Noem het beestje, de pester, bij zijn naam Iris Pronk − 10/02/13, 15:00
© Werry Crone. Groep 6b van basisschool De Esch in Oldenzaal. Bijna geen enkele methode om een school pestvrij te maken is 'bewezen effectief'. Ook M5 niet, de confronterende aanpak van psychotherapeut Lourens de Bakker. Die richt zich op het pestende kind: dat wordt in een volle klas 'aangewezen'. De pester is niet schuldig, maar moet wél stoppen.
Kluiten kinderen zonder toezicht, die dragen het kwaad in zich Jij bent dik, jij bent stom, jij bent een stomme dikzak. Drie maanden lang kreeg Amber (9) dit ingepeperd door een jongen uit haar klas. Ze werd er stil en verdrietig van, ging met loden schoenen naar school. Toen schreef ze een briefje: "Mam, ik wil niet meer leven. Ik wil dood." Ze gaf het aan haar moeder Ingrid (37), die zich het apelazarus schrok. Het briefje kwam niet lang nadat student Tim Ribberink zich van het leven beroofde, met achterlating van een afscheidsbrief: "Ik ben mijn hele leven bespot, getreiterd, gepest en buitengesloten." Gelukkig liet Amber het bij een noodkreet. Met haar brief - geïnspireerd op die van Tim, over wie ze op het Jeugdjournaal hoorde - wilde ze haar moeder vertellen wat ze eerder had verzwegen: dat ook zij werd gepest en daaronder leed. Lusteloos op de bank Dat er iets was met haar dochter, had ze wel gemerkt, vertelt haar moeder in het directeurskantoortje van rooms-katholieke basisschool De Esch in Oldenzaal. Het meisje, dat van nature vrolijk en actief is, lag ineens lusteloos op de bank. 's Ochtends wilde ze haar bed niet uit. Maar vroeg Ingrid: "Is er wat?" Dan zei Amber: "Nee, niks." Wél dus, wist Ingrid nu, en ze stapte met het briefje naar de schooldirecteur. Die nam de kwestie hoog op, vond net als de onthutste moeder dat dit probleem moest worden opgelost.
Ze wist ook al hoe: met M5, een confronterende pestaanpak waarmee De Esch in september 2012 is begonnen. M5 is één van de honderden methodes die in Nederland circuleren om het pesten op school te stoppen. De aanpak is betrekkelijk nieuw: naast De Esch voerden tot nog toe vijftien basisscholen 'm in. Maar de belangstelling groeit snel, zegt psychotherapeut Lourens de Bakker, de goedgebekte bedenker van M5. Hij staat de laatste tijd voor zalen vol leerkrachten en schoolleiders. Dat is 'het Tim-Ribberink-effect', of het 'Fleur Bloemen-effect', naar het 15jarige meisje uit Staphorst dat in december voor de trein sprong. Dankzij hen staat pesten weer op de agenda.
Dankzij Tim Ribberink en Fleur Bloemen staat pesten weer op de agenda Geen behoefte Net als bijna alle methodes is M5 niet wetenschappelijk onderbouwd of onderzocht en ook niet 'bewezen effectief'. "Piraterij", zo kwalificeert de Groningse hoogleraar René Veenstra het werk van De Bakker en zijn dertig M5-consulenten (zie inzet). Daarover haalt De Bakker zijn schouders op. Hij heeft, zegt ie, geen behoefte aan protocollen, controlegroepen, eindeloze vergaderingen. "Wij lossen het probleem gewoon op." Dat doen zij binnen drie maanden, daarna is een school min of meer pestvrij. 'Min of meer' omdat pesten nu eenmaal hoort bij groepen kinderen (en volwassenen trouwens), en dus nooit helemaal valt uit te roeien. Maar dankzij M5 worden pesterijen wel snel gesignaleerd en gestopt, claimt De Bakker. Daarvoor zetten hij en zijn collega's de eerste drie M's in: Melden, Meten, Maatregelen (de andere staan voor Maatwerk en Menselijk). Het hart van M5 is een virtuele meldbox: een website waarop alle leerlingen anoniem melding kunnen maken van pestincidenten. Bijvoorbeeld: 'Timo riep op 7 februari om 15.05 uur bij de fietsenstalling tegen Karin: 'Je bent een lelijk varken'. Hij schopte ook tegen haar tas'. De tweede M is van meten: de M5-consulent telt en analyseert alle meldingen. Komt Timo maar liefst elf keer voor? Is hij een echte pester, dus geen kind dat gewoon een keertje vervelend doet, maar een pestkop die zijn slachtoffer(s) structureel kleineert of kwetst? Dan is het tijd voor de derde M: de maatregelen. Die zijn betrekkelijk eenvoudig, je zou haast zeggen: ouderwets streng. De consulent stapt de klas binnen en wijst de pester aan. Openlijk: "Timo, er zijn elf meldingen over jou binnengekomen. Jij bent aan het pesten, daar moet je mee ophouden." Blijkt twee weken later dat Timo nog steeds kinderen pest, dan gaat de pestbestrijder weer langs in zijn klas. "Timo jongen, het is nog niet gelukt, we gaan je helpen." Zijn ouders krijgen een telefoontje, Timo zelf moet vijf minuten eerder dan de rest in de klas zijn, en na afloop vijf minuten langer blijven. Voor gym kleedt hij zich eerder of later om dan de rest. Deze maatregelen zijn geen straf, benadrukken de M5-mensen, maar een steuntje in Timo's rug. Ze helpen hem om situaties te vermijden die uitnodigen tot pestgedrag.
Zonder toezicht Een slimme pester - en veel pesters zijn slim en sociaal vaardig - pest nooit waar de juf of een ouder bij is. Zo'n 85 procent van de pesterijen onttrekt zich aan het volwassen oog, tijdens de pauze of na schooltijd. Jaarlijks zijn er 1500 van dit soort onbewaakte en dus riskante momenten, berekenden de M5'ers: kluiten kinderen zonder toezicht. Die vragen om problemen, of sterker: die dragen het kwaad in zich. Elke groep kan veranderen in een monster. Tussen alle anti-pestprogramma's - die samen volgens de Kinderombudsman een 'wildgroei' vormen waartegen hij nadrukkelijk waarschuwt - valt M5 om twee redenen op. De eerste is de meldbox, die aanschuurt tegen iets wat Nederlanders onaangenaam vinden: klikken. Maar zo moet je dat niet zien, zegt Martin de Witte, een voormalig luitenant-kolonel van de luchtmacht die als M5-consulent De Esch onder zijn hoede heeft. "Wij brengen gewoon de sociale controle terug in de school." Het was even wennen, maar na wat aanmoediging gingen kinderen én leerkrachten op De Esch wel degelijk melden. Daarnaast valt de methode op door z'n nadruk op de pester: die wordt aangesproken middenin het klaslokaal. Bijna alle andere programma's concentreren zich op de (potentiële) slachtoffers: zij moeten leren zich tegen pestkoppen te verweren. Tsja, zegt M5-voorman Lourens de Bakker: "We zijn in Nederland het lef kwijt om het beestje bij de naam te noemen. Maar je kunt het pesten niet stoppen als je de pester negeert." Hij benadrukt dat de pester wel verantwoordelijk, maar niet schuldig wordt verklaard. "De pester is niet kwaadaardig, pesten zit in het systeem." Verschillende leidertjes Hoe dat aanwijzen gaat, demonstreert Martin de Witte op de Oldenzaalse basisschool. "Het gaat een heel stuk beter met jullie", zegt hij tegen groep 6B, een klas die bekend stond als druk en relatief onveilig. ("Er zitten verschillende leidertjes in deze groep", aldus meester Rob Morssinkhof. "Veel karakters die botsen.") Maar nu, enkele maanden na invoering van de meldbox, heerst er relatieve rust. "Ik ben echt blij voor deze klas," aldus De Witte. Hij deelt vandaag alleen maar complimenten uit: "Het grootste is voor Adriaan. Hebben jullie ook gemerkt dat hij het beter doet? "Jahaaaa!" roept de klas, en ze klapt voor de jongen die ophield met pesten. Ook een andere klasgenoot krijgt een hartelijk applaus, als hij verklaart: "Ik had eerst een paar meldingen, en dat vond ik heel erg. Nu pest ik niet meer, want ik wil niet dat anderen ongelukkig zijn." Ook als De Witte weg is, praten de kinderen uit groep 6 openhartig over pesten. "Zelf vind ik ook wel dat ik een beetje gepest heb", zegt een meisje. "Ik was vaak bazig." Een ander meisje merkt op dat een klasgenootje steeds buiten het groepje viel. "Nu maken we nog wel eens grapjes, maar ze zit er wel bij. Het wordt steeds gezelliger." Dankzij het meldboxregime is hun klas gezelliger, vinden de kinderen. Ook meester Rob is positief: "Als leerkracht wil je best iets doen aan het groepsproces, en natuurlijk tolereer je pesten niet." Maar hij ziet lang niet alles, en hij moet de kinderen ook nog iets leren. "Door die meldingen merk ik wat er speelt op de achtergrond." Veilige school Het enthousiasme van groep 6 wordt gedeeld door de directie. Hun school stond niet bekend
als een onveilige school, zegt adjunct-directeur Gerry Nijenhuis, maar als een doodgewone. Toch kon het beter. "Welk rapportcijfer ik nu geef voor veiligheid? Ik denk dat we eerst op een 6 zaten en nu op een 8,5. Een 9 misschien zelfs. We zijn nu een veilige school." Dat M5 geen bewezen effectieve methode is, kan haar collega, directeur Lidy Groeneveld, niks schelen. Zij looft het feit dat de meldbox permanent is, dat het melden van pestincidenten nu ingebakken zit in het schoolsysteem. "We hadden al een leerlingvolgsysteem op cognitief gebied, nu hebben we ook zo'n systeem voor gedrag. Zo zien wij het. Het loopt voortreffelijk." Nog één blije reactie: het meisje Amber is sinds een bezoek van de 'pestmeneren' aan haar klas van haar kwelgeest verlost. "Het was heel cool", vertelt ze. "Die jongen kreeg een rood hoofd." Haar moeder is zeer opgelucht: zij heeft haar vrolijke dochter weer terug. Ze kreeg ook meer vertrouwen in De Esch: "Dat er echt iets aan het pesten gedaan wordt, geeft je als ouder het veilige gevoel van de school weer terug." Dus eind goed al goed? Alleen maar vrolijke gezichten op basisschool De Esch in Oldenzaal? Het gezicht van Sylvie de Bruin, moeder van Sam (11) staat op onweer. Haar zoon is geen makkelijk joch, dat weet zij dondersgoed. "Hij overschreeuwt zichzelf: 'Hier kom ik, die bal is van mij'. Hij duwt kinderen in de gang, echt ellebogenwerk. Hij wil macht, denk ik, omdat hij nog niet snapt hoe de wereld in elkaar zit." Geen wonder dat haar zoon als dader in de meldbox terechtkwam, en ook in de klas als pester aangewezen werd. Dat is heftig, vindt zijn moeder, té heftig! De gevolgen van het antipestprogramma reiken tot buiten de school. Loopt ze naar de supermarkt, dan hoort ze andere moeders fluisteren: "Kijk, dat is die moeder van Sam, je weet wel, die lelijke pester." Laatst zou haar zoon naar een verjaardag gaan, ze hadden zelfs al een cadeautje gekocht. "Toen zei de moeder van dat kind: Sam is de pester, die mag niet komen." Haar zoon reageerde laconiek: 'Dan hou ik dat cadeau toch lekker zelf'. Maar zijn moeder had verdriet. Dat de pester alleen wordt 'aangewezen' en niet wordt beschuldigd, en dat hij wordt 'geholpen' en niet wordt bestraft, dat klinkt leuk in theorie. Maar voor Sylvie voelt het "als een stigma". Amber, Ingrid, Adriaan, Sylvie en Sam heten in werkelijkheid anders. Lees hier meer over M5 'M5 is piraterij' Er wordt veel 'aangerommeld' met anti-pestprogramma's, zegt René Veenstra, hoogleraar sociologie te Groningen. "Ik heb ze niet geteld, maar ik denk dat er honderden verschillende initiatieven zijn." Die pretenderen de sociale veiligheid binnen een school te versterken, of de weerbaarheid van kwetsbare kinderen te vergroten. Er zijn een paar schoolbrede programma's, die zich op alle spelers richten. De bekendste daarvan is KiVa, een beproefd Fins programma dat nu op 66 Nederlandse basisscholen wordt uitgeprobeerd. Over M5, het programma van Lourens de Bakker, werd Veenstra gebeld door verontwaardigde ouders van pesters. Die versterkten zijn scepsis: "Ik vind de methode piraterij. Ik word er zelfs een beetje boos van." Een programma moet volgens hem aan preventie doen, leraren trainen, concreet lesmateriaal bieden, een degelijke theoretische onderbouwing hebben, en liefst bewezen effectief zijn. Oké, aan die laatste eis voldoet haast geen enkele methode. KiVa is in Finland wetenschappelijk goedgekeurd, maar voor
Nederland nog niet. Toch loopt M5 mijlenver op het Finse programma achter, vindt Veenstra: "M5 voldoet niet aan essentiële voorwaarden. Ze moeten eerst maar eens onderzoek doen." Veenstra vindt ook dat De Bakker en zijn consulenten "de pester aan de schandpaal nagelen. Dat is de verkeerde aanpak."
