zijn we nu met dezelfde mensen op de internationale theatermarkt bezig. Dat betekent dat we momenteel een eigen distributiepartner in huis hebben, als zusterorganisatie van Integron.’

Internationaal marktpotentieel ‘NOM Finance stond vanaf het eerste contact open voor mijn idee te penetreren in een specifieke tak van de theatermarkt. Door Sander Oosterhof en Ruud van Dijk werd mij gevraagd een businessplan te presenteren. Hoe bijzonder is het product? Hoe realistisch is het businessmodel? Wat zijn de perspectieven? En hoe denk je een bank bereid te vinden om het werkkapitaal te financieren? Op basis van het plan concludeerde NOM Finance dat het een interessante business opportunity betrof. De exclusiviteit van het product en het grote nationale en internationale marktpotentieel waren daarbij doorslaggevend. Vanzelfsprekend in combinatie met het feit dat we in Noord-Nederland gevestigd zijn en de regio kunnen voorzien van werkgelegenheid.’

Deal! ‘NOM Finance tast zorgvuldig af hoeveel risicodragend vermogen de onderneming nodig heeft. Ze willen weten wie er nog meer meefinanciert. En hoe de openingsbalans er nu precies uitziet. Die openingsbalans heb ik bij zowel NOM Finance als de Rabobank neergelegd. Onafhankelijk van elkaar ging men akkoord. We hadden een deal! De NOM is nu minderheidsaandeelhouder van DTS², wijzelf hebben een meerderheidsbelang. Daarnaast hebben we twee managers aangetrokken, die we ook een percentage aandelen hebben gegund. Met NOM Finance

Waardevolle partner bij clustervorming

zijn praktische afspraken gemaakt ten aanzien van rap-

‘Het doel was om samen in Noord-Nederland een mooi

portage en het delen van informatie. Zo wordt maande-

cluster te vormen. Roden Staal de distributie, wij de door-

lijks een aantal kengetallen uitgewisseld. En zo vaak als

ontwikkeling van de producten. De NOM had ik al in een

nodig is er een bijeenkomst op aandeelhoudersniveau.

vroeg stadium bij het proces betrokken. Waarom? Omdat ik de NOM zie als een waardevolle partner bij clustervor-

DTS² is sinds juli 2009 gehuisvest in het pand van

ming. De organisatie richt zich op de lange termijn, niet

Integron. De clustering die we voor ogen hadden is dus

op snelle winst. Ze hebben bovendien bewezen dat het

ook daadwerkelijk gerealiseerd. En dat blijkt een schot

partijen de juiste richting in kan sturen. Na het faillis-

in de roos. We draaien tot dusver helemaal conform ver-

sement van Roden Staal heb ik in samenwerking met de

wachting.’

■

29

Alweer een jaar Flinc in beeld! Flinc bestaat alweer ruim een jaar. Een goed moment om belangstellenden en betrokkenen uit te nodigen en eens Flinc bij te praten!

Facts and figures De voorbereidingen begonnen al in 2008, maar de officiële startdatum was 1 januari 2009: Flinc kan terugkijken op een productief eerste jaar. Hoewel 2009 toch wel als hét jaar van de economische crisis wordt bestempeld hebben we, ondanks het negatieve sentiment, veel ondernemers gezien met enthousiasme, ambitie, inzet en ook de bereidheid zelf risico te lopen en mee te investeren. Het aantal leads dat we voorbij hebben zien komen ligt eind 2009 op 360 ideeën/ondernemingen/ projecten. Het aantal (startende) ondernemers waaraan risicofinanciering is verstrekt is bijna 50. En het betekent bijna 3 miljoen euro door veelal meerdere financiers! Momenteel liggen er nog 70 cases die in behandeling zijn. Het aantal workshops/

30

presentaties dat we over risicokapitaal hebben Siem Jansen overhandigt de eerste ‘Flinc in beeld’ aan gedeputeerden Sjoerd Galema, Hans Gerritsen en Janny Vlietstra.

gegeven, komt op 40 en het aantal (startende) ondernemers dat hieraan heeft deelgenomen ligt al ver over de 200. Maar dat is nog niet alles …

Vrijdag 16 april werd het eerste Magazine ‘Flinc in Beeld, innovatieve starters presenteren zich’ overhandigd aan de drie gedeputeerden van Groningen, Fries-

Om dit alles te kunnen realiseren is met

land en Drenthe in het bijzijn van de pers en ondernemend Noord-Nederland.

diverse partijen nauwe samenwerking ge-

Daarnaast presenteerden zo’n 20 innovatieve ondernemers hun businessideeën,

zocht. Binnen de groep convenantpartners

producten en/of diensten op de daarvoor ingerichte beursvloer.

zijn er 75 concrete doorverwijzingen aan de Kamer van Koophandel verstrekt, heeft

Zo ontmoetten de aanwezigen de ondernemers van de Drymer, een state-of-

Syntens 35 bruikbare leads ontvangen en

the-art futuristische elektrische fiets, zagen zij een demonstratie van de Mobile-

hebben we TCNN (TechnologieCentrum

CarpShelter, een inventieve oplossing voor transport en verblijf aan het water

Noord-Nederland) kunnen verrassen met 40

voor fanatieke karpervissers, luisterden naar de voordelen van het vermeerde-

ondernemers die de aanwezige expertise van

ren van zeewier (Hortimare), hoorden over slimme applicaties voor webwinkels

TCNN zeer goed konden gebruiken. Via Flinc

(Digiretail) en mogelijkheden om hoger op de zoeklijst van Google te kunnen

zijn door diverse subsidieadviesbureaus 125

komen (Ingoogle). Kortom: ze kwamen ogen en oren tekort.

subsidieaanvragen bij SNN (Samenwerkingsverband Noord Nederland) ingediend waarbij

Gedeputeerde Hans Gerritsen, die na het sprekersgedeelte nog even was blijven

veruit het merendeel is gehonoreerd. Door

hangen, noemde de bijeenkomst ‘inspirerend’. ‘Ik vind het vooral fascinerend

de intensieve contacten met ondernemers en

om te zien waar mensen zo’n idee opdoen en hoe ze dat van de grond krijgen.

marktpartijen zijn er 140 zakelijke koppelingen

Een fonds als Flinc kan startende ondernemers in brede zin van dienst zijn

tot stand gebracht en hebben 15 ondernemers

want de NOM heeft alle kennis in huis en zit midden in een enorm netwerk.

zich gevestigd in diverse incubatorcentra in de

Juist nu, in deze tijd, zijn dit soort impulsen heel hard nodig’, aldus Gerritsen.

drie noordelijke provincies.

Deze ondernemers deden Flinc, en hoe! I N V I ENSVT EE SR TE ENR EI N N

IONN TO W N IT KWKI EK LKI EN LGI N G

Flinc doen zit in ondernemers. En Flinc is er juist ook voor ondernemers. Dat bewijzen onder andere de verhalen van Gerdy, Hans en Job. Zij trokken de stoute schoenen aan, namen contact op met onze Flince collega’s en doorliepen het driestappenplan. Zij bewijzen dat Flinc werkt. En hoe!

Flinc inspirerend Gerdy Geersing, organisatiepsycholoog en oprichtster van &Talent heeft jarenlange

Gerdy Geersing

ervaring in het adviseren van organisaties op het gebied van persoonlijke- en loop-

& Talent

baanontwikkeling. ‘Denk niet vanuit beperkingen, maar vanuit mogelijkheden’, is haar motto. ‘Doe meer met je talenten!’ Om een aantal innovatieve en onderscheidende producten te kunnen realiseren en &Talent hiermee in de markt te zetten, heeft Gerdy de hulp van Flinc ingeroepen. Het Grote Inspiratiedoeboek, geschreven door niemand minder dan Gerdy zelf, is al een echt succes: het is zowel door de professionele wereld als door de doelgroep van moderne werkenden enthousiast ontvangen.

Flinc in beeld De temperatuur aan het strand, de tussenstanden in de voetbalcompetitie, de aanbiedingen van de week: binnenkort ziet u allerlei informatie op de EventView, het informatiescherm dat ontwikkeld wordt door LSID in Hooghalen onder begeleiding van Hans Jongedijk. Materialen testen, proeven doen, modellen bouwen, software ontwikkelen: het ontstaan van de EventView was een tijd- en geldrovend

Hans Jongedijk LSID

proces. Flinc heeft LSID een achtergestelde lening verstrekt. ‘Het zijn spannende tijden voor ons. Het product is klaar, we hebben een fabriek op de Filippijnen, we zijn druk met het aanstellen van resellers en het in kaart brengen van potentiële klanten. Het wordt nu een kwestie van orders binnenhalen en de machines draaiende houden ...’

Flinc in het diepe ‘Hortimare vermeerdert zeewier’, vertelt oprichter Job Schipper. ‘Ik maak jonge plantjes die ik hoop te verkopen aan toekomstige zeewiertelers. Ik voorspel een enorme behoefte aan zeewier voor verschillende toepassingen. Een belangrijke toepassing is de geïntegreerde aquacultuur, bijvoorbeeld zeewierteelt in combinatie met zalmkweek op volle zee. Het geproduceerde zeewier kan dienen als vee-/visvoer en biomassa voor duurzame energievoorziening.’ Er moet nog van alles onderzocht en ontwikkeld worden op het gebied van zeewierteelt. Dat kost geld. Gelukkig kreeg Hortimare een subsidie voor een onderzoekstraject, dankzij Flinc. ‘Bovendien heeft Flinc mijn businessplan beoordeeld; het is belangrijk om daar kritisch op te zijn. Nu

Job Schipper

ben ik klaar voor de volgende ronde, waarvoor ik Flinc opnieuw nodig zal hebben als

Hortimare

kapitaalverstrekker ...’ Kijk voor meer informatie en nog meer flince verhalen op www.f-linc.nl

31

Meer stijgvermogen door minder ballast De wereld wordt kleiner, de concurrentie groter. Klanten doen net zo gemakkelijk zaken in Oost-Europa, of Azië. En tegelijkertijd worden hun eisen steeds hoger: het moet beter, sneller en als

NPAL concreet: • NPAL Platform voor aanscherping van

de strategie;

het even kan óók nog goedkoper. Dat vraagt om ondernemers

• Ontwikkelclusters voor vertaling in

die hun horizon willen verbreden en verder willen kijken.

• Projecten voor implementatie op de



verbeterplannen; werkvloer.

Verhoog uw productiviteit met NPAL Bij NPAL hebben we één doel: helpen om uw ideeёn en plannen sneller om te zetten in concrete meetbare resultaten op de werkvloer. Hiervoor organiseren we bijeenkomsten en netwerken met inspirerende sprekers, wakkere collega’s en deskundigen van voorbeeldbedrijven, kennisinstellingen en adviesbureaus. NPAL organiseert, faciliteert en matcht. Maar ú bepaalt, op basis van uw ambitie en inzet, het uiteindelijke resultaat.

Wilt u meer weten? Neem dan contact op met Folkert van der Meulen.

Postbus 424 9700 AK Groningen Paterswoldseweg 810 9700 AK Groningen T (050) 521 44 45 F (050) 521 45 30 E [email protected] I www.npal.nl

Bel (050) 521 44 94 of mail naar [email protected]. Kijk ook op www.npal.nl

NPAL is een initiatief van N.V. NOM e n V N O - N C W N o o rd.