Nieuwsbrief 92 Amsterdam, 10 oktober 2014 Beste boekenvriend(in), Onze zomerexcursie begin september bracht de deelnemers naar oude bibliotheken in Noyon, Compiègne, Chantilly en St. Omer, waar ons met of juist zonder witte handschoenen de prachtigste handschriften en drukken getoond werden. Het verslag treft u in een volgende Nieuwsbrief aan. Voor onze najaarsbijeenkomst gaan we opnieuw in zuidelijke richting: op za. 22 november worden we ontvangen bij de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Antwerpen en het Ruusbroecgenootschap. Op za. 1 november zijn we welkom in de Librije Enkhuizen en op zaterdag 14 februari 2015 worden in Wassenaar moderne bibliofiele werken uit een privécollectie getoond. Verder zijn er diverse congressen en tentoonstellingen, die ook via onze website bibliofielen.nl (en de links) te vinden zijn. Voor boekenliefhebbers is er deze herfst dan ook veel te beleven. Bij een of meer van deze activiteiten hopen we u te ontmoeten. Namens het bestuur, Corinna van Schendel Najaarsbijeenkomst zaterdag 22 november Bijzondere Collecties Universiteit Antwerpen De Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Antwerpen en de Bibliotheek van het Ruusbroecgenootschap zijn sinds 2011 samen erkend als erfgoedbibliotheek. De collecties zijn complementair. De 15.000 oude drukken van de Bijzondere Collecties zijn voornamelijk afkomstig van de Handelshogeschool St.Ignatius en bevatten geschiedenis en literatuur van de Lage Landen, Griekse en Latijnse teksten en jezuïetenliteratuur. In het prentenkabinet bevinden zich stadsgezichten van Antwerpen. Het Ruusbroecgenootschap legt zich sinds 1925 toe op de studie van het godsdienstige leven in het Nederlandse cultuurgebied in al zijn uitingen. De bibliotheek bezit zo’n 120 .000 banden. Er zijn handschriften, waaronder Middelnederlandse, en oude drukken (92 incunabelen, 176 postincunabelen) met ascetische en mystieke literatuur. Verder is er een grote verzameling devotieprenten, doodsprentjes en ‘sanctjes’(bid- en heiligenprentjes). Tom Deneire, conservator Bijzondere Collecties, en Erna Van Looveren, bibliothecaris van het Ruusbroecgenootschap , zullen ons op zaterdag 22 november ontvangen en schatten uit hun collecties tonen, zoals een uniek convoluut, waarin Dionysius van Rijkel Speculum conversionis peccatorum (1473), de oudste gedateerde druk in de Zuidelijke Nederlanden, én de PseudoAugustinus Manuel, die niet gedateerd maar mogelijk nog ouder is. Ons lid Evelyne Verheggen, die in 2006 promoveerde op Beelden voor passie en hartstocht. Bid- en devotieprenten in de Noordelijke Nederlanden, 17de en 18de eeuw, geeft een inleiding op de verzameling devotieprenten, die recent is uitgebreid met de collectie van prof. dr. A.K.L. Thijs. Zie ook: www.uantwerpen.be/nl/bibliotheek/collecties/bijzondere-collecties/ en www.uantwerpen.be/nl/onderzoeksgroep/ruus/bibliotheek. Adres: Universiteit Antwerpen, Stadscampus, Prinsstraat 13, B-2000 Antwerpen, tel. 00 32 3 265 43 67. Routebeschrijving en plattegrond: zie achterin deze Nieuwsbrief. Programma 11.00-11.30 11.30-12.30 12.30-13.30 13.30-15.15 15.30-16.30
ontvangst met koffie in een zaaltje in Hof van Liere. welkom door Trudi Noordermeer, hoofdbibliothecaris, en inleiding door Evelyne Verheggen: ‘Alfons K.L. Thijs en de collectie devotieprenten bewaard in het Ruusbroecgenootschap’ lunch in Hof van Liere presentatie van de collectie door Tom Deneire en Erna Van Looveren in de leeszalen van Bijzondere Collecties en Ruusbroecgenootschap, de groepen wisselen ca 14.20 uur afsluitende borrel in zaaltje Hof van Liere
1
Aanmelding en gelijktijdige overmaking Meldt u zich s.v.p. via de website of per e-mail / papieren post uiterlijk 12 november aan met het aanmeldstrookje achterin deze Nieuwsbrief. De kosten van de dag, € 15,- per persoon, dienen vooraf door de penningmeester te zijn ontvangen op RABO rekg. NL45 RABO 0174 8098 32 t.n.v. het Nederlands Genootschap van Bibliofielen o.v.v. ‘BC Antwerpen 22.11.14’. Excursies Librije Enkhuizen Op zaterdag 1 november worden we ontvangen in de Librije van Enkhuizen. Op 22 mei 2014 is deze sinds de zestiende eeuw in de monumentale Westerkerk gelegen ‘Biblioteca Enchusana’ heropend. De ruimte is gerestaureerd en de boeken zijn teruggekeerd uit tijdelijke opslag in de Koninklijke Bibliotheek. De collectie bestaat uit ruim 500 boeken. Er zijn drie handschriften uit de zestiende en zeventiende eeuw en vier incunabelen waarvan de oudste (Aulus Cornelius Celsus, De medicina) uit 1478 dateert. De bibliotheek is zestiende-eeuws van oorsprong en bevat een aantal werken van vóór 1572 (het jaar waarin de stad de zijde van de prins van Oranje koos), zoals de boeken van Bernardus van Clervaux, Augustinus, Thomas van Aquino en Erasmus. Het merendeel van de boeken is echter van na 1600 en geeft een beeld van de wetenschappelijke belangstelling van het Enkhuizer patriciaat uit deze periode. Die boeken gaan over de meest uiteenlopende onderwerpen zoals filosofie, geografie, theologie, rechtswetenschap, wiskunde, biologie en geneeskunde. Naast werken van Dodonaeus (1583) en Clusius (1601) zijn er bijv. Plantijn drukken van de Biblia polyglotta (1569-72) en Grotius, De iure belli ac pacis (1631). Jaap Keppel (secretaris/penningmeester van de Stichting Librije Westerkerk) en Ad Leerintveld (conservator Koninklijke Bibliotheek) tonen ons de Librije en geven een inleiding over de geschiedenis en de werken. Zie ook: www.librije-enkhuizen.nl. Aanvang: 14.00 uur. Adres: Westerstraat 138, 1601 AN Enkhuizen. Bereikbaarheid: Per trein: station NS Enkhuizen, loopafstand tot Westerkerk (t/o HEMA) 10 minuten. Per auto: vrij parkeren (P+R) bij station Enkhuizen, parkeerterreinen binnenstad limiet 2 uur (o.a. nabijheid Westerkerk/HEMA). Aanmelden tot uiterlijk 24 oktober bij het NGB-secretariaat: zie achterin deze Nieuwsbrief. Moderne bibliofilie Op zaterdag 14 februari 2015 (datum onder voorbehoud) zal Eddy Schuyer aan ca. 12 personen delen van zijn collectie moderne bibliofilie tonen, waaronder de complete Ergo Pers. (NB. Op dit moment is in het Haags Gemeentemuseum - naast de Rothko tentoonstelling - tot begin november ook een tentoonstelling van Jürgen Partenheimer te zien met schitterende boeken en een vitrine met een uitgave van hem door de Ergo Pers.) Verder enige Werkman drukken, de complete tijdschriftuitgave van Halcyon, de mooiste uitgaven van de zeer zeldzame Althaea Pers en bijzondere uitgaven van de Statenhof Pers, de Atalanta Pers etc. Aanvang: 14.00 uur. Adres: Groot Hoefijzerlaan 54, 2244 GK Wassenaar, tel. 070-517 90 91. Bereikbaarheid: bus 43 (halte Beukenhorstlaan) of per auto: wellicht is carpoolen mogelijk. Aanmelden tot uiterlijk 5 februari bij het NGB-secretariaat: zie achterin deze Nieuwsbrief.
Bestuursmededelingen - De nieuwe reiscommissie bestaat uit: Frederik Schreuder, Edwin Bloemsaat en Thera Folmer. - We verwelkomen als nieuw lid: Dieuwke Aalbers, Maarten Biermans, David Coppoolse, Natasha Herman, Sjors de Heuvel, Gerda Huisman en Micha Leeflang. - Op 11 juni overleed Hans van der Horst (boekbinderij ‘De Eenhoorn’) en op 26 juli Els van Hulsteijn. Beiden waren tot voor kort lid van ons genootschap. - We feliciteren Jan Spoelder met zijn benoeming tot ridder in de Orde van Oranje Nassau en Margriet Gosker met haar benoeming tot officier in diezelfde orde. - We feliciteren Marieke van Delft met haar promotie op 2 april te Leuven Van wiegendruk tot world wide web: bijzondere collecties en de vele geschiedenissen van het gedrukte boek in Nederland 1500-2000 en Mart van Duijn met zijn promotie op 12 juni te Groningen op Gods woord gemeengoed: een sociale geschiedenis van de Delftse Bijbel (1477-ca. 1550). - NB. Het Nederlands Genootschap van Bibliofielen heeft een nieuw rekeningnummer bij de RABO bank: NL45 RABO 0174 8098 32. De ABNAMRO rekening is vervallen. - Indien u de Nieuwsbrief voortaan ook graag per e-mail ontvangt en dat nu nog niet het geval is, kunt u uw e-mail adres doorgeven aan het secretariaat. - Is uw e-mail adres gewijzigd? Geef het s.v.p. door aan het secretariaat. - Website bibliofielen.nl: Bent u uw inlogcode vergeten of heeft u andere vragen over de website of suggesties, neem dan contact op met webmaster Fred Bijsmans (e-mail:
[email protected]).
2
Nieuwe leden stellen zich voor Dieuwke Aalbers: Opgegroeid in een kunstboekbinderij - mijn ouders waren kunstboekbinders - ben ik vertrouwd met antieke boeken, geur van lappen leer, perkament, beenderlijm, het boekvergulden en wat dies meer zij. Mijn vak is operazangeres. Ik ben vernoemd naar Maria Sibylla Merian en geef zowel in Suriname als Nederland lezingen (vertelconcerten) over haar ‘Methamorphosis Surinamensium’ (1705) en andere werken. Maarten Biermans: Ik heb een voorliefde voor oude boeken en richt me bij het verzamelen vooral op (buitenlandse) reisverslagen over Nederland en Nederlandse (economische) geschiedenis. David Apollonius Coppoolse: Ik ben geboren in 1960 en werkzaam in een mooie boekwinkel in Amersfoort. Ik ben in het bezit van een bibliotheek met verschillende onderwerpen die mijn (en, neem ik aan, elk) bibliofielenhart sneller doen kloppen, zoals (Franse) ontdekkingsreizen, James Cook, natuurlijke historie, Darwin, Linnaeus, bibliofilie en (mijn lievelingsonderwerp) Europees-Japanse betrekkingen in de Edo-periode. Ik probeer mijn bibliotheek gestaag uit te breiden, sommige titels of onderwerpen overtallig te verklaren en andere, meestal zeldzamere, te zoeken, te vinden en te verwerven. Bijzondere aanwinsten bespreek ik op mijn eigen website http://davidcoppoolse.com. Natasha Herman: Als boekrestaurator in de privésector, zie ik veel oorspronkelijke (Nederlandse, Belgische, Franse, Engelse) banden van ca 1600 - 1900, maar wat minder uit de zestiende eeuw en erg weinig van vóór deze datum (banden rond handschriften en incunabelen). Ik wil mij niet alleen verdiepen in de structuur van vroegere banden maar ook meer inzicht krijgen in de ontwikkeling van versiering door de eeuwen heen, bijv. door bijzondere collecties te bekijken met toelichting door ervaren bibliofielen in Nederland. Sjors de Heuvel: Via mijn werk bij uitgeverij Elsevier ben ik erg geïnteresseerd geraakt in het fonds van de zeventiende-eeuwse Elzeviers. Tegelijkertijd geniet ik ook van boeken van een later datum; vooral rotogravuredrukwerk uit de eerste helft van de twintigste eeuw. Gerda Huisman is al heel lang conservator van de Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek te Groningen. Haar eigen bibliotheek is zeer eclectisch van aard, met onder meer veel boekgeschiedenis en Rome naast Engelse literatuur. Een nog zeer kleine verzameling betreft boeken waarvan de vormgeving aan hun inhoud refereert. Micha Leeflang: Mijn voorliefde voor boeken begon op vroege leeftijd. Als peuter had ik al een ruime boekencollectie. Mijn vader is schrijver waardoor ik met het schrijversvak (en omringd door boeken) ben opgegroeid. Bovendien ben ik als conservator Middeleeuwen bij Museum Catharijneconvent verantwoordelijk voor de collectie middeleeuwse handschriften en vroege drukken.
Een rijk religieus verleden: over boeken, bijbels en bibliofielen Voor de circa vijftig genootschapsleden die zich op 3 mei naar Utrecht begeven vormt de Middeleeuwse Domtoren een baken op deze zonovergoten dag. Al sinds het jaar 723 toen Willibrord een eenvoudig kerkje bouwde tussen de resten van het Romeinse ‘Ultra Traiectum’ heeft Utrecht een belangrijke rol gespeeld in onze vaderlandse geschiedenis als centrum van Christelijke religie en cultuur. Kerken en kloosters speelden daarin eeuwenlang een belangrijke rol. Lange tijd vormden Domtoren en kerk samen met vier andere kerken (de Pieterskerk, de Paulusabdij, de Mariakerk en de Janskerk) het middelpunt van een kerkenkruis, maar de tand des tijds heeft daar een einde aan gemaakt. Op slechts korte afstand van de plaats waar ooit de Mariakerk stond ligt een ware schatkamer, ook voor bibliofielen: Museum Catharijneconvent, gehuisvest in een voormalig klooster dat zijn oorsprong heeft in de twaalfde eeuw. Hier wordt duidelijk hoe diep en breed de Christelijke cultuur zich heeft geworteld in de kunst. Van schilderijen tot beeldhouwwerk, van zilverwerk tot getijdenboeken - alles ademt een rijk religieus verleden. Zo vroeg op de ochtend is het museum nog gesloten maar de deuren gaan speciaal voor ons eerder open en wij verzamelen in de serre naast het auditorium. Wat volgt is een geanimeerd binnenstromen van elkaar begroetende boekenvrienden die van heinde en verre gekomen zijn om de bijzondere voorwerpen van religieuze kunst en met name de kostbare boeken te bewonderen. Het drukke geroezemoes verstomt als wij in het auditorium worden verwelkomd door conservator dr. Micha Leeflang. Aan de hand van een PowerPoint presentatie vertelt zij ons uitvoerig over de collecties van het Catharijneconvent en de verschillende vormen van wetenschappelijk en technisch onderzoek die er naar handschriften en boeken gedaan worden. Analyse van gebruikssporen, pigmenten en ondertekeningen werpen nieuw licht op deze werken, waarvan we er aantal tijdens de rondleidingen zullen zien. Een groep begint met de bibliotheek, de andere krijgt een rondleiding o.l.v. een gids door de tentoonstellingsruimte en de schatkamer. De boeken die in de bibliotheek op ons liggen te wachten betreffen vooral bijzondere Middeleeuwse handschriften, vaak verlucht met kleurige initialen, penwerk en miniaturen. Er wordt gebladerd door perkament en papier. We zien een dertiende-eeuws ‘Commentaria in Psalmos’ met mooie grote initialen, rijkelijk voorzien van glossen; een getijdenboekje uit de zestiende eeuw met eenvoudige roodblauwe penwerkversiering, typisch voor Noord-Holland; en een bijzonder fraai vijftiende-eeuws getijdenboekje met paginagrote miniaturen en randversieringen waarin dieren, mannetjes, drolerieën, plant- en bloemmotieven figureren. Behalve Micha is ook collectiebeheerder Peter den Held aanwezig en de stagiaires Lieke Smits en Lonneke Visser. De boeken gaan van hand tot hand en er wordt druk informatie en kennis uitgewisseld. Bijzondere belangstelling is er voor een kortgeleden aan het museum aangeboden (en inmiddels verworven) Utrechts hymnarium uit 1563. Het in perkament gebonden boekje, met originele koperen sluitstukken, bevat een prachtige inscriptie waaruit blijkt dat het boek
3
toebehoorde aan Vrouwe Angela van Vronesteijn en geschreven werd op kosten van Anna van Oestrum, kloosterzuster in Oudwijk. Het is het enige liturgische handschrift dat van deze abdij bekend is. Wie dacht dat de boekenschat zich beperkt tot de bibliotheek heeft het mis. Dat kan ook haast niet anders bij een tentoonstelling over het boek der boeken ‘Thuis in de Bijbel’. Onze gids Dutje Huitema doet haar uiterste best om ons ook iets te laten zien en ervaren van de fraaie schilderijen zoals een groot winterlandschap van Pieter Breughel de Jonge (1564-1638) ’De volkstelling te Bethlehem’ en een bijzondere verbeelding van ‘De Emmaüsgangers’ door Jan Steen (1626-1679). Wij worden echter pas enthousiast als we de zaal betreden waar een groot aantal Bijbels ligt tentoongesteld. Een grote Leuvense Bijbel (Antwerpen, 1565) trekt de aandacht door zijn ingekleurde titelblad, maar echt bijzonder zijn de ingekleurde afbeeldingen van Karel van Mander in een Biestkensbijbel (Haarlem, 1598) die door Krijn Vermeulen de Jonge in Schotlandt bij Danswijck (Danzig) aan doopsgezinden werd verkocht. Ook de liefhebbers van oude boekbanden komen hier aan hun trekken want zij vergapen zich aan een kleine Deux-aesbijbel (Leiden, 1608), met gouden geciseleerde snede, gebonden in een groenfluwelen en met goud geborduurde band. Het kan niet anders of ook de Museumschatkamer die wij vol verwachting betreden bevat een boekenschat. Gids Monique Hanrath begint haar rondleiding met één van de topstukken; de Ansfriduscodex, een evangelieboek gemaakt in Sankt Gallen (ca 950-100) waarvan de voorzijde is gevat in een goud met edelstenenband (1200-1400 met latere toevoegingen). Meest opmerkelijk is wel de verwerking van een klein vierkant oranjekleurige edelsteentje met een inscriptie die verwijst naar Allah! Een ander prachtexemplaar is de Lebuinus codex uit Noord-Frankrijk vervaardigd rond 850 met zijn (vermoedelijk Keulse) boekband uit de elfde of twaalfde eeuw waarop centraal een grote Romeinse Bacchuskop met druivenkrans prijkt alsmede Romeinse glaspastamedallions. Al gauw ontstaat er discussie over het hergebruik van dergelijke weliswaar kostbare maar toch ‘heidense’ objecten op boekbanden met een vroegchristelijke inhoud. Hoe ging men om met de iconografische betekenis of ging het uitsluitend om de intrinsieke waarde van de objecten? Door de zalen passeren wij vitrines met talloze kostbare objecten waaronder diverse getijdenboeken zoals het groot en rijk geïllustreerde Brevier van Beatrijs van Assendelft (Delft, 1485) dat bij gelegenheid van haar intrede in het Haarlemse klooster Maria ter Zijl werd gemaakt. De zusters leefden volgens de regels van kerkvader Augustinus. Het boek is Beatrijs op het lijf geschreven: de nachtgebeden ontbreken omdat zij die vanwege haar gezondheidsproblemen niet hoefde bij te wonen! Tussen de vitrines met boeken door passeren wij kleurrijke middeleeuwse schilderijen, uit ivoor en hout gesneden religieuze sculpturen en zandstenen beelden die een rijk beeld geven van ons religieus erfgoed. We eindigen bij een vitrine met alweer boeken waar we besluiten met een blik op een vroeg evangelistarium gemaakt in Noord-Duitsland in de eerste helft van de elfde eeuw (met een zestiende-eeuwse boekband) dat ooit toebehoorde aan de Mariakerk, één van de vijf kapittelkerken in Utrecht. Daarvan bleef alleen het pandhof, de kloostergang aan de Mariaplaats, gespaard. De kerk werd aan het begin van de negentiende eeuw gesloopt maar het boek heeft de eeuwen overleefd. Na al die zalen en gangen gevuld met religieuze kunstschatten is er tot besluit de traditionele borrel waar druk wordt gesproken over de opgedane indrukken, boeken, nieuwe aanwinsten en komende publicaties. Het laatste woord is aan onze voorzitter die de medewerkers van Museum Catharijneconvent bedankt voor de bijzondere dag en de fraaie boeken die wij mochten aanschouwen. Onder de indruk van het rijke religieuze verleden gaan wij naar huis en werpen een laatste blik op de machtige Domtoren. Fred Bijsmans
Verslag Jaarvergadering 2014 1. Opening Eddy Schuyer opent de vergadering en verwelkomt Marijn van Hoorn, auteur van Jaarboek 2013. De presentielijst gaat rond. Er zijn 48 leden aanwezig. Bericht van verhindering is ontvangen van: José Bouman, Geert van Daal, Frank Divendal, Coby Heijting, Paul Hoftijzer, Gerard en Nel Jaspers, Simonne Kwant, Constant Lem, Ferenc Postma en Helen Wüstefeld. 2. Notulen ledenvergadering 20 april 2013, Den Haag (Nieuwsbrief 90, 23.08.2013) Over of naar aanleiding van de tekst zijn geen opmerkingen. De notulen worden vastgesteld onder dankzegging aan de secretaris en getekend door voorzitter en secretaris. 3. Mededelingen, Ingekomen / Uitgegane stukken We feliciteren Jan Spoelder en Margriet Gosker, die respectievelijk tot ridder en tot officier in de Orde van Oranje Nassau zijn benoemd. Het ledenaantal is nu 141 en er zijn 29 partnerleden. Als nieuwe leden traden onlangs toe O. van Middendorp & mw. Hulsing, H.C. de Korte en Maarten Biermans. Er waren 12 opzeggingen. Bert van der Bilt overleed in 2013, we gedenken hem in stilte. Dick Coutinho en Klaas Hoogendoorn traden terug uit de reiscommissie, die nu bestaat uit Frederik Schreuder, Thera Folmer-von Oven en Edwin Bloemsaat. Tot de redactie trad toe: Fred Bijsmans. Aan een vervolg op het tienjaarregister van de jaarboeken wordt gewerkt. Als de omvang ervan bekend is , komt er weer een cassette.
4
4. Financiële zaken a. Financieel overzicht 2013 en Begroting 2014 Penningmeester Gerard van Balveren geeft een toelichting op de cijfers van 2013, die positief zijn, en de begroting 2014. b. Verslag kascommissie Joost Gijselhart en Frans Mouws hebben de jaarrekening 2013 in orde bevonden. c. Goedkeuring Financieel overzicht 2013 en Begroting 2014 Bij acclamatie worden de jaarrekening 2013 en de begroting 2014 goedgekeurd. De penningmeester wordt onder dankzegging gedechargeerd. d. Herbenoeming/ vernieuwing kascommissie Frans Mouws wordt herbenoemd, Joost Gijselhart treedt af en ontvangt als dank een das. Kees van Grootheest is bereid tot de kascommissie toe te treden. e. Overige: voorstel contributieverhoging per 2015; lidmaatschap voor het leven per 2015 Het voorstel is de contributie per 2015 te verhogen van € 75 naar € 85, het partnerlidmaatschap van € 100 naar €115 en de tarieven voor het lidmaatschap voor het leven per 2015 aan te passen (leeftijd 65 jaar en ouder: €800, met partner €1000, leeftijd 55-65: € 1000, met partner € 1300; leeftijd 40-45: € 1400, met partner €1800; 40 jaar en jonger: € 1800, met partner € 2400). De penningmeester licht toe dat de uitgaven per gewoon lid nu al hoger zijn dan uit de contributie komt. De contributie is bestemd voor lopende zaken, het vermogen is gericht op de toekomst: het Jaarboekenfonds en het jubileum + boek. Over kosten voor excursies e.d. wordt scherp onderhandeld. Leden voor wie het contributiebedrag bezwaarlijk is kunnen met de penningmeester contact opnemen, hij heeft de bevoegdheid een op het individu toegesneden afspraak te maken. Na een korte gedachtewisseling wordt het voorstel aangenomen. 5.Vooruitblik a. Zomerexcursie Frederik Schreuder presenteert de plannen van de reiscommissie voor de nu vierdaagse zomerexcursie van 3-6 september naar Noord-Frankrijk. In Noyon, Compiègne, Chantilly en St. Omer krijgen we heel bijzondere zaken te zien. Binnenkort gaat de brief uit en kan men zich inschrijven. b. Najaarsbijeenkomst Er zijn plannen in november naar het Ruusbroecgenootschap in Antwerpen te gaan, de datum wordt nog vastgesteld. c. Kleine excursies Op 10.5 ontvangen de Coutinho’s een kleine groep. Op 5.7 leidt Elly Cockx ons rond op de tentoonstelling over boekbindster Berthe van Regemorter in de Bibliotheca Wittockiana. In de herfst toont Eddy Schuyer zijn verzameling moderne bibliofilie. De Librije Enkhuizen, die op 22 mei heropend wordt, is een excursie waard. d. Jubileum 2016 Over hoe we in 2016 het 25-jarig bestaan gaan vieren is nu nog weinig te zeggen. Onderzocht wordt of er met de Bijzondere Collecties van de UvA kan worden samengewerkt. 6.Bestuurssamenstelling Gerard van Balveren en Wim Heijting treden na 10, resp. 6 jaar uit het bestuur. Het voorstel tot benoeming van Peter Pruimers als penningmeester wordt met applaus begroet. 7. Website Webmaster Fred Bijsmans meldt dat de sinds een jaar draaiende website ca 2300 bezoekers heeft getrokken, waaronder ca 200 terugkerende bezoekers, die samen ca 6000 pagina’s bekeken. Frans Mouws kan Fred zo nodig als webmaster vervangen. Diverse verwante websites hebben een link naar www.bibliofielen.nl opgenomen. Recente aanpassingen zijn: een extra upload / downloadpagina in het bestuursgedeelte voor documenten zoals een handleiding tot etiketten printen en een introductie over functionaliteiten van de website. Verder is eind 2013 bij ‘Over het Genootschap’ een pagina met ANBI-informatie gemaakt. Binnenkort zal het ledendatabase programma geschikt gemaakt worden voor administratieve en financiële gegevens in een database, waarvan secretaris en penningmeester gebruik kunnen maken. Het wachtwoord voor het besloten ledengedeelte verandert eenmaal per jaar: op 5 mei wordt het nieuwe wachtwoord per mail verspreid, het gaat vanaf 6 mei in. 8. Wat verder ter tafel komt Nu Gerard van Balveren het bestuur na tien jaar penningmeesterschap verlaat, prijst Eddy Schuyer zijn scherpe blik op de kosten, zijn verstandige reserveringen en zijn diligente beleid, waardoor plannen altijd konden worden uitgevoerd. Als afscheidsgeschenk overhandigt hij een speciaal voor Gerard (en Rikie) gemaakt boekje. En hij spreekt zijn grote waardering uit voor Wim Heijting, die sinds 2008 met zijn kennis en deskundigheid een bijzondere inbreng had in het bestuur en deuren wist te openen. Als verzamelaar van kookboeken ontvangt hij enkele bijzondere flessen wijn om samen met Coby van te genieten. Veel dank is er ook voor de scheidende redactieleden Henk Duijzer (sinds Jaarboek 1994) en Wim Heijting (sinds Jaarboek 1995). Zij hebben onnoemelijk veel werk verzet, met als resultaat een lange reeks jaarboeken van hoge kwaliteit. Als afscheidsgeschenk ontvangen zij elk een speciale Jaarboekuitgave, door Jan de Jong c.s. tot stand gebracht. Het eerste exemplaar van Jaarboek 2013 dat nu verschijnt gaat naar het zeer gewaardeerde lid Geert-Jan Bierenga. 9. Rondvraag Jan Storm van Leeuwen dankt de secretaris voor de actuele informatie die de leden geregeld via de e-mail bereikt. 10. Sluiting CvS
5
Nieuwsgierige monniken Op 10 mei trakteren Dick en Ootje Coutinho elf medebibliofielen in hun woonkamer op incunabelen en drukken uit het eerste kwart van de zestiende eeuw. Uit de grote en qua onderwerpen brede collectie hebben ze voor ons boeken geselecteerd op fraai uiterlijk, bijzondere afbeeldingen, mooie band of interessante eigendomskenmerken en ze in tien rubrieken op verschillende tafels neergelegd. Zo kan de een zich in de serre afzonderen met woordenboeken en astronomie, terwijl anderen aan een lange tafel bladeren in Bijbelcommentaren, medische boeken, speciale banden, geïllumineerde uitgaven of vanwege hun herkomst belangrijke werken. Een lijst maakt gedetailleerd duidelijk wat er per categorie en per titel ligt, in de boeken zelf zit ook vaak documentatie. Gesteund door deze informatie laat iedereen zich verrassen door de diversiteit binnen deze vroege geleerdenbibliotheek. Dick vertelt intussen wat er zo bijzonder is aan een bepaald boek, toont de band en platen of wijst op notities en andere typische kenmerken. De Coutinho’s lezen de - merendeels Latijnse - teksten en onderzoeken de rol die een boek in de tijd gespeeld heeft. Als educatieve uitgevers hebben ze leerboeken anno nu voor het hoger onderwijs gepubliceerd, maar privé verdiepen ze zich - als nieuwsgierige monniken - in de wereld van boek en kennis rondom 1500. En als monniken van goede smaak schenken ze ons – na het zien van werken van Anglicus, Rolevinck, Vegetius et al. - bovendien nog een goed glas wijn. CvS Berthe van Regemorter, ‘grande dame’ van het kunstboekbinden De Antwerpse Berthe van Regemorter (1879-1964) besloot als jonge vrouw kunstboekbindster te worden, een in haar kring ongebruikelijke keus. Geïnteresseerd in de Arts & Crafts Movement ging ze als leerling werken bij Sangorski en Sutcliffe in Londen en koos ze bewust voor vormen die afweken van de in België zo gewaardeerde Parijse stijl. Tussen 1910 en 1943 vervaardigde ze talloze banden in eigen atelier, waarbij de versiering zich geleidelijk van het florale naar het geometrische ontwikkelde. Daarnaast doceerde ze vanaf 1927 het vak boekbandversiering aan het pas door Henry van de Velde opgerichte Institut Supérieur des Arts Décoratifs in de Abdij van Terkameren, Brussel. Na 1945 deed ze onderzoek naar de geschiedenis van de oude (Byzantijnse) boekband, waarvoor ze verre reizen maakte. Ze schreef er vele artikelen over en doceerde aan het Plantin Genootschap te Antwerpen. De befaamde boek(band)historicus Prosper Verheyden was steeds haar inspirator, zowel bij het handwerk als bij het onderzoek. De Dilbeekse boek(band)historica en bibliofiel Elly Cockx-Indestege besloot jaren geleden onderzoek te doen naar leven en werk van deze zelfstandige kunstboekbindster, over wiens bindwerk vrij weinig bekend was. Het resultaat van haar intensieve speurtocht is de tentoonstelling ‘Berthe van Regemorter, een Antwerpse kunstboekbindster (1879-1964)’ in de Bibliotheca Wittockiana te Brussel (20 juni-21 september 2014) en een wetenschappelijke publicatie in het Frans1. Het kloeke boekwerk bevat een biografie plus de geannoteerde correspondentie tussen Berthe van Regemorter en Prosper Verheyden, een gedetailleerde oeuvrecatalogus met afbeeldingen of wrijfsels van alle 242 beschreven banden en diverse registers. Tachtig banden zijn inmiddels opgespoord, wellicht volgen er meer. Op 5 juli heeft Elly ons bibliofielen langs de vitrines in de Wittockiana geleid en verteld over het avontuur dat dit onderzoek was. We bewonderden de klassieke schoonheid van de banden, de decoratieve patronen, de virtuoze stempeling in goud- en blinddruk, de relatie tussen de inhoud van het boek en de ‘jas’. Op voor- en achterplat van Paul Valéry, ‘Le serpent’ zweven bloemkransen luchtig in de ruimte, terwijl de heftiger werken van François Villon gesierd zijn met krachtige, elkaar doorsnijdende concentrische cirkels. Tezamen vormen tentoonstelling en boek een indrukwekkend monument voor Berthe van Regemorter, ‘grande dame’ van het kunstboekbinden in de twintigste eeuw. CvS 1.
Elly Cockx-Indestege, avec la collaboration de Norbert Moermans. Berthe van Regemorter, une artiste-relieur anversoise (18791964). Une Biographie. Correspondance avec Prosper Verheyden. Catalogue raisonné. Bruxelles: Bibliotheca Wittockiana, 2014. 30 x 21,5 cm, 512 p., nombreuses illustrations dont 47 en couleurs.
Tentoonstellingen, symposia, beurzen etc., een selectie (zie ook www.bibliofielen.nl en daar vermelde links) 9 oktober: Congres ‘Oudste Stadsbibliotheken in Nederland’. Walburgiskerk te Zutphen. In het kader van het 450jarig jubileum van de Librije in Zutphen co-organiseert de Nederlandse Boekhistorische Vereniging dit congres over 8 historische Nederlandse stadsbibliotheken, zoals die van Alkmaar, Edam, Enkhuizen en Deventer. Kosten: €30 (korting voor NBV-leden). Informatie en aanmelding: http://www.librije-zutphen.nl. T/m 4 januari 2015: ‘Vogels, duizend jaar vogels in honderden boeken’, tentoonstelling van bijzondere vogelboeken in de Koninklijke Bibliotheek (KB) en Museum Meermanno in Den Haag. Tevens in Meermanno: ‘Donald Duck, al 80 jaar een beroemde eend’. Tot 2 november 2014: ‘Zonderling? Wonderlijk! Verrassingen uit verzamelingen van Antwerpse Bibliofielen’. Tentoonstelling van handschriften, oude en moderne drukken, boekbanden, prenten, tekeningen, foto’s en andere zeldzame documenten uit de particuliere collectie van leden van de Vereniging van Antwerpse Bibliofielen. Museum Plantin-Moretus/Prentenkabinet, Vrijdagmarkt 22, 2000 Antwerpen. www.museumplantinmoretus.be. Ma. gesloten.
6
18 oktober: Antwerp Academy Art Book Fair, eerste internationale kunstboekenbeurs in de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Antwerpen. 10.00-17.00 uur, gratis. www.delangezaal.be/nl/antwerp-academy-art-book-fair . 19 oktober: NBV-lunchlezing van Jeroen Salman, ‘Plakken, prikken, schrijven, knippen. Populair drukwerk dat gebruikt wil worden (1600-1900’. In Museum Meermanno, Den Haag. Kosten: € 7,50. Aanmelden:
[email protected] of: http://www.boekgeschiedenis.nl/default.asp?keuze=detail&id=922. 30 oktober: Seminar ‘De Spaanse boekhandel van de 16e eeuw’. Koninklijke Bibliotheek, Den Haag. Over de relaties tussen de Spaanse en de Noord- en Zuid-Nederlandse boekhandel, mede georganiseerd door de NBV. Kosten: €10 (€ 5 voor studenten). Aanmelden:
[email protected] - voor 25 oktober a.s. Van 31 oktober 2014 t/m 1 februari 2015 is bij de Bijzondere Collecties van de UvA, Oude Turfmarkt 129, Amsterdam een grote overzichtstentoonstelling over de schrijver Arnon Grunberg te zien. Zie http://www.bijzonderecollecties.uva.nl. 1-30 november: Kunstmaand Ameland. Ons lid Baukje Scheppink laat boeken en boekobjecten zien. www.baukje.nl. 15 november: Symposium ‘Kinderprenten, Volksprenten, Centsprenten, Schoolprenten. Populaire grafiek in de Nederlanden 1650-1950’. Aula Universiteit van Amsterdam, Singel 411, Amsterdam. Kosten: €25. Aanmelden via www.aanmelder.nl/symposiumKVCS . Met presentatie van het gelijknamige handboek KVCS. Inl.
[email protected] of SGJK, t.a.v. M. van Wijk, Klaarwaterboslaan 1, 3881 LR Putten. 15-16 november: Boekkunstbeurs. Pieterskerk, Leiden. Za. 10-17 uur, zo. 11-17.00 uur. Zie: www.drukwerkindemarge.org. Met bezoek aan Bibliotheca Thysiana en uitreiking Puettmannprijs. 13-15 maart 2015: Maastricht Antiquarian Book & Print Fair 2015. Zie www.mabp.eu. Publicaties - Nico Boerma, Aernout Borms, Alfons Thijs, Jo Thijssen. Kinderprenten, Volksprenten, Centsprenten, Schoolprenten: populaire grafiek in de Nederlanden 1650-1950. Nijmegen: Vantilt, 2014. Ca 900 p., ills. ISBN 9789460041846: € 89,95. Luxe editie: €145. - Ferenc Postma. Studenci z Rzeczypospolitej we fryzyjskim uniwersytecie we Franeker. - Spis nazwisk i bibliografia. Kraków: Collegium Columbinum, 2014. 196 pp. Met een voorwoord van Prof. Waclaw Walecki. ISBN 978-83-7624-039-8. Het biedt een lijst van studenten uit Polen en Litouwen die destijds aan de Friese universiteit in Franeker gestudeerd hebben, samen met een bibliografie van hun in Franeker gepubliceerde boeken/geschriften. De eersten kwamen al in 1613 naar Franeker, en uit 1614 stamt dan ook de eerste teruggevonden disputatie van een Poolse student. Ongeveer tot 1750 studeerden er in totaal zo'n 225 Polen en Litouwers aan deze in 1585 gestichte universiteit. In totaal 7 promoveerden er, waaronder Johannes Maccovius (Makowsky) en Nicolaus Arnoldus, die beide - Maccovius tot 1644 en Arnoldus tot 1680 - in Franeker als hoogleraar in de theologie zijn opgetreden. - Klaas Hoogendoorn. Almanakken, prognosticaties en maculatuur: vijf bibliografische reconstructies. De Gulden Passer 91(2013)2, p.213-239. - Hij, Zij, Mei: 20 meiboeken door Baukje Scheppink voor Haye Bijlstra. Hurdegaryp: Stichting OpSchrift, 2014. Fraai geïllustreerde brochure over de kunstenaarsboeken van Baukje voor Haye bij de tentoonstelling ‘Hij Zij Mei’ van 9-30 mei 2014 in Tresoar, Leeuwarden. www.baukje.nl. - Paul Begheyn. Jesuit books in the Dutch Republic and its Generality Lands 1567-1773: a bibliography. Leiden: Brill, 2014. 454 p. ISBN 978 90 04 27060 2: €150. - Gerard Jaspers en Wouter Meeder. Van Zürich tot Emden. De zestiende eeuw in de bibliotheek van de Vereenigde Doopsgezinde Gemeente Haarlem. Doopsgezinde Bijdragen 39(2013) p. 107-162. Overdruk verkrijgbaar voor € 7.50 in de bibliotheek van de Doopsgezinde Gemeente Haarlem of per post: € 10.00 te bestellen bij
[email protected], toezending met rekening volgt. - Hans Mulder en Erik Zevenhuizen (red.). De natuur op papier: 175 jaar Artis Bibliotheek. Amsterdam: Athenaeum, 2013. 144 p. , ills. ISBN 9789025301156 €19,99. Met bijdragen van Florence Pieters (Maria Sibylla Merian: over de veranderingen van de Surinaamse insecten) en Diny Winthagen. (Curtis’ Botanical Magazine: een springlevende bloemenpracht). Varia Annotated Books Online (ABO) is een digital platform voor de bestudering van vroegmoderne boeken met lezersaantekeningen, dat nu 60 werken bevat. Zie: http://abo.annotatedbooksonline.com .
Bijdragen aan het Jaarboek Leden die een bijdrage willen schrijven voor een volgend Jaarboek kunnen zich tot een van de redactieleden wenden. Er is een auteursinstructie beschikbaar. Het is het streven in ieder Jaarboek een bijdrage in de rubriek ‘Leden schrijven over hun ex-libris’ op te nemen. Leden die bereid zijn een korte tekst over hun ex-libris te schrijven (met een afbeelding), kunnen contact opnemen met de redactie.
7
Bibliofielendassen en –sjaals Onze fraaie bibliofielendassen (rood en blauw) en -sjaals (blauw) zijn te bestellen bij het secretariaat à €30,00. Zij zijn versierd met het bibliofiele mannetje, aan wie Gerard Jaspers in Jaarboek 5 (1997), p. 135-146 een interessant artikel wijdde. Jaarboeken met korting Overweegt u al een tijdje uw collectie Jaarboeken aan te vullen en ze in de speciaal ontworpen Cassette te plaatsen, samen met het Register op de Jaarboeken I-X (1993-2002)? Of wilt u het mooie boekje Reis in drukken, de catalogus bij de jubileumtentoonstelling in 2003, cadeau geven aan andere boekenliefhebbers? U kunt ze nu - uitsluitend voor onze leden - met korting verkrijgen via het secretariaat. Prijzen excl. verzendkosten. Jaarboeken 1993-2010: € 15,00 per stuk, 4 of meer jaarboeken tegelijk € 10,00 per stuk. Reis in drukken € 15,00 per stuk. Tienjaarregister 1993-2002 € 15,00 per stuk. Cassette € 5,00 per stuk (deze dienen in Amsterdam te worden opgehaald). NB. Bovenstaande zaken zijn ook terug te vinden op onze website (zie na het inloggen keuzemenu rechts‘bij ons verkrijgbaar’) met bestelformulier onderaan.
Bijzondere Collecties van de Universiteitsbibliotheek Antwerpen Adres: Universiteit Antwerpen, Stadscampus, Prinsstraat 13, B-2000 Antwerpen, tel. 00 32 3 265 43 67. Routebeschrijving en plattegrond: zie http://www.slimweg.be/toplocaties/ua_stadscampus.htm Parkeren: De locatie ligt in de rode parkeerzone. Je mag er maximaal 3 uur parkeren en je moet betalen van 9.00 tot 22.00 uur. De tarieven starten vanaf € 1,60 voor het eerste uur (€ 2,70 voor het tweede uur, € 3,80 voor het derde uur). Op een kleine afstand liggen ook enkele betaalparkings: Parking Van Dijck (Eikenstraat), tarieven vanaf € 2,30 per uur; Parking Meir (Eiermarkt), tarieven vanaf € 2,30 per uur; Parking Shopping Meir (Korte Klarenstraat), tarieven vanaf € 2,40 per uur; Parking Sint-Jacob (Sint-Jacobsmarkt), tarieven vanaf € 2,10 per uur.
8
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Vul s.v.p. dit strookje geheel in en zend het per e-mail (of via www.bibliofielen.nl of per post) naar het secretariaat] AANMELDINGSFORMULIER najaarsbijeenkomst 22 november 2014, Bijzondere Collecties Universiteit Antwerpen en Ruusbroecgenootschap, Stadscampus, Prinsstraat 13, B-2000 Antwerpen, tel. 00 32 3 265 43 67. U kunt zich uiterlijk tot 12 november aanmelden bij het NGB-secretariaat, Plantagekade 14, 1018 ZV Amsterdam,
[email protected] of via www.bibliofielen.nl NB. Is er een dieet of andere speciale situatie waarmee rekening gehouden moet worden? Geef het s.v.p. door. Naam ……………………………………………………………………………………. Adres ……………………………………………………………………………………. Tel. ……………………………………………………………………………………. E-mail ……………………………………………………………………………………. Ik meld mij aan voor de bijeenkomst op zaterdag 22 november: 1 persoon / met partnerlid * Ik heb € 15 / 30 * overgemaakt op NL45RABO0174809832 t.n.v. het Nederlands Genootschap van Bibliofielen, Den Haag o.v.v. ‘BC Antwerpen 22.11.14’ Datum ……………………. Handtekening …….. * = doorhalen wat niet van toepassing is _________________________________________________________________________________________________
[Vul s.v.p. dit strookje geheel in en zend het liefst per e-mail (of via www.bibliofielen.nl of per post) naar het secretariaat] AANMELDINGSFORMULIER excursie Librije Enkhuizen, Westerstraat 138, Enkhuizen op za. 1 november 2014 U kunt zich uiterlijk tot 24 oktober aanmelden bij het NGB-secretariaat, Plantagekade 14, 1018 ZV Amsterdam,
[email protected] of via www.bibliofielen.nl. Naam ……………………………………………………………………………………. Adres ……………………………………………………………………………………. Tel. ……………………………………………………………………………………. E-mail ……………………………………………………………………………………. Ik meld mij aan voor de bijeenkomst op zaterdag 1 november: 1 persoon / met partnerlid * Datum ……………………. Handtekening …….. * = doorhalen wat niet van toepassing is ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------[Vul s.v.p. dit strookje geheel in en zend het liefst per e-mail (of via www.bibliofielen.nl of per post) naar het secretariaat] AANMELDINGSFORMULIER excursie Eddy Schuyer, Wasenaar op za. 14 februari 2015 U kunt zich uiterlijk tot 5 februari aanmelden bij het NGB-secretariaat, Plantagekade 14, 1018 ZV Amsterdam,
[email protected] of via www.bibliofielen.nl. Naam ……………………………………………………………………………………. Adres ……………………………………………………………………………………. Tel. ……………………………………………………………………………………. E-mail ……………………………………………………………………………………. Ik meld mij aan voor de bijeenkomst op zaterdag 14 februari: 1 persoon / met partnerlid * Ik kom per auto en kan .. personen meenemen in mijn auto vanaf … * Ik wil graag meerijden met iemand met een auto vanaf … * Ik kom met openbaar vervoer * Ik wordt graag opgehaald bij station Den Haag Centraal * Datum ……………………. Handtekening …….. * = doorhalen wat niet van toepassing is
9
Zomerexcursie 2014 (foto’s Haye Bijlstra)
Jan Storm van Leeuwen (links) over de boekbanden in het Château de Chantilly Zelf bladeren in de stadsbibliotheek van Saint-Omer
10
